Boekbesprekingen

Klik op een van de 59 onderstaande onderwerpen om de behandelde boeken per onderwerp te bekijken . Klik nadien op de blauwgekleurde titel van het geselecteerde boek om de recensie te krijgen. Om in Microsoft Edge of in Google Chrome een titel, schrijver of trefwoord te zoeken druk op °°° bovenaan rechts en dan-"op deze pagina zoeken" - vul het woord in het vakje "zoeken". Gebruik de zoekfunctie bij andere browsers .

Amerikaanse politiek	Klimaat
Astronomie	Korea
Azie	Krijgswetenschap
Beleggen	Kunstgeschiedenis
Belgische geschiedenis	Maatschappij
Belgische politiek	Management
Biografie	Menswetenschappen
Biologie	Midden-Oosten
China	Nederlandse geschiedenis
Divers	Oekraïnse geschiedenis
Duitse geschiedenis	Oostenrijkse geschiedenis
Economie	Plantkunde
Europese geschiedenis	Psychologie
Egypte	Reisverhaal
Engelse geschiedenis	Roman
Evolutie	Romeinse geschiedenis
Filosofie	Russische geschiedenis
Franse geschiedenis	Scheikunde
Fysica	Sociologie
Geologie	Software
Geschiedenis van Congo	Spaanse geschiedenis
Geschiedenis wetenschap	Spaanse literatuur
Griekse geschiedenis	Syrie
India	Terrorisme
Indonesië	Tsjechische geschiedenis
Iran	Turkije
Islam	Wereldgeschiedenis
Italie	Wiskunde
Japan	Zuid-Amerikaanse geschiedenis
Joodse geschiedenis

 

 

Een republiek op keizersvoeten	Heirman Mark	Amerikaanse politiek
Oorlog tegen vrede	Farrow Ronan	Amerikaanse politiek
Kamala Harris	Harris Kamala	Amerikaanse politiek
Het schaakbord van de duivel	Talbot David	Amerikaanse politiek
Loyaliteit	Comey James	Amerikaanse politiek
De ramp Donald J.Trump	Wilson John	Amerikaanse politiek
De stille oorlog	Weiner Tim	Amerikaanse politiek
Te veel en nooit genoeg	Trump Mary	Amerikaanse politiek
De Bushtragedie	Weisberg Jacob	Amerikaanse politiek
De oorlogen van Obama	Woodward Bob	Amerikaanse politiek
Oost & West	Morris ian	Amerikaanse politiek
Dagen zonder Trump	Soenens Björn	Amerikaanse politiek
Hoe overleef je een autocratie	Gessen Masha	Amerikaanse politiek
Donkere spiegel	Gellman Barton	Amerikaanse politiek
Amerika ontketend	Daalder Ivo	Amerikaanse politiek
Patronen van bedrog	Middelkoop Willem & Dolle tim	Amerikaanse politiek
Oorlog tegen vrede	Farrow Ronan	Amerikaanse politiek
Aan de grenzen van het Amerikaans imperium	Kaplan Robert D.	Amerikaanse politiek
Halfweg tussen liefde en haat	De Keyser Greet	Amerikaanse politiek
Mensenjacht	Swanson James L.	Amerikaanse politiek
Mislukte Staten	Chomsky Noam	Amerikaanse politiek
Moderne oorlogen winnen	Clark	Amerikaanse politiek
Het aanvalsplan	Woodward Bob	Amerikaanse politiek
Het einde van het Amerikaans tijdperk	Kupchan Charles A	Amerikaanse politiek
Vreemdelingen in hun eigen land	Russel Hochschild Arlie	Amerikaanse politiek
Na Mars komt Venus	Lagendijk, J & Wiersma	Amerikaanse politiek
Na Saddam	Bremer Paul	Amerikaanse politiek
De ondergang van een wereldorde	Van Wolferen Karel	Amerikaanse politiek
Het schaakbord van de duivel	Talbot David	Amerikaanse politiek
De aftocht van een wereldmacht	Nasr Vali	Amerikaanse politiek
Empire	Hardt Michael	Amerikaanse politiek
Imperium op drift	Nijs Piet	Amerikaanse politiek
De geschiedenis van de CIA	Weiner Tim	Amerikaanse politiek
Ivanka	Van den Bremer Anna	Amerikaanse politiek
Schurkenstaat	Blum William	Amerikaanse politiek
De ontluistering van Amerika	Packer George	Amerikaanse politiek
Amerika's laatste kans	Thomas Casper	Amerikaanse politiek
Thank you for your service	Finkel David	Amerikaanse politiek
In Amerika	Van Rossem Maarten	Amerikaanse politiek
Hoe de rijken de wereld regeren	Parenti Michael	Amerikaanse politiek
Weirdo's in het Witte Huis	van der Heiden Peter	Amerikaanse politiek
Bush in oorlog	Woodward Bob	Amerikaanse politiek
Aan de andere kant is alles beter	Van Luyn Floris-Jan	Amerikaanse politiek
The origins of political order	Fukuyama Francis	Amerikaanse politiek
Geschiedenis van het Amerikaanse volk	Zinn Howard	Amerikaanse politiek
Fear	Woodward Bob	Amerikaanse politiek
Het andere Amerika	Triest Monika	Amerikaanse politiek
De herovering van de Amerikaanse droom	Obama Barrack	Amerikaanse politiek
De Correspondent in Amerika	Van der Valk Leendert	Amerikaanse politiek
Vuur en woede	Wolff Michael	Amerikaanse politiek
Permanente oorlog voor permanente vrede	Vidal Gore	Amerikaanse politiek
De val	Wolff Michael	Amerikaanse politiek
Imperium USA	Ganser Daniele	Amerikaanse politiek
Obamaland	Valk Guus	Amerikaanse politiek
Het andere Amerika	Triest Monika	Amerikaanse politiek
De ramp Donald Trump	Wilson John	Amerikaanse politiek
De saboteurs	Defoer Steven	Amerikaanse politiek
De eenprocent doctrine	Süskind R.	Amerikaanse politiek
Wie zijn wij?	Huntington Samuel	Amerikaanse politiek
Achter de schermen van het heelal	Bertone Gianfranco	Astronomie
Over de toekomst	Rees Martin	Astronomie
Het ontstaan van de tijd	Hertog Thomas	Astronomie
Waarom sterren en appels vallen	Danielson Ulf	Astronomie
De Oerknal	Singh Simon	Astronomie
15 miljoen graden	Green Luie	Astronomie
Vijf miljard jaar eenzaamheid	Billings Lee	Astronomie
Kosmologie	?	Astronomie
Kosmos	Habing Harm	Astronomie
Kleine twittercursus van het heelal	Schilling Govert	Astronomie
Zwarte gaten blues	Levin Janna	Astronomie
De ontrafeling van de kosmos	Greene Brian	Astronomie
Hoe het heelal zijn vlekken kreeg	Levin Janna	Astronomie
Een kleine geschiedenis van bijna alles	Bryson Bill	Astronomie
Perfect Universum	Davies Paul	Astronomie
De wetenschap van de kosmos	Waelkens Christoffel	Astronomie
U bevindt zich hier	Potter Christophe	Astronomie
Tot het einde der tijden	Greene Brian	Astronomie
50 Inzichten in het universum	Baker  Johan	Astronomie
De kosmische komedie	Westerman Frank	Astronomie
Het grootste project van de mens	Krauss Lawrence	Astronomie
Voor de oerknal	Bojowald Martin	Astronomie
Fractie van een pixel	Van Hal George	Astronomie
Een scheurtje in de rand van de schepping	Gleiser Marcelo	Astronomie
Flash	Schilling Govert	Astronomie
Donkere materie en de dinosaurussen	Randall Lisa	Astronomie
We hebben geen idee	Cham Jorge & Whiteson Daniel	Astronomie
Oerknal	van den Heuvel Ed	Astronomie
Zwarte gaten	Hawking Stephen	Astronomie
Handboek Sterrenkunde	Schilling Govert	Astronomie
Van quark tot kosmos	Lederman	Astronomie
Schitterend !	Verburgh Kris	Astronomie
Fantastisch	Verburgh Kris	Astronomie
Universum uit het niets	Krauss Lawrence	Astronomie
Het uitdijend heelal	Gutt Allan	Astronomie
100 Unieke sterren	Kaler James	Astronomie
Astronomie	Ridpath Ian	Astronomie
Genesis	Tonelli Guido	Astronomie
Het heelal	Hawking Stephen	Astronomie
Vijf miljard jaar eenzaamheid	Billings Lee	Astronomie
Kosmisme symphonie	Greene Brian	Astronomie
Voor de oerknal	Bojowald	Astronomie
Deining in de ruimtetijd	Schilling Govert	Astronomie
Van supernova's tot zwarte gaten	Keller Hans-ULrich	Astronomie
Azië is de toekomst	Khanna Parag	Azië
De eeuw van Azië	Kishore Mahbubani	Azië
Het Aziatisch kruidvat	Kaplan D.Robert	Azië
Flitshandel	Lewis Michael	Beleggen
Beleggen zoals de wolf van Wall Street	Belfort Jordan	Beleggen
Kleine gids voor het einde van de wereld	Lust Willem	Beleggen
Winnen met beleggingsfondsen	Van der Elst Roland	Beleggen
Recession? Where to put your money now	Tully Shawn	Beleggen
Van goud tot Bitcoin	Mecking Eric	Beleggen
Wat de belegger zeker moet weten	Debels Thierry	Beleggen
Winnen met aandelen	Van der Elst Roland	Beleggen
Hoe klop ik de beurs?	Lynch Peter	Beleggen
179% Hoger	D'Hoore Paul	Beleggen
Technische analyse	?	Beleggen
Beleggen 2005	Cohen Simon	Beleggen
De kracht van geld	Hammond Claudia	Beleggen
Oorlogsstudenten	Van Parijs Joris	Belgische geschiedenis
Mijn land in de kering	Van Isacker Karel	Belgische geschiedenis
De schaduw van de bevrijding	Schrijvers Peter	Belgische geschiedenis
Politieke geschiedenis van België sinds 1830	Witte Els	Belgische geschiedenis
Belgie-Nederland	Wouters Paul	Belgische geschiedenis
Oktober 1914	Van Pul Paul	Belgische geschiedenis
De weggevoerden	De Jaegher Mieke	Belgische geschiedenis
Een geschiedenis van Belgie	Reynebeau Marc	Belgische geschiedenis
1940-1944   Brussel	Kesteloot Chantal	Belgische geschiedenis
Tussen de plooien	Van Cauwelaert Rik	Belgische geschiedenis
Marinekorps Flandern	Ryheul Johan	Belgische geschiedenis
Reizigers door de Grote Oorlog	Thiry  A.& D.van Cleemput	Belgische geschiedenis
Keizer Karel V 1500-1558	Blockmans Wim	Belgische geschiedenis
De val van Albert I	Noterman Jacques	Belgische geschiedenis
40-45 Boven Schelde, Dender en Durme	De Decker Cynrik	Belgische geschiedenis
Reisgids naar de Tweede Wereldoorlog	Van Clemen Sam	Belgische geschiedenis
De verkrachting van België	Zuckerman Larry	Belgische geschiedenis
De Fabriekswacht	Timmermans Dries	Belgische geschiedenis
Alles is voorbijgegaan als een schaduw	De Staercke André	Belgische geschiedenis
Aelbrecht & Isabella	Brepols Catalogus	Belgische geschiedenis
Slachtoffer van verraad en intrige	Van Dormael	Belgische geschiedenis
Kelten en de Lage landen	Clerinx H.	Belgische geschiedenis
Alva en de tiende penning	Grapperhaus	Belgische geschiedenis
De Bourgondiërs	Van Loo Bart	Belgische geschiedenis
De Grote Oorlog	De Schaepdrijver Sophie	Belgische geschiedenis
De zaak Irma Laplace	Van Isacker Karel	Belgische geschiedenis
Hitler in Belgie	Mathot René	Belgische geschiedenis
Het nut van het verleden	Reynebeau Marc	Belgische geschiedenis
Bij deVlaamse luchtafweer	Timmermans Dries	Belgische geschiedenis
Tegen-Strijd	Sax Aline	Belgische geschiedenis
Op zoek naar glorie in Vlaanderen	Dhondt Frederik	Belgische geschiedenis
Zoon van een foute Vlaming	Verhulst Adriaan	Belgische geschiedenis
Het grafelijk slot van Male	Berten Jo	Belgische geschiedenis
Frans Drijvers	Diser Lyvia	Belgische geschiedenis
De moord op Karel de Goede	Van Caeneghem Raoul	Belgische geschiedenis
Het nut van het verleden	Reynebeau Marc	Belgische geschiedenis
King Albert's Heroes	Thiry August & Van Cleemput Dirk	Belgische geschiedenis
De Vlaamse canon	Stadeus Geert	Belgische geschiedenis
Oorlog onder water	Termote Tomas	Belgische geschiedenis
14-18 Oorlog in België	De Vos Luc	Belgische geschiedenis
Puinhopen van Vivaldi	Francken Theo & Loones Sander	Belgische politiek
Dag Vlaanderen	Deborsu Christophe	Belgische politiek
Belgie # 2014	Devos Carl	Belgische politiek
Vrank en vrij	Dedecker Jean-Marie	Belgische politiek
De sluipende staatsgreep	Bekaert Paul	Belgische politiek
Extreem online	Van der Mensbrugghe Tim F.	Belgische politiek
Een liberale of een socialistische visie op justitie	De Smedt Walter	Belgische politiek
Zijn we het kwijt	Van Overtverldt Johan	Belgische politiek
Super Staat	Van Craeynest Bart	Belgische politiek
De crisis van de democratie	Blommaert Jan	Belgische politiek
N-VA Analyse van een politieke ideologie	Maly Ico	Belgische politiek
De geheimen van Knokke-Heist	Zenner Alain	Belgische politiek
Staat van vertrouwen	Calvo Kristof	Belgische politiek
Na de kater	Haeck Bart	Belgische politiek
Vijf minuten ambitie	De Keyzer Peter	Belgische politiek
Open je ogen	Gijsels Hugo	Belgische politiek
Vlaanderen sterft	De Beuckelaer Gerard	Belgische politiek
Roekeloos	Van De Cloot Ivan	Belgische politiek
Wat het Vlaams Blok verzwijgt	Spruyt	Belgische politiek
Kerncijfers	Statbel	Belgische politiek
Het Vlaams Belang	Verhelst Ed.	Belgische politiek
Hoera!	De Ceulaer Joël	Belgische politiek
Waarom het beste nog moet komen	De Croo Alexander	Belgische politiek
Toekomst in eigen handen	Van Grieken Tom	Belgische politiek
Politieke ontwikkelingen in België	Eppink Derk Jan	Belgische politiek
Slangen in de coulissen	Slangen Noël & Willemse Frank	Belgische politiek
The Power People	De Vadder Ivan	Belgische politiek
Kerncijfers	Statbel	Belgische politiek
Politiek in tijden van wantrouwen	Verschuere Bram	Belgische politiek
Wanhoop in de Wetstraat	De Vadder Ivan	Belgische politiek
Vlaams geblokkeerd	Van Cleemput Geert	Belgische politiek
Einstein	Isaacson Walter	Biografie
Diplomatie en avontuur	Portocarrero Herman	Biografie
Revolutie	Macron Emmanuel	Biografie
Gabriel Garcia Marquez	Martin Gerald	Biografie
Richard Branson	Branson Richard	Biografie
Nooit genoeg	D'Antonio Michael	Biografie
Tussen twee werelden	Dyab Abou Jahjah	Biografie
Augustus	Goldsworthy Adrian	Biografie
Trump	Trump Donald	Biografie
Wonder en is gheen wonder	Devreese J.T. & Guido Vanden Berghe	Biografie
Zelensky	Roedenko Serhi	Biografie
Julian Assange	Assange Julian	Biografie
De Ware De Wever	Windels Kristof	Biografie
Het belang van Hannah  Arendt	Young-Bruehl Elisabeth	Biografie
Fritz Haber	Wils Eric R.J.	Biografie
Als een vos	Benner Erica	Biografie
Gegoven is gegoven	Goven	Biografie
Een jaar in het spoor van Herman van Rompuy	Aerts Bart	Biografie
Het gras is groener aan de rand van de afgrond	Lernout Jo	Biografie
Saddam Hoessein	Coughlin Con	Biografie
Marco Polo	Bergreen Laurence	Biografie
Eigen volk :	Lodewyckx Jan	Biografie
Machiavelli	?	Biografie
Er is geen held voor nodig	Schwarzkopf Norman	Biografie
De man zonder gezicht	Gessen Masha	Biografie
De man met de panamahoed	Meulemans Rudi	Biografie
Peter Gillis	Koster Mark	Biografie
Mijn leven	Trotski Leon	Biografie
Cervantes	?	Biografie
Tony Blair	Blair Tony	Biografie
Gaat niet, bestaat niet	Branson Richard	Biografie
De Churchill factor	Johnson Boris	Biografie
Hannah Arendt	Heberlein	Biografie
Hawking Hawking	Seife Charles	Biografie
Proust	De Diesbach Ghislain	Biografie
De Dwarsdenker	Chafkin Max	Biografie
Jony Ive	Kahney Leander	Biografie
Alan Turing het Enigma	Hodges Andrew	Biografie
Bloed: Een geschiedenis	Boogaerts Marc	Biologie
Allemaal beestjes	de Vrieze Jop	Biologie
Op de schouders van de natuur	Sverdrup-Thygeson Anne	Biologie
Bosrijk	Sverdrup-Thygeson Anne	Biologie
DNA tot Z	Jansen Jim	Biologie
Virussen	Levine	Biologie
Architectuur in de natuur	Hildebrandt, Stefan en Tromba, Anthony	Biologie
Epidemieën en pandemieën	Coutino Roel	Biologie
De DNA-code gekraakt	Shreene James	Biologie
Enzymen	Dressler David	Biologie
De geknipte genen	Helsmoortel Hetty	Biologie
In gezonde staat	Schama Simon	Biologie
Synthetische biologie	Schrauwers Arno  & Poolman Bert	Biologie
Hoe leven ontstaat	Al-Khalili	Biologie
De avonturen van een jonge bioloog	Attenborough David	Biologie
Bloed	Strengers	Biologie
Ze heeft haar moeders lach	Zimmer Carl	Biologie
De code van het leven	Davies	Biologie
Erfgenamen van de aarde	Thomas Chris	Biologie
De genetische revolutie	Cassiman Jean-Jacques	Biologie
Wat loopt daar?	Dekkers Midas	Biologie
De dubbele helix	Watson James	Biologie
Charcot	Dupont Jean-Claude	Biologie
Mijn genen en ik	Moalem Sharon	Biologie
Onze zelfzuchtige genen	Dawkins Richard	Biologie
De wetenschap van het leven	De Groef Bert  Roels Peter	Biologie
De tweede schepping	Wilmut Ian	Biologie
De microben in ons	Yong Ed	Biologie
Bionica	Videler John	Biologie
50 inzichten genetica	Henderson Mark	Biologie
Op de ruines van het imperialisme	Mishra Pankaj	China
Strijd voor de vrijheid	Law Nathan	China
China Inzicht in zijn doorbraak	Plasschaert Sylvain	China
Botsende supermachten	van der Putten Jan	China
Heeft China al gewonnen	Mahbubani Kishore	China
De Chinese droom	Garschagen Oscar	China
Fabels over China	Van der Putten Jan	China
Avonturen in modern China	Moleman Hans	China
De ambities van China	Osnos Evan	China
Sneltrein China	Pennewaert Bart	China
Wilde Zwanen	Chang Jung	China
Aan de andere kant is alles beter	Van Luyn Floris-Jan	China
China's stille expansie	Cardenal Juan Pablo	China
Over China	Kissinger Henri	China
China, een gids voor de 21e eeuw	Pieke Frank	China
China heeft al gewonnen	Mahbubani	China
China heeft al gewonnen	Mahbubani	China
De culturele revolutie	Dikötter Frank	China
Het geluk van de Chinezen	Rammeloo Eefje	China
China :  economische en politieke kansen	Burnstein Daniel	China
China Trotter	Trotter	China
De eeuw van Xi	Blomaert Stefan	China
De gebroken rijstkom	Muys Paul	China
China's new normal	Coppens Pascal	China
Onmogelijke vrede	Holslag Jonathan	China
1000 jaar vreugde en verdriet	Weiwei Ai	China
In de loopgraven van Brussel	Van Buitenen Paul	Divers
Wegwijs	De Schrijver Reginald & Roger Dillemans	Divers
Over de media heb ik niets te zeggen	Gatz Sven	Divers
Alles over elektrische auto's	Horlings Jeroen	Divers
Groot Fietsboek Belgie	Cornillie Patrick	Divers
Iedereen elektrisch	De Smet Jochem	Divers
Moord op een veearts	Keysers Paul	Divers
De schurkenstaat	Rigoulot Pierre	Divers
De kunst van het kijken	Jeffrey Ian	Divers
Het bos	Wohlleben Peter	Divers
In de putten	Draulans Dirk	Divers
Mijn Verhaal	Lernout Jo	Divers
De achterblijvers	Vroegindewey Anne	Divers
De wraak van de geografie	Kaplan D.Robert	Divers
Brasschaat	Bellens Frans	Divers
Tien verdwenen dagen	van Straten Michiel	Divers
Spreken over Elsschot	Van Tilborgh Cyriel	Divers
De alledaagse onwerkelijkheid	Eco Umberto	Divers
Bismarck	van Aalst Ger	Duitse geschiedenis
Een Duits Leven	Hansen Thore D.	Duitse geschiedenis
Ik niet	Fest Joachim	Duitse geschiedenis
Hitlers Hoofdkwartieren	Baxter Ian	Duitse geschiedenis
Karl Donitz	Turner Barry	Duitse geschiedenis
Hitlers Prestatie	Haffner Sebastian	Duitse geschiedenis
Pal achter Hitler	Gellatey Robert	Duitse geschiedenis
Onbekende erfenis	Krause Joachim	Duitse geschiedenis
Het Keerpunt	Schröter H.	Duitse geschiedenis
Kameraden	Romer Felix	Duitse geschiedenis
De Duitse revolutie 1918-1919	Haffner Sebastian	Duitse geschiedenis
Het nazisme en complottheoriën	Evans Richard	Duitse geschiedenis
De welwillenden	Littell Jonathan	Duitse geschiedenis
Hoe vermoord je elf miljoen mensen?	Andrews ndy	Duitse geschiedenis
Pruisen	Haffner Sebastian	Duitse geschiedenis
Sprong in het duister	Dassen Patrick	Duitse geschiedenis
Hitler triumphant	Moses %athew	Duitse geschiedenis
Het Oostfront	Brouwer Jaap Jan	Duitse geschiedenis
Mr.Jekyll & Hyde	Haffner Sebastian	Duitse geschiedenis
De zeven doodzonden van Duitsland	Haffner Sebastian	Duitse geschiedenis
Economie van de vernietiging	Tooze Adam	Duitse geschiedenis
Otto Skorzeny	Smith Stuart	Duitse geschiedenis
Waarom de geallieerden wonnen	Overy Richard	Duitse geschiedenis
Complot tegen Hitler	Knopp Guido	Duitse geschiedenis
Hitlers Troepen	Knopp Guido	Duitse geschiedenis
Speer in Spandau	Speer Albert	Duitse geschiedenis
Ik was lijfwacht van Hitler	Misch Rochus	Duitse geschiedenis
Hitlers brieven en notities	Maser Werner	Duitse geschiedenis
Operatie Safehaven	Aalders Gerard	Duitse geschiedenis
De visie van de vijand	D'Haeseleer Peter	Duitse geschiedenis
Het verhaal van een Duitser	Haffner Sebastian	Duitse geschiedenis
Hitler: Een onstuitbare opgang?	Gossweiler Kurt	Duitse geschiedenis
De gemiste kans	Tigchelaar Bert	Duitse geschiedenis
Germania	Winder Simon	Duitse geschiedenis
Duitsland	Rochtus Dirk	Duitse geschiedenis
Hitlers Schutkleur	den Hertog Peter	Duitse geschiedenis
Over de muur	Tyrions Rik	Duitse geschiedenis
Hitler   Een balans	Knopp Guido	Duitse geschiedenis
Hitler's Wetenschappers	Cornwell John	Duitse geschiedenis
Hitlers gewillige beulen	Goldhagen Daniel Jonah	Duitse geschiedenis
Waarom Hitler?	Rosenbaum Ron	Duitse geschiedenis
De andere waarheid	Andriessen J.H.J.	Duitse geschiedenis
Albert  Speer	Sereny Gitta	Duitse geschiedenis
Hitler	Bullock Allen	Duitse geschiedenis
Vluchten via het Vaticaan	Jurgens Henk	Duitse geschiedenis
Hitler    Een biografie	Fest Joachim	Duitse geschiedenis
De ondergang	Fest Joachim	Duitse geschiedenis
Goebbels	Wykes Alan	Duitse geschiedenis
Wilhelm II	Clark Christopher	Duitse geschiedenis
De vergeten gesprekken met Hitler	Branca Erica	Duitse geschiedenis
Hitlers handlangers	Read Antony	Duitse geschiedenis
Eichmann	Cesarani David	Duitse geschiedenis
Over Duitsland	Heine Heinrich	Duitse geschiedenis
De verhoren	Overy Richard	Duitse geschiedenis
Hitler, de Duitsers en de holocaust	Ian Kershaw	Duitse geschiedenis
Het verboden boek	Kieft Ewoud	Duitse geschiedenis
Dominant Duitsland	Rochtus Dirk	Duitse geschiedenis
Zo win je een propagandaoorlog	Pomerantsev Peter	Duitse geschiedenis
Heydrich	Dederichs Mario R.	Duitse geschiedenis
Hitlers aanval op Rusland	ten Kate Frank	Duitse geschiedenis
Albert Speer	Fest Joachim	Duitse geschiedenis
Hitler en de geschiedenis	Lukacs John	Duitse geschiedenis
De leunstoel van de SS-officier	Lee Daniel	Duitse geschiedenis
1924 Het kanteljaar van Hitler	Ross Range Peter	Duitse geschiedenis
Duitsland	Rochtus Dirk	Duitse geschiedenis
Heeft U Hitler gezien?	Kempowski Walter	Duitse geschiedenis
In de schaduw van de grote oorlog	Poulman Rik	Duitse geschiedenis
Het proces tegen Wilhelm II	Andriessen Hans	Duitse geschiedenis
Einde verhaal	van Driel Lo	Duitse geschiedenis
De spiegel van het Westen	Vullierme Jean-Louis	Duitse geschiedenis
Duitsland 1923	Ullrich Volker	Duitse geschiedenis
De meedogende strijd van Amazon om de wereld te veroveren	Mattioli Dana	Economie
De ondergang van het gezond verstand	McDonald Laurence	Economie
Start-up Mania	Martinez Antonio Garcia	Economie
De kracht van wit	Van Dyck Fons	Economie
No logo	Klein Naomi	Economie
Bekentenissen van een economische huurmoordenaar	Perkins John	Economie
Wereldwijde ongelijkheid	Milanovic Branko	Economie
De crash van 1929	Galbraith John Kenneth	Economie
De Winnaarseconomie	De Leus Koen	Economie
Weirdo's in het Witte Huis	van der Heiden Peter	Amerikaanse politiek
Het is oké om kwaad te zijn op het kapitalisme	Sanders Bernie	Economie
Het kapitalisme	Zitelmann Rainer	Economie
Eerlijke winst	Hollender  & Breen	Economie
De Derde Golf	Toffler Alvin	Economie
De Geldmachine	Ferguson Nial	Economie
Darwin en de consument	Miller Geoffrey	Economie
De Kloof	Depuydt Piet	Economie
Winst voor iedereen	Stiglitz Joseph	Economie
Kapitaal in de 21ste eeuw	Piketty Thomas	Economie
Kapitaal en ideologie	Piketty Thomas	Economie
Misbehaving	Thaler Richard	Economie
Winaars en verliezers	Rachman Gideon	Economie
Het einde van de geschiedenis en de laatste mens	Fukuyama Francis	Economie
Hoeveel is genoeg?	Skidelsky Robert & Edward	Economie
De Shifts & de Shocks	Wolf Martin	Economie
Economische uitdagingen van vandaag	Colmant Bruno	Economie
De Mythe van de staatsschuld	Kelton Stephanie	Economie
Naar Grijsland	De Leus  Koen	Economie
Witte stranden, zwart geld	Robinson Jeffrey	Economie
De Amerikaanse uitdaging	Servan Schreiber J.J.	Economie
De economie van goed en kwaad	Sedlacek Tomas	Economie
De ondergang van Fortis	Debels Thierry	Economie
Het ideaal van het kapitalisme	Goormachtigh	Economie
Het zwarte goud	Seifert	Economie
Leiden vanuit de toekomst	Scharmer Otto & Kaufer Katrin	Economie
Tijdperk van kentering	Drucker Peter	Economie
En nu dan	Roos Ariane Van Zuylen Joris	Economie
Seks, drugs en economie	Coyle Diane	Economie
Karaoke Kapitalisme	Nordström & Ridderstrale	Economie
Schurkeneconomie	Napoleoni Loeratta	Economie
De onzichtbare hand	Van Bavel Bas	Economie
De Griekse crisis	Hinrichs Jule	Economie
Sisyphus achterna	Van Overtveldt Johan	Economie
Boekhoudschandalen	Van der Hof Kees	Economie
Economie	Lambrecht Johan	Economie
Boomerang	Lewis Michael	Economie
De Shifts & de Shocks	Wolf Martin	Economie
Wie krijgt wat en waarom	Roth Alvin	Economie
Meer uit minder	McAfee Andrew	Economie
De shockdoctrine	Klein Naomi	Economie
Ontspoord kapitalisme	De Vries Bert	Economie
De onzichtbare hand	Van Bavel Bas	Economie
De economische toekomst	Hinoul Martin	Economie
Econoshock 2,0	Noels Geert	Economie
De winstparadox	Eeckhout Jan	Economie
De nieuwe wereldeconomie	De Leus Koen Gijsels Philippe	Economie
Hoog spel	Metze Marcel	Economie
België kan beter	Van Craeynest Bart	Economie
De consultancy industrie	Mazzucato Mariana	Economie
Het gouden keurslijf	Friedman Thomas	Economie
Amazon ontketend	Stone Brad	Economie
Post kapitalisme	Mason Paul	Economie
En de zwakken ondergaan wat ze moeten ondergaan?	Varoufakis Yanis	Economie
Hoeveel is genoeg?	Skidesky Robert & Edward	Economie
Nu de wereld niet meer kijkt	Cousin Eduard	Egypte
Churchills oorlogsmachine	Downing Taylor	Engelse geschiedenis
De geschiedenis van Engeland	Van Caeneghem Raoul	Engelse geschiedenis
Hawkwood	Saunders Frances Stonor	Engelse geschiedenis
5 dagen in Londen	?	Engelse geschiedenis
Brexitland	Schiffer Mathijs	Engelse geschiedenis
Churchill en de Blitz	Larson Erik	Engelse geschiedenis
Op het scherp van de snede	Stewart Rory	Engelse geschiedenis
Hendrik VIII	?	Engelse geschiedenis
Order order!	De Waard Peter	Engelse geschiedenis
Een volmaaktere unie	Livestro Joshua	Europese geschiedenis
Vervaagde grenzen	Glaubitz Hans	Europese geschiedenis
Alleen de wolken	Blom Philip	Europese geschiedenis
De grote leemte	Vanacker Luc	Europese geschiedenis
De zondvloed	Tooze Adam	Europese geschiedenis
1914	Hastings Max	Europese geschiedenis
Heilige Doelen	Burleigh Michael	Europese geschiedenis
Midden in het beschaafde Europa	Veidlinger Jeffrey	Europese geschiedenis
Herinnering aan het kwaad, bekoring van het goede	Todorov Tzvetan	Europese geschiedenis
De tijd van het genie	Grayling A,C,	Europese geschiedenis
Aan de rand van de wereld	Pye Michael	Europese geschiedenis
De elite van de macht-De macht van de elite	Baeyens Walter	Europese geschiedenis
Herfsttij der middeleeuwen	Huizinga Johan	Europese geschiedenis
Europa's koloniale eeuw	Wesseling	Europese geschiedenis
De verdwijnende hemel	Von der Dunk H.W.	Europese geschiedenis
Bloedlanden	Snyder Timothy	Europese geschiedenis
Ijzeren Oogst	De Rynck Korneel	Europese geschiedenis
Onbegrepen Europa	Bakker Bert	Europese geschiedenis
Persoonlijkheid en macht	Kershgaw Ian	Europese geschiedenis
Rusland en Europa	Von der Dunk Thomas Heinrich	Europese geschiedenis
De schaduw van de grote broer	Starink Laura	Europese geschiedenis
Frankrijk Duitsland Europa	Doorman Maarten	Europese geschiedenis
In Europa	Mak Geert	Europese geschiedenis
De laatste zomer	Fromkin David	Europese geschiedenis
De vijand voor de poort	Wheatcroft Andrew	Europese geschiedenis
Van de barricaden naar de loopgraven	Dassen Patrick & Petra Groen	Europese geschiedenis
Ontmoetingen in het Westen	Verberckmoes Johan	Europese geschiedenis
1688	Wills John	Europese geschiedenis
Hitler en Stalin	Broeckmeyer Marius	Europese geschiedenis
In de schaduwen van morgen	Huizinga Johan	Europese geschiedenis
Grimmig heden	De Moor Piet	Europese geschiedenis
Het huis der wijsheid	Lyons Jonathan,	Europese geschiedenis
Achter gesloten deuren	Rees Laurence	Europese geschiedenis
Angst en vrijheid	Lowe Keith	Europese geschiedenis
Slaapwandelaars	Clark Christopher	Europese geschiedenis
The Origins of Totalitarianism	Arendt Hannah	Europese geschiedenis
Anatomie van het fascisme	Paxton	Europese geschiedenis
De rafelranden van Europa	van de Wijdeven Ivo	Europese geschiedenis
De Germanen	Janssens Ugo	Europese geschiedenis
Het jaar c era fascista	Franken Peter	Europese geschiedenis
1918 Het jaar van de dageraad	Schonpflug Daniel	Europese geschiedenis
Hoe de oorlog ontstond	Kautsky Karl	Europese geschiedenis
Beschaving, economie en kapitalisme	Braudel Fernand	Europese geschiedenis
De Balkan	Detrez Raymond	Europese geschiedenis
Beschaving-economie en kapitalisme	Braudel Fernand	Europese geschiedenis
De Europese droom	Rifkin Jeremy	Europese geschiedenis
Parijs Berlijn	Jacobs Peter	Europese geschiedenis
De grote oorlogen	Ferguson Nial	Europese geschiedenis
Warme oorlog, koude vrede	Blommaert Stefaan	Europese geschiedenis
Levendige herinnering	Brants Chrisje	Europese geschiedenis
Tegen de kruideniers	Devoldere Luc	Europese geschiedenis
Europa in de storm	Van Rompuy Herman	Europese geschiedenis
Europa in woelig water	Vos Hendrik Heirbaut Rob	Europese geschiedenis
Een naoorlogse achtbaan	Ian Kershaw	Europese geschiedenis
Beter wordt het niet	De Gruyter Caroline	Europese geschiedenis
1506	Boom Henk	Europese geschiedenis
De Middeleeuwse zomer	Dijkhuis Gregor	Europese geschiedenis
Beter wordt het niet	De Gruyter Caroline	Europese geschiedenis
Europese lente	Clark Christopher	Europese geschiedenis
De geschiedenis van Europa	Alnaes Karsten	Europese geschiedenis
Waarom we Europeaan zijn	Huttinga Thomas	Europese geschiedenis
Kronieken van het Frankische rijk	Einhard	Europese geschiedenis
Wee de overwonnenen	Van de Bunt Alexander	Europese geschiedenis
Red Europa	Guérot Ulrike	Europese geschiedenis
Carte Blanche	De Coene Karen	Europese geschiedenis
1349	Vermeersch Joren	Europese geschiedenis
Liefde, seks en tragedie	Goldhill Simon	Europese geschiedenis
Brandhaarden	Friedman George	Europese geschiedenis
Made in Europe	Steinz Pieter	Europese geschiedenis
Waterloo 1815-1914	Heirman Mark	Europese geschiedenis
Leven op aarde	Godfrey-Smith Peter	Evolutie
Darwin in het nieuws	Nelissen Mark	Evolutie
De grote vragen	Ayala Francisco	Evolutie
De opkomst en heerschappij van de zoogdieren	Brusatte Steve	Evolutie
Schitterend ongeluk	Dekker Cees	Evolutie
De zeven dochters van Eva	Sykes Brian	Evolutie
Een regenboog ontrafelen	Dawkins Richard	Evolutie
Waarom de buren nooit deugen	Van Roosmalen Marc	Evolutie
Hoe het leven de dingen regelt	Conway Morris Simon	Evolutie
Dinosaurussen	Lomax Dean	Evolutie
Big history	Christian David	Evolutie
Evolutie	Junker Reinhard	Evolutie
Het leven voor de dinosauriers	Steyer Sebastien	Evolutie
Evolutieleer voor dummies	Divers	Evolutie
Het grootste spektakel ter wereld	Dawkins Richard	Evolutie
Een kleine geschiedenis van iedereen die ooit geleefd heeft	Adam Rutherford	Evolutie
De reis van de Beagle	Darwin Charles	Evolutie
De oorsprong van de mensheid	Belderis Ina	Evolutie
Het toppunt van onwaarschijnlijkheid	Dawkins Richard	Evolutie
Mijn Europese familie	Bojs Karin	Evolutie
Een kaars in het donker	Dawkins Richard	Evolutie
Hoe de stof de geest kreeg	Bos Arie	Evolutie
De Wetenschap van het leven	De Grief Bert	Evolutie
Evolutiepatronen	Lewin	Evolutie
Het verhaal van onze voorouders	Dawkins Richard	Evolutie
Evolutie van de evolutieleer	?	Evolutie
De gesel van Darwin	Snykers Mathieu	Evolutie
De evolutie van schoonheid	Prum Richard	Evolutie
Het succes van slechte seks	Draulans Dirk	Evolutie
Evolutie	Adriaens Dominique	Evolutie
De belangrijkste vraag van het leven	Lane Nick	Evolutie
Over het ontstaan van soorten	Darwin Charles	Evolutie
Seksuele selectie	Gould James	Evolutie
Fossielen	Simpson	Evolutie
Darwin of God	Ruse Michael	Evolutie
Evolutie	Zimmer Carl	Evolutie
De naakte aap	Morris Desmond	Evolutie
Onze onsterfelijke genen	Dawkins Richard	Evolutie
Antifragiel	Taleb Nassim	Filosofie
Beschavingen botsen niet	Heirman Mark	Filosofie
Waarom ben ik hier	Bod Rens	Filosofie
Machiavellis's lef	Beeckman Tinneke	Filosofie
Van mening verschillen	Mersch Ruben	Filosofie
De filosofie twittercanon	Heuts Leon	Filosofie
Conservatieve vooruitgang	Baudet Thierry	Filosofie
De verlichting vandaag	Abicht Ludo	Filosofie
De oorsprong van de moraal	Ridley Matt	Filosofie
Een en al illusies	Van Berkel Klaas	Filosofie
Dit verklaart alles	Edge	Filosofie
Moraal	Sauer Hanno	Filosofie
Kant	Kant	Filosofie
De constructie van de wereld	Kleinherenbrink Arjen	Filosofie
De hemelpoort van cyberspace	Wertheim Margaret	Filosofie
De botten van Descartes	Shorto Russell	Filosofie
Dwalen in het antropoceen	Ten Bos René	Filosofie
De liberale canon	Verhofstadt Dirk	Filosofie
Provencaalse gesprekken	Vermeersch Etienne	Filosofie
De kosmopolitische traditie	Nussbaum Martha	Filosofie
Hebzucht	Linssen Jeroen	Filosofie
De zin van denken	Gabriel Markus	Filosofie
Een stralende toekomst	Mason Paul	Filosofie
Nagelaten geschriften	Vermeersch Etienne	Filosofie
De erecode	Appiah Kwame Anthony	Filosofie
Totaliteit en oneindigheid	Levinas Emmanuel	Filosofie
Rebelse genieën	Wulf Andrea	Filosofie
Het plezier van het zoeken	Pinxten Rik	Filosofie
Waarom we vrij zijn als we denken	Markus Gabriel	Filosofie
Statusangst	de Botton Alain	Filosofie
Het nadeel van de zekerheid	De Mey Rim	Filosofie
Leuk hè	Foley Michael	Filosofie
Avonturen bestaan niet	Gusman Simon	Filosofie
Kijken, proeven, denken	Lijster Thijs	Filosofie
Het leven van de geest	Hannah Arendt	Filosofie
Opinitis	Machielse Anja	Filosofie
Door en door verwend	Dalrymple Theodore	Filosofie
Morele vooruitgang in duistere tijden	Gabriël Markus	Filosofie
Epidemie als politiek	Agamben Giorgio	Filosofie
Aardse machten	Burleigh	Filosofie
Nagelaten geschriften	Vermeersch Etienne	Filosofie
Fijn, zo 'n brein	Mulder Arjan	Filosofie
Ganesha in Silicon Valley	Kockelkoren Petran	Filosofie
De intelligentie van de kosmos	Laszlo Ervin	Filosofie
De kosmopolitische traditie	Nussbaum Martha	Filosofie
Wat is ruimte waard	Van Heemstra Marjolijn	Filosofie
Hercules op de tweesprong	Kinneging Andreas	Filosofie
Merkstenen	Hammarskjöld Dag	Filosofie
Waarom bestaat de wereld	Holt Jim	Filosofie
De ondergang van Napoleon	Zamoyski Adam	Franse geschiedenis
Bespiegelingen over de revolutie in Frankrijk	Burke Edmund	Franse geschiedenis
Napoleon in Egypte	Strathern Paul	Franse geschiedenis
Napoleon	Forrest Alan	Franse geschiedenis
Surplace	Korteweg Ariejan	Franse geschiedenis
Hoe zwaar is licht	De Graaf Beatrice	Fysica
Orde van grootte	Smil Vaclac	Fysica
Helgoland	Rovelli Carlo	Fysica
Lasers	Harbison	Fysica
De grote vragen	Brooks Michael	Fysica
Fundamenteel	Wilczek Frank	Fysica
De deeltjessafari	Keulen Jean-Paul	Fysica
Newton	Guicciardini Niccolo	Fysica
Waarom niemand kwantum begrijpt	Verstraete Fr. Broeckaert C.	Fysica
De volmaakte theorie	Ferreira Pedro	Fysica
Feiten en mysteries in de deeltjesfysica	Veltman	Fysica
Gevonden	Stroeykens Steven	Fysica
Bouwstenen van de schepping	t Hooft Gerard	Fysica
Lieven Scheire in zijn element	Woussen Wouter	Fysica
De melodie van de natuur	Van Vulpen Ivo	Fysica
Quantumtheorie voor beginners	?	Fysica
Quantumtheorie	Polkinghorne John	Fysica
50 Inzichten in de Quantumfysica	Baker Joanne	Fysica
Natuurlijk niet	Andringa-Boxum Roel	Fysica
Einstein...en daarna	Schwinger Julian	Fysica
Moleculen	?	Fysica
Chaos geordend	Cohen Jack	Fysica
De levens van een atoom	Krauss Lawrence	Fysica
Het ongrijpbare neutrino	Solomey	Fysica
Bouwstenen van het atoom	Weinberg Steven	Fysica
Higgs	Bagott Jim	Fysica
De verbazendwekkende invloed van kleuren	Causse Jean Gabriel	Fysica
Isaac Newton	Gleick James	Fysica
Het mysterie van de tijd	Rovelli Carlo	Fysica
De weg naar de werkelijkheid	Penrose Roger	Fysica
Einstein	Einstein	Fysica
50 Inzichten natuurkunde	Baker Joanne	Fysica
De volmaakte theorie	Ferreira Pedro	Fysica
Heel geestig Mr.Feynman	?	Fysica
Het eiland dat Higgs heet	Bentvelsen Stan	Fysica
De fusiedroom	Keulen Jean-Paul	Fysica
Relativiteitstheorie	Van Acoleyen Karel	Fysica
De theorie van alles	Hawking Stephen	Fysica
Voorbij de Big Bang	Mersini-Houghton Laura	Astronomie
Energie en entropie	Atkins Peter	Fysica
De wetenschap van het vuur	Boyer	Fysica
Hoe werkt de aarde	de Meijer Rob  & Van Westrenen Wim	Geologie
De menselijke maat	Kroonenberg Salomon	Geologie
De kaart die de wereld veranderde	Winchester Simon	Geologie
Congo 1876-1914	Etambala Mathieu Zana	Geschiedenis van Congo
Onderworpen, onderdrukt, geplunderd	Etambala Zana	Geschiedenis van Congo
Hart der Duisternis	Conrad Joseph	Geschiedenis van Congo
Kobalt blues	Bruyland Erik	Geschiedenis van Congo
De geest van koning Leopold II en de plundering van de Congo	Hochschild  Adam	Geschiedenis van Congo
Congo	Van Reybrouck David	Geschiedenis van Congo
Wat we nog niet weten	Maddox John	Geschiedenis wetenschap
Dat kan ik me niet voorstellen	Icke Vincent	Geschiedenis wetenschap
Een regenboog ontrafelen	Dawkins Richard	Geschiedenis wetenschap
Horizon	Poskett James	Geschiedenis wetenschap
De komende vijftig jaar	Brockman John	Geschiedenis wetenschap
Oral History	Leydesdorff Selma	Geschiedenis wetenschap
Bohr	Peruzzi Giulio	Geschiedenis wetenschap
De tijd van verwondering	Holmes Richard	Geschiedenis wetenschap
De ontdekking van het weten	Kwa Chunglin	Geschiedenis wetenschap
Een wereld vol patronen	Bod Rens	Geschiedenis wetenschap
Het isgelijkteken	Dijkgraaf Robbert	Geschiedenis wetenschap
De natuurwetten	Pickover clifford	Geschiedenis wetenschap
Canon van de natuurkunde	De Lang Herman	Geschiedenis wetenschap
Tijd, getal, bewustzijn	Oosthout Henri	Geschiedenis wetenschap
Wetenschappelijk onkruid	Edge.org	Geschiedenis wetenschap
De wereld verklaard	Weinberg Steven	Geschiedenis wetenschap
Is geschiedenis fictie?	Pfeijffer Ilja Leonard	Griekse geschiedenis
Hemelbestormers	Whitmarsh	Griekse geschiedenis
Liefde ,seks en tragedie	Goldhill Simon	Griekse geschiedenis
De Griekse Oudheid in vijftig levens	Stuttard David	Griekse geschiedenis
De oudheid is nog niet voorbij	Meijer Fik	Griekse geschiedenis
De Griekse oudheid in vijftig levens	Stuttard David	Griekse geschiedenis
De Peloponnesische oorlog	Kagan Donald	Griekse geschiedenis
Mietjes, monsters en barbaren	Van Houdt Toon	Griekse geschiedenis
Troje is nooit veroverd	Chrysostomus Dio	Griekse geschiedenis
India	Goris Gie	India
India	French Patrick	India
Revolusi	Van Reybroeck David	Indonesië
Iran	Majd Hooman	Iran
Wij zijn Iran	Alavi Nasrin	Iran
Zwarte Golf	Ghattas Kim	Iran
De volgende oorlog	De Wit Daan	Iran
Jihadisme	Schmidinger Thomas	Islam
Dictators	Zaougui Chams Eddine	Islam
De kwestie M	Daniels Eddy	Islam
Allah houdt niet van vrouwen	Selim Nahed	Islam
Hoofddoek en maagdenvlies	Eltahawy Mona	Islam
Het vervallen huis van de Islam	Koopmans Ruud	Islam
De Oorlog van ISIS	Neurink Judit	Islam
Islam	Sattar Sajidah Abdus	Islam
Het vierde beest	Holland Tom	Islam
Islam voor varkens	Jansen Prof.Dr.Hans	Islam
IS	Lambrecht Jef	Islam
Blaffende honden	Veronesi Sandro	Italie
De klank van de stad	Min Eric & Valckenaers Gerrit	Italie
De geniale stad	De Vos Koen	Italie
Het Italiaanse experiment	Corduwener Pepijn	Italie
Japan	?	Japan
Geen zee te hoog	Muys Paul	Japan
De joden, de wereld en het geld	Attali Jacques	Joodse geschiedenis
Antisemitisme hier en nu	Lipstadt Deborah	Joodse geschiedenis
Schaduwoorlog	Bergman Ronen	Joodse geschiedenis
Israël verdeeld	Lendering Jona	Joodse geschiedenis
Oorlog als er vrede dreigt	Meulenbelt Anja	Joodse geschiedenis
De Israel-lobby	Mearsheimer	Joodse geschiedenis
Haatspraak	Ensel Remco	Joodse geschiedenis
Een bijzondere relatie	Talens Egbert	Joodse geschiedenis
Israël Palestina	Abicht Ludo Gantman André	Joodse geschiedenis
Haatspraak	Ensel Remco	Joodse geschiedenis
De Israel lobby	Catherine Lucas	Joodse geschiedenis
Israel zegt geen sorry meer	Walter Derks	Joodse geschiedenis
De aarde draait door	Inzé Dirk	Klimaat
Zoektocht naar de wortels van het milieuprobleem	van der Wal Koo	Klimaat
De onderwerping	Blom Philipp	Klimaat
Klimaatneutraal in 2050	Albrecht Johan	Klimaat
Climate express	Eggermont Natalie	Klimaat
Brandpunt  Aarde	Walker  Gabriel  David King	Klimaat
Het zesde uitsterven	Kolbert Elizabeth	Klimaat
Niet het einde van de wereld	Ritchie Hannah	Klimaat
De menselijke maat	Kroonenberg Salomon	Klimaat
De Ijstijd	Palmer Katherine	Klimaat
Een schone toekomst	Goldstein Joshua	Klimaat
De vloek van de nootmuskaat	Gosh Amitav	Klimaat
Het verlies van de aarde	Rich Nathaniel	Klimaat
De boomgrens	Rawlence Ben	Klimaat
De goede voorouder	Krznaric Roman	Klimaat
Terra Incognita	Tom Jones  Peter   Roger Jacobs	Klimaat
Hoe gaan we dit uitleggen	Mommers Jelmer	Klimaat
De laatste generatie	Pearce Fred	Klimaat
De klimaatoorlogen	Segers R.T.Harald Welzer	Klimaat
Gaia	Lovelock James	Klimaat
Als de laatste boom geveld is, eten we ons geld wel op	De Witte Ludo	Klimaat
Wat iedereen zou moeten weten over klimaatverandering	Verheggen Bart	Klimaat
Groene filosofie	Scruton Roger	Klimaat
MIRA	VMM	Klimaat
Het nieuwe noorden	Smith Laurence	Klimaat
Een leven op onze planeet	Attenborough David	Klimaat
De wetenschap van de aarde	Sintubin Manuel	Klimaat
Brand	Klein Naomi	Klimaat
Chaostheorie en klimaatverandering	Madrid Carlos	Klimaat
Blauwe planeet	Vaclav Klaus	Klimaat
Het klimaatcasino	Nordhaus William	Klimaat
Korea Korea	Verstraten Joop	Korea
Hoe je Kim Jong-un wordt	Pak Jung H.	Korea
De Kim-dynastie	Van der Veen Casper	Korea
Onbreekbare eenheid	Andy MacNab	Krijgswetenschap
Kernoorlog	Jacobsen Annie	Krijgswetenschap
De onvermijdelijkheid van een nieuwe wereldoorlog	Piepers Ingo	Krijgswetenschap
Bravo two zero	McNab Andy	Krijgswetenschap
De oorlog van nu	Bijkerk Rein	Krijgswetenschap
Gevechtsvliegtuigen	Crosby Francis	Krijgswetenschap
De altijd oorlog	Folins Dexter	Krijgswetenschap
Strategie & Tactiek	De Vos Luc	Krijgswetenschap
Krijgspolitiek	Kaplan D.Robert	Krijgswetenschap
Verwoesting en Vooruitgang	Morris Ian	Krijgswetenschap
Beroepsrisico's	Stewart Rory	Krijgswetenschap
Erger dan oorlog	Goldhagen Daniel Jonah	Krijgswetenschap
Een kleine geschiedenis van de Grote Oorlog	Koch Koen	Krijgswetenschap
Legendarische veldheren	Roberts Andrew	Krijgswetenschap
Krijgspolitiek	Kaplan D.Robert	Krijgswetenschap
33 Wetten van de oorlog	Greene Robert	Krijgswetenschap
Vom Kriege   van Clausewitz	Strachan Hew	Krijgswetenschap
Geheime oorlogen	Gordon Thoma	Krijgswetenschap
Onder vuur	Curtis Mike	Krijgswetenschap
Standaardprocedure gevolgd	Gourevitch   Philip & Errol Morris	Krijgswetenschap
De jacht op het meesterwerk	Van Stirpriaan René	Kunstgeschiedenis
Autocratie bv	Applebaum Anne	Maatschappij
Hoe herken ik een fascist	Eco Umberto	Maatschappij
Migratie	De Roo Paul	Maatschappij
De hongerige stad	Steel Carolyn	Maatschappij
De Techcoup	Schaake Marietje	Maatschappij
Over politieke correctheid	Bakker Gerben Geling Gert Jan	Maatschappij
Naar één wereld	Mahbubani Kishore	Maatschappij
Achternamen in Nederland en Vlaanderen	Winkler Johan	Maatschappij
De wereldburger bestaat niet	Cuperus René	Maatschappij
Superdiversiteit en democratie	Maly Ico Blomaaert Jan	Maatschappij
De dappere kijker	Ter Gas Ellen	Maatschappij
De strijd om de toekomst	Schulte Addie	Maatschappij
Trend Surfing	Van Thilborgh Bert	Maatschappij
Medeplichtig	Verschueren Jef	Maatschappij
Tentakels	Palagonia Gianni	Maatschappij
Schaduwspel	Van Vliet Vincent	Maatschappij
Beter is niet genoeg	De Vos Marc	Maatschappij
Corona shock	Albrecht Johan	Maatschappij
Entiteit	Fukuyama Francis	Maatschappij
Andermans rotzooi	Dalrymple Theodore	Maatschappij
Leugen en waarheid	Hejne Bas	Maatschappij
Overmorgen	Torfs Rik	Maatschappij
Schaduwspel	Van Vliet Vincent	Maatschappij
Links versus rechts	Van Hiel Alain	Maatschappij
Dood Spoor	De Scheemaecker Marc	Maatschappij
Spoken	Van der hoeven Pien	Maatschappij
De aanval op het Westen	Murray Douglas	Maatschappij
De infantiele consument	Barber Benjamin	Maatschappij
Van burger tot onderdaan	De Man Jos	Maatschappij
Open monumentendag	Vlaams architectuur Instituut	Maatschappij
De oorsprong van onze politiek	Fukuyama	Maatschappij
Hoe dichtbij is de toekomst	Raeymakers Bart	Maatschappij
Het conservatieve denken	Dehaen Jelle	Maatschappij
Gewone deugden	Ignatieff Michael	Maatschappij
Tot de bodem	De Keyzer Maïka	Maatschappij
De crisis van het democratisch kapitalisme	Wolf Martin	Maatschappij
Vroeger was de toekomst beter	Visser Carolijn	Maatschappij
Het nieuws	de Botton Alain	Maatschappij
The origin of totalitarisme	Arendt Hannah	Maatschappij
Kleine geschiedenis van het anti-populisme	Jäger Anton	Maatschappij
Jouw Revolutie	Dalai Lama	Maatschappij
Undercover aan het werk	Van Bergeijk Jeroen	Maatschappij
Over  Revolutie	Arendt Hannah	Maatschappij
Verloren land	Temulkuran Ece	Maatschappij
A sociale media	Launspach Thijs	Maatschappij
De verweesde samenleving	Fortuyn Pim	Maatschappij
De geschiedenis van de wereld van morgen	Coolsaet Rik	Maatschappij
Fuck de media, red de pers	Van Lieferinge Guido	Maatschappij
Het grote experiment	Mounk Yascha	Maatschappij
De val van Prometheus	Lemaire Ton	Maatschappij
McMaffia	Glenny Misha	Maatschappij
Big Brother in Europa	Jespers Raf	Maatschappij
Clicking	Popcorn Faith	Maatschappij
Hoe komen we van religie af?	Van Den Berg Floris	Maatschappij
Gevaarlijke gekken	De Reuver G.&Sansders St.	Maatschappij
De autoritaire verleiding	Thomas Casper	Maatschappij
De mens voorbij	van den berghe Gie	Maatschappij
Zwemmen in de oceaan	Rasch Miriam	Maatschappij
De revival van Hannah Arendt	Venmans Peter	Maatschappij
Uit de puinhopen	Monbiot George	Maatschappij
Werk in de 21° eeuw	Avent Ryan	Maatschappij
De vierde revolutie	Micklethwait John	Maatschappij
Het vacuüm van de kosmopoliet	Lotens Walter	Maatschappij
De blik van Bourlon	Bourlon	Maatschappij
Schaal	West Geoffrey	Maatschappij
De oplossing	Tepperman Jonathan	Maatschappij
Toch zit het anders	Asscher Maarten	Maatschappij
Voltooid verleden, onvoltooide geschiedenis	Stabel Peter	Maatschappij
21 Lessen voor de 21° eeuw	Harari Yval Noah	Maatschappij
Homo Deus	Harari Yuval Noah	Maatschappij
In onze tijd	Fransen Tim	Maatschappij
Universum te koop	Vance Ashlee	Maatschappij
De vorm van vrijheid	Scheffer Paul	Maatschappij
Na Europa	Hrastev Ivan	Maatschappij
Onmacht en oorlogsverlangen	Ladan Antoine	Maatschappij
Waardevol werkloos	Janssens Geert	Maatschappij
Het menselijk getij	Morland Paul	Maatschappij
Moneyland	Bullough Oliver	Maatschappij
Zij zei	Kantor Jodi	Maatschappij
De weg uit de crisis	Verhofstadt Guy	Maatschappij
Hoe een open wereld ons verder brengt	NorbergJoan	Maatschappij
De tirannie van verdienste	Sandel Michael	Maatschappij
Nieuw Rechts	Maly Ico	Maatschappij
Tijd van woede	Mishra Pankaj	Maatschappij
Migratie in Belgie	Lafleur	Maatschappij
Het verraad van de intellectuelen	Benda Julien	Maatschappij
De strijd om tijd	Pintelon Olivier	Maatschappij
De oplossing	Tepperman Jonathan	Maatschappij
Over tirannie	Snyder Timothy	Maatschappij
Ketterijen	De Gucht Karel	Maatschappij
Sneeuw	Carretero Nacho	Maatschappij
De vorm van vrijheid	Scheffer Paul	Maatschappij
De tweede vervreemding	Vlerick Michael	Maatschappij
Meer	Boerma Hidde	Maatschappij
Maar dat mag je niet zeggen	Sterkenburg Nikki	Maatschappij
De kunst van de revolte	De Lagasnerie Geoffroy	Maatschappij
Democratie op wankele bodem	Loose Donald	Maatschappij
Facisme	Knegt Daniel	Maatschappij
Onder populisten	Jäger Anton	Maatschappij
Journalistiek in tijden van fakenews	Pauwels Luc	Maatschappij
Een wereld zonder stuurman	Kruythof Jaap	Maatschappij
De strijd om identiteit	Ruijgrok Christiaan	Maatschappij
Revolte	EyalNadav	Maatschappij
Bpost Holdup	Verschelden Wouter	Maatschappij
Big Tech	Foroohar Rana	Maatschappij
Nieuw Fascisme	Lawtoo Nioesh	Maatschappij
Pessimisme is voor losers	Van Lede Kees & Luyendijk Joris	Maatschappij
Vriend en vijand	Grunberg Arnon	Maatschappij
Hoe we de wereld kunnen genezen	Lenoir Frédéric	Maatschappij
Na de Apocalyps	Dartnell Lewis	Maatschappij
Wereldorde	Kissinger Henry	Maatschappij
Quantumveilig	De Smet Steven	Maatschappij
Geschiedenis voor morgen	Krznaric Roman	Maatschappij
Omkijken naar de toekomst	Macaskill William	Maatschappij
AI, de hype voorbij	Janssen Jackie	Management
Als het werk stopt	Van Laeken Frank	Management
Leiderschap	Sarens Gerrit	Management
Capital Budgeting & Company Finance	Merret A.J.& Allen Sykes	Management
Technology Management & Society	Drucker Peter F.	Management
De windmakers	Lernout & Hauspie	Management
Doorzien	Siegerink Agnes	Management
Economie & organisatie voor de manager	Van de Woestijne Prof.J.	Management
Topmensen in de moderne onderneming	Jay Antony	Management
Het ongelijk van de klagende klant	De Vos Evert	Management
Het functioneren van managers in de toekomst	Wissema ir.J.G.	Management
The Rational Manager	Kepner & Trogoe	Management
De dynamiek van het ondernemen	Peters Thomas J.	Management
Managerial Psychology	Leavitt Harold J.	Management
Leiderschap	Giuliani Rudolph W.	Management
Power Play	Higgins Tim	Management
Peter 's Panacee	Peter	Management
Hordenloop naar de top	Blotnick Dr.	Management
Planeet Google	Stross Randall	Management
In search of excellence	Peters Thomas J.	Management
Je werk of je leven	Baert Stijn	Management
Versta me niet verkeerd	Anthonissen Peter Frans	Management
Moord komt nooit ineens	Verwerft Gust	Menswetenschappen
In naam van God	Armstrong Karen	Menswetenschappen
On/Off	Sidney Vollmer,Nijgh & Van Ditmar	Menswetenschappen
Liefde in tijden van Tinder	Timmermans Elisabeth	Menswetenschappen
Waarheid	MacDonald Hector	Menswetenschappen
Los van God	Dawkins Richard	Menswetenschappen
Waarom generalisten verder komen	Epstein David	Menswetenschappen
Tijd	Klein Stefan	Menswetenschappen
Dwars in leven en leren	Kaldenbach Hans	Menswetenschappen
Authentieke intelligentie	Geraerts Elke	Menswetenschappen
Sapiens	Harari Yuval Noah	Menswetenschappen
De zeven eigenschappen voor succes in je leven	Covey Stephen	Menswetenschappen
Los van God	Dawkins Richard	Menswetenschappen
De waarheid over Eva	Van Schaik Carel & Michel Kai	Menswetenschappen
De aandacht verloren	Hari Johan	Menswetenschappen
De zeven vinkjes	Luyendijk Joris	Menswetenschappen
Waarom het leven sneller gaat als je ouder wordt	Draaisma Douwe	Menswetenschappen
Waar blijft mijn tijd	Van der Lippe Tanja	Menswetenschappen
Betekenis geven aan het leven	Peterson B,Jordan	Menswetenschappen
Stop met klagen	Vromman Steven	Menswetenschappen
Zoals verwacht loopt alles anders	Gunster Bertold	Menswetenschappen
Ons feilbare denken	Kahneman Daniel	Menswetenschappen
Dier , mens	Reesink Maarten	Menswetenschappen
Van oor tot oor	Tallis Raymond	Menswetenschappen
De geschiedenis van de lelijkheid	Eco Umberto	Menswetenschappen
Hoe geweld gewoon wordt	Baberowski Jörg	Menswetenschappen
Incognito	Eagleman David	Menswetenschappen
De wijsheid paradox	Goldberg Elkhonon	Menswetenschappen
De nieuwe mens	Fukuyama Francis	Menswetenschappen
De zeven eigenschappen voor succes in je leven	Covey Stephen	Menswetenschappen
Ben ik normaal	Chaney Sarah	Menswetenschappen
Toe Ter Wel Toe	Tanghe Paul	Menswetenschappen
Het brein in beweging	Van Gelder Roelof	Menswetenschappen
Macht en onmacht van haat	Cuyvers Guido	Menswetenschappen
Het verschijnsel mens	Brossé André	Menswetenschappen
De tweede berg	Brooks David	Menswetenschappen
De toekomst van het verleden	Stille Alexander	Menswetenschappen
Tribe of mentors	Ferriss Timothy	Menswetenschappen
Op het lijf geschreven	?	Menswetenschappen
God is niet groot	Hitchens Christopher	Menswetenschappen
Het gelijk aan mijn kant	De Bono Edward	Menswetenschappen
Zit seks tussen de oren?	Henderickx Staf	Menswetenschappen
Het brein	Eagleman David	Menswetenschappen
De mens	Cook Michael	Menswetenschappen
De code van creativiteit	Du Sautoy Marcus	Menswetenschappen
De gewone man	Palm Jos	Menswetenschappen
Puur toeval	Klein Stefan	Menswetenschappen
Als de schaduwen langer worden	Marcoen Alfons	Menswetenschappen
Hardcore history	Carlin Dan	Menswetenschappen
Een schitterend brein	Nasar Sylvia	Menswetenschappen
De geheugenfabriek	O'Keane Veronica	Menswetenschappen
Dat stemmetje in je hoofd	Gawdat Mo	Menswetenschappen
God en het gesteente	Bodifée Gerard	Menswetenschappen
Verborgen geschiedenis Open toekomst	Steiner Rudolf	Menswetenschappen
Waarom we niets van de Orient begrijpen	Tieleman Dirk	Midden-Oosten
Het weefgetouw van de tijd	Kaplan D.Robert	Midden-Oosten
Dwars door het Midden-Oosten	Roelants Carolien	Midden-Oosten
Zwarte golf	Ghattas Kim	Midden-Oosten
Rampjaar 1672	Panhuysen Luc	Nederlandse geschiedenis
Een schricklijck jaer	den Hollander Ineke	Nederlandse geschiedenis
Vuistrecht en wisselgeld	Moeyes Paul	Nederlandse geschiedenis
De goede stad	Mak Geert	Nederlandse geschiedenis
Geert Wilders De wreker	Fennema Meindert	Nederlandse geschiedenis
De hoed van Vermeer	Brook Timothy	Nederlandse geschiedenis
De opstand der Nederlanden	Schiller Friedrich	Nederlandse geschiedenis
De tachtigjarige oorlog	Fruin Robert	Nederlandse geschiedenis
Willem de Zwijger	Wedgwood	Nederlandse geschiedenis
Licht	Klukhuhn André	Nederlandse geschiedenis
Filips Willem	Van der Eycken Michel	Nederlandse geschiedenis
De Tachtigjarige oorlog	Groenveld  Prof.&  Leeuwenberg	Nederlandse geschiedenis
Het loon van de schuld	Buruma Ian	Nederlandse geschiedenis
Onder Hollanders	De Foer Steven	Nederlandse geschiedenis
Willem de Zwijger, prins van Oranje	Putnam Ruth	Nederlandse geschiedenis
Reis naar het continent	Segers Mathieu	Nederlandse geschiedenis
Prins Maurits	Bredevoort	Nederlandse geschiedenis
Oranje tegen Spanje	De Maesschalck Edward	Nederlandse geschiedenis
Nieuwpoort 1600	Verhoef C.H.J.	Nederlandse geschiedenis
Op weg naar tachtig jaar oorlog	Woltjer J.J.	Nederlandse geschiedenis
Redeloos, radeloos, reddeloos.	de Visser Justus	Oekraïnse geschiedenis
De sleutel ligt in Washington	Jansen Ton	Oekraïnse geschiedenis
Franz Jozef I	Tschuppik Karl	Oostenrijkse geschiedenis
Wilde bloemen	Philips Roger	Plantkunde
Cocreatief leiderschap	Larock Yves	Psychologie
Aandacht	Coleman daniel	Psychologie
Mind	Siegel Daniel J.	Psychologie
Wat is bewiustzijn nou eigenlijk?	Jolij Jacob	Psychologie
De code van het bewustzijn	Pennartz Cyrie	Psychologie
Assertiviteitstraining	Cotler Sherwin	Psychologie
In de greep van een Light Psychopaat	Renaer Bart	Psychologie
Deze beslissing verandert je leven	Hertz Noreena	Psychologie
Traffic	Vanderbilt Tom	Psychologie
Manipulatie	Andersen Marie	Psychologie
Uit onbetrouwbare bron	Levitin Daniel	Psychologie
Verstoord verlangen	Koole Corine	Psychologie
De wereld omgekeerd	Van Broekhoven Remko	Psychologie
De 18 wetten van de menselijke natuur	Greene Norbert	Psychologie
Liefde in tijden van eenzaamheid	Verhaeghe Paul	Psychologie
Geluk	Bormans Leo	Psychologie
Het verschil	Baron-Cohen	Psychologie
Geen zee te hoog	?	Psychologie
De marsh-mallow-test	Mishel Walter	Psychologie
Mannen komen van Mars, vrouwen van Venus	Gray John	Psychologie
De kracht van angst	Al Ghaoui Hesna	Psychologie
Hoe creativiteit werkt	Lehrer Jonah	Psychologie
Stil	Cain Susan	Psychologie
De geheimen van je brein	Aamodt dr.Sandra en dr Sam Wang	Psychologie
Standvastig	Brinkmann Svend	Psychologie
Met slaande deuren	Ornelis Serge	Psychologie
De kunst van het luisteren	?	Psychologie
De onttovering van de waanzin	Engelbrecht Marius	Psychologie
De goede psychopaat	Dutton Kevin	Psychologie
Volmaakt onvoorspelbaar	Ariely	Psychologie
De wijsheid van het enneagram	Riso don Richard	Psychologie
De vijftig grootste misvattingen van de psychologie	Lilinfeld Scott	Psychologie
Hoe verander je een mening	McRaney David	Psychologie
Ken je digitaal DNA	De Marez Lieven	Psychologie
De psychologie van Totalitarisme	Desmet Mattias	Psychologie
Wat wij willen	Weber Charlotte Fox	Psychologie
De goedheidsparadox	Wrangham Richard	Psychologie
Het Gaslight proces	Stern Robin dr.	Psychologie
Twee breinen	Lewis Michael	Psychologie
Eenzaamheid	Spitzer Manfred	Psychologie
De kracht van angst	Al Ghaoui Hesna	Psychologie
De Weense kwakzalver	Israëls Han	Psychologie
Licht	Venhuizen Emma	Psychologie
Als de schaduwen langer worden	Marcoen, Grommen , Van Ranst	Psychologie
Falen met succes	Fitzgerald dr.  A.	Psychologie
De mens is niet slecht	Keltner Dacher	Psychologie
Omringd door tegenslag	Erikson Thomas	Psychologie
Psy-Q	Ambridge Ben	Psychologie
Echte mannen vechten	Gottschalk Jonathan	Psychologie
Hoe verander je een mening	McRaney David	Psychologie
Noord Oost Zuid West	Brotton Jerry	Reisverhaal
De grote dictatortour	Marten Blankesteijn & Irene De Zwaan	Reisverhaal
Mijn Frankrijk	Prick Leo	Reisverhaal
Mijn Frankrijk 2	Van Loo Bart	Reisverhaal
De laatste wildernis	MacFarlane	Reisverhaal
Heel Nederland	Zaal Rik	Reisverhaal
Fulltime avonturier	Valkenier Tamar	Reisverhaal
Bretagne	Jacques Maria	Reisverhaal
Bloedrivier	Butcher Tim	Reisverhaal
Marokko	?	Reisverhaal
Gids voor Amerika	Van Zuilen Dr.A.J.	Reisverhaal
Zuid-Italie	Verhelst Ed.	Reisverhaal
1001     Natuurwonderen	?	Reisverhaal
De wonderbaarlijke laatste reis van Donald Crowhurst	Tomalin Nicholas	Reisverhaal
Beieren	?	Reisverhaal
Sicilië	Ineke De Haan	Reisverhaal
Het Parfum	Süskind Patrick	Roman
Liefdesverhalen	Stendhal	Roman
De fazantenmoordenaars	Adler-Olsen Jussi	Roman
De vrouw die met vuur speelde	Larsson Stieg	Roman
Dodelijk patroon	Nesbo Jo	Roman
Door het oog van de naald	Follet Ken	Roman
Rollenspel	Lemaitre Pierre	Roman
Onaantastbaar	Slaughter Karin	Roman
Geheime kamers	Jeroen Brouwers	Roman
Het complot van Laken	Op de Beeck Johan	Roman
De begraafplaats van Praag	Eco Umberto	Roman
De eenzaamheid van de priemgetallen	Giordano Paolo	Roman
De Toverberg	Mann Thomas	Roman
Allez,Eddy	Embrechts Gert	Roman
In de naam van de roos	Eco Umberto	Roman
Helden van het laatste uur	Hans Helmut Kirst	Roman
De Decamerone	Boccaccio	Roman
Marconi Park	Edwardson Ake	Roman
Jachthonden	Horst Jorn Lier	Roman
Portret van Mona Lisa	Kalogridis Jeanne	Roman
Lamiël	Stendhal	Roman
De Engelse spion	Silva Daniel	Roman
Mannen die vrouwen haten	Larsson Stieg	Roman
De Verklikker	Fjell Jan-Erik	Roman
De kunst van het verdwijnen	Lippman Laura	Roman
De vreemde	Coben Harlan	Roman
Waarheid en leugen in de Literatuur	Vizinczey  Stephen	Roman
De Cereus bloeit 's nachts	Mootoo Shani	Roman
De kolonel krijgt nooit post	Gabriel Garcia Marquez	Roman
On Nobis	Halders Anny	Roman
Het gewicht van de haat	Claes Jo	Roman
De Da Vinci code	Brown Dan	Roman
Inferno	Brown Dawn	Roman
Swanss kant op	Proust Marcel	Roman
Al die tijd de duivel	Pollock Donald Ray	Roman
Supernotes	Kasper Agent	Roman
Domina	Hilton L.S.	Roman
Dood door verdrinking	Damhaug Torkil	Roman
Gerechtigheid	Larsson Stieg	Roman
Ivanov	Bervoets Hanna	Roman
Zwerven langs de Limes	Devoldere Luc	Romeinse geschiedenis
De sluier van Cicero	Meijer Fik	Romeinse geschiedenis
Sterven in stijl	Van Hooff Anton	Romeinse geschiedenis
Pax Romana	Goldsworthy Adrian	Romeinse geschiedenis
Van Troje tot Tiberius	Paterculus Velleius	Romeinse geschiedenis
De glorie van Rome	Goldsworthy Adrian	Romeinse geschiedenis
De erfenis van de oudheid voor de mens van nu	Nouwen Robert	Romeinse geschiedenis
Het dagelijkse leven in het oude Rome	Carcopino	Romeinse geschiedenis
Rome	Kneale Matthew	Romeinse geschiedenis
Van Augustus tot Constantijn	Strauss Barry	Romeinse geschiedenis
Memoires van Hadrianus	Yourcenar Marguerite	Romeinse geschiedenis
Klassieke liefde	Van Hooff Anton	Romeinse geschiedenis
Keizer Augustus en de Lage landen	Nouwen Robert	Romeinse geschiedenis
De geboorte van het Romeinse keizerrijk	Strauss Barry	Romeinse geschiedenis
De macht van de traditie	Burgersdijk Diederik	Romeinse geschiedenis
Stem op Caesar	Jones Peter	Romeinse geschiedenis
De glorie van Rome	Goldsworthy Adrian	Romeinse geschiedenis
Diocletianus	Hekster Olivier Jansen Corjo	Romeinse geschiedenis
De Gouden Eeuw van Rome	Van Hooff Anton	Romeinse geschiedenis
Hadrianus	Everitt Anthony	Romeinse geschiedenis
Dynastie	Holland Tom	Romeinse geschiedenis
Oorzaken van de grootheid en de ondergang van de Romeinen	De Montesquieu Charles	Romeinse geschiedenis
Julius Caesar	Goldsworthy	Romeinse geschiedenis
S.P.Q.R	Beard Mary	Romeinse geschiedenis
Mijn Rusland	Sjiskjind Michael
Ruzland Land in oorlog met zichzelf en met de wereld	Cukier Eva	Russische geschiedenis
Killer in het Kremlin	Sweeney John	Russische geschiedenis
Het nieuwe ijzeren gordijn	De Wijk Rob	Russische geschiedenis
Poetins filosoof	Kal Victor	Russische geschiedenis
Pussy Riot	Tolokonnikova Nadja	Russische geschiedenis
Gorbatsjov	Taubman William	Russische geschiedenis
Spoken in Moskou	Roth Joseph	Russische geschiedenis
Het Rusland van Poetin	Stent Angela	Russische geschiedenis
Mijn moeder zou het oorlog noemen	Politkovskaja	Russische geschiedenis
Poetins oorlogen	Galeotti Mark	Russische geschiedenis
From Russia with blood	Blake Heidi	Russische geschiedenis
De mannen van Poetin	Belton Catherine	Russische geschiedenis
Rusland, land dat anders wil zijn	Kessler Gijs	Russische geschiedenis
No War	Ovsjannikova Marina	Russische geschiedenis
Werelbrand	Read Anthony	Russische geschiedenis
De onfeilbare spion	Matthews Owen	Russische geschiedenis
Een vrolijke hel	Jerofejev Viktor	Russische geschiedenis
De onderneming	Felshtinsky Yuri	Russische geschiedenis
We moeten het even over Poetin hebben	Galeotti Mark	Russische geschiedenis
De Russische klus	Smith Douglas	Russische geschiedenis
De rode belofte	Spufford Francis	Russische geschiedenis
Poetin	Hutchins & Korobko	Russische geschiedenis
Achtervolgd door de staatsmaffia	Browder Bill	Russische geschiedenis
Er was eens in Rusland	Mezrich Ben	Russische geschiedenis
Het einde van de rode mens	Alexijevtis Svetlana	Russische geschiedenis
Midden in de revolutie	Rappaport Helen	Russische geschiedenis
Moskouse nachten	Cliff Nigel	Russische geschiedenis
Rodina	Brouwers Arnout	Russische geschiedenis
De toekomst is geschiedenis	Gessen Masha	Russische geschiedenis
Poetinisme	Malfliet Katlijn	Russische geschiedenis
Rusland in oorlog-2	D'Hamecourt Peter	Russische geschiedenis
Gazprom	Panjoesjkin Valeri , Michail Zygar	Russische geschiedenis
Lenin	Sebestyen Victor	Russische geschiedenis
Moskouse nachten	Cliff Nigel	Russische geschiedenis
Het wordt winter	Kasparov Garry	Russische geschiedenis
Oorlog en revolutie	Lieven Dominic	Russische geschiedenis
Het woord als wapen	Gessen Masha	Russische geschiedenis
Niets is waar en alles is mogelijk	Pomerantsev Peter	Russische geschiedenis
Koude oorlogsbuit	Ducal Charles	Russische geschiedenis
Rusland na de Sovjet Unie	Malfliet Katlijn	Russische geschiedenis
Navalny	Dollbaum Jan Matti	Russische geschiedenis
Ruslands oorlog	Overy Richard	Russische geschiedenis
De wraak van Poetin	Smeets Hubert	Russische geschiedenis
Geschiedenis van Rusland	Abeel Jef	Russische geschiedenis
Z	Rottenberg Hella	Russische geschiedenis
De nieuwe koude oorlog	Lucas Edward	Russische geschiedenis
Sint-Petersburg	Waegemans Emmanuel	Russische geschiedenis
Vijand van de Russische staat	Browder Bill	Russische geschiedenis
Rusland	Detrez Raymond	Russische geschiedenis
Poutins Erfdeel	ter Haar Marie-Thérèse	Russische geschiedenis
Het koninkrijk der elementen	Atkins Peter	Scheikunde
Elementen ontraadseld	Kean Sam	Scheikunde
Algemene Chemie	Viaene Lucien	Scheikunde
Geschiedenis van de scheikunde	Van Toor J.A.	Scheikunde
Werkbare waarden	De Wever Bart	Sociologie
Eén tegen allen	De Man Jan	Sociologie
Allemaal ego's	Flamend Jan	Sociologie
Dansen met de Hydra	Bakker Gerben	Sociologie
Muiterij	Mertens Peter	Sociologie
Vrijheid veiligheid	Elchardus Mark	Sociologie
Sociale intelligentie	Coleman Daniel	Sociologie
Energie- adviesprocedure	?	Software
Blok voor blok	Williams Stephen	Software
De digitale afgrond	Keen Andrew	Software
Nooit nog normaal	Jacobs Laurence	Software
De facebookfacade	Haugen Frances	Software
Cursus website maken	?	Software
Titanenstrijd	Vogelstein Fred	Software
Facebook voor dummies	Janssen Raymond	Software
Grocking the Gimp	?	Software
EPB    Energieprestatie Binnenklimaat	?	Software
De Google formule	Hardus Bob	Software
Javascript	Gamperl	Software
Facebook	Levy Steven	Software
Het Metaverse	Ball Matthew	Software
Mastering  Access 97	Simpson	Software
Artificiele intelligentie	Buijsman Stefan	Software
Radar Gimp	?	Software
Van idee tot app	White Carla	Software
De Tachtigjarige oorlog in Spaanse ogen	Rodriguez-Perez	Spaanse geschiedenis
Filips II	Parker Geoffrey	Spaanse geschiedenis
1492	Attali Jacques	Spaanse geschiedenis
Verscheurd Catalonië	Greven Koen	Spaanse geschiedenis
Zwarte renaissance	Van der Heyden Chr.	Spaanse geschiedenis
De Catalaanse crisis	Puigdemont Charles	Spaanse geschiedenis
De droom van de Ier	Mario Vargas Llosa	Spaanse literatuur
De Taal van de Hartstocht	Mario  Vargas  Llosa	Spaanse Literatuur
De vier ruiters van de apocalyps	Ibanez	Spaanse Literatuur
Don Quichote de la Mancha	Cervantes Miguel	Spaanse literatuur
Het feest van de bok	Mario Vargas Llosa	Spaanse Literatuur
Leven om het te vertellen	Gabriel Garcia Marquez	Spaanse literatuur
Liefde in tijden van cholera	Marquez Gabriel Garcia	Spaanse Literatuur
De kus van de Spinvrouw	Puig Manuel	Spaanse Literatuur
Lituma in het Andesgebergte	Mario Vargas Llosa	Spaanse Literatuur
Verliefde vrouwen	Lawrence H.W.	Spaanse literatuur
Zoals water voor chocolade	Esquive Laura	Spaanse literatuur
Honderd jaar eenzaamheid	Gabriel Garcia Marquez	Spaanse literatuur
Pantaleon en de Bezoeksters	Mario Vargas Llosa	Spaanse literatuur
Het schilderij uit Vlaanderen	Pérez-Reverte Arturo	Spaanse literatuur
Geen weg terug	Abouzeid Rania	Syrië
Syrië	De Feyter Theo	Syrië
Reradicaliseren	Sieckelinck Stijn	Terrorisme
In naam van God	Cliteur Paul Verhofstadt Dirk	Terrorisme
Waarom mensen radicaliseren	Van den Bos Kees	Terrorisme
De dreiging van chaos	Rashid Ahmed	Terrorisme
De mythe Al-Qaeda	Coolsaet Rik	Terrorisme
11 september 2001	?	Terrorisme
NV Terreur	Napoleoni Loretta	Terrorisme
Schokgolven	Pattyn Bart , Jan Wouters	Terrorisme
Veiligheid voor iedereen	Yüksel Veli	Terrorisme
De Praagse Lente	Van Heuverzwijn Pieter	Tsjechische geschiedenis
Tsjechoslowakije na 1945	Renner	Tsjechische geschiedenis
De droom van Osman	Finkel Caroline	Turkijë
Turkije	Rochtus Dirk	Turkije
De grote Turk	Boom Henk	Turkije
Erdogan	Kruft Anton & Pierik Perry	Turkije
De geschiedenis van Istanbul	Freely	Turkije
De Ottomanen	Baer Marc David	Turkije
Opdrift	Waagmeester Lucas	Turkije
Een doolhof vol verdwaalden	Maalouf Amin	Wereldgeschiedenis
Mousson	Kaplan Robert	Wereldgeschiedenis
Vrede en oorlog	Holslag Jonathan	Wereldgeschiedenis
Grenzen in beweging	De Baets Antoon	Wereldgeschiedenis
Big History	Stokes Brown Cynthia	Wereldgeschiedenis
Een probleem uit de hel	Power Samantha	Wereldgeschiedenis
Shutdown	Tooze Adam	Wereldgeschiedenis
Omwenteling	Diamond Jared	Wereldgeschiedenis
Acht dictators uit de twintigste eeuw	Dikötter Frank	Wereldgeschiedenis
Ontmoetingen in het Westen	Verberckmoes Johan	Wereldgeschiedenis
De vergeten twintigste eeuw	Judt Tony	Wereldgeschiedenis
In het spoor van Fanon	Bogaert Koen	Wereldgeschiedenis
1177 voor Christus	Cline Eric	Wereldgeschiedenis
Dan liever de lucht in!	Hesse Helge	Wereldgeschiedenis
Wereldcrisis	Parker Geoffrey	Wereldgeschiedenis
De dochters van Jalta	Katz Catherine Grace	Wereldgeschiedenis
Het fascinerend getal pi	Delahaye	Wiskunde
Getallen ontraadseld	Bellos Axel	Wiskunde
1491	Mann Charles C.	Zuid-Amerikaanse geschiedenis
La conquista del Peru	Pablo Alonso de Avecilla	Zuid-Amerikaanse geschiedenis
Bernal Diaz del Castillo	Bernardo Diaz del Castillo	Zuid-Amerikaanse geschiedenis

Een republiek op keizersvoeten      Heirman Mark      Amerikaanse politiek

Geen enkel land in de wereld wekt zoveel tegenstrijdige gevoelens op als de Verenigde Staten van AmerikA. Sommigen beschouwen Amerika als de uitvinder van de politieke democratie, voor anderen is het juist de grootste bedreiging ervan.
Het is niet alleen het land dat als geen ander de wereldvrede verzekert, het telt ook in eigen huis het grootste aantal wapens en een recordaantal gewelddaden.
Filosoof Mark Heirman schreef over de Verenigde Staten een boek onder de titel Een republiek op keizersvoeten.
Hierin vertelt hij het complexe verhaal van de meest realistische en meest idealistische, het meest liberale en het meest conservatieve, het meest isolationistische en het meest interventionistische, het meest religieuze en het meest seculiere, het meest vreedzame en het meest gewelddadige, het meest materialistische en het meest apocalyptische land ter werelD.

Europeanen zeggen vaak dat de Amerikanen weinig of niets van Europa begrijpen, maar wie het boek van Heirman heeft gelezen, zal moeten toegeven dat wij Europeanen ook weinig of niets van Amerika begrijpen.
Het is een land van mogelijkheden en uitdagingen, van tradities en vernieuwingen.
Een essentieel bestandsdeel is volgens de auteur de Amerikaanse grondwet, een tekst die zo vaag is dat elke generatie haar naar eigen zin kon interpreteren.
Eigenlijk was het realiseren van die tekst al een wonder op zich, want de tegenstellingen tussen nationalisten en federalisten, tussen nationalisten en republikeinen, en tussen patriotten en pro-Engelse loyalisten was bijzonder groot.
Een van de grootste verschillen bestond tussen Noord en Zuid over de aanvaarding en toepassing van de slavernij, een dispuut dat nog decennialang de Amerikaanse geesten zou verdelen.

Die verschillende mentaliteit was al zichtbaar vanaf het begin.
Tussen het liberale Noorden, het conservatieve Zuiden, het isolationistische Midwesten (de Graint Plains die ver van de kusten liggen en waar de Amerikaanse kernraketten staan) en het libertijnse Westen met San Francisco en Los Angeles als voornaamste steden.
Toch bestond er al vroeg een belangrijk gemeenschappelijk besef, nl.
de vrijheid als een natuurrecht en als het tegengestelde voor slaverni J. Voor de founding fathers was Amerika bij uitstek het rijk van de vrijheid waarin ‘alle mensen vrij en gelijk geschapen zijn’.
Voor de blanke kolonisten was dit een evidentie maar in de praktijk gold dit enkel voor ‘white persons’.
De indianen werden verdreven en gedumpt in reservaten en zwarten werden tot de jaren zestig van de 20ste eeuw niet gelijk behandelD. Weliswaar aanvaardde het Amerikaanse Congres in 1865 het 13de amendement dat de slavernij verbood over het ganse grondgebied van de Unie, maar in het Zuiden bleef men bijna een eeuw lang een rigoureus apartheidsregime volgen.
Pas onder president Johnson werd in 1963 de ‘Civil Rights Act’ goedgekeurd, de ‘War Against Poverty Act’ in 1964 en de ‘Voting Rights Act’ in 1965.
Grote stappen voorwaarts, maar dat neemt niet weg dat zwarten het ook vandaag nog moeilijk hebben.
Zo bestaat 46 procent van de gevangenenpopulatie uit zwarten terwijl ze slechts 12 procent van de totale bevolking vormen.

Linkse intellectuelen hangen van Amerikanen graag een beeld op van individualistische burgers die geen greintje medeleven voor anderen zouden kennen.
Alleen het materiële zou voor hen belangrijk zijn en solidariteit zouden ze niet kennen.
Heirman nuanceert dit beelD. Ruim 49 procent van alle Amerikanen zijn als vrijwilliger actief in een of andere vereniging of zijn geëngageerd voor een of ander maatschappelijk doel.
Ter vergelijking: in Frankrijk is dat maar 19 procent, in Duitsland amper 13 procent.
Wat Amerikanen wel typeert is hun groot wantrouwen in de overheiD. Maar voorgaande cijfers tonen volgens de auteur wel aan dat ‘vrijere mensen veel actievere burgers zijn dan wie van overheidswege tot burgerschap wordt gedwongen’.

Een ander kenmerk is het ‘exceptionalisme’ van de Amerikanen, het gevoel te behoren tot een uitzonderlijke natie.
Dat vloeit voort uit de ontstaansgeschiedenis zelf van de VS.
De eerste kolonisten lieten de ‘verstikkende’ oude regimes van het Europese vasteland achter zich en kwamen terecht in een nieuwe wereld, met een ongekende vrijheid en onbeperkte toekomstmogelijkheden.
Hier ligt ook de basis voor het ‘isolationisme’ dat tot de Tweede Wereldoorlog het buitenlands beleid van de VS kenmerkte en het ‘messianisme’ of de mentaliteit om de ganse wereld te veranderen en te verbeteren naar hun inzichten.

Dat messianisme kreeg in de recente geschiedenis duidelijk vorm bij de machtsoverdracht van de idealistische president Carter naar zijn gedreven opvolger Ronald Reagan.
Die overdracht kenmerkte ook de overgang van het tot dan dominerende liberalisme naar een herboren conservatisme.
Mark Heirman noemt de periode vanaf 1981 zelfs ‘de Vierde Republiek’.
Tot dan ging de belangrijkste politiek-filosofische invloed uit van de liberale denker John Rawls die opriep ‘de markt te gebruiken waar je ze kunt gebruiken, de overheid waar je ze moet gebruiken’.
Reagan pleitte radicaal voor minder overheiD. Dat gebeurde door te snoeien in de sociale zekerheid, het onderwijs en de sociale programma’s voor hulpbehoevenden.
‘Rechtvaardigheid wordt weer een kwestie van liefdadigheid en wordt derhalve aan kerken en gemeenschappen overgelaten’, zo schrijft de auteur over die omslag.
Maar dat betekende niet dat de overheid echt kleiner werd want de uitgaven voor defensie en veiligheid groeiden fors.
Onder Reagan verdween ook de real-politiek van Kissinger en was de VS niet langer tevreden met een status-quo tussen de grootmachten.
Het communisme moest actief betreden worden.

Die omslag van een liberaal naar een conservatief Amerika was het resultaat van diverse factoren.
Het begon merkwaardig genoeg al in de jaren zestig met de aanvaarding van de burgerrechten voor zwarten en de goedkeuring van de wet op zwangerschapsonderbreking waardoor tal van kiezers overstapten naar de conservatieven.
Door de economische omstandigheden verzwakte de positie van de vakbonden en de explosie van zwarte getto’s toonde aan dat het rassenprobleem structureel niet was opgelost.
Daarbij moet ook nog de opdoffer gerekend worden van de mislukking in Viëtnam en de gijzeling van Amerikaanse burgers in Iran.
Daartegenover stond een groeiend conservatisme.
Met traditionalisten en hun ‘compassionate conservatism die eerder geloven in liefdadigheid dan in door de overheid opgezette programma’s om de armoede te bestrijden.
Met religieuze fundamentalisten die opkomen voor een letterlijke interpretatie van de bijbelteksten die hun boodschap via televisie lieten doorklinken.
Met seculiere neoconservatieven van de ‘Moral Majority’.
En merkwaardig ook libertijnen die zich met hun populistisch discours afzetten tegen elke vorm van overheidsinmenging.

Met de val van de Sovjet-Unie bleef de VS over als de enige supermacht.
Aanvankelijk leidde dat tot een verlaging van de defensiemiddelen maar de doelstelling om dé wereldmacht bij uitstek te blijven bleef bestaan.
Mede onder impuls van 11 september verhoogde Bush junior het defensiebudget met meer dan 100 miljard dollar.
Met de strijd tegen het terrorisme bevindt de VS zich aldus Heirman in de Vierde Wereldoorlog (de Derde was de Koude Oorlog).
Het si een strijd tegen een onzichtbare vijand die overal kan toeslaan.
De bekommernis voor de veiligheid leidde ertoe dat maatregelen werden genomen, zoals de Patriot Act, die rechtstreeks bedreigend zijn voor de rechten en vrijheden van de burgers.
Daarmee bestaat het gevaar dat datgene wat de terroristen willen bestrijden wel eens vanuit het systeem zelf wordt vernietigd, nl.
de vrijheid zelf. In het verleden heeft de VS afgerekend met het socialisme en het communisme.
Mark Heirman vreest nu evenwel voor een aanval op het liberale en vrijzinnige AmerikA.

Dit boek is verplichte literatuur voor al wie wil meepraten over de verhouding tussen de VS en de rest van de werelD. Het biedt een genuanceerd beeld tegenover het blinde anti-amerikanisme van heel wat linkse intellectuelen enerzijds en van de blinde idolatrie tegenover het land van de vrijheid van heel wat conservatieven anderzijds.
De belangrijkste vaststelling is allicht dat de Verenigde Staten – in tegenstelling tot wat zoveel politici en intellectuelen in Europa denken – geen liberaal land is en geen liberale politiek voert.
Dat zien we ook op economisch vlak met haar beleid van protectionisme.
Het is een conservatief land met conservatieve leiders.
Het toont ook aan dat het verschil tussen Amerikaanse ‘liberals’ en Europese liberalen minder groot is dan sommigen denken of verkondigen.

De Bushtragedie      Weisberg Jacob      Amerikaanse politiek

Al dat gedrum op de drempel van het Witte Huis zou ons doen vergeten dat daar tot begin volgend jaar nog iemand woont: George W.Bush, de 43ste president van de Verenigde Staten, tegenwoordig ongeveer even populair als Richard Nixon net voor zijn ontslag in 1974.

De Amerikaanse journalist Jacob Weisberg verzamelt al jaren de meest bizarre, lachwekkende en absurde uitspraken van nr. 43. Met zijn reeks 'Bushisms' is hij mee verantwoordelijk voor het beeld van de niet al te snuggere, clowneske DubyA. Maar 'De Bush Tragedie' (Balans) zorgt voor een straffe correctie van dat imago.
George W.Bush bezit wel degelijk twee universiteitsdiploma's (een van Yale en een van Harvard) en in 2006 zou hij liefst 87 boeken gelezen hebben.
De anti-intellectuele cowboypose is show, meent Weisberg.
De familie Bush behoorde tot de elite van de Amerikaanse oostkust en George W.Bush is maar per toeval, door het werk van zijn vader, in Texas terechtgekomen.
Maar omdat hij van daaruit aan zijn politieke carrière begon, moest hij zich voordoen als een 'echte' Texaan - vandaar dus het boerse imago.

De schaduw van vader Bush, president nummer 41, hangt trouwens van begin tot einde over de carrière van zijn zoon.
Bush Junior heeft zijn papa vooral willen tonen dat hij het beter kon.
In de eerste Golfoorlog had vader Bush getoond hoe zeer hij stabiliteit verkoos boven een overwinning op het Kwaad: hij nam genoegen met de terugdrijving van de Irakezen uit Koeweit.
George Walker Bush vond dat zijn vader het karwei niet had afgemaakt en beval een invasie van Irak.
Ook in zijn binnenlandse beleid heeft Bush II systematisch tegen zijn vader in gehandelD. Bush I was als goede republikein tegen belastingverhogingen, maar paste ze toe als het echt nodig was.
Junior schrapte alleen belastingen en laat een economische puinhoop nA. Het presidentschap van Dubya draaide dus uit op een tragedie, omdat zijn vader een redelijk en bezonnen leider was en hij dat van de weeromstuit niet wenste te zijn.

Op één punt was Dubya, helaas, écht beter dan zijn vader: hij raakte wél herverkozen, met dank aan een zekere Osama Bin Laden!

De ‘tragedy of errors’ van vader en zoon Bush

Vrijdag 13 juni 2008 door Menno de Galan

Journalist Jacob Weisberg gaat in zijn geslaagde, maar speculatieve boek The Bush Tragedy uit van de stelling dat de 43ste president van de Verenigde Staten, die dezer dagen Europa bezoekt, in één essentieel opzicht verschilt van zijn directe voorgangers: hij had geen vastomlijnd wereldbeeld toen hij werd gekozen.

Voor zijn veertigste besteedde hij volgens Weisberg geen serieuze aandacht aan de binnenlandse politiek.
Voor zijn vijftigste was hij niet geïnteresseerd in de buitenlandse politiek.
Voor een beter begrip van Bush is het volgens de auteur daarom ‘onvermijdelijk’ de mensen in zijn naaste omgeving te bestuderen.

Weisberg is niet de eerste schrijver die George Bush vergelijkt met en afzet tegen zijn vader.
Hij is wel origineel in de methode die hij toepast: close reading van ‘bekende en soms zeer bekende’ citaten van Bush, diens familie en medewerkers én enkele toneelstukken van Shakespeare, vooral Henry IV en V.
Shakespeare, aldus Weisberg, ‘nodigt uit om dieper te kijken en minder te oordelen’.

In de eerste fase van zijn leven probeerde Bush zijn vader, die hij immens bewonderde, in alles te imiteren; een tot mislukken gedoemde onderneming, omdat hij minder talenten haD. In de tweede fase hield de bewondering van de zoon voor zijn vader weliswaar stand, maar zag hij ook scherp de beperkingen van diens aarzelende karakter en slappe leiderschapstijl.
In de derde fase had hij onverwacht succes door zich van zijn vader los te weken en zich met een alternatieve familie te omringen.
Deze vond hij eerst in een dominee die hem op het rechte pad hielp en later, als gouverneur en president, in politieke adviseurs.

Met deze adviseurs onderhield Bush een complexe relatie.
Hij eiste dat zij hem als een krachtdadige leider respecteerden, als The Decider.
die hij meende te zijn.
Hij eiste ook dat zij zijn anti-intellectualisme voedden met hun eigen vooroordelen tegen de zogenoemde Oostkust-elite.
In overig opzicht gaf hij hun een ongeëvenaarde vrijheid in de verwezenlijking van hun eigen dromen.
In twee messcherpe hoofdstukken analyseert Weisberg hoe adviseur en strateeg Karl Rove (als surrogaat broer) en vicepresident Dick Cheney (als alternatieve vader) met hun eigen pet projects aan de haal gingen.

Rove heerste over de binnenlandse politiek.
Hij wilde voor de komende generatie een ‘permanente’ Republikeinse meerderheid creëren, bestaande uit zakenlieden en gelovigen.
Hij was een originele denker die brak met het aloude adagium dat de kiezers in het midden moesten worden gepaaiD. In 2002 en 2004 won hij de verkiezingen door de oorlog tegen het terrorisme schaamteloos te manipuleren voor Republikeinse doeleinden.

Cheney wilde vooral de macht van het presidentschap als instituut vergroten of, in zijn zienswijze, in oude glorie herstellen.
De aartspessimistische vicepresident zag de terreuraanslagen van 9/11 als een levensbedreigende aanval op de Verenigde Staten.
Nieuwe aanvallen zouden ongetwijfeld volgen.
Alleen de president had volgens Cheney de daadkracht en de energie om deze te pareren.

De oorlog in Irak vloeide volgens Weisberg voort uit Cheneys overtuiging dat Saddam Hoessein daadwerkelijk contacten had met een wereldwijd netwerk van terroristen en van plan was Amerika met biologische wapens van de kaart te vegen.
De raadselachtige en onopgeloste aanslagen met miltvuurpoeder op enkele locaties in de herfst van 2002 waren hiervan in diens optiek een voorproefje.
Ze deden bij Cheney de stoppen doorslaan.
Zonder deze aanslagen, schrijft Weisberg, ‘zou Bush waarschijnlijk geen inval hebben gepleegd in Irak’.

Dit is een boude bewering, waarvoor Weisberg weinig bewijs aanvoert: hij beroept zich op een anonieme naaste medewerker van de president en een epidemioloog die met Cheney optrok.
Maar zij doet niets af aan de centrale stelling van het boek: Rove en Cheney misbruikten de oorlog tegen het terrorisme voor hun eigen doeleinden.
Ze kenden Bush’ achilleshiel: diens verzengende ambitie om als president van grote ideeën en daadkrachtige beslissingen de geschiedenis in te gaan, het tegendeel van zijn vader.
Bush had volgens Weisberg nooit president mogen worden.
Dat hij het toch werd, is een politiek drama dat Shakespeare zou hebben geïnspireerD.

Oost & West      Morris ian      Amerikaanse politiek

Gaat het Westen ten onder? Of is het al in onherstelbaar verval?

Een bont gezelschap van ‘declinisten’ en ‘revivalisten’ probeert een antwoord te vinden op deze vraag.
De een ziet een ‘nieuwe Amerikaanse eeuw’ in het vooruitzicht, een ander voorspelt de terugkeer naar ‘normale verhoudingen’ waarin China en India de grootste economieën waren.

 In zijn boek ‘De val van het Westen’ probeert Ian Morris op een beredeneerde manier een antwoord te geven op die vragen.
Hij schuwt daarbij de grote greep niet.
Zijn boek beslaat de hele geschiedenis van de mensheid en hij ontwikkelt een eigen systeem om de activiteiten te ordenen en in harde getallen weer te geven.
Morris beschrijft niet alleen, hij becijfert en berekent, niet alleen over het verleden, maar ook over de toekomst.
Hier is een boekhouder aan de gang, maar wel een met pretenties.

 

Er zijn veel verschillende benaderingen over de dominantie van het Westen.
Die kan als een morele of religieuze kwestie worden voorgesteld: Wij zijn beter of God heeft het zo gewilD. Het kan worden voorgesteld als een geografische of geopolitieke kwestie, waarbij de aanwezigheid van bevaarbare rivieren, bergketens en grondstoffen de doorslag geeft.
Politieke diversiteit, mogelijk gemaakt door natuurlijke grenzen, kan voor concurrentie, terwijl grote rijken leiden tot verstikking en stagnatie.

 

Morris rubriceert de theorieën onder twee noemers: de dominantie van het Westen was van meet af aan voorbestemd of het is gevolg van toeval.
De lange-termijn theorieën waren eerst in zwang, maar ontmoetten te veel obstakels en werden vervangen door argumentaties waarin de dominantie van het westen werd voorgesteld als een het gevolg van een samenloop van omstandigheden.

 

Morris verwerpt beide theorieën en wil de ‘complete menselijke geschiedenis’ opnieuw bekijken.

Morris baseert zich op biologie, geografie en sociologie.
Hij is een ‘materialist’, cultuur, waarden en dergelijke doen er weinig toe.
Mensen zijn min of meer gelijk, waar ze zich ook bevinden.
Biologie en sociologie bepalen de ontwikkeling van de mensheid, geografie bepaalt het verschil tussen oost en west.

 

Hij  meet de sociale ontwikkeling aan vier factoren: energieverbruik, urbanisatie, informatieverwerking en militaire capaciteit.
Hij rubriceert die voor alle beschavingen die sinds 15.
000 voor Christus de revue hebben gepaseerD. 

Eeuwenlang ging de ontwikkeling in oost en west vrijwel gelijk op.
Het westen had wel een kleine voorsprong, met uitzondering van de tijd tussen 550 n.
Chr en 1750.
Dominantie van het Westen was niet voorbestemd, maar ook geen toeval.
Al in een ver verleden was de waarschijnlijkheid van de overheersing van het Westen groot.

 

Dit boek is op veel impliciete en expliciete vooronderstellingen gebaseerD. Als je die aanvaardt, is het betoog uiteraard geloofwaardig.

Als je die niet of niet volledig aanvaard, is het een aardige studie, maar moet het allemaal met een korreltje zout genomen worden.
Zo is het idee dat een iemand in staat is de sociale ontwikkeling van de ‘complete mensheid’ in kaart te brengen, tamelijk pretentieus.
Morris hanteert allerlei strakke schema’s maar geeft ook toe: Cultuur en vrije wil zijn onzekere factoren die een simpele theorie in de weg zitten.
Die redeneert hij dan makkelijk weg: op de lange duur maken ze niet uit.

 

In 2103 is het met die dominantie gedaan.
Morris schetst twee scenario’s, een waarbij de technologische greep van de mensheid op zijn omgeving drastisch toeneemt, en een waarbij grondstoffen opraken, en we in allerlei crises terechtkomen.

 

Aan het eind van het boek wordt het moeilijk dit nog serieus te nemen, door kreten als ‘de komense veertig jaar zijn de meest beslissende uit de wereldgeschiedenis’,en berekeningen over de kans waarbij beschavingen (ook buitenaardse) zichzelf vernietigen.
Ook wordt zijn neiging om met grappige vergelijkingen te komen, na 700 pagina’s wel erg vermoeienD. In de vertaling wordt het iets minder grappig.
En Morris gaat lijden aan de kwaal die vele systeembouwers treft: ze verwarren hun systeem met de werelD.

Ergens rond 1750 ontdekten Engelse ondernemers de verbazingwekkende energie van stoom en steenkool: de wereld veranderde voorgoeD. Met de daaropvolgende intrede van fabrieken, spoorwegen en oorlogsschepen werd de wereldwijde macht van het Westen steeds groter.
De ontwikkeling van computers en kernwapens heeft de Westerse globale superioriteit...

Ergens rond 1750 ontdekten Engelse ondernemers de verbazingwekkende energie van stoom en steenkool: de wereld veranderde voorgoeD. Met de daaropvolgende intrede van fabrieken, spoorwegen en oorlogsschepen werd de wereldwijde macht van het Westen steeds groter.
De ontwikkeling van computers en kernwapens heeft de Westerse globale superioriteit verder verstevigD. Nu, aan het begin van de eenentwintigste eeuw, is men echter bang voor de opkomende economische macht van India en China en de (vermeende) teloorgang van het Westen.
Om deze mogelijke toekomstvisie te begrijpen, moeten we naar de geschiedenis kijken.
Hoe komt het dat het Westen de afgelopen twee eeuwen superieur was, en houdt deze dominantie stand? Ian Morris geeft in zijn boek antwoord op beide vragen: hij kijkt daarbij naar sociale, geografische, economische en culturele aspecten en zijn boek omspant vijftigduizend jaar geschiedenis.
In heldere taal en met grondig beargumenteerde voorbeelden geeft hij duidelijke inzichten.
Het zijn niet alleen geografische aspecten of briljante individuen die de loop van de geschiedenis bepalen, maar juist de interactie van alle aanwezige factoren.
De val van het Westen omvat de laatste bevindingen van verschillende disciplines ' van archeologie tot neurologie ' en legt niet alleen uit hoe het komt dat het Westen dominant is, maar voorspelt ook wat de toekomst de komende honderd jaar voor ons in petto heeft.
Dit zijn drie boeken in één: een spannend boek dat leest als een roman, een zeer goed historisch verhaal over alle belangrijke gebeurtenissen en mensen van de afgelopen tien millennia en een educated guess over de ontwikkelingen in de toekomst.
[ .
] Lees, leer en geniet!' ' Jared Diamond, auteur van Zwaarden, paarden & ziektekiemen.
Ian Morris is historicus en archeoloog.
Hij is hoogleraar Klassieke Oudheid, hoogleraar Geschiedenis en directeur van het Archeology Centre aan Stanford University.
Hij heeft al vele boeken geschreven, waaronder boeken over de Griekse geschiedenis en de economie in de OudheiD.

'De val van het Westen' (Spectrum) begint met een stukje fictie.
In 1848 vaart een Chinees schip de Thames op.
Koningin Victoria en prins Albert haasten zich om hun nederige diensten aan te bieden aan de Chinese bezoekers.
Maar die komen alleen maar hun wereldheerschappij proclameren.
China rules the waves!

1234

En als de Britten dat niet verstaan, dan zal de Chinese vloot het wel even vertalen in een brutaal bombardement van de grote Engelse havens.
In werkelijkheid ging het natuurlijk net omgekeerD. Ian Morris vraagt zich af waarom zijn openingsverhaaltje alleen maar fictie is.

Waarom domineert het Westen sinds de 19de eeuw de wereldgeschiedenis? Is dat een geval van voorbestemming of dom toeval? Vervolgens waagt hij zich aan een verhaal dat twee keer twintig eeuwen omspant: een schitterend academisch circusnummer!

De ambitie lijkt 19de-eeuws, maar de aanpak is dat niet.
Morris, archeoloog van opleiding, jaagt een verbijsterende hoeveelheid gegevens uit alle mogelijke bronnen door een zelfgemaakt rekenkundig model.
Verdwenen en vergeten volkeren en beschavingen passeren in een lange stoet.
Uit het model rollen hoofdstuk na hoofdstuk twee golvende, meestal parallelle lijnen die de ontwikkeling van het Oosten en het Westen weergeven, van meet af aan met een kleine voorsprong voor de tweede beschaving.

De lijnen kruisen elkaar twee keer: eerst in de eerste eeuwen na Christus, wanneer het Oosten de leiding neemt, en de tweede keer in de 17de eeuw, wanneer in het Westen de wetenschap doorbreekt.
Achter de op- en neergang van historische rijken schuilen volgens Morris de vijf ruiters van de Apocalyps: klimaatverandering, migratie, honger, ziekte en het falen van staten.

Maar een nog grotere kracht sluimert in de geografie: het Westen dankt zijn wereldheerschappij onder anderen aan het simpele feit dat er tussen Europa en Amerika veel minder water ligt dan tussen China en Amerika, waardoor de Atlantische Oceaan op een bepaald ogenblik een enorme economische transportband werD.

Draait het wiel van de geschiedenis nu verder en zal het Westen vallen? Daarvoor zitten Oost en West nu te veel aan elkaar vast.
Als de vijf ruiters weer uitrijden, zal het voor de laatste keer zijn.
Dat zal niemand nog kunnen navertellen.

Na 2103 kan het Westen het schudden

Non-fictie Oost en West gingen gelijk op, tot de komst van de stoommachine.
Historicus Ian Morris meent dat het Westen nu een vergelijkbare doorbraak nodig heeft.
Door Wim Bossema

De vraag of het Westen nog wat voorstelt, lijkt even verstomd nu de NAVO het luchtruim van Libië beheerst.
Waar is China, die opkomende wereldmacht, als er moet worden opgetreden? Hebben de profeten van 'de eeuw van Azië' ongelijk, of zijn we toch getuige van de stuiptrekkingen van een imperium?

De stemming kan snel keren.
In de laatste maanden van het tijdperk George W.
Bush leek de Amerikaanse president uit te kijken over een ingestort rijk: de economie was in diepe recessie, banken tuimelden om, de interventies in Irak en Afghanistan hadden niets triomfantelijks meer en het eigen volk had zich van hem afgekeerD. Zijn rijk zat diep in de schulden, en was afhankelijk van de grote opkomende rivaal, China; de ideologische tegenvoeter had de Amerikaanse staatsobligaties opgekocht en was zo heer en meester geworden over de dollar.
Dat is nog zo, maar toch leidt de VS de wereld in politieke crisissituaties.

Waaróm overheerst het Westen de wereld al zo lang? Het blijft een intrigerende vraag, de bron van een apart genre academische studies en bespiegelingen.
De Britse archeoloog en klassiek historicus Ian Morris (1960) levert een originele bijdrage aan die sectie: Why the West Rules - For Now, in vertaling verschenen als De val van het Westen.

Morris schrikt er niet voor terug bij het begin te beginnen: 14 duizend jaar voor het begin van onze jaartelling.
Evenmin is hij huiverig voor een blik in de toekomst - liefhebber van science-fiction die hij zegt te zijn.
Dat 'for now' duurt tot 2103, schrijft hij plompverloren: dan zal het Oosten het Westen definitief hebben ingehaalD.

Ingehaald? Met wat? Ingehaald op een schaal die Morris heeft uitgewerkt tot een grafiek voor de gehele bekende geschiedenis en prehistorie: de sociale ontwikkelingsindex.
Hij koos vier criteria: de mate waarin een samenleving energie aan de natuur onttrok voor voedsel en de rest; de mate van organisatie met als testvoorbeeld de verstedelijking; het vermogen informatie te verzamelen en door te geven; het vermogen tot oorlog voeren.

In elke categorie gaf hij punten op een schaal van 0 tot 250.
Voor de afgelopen eeuw kon hij tamelijk exact zijn; voor eerdere perioden maakte hij schattingen.
Er komt een grafiek uit, die zich naar de toekomst laat doortrekken.

Uit die grafiek blijkt dat het Westen en het Oosten in grote lijnen dezelfde ontwikkeling hebben doorgemaakt, al begon het Westen tweeduizend jaar eerder, na het eind van de IJstijD. En wel in het gebied tussen de Tigris en de Eufraat - jawel, Irak - omdat daar na het ijs de meeste plantenrijkdom te vinden was, de Tuin van Eden.
Vele millennia veranderde er weinig aan de westerse voorsprong, tot ruwweg 750: daarna deed het Oosten het duizend jaar lang beter dan het Westen.
Maar vanaf 1750 gebeurde er iets spectaculairs met de grafiek: die buigt steeds scherper omhoog de afgelopen twee eeuwen.
Dat komt uiteraard door de industriële revolutie in EuropA.

Dus al die auteurs die een verklaring voor het succes van het Westen zoeken in biologische, culturele of sociologische oorzaken, zitten mis: biologie en sociologie werpen licht op de overeenkomsten tussen Oost en West, schrijft Morris, terwijl we zoeken naar het verschil.
Blijft over: geografie.
Het is de plek die het wonder doet.
Hij heeft er een van zijn vele smakelijke formuleringen voor: 'Maps, not chaps'.
Napoleon, Hitler en Stalin: natuurlijk vormen ze het verhaal van de geschiedenis, maar ze zijn niet onmisbaar voor de loop van de geschiedenis, betoogt hij: waren ze er niet geweest, dan waren er hoogst waarschijnlijk anderen opgestaan - met vergelijkbare gevolgen omdat de omstandigheden gelijk bleven.

Om critici de wind uit de zeilen te nemen, voert hij enkele tests uit in het 'what if'-genre.
Hij begint met de leukste: China is de koloniale overheerser van Groot-Brittannië en koningin Victoria onderwerpt zich, terwijl prins Albert als gijzelaar naar Peking wordt afgevoerD. Had het met een beetje (on)geluk ook zo kunnen lopen? Morris pluist de omstandigheden met zijn 'sociale ontwikkelingsindex' na, en die andere uitkomst lijkt hoogst onwaarschijnlijk, zo niet onmogelijk.

De sociale ontwikkeling volgt een patroon, schrijft Morris, die hij de 'paradox van ontwikkeling', noemt, de dialectiek zou je ook kunnen zeggen.
Het succes roept tegenkrachten op, bijeffecten die het succes ondermijnen.
Bijvoorbeeld: betere landbouw maakt bevolkingsgroei mogelijk, maar er komt een moment dat er te veel mensen zijn en honger toeslaat.
Morris noemt vijf factoren die gedurende de millennia een ondermijnende rol speelden: hongersnoden, epidemieën, ongeorganiseerde migratie, verval van staten en klimaatverandering, de 'vijf ruiters van de apocalyps'.

Daar tegenover staat de creativiteit van de mens.
Daarover heeft de auteur een 'Morris Theorem' opgesteld (deels geleend van de sciencefictionschrijver Robert Heinlein): 'Verandering wordt veroorzaakt door luie, hebberige, bange personen op zoek naar gemakkelijkere, lucratievere en veiliger manieren om dingen te doen.
En die zelden beseffen wat ze doen.
'

Onder druk der omstandigheden vinden mensen vaak verrassende oplossingen.
En soms ook niet.

Succesvolle samenlevingen in het verleden liepen steeds tegen een plafond op - volgens Morris niet toevallig in Oost en West rond dezelfde puntentotalen op zijn index.
Dan moest er iets drastisch gebeuren of er volgde een tijdperk van verval, zoals na het Romeinse Rijk.
In Europa was zo'n doorbraak de uitvinding van de kolengestookte stoommachine.
Geografie bepaalde dat het in Europa gebeurde, betoogt Morris: daar waren de kolen, daar was de Atlantische Oceaan, het toenmalige centrum van de wereldhandel.

En nu zit het Westen weer tegen een plafonD. Is er een uitweg? Morris presenteert twee mogelijkheden: als er een atoomoorlog uitbreekt, zal de Nacht over de aarde neerdalen, en uit de sciencefiction put hij de mogelijkheid van een integratie van mens en machine, zodat toekomstige generaties niet meer hoeven te sterven.
In die uiterste vorm van technologische mondialisering zou er een eind komen aan de mechanismen die hij in dit boek uit de doeken heeft gedaan.

Dat branieachtige in de toekomst kijken kwam hem op meesmuilende kritiek te staan, zoals van de politiek filosoof John Gray in The New Statesman.
Die moet toch al niets hebben van het terugbrengen van de geschiedenis tot modellen en alomvattende theorieën.
Maar in feite rekent Morris juist met zulke theorieën af.
De pogingen de westerse dominantie te verklaren uit de superieure bagage - of het nu het christendom, de Verlichting of het kapitalisme is - kwamen vooral van sociologen en politicologen.

Historici houden daar niet zo van.
Die hebben het idee van de dominante 'chaps' verlaten, maar verlangen er geen andere dominante factor voor terug - liever halen ze er steeds meer hulpdisciplines bij om het beeld van de geschiedenis vollediger te maken.
En complexer.

Morris hoort bij die laatste groep, al suggereert zijn polemische toon wellicht anders.
Verreweg de meeste pagina's wijdt hij aan een vergelijkende geschiedenis van het Westen en China, met aanstekelijk enthousiasme geschreven en zonder enige scepsis te wekken.

Amerika ontketend      Daalder Ivo      Amerikaanse politiek

Hij is niet dom, maar slecht

  

Amerika ontketenD. De Bush-revolutie in de buitenlandse politiek door Ivo Daalder en James Lindsay.
Het Spectrum, 2003.
ISBN: 9027490813 Euro 17,95

De op- en neergang van bureaucratische strijd in Washington verhult dat de buitenlandse politiek wordt gerund door George Bush zelf.
En de grondslag ervoor zijn zijn basisovertuigingen: de wereld is een gevaarlijke plek, staten doen ertoe, en Amerika moet bereid zijn zijn macht te gebruiken en als het dat doet, is dat goed voor de werelD.

Door Frans Verhagen

Als Ivo Daalder en James Lindsay iets willen overbrengen in hun America Unbound dan is de boodschap dat George W.
Bush niet moet worden onderschat.
Een veel gekoesterd cliché in Nederland is dat Bush een dombo is, dat zijn regering wordt gerund door Cheney en diens kornuiten.
Volgens Daalder, een Nederlandse Amerikaan bij de Brookings Institution denktank, is dat onzin.
Bush mag misschien een tekort aan kennis hebben, hij weet wat hij wil en hij is degene die bepaalt wat zijn regering doet.
Dat is leiderschap, of je de richting waarin Bush gaat nou leuk vindt of niet.
Het probleem met de mensen die Bush dom vinden is dat ze niet onderkennen dat hij wel degelijk een lijn uitzet en die realiseert - een fout van onderschatting van ideologisch andersdenkenden die Europeanen ook al maakten met Ronald Reagan.

America Unbound is een korte geschiedenis van het presidentschap van George W.
Bush tot eind 2003.
De beschrijving van wat er is gebeurd, is niet vreselijk revolutionair of spectaculair.
Het gaat om de interpretatie die Daalder en Lindsay eraan geven.
George W.
Bush is een man die zichzelf is, weinig twijfel kent en een wel omschreven wereldbeeld heeft.
Star zeggen sommigen, maar het vluchtige en steeds variërende wereldbeeld van Al Gore, in intellectueel opzicht vast de meerdere van Bush, was in de campagne van 2000 dusdanig verontrustend dat het menigeen van diens kandidatuur afkeerde.
Bush ziet zichzelf, zeggen Daalder en Lindsay, als een CEO van een enorme onderneming en gedraagt zich daarnaar.
Geen detail geneuzel a la Jimmy Carter, geen lopende beleidsencyclopedie a la Bill Clinton.
Een man met een wereldbeelD. Dat hij niet precies wist waar elk deeltje van die wereld zich bevond, maakte niet uit.
Een heel verschil ook met de chronisch besluiteloze Clinton.
Die zag weliswaar alle aspecten van een onderwerp maar bleef er zolang op kauwen dat hij heel moeilijk tot een besluit kwam.

De aanslagen van elf september bevestigden het wereldbeeld van George W.
Bush.
Meer dan ooit was hij ervan overtuigd dat de wereld een kwade, gevaarlijke plek was; dat de natie staat daarin de handelende eenheid was (en niet allerlei internationale organisaties); dat macht en meer speciaal, militaire macht, luider spreekt dan woorden in die Hobbesiaanse wereld; dat Amerika zich niet moet laten beperken in zijn opdracht in de wereld door internationale organisaties en verdragen; en dat anders dan bij welke andere natie dan ook in de wereldgeschiedenis, de belangen en de idealen van Amerika parallel lopen.
In die zin is George W.
Bush zo Amerikaans als de gemiddelde Amerikaan.
Hij is er van overtuigd dat de motieven van Amerika altijd puur en idealistisch zijn en dat dit ook voor iedereen duidelijk moet zijn.
Is Amerika niet de fervenste verspreider van vrijheid, welvaart en vrede? Nou dan.

Diplomatie, wereldwijde netwerken van engagement en verdragen passen niet goed in dit wereldbeelD. Nation building, het helpen van landen om zichzelf te helpen, paste eerst niet en later wel in dat beelD. In die zin was 9/11 een opschudder.
Naties kunnen verloren lopen en gevaarlijk worden en dan moet je er wat aan doen.

Volgens Daalder en Lindsay overleefde dit wereldbeeld grosso modo 9/11.
De aanslagen pasten in een idee dat Amerika met zich had laten sollen, dat terroristen het idee hadden kunnen krijgen dat Amerika te bang was voor doden om ergens te interveniëren, dat staten een rol speelden en dat landen met Amerika stonden of tegen Amerika in de oorlog tegen terrorisme.
In Bush' bijbelse denkterritorium was terrorisme was immers evil en was Amerika goeD.

Daalder en Lindsay claimen dat Bush zijn regering runt op eigen kracht.
Als hij het niet eens is met Cheney, Rumsfeld, Rice of wie dan ook, dan beslist hij wat hij zelf de juiste weg vindt.
Hij is vastbesloten en hij meent wat hij zegt.
En hij gaat zonder moeite in tegen wat anderen in zijn regering willen of zouden willen.

Dat de Amerikaanse regering staten die terroristen onderdak verlenen als terroristische staten behandeld, is puur Bush.
Niemand hoefde hem dat te vertellen.
En het hart van de Bush strategie is een zeer Amerikaanse veronderstelling over mensen in de hele wereld - dat zij, als zij de kans krijgen, precies hetzelfde zouden kiezen als de Amerikanen vanaf het moment dat zij zelfstandig werden, namelijk vrijheid, democratie en vrije handel.
Daar kon hij wel eens gelijk in hebben.

De revolutie bestaat uit twee aspecten, zeggen Daalder en Lindsay.
De eerste is dat de ketenen moeten worden afgeworpen en dat de VS voor zichzelf moet zorgen.
De tweede is dat Amerika zijn macht dient aan te wenden om de wereld te veranderen.
In de praktijk leidt dit tot unilateraal optreden en preventieve actie.
Anders dan veel mensen denken, geven de auteurs Bush krediet vor deze koerswijziging en niet een of andere neoconservatief clubje.

De nieuwe strategie van de preventieve oorlog, vervat in het strategisch plan van september 2003, veroorzaakte veel opwinding.
Maar het was een zeldzaam helder en duidelijk manifest.
Daalder noemt vier bezwaren tegen de preventieve strategie.
De eerste is dat het niet nodig was een publieke verklaring af te leggen over iets wat allang een optie was binnen de Amerikaanse politiek en dat ook soms al was uitgevoerD. Dat vond bijvoorbeeld Brent Scowcroft.
Een tweede bezwaar is dat andere landen het kunnen gebruiken om hun eigen rekeningen te vereffenen.
Te denken valt aan Rusland en Israël.
De visie die Amerika uiteenzet is uiteindelijk niet voorbehouden aan slechts één lanD. Ten derde was het concept volgens critici nogal verwarD. Preventive en preemptive werden niet goed van elkaar afgescheiden.
Ten slotte waren er praktische bezwaren.
Militair ingrijpen schept zo zijn eigen problemen, zoals Bush ruimschoots heeft ervaren.

Uitgangspunt van de regering Bush is de idee dat de Verenigde Staten een unieke wereldmogendheid zijn en door anderen ook zo worden gezien.
Dit is geen omstreden stelling in AmerikA. De zuiverheid van Amerikaanse motieven is zo vanzelfsprekend voor Amerikanen als het eigenbelang van naties en ultieme economische belangen dat zijn voor sceptische en cynische Europeanen.
Een dergelijk land is alleen bedreigend voor hen die zich bedreigd voelen door meer vrijheid en door een vrij handelsverkeer.
Als Amerika zijn macht zelfverzekerd gebruikt dan is dat voor zijn vrienden geen probleem en voor de burgers die gebukt gaan onder tirannen evenmin.
Iedereen wil wat Washington wil.
De werkelijkheid blijkt weerbarstiger dan deze optimistische visie.

Uiteindelijk komen Daalder en Lindsay tot de conclusie dat de belangrijkste premisse van de Bush revolutie niet klopte, namelijk die dat Amerika's veiligheid alleen gegarandeerd was als Amerika zich ongebonden opstelde.

Als niemand de leider wil volgen, zoals in Irak bleek, dan heeft Amerika een probleem.
Amerika's veiligheid is juist groter als het land optrekt in gezamenlijk verbanD. Amerika is ontketend, maar ook de heldere en stimulerende analyse van Daalder en Lindsay kan niet verhullen dat ook een ontketend Amerika niet alleen kan opereren.
Bush heeft iedereen wakker geschuD. Of hij erin zal slagen een nieuwe wereldorde tot stand te brengen op die basis, dat staat nog te bezien.
Daalder en Lindsay twijfelen maar ze zijn er zeker van dat hij er mee bezig is.
Ze nemen Bush bloedserieus.

Waar gaat het om? In tegenstelling tot de Amerikaanse conservatieven zijn de zogeheten neoconservatieven niet zozeer christelijke geëngageerD. Neoconservatief is slechts een aanduiding voor de christelijke, joodse, islamitische en ongelovige Amerikanen en niet-Amerikanen die al dan niet een linkse achtergrond hebben.
Denkers die nauwe contacten hadden en hebben met de politici.
Ze vormen geen coherente beweging, laat staan een politieke groepering.
Uiteraard is een aantal neo's aan de macht zoals: Paul Wolfowitz, de onderminister van Defensie; Hamid Karzai, de gekozen president van Afghanistan; Zalmai Khalilzad, de Amerikaanse ambassadeur in Kabul en de speciale afgezant van president Bush in het Midden-Oosten; Azar Nafisi, de voormalige hoogleraar Engelse literatuur in Teheran en adviseur van Paul Wolfowitz inzake de islamwereld én de schrijfster van het beroemde boek Reading Lolita in Teheran.

De neoconservatieven vertegenwoordigen een manier van denken die, historisch gezien, tot het linkse spectrum behoorde.
Het boek van Ivo Daalder en James Lindsay Amerika ontketend, de Bush-revolutie in de buitenlandse politiek, is de beste studie die tot nu toe over de neo's is geschreven.
Beide auteurs behoren tot de onverdachte kringen van wetenschappers, ze maakten deel uit van de staf van de National Security Council tijdens het presidentschap van Bill Clinton.
Volgens Daalder en Lindsay vond een kleine minderheid van de Amerikaanse hegemonisten onder leiding van Wolfowitz dat ,,Amerika actief zijn superieure militaire, economische en politieke macht moest gebruiken om een wereld naar zijn evenbeeld te scheppen''.
Met het evenbeeld wordt een democratische rechtsorde bedoeld waarin respect voor mensenrechten buiten kijf staat.
Deze groep wordt door de pers aangeduid als neoconservatieven, omdat de conservatieven vaak een zeer beperkte beschrijving van het nationale belang hanteerden en daardoor waren ze zelden bereid actief deel te nemen aan de wereldwijde strijd om de democratie.

Daalder en Lindsay zijn terecht van mening dat het correcter zou zijn om de neo's als 'democratische imperialisten' aan te duiden.
Dit impliceert uiteraard een omkering van de traditionele rechts-links-verhouding: links is nu rechts geworden, wil vooral het onverzadigbare geluk van het eigen volk bevorderen en is bereid als een barmhartige Samaritaan via het internationale overleg de wereldbedelaars te helpen.
Rechts is revolutionair geworden en wil de wereld definitief democratiseren ten einde de voorwaarden te scheppen voor vrede, veiligheid en menselijkheiD. Dit alles is niet te verteren voor de Hollandse Samaritanen die een onbetwistbaar monopolie op het goede claimen.

Dienovereenkomstig lijkt Groenlinks met haar gelovige moslimsbrigade op een klassiek conservatieve beweging die het wel over de slechtheid van de islamitische mannen wil hebben, maar niet over de juridische, politieke en culturele wortels van die slechtheid, te weten profeet Mohammed ibn Abdollah.
En Van Aartsen met zijn liberale achterban is het voorbeeld van een revolutionair emancipatoire beweging: gelijkheid, vrijheid en veiligheiD.

Het is dan ook onbegrijpelijk dat Halsema beweert dat zíj de ware opvolger van Thorbecke is.
Zou een hedendaagse Thorbecke het moslimsterrorisme niet willen bestrijden? Zou hij niet bezorgd zijn geweest om de islamisering van een liberaal land? Gelet op de grote eerbied die Halsema voor mohammedanisme heeft, moet zij zich wellicht in de eerste plaats met één van de vrouwen van Mohammed vergelijken en níét met Thorbecke.

Thorbecke zou met instemming de woorden van Bush hebben aangehoord: ,,Deze terroristen doden niet alleen om levens te vernietigen, maar ook om een manier van leven te verstoren en te verwoesten.
''

Het zijn de democratische imperialisten en niet de Halsema's van deze wereld die het democratisch strijdvuur hebben aangestoken in Kabul, Bagdad, Damascus, Beiroet en Kairo.

Aan de grenzen van het Amerikaans imperium      Kaplan Robert D.      Amerikaanse politiek

 Over het fenomeen embedded journalism is de laatste jaren veel gezegd en geschreven.
Het is de vorm van journalistiek waarbij een journalist zich één maakt met een legereenheid tijdens hun verblijf in buitenlandse bases.
Ze is niet alleen controversieel, omdat de journalist zijn objectiviteit dreigt te verliezen na een intense relatie in het veld, maar ook noodzakelijk.
Sinds de Viëtnamoorlog is de Amerikaanse regering als de dood voor negatieve perscommenateren uit oorlogsgebieD. Ingebedde journalisten die ze in zekere mate kunnen sturen en regisseren zijn een voorzichtige, maar effectieve vorm van censuur.

Hoe het ook zij, Robert D.Kaplan is één van die embedded journalists.
Kaplan reisde de afgelopen jaren met verschillende legereenheden in verschillende landen mee.
Van Mongolië tot Colombia en van Afghanistan tot Irak.
Kaplan beschrijft hoe het Amerikaanse leger werkt, hoe het ademt en leeft en wat ze waar doen en hoe.

Het wordt al snel duidelijk dat de auteur een fan is van het legerapparaat.
Het regent lofbetuigingen over de moed, de opoffering en de volharding waarmee Amerikaanse strijdkrachten het Amerikaanse imperium beheren en beschermen.
Enig patriottisme is bij Kaplan nooit veraf, als het om het leger in het veld gaat tenminste.
De administratie in Washington en het Pentagon moeten het meermaals ontgelden.
Hij hekelt de bureaucratische vertragingen en beslissingen uit de hoofdstad en deinst er niet voor terug om George W.
Bush of Donald Rumsfeld een veeg uit de pan te geven.

De vaderlandsliefde van Kaplan vertaalt zich hier en daar in misplaatste trots.
Bijvoorbeeld als hij het heeft over de superieure efficiëntie van de invasie van Irak (dat hij bestempelt als een “veroverd land”) in vergelijking met de Panzer-divisies van het Duitse leger tijdens de tweede wereldoorlog.

Genieten is het dan weer als het boek de geschiedkundige toer opgaat.
Het relaas over het rijke verleden van Mongolië is een goed voorbeeld van de vertelkracht van Kaplan.
“Te paard een land veroveren is makkelijk (Djenghis Khan), afstijgen en het land heropbouwen is moeilijk.
”.

Spijtig genoeg zijn niet alle straffe uitspraken even bewonderenswaardig.
Of wat te denken van de volgende: “Elf september gaf Amerika de rechtvaardiging om elders problemen op te sporen en tegelijkertijd iets goeds teweeg te brengen.
” Meteen levert deze uitspraak wel deels een verklaring voor het imperialistische gedrag van de Verenigde Staten.
Het is fascinerend en intrigerend om te weten te komen waar Amerika zijn pionnen heeft uitgezet.
De Verenigde Staten is een supermacht die krampachtig de controle over deze aardbol wil bewaren en tegelijkertijd zo veel mogelijk voordeel uit zijn operaties wil halen.
Als je wil weten hoe de V.
S.
dat doet, moet je absoluut dit boek gelezen hebben.
Het patriottisme van Kaplan neem je er dan wel bi J. Tenslotte zijn wij Europeanen ondertussen al bedreven genoeg in het filteren van die grootheidswaanzin.
Eens dat gebeurd is, is het genieten geblazen.

Het ‘Amerikaanse imperialisme’ is volgens de gerenommeerde Amerikaanse journalist Robert D. Kaplan een vorm van isolationisme waarbij de eis van onaantastbare veiligheid in eigen land ertoe leidt dat men de wereld verovert en in dat proces niet aan de bekommernissen van de wereld kan ontkomen.

In ‘Aan de grenzen van het Amerikaanse imperium’ beschrijft Kaplan, zijn reis langs de fronten van het imperium waar het leger van de Verenigde Staten probeert de invloed van het imperium te behouden en waar men dagelijks de zorgen van de wereld zoals de oorlog tegen het terrorisme en de oorlog tegen de drugs van dichtbij ervaart.

Volledig ‘embedded’ in de speciale eenheden, heeft Kaplan de dagelijkse routine van de soldaten en lagere officieren beschreven.
Hij heeft hen bezocht tijdens hun missies in Jemen, Colombia, Mongolië, op de Filippijnen, in Afghanistan, de Hoorn van Afrika en Irak.
Naast deze landen die de auteur bezoekt, passeren vele andere landen de revue in de door Kaplan opgetekende verhalen van soldaten.

De combinatie van soldatenverhalen met korte beschrijvingen van de landen, de soldaten en de missies levert een boeiend reisverslag op.
Deze verhalen zijn op zich al interessant en de moeite van het lezen zeker waarD. Het boek biedt echter meer.

Het normatieve kikkerperspectief van ‘Aan de grenzen van het Amerikaanse imperium’ biedt ook interessante inzichten in de Amerikaanse buitenlandse politiek.
Een steeds terugkerend thema is de militaire, bureaucratische en politieke hiërarchie die tussen de dagelijkse routine en het soldatenhandwerk aan het front enerzijds en de politieke ambities en ideologieën in Washington anderzijds ligt.
Het is een hiërarchie die er voor zorgt dat vrijwel alle missies duidelijk minder effectief zijn als dat ze hadden kunnen zijn.
Ook de vrijwel in alle conflicten aanwezige dubbele moraal van de internationale gemeenschap, de Amerikaanse politiek en de locale machthebbers maakt Kaplan met simpele maar doeltreffende beschrijvingen duidelijk.

In dit boek neemt de auteur bewust afstand van de journalistieke verplichting tot objectiviteit.
Waarschijnlijk terecht daar objectiviteit toch vrijwel onmogelijk zou zijn bij het berichten van het leven tussen – en vechten met – de soldaten aan het front.
Nadeel hiervan is, dat onderwerpen zoals de vaak uiterst problematische familiesituaties van de soldaten en de spanningen en problemen tussen de soldaten onderling slechts in en marge aangesproken worden.
Dat de auteur tevergeefs zijn reisbericht in een theoretisch kader van isolationisme en imperialisme probeert te stellen, is een aardige poging om het geheel wat meer samenhang te geven.
Het is echter niet noodzakelijk.
Integendeel.
De verhalen spreken voor zich al duidelijk genoeg.

Kaplan is geen literaire virtuoos.
Zijn schrijfstijl is eenvoudig, rechttoe rechtaan en hier en daar zelfs wat onbeholpen.
Als gevolg van deze tamelijk directe schrijfstijl is bijvoorbeeld een beschrijving van terrorisme op het eerste gezicht simpel en bevreemdend: “Terrorisme is een zakelijke activiteit die wordt gedomineerd door startende ondernemers.
” Bij het verder lezen in het boek, blijkt deze omschrijving echter goed te passen bij alle vormen van terrorisme die Kaplan aan de fronten van het imperium tegenkomt.

Helaas wordt het leesplezier bij dit boek veelvuldig verstoord door zetfouten en door de matige vertaling.
Vooral de vertalingen van militaire termen en van namen van militaire rangen, locaties, eenheden etC. zijn uiterst inconsequent en slordig.

‘Aan de grenzen van het Amerikaanse imperium’ is een duidelijk, interessant en fascinerend boek.
Met een uitvoerige woordenlijst, noten en een register is het ook volledig.
Dit boek is het eerste deel van een serie boeken van Kaplan over reizen met en naar het Amerikaanse leger.
Het lezen maakt nieuwsgierig naar de volgende boeken.

Mensenjacht      Swanson James L.      Amerikaanse politiek

Het boek 'Mensenjacht' gaat over de klopjacht op de moordenaar van de Amerikaanse president Abraham Lincoln.
Een fascinerend boek over een boeiende episode uit de Amerikaanse geschiedenis.
De moord op Abraham Lincoln in 1865 was het begin van de grootste mensenjacht in de geschiedenis van AmerikA. De achtervolging en gevangenneming van de moordenaar ontaardden in een wilde, twaalf dagen durende jacht door de straten van Washington, in de moerassen van Maryland en de bossen van VirginiA. Centraal staat John Wilkes Booth, befaamd acteur, rokkenjager en schurk.
Hij was een sympathisant van de Confederatie en vergooide zijn goede naam en zijn geld om het Zuiden te wreken.
Hij wist uiteindelijk zijn achtervolgers bijna twee weken steeds een stap voor te zijn.
'Mensenjacht' is volledig gedocumenteerd en gebaseerd op zeldzaam archiefmateriaal en obscure transcripten van rechtszaken.
Het is echter ook een meeslepend verhaal over moord, intriges en verraaD. Een van-uur-tot-uur verslag, gezien door de ogen van zowel de jagers als de prooi.
Uiteindelijk kwamen de mannen van de New York Cavalry de moordenaar op het spoor.
Boston Corbett schoot Booth zonder enige aarzeling dood waardoor hij een flink deel van de 100.
000 dollar beloning mocht opstrijken.
Na de dood van Booth ontstonden verhitte discussies in Amerika waarom de moordenaar niet levend gepakt had kunnen worden.
Maar het kwaad was al geschieD. De rest is geschiedenis.

Mislukte Staten      Chomsky Noam      Amerikaanse politiek

De Verenigde Staten doen herhaaldelijk hun recht gelden om wereldwijd militair op te treden tegen ‘mislukte staten’.
Noam Chomsky draait de rollen om.
Hij toont aan dat de VS zelf heel wat kenmerken van een ‘mislukte staat’ vertonen en daardoor een bedreiging voor zichzelf en de rest van de wereld vormen.
Chomsky neemt de lezer mee langs de recentste ontwikkelingen in het binnen- en buitenlandse beleid van de Verenigde Staten.
De auteur taxeert de kwalijke gevolgen van de bezetting van Irak, en toont hoe Washington zichzelf vrijstelt van internationale normen zoals het VN-Handvest, de Conventies van Genève en het Kyoto-protocol.
Hij onderzoekt waarom het Amerikaanse kiessysteem een politiek alternatief uitsluit en zo een democratie die naam waardig belemmert.

Mislukte Staten – mét hoofdletters – maakt een krachtige, duidelijke en goed onderbouwde analyse van een supermacht die zichzelf het recht toe-eigent andere landen om te vormen naar haar beeld, terwijl haar eigen democratische instellingen in een ernstige crisis verkeren en haar roekeloos beleid de wereld in gevaar brengt.
Mislukte Staten is Chomsky’s prangendste kritiek op de VS tot op heden.

Kiezers zoeken democratie

Barack Obama is ein Berliner en John McCain a Hamburger.
Flauwe grap, maar vaak lijkt het niveau van de hyper gemediatiseerde verkiezingen in de Verenigde Staten niet echt hoger te klimmen.
Die verkiezingen hebben echter een groot impact op oorlog, vrede, handel en debat in de wereld, ook al heeft de wereldbevolking er geen zeg in, hoogstens een figurantenrol als enthousiast publiek bij de Brandenburger Tor.

De spektakeldemocratie van de VS en haar consequenties in de wereld worden door verschillende auteurs geanalyseerd, onder andere door Fareed Zakaria in De toekomst van vrijheid, Cornel West (zie interview op blz.
22) in Democracy Matters en Benjamin Barber in Het rijk van de angst.
Oorlog, terrorisme en democratie.
West en Barber zijn in september te gast in het Kaaitheater.
Net voor de verkiezingen van dit najaar voegt radicaal denker en gevierd andersglobalist Noam Chomsky daar zijn volume aan toe met Mislukte Staten.
Machtsmisbruik en de aanslag op de democratie.

Noam Chomsky is niet altijd zo helder en goed geargumenteerd als je zou verwachten van iemand die twee jaar geleden door de lezers van het Britse Prospect Magazine en het Amerikaanse Foreign Affairs tot meest invloedrijke public intellectual gekozen werd –tot grote frustratie van beide centrumrechtse redacties overigens.
In Mislukte Staten is Chomsky echter goed op dreef.
Hij schrijft hier dan ook over een thema dat hij zeer intiem kent en uitstekend volgt: de samenhang tussen het democratische discours dat binnen en vanuit de VS gevoerd wordt met het imperiale handelen van het tweespan Amerikaanse regering - multinationale bedrijfswerelD.

Het zal niet verbazen dat Noam Chomsky de vloer aanveegt met de democratie zoals die op dit moment vorm krijgt in de VS.
‘Het politieke systeem dat hier onder vuur ligt,’ schrijft hij op blz.
228, ‘vertoont nog enige gelijkenis met het oorspronkelijke ontwerp ervan, maar de bedenkers ervan zouden onthutst zijn te zien hoe het zich ontwikkeld heeft.
’ Wat dit boek de moeite waard maakt, is de brede argumentatie die Chomsky ontwikkelt om zijn standpunt te onderbouwen.

Zoals meestal zijn die argumenten vooral citaten uit allerlei documenten en nieuwsberichten –Chomsky is tenslotte een linguïst, geen econoom– maar ze zijn wel overtuigend genoeg om de lezer tot reflectie aan te zetten.
En dat is een bijzonder democratische verdienste, want alleen een denkend elektoraat kan via verkiezingen de geldende status-quo constructief ontmantelen en vervangen door een meer democratisch, sociaal en duurzaam maatschappij-ontwerp.

Met alle media-aandacht voor de presidentsverkiezingen in de VS lijkt het nu net of er een verandering aanstaande is in het Amerikaanse beleiD. Volgens Noam Chomsky zal dat op buitenlands vlak zeker niet opgaan.
In Mislukte Staten worden recente ontwikkelingen in het binnen- en buitenlandse beleid van de VS belicht.

door Friso Wiersum

Mislukte staten.
Wie denkt daarbij niet aan landen waar het al tijden hommeles is; Somalië, Afghanistan en in zekere zin RwandA. Landen waar de centrale overheid burgers geen enkele bestaanszekerheid weet te garanderen, waar juridische willekeur welig tiert en waar een kleine kleptocratenclub over de ruggen van de bevolking heen een comfortabel leven leidt.
Landen die mede daarom kans maken op [pre-emptive] inmenging door onze zelfbenoemde herauten van de vrijheid: de Verenigde Staten.
Nee dus.

In het nu pas vertaalde Failed States.
The abuse of power and the assault on democracy van Noam Chomsky [2006] zijn de Mislukte Staten de VS zelf.
Lees de eerste alinea nog maar eens terug.
Dat past de VS inderdaad primA. Geen verrassing eigenlijk.
Maar de massa aan beleidsstukken, aan argumenten die de heersende machthebbers gebruiken om dit feit te verdoezelen, ja zelfs omgekeerd aan het algemene publiek te verkopen, die Chomsky presenteert, doet je toch lezen met je mond open.

Media-spinnen

Zoals altijd baseert Chomsky zijn schrijfwerk op openbare bronnen van Amerikaanse overheidsinstellingen: informatie die voor iedereen beschikbaar is.
Waarom lees je dan toch zo veel zaken voor het eerst? Waarom zijn zo veel stukjes informatie nog niet in deze volgorde gepresenteerd?

Dát, zo betoogt Chomsky, komt door diezelfde Amerikaanse overheiD. Was het woord mediaspin een paar jaar geleden een nieuw woord voor onze parlementaire pers, in de VS lopen de media al tijden braaf aan de leiband van de instellingen in Washington en directe omgeving.
Vrijwel geen enkel medium brengt eigen onderzoeksresultaten naar buiten.

Voor specifieke voorbeelden, sla een willekeurige bladzijde in Mislukte Staten open.
Chomsky maakt namelijk uitgebreid gebruik van de tegenwoordig onvermijdelijke opiniepeilingen.
Maar niet de opiniepeilingen die we in de media teruglezen, alhoewel het gaat om peilingen door gerespecteerde instellingen als Gallup, ABC of the Washington Post.

Zo lezen we op pagina 247 dat 'meer dan twee derde van alle Amerikanen vindt dat de regering iedereen de beste en meest geavanceerde gezondheidszorg zou moeten garanderen die technologisch nodig is', of op bladzijde 38 dat 'tweederde van de bevolking van de VS is te vinden voor een Israël Accountability Act.
Ze vinden immers dat Israël zich schuldig maakt aan de ontwikkeling van massavernietigingswapens en aan mensenrechtenschendingen in de bezette gebieden.
'

Zo komen we meteen bij de twee hoofdlijnen in dit boek terecht: De Verenigde Staten zijn een gevaar voor de wereld, want ze respecteren het internationaal recht niet.
En als tweede, de democratische instellingen in het land zelf functioneren niet.

Vlucht naar voren

Het buitenlands beleid van de VS onder Bush kent volgens Chomsky geen ander stramien dan onder eerdere presidenten, hoogstens formuleert Bush het allemaal wat botter.
Wie kent niet de oneliner 'wie niet met ons is, is tegen ons'? Wie herkent niet de principes van de vlucht naar voren in moeilijke tijden?

Op pagina 102-103 bijvoorbeeld, als het gaat over de binnenlandse oorlogen die de VS voerden ten tijde van de Brits-Amerikaanse oorlog.
Washington was door de Britten verwoest, en wat was de reactie van de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken en de legertop? Niet een hergroepering van troepen rondom die hoofdstad, maar een frontale en vernietigende aanval op de Seminolen, een indianenstam in Florida, toen nog Spaans.

; ;Uitbreiding, zo nemen we aan, is het pad naar veiligheid ; ;, was toen het motto, inlijving van Florida het doel, en uitroeiing van de tegenstribbelende inheemse bevolking de strategie.
De analogieën met Nicaragua, Indonesië en recentelijk Irak liggen voor de hanD. Evenals de opstelling van Israël, door Chomsky de militaire voorpost van de VS in het Midden-Oosten genoemd [denk Frontier!].
Was het niet Sharon die zei dat Israël als een dolle hond zou reageren op elke aantasting van haar status? Met alle gevolgen van dien.

Fijntjes wijst Chomsky op de onbedoelde gevolgen van Amerika's buitenlandse beleiD. Een inval in Irak om democratie te brengen [en daar is hij heel openlijk in, net als de bronnen die hij citeert, om de olie te halen], slaat als een boemerang terug door de zogenoemde terroristen de wind in de zeilen te geven.

Mede daardoor is de bezetting van Irak door de grootste legermacht ter wereld moeilijker gebleken dan de bezetting van Europa door de nazi's, of de satelietstaten door de Sovjets.
[blz 65-66].
Waarom? Omdat onwelgevallige argumenten geen plek krijgen in het discours van de verschillende overheden noch in de mediA. En dus ook niet in strategieën kunnen worden meegenomen.

'Maar de doofpot alleen biedt de regering blijkbaar nog niet genoeg zekerheid dat het publiek echt niets te weten zal komen.
Het regering/media-complex zocht daarom zijn toevlucht tot de 'Houd-de-dief'-techniek.
' Waarbij je als dief met je handen in de zakken van je slachtoffer heel hard naar een derde wijst en het bekende rijmpje al net zo hard uitroept.
Zoals Orwell al formuleerde 'het zou ongepast zijn om bepaalde feiten aan te halen'.

Reactionaire dirigisten

Maar waarom komen ze daar dan toch telkens mee weg, vraag je je af tijdens het lezen.
Daarop geeft dit boek helaas geen antwoord, of je moet in de stortvloed aan verhaspelde beleidsvoornemens waar dit boek mee volstaat zelf je antwoord formuleren.
Laten we het op een gebrek aan echte interesse bij de grote massa's houden, murw gebeukt door de aanhoudende stroom uitnodigingen te consumeren en de persoonlijke pursuit of happiness te vervolmaken.

Ook de onmogelijkheid voor andere partijen dan de twee grote nog tot machtscentra door te dringen is een belangrijke reden.
Het politieke spel in de Verenigde Staten wordt door gehaaide 'reactionaire dirigisten' [blz 260] gespeeld als ware de VS één groot bedrijf.
Geluiden die de heersende doctrine weerspreken worden vakkundig gemarginaliseerD.

Zo zijn wetenschappers belasterd, wordt de financiering van kritische onderzoeksprogramma's stopgezet, en vindt meer en meer besluitvorming buiten de democratische arena's van het Congres en het Huis van Afgevaardigden plaats.
Concentraties van macht ondergraven de democratie.
En zo kan Chomsky de voormalig president Woodrow Wilson (1913-1921) aanhalen die enkele dagen voor zijn inauguratie verzuchtte: ; ;De bazen van de regering van de Verenigde Staten zijn de verenigde kapitalisten en fabrikanten.
; [blz 227]

Het spel van de machthebbers kan natuurlijk ook niet zonder de aloude truc van vijandcreatie om de eigen gelederen gesloten te houden.
Zie de uitgeroepen oorlogen tegen respectievelijk misdaad, drugs en, tegenwoordig hip, terrorisme.
Dat het beleid van opeenvolgende regeringen juist contraproductief uitpakte op al deze vlakken, zal geen verbazing meer wekken.

Dat de regering Bush meer gelden vrijmaakte om de boycot tegen Cuba te perfectioneren dan zij deed om de financiële transacties van met name Al Qaeda te blokkeren, spreekt wat dat betreft boekdelen.
'Zoals het voorbeeld aantoont heeft de bescherming van het land een veel lagere prioriteit dan het handhaven van een strikte controle vanuit de top, zoals in tirannieke corporatistische structuren.
' [blz 41]

Verkiezingen

Met alle media-aandacht voor de aanstaande presidentsverkiezingen lijkt het nu net of er een verandering aanstaande is in het Amerikaanse beleiD. Volgens Chomsky zal dat op buitenlands vlak zeker niet opgaan.

Op bladzijde 45 schrijft hij over de toenemende afhankelijkheid van olie uit het Midden-Oosten: 'Dat leidt tot nog meer militaire tussenkomsten en aansporingen tot terreur van de VS, en tot nog meer ondermijning van initiatieven die democratie en soevereiniteit bevorderen, initiatieven die de VS al tientallen jaren blokkeren en die ze ook in de toekomst zullen blijven blokkeren.
'

Misschien maken de verkiezingen op binnenlands vlak wel wat verschil, want de huidige minachting voor de gewone Amerikaanse burger, die vaak welwillender is ten opzichte van internationale afspraken en een eerlijker binnenlands beleid dan de machthebbers, kan niet nog groter worden.

Maar of de verkiezingen daartoe het juiste middel zijn, daaraan twijfelt Chomsky.
'Eens sectoren van de publieke arena zijn afgeleid naar handel in diensten is de oude democratie grotendeels herleid tot een truc voor periodieke mobilisatie van het publiek ten dienste van de belangen van de elite', schrijft hij op bladzijde 241.

In het land waar tussen 1983 en 1998 de gemiddelde rijkdom van de één procent rijksten met 42 procent steeg, en de armste 40 procent van de bevolking drie vierde van haar vermogen kwijtraakte, moet wat veranderen [blz 233].
Chomsky richt zijn hoop op de overtuiging van de ge-opinie-peilde Amerikanen die de export van democratie betwijfelen, omdat die binnenlands zo hard nodig is.

Daarmee onderschrijft hij de woorden van Walden Bello die meent dat een hernieuwd isolationisme van VS een zegen zal zijn voor de VS zelf én de rest van de werelD.

Mislukte staten?

Een volmondig ja durft Chomsky niet te schrijven, maar dat een staat die andere volken onderdrukt zelf zal lijden onder morele ontaarding, corruptie en intern verval [blz 206], staat voor hem als een paal boven water.
Wie deze mening wat betreft de VS al is toegedaan zal in dit boek een berg aan feiten, zijstappen door de geschiedenis, half bekende argumenten en goed gekozen vergelijkingen vinden.

Wie nog niet van die mening overtuigd is, zal door dit boek overtuigd raken.
Zijn er dan helemaal geen minpuntjes te vinden aan dit boek? Natuurlijk wel.
Zo is diezelfde berg aan feiten af en toe teveel, en belemmert de opsomming het leesplezier.
Zo lijkt de vertaling af en toe wat gehaast, al is dat verklaarbaar met de verkiezingen in aantocht.
Kleine minpuntjes voor een boek van Amerika's meest gelezen criticaster.

Noam Chomsky is één van die weinige auteurs die me altijd weet te boeien.
Hij levert steevast de bewijzen voor wat iedereen aanvoelt: de VS is hypocriet en weinig democratisch.
En dat ondanks de mening van de publieke opinie in de Verenigde Staten die volgens de opiniepeilingen een compleet ander beleid voorstaat.

Ook in de VS geeft de man in de straat prioriteit aan een goede sociale zekerheid, een stevige gezondheidszorg, ja, zelfs aan het eerbiedigen van de VN-resoluties, het respecteren van internationale gerechtshoven, … Het democratisch deficiet wordt in de VS versterkt door een compleet gebrek aan kritiek bij  de media die enkel plaats maken voor de vaak gelogen ’officiële’ versies.
De verkiezingsstrijd is er vooral een strijd van nikszeggende publiciteitscampagnes.
In de VS worden enkel de belangen van de financiële instellingen, de bedrijven en de extreem rijke bovenklasse gedienD. Als ‘mislukte staat’ beschermt de VS haar burgers niet tegen geweld, werkloosheid of ziekte.
Voorrang ligt bij een korte termijnpolitiek in functie van het verwerven of conserveren van macht en rijkdom.

Als ‘mislukte staat’ gedraagt de VS zich als een outlaw die internationale verdragen en internationaal recht met minachting wegwuift: de internationale rechten van de mens, het Nürnbergprincipe (dat de hoogst geplaatste personen aansprakelijk stelt voor misdaden tegen de vrede en tegen de menselijkheid), het non-proliferatieverdrag, het Kyoto-protocol, het gezag van de VN (-resoluties) en het Internationaal Comité van het Rode Kruis, … Ze worden strikt toegepast om investeerders een veiliger (lees: ongebreidelde vrijheid in functie van hun vennootschapsbelangen) wereld te garanderen, maar ze zijn eigenaardig en overbodig als ze Washington verhinderen om agressie uit te oefenen en misdaden te begaan.
Naargelang vriend of vijand worden verschillende maten en gewichten toegepast.

In tegenstelling tot wat velen denken, toont Chomsky in het boek aan dat dergelijke internationale politiek geen uitvinding is van Reagan of Bush.
In tegendeel, dergelijke houding is de rode draad in het binnen- en vooral buitenlandbeleid van de VS.
De fundamenten zouden reeds gelegd zijn door John Quincy Adams en Woodrow Wilson.  Het rust op drie pijlers: de ‘zogenaamde’ rechtschapenheid van de VS, hun missie om de wereld te bevrijden door hun (zelf)verklaarde idealen en de ‘American way of life’ te verspreiden, en het geloof dat God de VS deze rol heeft toebedeelD. De regering van de VS verkoopt haar nefaste beleid als ’illegaal maar legitiem’ of als ‘preventieve zelfverdediging’.
Zo stelt men zichzelf boven het internationaal recht en de internationale rechtspraak en gunt men zichzelf het recht om naar goeddunkten te reageren ‘op elke uitdaging van zijn macht, positie en prestige, en om onbegrensde toegang tot essentiële markten, energievoorraden en strategische middelen te verzekeren’.

De voorbeelde zijn legio en geven vooral het falen van dergelijk beleid aan: De NAVO-bombardementen op Servië in 1999 verhinderden niet de moorden en de gruwel in Kosova, integendeel, ze gaven er een aanleiding voor.
Hetzelfde kan gezegd van interventies in Oost-Timor, Irak, Latijns-Amerika, Centraal-Azië, … De strijd tegen het terrorisme moet vooral het staatsterrorisme van de VS en haar bondgenoten verhullen.
Wanneer oude vijandsbeelden worden doorprikt dienen nieuwe zich aan: het communistische gevaar in de Koude Oorlog, de strijd tegen drugs, de as van het kwaad, de schurkenstaten met hun vernietigingswapens, de strijd tegen het terrorisme, … alles onder het mum van de noodzaak aan democratische (lees: gezagsgetrouwe) transformatie.
Vreemd is dat de eenvoudige burger altijd berooid uit deze democratische transformatie komt en bijna altijd verarmd is en bloot staat aan repressie en terreur.
Donald Rumsfeld baseert er zelfs zijn onderscheid tussen het oude en het nieuwe Europa op in.
Het Oude Europa staat voor de landen waarvan de regering dezelfde houding aanneemt ten aanzien van de oorlog in Irak.
Het Nieuwe Europa wordt vertegenwoordigd door Berlusconi en Aznar die hun steun aan de oorlog uitspreken.

Uitzonderlijk veel ruimte maakt Chomsky in ‘Mislukte Staten’ vrij voor het Midden-Oosten.
In 40 pagina’s beschrijft hij de nefaste en leugenachtige politiek van Israël in de Palestijnse gebieden en de steun van de VS hiervoor.
Deze 40 pagina’s zijn een must voor wie op korte termijn het conflict in Palestina ten gronde wil begrijpen.
Voor wie daar nog mocht aan twijfelen toont Chomsky aan dat Israël in de Palestijnse gebieden niet meer noch minder op het oog heeft dan een etnische zuivering.

De VS vechten hun strijd heus niet alleen met wapens of terreur.
Ook de zogenaamde vrijhandel lijkt een machtig wapen.
Vrijhandel omvat volgens de vrijhandelsakkoorden vooral het monopolie om prijzen te bepalen (bijvoorbeeld in de farmaceutische industrie) en protectionistische maatregelen uit te vaardigen waar multinationals hun voordeel uit halen.
‘Eén van de methodes om de invloed van het volk te beknotten is privatiseren.
Dat gebeurt niet alleen met primaire voorzieningen zoals water en energie, maar ook met de diensten, gezondheidszorg, onderwijs, …  Op deze wijze wordt een ‘virtuele senaat’ gecreëerd van investeerders en geldschieters die een vetorecht hebben over regeringsbeslissingen.
’

De manier waarop het amerikaanse parlementaire systeem werkt doet ‘nog het meest denken aan het organigram van een topbedrijf.
… De getrouwen worden beloond, en mensen die ‘partijleiders ook maar een strobreed in de weg leggen’ worden gestraft.
’ -Vraag is of het er in ons land anders aan toe gaat.
-

Ook de eigen bevolking wordt door de VS niet gespaarD. Ook in eigen land gaat het ultraliberale beleid gepaard met hogere werkloosheid, dalende of stagnerende lonen, hogere kindersterfte, kleinere groei, … De ongelijkheid is gegroeid, de armoede en criminaliteit niet of nauwelijks teruggedrongen, de terroristische dreiging is groter en intenser dan ooit.
Een mogelijke nucleaire terreurdreiging wordt volledig ontkenD. Nooit eerder bemoeide de overheid zich zo sterk met onderwijsprogramma’s.
Het religieuse fundamentalisme wordt in de scholen toegelaten, universiteitsdepartementen die het Amerikaanse buitenlandbeleid steunen krijgen meer subsidies.
…

In zijn nawoord ziet Chomsky toch een aantal kansen op verandering en het inperken van de macht van de VS.
Deze worden vooral van buitenaf geïnitieerd: Nieuwe bondgenootschappen in Zuid-Oost-Azië, intense samenwerking tussen landen in Latijns-Amerika, de georganiseerde mondiale contacten van mondige burgers binnen de andersglobalistische beweging en de arbeidersbeweging, het aanhalen van de banden tussen China en de EU, het lef van regeringsleiders om de nefaste dictaten van de Wereldbank en het IMF naast zich neer te leggen, …

Nog één citaat als uitsmijter:

‘Als de samenleing de (baby)boomers kon onderhouden tot hun twintigste, is er geen fundamentele reden waarom een veel rijkere gemeenschap, met een veel hogere productie per werknemer, hen niet zou kunnen onderhouden tot hun 65ste of hun 90ste.
… De misleidingscampagne heeft vooral bij jongeren haar doel bereikt.
70 procent van de studenten maakt er zich zorgen over dat het pensioenstelsel er niet meer zal zijn tegen de tijd dat zij het nodig hebben.
Dat is een grote overwinning voor de mensen die de sociale zekerheid willen afouwen.
De campagne van misleiding toont nog maar eens de doeltreffendheid van zorgvuldig uitgedachte propaganda die uitvergroot wordt in de mediA.’ ;

Moderne oorlogen winnen      Clark      Amerikaanse politiek

'Ik heb dit boek niet geschreven als traktaat voor de campagne,' meldt generaal Wesley Clark in de inleiding van 'Moderne oorlogen winnen.
Een analyse van de Amerikaanse geopolitiek'.
Nog een geluk, want lang heeft die presidentiële campagne niet geduurd: ondanks de steun van het Democratische partij-establishment en van zijn buurman Bill Clinton (ze hebben allebei Little Rock, Arkansas als thuisbasis) haakte de oud-generaal en ex-Navo-opperbevelhebber al na een paar maanden af in de race naar het Witte Huis.
De vraag die hem de das omdeed was: zou hij voor of tegen de oorlog in Irak gestemd hebben als hij in de Senaat had gezeten? Clark veranderde drie keer van mening en mocht - met dank aan een mediaklimaat waarin elke uitspraak wordt uitgevlooid op tegenstrijdigheden - een kruis zetten over zijn presidentiële ambities.

In zijn boek maakt Clark nochtans snel duidelijk dat hij tégen de oorlog in Irak is zoals die tot dusver is gevoerd: 'een volmaakt voorbeeld van het verslaan van een vijandelijke legermacht, zonder dat daarop een overwinning volgt'.
Clark is een militair, maar beseft beter dan havikskuikens als Donald Rumsfeld en George W.
Bush dat een oorlog niet meer is dan de voortzetting van de politiek met andere middelen.
En dat hij, behalve een militair hoofdstuk, ook een endgame behoeft: een politiek doel.
Dankzij Clarks uitstekende bronnen in het Pentagon wordt gauw duidelijk dat minister van Defensie Rumsfeld géén doel haD. Het is verontrustend te lezen hoe Rumsfeld - de nerveuze vinger aan de trekker van de machtigste oorlogsmachine ter wereld - consequent de waarschuwingen van de militairen in de wind slaat, hen uitkaffert om hun 'voorzichtigheid', en zich uitsluitend wenst te baseren op de allerrozigste scenario's: de Iraki's zullen ons verwelkomen als bevrijders! Dankzij het domino-effect zal het hele Midden-Oosten zich bekeren tot de democratie! Rummy en zijn vrienden waren overigens wel degelijk plannen aan het smeden om ook Iran, Syrië, Libanon, Libië, Somalië en Sudan overhoop te kegelen, zo blijkt uit de gesprekken die Clark voert met zijn steeds wanhopiger wordende oud-collega's in het Pentagon: een vijfjarenplan moest het worden.

Zo puzzelt Clark gaandeweg een blunderboek over de politiek van de neocons bij elkaar: doordat Washington zich focust op Irak, kan Al-Qaeda zich hergroeperen in Afghanistan, en door hun arrogante unilateralisme jagen Bush en zijn team hun land niet alleen economisch de dieperik in, maar verspelen ze in een halve ambtstermijn al het morele krediet dat de VS gedurende de laatste vijftig jaar heeft opgebouwD. 'Het Amerikaanse imperium is een misverstand,' betoogt Clark: veiligheid is alleen te vinden in samenwerking met internationale instellingen, respect voor oude bondgenoten, aanpak van de wortels van het terrorisme.
Clark is een man van het gezond verstand: jammer dat er in eigen land niemand naar 'm wil luisteren.

Het aanvalsplan       Bob      Amerikaanse politiek

Het gebeurt niet gauw dat een boek dat handelt over de aanloop naar de oorlog in Irak op de 'warm aanbevolen' lijstjes terechtkomt van zowel de Bush/Cheney als de Kerry/Edwards verkiezingssites.
Dat tekent dan ook meteen het grootste probleem dat aan het boek kleeft, Woodward neemt geen stelling en is zelfs naar eigen zeggen wel erg mild over President George W.
Bush die al op 13 september informeerde naar de mogelijke betrokkenheid van Irak bij de aanslagen van 11 september 2001.
In dit directe vervolg op 'Bush at War' lezen we dan ook over een intelligente en vastberaden George W.
Bush die de strijd tegen het internationale terrorisme voert als ware het een opdracht van GoD. Dick Cheney, Paul Wolfowitz en Donald Rumsfeld zijn de mensen die de President daarbij van de relevante informatie voorzien en Colin Powell is zo'n beetje de enige die geen voorstander is van een inval in Irak en wordt dan ook prompt buitenspel gezet door de rechtse haviken.
Het levert een goed geschreven boek op van iemand die maximale toegang had tot de hoofdrolspelers in het drama, maar die uiteindelijk conclusies over de beschreven handelingen uit de weg gaat.
Vandaar dat zowel voor als tegenstanders van de oorlog uiteindelijk uit 'Plan of Attack' kunnen halen wat hun welgevallig is.

Plan of Attack van Bob Woodward was in de Verenigde Staten meteen een bestseller, zoals verwacht.
De schrijver beoefent het summum van onderzoeksjournalistiek, althans in conventionele ogen.
Zo beroemd is Woodward, dat hij toegang heeft tot de anders zo publiciteitsschuwe president George W.
Bush.

Pete Pace (pag.
42) is geen 'marinegeneraal', zoals Van Nimwegen en Posthuma hem noemen.
De marine kent geen generaals, maar admiraals.
Pete Pace is in werkelijkheid dan ook generaal der mariniers.

Het Engelse marine betekent immers marinier, de marine heet navy.
Dus de 'Marine Expeditionary Brigade, MEB' (pagina 61) is niet 'de hoofdmacht van de marine'.
Dat is immers de vloot, die zich op zee bevindt.
De MEB stond met zijn tanks, artillerie en pantservoertuigen in de woestijn van Koeweit.

Toch zijn de vertalers zich verderop wel degelijk bewust van het verschil tussen navy en marines, want op pagina 106 laten ze generaal Tommy Franks 'alle bevelvoerders van de verschillende onderdelen (leger, marine, luchtmacht en mariniers) bij elkaar halen'.
Dat is bijna perfect vertaald, alleen heten die 'bevelvoerders' in Nederland 'bevelhebbers'.

Als Franks (pag.
75) slimme officieren had verzameld om plannen te maken, dan omschrijven Van Nimwegen en Posthuma hen als 'jonge majoors, luitenant-kolonels, kolonels, commandanten en kapiteins van de marine'.
Commandanten? Commandant is geen rang, maar een functie.
Iedere militair, van Jan Soldaat tot de vier-sterren-generaal, kan commandant zijn van het één of ander.
In de oorspronkelijke tekst stond vast 'commander', dat betekent in het Nederlands: kapitein-luitenant-ter-zee.
En een 'kapitein van de marine' heet in Nederland 'kapitein-ter-zee'.

De twee vertalers hebben ook moeite met niet-militaire zaken.
'Axis of evil' zoals president Bush Noord-Korea, Iran en Irak in één adem noemde, omvat vijf lettergrepen.
Maar als je dat correct vertaalt als 'as van het kwaad', dan kun je de directeur communicatie van het Witte Huis daarover niet laten juichen: 'Wat een schitterende vijf lettergrepen!' (Pag 89).

Op pagina 161 wordt de Britse premier Tony Blair bevorderd tot 'staatshoofd'.

Op pagina 193 wordt 'de pottenbakkerijregel' geïntroduceerd: 'Wie iets breekt, moet kopen'.
In het Nederlands luidt de wet van de pottenbakkers echter: 'Wie breekt, betaalt' - een wijsheid die geregeld opduikt tijdens kabinetscrises.

Geen van de twee vertalers heeft veel kaas gegeten van de topografie van Irak.
'Hij verdeelde 87 toestellen aan de Rockstar-agenten van Umm Qasr in het noorden tot Mosul in het zuiden.
' (Pag.
269).
Volgens de Bosatlas is het precies andersom: de havenstad Umm Qasr ligt in het uiterste zuiden van Irak aan de Golf, Mosul in het noorden tussen Bagdad en de Turkse grens.

Zinloos is de mededeling op pagina 316: 'Koning Juan Carlos I is het Spaanse staatshoofd, en hoewel zijn functie vooral decoratief is, is hij populair en heeft hij invloed op de benoeming van de president.
'

Duikboten (pag.
363) tenslotte, bestaan niet meer.
Het waren boven water varende oorlogsschepen die voor betrekkelijk korte tijd konden onderduiken.
Ze moesten weer aan de oppervlakte gaan varen, als de lucht was verbruikt.
Maar al in 1935 werd de snuiver (Duits: Schnorckel, Engels: snorkel) uitgevonden door twee Nederlandse marineofficieren, J. J. Wichers en J.C. van Pappelendam.
Daardoor waren de boten in staat om onder water op periscoopdiepte via de snuivermast lucht in te laten en zo op de dieselmotor onder water te blijven varen en de batterijen op te laden.
Sedertdien kon de boot zo lang onder water varen tot de brandstof of de mondvoorraad op was.
De duikboot was een onderzeeboot geworden.

Na Mars komt Venus      Lagendijk, J & Wiersma      Amerikaanse politiek

; ;Wat is het Europese antwoord op Bush? ; ; en ; ;Wat zou de politieke rol van Europa in de wereld moeten zijn? Geen kopie van de VS.
;Conflictpreventie, eerlijke handel, het versterken van de internationale rechtsorde: daar zou Europa zich volgens Lagendijk en Wiersma op moeten concentreren.
Als het kan samen met de VS, als het moet in de contramine.
De auteurs (leden van het Europees Parlement voor resp.
GroenLinks en de Nederlandse delegatie in de PES-groep/Pvda-Eurodelegatie).
gaan in hun boek na hoe invloedrijk de neo-conservatieven rond Bush eigenlijk zijn en ze verdedigen de stelling dat Irak wel eens hun Waterloo zou kunnen zijn.
Ze zetten de verschillen tussen de VS en Europa op een rijtje.
Daarbij wordt duidelijk dat de problemen met het naar de achtergrond verdwijnen van de neo-conservatieven niet zijn opgelost.

Na Saddam      Bremer Paul      Amerikaanse politiek

Dit is het verhaal van gouverneur Bremer die verhaalt over zijn werkzaamheden in Irak.
Het verhaal start met de aankomst van Bremer in Irak in 1991, slechts een paar dagen nadat president Bush zijn historische speech op het vliegdekschip USS Abraham Lincoln heeft gegeven waarin hij de invasie van Irak voltooid verklaart.

De invasie is anders verlopen dan de Amerikanen hadden verwacht.
Zo had Bremers voorganger allerlei contingency plannen gemaakt die nodig zouden zijn bij een langdurig conflict, maar de strijd liep veel sneller dan iedereen had verwacht, mede doordat de Irakese strijdkrachten massaal deserteerden.
Het gevolg was dat veel plannen en voorbereidingen hier niet op waren afgestemD. Zo had men zich voorbereid op massa’s vluchtende mensen, maar aangezien de verwachte stadsoorlog in Bagdad uitbleef, waren er geen vluchtelingen.
Ook werden de oliebronnen niet in brand gestoken.
De oliebronnen waren dan wel van explosieven voorzien, maar de Irakese soldaten hebben Saddams orders om de oliebronnen op te blazen nooit ontvangen.

Ook hadden de Amerikanen er op gerekend om het verslagen Irakese leger in te kunnen zetten bij projecten voor de wederopbouw van Irak.
Maar na de val van Saddam, viel direct alle discipline weg en loste het leger op in de bevolking.
Het gehate totalitaire regiem bleek geheel bij elkaar te worden gehouden door angst.

Bij de invallende duisternis kwam een belangrijk politiek en psychologisch verschil tussen vroegere bezettingsmachten en de huidige ter sprake.
Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog hadden de Verenigde Staten en hun bondgenoten de landen die ze hadden bezet duidelijk verslagen.
Zowel de Duitsers als de Japanners waren gemobiliseerd om een langdurige, meedogenloze oorlog uit te vechten, maar ze hadden verloren en zich overgegeven.
‘In Duitsland en Japan vonden ze de bezetting misschien niet leuk’, zei Hume, ‘maar ze beschouwden deze als de consequentie van het verliezen van de oorlog.
’ ‘En hier’, zei ik, ‘hebben we geen land, maar een gehaat regime verslagen.
’

De overgrote meerderheid van de Irakezen was dolblij dat we Saddam en zijn beulen hadden afgezet, maar had moeite met het feit dat hun land nu werd bezet door een buitenlands, niet islamitisch leger.

Dat het Saddam regime zeer gehaat was blijkt diverse malen in het boek, wanneer Bremer over de barbaarse en misdadige praktijken van het Baath regime schrijft.
Vrij snel na aankomst in Irak bezoekt Bremer in Irak een plaats waar mensen bezig zijn een massagraf van Saddam op te graven met als doel de doden te identificeren:

We maakten kennis met de hoofdman of moktar van het district, die ons onlangs genomen foto’s liet zien van het opgraven van de doden bij Al-HillA. ‘Alstublieft, ambassadeur’, zei hi J. ‘Laat deze bewijzen aan Jacques Chirac zien.
De Fransen hebben er voor gezorgd dat die slager van een Saddam aan de macht kon blijven’.
‘In plaats van deze foto’s naar Jacques Chriac te brengen kunt u en de burgemeester van Al-Hilla de president misschien beter uitnodigen om de graven zelf te komen bekijken’, zei ik.

Maar behalve de mening van de Irakezen over Jacques Chirac lezen we ook over hoe Jacques er bij president Bush op staat.

’Ik had pas een heel open gesprek met Chirac’, zei de president.
‘Ik zei dat sommige mensen in Amerika de indruk kregen dat Frankrijk zou willen dat wij in Irak mislukken.
‘Non, Non’, zie Jacques, ‘dat beeld klopt niet.
’.
‘Maar’, zei ik tegen hem, ‘telkens als u over dit onderwerp praat, krijgen veel mensen die indruk.
’ We grinnikten.
Ik vertelde de president dat ik in Frankrijk had gestudeerd en gewoond, daar een huis had en vele vrienden.
Maar ik vond de Franse opstelling inzake Irak onvergeefelijk.

In het boek zien we meer van dit soort inkijkjes in hoe men binnen de Amerikaanse regering praat over zogenaamde ‘bondgenoten’.
Zo komt meerdere malen het feit aan de orde dat de Turken op het laatste moment de invasie van Irak hebben bemoeilijkt en daarmee in belangrijke mate hebben bijgedragen aan de huidige problemen in Irak.

De jihadstrijders gingen naar wat het CENTCOM nu de ‘soennitische driehoek’ noemde, het enorme uit woestijn en de vallei van de Eufraat bestaande gebied ten westen en noorden van BagdaD. Een onbekend aantal hardnekkige Baathisten die in de Republikeinse Garde hadden gediend – in dezelfde twee divisies waarop de Amerikaanse 4e infanteriedivisie het had voorzien, die in maart niet door de Turken was doorgelaten -, was na de val van Bagdad naar deze uitwijkplaats gevlucht.

Ook bij de opstelling van de legers van de andere coalitie ‘bondgenoten’ worden vraag tekens gezet.
Zo verraadden de Spaanse troepen de coalitie door te weigeren te vechten als de radikale Muqtada al-Sadr een opstand begint en de coalitie aanvalt.
Terwijl de Amerikaanse en Iraakse soldaten sneuvelen en in het nauw worden gedreven doen de Spaanse soldaten niets.

De Spaanse soldaten willen i.p.v.vechten liever polderen.
Zo wil de Spaanse generaal liever een ‘politieke’ oplossing en stelt op eigen houtje aan terreur leider Al-Sadr voor dat een van Al-Sadr mannen (wat later een Iraanse agent blijkt te zijn) gouverneur mag worden.
Maar behalve dat de Spanjaarden hun orders niet uitvoeren, logen ze ook.
Terwijl de stad waar de Spanjaarden verantwoordelijk voor zijn, wordt overgenomen door de milities van Al-Sadr, melden ze doodleuk aan de coalitie dat alles rustig is en dat er niets aan de hand is.
Logisch dat Bremer met zulke coalitie troepen niet spreekt over ‘coalition of the willing’ maar over een ‘coalitie van de onwilligen’.

Maar behalve kritiek bevat het boek toch vooral een overzicht van het globale politieke proces in Irak.
Bremers belangrijkste wapenfeit is wellicht geweest, dat hij de machtsbasis van de huidige Iraakse regering zo breed mogelijk heeft gemaakt, zodat geen enkele partij te machtig kan worden.
Maar zoals te verwachten valt in dit soort boeken, wordt veelvuldig het eigen straatje schoon geveegD. Zo blijkt Bremer al in een vroeg stadium bezig te zijn geweest zich in te dekken, door memo’s rond te sturen dat er beter meer troepen in Irak zouden kunnen zijn.
Ook was hij er voor om in een vroeg stadium, krachtig met ruime militaire middelen tegen opstandelingen als Al-Sadr op te treden.
Helaas ontbreekt in dit soort gevallen vaak een goede en adequaat bespreking van alle argumenten waaruit het Amerikaanse beleid verklaard kan worden.

Improvisatie

Wat bijzonder opvalt is dat er absoluut, maar dan ook absoluut, geen planning was om de Iraakse instellingen te laten of te doen functioneren eenmaal de grote oorlogsclash voorbij zou zijn.
Alles werd door de leiders van de bezetting van Irak geïmproviseerd, opnieuw uitgevonden ter plaatse of gewoonweg niet meer opgenomen.
Het boek illustreert ten overvloede de mentaliteit van de leiders in de Verenigde Staten dat een oorlog die het bewind van Saddam zou stoppen, of dat nu als belangrijke doelstelling dan wel als nevendoelstelling werd geformuleerd, op de spontane steun en bereidwillige medewerking van de Irakezen zou kunnen rekenen.
De zaken zouden wel los lopen.

Meningsverschillen

Een tweede vaststelling - en dat is waarschijnlijk een gevolg van de eerste opmerking - betreft de serieuze onenigheid die er bij de leidinggevende politici van dat ogenblik heerst.
Onenigheid over hoe het nu verder moet, welke rol of ruimte de Iraakse politici zullen krijgen, de rol van het VS leger, de periode van bezetting.
Minister van Defensie Rumsfeld lijkt maar een echte bekommernis te hebben.
Dat is met name de verdediging van zijn visie op de modernisering en vernieuwing van het leger en van de militaire doctrine.
Een kleiner leger, slagkrachtig, technologisch ongenaakbaar.
Een groot aantal grondtroepen is daarbij niet meer van deze tijD. Paul Wolfowitz wilde vooral snel ; ;politieke vooruitgang ; ; zien, wilde onmiddellijk alles zoveel mogelijk ; ;irakizeren ; ;: ; ;de veiligheidssituatie is ernstig genoeg om alle Iraakse troepen in te zetten die beschikbaar zijn ; ;.
De legerleiding zit te zoeken naar vervanging en rotatie van de troepen, naar troepenverlaging, wil liefst geen nieuwe verantwoordelijkheden, en maakt analyses en rapporten over de toestand die in dat gedachtekader en haar kortetermijn doelstellingen passen.
Rice en Powell zijn wat realistischer en bezorgd dat het politieke kader voldoende snel, maar ook voldoende efficiënt kan worden opgezet.
President Bush zelf lijkt volgens dit boek de enige te zijn die echt tijd, geld en energie wilde vrij maken om het land - uiteraard volgens Amerikaanse standaarden en belangenverdediging - herop te bouwen.

Interessant zijn die meningsverschillen wel.
Zo schrijft Bremer dat hij aan de president meldde dat hij meende ; ;over te weinig inlichtingen te beschikken over de opstandelingen; en er persoonlijk niet van overtuigd te zijn dat het leger een strategie heeft om te overwinnen ; ;.
Op andere plaatsen vindt hij de drang om massavernietigingswapens te vinden en de energie die daar naar toe wordt gesluisd, misplaatst.
Hoewel hij ; ;geheel achter de beslissing van president Bush Irak binnen te vallen en Saddams gevaarlijke regime omver te werpen.
Net als David Kay was ik verrast dat zijn Iraakse Onderzoeksgroep geen massavernietigingswapens had gevonden.
;

Bemoeienissen

Bremer beschrijft uitgebreid zijn uitputtende zoektocht om de eerste regeringsraad, met bijna uitsluitend Irakezen uit de diaspora, om te vormen en uit te breiden naar een representatiever orgaan.
Hij gaat gedetailleerd in op de obstakels, moeilijkheden en meningsverschillen hieromtrent met de vertegenwoordigers van de sjiïtische gemeenschap, met de Koerden, met de soennieten.
Bremer lijkt wel de goede huisvader, de goedbedoelende begeleider te zijn, terwijl hij natuurlijk de politieke leider van een militaire bezetting is.
Hij schrijft de interne tegenstellingen iets teveel aan persoonlijkheden en karakterbotsingen toe en analyseert te weinig de belangen van elke groep, lijkt me.
Al Sistani, geestelijk leider van sjiieten, hamert altijd op dezelfde spijker: verkiezingen.
Dat heeft uiteraard alles van doen met de bevolkingsmeerderheid die hij meent te vertegenwoordigen.
De Koerden willen een sterke autonomie.
Daarvoor moet je geen doctor in de politieke wetenschappen zijn om zoiets vooraf te weten.

Het is wel duidelijk in het boek: de compromissen die tussen de Iraakse politieke groepen worden gesloten zijn steeds ingegeven door Bremer, vooral natuurlijk omdat die compromissen moeten stroken met de doelstellingen van de VS.
Hij is dan ook geregeld bereid zijn gesprekspartners daar in niet mis te verstane woorden op te wijzen.

Eigenlijk is het boek een goede illustratie van het failliet van de VS politiek.
De strijd tegen het terrorisme kan niet gewonnen worden door  bombardementen en ook niet via een natie-opbouw die onder druk wordt gerealiseerD.

De ondergang van een wereldorde      Van Wolferen Karel      Amerikaanse politiek

Karel van Wolferen profileert zich in 'De ondergang van een wereldorde' als een overtuigend pessimist en draait er zijn hand niet voor om het Amerika van George W.
Bush te omschrijven als 'een natie met fascistische trekken'.
De harde toon van het boek leverde van Wolferen veel kritiek op, men had schijnbaar een wat meer ingetogen betoog verwacht van deze hoogleraar.
Toch verdient dit boek het om serieus genomen te worden.
Laten we er even één aspect uit halen: Amerika en religie.
Sinds de jaren tachtig heeft een groeiende groep conservatieve lieden een stevige vinger in de Amerikaanse politiek gekregen.
Oorspronkelijk zagen wij dat vooral in de vorm van de 'Christian Coalition' die zich in 1985 onder leiding van Tipper Gore druk maakte over seksueel getinte teksten in de popmuziek nadat Tipper's dochter 'Darling Nikki' van Prince liet horen.
Het leidde tot een heus onderzoek door het Amerikaanse congres waar Frank Zappa zich nog flink kwaad over wist te maken.
Vervolgens was er de opkomst van de 'neocons' en de bijna geslaagde afzettingspoging van Bill Clinton door Kenneth Starr.
De kopstukken van de Neoconservatieven zitten inmiddels allemaal in de regering Bush en de President zelf lijkt ervan overtuigd te zijn dat de hand van God hem stuurt op zijn missie tegen het terrorisme.
Ondertussen is de invloed van 'religieus rechts' voelbaar als het gaat om abortus, het homo huwelijk, milieu, stamcelonderzoek en de aids-bestrijding (volgens Amerika moeten we het hebben van abstinentie) en met het concept van de 'preventieve oorlogsvoering' en een toenemend unilateralisme plukken wij daar allemaal de wrange vruchten van.

In De ondergang van een wereldorde schetst Karel van Wolferen een ontluisterend beeld van het hedendaagse AmerikA. De machtigste natie op aarde zou in de greep zijn van een politieke elite, die zich overgeeft aan fantasieën.
Volgens de politicoloog heeft president Bush zich omringd met een neoconservatieve coalitie van ‘militante evangelische christenen’ en ‘antibelastingactivisten’, die denken in ‘absolute waarheden’ en weinig oog hebben ‘voor de complexiteit van de maatschappelijke, politieke en economische realiteit’.
Europese atlantici begrijpen niet, denkt Van Wolferen, dat de Bush-doctrine van een ‘preventieve oorlog’, (zoals in Irak) een breuk is met de Amerikaanse politiek sinds de Tweede Wereldoorlog.
Het land dat nota bene een grondlegger is van de Verenigde Naties, vormt nu zelfs een bedreiging van de sindsdien relatief stabiele wereldorde.
Gevolg: een samenleving vol boze, maar vooral bange mensen.

Waarom hebt u dit boek geschreven?

Omdat ik me erg interesseer in wat er op de langere termijn gaat gebeuren met onze democratie en met ons economische stelsel.
Dit boek gaat over het belangrijkste probleem dat we nu op geopolitiek gebied meemaken.
Wat we namelijk zien ontstaan, is een soort pseudo-feodaal systeem van grote economische machten, multinationale Amerikaanse ondernemingen om te beginnen, die de bestaande democratie ondergraven.
’

U stelt dat de Amerikaanse politiek in de greep verkeert van een nieuwe klasse ‘plutocraten’, van politici die voor hun positie afhankelijk zijn van ondernemingen.
Hoe konden in dit economische politieke syteem de neoconservatieven aan de macht komen?

'In de Verenigde Staten heeft een machtsovername plaatsgevonden.
De instellingen die voorheen de Amerikaanse buitenlandse politiek bepaalden, zoals het State Department (ministerie van Buitenlandse Zaken) en het Pentagon, zijn geneutraliseerD. Het avontuur om het Midden-Oosten om te ploegen is bijvoorbeeld door de militaire top altijd verafschuwD. Deze traditionele elite, door de jaren heen een groot voorstander van een evenwichtige buitenlandse politiek, is nu uitgeschakelD. De neoconservatieven, een relatief klein groepje sterk-ideologisch gemotiveerde personen, vult die ruimte nu op.
Zij hebben vooral toegang tot Bush gekregen, omdat die de complexiteit van de wereld niet aankan.
Dat was al duidelijk vóór 11 september 2001.
Na de aanslag op het World Trade Center ontstond niettemin de vreemde situatie dat de president veel meer macht kreeg, omdat het land zogenaamd in een staat van oorlog verkeerde.
Je zou kunnen zeggen, dat de neoconservatieven vooral door ongelukkige omstandigheden op machtige posities terecht zijn gekomen.

In feite voeren ze een plan uit dat zij al jaren geleden hebben opgestelD. In 1997 werd in Washington The Project for a New American Century opgericht.
Bij de eerste ondertekenaars van dit utopische project zaten bekende namen uit de hedendaagse Amerikaanse politiek: vice-president Dick Cheney, Minister van Defensie Donald Rumsfeld, onderminister van Defensie Paul Wolfowitz en de invloedrijke Defensiespecialist Richard Perle.
In tegenstelling tot wat veel commentatoren zeggen, streefde deze groep géén Amerikaanse hegemonie in de wereld nA. Die hadden ze namelijk al! De rest van de wereld, inclusief China en Rusland, aanvaardde die heerschappij ook.
De Verenigde Staten werden gezien als de belangrijkste architecten van een internationale wereldorde, die door iedereen wel comfortabel werd geacht.
Elk land kon erop vertrouwen dat de Amerikaanse buitenlandse politiek gebaseerd was op goede bedoelingen.
Dat vertrouwen heeft Bush met de onrechtvaardige oorlog in Irak in één handomdraai vernietigD. Met andere woorden: dankzij de neoconservatieven dreigt Amerika en de Verenigde Staten hun hegemonie juist te verliezen.
’

De Amerikaanse conservatieven zijn niet behoudend, maar revolutionair?

‘Ze stammen af van revolutionairen.
Het is de tweede generatie van groepen radicale politieke denkers.
De eerste generatie bestond voornamelijk uit marxisten en – vooral – trotskisten, onder wie Irving Kristol, die het idee van een permanente revolutie aanhingen.
Ze waren onamerikaans links, heel theoretisch en heel revolutionair.
In de loop van de jaren zeventig hebben zij zich hervormd, mede door beschuldigingen aan het adres van Amerika dat zij tijdens de Vietnam-oorlog de grootste bron van het kwaad waren.
Ten tijde van de Reagan-regering begonnen de neoconservatieven te proeven van de échte macht en invloed en zijn ze geworden tot hovelingen van de president.
’

Het Amerika van Bush omschrijft u als het land van een ‘tovenaarsleerling’ met een op hol geslagen fantasie.
De buitenlandse politiek van de Verenigde Staten is volgens u ‘paranoia’ en gebaseerd op een ‘utopie’.

‘Wat de huidige neoconservatieven Bush te bieden hebben, is een wereld zonder complexiteit: zwart-wit, voor- en tegenstanders.
Hun hele manier van doen, spreken en schrijven past bij deze president.
Hij is onwetend, niet nieuwsgierig en denkt alleen in termen van goed en kwaaD. Hij en de neoconservatieven leven in een gesloten denksysteem, zoals je dat ook wel bij orthodoxe marxisten vindt.
Tegenover critici hebben ze een soortgelijke houding: kritiek op het Amerikaanse buitenlandbeleid bewijst volgens hen hoe slecht het gaat met het intellectuele leven in de Verenigde Staten.
Het is een stel uiterst gevaarlijke lieden, omdat ze de kans hebben gekregen hun fantasieën te realiseren.
De politieke strategen rondom Bush zijn volslagen rücksichtlos.
Om volgend jaar de herverkiezing van de president veilig te stellen, zouden ze zelfs bereid kunnen zijn een crisis in bijvoorbeeld Noord-Korea te fabriceren.
Dat brengt risico’s met zich mee, vooral voor China en Rusland, maar niet voor de Verenigde Staten zélf.
’

De Nederlandse buitenlandse politiek, schrijft u, is een schoolvoorbeeld van het Europese slaafse denken na een halve eeuw van ‘comfortabele transatlantische militaire garanties’.

‘Wat Balkenende en De Hoop Scheffer vooral fout doen, is dat ze het moeilijker maken voor de Europese Unie om tot een gemeenschappelijk standpunt te komen en daarmee tot een gemeenschappelijk buitenland- en defensiebeleiD. De NAVO is achterhaalD. Een ‘bondgenootschap’ bestaat alleen bij de gratie van wederkerigheid van doelstellingen en een vorm van consensus over hoe deze te bereiken.
Het huidige Amerikaanse buitenlandse beleid doorbreekt deze gemeenschappelijkheid en leidt tot een stelsel van vazalstaten.
De Nederlandse regering heeft er zeer verkeerd aan gedaan troepen naar Irak te sturen, omdat we daarmee een verlengstuk zijn geworden van een bezettingsmacht.
’

Wat is uw alternatief?

‘De relatief stabiele wereldorde die we hadden moet worden gereD. Dat is het enige wat we bezitten! Anders geven we onszelf over aan de golven.
De Europese Unie moet politiek – en niet alleen economisch – verder integreren en ook buiten Europa op zoek gaan naar bondgenoten om de internationale orde te redden.
Bijvoorbeeld via de Verenigde Naties.
Dit instituut kent veel tekortkomingen, maar is het enige podium dat we hebben voor een rechtmatige internationale politiek.
Die opvatting is niet anti-Amerikaans, maar juist pro-Amerikaans! Ooit komen de Amerikanen erachter dat ze genaaid zijn door hun regering.
Dan ontstaat een situatie dat Amerika in zijn eigen schulp terugkruipt en ook gebaat is bij een relatief stabiele wereldorde.
’

Waarom is uw boek nog niet verschenen in de Verenigde Staten?

‘ De grote uitgeverijen daar zijn bang om te kritische boeken uit te geven.
Het Amerikaanse lezerspubliek is anderhalf jaar lang voorgelogen over Afghanistan en Irak.
De kloof tussen wat het grote publiek in de Verenigde Staten als werkelijkheid ziet en wat je in een wetenschappelijk boek moet schrijven is zó groot geworden, dat mijn verhaal niet meer aansluit bij hun belevingswerelD. Ik heb het geschreven voor een niet-Amerikaans publiek.
Voor die markt zal ik aan ander boek moeten schrijven.

‘De ondergang van een wereldorde’ is in recensies trouwens polemisch en opruiend genoemD. Dit geeft volgens mij een absoluut verkeerde indruk.
Leesbaarheid en toegankelijkheid stonden bij mij voorop.
In elk hoofdstuk breng ik bestaande wetenschappelijke opvattingen te berde, om te laten zien wat voor functie die vervullen in het huidige debat over de Amerikaanse internationale politiek.
Met wat in het huidige academische bestel ‘wetenschap’ wordt genoemd, valt de huidige situatie in de Verenigde Staten niet begrijpen.
Aan de andere kant: als opruiend betekent dat mensen wakker worden, dan is die typering van het boek wel oké.
’ ;

Empire      Hardt Michael      Amerikaanse politiek

Empire: De nieuwe wereldorde  is een boek over globalisering en geopolitiek van de marxistische denkers Michael Hardt en Antonio Negri.
Hoofdstelling van het boek is dat in het globaliseringstijdperk een nieuwe vorm van kapitalistische soevereiniteit ontstaat, die Hardt en Negri 'Empire' noemen.

Achtergrond en opbouw

Empire is een politiek-filosofisch werk, dat poogt een 'groot verhaal' voor het globaliseringstijdperk te formuleren: een verhaal van bevrijding van de menselijke productiekrachten uit de kapitalistische overheersing.
Het boek bestaat uit vier delen: deze eerste twee analyseren het ontstaan en de structuur van het Empire (bovenbouw), de laatste twee de biopolitieke productie (onderbouw), de uitbuiting van de multitude en de mogelijkheden tot bevrijding.
Deze opbouw is ontleend aan die van Marx' Das Kapital, dat de werking van het kapitaal eerst beschrijft op het hoge niveau van de handel, om vervolgens af te dalen 'in de krochten van de productie'.
Als model voor Empire geldt naast Das Kapital ook Mille Plateaux van Gilles Deleuze en Félix Guattari, waaraan naast termen als deterritorialisering en reterritorialisering het concept van de 'machine' als centrale ontologische categorie ontleend wordt.

Naast Marx, Deleuze en Guattari zijn de belangrijkste invloeden op het boek Spinoza (over wie Negri eerder L'anomalia selvaggia schreef) en Foucault.

Hoewel gepubliceerd in 2000, werd het boek geschreven tussen de Golfoorlog (1991) en de oorlog in Kosovo (1999); ; ;de lezer moet het betoog dan ook tussen deze voor de vorming van het Empire veelbetekenende gebeurtenissen plaatsen ; ;.
Directe aanleiding voor het schrijven van Empire waren nieuwsbeelden van de Golfoorlog, die Hardt en Negri het idee gaven dat er 'iets anders' aan het gebeuren was op het wereldtoneel.
Ze schreven Empire grotendeels in de vroege jaren '90.
Negri keerde in 1997 terug naar Italië vanuit zijn Franse ballingschap om zijn gevangenisstraf uit te zitten wegens de 'ideologische steun' die hij gegeven zou hebben aan de Rode Brigades; Hardt werkte daarna nog een jaar door en leverde in 1998 het manuscript in bij Harvard University Press.

Bij de samenwerking werd de stof tussen beide auteurs verdeeld, waarna beiden elkaars stukken lazen en herschreven; Hardt vertaalde uiteindelijk Negri's delen vanuit het Italiaans.
Het resultaat is volgens Hardt een 'derde stem' die noch zijn eigen stem, noch die van Negri is.

Moderniteit en postmoderniteit

Hardt en Negri gaan ervanuit dat de moderniteit voorbij is en dat de globalisering plaatsvindt in een nieuw, postmodern tijdperk.
De moderniteit, die haar oorsprong vindt tussen 1200 en 1600, beschouwen zij als een wisselwerking tussen twee krachten: enerzijds het 'revolutionaire' humanisme, dat uitgaat van een immanente, creatieve, constituerende macht die streeft naar democratie (Spinoza's potestas); anderzijds de vorming van transcendente, geconstitueerde machtsstructuren in de vorm van natiestaten die deze creatieve machten in toom houden om kapitalistische uitbuiting mogelijk te maken (Spinoza's potentia).

Door deze wisselwerking brengt de moderniteit niet de democratische revolutie die ze beloofde, maar een diepe crisis in de Europese en mondiale geschiedenis.
De eerste verschijnselen hiervan zijn de godsdienstoorlogen en burgeroorlogen van de 17e eeuw, later gevolgd door kolonialisme, slavernij, twee wereldoorlogen, genocide, nucleaire bewapening en apartheiD. Op wereldwijde schaal kenmerkt zich de moderniteit door de langzame vorming van een internationale orde, die als doel heeft de crisis te bestrijden of in te dammen.
Deze krijgt uiteindelijk gestalte in de vorming van de Verenigde Naties, waarmee meteen een punt van overgang bereikt is: de overgang van een internationale naar een mondiale orde.

Vorming van het Empire

In het postmoderne en postindustriële tijdperk brokkelt de soevereiniteit van natiestaten af onder invloed van de globalisering, zoals vele andere auteurs ook al opgemerkt hebben.
Hardt en Negri verwerpen echter de these dat de globalisering een centraal gestuurd project zou zijn, een complot vanuit Washington of enig ander machtscentrum; tegelijk betekent globalisering ook niet dat er geen orde meer is, dat de onzichtbare hand van de markt 'bevrijd' zou zijn uit de greep van regulering door natiestaten.

Globalisering betekent noch het einde van de natiestaat, noch van soevereiniteit: voortaan zijn natiestaten onderdelen en instrumenten van een groter systeem, het Empire, dat wereldwijd soevereiniteit uitoefent.
Het Empire is niet gebonden aan enige natiestaat en kent geen centrum: het is een decentraal en deterritorialiserend netwerk, dat grenzen (landsgrenzen, handelsbarrières) afbreekt naar eigen goeddunken.

 

Skyline van Lagos: 'de Eerste Wereld in de Derde'Daarmee vormt het Empire een breuk met het moderne imperialisme: daarin was sprake van een buitengebied dat door de Europese mogendheden veroverd en uitgebuit werD. Door globalisering is het kapitalisme nu mondiaal geworden, het heeft geen 'buiten' meer.
Oorlogen en conflicten vormen in het huidige tijdperk geen imperialistische veroveringsstrijd, maar reterritorialisering van het Empire: het afbreken van bestaande grenzen en hiërarchieën omdat ze niet meer voldoen, gevolgd door de schepping van nieuwe.
Het Empire vaagt het onderscheid tussen Eerste en Derde Wereld weg: rijkdom en armoede zijn op veel plekken naast elkaar te vinden.
Verder is de imperiale macht enkelvoudig: de concurrentie tussen staten onderling, die de drijvende kracht achter het moderne imperialisme was, is nu een strijd om de beste plekken binnen de imperiale hiërarchie.

Hiermee rekenen de auteurs ook af met de theorie dat de huidige wereldorde gedomineerd wordt door een Amerikaans imperialisme: de Verenigde Staten oefenen hegemonie uit op het wereldtoneel, maar zijn slechts een onderdeel van het Empire.
Ontevredenheid over deze verklaring van de huidige wereldorde was zelfs één van de hoofdredenen voor de samenwerking.
[9]

Soevereiniteit en machtsuitoefening

De aard van soevereiniteit is in het Empire op fundamentele wijze veranderD. In de moderniteit stonden grenzen, binaire scheidingen tussen 'binnen' en 'buiten', centraal in het concept van soevereiniteit: landsgrenzen, maar ook scheidslijnen tussen wit en zwart, kolonisator en onderworpene, Israëli en Palestijn.
Imperiale soevereiniteit daarentegen, werkt niet door uitsluiting, maar juist door gedifferentieerde insluiting.
Multinationals behandelen werknemers van verschillende nationaliteiten op verschillende manieren en onderwerpen hen aan 'verschillende gradaties van uitbuiting'.
Hun etnische verschillen worden instandgehouden door het Empire, zoals te zien was aan de cultuurpolitiek van het voormalige Oostblok na de val van de Muur.
Ook het politieke discours over multiculturalisme moet in dit licht worden gezien.

Het Empire oefent een pervasieve macht uit over het gehele maatschappelijke leven: biomacht.
De legitimiteit voor deze macht wordt geleverd door de communicatie-industrie, die door bijvoorbeeld reclame verlangens, identiteiten en subjectiviteiten produceert.
De macht wordt zo immanent gemaakt aan de economische productie, vooral de immateriële; er is sprake van biopolitieke productie, waarin economie en politiek samenvallen.
Door biomacht wordt het gezag van het Empire geïnternaliseerd: het schept 'machines' van onderwerping in lichaam en geest.
Er ontstaat een controlemaatschappij in plaats van de door Foucault beschreven disciplinemaatschappi J.

Hybride constitutie van het Empire

Hardt en Negri beschrijven het Empire als een piramidemodel met drie lagen:

Aan de top van het Empire staan de Verenigde Staten, de enig overgebleven supermacht.
Vlak daaronder bevindt zich een aantal andere machtige natiestaten, verenigd in netwerken als de G7 en het World Economic Forum.
Deze beheren de mondiale monetaire stromen, met name de wisselkoersen.

Op de tweede laag bevinden zich de netwerken die multinationals vormen om kapitaal, technologie en bevolkingen te reguleren.
Zij produceren goederen, diensten en hun eigen afzetmarkten.
Onder de multinationals staan weer de overige natiestaten, die het Empire dienen door de eigen bevolking in het gareel te houden.

De derde laag dient als vertegenwoordiging van de menigte, de wereldbevolking: organisaties als de Algemene Vergadering van de VN, de media en de verschillende NGO's filteren de belangen van de bevolking zodat deze in het Empire kan worden opgenomen.

Deze beschrijving met drie lagen is gebaseerd op Polybius' model van de constitutie van het Romeinse Rijk, dat een synthese zou zijn van drie bestuursprincipes: de monarchie, de aristocratie en de democratie.
De drie lagen houden elkaar in evenwicht zodat monarchie niet verwordt tot tirannie, aristocratie tot oligarchie of democratie tot ochlocratie of anarchie.

Evenwel verschilt het Empire van dit model, in de zin dat het Empire niet de gemengde constitutie is die Polybius voorstelde en waarin verschillende sociale groepen/klassen het evenwicht bewaren.
In het Empire neigen de verschillende componenten ernaar in elkaar over te lopen, zodat een hybride constitutie ontstaat.
Het hele bouwwerk wordt bij elkaar gehouden door de manipulatie van politiek en publieke opinie die Guy Debord le spectacle (het spektakel of schouwspel) noemde: ; ;het politieke discours is een goed voorbereid verkooppraatje, en politieke participatie is gereduceerd tot het selecteren uit consumeerbare beelden ; ;.
Dit postmoderne schouwspel functioneert voornamelijk door de schepping van angst.

 Multitude en verzet

Tegenover het Empire staat de multitude, de wereldbevolking met haar immanente verlangen naar vrijheid en democratie.
Het concept multitude is voornamelijk ontleend aan Spinoza, maar gaat volgens Hardt en Negri tenminste terug tot Willem van Ockham en diens conceptie van de Ecclesia (Kerk) als multitudo fidellum (gemeenschap van gelovigen).

Tot de multitude behoort iedereen die arbeid levert en iedereen die arm is, kortom iedereen die (in de ogen van de auteurs) door het kapitaal gedisciplineerd, overheerst en uitgebuit wordt.
Ze vormt een nieuw proletariaat, dat verschilt van het traditioneel-marxistische proletariaat in de zin dat de multitude niet beperkt is tot de industriële arbeiders; deze vormen zelfs niet meer de revolutionaire voorhoede.
De fabrieken leveren niet langer de hoogste socialisatie- en organisatiegraad aangezien die vooral door communicatie geregeld worden; de fabrieksarbeid heeft haar hegemonie verloren aan de immateriële arbeiD.

Empire gaat uit van het principe dat het 'verzet' in de klassenstrijd actief is, voortkomend uit het verlangen van de multitude, terwijl de soevereine macht reactief is: verzet, niet overheersing, is de motor die de geschiedenis voortstuwt.
Deze notie gaat terug op zowel de operaïstische traditie binnen het Italiaanse marxisme, waarvan Negri een belangrijke exponent was, alsook op de filosofie van Deleuze.
[8] De kapitalistische ontwikkeling, inclusief de globalisering, is dus niet primair geboren uit het streven naar een wereldmarkt, maar eerder uit het proletarisch internationalisme, het streven naar deterritorialisering dat vanaf het begin een centraal onderdeel van democratische en communistische strijd is geweest.

Dit principe heeft verregaande gevolgen voor de antikapitalistische beweging.
Deze moet niet de natiestaat beschouwen als een wapen tegen het kapitaal en proberen grenzen aan het kapitaalverkeer op te werpen: een dergelijk streven naar behoud van het lokale is zowel zinloos als schadelijk, menen Hardt en Negri, aangezien het voorbijgaat aan het feit dat lokaliteit door het Empire geproduceerd wordt, en gezien de gruwelen die nationalisme in de geschiedenis teweeg heeft gebracht.
Ook de combinatie van nationalisme en socialisme betekent onheil, zoals de sociaaldemocratische steun voor de Eerste Wereldoorlog en het stalinisme laten zien.
Hoewel nationalisme progressieve waarde kan hebben in het organiseren van mensen tegen hun overheersers, dus in koloniale situaties en bijvoorbeeld in Palestina, verliest het die kwaliteit wanneer de nationale staat gevestigd is.
In het algemeen is soevereiniteit, in welke vorm dan ook, een vijand van de democratie: 'de vraag', aldus Hardt in een interview, 'is niet of de staat vernietigd moet worden om democratie te vestigen, maar wat het juiste moment is om dat te doen'.

In plaats van het lokale en de natiestaat te willen behouden moet links inzetten op een wereldwijde democratie.
Hardt en Negri pleiten dus eerder voor andersglobalisme dan antiglobalisme, en doen dat in sterk hegeliaanse, dialectische termen: het Empire is een nieuw stadium in de teleologische wereldgeschiedenis, en biedt nieuwe kansen op bevrijding.
Evenwel geven zij zelf aan slechts te 'flirten' met Hegels terminologie, zoals ook Marx dat doet in Das Kapital: 'werkelijkheid en geschiedenis zijn niet dialectisch en geen enkele idealistische retorische gymnastiek is in staat ze aan de dialectiek te conformeren'.

Receptie

 Kort na het uitkomen werd het boek door de Sloveense filosoof Slavojilek uitgeroepen tot 'niets minder dan een herformulering van het Communistisch Manifest voor onze tijd'; de marxistische literatuurcriticus Fredric Jameson noemde het werk 'de eerste grote nieuwe theoretische synthese van het nieuwe millennium'.
Slavojilek plaatste echter wel kanttekeningen bij de drie eisen die aan het eind van het boek gesteld worden: Hardt en Negri houden geen rekening met de sociaal-economische gevolgen die deze zouden hebben.
De roep om mondiaal burgerschap, met name, zou het openen van de grenzen en daarmee een gewelddadige populistische revolte tegen immigranten veroorzaken, 'waarbij figuren als Haider schoolvoorbeelden van multiculturele tolerantie zouden lijken'.
Om deze reden noemde hij het een 'premarxistisch' boek, en meende hij dat Hardt en Negri beter Lenin hadden kunnen volgen dan Marx.

 

De Venezolaanse president Hugo Chávez heeft verklaard dat hij de lijn van het boek volgt, hoewel Negri daar enige vraagtekens bij plaatst zonder Chávez af te vallen.
Hardt analyseerde Chávez' Bolivarische politiek, inclusief het succesvolle verzet tegen de FTAA, als een strategie van de imperiale aristocratie tegen de monarchische macht van de VS, die alleen progressief kan blijven zolang ze de macht van de multitude vergroot.
Als belangrijkste aspect van de 'Bolivarische Revolutie' merkt hij het ontstaan van autonome bewegingen in de barrio's aan.
  Álvaro García Linera, vicepresident van Bolivia, verklaarde dat de horizontale coördinatie van Indiaanse gemeenschappen en verschillende productiesectoren in zijn land een 'multitudevorm' hebben.

Een jaar na het verschijnen van Empire vonden de aanslagen van 11 september plaats.
Met dit terrorisme, de Amerikaanse reactie daarop en de inval in Irak leek de geschiedenis het boek op slag achterhaald te hebben.
Deze gebeurtenissen worden behandeld in De menigte , dat tevens de boodschap van Empire toegankelijker uiteenzet, met minder gebruik van poststructuralistisch jargon.
  Al in 2002 schreef Hardt dat de Bushdoctrine een terugkeer naar het imperialisme inhield en waarschuwde hij de wereldleiders voor de desastreuze gevolgen die dat zou hebben.
In 2006 schreef hij dat de toestand in Irak duidelijk maakt dat het imperialistische project van de VS niet kan worden volgehouden, laat staan herhaalD.

De schrijfstijl van Hardt en Negri werd gehekeld door Noam Chomsky.
Die gaf te kennen slechts delen van het boek te hebben begrepen, en daar weinig nieuws uit geleerd te hebben.
Het overmatig gebruik van filosofisch jargon noemt hij een onderdeel van het 'spel van intellectuelen', dat onbedoeld machtsstructuren versterkt.

Hardt en Negri's afwijking van het orthodoxe marxisme is hen op kritiek uit linkse hoek komen te staan: volgens de trotskistische politicoloog Alex Callinicos is hun theorie van macht eerder anarchistisch of postmarxistisch dan marxistisch van aard en 'herschrijven' zij Marx als Foucault.
Verder verwerpt hij hun klassenanalyse en beschuldigt hij hen van een gebrek aan politiek-strategisch inzicht.
Hardt en Negri zelf noemen zich libertaire communisten en wijzen de 'beschuldiging' van anarchisme van de hanD.

Imperium op drift      Nijs Piet      Amerikaanse politiek

Met koloniale macht heeft het Westen de voorbije eeuwen haar normen opgedrongen aan de werelD. Even triomfantelijk begonnen de natuurwetenschappen drie eeuwen geleden aan een weergaloze opmars.
Vandaag heeft de technisch-wetenschappelijke ontwikkeling niet alleen haar hoogtepunt bereikt, maar ook een keerpunt, dat misschien zelfs een eindpunt wordt.
Eén ongebreidelde ontwikkeling is immers niet meer te betalen, en de schadelijke gevolgen ervan voor mens en aarde zijn niet te overzien.
Steeds meer lijkt de westerse samenleving een imperium op drift! Dit boek heeft niet de pretentie een pasklaar antwoord te bieden op de verwarring en de vertwijfeling die opdoemen achter de euforie en de roes van het millenniumfeest.
Wel daagt het de lezer uit een persoonlijk antwoord te zoeken op de vraag wat goed leven inhoudt, ook in de wereld van morgen, met al haar onzekerheden en ondanks de chaos.

Piet Nijs (1937) studeerde filosofie, psychologie, geneeskunde, lichamelijke opvoeding en seksuologie in Hamburg en in Leuven.
Hij is als hoogleraar verbonden aan het K.
U.
Leuven en is gastdocent aan internationale cursussen en seminars . Düsseldorf, Heidelberg, Montpellier) en aan het BeNeLux-Universitair Centrum.
Hij is lid van diverse wetenschappelijke verenigingen en publiceerde vele boeken en artikelen over onderwerpen als huwelijk en gezin, seksualiteit, psychosomatiek en psychotherapie.

De geschiedenis van de CIA      Weiner Tim      Amerikaanse politiek

Verslag over de zestig jaar geschiedenis van de Central Intelligence Agency, de Amerikaanse geheime dienst.
Beschreven wordt hoe het machtigste land in de geschiedenis van de westerse beschaving er niet in slaagt een kwalitatief hoogstaande inlichtingendienst op te zetten.
Die mislukking houdt gevaren in voor de nationale veiligheiD. Doel van een inlichtingendienst is het ontraadselen en beïnvloeden van ontwikkelingen in het buitenland door geheime operaties en verzamelen van inlichtingen.
Ze dient verrassingen voor te zijn.
Zonder een scherpe inlichtingendienst zijn regeringsleiders en militaire leiders blind en kreupel.

De annalen van de Cia zijn gevuld met dwaasheden en tragedies maar ook met verslagen van moed en sluwheiD. Ze  worden gekenmerkt door politieke schermutselingen en strijd om de macht in eigen lanD. De fouten waren fataal voor talrijke Amerikaanse soldaten en functionarissen in het buitenland  en voor de slachtoffers van 11/9/2001.
Het grootste vergrijp is het onvermogen om de president te informeren over d ontwikkelingen in de werelD. De dienst miste ervaring en beginselen.
De enige gedragslijn was al doende te leren.

De CIA beschikte nooit over één informant die inzicht had in het doen en laten in het Kremlin.
Het absolute dieptepunt was dat het afsterven van de SovjetUnie niet eens werd opgemerkt.

De grootste overwinning van de CIA was de afzetting van Mossadeq en het installeren van de Sjah van Iran in 1953.
Doel was de petroleumleveranties aan het Westen veilig te stellen.
De haat van Iran tov Amerika vindt hier haar oorsprong.

In het Verre Oosten, Midden en Zuid-Amerika en Afrika heeft de CIA talrijke regimes omvergeworpen en nieuwe regimes geinstalleerD.

o.
A. Guatemala op aandringen van United Fruit Company waar pres.
Guzman de feodale econome wou transformeren, Chili door ITTen de kopermultinational, Congo (waar Lumumba op bevel van Eisenhower werd geëlimineerd en de corrupte en wrede Mobutu voor dertig jaar werd geinstalleerd) .
  Mislukkingen waren er in Indonesië, Cuba, e.a.

De dienst werd onder Eisenhower geleid door Allen Dulles ,broer van Buitenlandse Zaken minister Foster Dulles.

Eisenhower was zeer ontevreden over de Cia die volgens hem een spoor van vernieling had nagelaten en een acht jaar durende nederlaag voor hem was.
De Cia deed hoofdzakelijk aan geheime operaties en verwaarloosde de kerntaak :het verzamelen van inlichtingen.

Onder John Kennedy werd de CIA opgedragen Castro te elimineren, maar Castro kwam hierop uit en vermoedelijk werd de president vermoord uit weerwraak.

Onder LB Johnson en tijdens de Vietnamese oorlog 1966-1976 werd de kracht van de Vietcong schromelijk onderschat, de militairen en de politieke leiders vertelden elkaar leugens zodat deze oorlog veel te lang duurde en vele levens en dollars werden verspilD. In 1967 kon de CIA Che Guevara uitschakelen.

Onder Reagan was er het Irangate schandaal waarbij om gijzelaars vrij te krijgen de CIA wapens aan Iran verkocht en met het geld daarvan de Nicaraguaanse contra's financierde.
Xat tegen de wet en de afspraken was.

Carter gebruikte de CIA meer om mensenrechtenschendingen te bestrijden.

De CIA heeft de Sovjets bestreden in Afghanistan door de islamfundamentalisten te ondersteunen: o.
A. Osama bin Laden.
Deze groeperingen zouden later tot Al-Quaida uitgroeien en vele aanslagen op Amerikanen (Nairobi, US Cole, 11/9/2001 op WTC en Pentagon) plegen

De grootste blunders van de CIA was wel dat ze de ineenstorting van de Soviet-Unie niet voorzien hadden.
Ook de desinformatie over het nucleair programma van Saddam Hoessein dat aanleiding was voor de Amerikanse inval in Irak wordt op het conto van de dienst geschreven.

Bekendste directeuren waren Allen Dulles, Richard Helms, John Schlesinger, Tenet.
De voormalige president Bush was voordien hoofd van de CIA.

Onder de laatste president G.
W.
Bush werd de dienst drastisch ingekrompen en aan het hoofd kwamen vooral militairen zodat de CIA, oorspronkelijk een dienst geleid door burgers en onder beheer van de president zelf, uiteindelijk onder het Pentagon terechtkwam.

Vermoedelijke oorzaken van het veelvuldig falen waren vooral het feit dat de leden weinig talenkennis en kennis van de cultuur van de geviseerde landen hadden.
Etnische Amerikanen werden niet gerecruteerd als ze familie hadden in de bespionneerde landen.
Ook het feit dat onethisch moet gehandeld worden (leugens en bedrog ) ondermijhnde de geloofwaardigheid van de dienst.
De Cia lukte er nooit in belangrijke spionnen te hebben in  de USSR, Irak, Noord KoreA. De meeste informatie kwam van spionnagesatelieten die door analisten werden bewerkt.
Op die manier kwam men nooit iets te weten over de plannen van deze landen.

De CIA is een relatief kleine organisatie, die niet veel meer dan 24.
000 mensen telt, waarvan 90 procent woont en werkt in de buitenwijken van Washington.
Ze rijden elke dag naar hun werk en proberen er achter te komen wat er in de wereld gebeurt.
Hooguit 2000 tot 2500 CIA-medewerkers wonen buiten de VS en proberen spionnen te rekruteren.
Het idee dat de CIA een alleswetende, allesziende, oppermachtige dienst is, is een mythe.
Dat beeld komt door films en televisie.

Schurkenstaat      Blum William      Amerikaanse politiek

De schrijver van dit boek, de Amerikaan William Blum (1933) is journalist, redacteur van de Washington Free Press en expert op het gebied van de Amerikaanse buitenlandse politiek.
In 1967 verliet hij het ministerie van Buitenlandse Zaken van de VS vanwege zijn weerstand tegen de Amerikaanse politiek in Vietnam.
In het voorwoord bij deze Nederlandse uitgave gaat Aart Brouwer, redacteur van De Groene Amsterdammer, kritisch in op enkele uitgangspunten en beweringen van de schrijver en stelt o.
A. terecht dat Amerikanen ; ;evengoed als wij (Europeanen, JB) in staat zijn zich ( .
) intellectueel en politiek te verzetten.
; Anders gezegd: we moeten niet domweg ; ;anti-Amerikaans ; ; zijn maar ons richten op (en verzetten tegen) de agressieve Amerikaanse buitenlandse politiek.
Net als veel Amerikanen zelf overigens doen.

; ;Als ik president van de VS was, zou ik de terroristische aanslagen op Amerika in een paar dagen kunnen stoppen.
VoorgoeD. Ik zou me eerst verontschuldigen bij alle weduwen en wezen, de gemartelden en verarmden, en al die vele miljoenen slachtoffers van het Amerikaanse imperialisme.
Dan zou ik aankondigen, in alle eerlijkheid, aan alle hoeken van de wereld, dat de mondiale interventies van Amerika tot stoppen zijn gebracht, en Israël ervan op de hoogte stellen dat het niet langer de 51ste staat van de Verenigde Staten van Amerika is maar voortaan vreemd genoeg een buitenlanD. Ik zou vervolgens het militaire budget met minstens negentig procent verlagen en die bezuiniging gebruiken voor herstelbetalingen aan de slachtoffers.
Er zou meer dan genoeg geld zijn.
Het militaire budget van één jaar, 330 miljard dollar, staat gelijk aan ruim 18.
000 dollar per uur, voor elk uur sinds de geboorte van Jezus Christus.
Dat is wat ik zou doen mijn eerste drie dagen in het Witte Huis.
Op de vierde dag zou ik worden vermoorD. ; Ziedaar het kernprobleem van de Amerikaanse samenleving: in theorie vrij en democratisch (met overigens een grote mate van vrijheid van meningsuiting), maar in feite geregeerd door een conglomeraat van economische, financiële en militaire machten (het militair-industreel complex) die alle hen ten dienste staande middelen hebben gebruikt, nu gebruiken en in de toekomst wel zullen blijven gebruiken, om die macht veilig te stellen.

Amnesty International berichtte in 1996: ; ;In de hele wereld, iedere dag, worden mannen, vrouwen en kinderen gedwongen te vluchten, gefolterd of vermoord, of ; ;verdwijnen ; ; ze, door toedoen van regeringen of gewapende politieke groeperingen.
De Verenigde Staten zijn vaker wél dan niet medeschuldig.
; Blum documenteert heel nauwkeurig de goede daden van de VS: bombardementen, interventies, martelingen, chemische en biologische oorlogvoering, omverwerping van democratisch gekozen regeringen, enz.
; ;De FBI definieert internationaal terrorisme als het onwettig gebruik van dwang of geweld door een groep of persoon die enige connectie heeft met een buitenlandse macht of wiens activiteiten de nationale grenzen overschrijden, tegen personen of eigendommen, om een regering, de burgerbevolking of welk segment daarvan ook te intimideren of te dwingen, ter bevordering van politieke of sociale doelstellingen.
De definitie van de FBI, hoewel bedoeld om acties te beschrijven die gericht tegen de Verenigde Staten, lijkt ook behoorlijk goed van toepassing te kunnen zijn op talloze acties van de Verenigde Staten zelf.
;

Hoewel Amerika na het beëindigen van de oorlog In Vietnam plechtig herstelbetalingen aan dat door hen geteisterde land beloofde, heeft het nooit ook maar één dollarcent overgemaakt.
Vietnam daarentegen begon in 1997 de 145 miljard dollar schuld terug te betalen die de verslagen pro-Amerikaanse Zuid-Vietnamese regering had gemaakt - op straffe van economische wurging door o.
A. het Internationaal Monetair Fonds.

De verontwaardiging van de Amerikaanse regering over de biochemische wapens van het Irak onder Saddam Hoessein was en is op zijn zachtst gezegd merkwaardig, want ; ;Volgens rapporten van een commissie van de Amerikaanse Senaat in 1994 werd vanaf 1985, zoniet eerder, tot in 1989 een waar heksenbrouwsel van biologische materialen geëxporteerd naar Irak door private Amerikaanse leveranciers, conform aanvraag en licenties verleend door het Amerikaanse ministerie van Handel.
; Onder deze materialen: bacillus anthracis, oorzaak van antrax oftewel miltvuur.
Later ontdekten de wapeninspecteurs dat deze materialen, zo gaat de commissie verder, identiek zijn aan de Amerikaanse spullen Handel in en verkoop van biologische wapens door Amerikaanse bedrijven mag blijkbaar.
Ze gebruiken (door de VS) tegen opstandige volken mag ook.
Irak, dat ze gekocht heeft van de Amerikanen, mag ze echter niet hebben.
Amerikaanse logica? Overigens is Irak, wat biochemische wapens betreft, als gevolg van de jarenlange buitengewoon intensieve wapeninspecties zo goed als ontwapend en vormt het geen reële bedreiging meer voor zijn buurlanden - hoogstens voor zijn eigen bevolking.
Wat overigens erg genoeg is, laat daar geen misverstand over bestaan.
De door de VS geplande aanval op Irak heeft dan ook niets te maken met verontwaardiging over massavernietigingswapens (Amerika heeft ze zelf al vele malen gebruikt) maar alles met een weloverwogen strategie: de beheersing van het Midden-Oosten en de aangrenzende regios door de Verenigde Staten.
De Pax Americana lijkt in dit opzicht op de Pax Romana: zolang men zich onderwerpt valt er met de Amerikanen te leven, maar zodra men zich weigert te onderwerpen worden terreur, oorlog, staatsgrepen, onderdrukking, uitroeiing, al naargelang de omstandigheden, toegepast om de betreffende bevolking in het gareel te houden.
Chili, Nicaragua, Vietnam en Cuba, zijn slechts enkele van de navrante getuigen.

Blum laat de keerzijde van de Amerikaanse medaille zien.
Hoewel kritiek op sommige punten mogelijk is, is zijn boek een document dat in geen enkele boekenkast mag ontbreken.
Het is een belangwekkend deel in de serie ; ;De Kritische Reeks ; ; waarin o.
A. ook ; ;No Logo ; ; van Naomi Klein verscheen.

Trouw was het enige Nederlandse dagblad dat een bespreking gaf van het boek Schurkenstaat van William Blum.
Het werd onlangs vertaald en uitgegeven door Lemniscaat.
Het verscheen in de kritische reeks waarin al diverse spraakmakende boeken zijn verschenen, waaronder de boeken van Naomi Klein en andere werken over het fenomeen globalisering.
Het eerste dat opgemerkt dient te worden is dat de andere dagbladen niet de moeite hebben genomen om Schurkenstaat te bespreken.
In het boek analyseert Blum “De buitenlandse politiek van de enige supermacht ter wereld,” zoals de ondertitel luidt en het gaat natuurlijk over de Verenigde Staten, die in de visie van Blum een schurkenstaat zijn.
Daarover laat hij geen twijfel bestaan.
Trouw heeft een slechte recensie geschreven, maar daarover later meer.

door Martin Hulsing

 

De Verenigde Staten domineren al anderhalf jaar het nieuws en de analyses in de Nederlandse mediA. Desondanks blijven heel veel feiten en achtergronden in het duister.
Misschien dat Schurkenstaat niet goed geschreven is, misschien dat er verschillen van mening zijn over de analyses van Blum, maar als het om feiten en achtergronden gaat is deze Guide tot the World’s Only Superpower voor iedere journalist onmisbaar.

In Schurkenstaat zet Blum de verrichtingen van de Verenigde Staten vanaf de Tweede Wereldoorlog op een rijtje.
Hij pakt dit heel schematisch aan: hoofdstukjes over het gebruik van chemische en biologische wapens, over martelen, oorlogsmisdaden, moorden, coups, enzovoorts.
Hij geeft achtergronden uit vervlogen tijden, bijvoorbeeld over de Amerikaanse steun aan Pol Pot in de jaren 80, nadat hij zijn plaatsje had veroverd als een van de grootste moordenaars in de menselijke geschiedenis.
Afgewisseld met hoofdstukken die zeker nog niet zijn afgesloten, zoals de Amerikaanse betrokkenheid bij het opzetten van de Afghaanse terreurbeweging, die van vrijheidstrijders zijn geworden tot de personificatie van het kwaad op aarde: Al QaidA. Blum heeft ter ondersteuning fantastische citaten van Amerikaanse verantwoordelijken opgenomen en is zorgvuldig in het documenteren van zijn feiten.

Bij alle hypocriete retoriek over Amerika's onschuld en streven naar een rechtvaardige wereld, zou Blums boek een verademing kunnen zijn.
”

Ter inleiding van het boek heeft Blum een citaat opgenomen uit Der Spiegel: “Nooit tevoren in de moderne geschiedenis heeft een land de aarde zo totaal gedomineerd als de Verenigde Staten nu.
” Niemand hoeft zich erover te verbazen dat de Verenigde Staten het een en ander op de kerfstok hebben, ook de gemiddelde Nederlandse journalist niet, maar het is haast taboe om de Verenigde Staten een Schurkenstaat te noemen.
Dat is precies wat William Blum doet en hij ondersteunt het met letterlijk duizenden feiten.

Het is niet verwonderlijk dat alle dagbladen het boek simpelweg hebben genegeerd, too hot to handle zouden de Amerikanen zeggen.
Er vanuit gaande dat Lemniscaat daadwerkelijk heeft geprobeerd om het boek onder de aandacht te brengen, geeft het aan dat men over dit soort zaken liever zwijgt bij de Volkskrant, NRC, Parool en Algemeen Dagblad, om ze toch maar even bij naam genoemd te hebben.
Trouw is de enige serieuze landelijke krant die er wel aandacht aan heeft besteed (“Steentjes keilen met Bush”, 8 februari 2003) en de manier waarop is ook tekenend: “Blums boek biedt geweldig materiaal voor een geweldig boek.
Helaas: de man draaft geweldig door.
”

In zijn recensie bespreekt Eric Brassem Schurkenstaat tezamen met het nieuwste boek van de journalist Bob Woodward (Bush at War), een van de onthullers van het Watergateschandaal.
Op een Privé-achtige wijze - “Voor Woodward openden zich deuren die voor anderen gesloten blijven” – krijgen we te lezen over de “diepere motivatie” van Bush.
Hij wil Irak alleen maar aanvallen omdat daar “ontzettend geleden wordt.
” Over Noord-Korea: “Ik walg van Kim Jong-il! (…) Ik word fysiek onwel van die vent, omdat hij zijn eigen volk uithongert.
( .
) Misschien door mijn geloof, misschien.
Maar dit raakt me diep.
'' Verder leren we dat de Amerikaanse regering zich geen raad wist met Afghanistan, omdat de “te raken doelen (…) in Afghanistan dun gezaaid” waren.
Het is verschrikkelijk allemaal.
Tranen van ontroering.

Het belangrijkste punt van kritiek dat Brassem heeft op het boek van Woodward is dat “motieven van strategische aard, olie bijvoorbeeld” nauwelijks aan de orde komen.
“Ondanks alles wat je ertegen kunt inbrengen, biedt dit boek een unieke blik achter de schermen op het functioneren van Amerikaanse regeringen, de angstaanjagend grote macht daarin van één man, de president, en hoe deze regering zich teweer stelde tegen de 'uitdagingen' na 11 september.
” Tot zover Woodwards boek waarmee ook al driekwart van de recensie is gevulD.

Hypocriete retoriek

Dan pas komt Schurkenstaat aan de orde.
Brassem leidt het zo in: “Dezer dagen verschijnt nog een boek van een Amerikaanse auteur in Nederlandse vertaling, dat niets anders beoogt dan het plaatsen van vraagtekens bij de Amerikaanse buitenlandse politiek.
'Schurkenstaat' luidt de provocerende titel, want het gaat niet over Irak, Iran of Noord-Korea, maar over de 'grootste schurkenstaat ter wereld': AmerikA. (…) Bij alle hypocriete retoriek over Amerika's onschuld en streven naar een rechtvaardige wereld, zou Blums boek een verademing kunnen zijn.
” Zou kunnen zijn.
Er is klaarblijkelijk iets mis met het boek.

En dat is behoorlijk vreemd, want Brassem geeft een vrij duidelijk beeld van wat er valt te verwachten van het boek: “Het bevat enkele verhelderende samenvattingen van de, vaak weerzinwekkende, Amerikaanse (CIA-) bemoeienissen met landen in Latijns-Amerika, Azië, het Midden-Oosten, Afrika en zelfs West-EuropA. Blum zet een aantal half of geheel vergeten kwesties en feiten nog eens op een rijtje.
” Brassem neemt zelfs met instemming een “minder politiek correct” citaat van een Amerikaanse generaal over, over de no-fly zones in Irak: “Als ze hun radars aanzetten, zullen we die verdomde luchtdoelraketten van ze opblazen.
Ze weten dat wij hun land bezitten.
Wij bezitten hun luchtruim.
( .
) En dat is wat er op dit moment zo geweldig is aan AmerikA. Het is een goede zaak, vooral als daar een heleboel olie is die wij nodig hebben.
”

Vraagtekens

Wat is er mis met het boek? Volgens Brassem dit: “Hij presenteert met ergerlijk aplomb omstreden historische interpretaties als onomstotelijk bewezen feiten.
” Het is niet geheel duidelijk wat Brassem bedoelt, hij komt slechts met één voorbeeld: Joegoslavië.

“Blum plaatst vraagtekens bij het begrip 'terrorisme' als geweld tegen de bevolking voor het bereiken van politieke doeleinden aan de hand van Jamie Shea, die in 1999 namens de NAVO uiteenzette waarom bombardementen op niet-militaire doelen in Servië gerechtvaardigd waren: ‘Als president Milosevic echt wil dat zijn hele volk water en elektriciteit heeft, dan is al wat hij hoeft te doen de vijf voorwaarden van de NAVO accepteren, en we zullen stoppen met deze campagne’.
”

Brassem heeft het niet helemaal goed begrepen.
Blum plaatst namelijk helemaal geen “vraagtekens bij het begrip terrorisme”.
Volgens Blum is het dreigen met, of gebruik van geweld tegen burgers terrorisme.
Hij plaatst juist vraagtekens bij het begrip ‘humanitaire interventie’, daarom citeert hij Jamie SheA. Blum brengt zelfs schendingen van de Geneefse Conventies en de Principes van het Internationaal Recht zoals erkend door het Neurenberg Tribunaal ter sprake.
Dan hebben we het over oorlogsmisdaden.
En dat is precies wat Brassem niet lekker zit: “[Blum] gooit het ingrijpen in Joegoslavië, gesteund door de NAVO-landen en de Algemene Vergadering van de VN, in dezelfde categorie als de Varkensbaai-invasie in Cuba: allemaal Amerikaanse interventies, nietwaar?”

Feiten uit het verleden zijn klaarblijkelijk het probleem niet.
Het verleden, daar valt mee te leven, dan is het nog allemaal “geweldig materiaal voor een geweldig boek.
” De doodzonde begaat Blum door het speelgoedbeestje van de moderne intellectueel, de ‘humanitaire interventie’, bij de naam te noemen: terrorisme.
En dat kan echt niet.

Bush in oorlog      Woodward Bob      Amerikaanse politiek

De kans is groot dat de naam Woodward een belletje doet rinkelen.
Hij is immers de meermaals bekroonde Amerikaanse onderzoeksjournalist die

samen met collega-journalist Bernstein de ‘Watergate-affaire’ aan het licht bracht.
Woodward specialiseerde zich tijdens zijn carrière in het produceren van journalistieke boeken die een interne kijk geven op het Amerikaanse bestuur en zijn mankementen.
De scherpte van zijn boeken is in de loop der jaren echter beduidend afgenomen en de meeste politieke personages die het onderwerp vormen van zijn schrijven werken tegenwoordig volop met hem samen, bijvoorbeeld door exclusieve interviews toe te staan (ziet u Bush al uren exclusieve interviewtijd geven aan Michael Moore?).
De kritische noot is dan ook ver te zoeken in het boek ‘Bush at war’.
Totaal verstoken van enige analyse reconstrueert Woodward de gebeurtenissen in het Witte Huis in de 100 dagen volgend op de terroristische aanslagen van 11 september 2001.
Hij steunt daarbij duidelijk iets te veel op de interpretatie van de Bush-administratie zelf.
De voornaamste hoofdrolspelers in het boek zijn minister van defensie Donald Rumsfeld, minister van buitenlandse zaken Colin Powell, adviseur voor nationale veiligheidszaken Condoleezza Rice, directeur van de CIA George Tenet, Vice-president Dick Cheney en natuurlijk George W.
Bush himself.
Het is een publiek geheim dat de personen die bereidwillig meewerken aan het onderzoek van Woodward, er een stuk positiever uitkomen dan degenen die minder vrijgevig zijn met informatie.
Als we van deze theorie uitgaan moet Rumsfeld absoluut de minste medewerking verleend hebben.
Hij wordt immers doorheen het hele boek als een venijnig, opportunistisch en grimmig mannetje opgevoerD. Colin Powell komt er dan weer uitzonderlijk goed uit.
Bepaalde wendingen in de houding van de president lijken als het ware uitsluitend aan hem te danken, alsof er geen parlement, geen internationale spelers en geen binnenlandse of buitenlandse publieke opinie bestaan.
Ook van George W.
Bush schetst Woodward het globaal positieve beeld van een sterke president die in een uitzonderlijke situatie de controle probeert te behouden.
‘Bush in oorlog’ is een chronologisch verslag van de aanloop tot de oorlog in Afghanistan en de oorlog zelf.
Dit komt in feite neer op een beschrijving van een schijnbaar eindeloze serie vergaderingen en geheime besprekingen rond nationale veiligheid in de nasleep van 11 september.
Woodward wil duidelijk observeren en niet becommentariëren, maar men moet niet echt kritisch ingesteld zijn om na het lezen van de beschreven feiten zwaar geshockeerd te zijn door de gang van zaken in de machtigste administratie ter werelD. Het betreft duidelijk een disfunctioneel team dat op geen enkel moment enige diepgang probeert te steken in zijn analyses (als men al van analyses kan spreken).
Dit uitgebreide verslag van meerdere geheime vergaderingen en besprekingen legt op een schrijnende manier de oppervlakkigheid van de gevoerde gesprekken bloot.
Fundamentele vragen werden nooit, en door geen enkel lid van de Bush-administratie, gestelD. Niemand vroeg zich af wat nu precies de reden zou kunnen zijn voor het bloedige optreden van Al-Qaida tegenover de Verenigde Staten? Wie is eigenlijk de echte vijand in de oorlog tegen het terrorisme? Wat voor gevolgen zullen onze acties hebben in de regio? Zal alles effectief opgelost zijn als de Taliban is vernietigd of na de val van Saddam Hoessein? De reacties op de terroristische aanslagen in New York waren enerzijds emotioneel en instinctief, een wraakgevoel dat kost wat kost moest bevredigd worden ongeacht de gevolgen.
De president stelt trouwens zelf trots dat hij de zaken niet volgens het boekje doet, maar vooral zijn gevoel volgt (!).
Anderzijds waren er ook berekende reacties op 11 september, een kans om al lang gewenste maatregelen naar voor te brengen die in normale omstandigheden niet direct acceptabel zouden zijn, zoals het militair viseren van Saddam Hoessein.
Al vrij vroeg en regelmatig opperden vooral Cheney en Rumsfeld de mogelijkheid om Irak aan te vallen.
Wat ook naar voor komt in dit boek is het ontbreken van een grondig strategisch plan om Al-Qaida effectief te vernietigen in Afghanistan.
Het oorlogsplan lijkt een samenraapsel van oude ideeën en de toepassing ervan steunde enorm op improvisatie.
Vooral de weinig doordachte methode om Afghaanse stammen om te kopen om zich van hun steun te verzekeren, klinkt verbazend dwaas.
De voor de inlichtingendiensten quasi onbekende warlords kregen honderdduizenden dollars cashgeld om vrij te besteden.
Men krijgt sterk de indruk dat de Verenigde Staten de situatie in Afghanistan nooit echt onder controle heeft gekregen.
Doordat de oorlog alleen gevolgd wordt via de beknopte verslagen die regelmatig worden doorgebrieft aan de president, wordt een zekere afstand gecreëerd ten opzichte van de gebeurtenissen daar.
Het griezelige is dat de hoofdrolspelers (misschien hierdoor) de indruk wekken zich niet bewust te zijn van de menselijke impact van een oorlog.
De graad van betrokkenheid lijkt het niveau van een oorlogsfilm of een computerspelletje niet te overstijgen.
Het verhaal dat Woodward uit de doeken doet, is naar eigen zeggen gebaseerd op gesprekken met meer dan honderd bronnen en 4 uur exclusieve interviews met de president.
De auteur kon ook beslag leggen op ter plekke gemaakte aantekeningen bij de meer dan vijftig vergaderingen van de Nationale Veiligheidsraad en andere geheime besprekingen, persoonlijke memo’s en agenda’s.
Al deze interne en vaak geheime informatie geeft natuurlijk een zeer intieme kijk op de administratie en de werking ervan.
De emoties en reacties van de Amerikaanse president en zijn entourage worden in detail herbeleefd, en de lezer krijgt de indruk deelgenoot te zijn van ingrijpende gebeurtenissen en beslissingen.
Woodward maakt vaak gebruik van citaten en permitteert zich zelfs om de gedachten van personen te formuleren.
Lezers hebben het gevoel iets te weten te komen dat eigenlijk niet voor hun oren bestemd is.
Het is precies deze typische intieme schrijfstijl die de boeken van Woodward aantrekkelijk maakt bij het grote publiek.
Het maakt ze tegelijkertijd van zeer twijfelachtig allooi als historische bron.
De realiteit wordt door een veel te eenzijdige bril bekeken en het romangehalte van sommige passages is enorm hoog.
Het feit dat Woodward zich regelmatig geroepen voelt om dieper in te gaan op de uiterlijke details van de hoofdpersonages draagt daar volledig toe bi J. Welk historisch belang heeft het immers dat de president “gekleed was in een sportbroek en een wit T-shirt” op 16 september 2001.
Woodward verliest zichzelf regelmatig in het opsommen van allerlei niets ter zake doende details.
Het is alsof de man krampachtig probeert te bewijzen dat alles wat hij zegt weldegelijk de waarheid is.
Wie is er anders zo goed op de hoogte? Hoewel de uitzonderlijke toegang tot informatie van Woodward in het verleden ongetwijfeld tot waardevolle onthullingen heeft geleid, heb ik niet het gevoel dat ‘Bush in oorlog’ spectaculaire nieuwe inzichten aanbrengt.
Het boek bevestigt alleen dat een aantal inspiratieloze en incompetente mensen veel te machtig zijn in deze werelD. Het valt op dat Woodward met geen woord rept over bepaalde aspecten van de oorlog tegen het terrorisme die nochtans in dezelfde periode aan de orde waren, bijvoorbeeld de inperking van de burgerlijke vrijheden in Amerika zelf.
Publicaties die zo snel na de feiten uitkomen missen natuurlijk per definitie een zeker inzicht.
Maar van een journalist van het kaliber van Woodward verwacht je toch enkele kritische bijgedachten.

            Amerikaanse politiek

The origins of political order      Fukuyama Francis      Amerikaanse politiek

Amerika moet China de les niet spellen

Het Chinese model wordt gebrandmerkt als ‘autoritair kapitalisme’ en in één pot gestoken met Rusland en Iran.
Daarvoor is het echter veel te specifiek en onnavolgbaar.
Koele minnaar Amerika, deze week gastheer voor president Hu Jintao, worstelt zelf met aardig wat onopgeloste problemen die het democratische marktgerichte model bedreigen.

 

Door Francis Fukuyama, fellow aan het Freeman Spogli Institute for International Studies van Stanford University.
Werd beroemd met 'The End of History and the Last Man' (1992).
Zijn nieuwe boek 'The Origins of Political Order' verschijnt in de lente.

In het eerste decennium van de 21ste eeuw hebben diverse politieke en economische modellen zwaar aan prestige ingeboet.
Tien jaar geleden, aan de vooravond van het barsten van de dotcomzeepbel, ging het de Verenigde Staten voor de winD. Hun vorm van democratie werd wijd en zijd nagebootst, ook al was die niet steeds geliefD. De Amerikaanse technologie rolde over de werelD. En het licht gereguleerde ‘Angelsaksische’ kapitalisme werd beschouwd als de toekomst.
De VS hebben dat morele kapitaal echter op korte tijd verkwist: de oorlog in Irak en de nauwe band tussen militaire invasie en het promoten van de democratie hebben die laatste besmeurD. En de financiële crisis van Wall Street maakte korte metten met de notie dat je markten zichzelf kunt laten reguleren.

China daarentegen floreert.
President Hu Jintao’s zeldzame staatsbezoek aan Washington deze week komt op een moment dat veel Chinezen het doorstaan van de financiële crisis als een bevestiging zien van de deugdelijkheid van hun systeem, en als het begin van een tijdperk waarin liberale ideeën volgens Amerikaanse stijl niet langer zullen domineren.
Staatsbedrijven zijn terug in zwang, en waren het mechanisme bij uitstek waarlangs Peking zijn massale stimuli heeft toegedienD. De vanzelfsprekende bewondering van veel Chinezen voor alles wat Amerikaans is, heeft plaatsgemaakt voor een veel genuanceerder en kritische blik op de Amerikaanse zwakheden - en die neigt soms zelfs naar verachting.
Het is dan ook niet verwonderlijk dat opiniepeilingen tonen dat veel meer Chinezen dan Amerikanen vinden dat het met hun land de goede richting uitgaat.

HOKJE

Maar wat is dat Chinees model? Nogal wat waarnemers steken het netjes in het hokje ‘autoritair kapitalistisch’, samen met Rusland, Iran en Singapore.
Maar China’s model is sui generis: zijn specifieke manier van besturen is moeilijk te beschrijven en nog veel minder na te bootsen, en dat is meteen de reden waarom het model niet exporteerbaar is.

De belangrijkste sterkte van het Chinese politieke systeem is dat het snel grote, complexe beslissingen kan nemen.
En dat ook relatief goed doet, tenminste toch wat het economisch beleid betreft.
Dat blijkt het duidelijkst in het domein van de infrastructuur, waar China luchthavens, dammen, hogesnelheidstreinen, water- en elektriciteitsnetten heeft neergepoot om zijn groeiende industrie te voeden.
Leg dat eens naast India, waar elke nieuwe investering geblokkeerd kan worden door vakbonden, lobbygroepen, landbouworganisaties en rechters.
De Indiase democratie is sterk juridisch gericht, en gewone mensen kunnen er gemakkelijk verzet plegen tegen overheidsplannen.
De Chinese leiders daarentegen verhuizen meer dan 1 miljoen mensen uit de vlakte van de Drieklovendam zonder dat die massa daar veel verweer tegen heeft.

Niettemin is de kwaliteit van het Chinees bestuur hoger dan in Rusland, Iran of de andere autoritaire regimes waarmee het doorgaans in één adem wordt vernoemD. Waarom? Omdat de Chinese leiders wel een zekere mate van verantwoordingsplicht voelen tegenover hun bevolking.
Die verantwoording is uiteraard niet procedureel; de autoriteit van de Chinese communistische partij wordt noch juridisch noch door democratische verkiezingen beperkt.
Maar niettegenstaande de leiders de kritiek van de publieke opinie beknotten, proberen ze wel het ongenoegen van de bevolking het hoofd te bieden en stemmen ze de koers van hun beleid daar op af.
Ze zijn zeer aandachtig voor de stedelijke middenklasse en machtige zakelijke belangen die tewerkstelling opleveren, maar ze schieten ook in actie bij volkswoede wegens monsterachtige corruptie of incompetentie van lagere partijkaders.

De Chinese overheid overreageert vaak op wat het als de ‘publieke opinie’ beschouwt net omdat er geen geïnstitutionaliseerde manieren voorhanden zijn om die publieke opinie in te schatten, zoals verkiezingen of vrije mediA.

Ironie

De Amerikanen hebben lang gehoopt dat China een transitie naar democratie zou doormaken naarmate het welvarender werd, en vooraleer het machtig genoeg werd om een strategische en politieke bedreiging te worden.
Zoiets lijkt onwaarschijnlijk.
De regering weet hoe ze moet omgaan met de belangen van de Chinese elites en de opkomende middenklasse, en buit hun vrees voor het populisme uit.
Daarom is er weinig steun voor een echte meerpartijendemocratie.

Het is ironisch voor een land dat nog altijd beweert communistisch te zijn, dat de ongelijkheid in China is toegenomen.
Veel boeren en arbeiders hebben geen deel aan de economische groei, en anderen worden genadeloos uitgebuit.
De corruptie tiert welig, wat de ongelijkheid nog verscherpt.
Dat alles heeft geleid tot torenhoge woede die elk jaar explodeert in duizenden uitingen van vaak gewelddadig sociaal protest.

VERANTWOORDING

De communistische partij lijkt te denken dat ze de ongelijkheid kan aanpakken door betere voelhorens te kweken voor druk van de bevolking.
Vandaag verlegt het land zijn sociale uitgaven naar het verwaarloosde binnenland, om de consumptie te verhogen en een sociale uitbarsting af te wenden.
Ik betwijfel of dat zal helpen: elk top-downsysteem van verantwoording staat voor de onoplosbare problemen van het monitoren en reageren op wat er ‘op de vloer’ gebeurt.
Effectieve verantwoording is alleen mogelijk via een bottom-upproces.
Dat zal er niet snel komen.
Niettemin kan er bij een grote economische malaise, of met veel minder competente of corruptere leiders, een tijd komen waarin de fragiele legitimiteit van het systeem openlijk wordt gecontesteerD. De sterktes van een democratie blijken vaak het duidelijkst bij tegenspoeD.

Wil het democratische, marktgerichte model blijven bestaan, dan zullen de Amerikanen echter hun eigen fouten en verkeerde opvattingen moeten aanpakken.
Het buitenlandbeleid van Washington is de voorbije tien jaar te militaristisch en te unilateraal geweest, en heeft enkel een nefast anti-Amerikanisme voortgebracht.
Economisch heeft het reaganisme zijn aanvankelijke successen te lang overleefd, en alleen maar begrotingstekorten, onbezonnen belastingverlagingen en inadequate financiële regulering opgeleverD.

Deze problemen worden wel in zekere mate toegegeven en aangepakt.
Maar er schort iets aan het Amerikaanse model.
China past zich snel aan, het neemt moeilijke beslissingen en voert ze efficiënt uit.
De Amerikanen gaan prat op in de grondwet ingebakken ‘checks and balances’, gebaseerd op een politieke cultuur die een gecentraliseerde overheid wantrouwt.
Dit systeem heeft gezorgd voor individuele vrijheid en een levendige private sector, maar het is gepolariseerd en ideologisch rigide geworden.
Het toon weinig appetijt om de budgettaire problemen van de VS op lange termijn aan te pakken.
De Amerikaanse democratie heeft dan misschien wel een inherente legitimiteit die het Chinese systeem niet heeft, maar hoe kan het nog model staan als de overheid intern verdeeld is en niet kan regeren? Tijdens de protesten op het Tienanmenplein in 1989 richtten de demonstrerende studenten een model op van het Amerikaanse Vrijheidsbeeld, om hun aspiraties te symboliseren.
Of in de toekomst Chinezen dat nog zullen doen, hangt af van hoe de Amerikanen nu met hun problemen omgaan.

De herovering van de Amerikaanse droom      Obama Barrack      Amerikaanse politiek

Geboren in 1961;  zoon van Keniaanse vader en Amerikaanse moeder.

Groeide op in Indonesië en HawaI.
Studeerde politicologie en rechten.

Hij is gehuwd met Michelle en heeft twee kinderen.

Na een loopbaan als advocaat werd hij in 2004 senator.

Hij is voor de verbetering van het welzijn van de lage inkomens, het verminderen van de spanningen tussen de etnische groepen.

Neemt afstand van het beleid van Bush.

Hij wil terugkeren naar de principes van de grondwet en wil duidelijk zijn tegenover de burgers.

Het boek geeft een kijk op de Amerikaanse politiek en de invloed daarvan op het dagelijks leven.

Presidentskandidaat in 2008 voor de democraten naast Hillary Clinton.

Heeft veel charisma maar weinig ervaring, zeker van buitenlandse politiek

; ;Je hebt geen peiling nodig om te weten dat de grote meerderheid van de Amerikanen  Republikeinen, Democraten en onafhankelijken  moe is van het slagveld dat de politiek geworden is, waar beperkte belangen strijden om gewin en ideologische minderheden hun uitleg van de absolute waarheid willen opleggen… In ons hart voelen we allemaal het gebrek aan eerlijkheid, standvastigheid en gezond verstand in het politiek debat, en voelen we een afkeer van de verkeerde of verwrongen keuzes die we telkens voorgelegd krijgen ; ;.
De jonge charismatische Afro-Amerikaanse Democratische jurist en politicoloog Barack Obama (°1961) voerde in 2004 campagne voor de federale senaatszetel van Illinois.
Hij voerde gesprekken met honderden mensen uit alle segmenten van de bevolking en slaagde erin de zetel binnen te halen.
Die gesprekken vormen de basis van ; ;De herovering van de Amerikaanse droom ; ;, dat het politieke programma van — intussen — presidentskandidaat Barack Obama vormt.
Obama is ervan overtuigd dat de Verenigde Staten ver afgedwaald zijn van de dromen van de  founding fathers.
Hij stelt vast dat de eenheid in het land zoek is, dat het imago van de Verenigde Staten in het buitenland aan diggelen ligt en dat het sociale beleid van de regering-Bush absoluut ondermaats is.
Obama wil een politiek voeren die dicht bij de mensen staat.
Hij gelooft in de maakbaarheid van de samenleving.
De overheid heeft als taak aan iedereen gelijke kansen te bieden.
Alle Amerikaanse burgers snakken naar een evenwichtigere gezondheidszorg, meer sociale zekerheid, een beter onderwijssysteem, hogere pensioenen en een radicaal ecologisch beleiD. De herovering van de Amerikaanse droom schetst op indrukwekkende wijze de uitdagingen waar de Verenigde Staten anno 2008 voor staan.
Obama zoekt verklaringen voor de bittere tweestrijd tussen Democraten en Republikeinen, gaat diep in op de Amerikaanse Grondwet en waarden, schetst de toenemende economische onzekerheid voor vele gezinnen, analyseert de oplopende raciale en religieuze spanningen in de Amerikaanse samenleving en schetst de blauwdruk voor een coöperatief, multilateraal buitenlands beleiD. Academicus Obama — hij doceert aan de rechtenfaculteit van de University of Chicago — bewijst ten overvloede zijn intellectuele capaciteiten.
Hij heeft oog voor de historische context, pleit voor een politiek op lange termijn en huldigt een absoluut respect voor wetenschappelijk onderzoek.
Hij heeft een viscerale afkeer voor politici die de evolutietheorie of de opwarming van de aarde in twijfel trekken.
Veel concrete maatregelen bevat het boek niet; het is geen actieprogramma met tabellen en grafieken of tienpuntenplannen.
Obama's beleidsvoorstellen volgen zeker tijdens de komende campagnemaanden.
     

Op verfrissende heldere wijze spreekt Obama over de randvoorwaarden om tot het presidentschap door te stoten.
Het probleem is dat die dwingende voorwaarden botsen met de authenticiteit van de kandidaat.
Zo moet een kandidaat blijvend op zoek gaan naar gelD. Zonder dure televisiespotjes maak je bij de Amerikaanse verkiezingen immers geen enkele kans.
In ruil voor financiële steun, moet de kandidaat minstens luisteren naar de zorgen van de geldschieter, die uiteraard tot de bovenste sociale laag van de samenleving hoort.
Het adagium ; ;Wiens brood men eet… ; ; geldt niet helemaal, maar het gaat wel die richting uit.
Hetzelfde geldt voor de drukkingsgroepen, die vrijwillig allerlei taken uitvoeren om de campagne te doen slagen.
Ten slotte is er de dwang van de pers, die in de Verenigde Staten in grote mate is gepolitiseerD. Elke verkeerd uitgesproken zin of fout begrepen ironische frase, kan dramatische gevolgen hebben en een kandidaat kelderen.
Onbewust gaat een ambitieuze, maar oprechte kandidaat zichzelf censureren.
  

; ;De herovering van de Amerikaanse droom ; ; is een absolute topper.
De vlot schrijvende Barack Obama kan als geen ander beleidsmatige keuzes koppelen aan biografische feiten, waardoor zijn verhaal erg authentiek overkomt.
Het verdriet over de afwezigheid van zijn — intussen overleden — Keniaanse vader, zijn schuldgevoelens tegenover zijn vrouw omdat hij zo vaak afwezig is, de worsteling met zijn Afro-Amerikaanse afkomst… die persoonlijke elementen — nooit op een kleffe manier gebracht — kruiden en versterken zijn politieke visie.
Obama kan intellectueel uitdagende keuzes als ; ;gewone Amerikaan ; ; geloofwaardig maken.
Zijn hoopvolle eenheidsscheppende verhaal zou wel eens perfect in de tijdsgeest kunnen passen.

Permanente oorlog voor permanente vrede      Vidal Gore      Amerikaanse politiek

De Amerikanen hebben Europa bevrijd van Adolf Hitler en zijn gruwelijke nazi’s.
Tienduizenden Amerikaanse soldaten gaven daarbij hun leven.
Na de oorlog hielp de VS via het Marshallplan het zwaar geteisterde oude continent er opnieuw bovenop.
Ook tijdens de Koude Oorlog bleef de VS via enorme inspanningen onze zwaar bevochten vrijheid vrijwaren en verdedigen.
Het zijn historische feiten waarvoor we de Amerikanen dankbaar moeten zijn.
Maar dankbaarheid mag geen reden zijn om onze kritische geest uit te schakelen en blind te blijven voor de beledigingen, de chantage en de regelrechte aanvallen die de rest van de wereld sinds enkele jaren vanuit Amerikaanse hoek te verwerken krijgt.
Het lijstje oogt indrukwekkenD. Sinds het aantreden van Georges W.
Bush werden de volgende beslissingen genomen: de eenzijdige opzegging van de Conventie van Kyoto, de afwijzing van de Anti-Ballistic Missile and Nucleair Testing Treaties and the Biological Weapons Convention, de afzwakking van het United Pact on Small Arms, nieuwe protectionistische maatregelen voor staal en landbouw, de negatie van het internationaal recht door tegen de wil van de VN de oorlog in Irak te starten, de druk op arme landen om Amerikanen niet uit te leveren aan het Internationaal Strafgerechtshof, de afdreiging van België over de genocidewet, enz.
De arrogantie van de enige supermacht in de wereld heeft stilaan een ondragelijk peil bereikt.
Steeds meer intellectuelen, ook Amerikaanse, beginnen dit in te zien.

In zijn boek Permanente Oorlog voor Permanente Vrede haalt de Amerikaanse essayist, romancier en toneelschrijver Gore Vidal hard uit naar het Amerikaanse beleid van de voorbije vijftig jaar in het algemeen en van de huidige president Georges W.
Bush in het bijzonder.
In een brief aan Bush die hij stuurde ‘twaalf dagen voor de inauguratie van de verliezer van de presidentiële verkiezingen’ in december 2000 wijst hij erop dat het Witte Huis sinds het bewind van Harry Truman gecontroleerd wordt door een machtig militair-industrieel complex gestuurd door krijgsheren in het Pentagon en hun samenzweerders in het Congres.
Met Congresleden die meespelen omdat teveel van hen gefinancierd worden door dezelfde bedrijven die het belastinggeld absorberen.
Het slot van zijn aanklacht luidt als volgt: “Hoewel we regelmatig andere samenlevingen stigmatiseren als schurkenstaten, zijn we zelf de grootste schurkenstaat van allemaal geworden.
We eerbiedigen geen enkel verdrag.
We verwerpen internationale gerechtshoven.
We vallen eenzijdig aan wanneer we maar willen.
We delen bevelen uit aan de Verenigde Naties, maar betalen geen contributie.
We klagen over terrorisme terwijl ons rijk de allergrootste terrorist van allemaal is.
We bombarderen, vallen binnen, en werpen andere regimes om.
” Intussen zo schrijft hij beschouwen we onszelf als de meest menselijke beschaving ooit.

In zijn controversieel en lange tijd in de VS onpubliceerbaar geacht commentaar op de terreurdaden van Osama Bin Laden en Timothy MacVeigh bestrijdt Gore Vidal de geruststellende opinie dat hier slechts een paar krankzinnige fanatici aan het werk waren.
Hier is volgens hem meer aan de hanD. Zo legt hij een verband tussen Amerika’s imperialistische wereldpolitiek en de voortgaande aantasting van de grondwettelijke rechten en vrijheden van de Amerikaanse burger.
Aan de hand van zijn correspondentie met MacVeigh laat hij zien dat deze ‘degelijke plattelandsjongen en held uit de Golfoorlog’ met zijn bomaanslag in 1995 op een federaal gebouw in Oklahoma City (waarbij 168 doden vielen) juist de verdediging van de Amerikaanse waarden op het oog had die in toenemende mate worden geschonden onder het mom van de oorlog tegen het terrorisme.

De zaak van Timothy MacVeigh, die als enige terechtstond en berecht werd, vertoont nogal wat gelijkenissen met de moord op JF Kennedy.
Wapenexperts zijn van mening dat Veigh nooit alleen die bom kon gemaakt hebben en dat de instorting van het gebouw technisch gezien niet alleen door de bomauto kon veroorzaakt zijn.
Er moesten extra springladingen aangebracht zijn op de betonnen fundamenten.
Toch weigerde de FBI andere pistes dan deze van de ‘individuele terrorist’ te onderzoeken.
De vraag om het getroffen gebouw niet te slopen alvorens een onafhankelijk forensisch onderzoek naar de schade te doen werd opzij geschoven.
Zes dagen later werden de ruïnes om ‘gezondheidsredenen’ volledig gesloopt.
Het blijven natuurlijk maar gissingen over wie dan wel achter de aanslag zat.
Maar één feit is zeker.
Een jaar na de aanslag tekende Bill Clinton de Wet op het Antiterrorisme en de Effectieve Doodstraf.
Hiermee werd in feite het recht op het habeus corpus opgezegd, zowat de kern van de Anglo-Amerikaanse vrijheiD.

Volgens de auteur is de enorme fysieke schade die Osama Bin Laden en zijn kompanen toebracht niets vergeleken bij de klap die onze verdwijnende vrijheden te verwerken kregen.
Na de aanslagen van 11 september 2001 werden SWAT-teams (speciaal getrainde en bewapende politie-eenheden) ingeschakeld ‘om te jagen op verdachte Amerikanen van Arabische origine’ en iedereen die wordt verdacht van terrorisme.
De Patriot Act geeft speciale bevoegdheden aan politiediensten om telefoons af te luisteren en huiszoekingen te verrichten zonder gerechtelijk bevel, legale migranten te deporteren zonder rechtmatig proces en verdachten op te sluiten in ‘Concentratiekamp x-Ray’ in Guantanamo Bay buiten de controle van internationale organisaties.
In een sfeer van patriotisme werden deze besluiten unaniem goedgekeurd op een vrouw na: Barbara Lee.
Zij was het enige Congreslid dat tegen de speciale bevoegdheden voor de president stemde.
Vandaag worden jaarlijks 2 miljoen telefoongesprekken afgeluisterd door de politie.

Gore Vidal legt ook een link tussen de terreurdaad van Timothy MacVeigh en het drama in Waco.
Daar leefden tot 1993 de Branch Davidians, een vredige groep mannen, vrouwen en kinderen die samen biddend het einde der tijden afwachten.
Op bevel van de minister van justitie Janet Reno (nu een van de invloedrijkste adviseurs van Bush) viel het FBI binnen.
Meer dan 80 secteleden kwamen daarbij om.
Voor Veigh was dit een onvergefelijk misbruik van macht van de overheid tegen haar burgers.
Tijdens zijn proces stelde MacVeigh dat er geen Oklahoma City zou zijn geweest zonder een Waco.
Daarbij verwees hij naar de woorden van rechter Brandeis die stelde dat misdaad besmettelijk is.
“Wanneer de overheid wetten overschrijdt, kweekt zij minachting voor de wet; zo wordt ieder individu uitgenodigd om zijn eigen wetten te stellen.
” Als gewezen soldaat in de Golfoorlog had hij ook gezien dat de Amerikaanse troepen bewust burgerdoelen kozen en daarmee onschuldige slachtoffers maakten.
In die zin zag hij zijn terreurdaad op een overheidsgebouw als een moreel equivalent van een Amerikaans bombardement op overheidsgebouwen in Syrië, Irak of andere landen.

Volgens de auteur ‘toont een overvloed aan bewijs aan dat er een complot was tussen militietypes en overheidsinfiltranten als de eerste aanstichters van paniek om Clinton ertoe te dwingen die verfoeilijke Antiterrorismewet te ondertekenen’.
En dat de militaire lobby sindsdien miljarden bijkomende dollars kon binnenrijven.
Na de ineenstorting van de Sovjetunie en het communisme in Oost-Europa bestond er geen ‘vijand’ meer die hogere legeruitgaven verantwoordde.
Sinds de terreuraanslagen van Timothy MacVeigh en Bin Laden, en de door de media aangewakkerde angst voor terroristische acties, staat de kraan weer volop open.
En daar is de militaire industrie in de VS niet rouwig om.

De eenprocent doctrine      Süskind R.      Amerikaanse politiek

Wachten op hard bewijs of handelen op grond van vermoedens; dat is het dilemma voor de bestrijders van terrorisme.
Volgens journalist Ron Suskind heeft de regering van de VS voor het laatste gekozen.

Ook als er maar één procent kans is dat iets of iemand een serieuze terroristische bedreiging vormt, moet worden opgetreden.
Suskind schrijft deze ‘ eenprocentdoctrine’ toe aan vicepresident Dick Cheney.
Cheney kwam er min of meer spontaan mee, toen hij op de hoogte werd gebracht van gesprekken tussen Al Qaida en radicaliserende Pakistaanse kerngeleerden.
Niet de analyse of het bewijs doen er toe, maar de actie van de VS.

Het belangrijkste voorbeeld van de eenprocentdoctrine is uiteraard de inval in Irak.
Bewijs van het bezit of produceren van massavernietigingswapens speelde geen doorslaggevende rol.
Het ging om de kans dat Saddam Hoessein in bezit was van dergelijke wapens.
Plus natuurlijk de weerzin tegen Saddam in het neoconservatieve kamp en bij  oudgedienden als Cheney en minister van Defensie Donald RumsfelD. De grootste fout van Bush sr.
in 1991 was volgens hen dat hij toen niet  naar Bagdad was doorgestoten.
De aanval op Irak zou een demonstratie van de actiebereidheid, de  daadkracht van de VS zijn.
Juist deze aanval zou de tegenstander tonen dat de Amerikanen nergens voor terugdeinzen.
Dat paste ook precies bij een latere uitspraak van Bush over de terroristen in Irak.
“Laat hen maar komen.
”

Suskind inventariseert ook andere ontwikkelingen in de ‘ oorlog’ tegen het terrorisme.
Hij ontrafelt hoe martelen voor de VS acceptabel is geworden.
Hij beschrijft, niet als eerste, hoe de CIA erop aandrong Amerikaanse troepen in te zetten bij de belegering van Thora Bora, waar Osama Bin Laden heen was gevlucht.
Hij wijst op het grote belang dat  werd gehecht aan het in de gaten houden van financiële transacties.
Maar ook hoe de CIA in Pakistan een bank overnam waar vele Al Qaida-leden zaken deden.

Het verslag van Suskind bevestigt het beeld van het Witte Huis waar niet president Bush, maar anderen aan de touwtjes trekken.
Aanvankelijk was dat Cheney, geassisteerd door zijn oude kameraad, RumsfelD. Later werd de rol van veiligheidsadviseur Condoleezza Rice belangrijker.

De rol van tragische held wordt in zijn boek vervuld door CIA-directeur George Tenet, die wel het belang van correcte informatie, bijvoorbeeld over Irak, inzag.
Maar Tenet wordt in feite de gevangene van Bush als deze hem na 11 september tegen kritiek beschermt.
Later werd Tenet juist verantwoordelijk gehouden voor de verkeerde informatie over Irak.
Suskind probeert dat beeld nu recht te zetten, maar juist de grote sympathie voor de penibele positie van Tenet maakt het boek onevenwichtig.
Conservatieve critici zien er – weer – een bewijs in dat de CIA via lekken het eigen straatje wil schoonvegen.

Omstreden onthullingen 

Suskind onthulde dat Al Qaida in 2002 bezig was met de voorbereidingen van een aanval op de metro van New York met waterstofcyanide.
In een laat stadium annuleerde Ayman al-Zawahiri, de tweede man van Al Qaida, de aanslag.
Er waren op dat moment belangrijkere doelwitten dan de Verenigde Staten.

Volgens Suskind waarschuwde de CIA de Britse zusterorganisatie MI5 voor  Mohammed Siddique Khan, de leider van de zelfmoordgroep die op 7 juli  vorig jaar in Londen toesloeg.
Een reis van Khan naar de Verenigde Staten werd verhinderd door hem op een no-fly list te zetten.
Maar in Groot-Brittannië werd hij met rust gelaten.
Uiteraard was dat in Groot-Brittannië groot nieuws.
Maar de onthulling van Suskind werd in twijfel getrokken.
Hij zou twee ‘ Khans’ hebben verwisselD. Suskind ontkende dit, maar een keihard bewijs dat hij het bij het rechte eind had, heeft hij niet geleverD.

Suskinds beweringen over het belang van Al Qaida-lid Abu Zubayhad  worden fel bediscussieerd op de gespecialiseerde weblogs.
Volgens Suskind was Abu Zubayhad niet de hoofdrolspeler die sommige Amerikaanse autoriteiten, onder wie Bush, van hem maakten, maar een ondergeschikte en labiele figuur.
Een kleine schakel in het logistieke netwerk, die reizen van kinderen en vrouwen van Al Qaida-leden mag regelen; meer is hij niet.
Maar Bush dacht er anders over.
“Ik heb gezegd dat hij belangrijk is.
Je laat me toch niet mijn gezicht verliezen, toch? ” zegt hij tegen Tenet.
Toch is uit het boek van Suskind duidelijk dat de gevangene niet helemaal onbelangrijk is.
Informatie uit zijn appartement leverde het één en ander op.
Ook onthulde Abu Zubayhad dat de inmiddels gevangen Khalid Sheikh Mohammed het brein was achter de organisatie van de aanslagen van 11 september.

Deze tekst verscheen op 9 juli 2006 in Het Parool.

Daar kunnen nog wel wat kritische noten aan toegevoegd worden: zoals de beroerde vertaling, de ergeniswekkende neiging om met behulp van niet ter zake doende details te suggeren dat de schrijver overal bij is geweest, het gebrek aan systematiek in het boek.
Eigenlijk is het verbazingwekkend dat een boek met zulke feilen zoveel aandacht heeft kunnen krijgen

Washington, 20 juni.
Het Witte Huis valt mogelijke terroristen aan als er ook maar het geringste risico is dat zij een aanslag beramen.
Die kans hoeft niet groter te zijn dan één procent.
 

 

Dit onthult de Amerikaanse onderzoeksjournalist Ron Suskind in het boek De een procent doctrine, dat deze week gelijktijdig in de Verenigde Staten en Nederland uitkomt.
Het boek beschrijft de manier waarop de Amerikaanse regering in samenwerking met de inlichtingendienst CIA na 11 september 2001 de ‘oorlog tegen terreur’ opzette.

Het kader daarvoor is een doctrine van vice-president Dick Cheney.
Hij formuleerde deze, aldus het boek, toen hij in november 2001 door toenmalig CIA-directeur George Tenet werd ingelicht dat terroristenleider Osama bin Laden een maand voor 11 september een ontmoeting had gehad met twee Pakistaanse kerngeleerden.

Hierop zei Cheney: „Als er één procent kans is dat de Pakistaanse geleerden Al-Qaeda helpen met het ontwikkelen of bouwen van een kernwapen, dan moeten we reageren als was het een zekerheiD. Het gaat niet om onze analyse of het vinden van doorslaggevend bewijs.
Het gaat om onze reactie.
”

Volgens het boek is deze leerstelling later het ijkpunt van de regering in de oorlog tegen terreur geworden.
Bush laat volgens het boek het vuile werk aan Cheney over en speelt zelf vooral de rol van de geïnteresseerde aanjager.

De CIA heeft in tachtig landen operaties uitgevoerd die verband houden met terreurbestrijding, aldus het boek.
In al deze landen had de dienst een license to kill van president George W.
Bush: CIA-medewerkers waren er geoorloofd verdachte terroristen te vermoorden.

Uit die vrijbrief verklaart de schrijver de ontsporingen – martelen van terreurverdachten, geheime CIA-gevangenissen in Oost-Europa – waaraan Amerikaanse militairen en inlichtingenmedewerkers zich de laatste jaren schuldig hebben gemaakt.

Het boek beschrijft een reeks niet eerder gepubliceerde ontsporingen: onder meer de arrestatie van de kinderen van een Al-Qaeda-leider en de marteling van een schizofrene terreurverdachte.

Suskind is een oud-winnaar van de journalistieke Pulitzer-prijs.
Twee jaar terug baarde hij opzien met The Price of Loyalty, het eerste boek waarin een oud-lid van de regering-Bush, minister van Financiën Paul O’Neill, opening van zaken gaf over het Witte Huis onder president Bush.
De onderzoeksjournalist kreeg voor dat project de beschikking over 19.
000 interne documenten, die ten dele over de oorlog tegen terreur gaan.
Die vormen de basis voor zijn nieuwe boek.
Uit het boek blijkt verder dat hij onder meer oud-CIA-directeur Tenet en zijn plaatsvervanger John McLaughlin als bron heeft gehaD.

Waarom sterren en appels vallen      Danielson Ulf      Astronomie

Het is een boek over natuurkunde en het universum.
De schijver beschrijft het wereldbeeld vanaf  de antieken tot de laatste ontdekkingen, rond zwarte gaten, quarks en snaren.

De Oerknal      Singh Simon      Astronomie

In zijn aanvankelijke oerknalhypothese, ging Georges Lemaître ervan uit dat de scheikundige elementen bij de oerknal waren ontstaan als gevolg van opeenvolgende defragmentaties van onstabiele zware atomen, afkomstig van een oorspronkelijk superzwaar atoom.
Hiermee kon men echter bij lange na niet de in het heelal waargenomen verhoudingen verklaren, waarbij voor elke 10.
000 waterstofatomen, 1.
000 heliumatomen voorkomen, 6 zuurstofatomen en 1 koolstofatoom en voor alle andere elementen samen nog minder dan 1.

Gamow redeneerde omgekeerd, en veronderstelde dat in de oerknal mogelijk de condities aanwezig waren om vanuit de waterstofkernen via nucleosynthese tot de zwaardere kernen te komen.
Het was bekend dat in de sterren waterstof werd omgezet in het zwaardere element helium, maar dit gebeurde in een relatief traag tempo, zodat de stellaire kernfusies niet konden verklaren waarom er niettemin zoveel helium aanwezig was.
Ook kon men toen niet verklaren hoe in de sterren elementen konden gevormd worden zwaarder dan helium.
Omdat sterren klaarblijkelijk niet in staat waren voldoende helium en zwaardere elementen te produceren, dacht Gamow een verklaring te vinden in de oerknal.

Gamow begon in het begin van de jaren 40 aan zijn onderzoek, toen praktisch alle andere kernfysici betrokken waren in het Manhattan Project in Los Alamos.
Omdat hij ooit officier was geweest in het Rode Leger (in feite enkel als lesgever) mocht Gamow daaraan niet participeren.
Hij kwam tot de conclusie dat het jonge, samengeperste heelal veel warmer was geweest dan het huidige.
De uitkomst van de kernreacties zou afhangen van de temperatuur en de dichtheid in het jonge heelal.

Dit bleek al snel een gigantische rekenopdracht en vanaf 1945 werkte hij hieraan verder met zijn assistent Ralph Alpher.
In 1948 publiceerden ze hun onderzoek De oorsprong van scheikundige elementen in de Physical Review, waarmee ze de dominante aanwezigheid van waterstof en helium in het heelal konden verklaren.
Hiermee was een belangrijke bijdrage geleverd aan de oerknalhypothese, hoewel Gamow en Alpher ook geen verklaring hadden kunnen vinden voor het voorkomen van zwaardere elementen.

Gamow voorspelde in 1948 met zijn medewerkers Alpher en Robert Herman dat de oerknal een reststraling zou veroorzaken die in het huidige heelal waarneembaar zou zijn als kosmische achtergrondstraling met een temperatuur van 5°K.
In latere berekeningen verfijnde de Gamow-groep deze voorspelling (in werkelijkheid is de temperatuur 2.
7°K).
Destijds was er echter niet veel belangstelling voor verder onderzoek.
Slechts weinig natuurkundigen waren voldoende vertrouwd met kernfysica en kosmologie, en bovendien zou deze achtergrondstraling technisch zeer moeilijk meetbaar zijn.

In zijn nieuwe boek 'De oerknal' vertelt hij hoe het universum begon, en hoe de oerknaltheorie ontstonD. Simon Singh over wetenschap, waarheid en waarom kennis de verwondering doet groeien.

Het idee is zó krankzinnig dat het er aanvankelijk zelfs bij Einstein niet in kon.
En toch wijst alles erop dat het waar is: zo'n 14 miljard jaar geleden is het universum ontstaan bij middel van een tamelijk gigantische knal, de zogenaamde oerknal.
Sindsdien wordt dat universum almaar groter, dijt het almaar verder uit.
Maar zo verbijsterend groot als het nu is, zo oneindig klein was het dus een slordige 14 miljard jaar geleden.

De eerste man die de term 'oerknal' - of liever: big bang - gebruikte, was de Amerikaanse wetenschapper Fred Hoyle.
Voor hem was het een scheldwoorD. Hoyle vond dat wetenschappers die dachten dat het heelal ooit een begin had gekend, hun kostbare tijd verspilden met een belachelijk idee.

Een oerknal? Ha! Het heelal hád helemaal geen begin gekenD. Het had altijd bestaan en het zou altijd blijven bestaan.
Het heelal was eeuwig en onveranderlijk.
Dat dacht Hoyle ervan.
En Einstein aanvankelijk dus ook.

Ondertussen weten we dat de oerknaltheorie wel degelijk de allereerste momenten van het universum beschrijft.
Al is de theorie daardoor niet minder verbijsterend geworden.

Volgens die theorie was er het ene moment namelijk: zogoed als niets.
Zelfs geen ruimte en geen tijD. En een super-super-kleine fractie van een seconde later was er ineens: álles.
Een heel, euh , heelal - waarin gaandeweg atomen, sterren, planeten en mensen opdoken.

Een wonderlijk idee.
De grootste en belangrijkste wetenschappelijke ontdekking aller tijden, zegt Simon Singh.
'Omdat ze een antwoord geeft op een aantal echt grote vragen.
Waar komt alles vandaan? Waarvan zijn wij gemaakt? Hoe lang zal de aarde nog bestaan? Het zijn die vragen die mij altijd hebben gefascineerd, daarom ben ik destijds natuurkunde gaan studeren.
Voor mij is de vraag niet hoe iemand zich kan interesseren voor de oerknaltheorie.
Voor mij is de vraag hoe het mogelijk is dat iemand zich níét zou interesseren voor de oerknaltheorie.
'

Het idee voor dit boek ontstond ergens in de lucht.

'Een jaar of drie geleden raak ik aan de praat met iemand die naast mij zit in het vliegtuig', vertelt Singh.
'Hij vraagt mij wat ik doe.
Ik leg uit dat ik over wetenschap schrijf.
Dus begint hij mij meteen vragen te stellen, de ene na de andere: over natuurkunde, over kosmologie...Het is een leuk gesprek, hij is aangenaam gezelschap, een heel intelligente en nieuwsgierige man...Maar het valt mij wel op dat hij zogoed als níéts weet over de oerknal.
Hij weet niet hoe oud de theorie is, wie er voor het eerst is opgekomen...Vreemd, denk ik.
Tot het ineens tot mij doordringt dat ik eigenlijk zélf ook niet precies weet wie op welk moment wat tot de theorie heeft bijgedragen.
(lacht) Het ideale uitgangspunt, kortom, om er een boek over te schrijven.
Dat geeft mij immers de gelegenheid om een paar jaar helemaal in de materie onder te duiken.
'

Singh schrijft de boeken die hij zelf zou willen lezen.
Hij doet dat goed, helder en toegankelijk, legt alles rustig uit voor de nieuwsgierige leek.
Rustig, maar zeker niet droog of saai.
Als lezer word je vlotjes meegezogen door zijn voortdurende verwondering, zijn aanstekelijke enthousiasme over al die verbazende kennis die we kunnen verwerven dankzij de wetenschappelijke methode.
'Ik begin aan zo'n boek met een kinderlijke fascinatie', zegt hi J. 'Tijdens de research ontdek ik constant nieuwe dingen, waarvan ik soms echt achteroverslA. Dat gevoel houdt mij scherp tijdens het schrijven, dat enthou- siasme probeer ik over te brengen.
'

Boven een pizza bij hem om de hoek in het Londense West End, vraag ik Simon Singh of we ondertussen al écht mogen zeggen dat de oerknaltheorie 'waar' is.

Die oerknal, is die écht gebeurd? Mogen we dat 'een feit' noemen?

SIMON SINGH: Dat denk ik wel.
In de wetenschap weet je nooit iets met honderd procent zekerheiD. Maar in sommige zaken kun je voldoende vertrouwen hebben om te zeggen dat ze 'een feit' zijn.
We weten bijvoorbeeld dat de aarde rond is, dat kunnen we een feit noemen.
Idem dito voor evolutie: we hebben voldoende fossiel, anatomisch en genetisch bewijsmateriaal om de evolutietheorie 'waar' te noemen.
Er zitten weliswaar nog wat hiaten in, een aantal zaken die we niet zo goed begrijpen.
Maar de theorie is veel meer dan speculatie.
En dat geldt ook voor de oerknaltheorie.
Het is een goede, wáre theorie, maar er zitten nog wat hiaten in.

Wat is het grootste hiaat, wat weten we nog niet?

SINGH: Wat het uiteindelijke lot van het universum zal zijn, bijvoorbeelD. Of het ooit zal ophouden te bestaan, en zo ja: op welke manier het aan zijn einde zal komen.
Vijftien jaar geleden dacht men nog dat de uitdijing zou vertragen en stoppen, dat het heelal door de zwaartekracht weer zou beginnen te krimpen om uiteindelijk te imploderen in een soort omgekeerde oerknal - geen big bang , maar een big crunch .
Tot sterrenkundigen eind jaren negentig vaststelden dat de uitdijing helemaal niet vertraagt, maar zelfs nog versnelt.
Volgens die gegevens zal het heelal eeuwig blijven uitdijen, almaar sneller en sneller en sneller.
Wat die versnelling veroorzaakt, weten we nog niet.
Men noemt het 'donkere energie', maar wat dat dan wel precies mag zijn, is nog niet bekenD. We weten ook nog niet wat er precies gebeurde in de allereerste fractie van een seconde na de oerknal.
Om dat moment te kunnen beschrijven, hebben we een nieuwe fysica nodig, die kwantumtheorie en relativiteitstheorie met elkaar verzoent.

In uw boek concentreert u zich op wat we al wél weten.

SINGH: Ja, omdat er al zoveel boeken worden geschreven over wat we nog niet weten: donkere energie, supersnaren, de grenzen van de kosmologie...En op het einde van die boeken weet je als lezer uiteraard ook nog niet hoe de vork in de steel zit.
Op den duur beginnen mensen te denken dat we nog helemaal níéts weten, dat die oerknaltheorie ook maar een sprookje is.
En dat is natuurlijk niet het geval.
Er zijn dingen die we wél weten.
En daar schrijf ik dan ook liever over.
Dat heeft het voordeel dat mijn boeken een degelijk einde hebben.
(lacht) En dat je er iets van kunt leren.
Al hoop ik dat mijn boek lezen iets aangenamer is dan studeren.

Omdat u van naaldje tot draadje uitlegt wie op welk moment welk steentje heeft bijgedragen tot de oerknaltheorie, gaat uw boek ook over de vraag: hoe werkt wetenschap?

SINGH: Absoluut.
Zoals De laatste stelling van Fermat eigenlijk over wiskunde ging, en Code over technologie.
In De oerknal probeer ik uit te leggen hoe de wetenschappelijke methode werkt.
Een wetenschappelijke theorie wordt niet van de ene op de andere dag bedacht en bevestigd en aanvaarD. Wetenschap is rommelig, verwarrend, soms moet je wat geluk hebben, sommige mensen besteden hun hele leven aan één idee, soms is er een theorie zonder bewijs, soms is er bewijsmateriaal zonder een theorie...Het is een complex en creatief proces, dat lang kan duren, en waarbij veel mensen betrokken zijn.
Het verhaal van de oerknaltheorie (zie kader, nvdr) is daar een goed voorbeeld van.

De Russische wetenschapper Alexander Friedmann, die als eerste het idee formuleerde, had geen contact met zijn westerse collega's.
Dat was, schrijft u, een voordeel.

SINGH: Doordat hij niet behoorde tot de mainstream, kon hij creatief en onbevooroordeeld nadenken.
Anders was hij misschien nooit op het idee gekomen.
Het kan soms gunstig zijn om een beetje geïsoleerd te zijn van de mainstream.
Maar niet helemáál losgekoppeld, natuurlijk.
Want je hebt die andere, 'normale' wetenschappers uiteindelijk wel nodig om je theorie te testen en te verbeteren.
Maar, net zoals de meeste andere centrale figuren in mijn boek, was Friedmann een buitenbeentje, een dissident, iemand die niet bang was om 'dom' of 'gek' genoemd te worden.
Hij had de moed en het doorzettingsvermogen om zijn idee te verdedigen.

De normale wetenschappers doen het vuile werk, de dissidenten zorgen voor de vooruitgang? Is dat ongeveer de taakverdeling?

SINGH: Nee.
(lacht) Dat zou erg beledigend zijn voor de mensen die het goede, degelijke, mainstream onderzoek doen.
Die heb je nodig.
En die dissidenten, tja, 99 procent van hen zijn uiteindelijk losers , die een krankzinnig idee hadden waar nooit iets van kan komen omdat het nergens op slaat.
Het is een delicaat evenwicht.
Wie de mainstream volgt, heeft waarschijnlijk gelijk, en doet nuttig werk.
Maar niet iederéén kan alleen maar de mainstream volgen, er moeten nieuwe paden gelegd worden.
Dus naast de normale onderzoekers heb je een paar marginale figuren nodig die zeggen: Wacht even, ik ga een rare machine bouwen helemaal op de top van een berg om dit of dat verschijnsel te meten.
Als zo iemand dan gelijk blijkt te hebben, kan dat ineens een stap vooruit betekenen.

De Belgische priester-astronoom Georges Lemaître kwam in de jaren twintig van de vorige eeuw ook op het idee van een soort oerknal...

SINGH: Is hij een nationale held in België?

Niet echt, hij is zelfs nauwelijks bekenD.

SINGH: Hmm, merkwaardig.

Lemaître vroeg aan paus Pius XII om geen commentaar te geven op de oerknaltheorie, schrijft u.
De paus was iets té enthousiast.

SINGH: Hij vond het natuurlijk een prachtige theorie: die oerknal, dat was zogezegd precies wat in Genesis beschreven staat.
Onzin, natuurlijk.
Als je zo redeneert, moet elke wetenschappelijke theorie uiteindelijk worden bevestigd door de Bijbel.
Dat misverstand wou Lemaître vermijden.
Hij was theoloog én wetenschapper, en kon de twee gescheiden houden.
Dat is zelfs vandaag niet altijd even makkelijk, blijkbaar.
Denk maar aan de Verenigde Staten, waar steeds meer mensen geloven dat de evolutietheorie 'maar' een theorie is, die evenveel waarde heeft als het verhaal dat zegt dat het leven geschapen is door een intelligente ontwerper.

Is het irrationele, antiwetenschappelijke denken ook in Europa niet aan het oprukken?

SINGH: Dat lijkt wel zo, jA. Hier in Groot-Brittannië is homeopathie bijvoorbeeld enorm populair.
In Schotland schrijft tachtig procent van de huisartsen homeopathische middelen voor.
En dat kan er bij mij niet in.
Er is geen enkel bewijs dat het werkt.
En toch geloven mensen erin.
Merkwaardig, niet? We zijn al eeuwenlang bezig met het opbouwen van wetenschappelijke kennis, en toch willen we in sommige opzichten blijkbaar terug naar de Middeleeuwen.
Kijk, als homeopaten beweren dat hun middeltjes werken, dan moeten we die tésten.
En als ze hun spullen willen verkopen bij de apotheek, dan moet er eerst bewijsmateriaal zijn.
Zo werkt de wetenschap, zo maken wij vooruitgang.

Bij heel wat mensen heeft wetenschap een slechte naam gekregen.
Hoe zou dat komen?

SINGH: Hier bij ons spelen de kranten, de tabloids , een grote rol.
Neem nu genetisch gemodificeerde organismen.
(neemt de menukaart) Kijk, hier staat dat de kok in dit restaurant geen ggo's gebruikt.
(wijst naar de asbak) Maar roken mag je hier wel.
Hoe zou dat komen? Omdat de tabloids al jaren schrijven dat ggo's gevaarlijk zijn voor onze gezondheiD. Net zoals de gezondheidsrubrieken in die kranten voortdurend schrijven over homeopathische middeltjes.
En dus denken hun lezers: ze schrijven erover in de krant, dus het zal wel werken.
En de dokter denkt: mijn patiënten vragen erom, dus ik zal het voorschrijven.
En de apotheker denkt: ik kan er geld aan verdienen, dus ik zal die spullen maar verkopen.

Die homeopathie, dat zit u hoog.

SINGH: Omdat het oplichterij is.
En omdat ik mij zorgen maak als mensen blijkbaar niet meer geloven in de wetenschap.
Omdat ze de wetenschappelijke methode niet begrijpen.
Het is ook niet eenvoudig om uit te leggen hoe je bijvoorbeeld een nieuw geneesmiddel test: hoe complex dat is, hoe zorgvuldig je moet te werk gaan, hoe gedetailleerd je analyse moet zijn...Maar ja, zolang de dokters homeopathische middelen blijven voorschrijven, is het moeilijk voor de wetenschappers om uit te leggen waarom het niet kan werken.

Schrijf er een boek over!

SINGH: (lacht) Nee, maar ik moet mijn ongenoegen hierover wel op een of andere manier kunnen uiten.
Wellicht ga ik nog wat vaker samenwerken met Richard Wiseman (psycholoog en vooraanstaand onderzoeker van paranormale claims allerhande, nvdr), om theaterprogramma's of andere projecten op te zetten rond de verspreiding van het wetenschappelijke denken.
Dat is tenslotte wat ik het liefste doe: tv-programma's maken en boeken schrijven over wetenschap, om mensen enthousiast te maken.

Nogal wat mensen vinden dat wetenschap de wereld 'onttovert': hoe overtuigt u hen van het tegendeel?

SINGH: Door het gewoon om te draaien.
Mensen vinden het bijvoorbeeld onttoverend als ze eraan denken dat wij gewoon bestaan uit atomen.
Dat vinden ze dan saai en treurig.
Maar zo moet je dat niet bekijken.
Wij bestaan niet gewoon uit atomen.
Wij bestaan uit atomen! (lacht) Dat is toch verbijsterend: atomen vormen moleculen, die moleculen vormen cellen, die cellen vormen organismen, die organismen vormen een samenleving...Hoe meer je van dit heelal begrijpt, hoe verbazender het wordt.
Ik heb natuurkunde gestudeerd en jaren onderzoek gedaan voor dit boek over de oerknal, en toch ben ik soms nog bijna gechoqueerd als ik naar de sterren kijk: hoe is het mogelijk, al die sterrenstelsels die zijn ontstaan sinds de oerknal...De boodschap die ik zo graag wil verspreiden, is dat wetenschap helemaal niet droog of saai of vervelend is.
Het tegendeel is waar: kennis maakt de verwondering alleen maar groter.

Toch willen mensen per se dat er 'meer' is 'tussen hemel en aarde'.

SINGH: En daarom geloven ze bijvoorbeeld in telepathie.
Onlangs, tijdens een lezing, begon een vrouw mij daarover weer eens vragen te stellen.
Dus ik leg uit dat ze al veel onderzoek hebben gedaan, maar nog nooit iets gevonden hebben wat zou wijzen op telepathie.
Die vrouw was boos op mij, want ik pakte iets van haar af, zei ze: het telepathische contact dat ze heeft met haar moeder - dat ze voelt wanneer die gaat bellen, wanneer die zich slecht voelt...Dus ik leg haar uit dat dat niets te maken heeft met telepathie.
Dat komt gewoon doordat die twee vrouwen elkaar zo goed kennen en zelfs de kleinste signalen van elkaar oppikken als er iets niet in orde is.
Dat is geen telepathie, maar het is toch minstens even mooi.
Het is zelfs mooier, want ik vind telepathie een nogal goedkoop idee, eerlijk gezegD.

Wat is volgens u het grootste misverstand dat men over wetenschap kan hebben?

SINGH: Wetenschappers hebben het over 'een theorie', en over het 'vertrouwen' dat ze erin hebben.
Maar, daar hadden we het helemaal in het begin al over, honderd procent vertrouwen bestaat niet.
En toch wéten we dingen.
Het is niet omdat je geen absolute zekerheid hebt, dat alles plotseling onzeker wordt.
Het grootste misverstand is volgens mij dat elke theorie 'maar' een theorie is.
Dat wetenschappers helemaal niets weten.
Dat de oerknaltheorie en de relativiteitstheorie 'maar' verhalen zijn, zoals er zo veel verhalen bestaan.

Terwijl ook mensen die dat vinden, wellicht blindeling de gps in hun auto vertrouwen.
Terwijl die gps alleen maar kan werken dankzij de haarfijne precisie van Einsteins relativiteitstheorie.

SINGH: Precies.
Weet je wat we doen? (lacht) Iedereen die denkt dat wetenschappers niets met zekerheid weten en alleen maar verhaaltjes vertellen, moet zijn gps terstond inleveren.

____________________________________

Lemaitre

Vorming en opleiding

Lemaître rondt in 1910 zijn retorica af in het Jezuïtencollege du Sacré Coeur in Charleroi.
Na een voorbereidend jaar aan het Sint Michiels college in Brussel, studeert hij vanaf 1911 voor ingenieur aan de Universiteit van Leuven.
In 1914 onderbreekt hij er zijn studies, neemt als vrijwilliger dienst in de artillerie van het Belgische leger, waarvoor hij later het Oorlogskruis met palmen ontvangt.
Hij hervat de studies, maar kiest nu voor technische wetenschappen en wiskunde.
Bovendien volgt hij een opleiding wijsbegeerte en wordt baccalaureus.
Hij doctoreert in 1920 bij Charles de la Vallée-Poussin met een thesis over ; ;L'approximation des fonctions de plusieurs variables réelles ; ;.
Datzelfde jaar trad hij in in het seminarie van Mechelen, waar hij in 1923 priester wordt gewijD.

Lemaître studeert daarna een jaar in Cambridge (Engeland) bij Arthur Eddington en loopt vervolgens een jaar stage in Cambridge (USA) als astronoom aan het Observatorium van Harvard onder leiding van Harlow Shapley.
Hij begint aan zijn proefschrift in het Massachusetts Institute of Technology (M.
I.
T.
).
In 1925 wordt hij in Leuven benoemd tot docent en werkt er aan de ontwikkeling van zijn kosmologische modellen op basis van de vergelijkingen van Albert Einstein en het de Sitter-model.
Hier herontdekt hij het model van een uitdijend universum waarover hij in 1927 zijn (later geruchtmakend) artikel publiceert.
In hetzelfde jaar (1925) keert hij terug naar het M.
I.
T.
om er zijn doctoraatsthesis te presenteren over ; ;The gravitational field in a fluid sphere of uniform invariant density according to the theory of relativity ; ;.
Vervolgens wordt hij benoemd tot gewoon hoogleraar aan de Universiteit van Leuven.

Lemaître als kosmoloog

Het uitdijende heelal

Reeds in 1922 had Alexander Friedmann een aantal verschillende wiskundige modellen voor de evolutie van een heelal geconstrueerd op basis van de vergelijkingen van Albert Einstein.
Lemaître, die het werk van Friedmann toen niet kende, ging in 1927 verder door het uitdijende heelal te beschrijven als hét feitelijke fysische model van ons heelal.
Zijn artikel “Un Univers homogène de masse constante et de rayon croissant rendant compte de la vitesse radiale des nébuleuses extragalactiques ; ; werd aanvankelijk niet opgemerkt.
Hij interpreteerde daarbij de reeds sinds Vesto Slipher ontdekte roodverschuivingen in het spectrum van andere sterrenstelsels als Dopplereffecten ten gevolge van de uitdijing van het heelal.
Hij maakte gebruik van gegevens van over meer dan 40 sterrenstelsels van o.
A. Gustaf Strömberg en Edwin Hubble.
Twee jaar voor Hubble berekende hij de constante waarmee de uitdijing plaatsvindt, en legde hij een lineair verband tussen de afstand en de snelheid van de sterrenstelsels.
Zijn stelling werd in 1927 nog afgewezen door Einstein, die bleef bij zijn statische model.
Toen Hubble en Milton Humason in 1929 de empirische gegevens verschaften die de stelling schenen te bevestigen, kon Lemaître de aandacht van Eddington op zijn oplossing vestigen.
Hubble liet de interpretatie van zijn gegevens over aan de theoretici, maar Eddington was overtuigd en zorgde in 1931 voor een vertaling van Lemaître's artikel over de uitdijing van het heelal.

[bewerk] De Big Bang

Wel was Eddington aanvankelijk terughoudend om met Lemaître de consequentie te trekken dat een uitdijend heelal ook een beginpunt zou hebben.
Daarop werkte Lemaître verder en in 1931 brengt hij, tegen de toenmalige wetenschappelijke opvattingen in, als eerste de stelling naar voren dat het heelal ooit als een superdichte massa, een oeratoom begon.
Niet enkel de materie en de ruimte, maar ook de tijd startte op deze “dag zonder gisteren”.
Lemaître schatte dat de leeftijd van het heelal tussen de 10 en 20 miljard jaar moest bedragen.
Een schatting die goed overeenkomt met de moderne inzichten.
Lemaître heeft de gelegenheid deze stelling in september 1931 in Londen te verdedigen in een discussie met andere wetenschappers en geestelijken rond “The Evolution of the Universe”.
De link tussen de astrofysica en de kernfysica is hiermee gelegd en een uitgebreidere versie van deze toen nog controversiële stelling volgt in 1933.
Ook Einstein stemt nu in met de visie van Lemaître.
In 1934 geeft Lemaître ook een natuurkundige betekenis aan de kosmologische constante door ze te interpreteren als de energie-inhoud van het vacuüm.
Deze hypothese van het oeratoom werd sindsdien verder uitgewerkt, o.
m.
door George Gamow.
Tegenstanders noemden de theorie spottend de Big Bang, benaming trouwens die veel heeft bijgedragen tot de populariteit van deze theorie.

[bewerk] Kosmische (achtergrond) straling

Lemaître richt zijn aandacht verder op het onderzoek van de kosmische straling, waarvan een deel, zoals volgt uit en voorspeld in zijn theorie, nog afkomstig moet zijn van de oerknal.
Vanaf 1928 waren door de expermenten van Walther Bothe en Werner Kolhöster aanwijzingen gevonden dat de kosmische straling niet uit een soort ultra-doordringende super-gammastraling bestond - zoals eerst was aangenomen - maar in werkelijkheid uit hoog energetische geladen deeltjes.
In dat geval zouden de deeltjes beïnvloed worden door het magnetisch veld van de aarde.
Dat zou betekenen dat het aantal deeltjes dat de aarde zou bereiken afhankelijk is van de richting en sterkte van dit magnetische velD. In 1932 voorspelden Lemaître en de Mexicaan Manuel Sandova Vallarta dat dichtbij de magnetische evenaar de intensiteit van de kosmische straling lager zou liggen.
Ook zou de intensiteit afhangen van de richting waar de deeltjes vandaan kwamen (de Lemaître-Vallarta theorie).
Deze voorspellingen werden spoedig bevestigd door Arthur Compton, Thomas Johnson en Luis Alvarez, waarna algemeen als bewezen werd aangenomen dat de kosmische straling bestond uit geladen deeltjes.

Volgens Lemaître kon deze kosmische straling om verschillende redenen niet afkomstig zijn van de sterren.
Zijn hypothese in 1932 was dat ze het restant waren van de desintegratie van super-radioactieve elementen tijdens de oerknal.
Hoewel tegenwoordig is bekend dat de kosmische straling uit onze eigen melkweg afkomstig is, was het wel een interessant idee.
In 1965 ontdekten Arno Penzias en Robert Wilson wel de kosmische achtergrondstraling, waarmee de oerknaltheorie uiteindelijk door de meeste wetenschappers werd aanvaarD.

[bewerk] Verdere levensloop

In de jaren na de publicatie van zijn hypothese van het oeratoom, laait de discussie tussen geloof en wetenschap opnieuw op.
Mede omwille van zijn priesterschap, zal Lemaître de volgende jaren keer op keer het onderscheid blijven aangeven tussen zijn wetenschappelijke werk en hypotheses enerzijds en zijn geloof anderzijds.
Hijzelf wilde niet dat zijn hypothese gelieerd werd met het theologische begrip van de schepping.
In 1936 werd hij lid van de Pauselijke Academie voor Wetenschappen, waarvan hij in 1960 voorzitter werd (en tot aan zijn dood zal blijven).
Hij wordt in hetzelfde jaar ook Prelaat benoemD.

In 1946 publiceert hij zijn boek “L’Hypothese de l’Atome Primitif” dat al snel in verschillende talen werd vertaalD. In de jaren 50 bouwt hij stilaan zijn leeropdracht aan de universiteit af tot aan zijn emeritaat in 1964.
Hij legt zich o.
m.
toe op het drielichamenprobleem, rekenmethodes, algoritmes o.a. de snelle Fourier Transformatie), computers en programmeertalen.
Reeds sinds de jaren 30 maakte hij gebruik van de meest geavanceerde rekenmachines.
In 1958 introduceert hij op de Universiteit de eerste computer, een Burroughs E 101, die hij ook volledig zelf programmeert.

Na zijn dood is de rol die Lemaître speelde bij de ontwikkeling van de nieuwe kijk op het heelal lange tijd onderbelicht geweest.
Pas sinds de jaren 80 verschijnt zijn naam opnieuw in deze wetenschapsgeschiedenis en wordt zijn baanbrekend werk meer en meer erkenD.

[bewerk] Onderscheidingen

In maart 1934 ontvangt Lemaître de Francquiprijs, de hoogste Belgische wetenschappelijke onderscheiding.
Hij werd hiervoor voorgedragen door Einstein, de la Vallée Poussin en Alexandre de Hemptinne.

De planetoïde (1565) Lemaître, ontdekt in 1948 door zijn landgenoot Sylvain Arend, werd genoemd naar Georges Lemaître.
Op de maan is ook een krater naar hem genoemD.

In 1950 ontvangt hij van de Belgische regering de tienjaarlijkse prijs voor toegepaste wetenschappen voor de periode 1933-1942.

In 1952 ontvangt hij de eerste Eddington Medal, uitgereikt door de Royal Astronomical Society in Londen wegens uitzonderlijke verdiensten in de theoretische astrofysicA.

Big History      Stokes Brown Cynthia      Astronomie

 Alles wat u ooit wilde weten over de relatie van onze soort met de planeet maar nooit durfde vragen, gebald in 384 bladzijden.
Alstublieft.

Kosmologie      ?      Astronomie

Voor de volledige tekst ga via formulier Korte Inhoud naar \Mijn documenten\Mijn eBooks\Kosmologie.
doc

De oneindigheid van het heelal is iets wat tot ieders verbeelding spreekt.
Ik vond het dan ook een enorme uitdaging om net de meest exotische objecten uit deze brede waaier eens van naderbij te bekijken.
Een flinke dosis doorzettingsvermogen en een sterke interesse lagen dan ook aan de basis van deze zware materie wat in dit geval dubbel te interpreteren is.

Wat ik vooral belangrijk vond in de lange weg naar dit eindresultaat was een algemeen inzicht krijgen in wat er momenteel omtrent zwarte gaten geweten is.
De beste manier om dit te bereiken was een groot aantal uren te spenderen aan het lezen van boeken, het doorzoeken van vooraanstaande Engelse websites omtrent ruimtevaart en sterrenkunde en vooral het begrijpen van al de informatie.
Het spreekt voor zich dan dit niet altijd even gemakkelijk was maar gaandeweg vielen alle puzzelstukjes wel mooi op hun plaats.

 I.
Het ontstaan van een zwart gat

     A. Het krimpen van een ster

     B. Witte dwerg

         1.
Uitsluitingsprincipe van Pauli

         2.
Chandrasekhar-limiet

         3.
Kenmerken

         4.
Sirius B

     C. Supernova's

         1.
Type I

         2.
Type II

         3.
Core-bounce mechanisme

         4.
Krabnevel

         5.
Supernova 1987A

         6.
Sterrenas als bouwstenen 16

     D. Neutronensterren

         1.
Pulsars

         2.
Extreme krachten

     E.
Zwarte gaten

 II.
Fysische kenmerken11 19

     A. Opslokken van licht

     B. Waarneminsghorizon

     C. Singulariteit

     D. Roodverschuiving

         1.
Spectroscopie

         2.
Roodverschuiving

         3.
Dopplereffect

         4.
Tijddilatie

     E.
Getijdeneffecten

         1.
Getijdeneffecten op aarde

         2.
Getijdeneffecten in de atmosfeer

         3.
Zwart gat trekt ster uit elkaar

     F.
Rotatie

         1.
Model van Kerr

         2.
Energieboost

         3.
Accretieschijf

         4.
Jets

 III.
De speurtocht naar zwarte gaten

     A. Röntgenbronnen

         1.
Röntgenstralen

         2.
Detecteren van röntgenbronnen

         3.
Sco X-1

     B. Dubbelsystemen

     C. Chandra

         1.
De naam

         2.
De hardware

         A. De telescoop

         B. Allerlei wetenschappelijke instrumenten

         C. De steunstructuur

         3.
Enkele foto's gemaakt door Chandra 43

     D. Voorlopige ontdekkingen

         1.
Cygnus X-1

         2.
Stellaire zwarte gaten

         3.
Mediummassa zwarte gaten

         4.
Supermassieve zwarte gaten ;

De ontrafeling van de kosmos      Greene Brian      Astronomie

Sinds enkele decennia werkt een groot aantal natuurkundigen aan een theorie die de opvolger zou moeten worden van zowel de kwantummechanica als de algemene relativiteitstheorie.
Ondanks de recente hype betwijfelen steeds meer fysici of deze theorie de hoge verwachtingen zal kunnen inlossen.

Door Ronny Martens

De snaar- of stringtheorie, waarvan de grondslagen enkele decennia geleden gelegd werden, vindt zijn oorsprong in een fundamenteel probleem bij de twee belangrijkste succestheorieën van de natuurkunde, de kwantummechanica en de algemene relativiteitstheorie.

In de praktijk worden deze theorieën naast elkaar, elk op hun eigen ‘domein’, toegepast.
Doorgaans gaat het om situaties waarbij de verschijnselen waarvoor men de andere theorie nodig heeft, verwaarloosd kunnen worden.
Zo is de kwantumtheorie zeer succesvol gebleken bij de studie van het allerkleinste, van moleculen over atomen en atoomkernen tot elementaire deeltjes.
Op deze schaal zijn de effecten van de zwaartekracht onmeetbaar en daarom kan de algemene relativiteitstheorie hier zonder problemen buiten beschouwing worden gelaten.
Deze laatste wordt dan weer toegepast in situaties waarin de zwaartekracht de belangrijkste rol speelt.
In de praktijk gaat het dan over verschijnselen op kosmische schaal, van planeten tot de structuur van de kosmos als geheel, waarbij de discrete natuur van verschijnselen op microschaal niet tot uiting komt.

Het probleem is echter dat er raakvlakken bestaan waar beide theorieën moeten toegepast worden, zoals de structuur van zwarte gaten en het prille begin van de kosmos (de Oerknal).
Deze toepassingen hebben tegelijkertijd betrekking op extreem kleine objecten (in theorie punten) en extreme zwaartekrachtsvelden.
Om dergelijke objecten of toestanden correct te kunnen beschrijven is er dan ook een gecombineerde toepassing van zowel de kwantumtheorie als de algemene relativiteitstheorie nodig.
En hier zit nu net het probleem : men is er nog niet in geslaagd om beide theorieën in een gemeenschappelijk kader onder te brengen en zo een kwantumtheorie van de zwaartekracht te ontwikkelen.
Alle pogingen daartoe zijn tot nu toe spaak gelopen.

Een van de hoofdoorzaken van het probleem is dat de opvatting over zwaartekracht fundamenteel verschilt in beide theorieën.
Volgens Einstein is zwaartekracht een geometrische kromming van de ruimte die bepaald wordt door de massaverdeling in de omgeving.
Voor een kwantumtheorie van de zwaartekracht daarentegen zou zwaartekracht op dezelfde manier beschouwd moeten worden als de andere drie fundamentele natuurkrachten, namelijk als een uitwisseling van ‘krachtdragers’, deeltjes die de kracht overdragen tussen objecten met de betreffende eigenschappen.
Zo is de krachtdrager van de elektromagnetische kracht het foton of ‘lichtdeeltje’ dat uitgewisseld wordt tussen objecten die de eigenschap ‘lading’ bezitten.
Analoog hiermee verwacht men in een kwantumtheorie van de zwaartekracht het ‘graviton’ te moeten invoeren, een ‘zwaartekrachtdeeltje’, dat uitgewisseld wordt tussen objecten met de eigenschap ‘massa’.
Kortom, we hebben te maken met twee theorieën die in hun huidige vorm eigenlijk onverzoenbaar zijn.

 

Die onverzoenbaarheid is natuurlijk een uitdaging voor de natuurkundigen, die dan ook blijven zoeken naar een overkoepelende theorie.
In de laatste decennia van de vorige eeuw hebben ze belangrijke stappen gezet om drie van de vier fundamentele natuurkrachten, namelijk de elektromagnetische kracht, de zwakke en de sterke kernkracht, onder één theorie samen te brengen: het zogenaamde ‘Standaardmodel’.
Deze theorie is nog niet volledig af - het doel is een GUT of Grand Unified Theory -  maar men denkt wel in de goede richting te zitten.
Het ultieme doel blijft echter de vereniging (de unificatie) van alle vier de fundamentele natuurkrachten, dus van het Standaardmodel of de GUT met de zwaartekracht.
Als men een dergelijke theorie zou vinden, een soort Superzwaartekrachttheorie, dan zou volgens sommige fysici het werk van de theoretische natuurkunde minstens tijdelijk als ‘af’ beschouwd kunnen worden.
Met een knipoogje wordt deze wensdroom soms de TOE ofwel Theory Of Everything – de Theorie van Alles – genoemD.

 

Eén kandidaat (er zijn er meerdere) die de kwantummechanica met de algemene relativiteitstheorie poogt te verzoenen en die de laatste twee decennia sterk in de belangstelling is gekomen, staat bekend als de Snaartheorie, de Supersnaartheorie of recenter de M-theorie.

 

In de klassieke theorieën zijn elementaire deeltjes wiskundig gezien eigenlijk punten.
Rekenen met punten leidt in bepaalde situaties echter tot problemen.
Om dit te omzeilen stellen snaartheorieën  de fundamentele deeltjes niet voor als punten maar als minuskule ééndimensionele objecten die zich gedragen als ‘snaren’ en zich - net zoals de snaren van een muziekinstrument - in verschillende trillingstoestanden kunnen bevinden.
Vandaar de naam ‘snaartheorie’ (stringtheory).
Elke trillingswijze zou dan overeenkomen met een verschillend soort deeltje uit de elementaire-deeltjesfysica, zoals een quark, een elektron, een foton, enzovoort.

 

De eerste versie van de snaartheorie leek mooi, maar al vlug kwam men voor onoverkomelijke problemen te staan.
Deze werden eind vorige eeuw min of meer opgelost door aan te nemen dat de ‘snaren’ niet alleen trillen in onze gekende vier dimensies (drie ruimtelijke dimensies en de tijd), maar in 10 of meer dimensies, waarvan  slechts de bekende vier waarneembaar zijn.
De andere dimensies zouden op microschaal op een zeer ingewikkelde meerdimensionale manier ‘opgevouwen’ zijn, waardoor hun bestaan slechts op die schaal (en dan spreken we over nog véél kleinere afstanden dan die van atoomkernen!) waarneembaar zou worden.
Later werd de theorie nog verder uitgewerkt naar 11 dimensies en werden er naast de ééndimensionale snaren ook twee- en driedimensionale elementen toegevoegd, die zich - om de analogie met muziekinstrumenten te behouden - gedragen als membranen (denk aan een trommel of een pauk) en die afgekort als ‘branen’ aangeduid worden.
Sinds men kon aantonen dat de verschillende, op het eerste gezicht los van elkaar staande versies van de snaartheorie beschouwd kunnen worden als varianten van een meer algemene theorie, spreekt men ook over de Supersnaartheorie of de M-theorie.

 

Wat is nu de betekenis van die M-theorie? Heel wat natuurkundigen die eraan werken denken dat die uitzicht biedt op de langgezochte unificatie van de vier fundamentele natuurkrachten en een verklaring kan bieden voor het bestaan van de verschillende soorten elementaire deeltjes.
De theorie wordt daarom soms de ‘Heilige Graal’ van de natuurkunde genoemD.

 

Uit de vorige paragrafen kan men afleiden dat de theorie extreem complex, extreem abstract en wiskundig extreem ingewikkeld is.
Die complexiteit zou op zich geen probleem mogen zijn - de matrixmechanica uit de begintijd van de kwantummechanica was ook niet van de gemakkelijkste - ware het niet dat de toetsbaarheid van de nieuwe theorie in vraag wordt gestelD.

 

Een van de redenen waarom de natuurkunde in de voorbij eeuw met rasse schreden is vooruitgegaan, moet gezocht worden in de wisselwerking tussen theorie en experiment.
Van een wetenschappelijke theorie mag men niet alleen verwachten dat ze de reeds gekende waarnemingen kan verklaren in het kader van een meeromvattend geheel (de theorie), maar ook dat ze nieuwe waarnemingen correct voorspelt.
Het experiment is hierbij de echte toetssteen: als de nieuwe waarnemingen door de theorie correct voorspeld worden - en niet door een concurrerende theorie - dan leveren ze een zeer sterk argument om aan te nemen dat de nieuwe theorie op het goede spoor zit en dat het zinvol is om verder te werken in die richting.
Op die manier zorgt de wisselwerking tussen theorie en experiment voor verder vruchtbaar wetenschappelijk werk, dat een beter inzicht moet verschaffen in de natuur.

 

Wat is nu het probleem met de supersnarentheorie? Dat de voorspellingen die ze doet met de huidige stand van de technologie niet getest kunnen worden.
Zo worden er bijvoorbeeld een aantal effecten voorspeld voor de sterkte van de zwaartekracht op kleine afstand (orde van fracties van een millimeter), maar die zijn jammer genoeg veel te zwak om experimenteel te toetsen.
Misschien dat men dat in het jaar 2100 wel zal kunnen .

Andere voorspellingen blijken dan weer zo onzeker te zijn dat een negatieve uitkomst niet als een weerlegging van de theorie beschouwd kan worden [1].
Zo voorspellen sommige snaartheoretici dat toekomstige proeven met nieuwe deeltjesversnellers het effect van een ‘energielek’ uit een van de andere dimensies zou kunnen waarnemen [2].
Het grote probleem met dergelijke voorspellingen is echter dat wanneer die niet blijken te kloppen, de theorie daar nauwelijks onder lijden zal.
Er bestaan immers nogal wat onzekerheden (zoals de energieniveaus waarbij bepaalde voorspelde verschijnselen zouden moeten optreden) rond die experimentele voorspellingen.
Kortom, men kan zich op dit ogenblik met recht de vraag stellen of de snaartheorie eigenlijk wel falsifieerbaar is, en sinds Popper weten we dat dit toch wel iets zegt over de wetenschappelijke status van een theorie.

 

Vandaar dat nogal wat theoretische natuurkundigen, waaronder een aantal Nobellaureaten natuurkunde, hun twijfels hebben over de status van de snarentheorie: is het wel meer dan fantastische wiskunde? Zo stelt Martinus Veltman (Nobelprijs natuurkunde 1999): “De snaartheorie is een religie en daarom irrelevant voor de wetenschap.
”[3] Hij stelt ook dat de snaartheoretici “decennialang doorrommelen met een theorie die geen contact maakt met de werkelijkheiD.” [4] Ook Sheldon Glashow (Nobelprijs natuurkunde 1979) vraagt zich af of het een natuurkundige theorie dan wel filosofie is.
Volgens hem is het een discipline die niets gemeenschappelijks heeft met de experimentele fysica [5].
En recent zijn er een aantal boeken van theoretische fysici verschenen die hun twijfels onder de aandacht van een ruimer publiek willen brengen (Smolin, Woit, .
) [6].

 

Ongeveer iedereen is het er wel over eens dat, puur wiskundig beschouwd, de theorie een kunsttoer is die alle bewondering verdient (en een Fields medal - deze “Nobelprijs voor de wiskunde” werd toegekend aan E.
Witten, een van de vaders van de snaartheorie).
Maar of het ook wat met de realiteit te maken heeft, moet nog duidelijk worden.
Alleen experimenten zullen hierover uitsluitsel kunnen geven, en precies op het vlak van de experimentele voorspellingen laat de theorie nog heel wat te wensen over.
Zelfs wanneer de LHC (Large Hadron Collider, de nieuwe deeltjesversneller van de CERN bij Genève) in 2009 in gebruik genomen wordt, blijft het twijfelachtig of de resultaten ervan de knoop zullen kunnen doorhakken.

 

Benieuwd dus wat men over pakweg 25 jaar over de theorie zal denken: zal het genoteerd worden als een interessant maar doodlopend straatje in de geschiedenis van de natuurkunde of wordt het de kier die de deur wagenwijd opende naar nieuwe inzichten in de structuur van de kosmos? ;

Hoe het heelal zijn vlekken kreeg      Levin Janna      Astronomie

zie ook :     http://www.
eddyechternach.
nl/artikelen/eerste%20sterren.
html

                      http://www.
astro.
uu.
nl/~strous/AA/nl/antwoorden/heelal.
html"v522

Een doorbraak in de kosmologie maakt duidelijk wat we niet weten.
Is dat een blamage voor de fysica?

Ons wereldbeeld is de afgelopen maanden ingrijpend veranderd, en dan hebben we het niet over de Tweede-Kamerverkiezingen of de wereldpolitiek.
Met de kenmerkende bescheidenheid van de wetenschap is een aantal grote vragen beantwoord die de mens vanaf de vroegste tijden heeft beziggehouden, ook al kan men zich afvragen wie de rust kon opbrengen naar het antwoord te luisteren.
Ergens ondergesneeuwd in het lokale nieuws van de planeet aarde, tussen Bush, Bagdad, Balkenende en Beatrix, werden op 12 februari de eerste metingen aangekondigd van de Amerikaanse Wilkinson Microwave Anisotropy Probe (WMAP) satelliet, die met grote precisie de ouderdom, ontstaansgeschiedenis, grootte en vorm van ons heelal heeft vastgestelD.

Zo is nu bekend dat ‘wij’, dat wil zeggen alle materie en straling, ‘onze kosmische habitat’ om met een van de hier besproken boeken te spreken, ja, zelfs de tijd, 13,700 miljoen jaar oud zijn - een getal dat is vastgesteld met een nauwkeurigheid van 200 miljoen jaar.
Dat is een leeftijdsbepaling met de precisie van een geologische schaal, zeg maar plus of minus de dinosauriërs.
Vergelijk dit perspectief met de berekening van de Ierse aartsbisschop James Ussher, die in 1650 de vele generaties in de oudtestamentische bijbelboeken optelde en concludeerde dat de schepping begon bij de dageraad van 23 oktober in het jaar 4004 voor Christus.
Natuurlijk was de leeftijd van het universum al langer bij benadering bekend - ergens tussen de 10 en 15 miljard jaar - maar onderschat niet de kracht van de extra decimaal.
Over een aantal jaren zal de 13,7 miljard jaar een culturele icoon worden, net als de 4,5 miljard jaar die onze aarde bestaat, een getal dat trouwens met dezelfde 1% precisie bepaald is.

‘Dit is een stille wetenschappelijke revolutie, die om een homerische vergelijking vraagt.
’

De WMAP satelliet bracht ons nog allerlei ander fascinerend nieuws.
Zo blijkt maar 4% van de totale energie in het heelal te bestaan uit de vertrouwde deeltjes waaruit alle sterren en planeten zijn samengestelD. De resterende 96% is simpelweg van onbekende aard en vormt een enorme uitdaging, maar ook een beetje een blamage voor de moderne fysicA. Het laat weer eens zien hoe zelfs volwassen disciplines als de natuurkunde en de sterrenkunde - door velen gezien als een min of meer afgeronde zaak - slechts kleine eilanden van kennis in een zee van onwetendheid zijn.
Maar dit onbegrip is nu wel precies gemaakt, en dat is toch weer de unieke kwaliteit van de wetenschap.
Zo bestaat 23% van de vermiste energie uit zogeheten koude, donkere materie: nieuw te ontdekken deeltjes waarvan we weinig anders weten dan dat ze elkaar via de zwaartekracht aantrekken.
De overgebleven 73% wordt gevormd door een mysterieuze vorm van onzichtbare pure energie, ‘donkere energie’ gedoopt.
Deze energie is waarschijnlijk het gevolg van de kortlevende deeltjes die, gedoogd door de soepele wetten van de kwantummechanica, continu ontstaan en weer verdwijnen in het vacuüm.
De veerkracht van deze donkere energie die in de lege ruimte ligt opgesloten, doet het heelal als een soort ineengedrukte spons versneld uitdijen.

Dit alles is een stille wetenschappelijke revolutie, die om een homerische vergelijking vraagt.
Soms ziet de reiziger vanuit de verte een in mist gehuld landschap opdoemen dat een tijd lang object van wilde speculatie wordt.
Is het een bergtop of een wolkenformatie, een meer of een gletsjer? De verbeelding probeert wanhopig uit de beschikbare informatie een beeld te vormen.
Dan plotseling breken de mistflarden uiteen en vallen de visuele puzzelstukjes een voor een in elkaar.
In het korte moment voordat het landschap in alle details zichtbaar wordt en alle ambiguïteiten verdwijnen, is men gevangen in een gebied tussen onzekerheid en zekerheid, tussen ongeremde verbeelding en de trivialiteit van een voor iedereen zichtbaar feit.

In een dergelijke ‘ontluikende’ fase bevindt zich op dit moment de kosmologie, het wetenschapsgebied dat niets minder dan het heelal zelf als studieobject beschouwt.
Kosmologie was tot voor kort een vakgebied dat van louter speculatie aan elkaar hing.
Zo plaatste onze Nobelprijswinnaar Martinus Veltman het nog een paar jaar geleden ‘ergens tussen de economie en de parapsychologie’.
Een kosmoloog was ‘often wrong, but never in doubt’ en werkte volgens de principes van de grote cultuurfilosoof Marx (Groucho, niet Karl), van wie de onsterfelijke woorden zijn: ‘These are my principles, and if you don’t like them,...I have others.
’ Men heeft dan ook geleerd kosmologische voorspellingen met een gezonde dosis scepsis tegemoet te treden.

Maar deze situatie is snel aan het omslaan.
In de afgelopen jaren zijn veel belangrijke waarnemingen gedaan en er staan er nog meer op stapel, zowel vanuit satellieten als vanaf de aarde.
Uit deze resultaten zijn met een indrukwekkend aantal decimalen de karakteristieken van het heelal af te lezen.
De verwachting is dan ook dat de kosmologie binnen een paar jaar een volledige make-over zal hebben ondergaan tot een respectabel, kwantitatief vakgebieD.

Deze transformatie is mijns inziens een ongekende revolutie in vergelijking tot andere revoluties in de natuurwetenschap.
Men kan denken aan de enorme impact in de fysica van de ontwikkeling van de kwantummechanica of het standaardmodel van de elementaire deeltjesfysicA. Of aan de kwantumsprongen in de biologie - zoals de evolutietheorie van Darwin en de ontrafeling van het DNA molecuul door Crick en Watson - die de moderne basis vormen van het begrip van het leven.
Als binnenkort alle kengetallen van het heelal bekend zijn, zal dit ‘kosmische standaardmodel’ onderdeel worden van de natuurwetenschappelijke canon en heeft de mens een belangrijke plaatsbepaling in de orde der dingen gevonden.

Centraal in deze revolutie staat de kosmische achtergrondstraling: een zee van lichtdeeltjes die een relict (en ook een beetje een reliek) vormt van de big bang.
Ongeveer 380.
000 jaar na de oerknal zijn deze fotonen ontstaan en sindsdien vliegen ze ongehinderd door de kosmos totdat ze in onze aardse satellieten gevangen worden.
Dit bad van straling waarin het gehele heelal is ondergedompeld - nogal frisjes met een temperatuur van slechts 2,75 graden boven het absolute nulpunt - is het allergrootste en alleroudste ons bekende fossiel.
En het hoeft niet opgegraven te worden, want het staat levensgroot aan de hemel.
Alleen als we in de nabije toekomst zwaartekrachtsgolven en neutrino’s gaan meten, bijna onzichtbare spookdeeltjes die dwars door alle materie heen gaan, zullen we nog dieper in het verleden kunnen kijken.

Toch werd deze vingerafdruk van de schepping eerst nog verward met duivenpoep.
In 1965 waren in het plaatsje Holmdel in New Jersey de twee Amerikaanse telecom-ingenieurs Arno Penzias en Robert Wilson in opdracht van de befaamde Bell Labs met een nieuwe microgolfontvanger aan het werk.
Het apparaat werd gebruikt om de eerste communicatie per satelliet te testen.
Er was een storend achtergrondsignaal in hun ontvanger dat ze maar niet wisten kwijt te raken.
Ze probeerden van alles.
Onder andere verwijderden ze een laag van wat ze later een ‘bijzonder goed isolerend organisch medium’ zouden noemen.
Zonder dat ze het wisten, hadden deze ingenieurs het eerste signaal van de oerknal opgevangen en hiermee de moderne experimentele kosmologie ingeluiD.

‘Nu bekend is dat “wij” 13,7 miljard jaar oud zijn, zal over een aantal jaren de leeftijd van het universum een culturele icoon worden, net als de 4,5 miljard jaar die onze aarde bestaat.
’

Het idee dat het heelal door een oerknal is ontstaan en dat er nog restanten van dit explosieve begin aanwezig zouden moeten zijn, werd eind jaren twintig voor het eerst door de Waalse priester (met een MIT doctoraat) George Lemaître geopperd - overigens een interessant gegeven voor een discussie over de relatie tussen geloof en kosmologie.
Hij vergeleek het huidige heelal met een zojuist beëindigde vuurwerkvoorstelling en zag ons ‘vanaf een goedafgekoelde sintel kijken naar de afkoelende zonnen terwijl we ons de verdwenen briljante oorsprong van de wereld probeerden voor te stellen’.
Het was daarna vooral de Russisch-Amerikaanse fysicus George Gamov die het idee propageerde dat de big bang een vingerafdruk moet hebben nagelaten in de vorm van een alles omringend bad van straling.
De temperatuur werd toen geschat tussen de één en tien graden boven het absolute nulpunt.

Uiteindelijk maakte de fysicus Robert Dicke in Princeton de eerste concrete plannen voor de directe waarneming van dit verschijnsel.
Toen men al vergevorderd was met de constructie van een speciaal ontworpen microgolfdetector en zodoende geen verdere concurrentie vreesde, mocht een van Dicke’s medewerkers, de theoreticus Jim Peebles, er een voordracht over geven.
Via de informele tamtam bereikten zijn ideeën ook Penzias en Wilson, die op dat moment zaten te worstelen met het onverklaarbare stoorsignaal van hun apparaat, dat ironisch genoeg Dicke zelf twintig jaar eerder ontworpen haD. De fysici uit Princeton wisten niet dat op dertig mijl afstand hun experiment al was uitgevoerd! De twee groepen kwamen bij elkaar en de rest is geschiedenis.
Het artikel van Penzias en Wilson - uiteindelijk goed voor de Nobelprijs in 1978 - verwijst slechts zeer subtiel naar de kosmologische verklaring.
De nederige titel A measurement of excess antenna temperature at 4080 Mc/s wordt als wetenschappelijk understatement slechts overtroffen door de beroemde laatste zin in het artikel van Crick en Watson waarin ze de structuur van het DNA molecuul wereldkundig maken: ‘It has not escaped our notice that the specific pairing we have postulated immediately suggests a possible copying mechanism for the genetic material.
’

De volgende fase in deze kosmische thriller is de Cosmic Background Explorer (COBE) satelliet, die begin jaren negentig nauwkeurig naar de afwijkingen in de achtergrondstraling ging zoeken en deze ook vonD. De minuscule variaties in temperatuur aan de hemel zijn verantwoordelijk geweest voor de vorming van alle structuur in het heelal - sterrenstelsels, sterren, planeten, en uiteindelijk ook het leven op aarde.
Als deze kleine imperfecties niet aanwezig waren geweest, zou het heelal een uniforme, oninteressante brei zijn geworden.
In de gangbare theorieën zijn de weeffoutjes in het heel vroege heelal ontstaan uit de intrinsieke variaties die in de kwantumtheorie liggen besloten, het gevolg van het onzekerheidsprincipe van Heisenberg.
Door de enorme uitdijing van het heelal werden de kwantumfluctuaties, die normaal gesproken alleen een rol spelen in de wereld van de elementaire deeltjes, uitvergroot tot werkelijk kosmische proporties.
Het zijn de precisiemetingen van de variaties in de achtergrondstraling die uiteindelijk de grootte, leeftijd en samenstelling van het heelal bepalen.
Ook al waren de COBE resultaten indrukwekkend, ze worden nu ruimschoots overtroffen door de spectaculaire beelden van WMAP, die de achtergrondstraling in veel meer detail in kaart brengt.

Waar kan men over dit alles lezen? Er is geen tekort aan populair-wetenschappelijke literatuur over kosmologie, variërend van glimmende fotoboeken tot meer technische werken, maar het is moeilijk een boek te vinden dat in alle opzichten bevredigend en up-to-date is, zeker gezien de huidige snelle ontwikkelingen.
Ik beperk me hier tot twee aansprekende recente publicaties, die ieder op geheel eigen wijze een aspect van het grote verhaal uitlichten.

Janna Levin is een jonge Amerikaanse kosmologe die tot haar eigen verbazing een bestseller heeft geschreven door het zeer persoonlijke verhaal van haar leven als postdoc in Cambridge te verweven met de grote vragen van haar vakgebieD. De titel van haar boek How the universe got its spots is misschien wel de mooiste vondst, een referentie aan het bekende verhaal How the leopard got his spots van Rudyard Kipling, een van zijn Just so stories.
In deze kleurrijke kinderverhalen, gebaseerd op Afrikaanse en Indiase vertellingen, legt hij ook uit hoe de kameel aan een bult en de olifant aan een slurf kwam.
De vlekken van de luipaard zijn een mooie metafoor voor de variaties in de achtergrondstraling, zoals die door COBE, en nu WMAP, zo precies gemeten zijn.

Naast een aansprekende inleiding in de moderne kosmologie geeft Levin een charmant doorkijkje in het typische leven van een jonge onderzoeker die in haar Wanderjahre wetenschappelijke ambitie en enthousiasme moet combineren met allerlei praktische zaken, van het vinden van een appartement tot het instandhouden van een moeizame relatie.
Dit persoonlijk relaas is verfrissend en geeft het boek een enorm tempo.
De lezer kan niet wachten tot het moment dat Levin eindelijk haar parasiterende partner dumpt.
Ondertussen neemt ze de tijd om de meer abstracte, wiskundige eigenschappen van de kosmologie, in het bijzonder de kromming van ruimte en tijd, helder uit te leggen.
Haar eigen onderzoeksterrein behelst de topologie van de ruimte, zeg maar de vorm van het heelal.
Moeten we deze voorstellen als een oneindig vlak, of kromt het heelal in zichzelf terug als een reusachtige bol of fietsband zodat we, als we maar ver genoeg kijken, ons eigen achterhoofd kunnen zien? Het zijn fascinerende vragen, die zelfs met de nieuwste WMAP data nog niet overtuigend beantwoord kunnen worden, hoewel er op dit moment druk over gespeculeerd wordt in de literatuur.

‘De vingerafdruk van de schepping werd aanvankelijk verward met duivenpoep.
’

Levin is in alle opzichten het tegenovergestelde van een andere succesvolle auteur uit Cambridge, Sir Martin Rees, die als geen ander het wetenschappelijk establishment vertegenwoordigt.
Hij heeft de perfecte antecedenten om een breed overzicht van dit gebied te geven: een uiterst briljante astrofysicus die al op zeer jonge leeftijd wetenschappelijke faam verwierf met zijn onderzoek naar zwarte gaten, de achtergrondstraling, gammaflitsen en de vorming van melkwegstelsels.
Rees is nu Royal Society Research Professor in Cambridge en bekleder van het unieke Engelse ambt van Astronomer Royal, de koninklijke sterrenkijker, een positie die in 1675 door Charles II werd gecreëerD. Hij is daarmee een ideale ambassadeur voor de astrofysica en de kosmologie.
Sinds kort is hij een opvallend productieve schrijver van populair-wetenschappelijke teksten, waarin hij ook de meer speculatieve kanten van zijn ideeën laat doorschemeren.

Zijn nieuwste boek Our cosmic habitat, hier in vertaling verschenen onder de wat kromme titel De kosmos, onze wereld, is een uitgewerkte versie van de Scribner Lectures die Rees in Princeton University heeft uitgesproken.
Dit boek overlapt aanzienlijk met zijn ook sterk aan te raden Just six numbers: the deep forces that shape the universe.
Rees voert ons mee langs de vele ingrediënten van het kosmologische standaardmodel, in het bijzonder de structuurvorming in het vroege heelal.
Het geeft de lezer een breed maar compact overzicht.

Aan het einde van zijn boek gooit Rees alle remmen los en gaat hij verder in op zijn eigen ideeën over ‘het waarom’.
Waarom is het heelal zoals het is? Waarom heeft het de karakteristieke leeftijd, grootte en vorm, die nu met indrukwekkende precisie door WMAP gemeten zijn? Dit is de laatste en misschien ook de allergrootste vraag.
Was er een keuze in de natuurwetten, het scala aan elementaire deeltjes en de beginconditie die uiteindelijk de geschiedenis van het heelal hebben mogelijk gemaakt, van de oerknal tot de ontwikkeling van het leven op aarde? Zijn grootheden als het aantal ruimtedimensies, de lading en massa van het elektron en de snelheid van het licht, die wij als natuurconstanten in een tabellenboek opzoeken, ooit door een scheppende kracht uit een catalogus uitgekozen?

Rees blijkt in deze discussie over Het Grote Waarom gecharmeerd van het antropische principe, het beginsel waarin het bestaan van intelligent leven op aarde centraal staat in het begrip van de natuur.
Volgens het antropische principe bepaalt het simpele feit dat de mens er is en zich de waarom-vraag stelt met terugwerkende kracht de kosmische parameters.
Een kleine verandering in één van deze getallen, zoals een elektron dat iets lichter uitvalt of een zwaartekracht die iets sterker aantrekt, kan zulke grote gevolgen hebben voor de geschiedenis van het heelal dat het niet langer bevolkt kan worden door organismen met zelfreflectie.
Het heelal moet vooral zo fijn worden afgesteld dat het in staat is voldoende complexiteit te ontwikkelen, om uiteindelijk te leiden tot het ontstaan van het leven, en in het bijzonder van kosmologieboeken en deze bespreking!

Vele fysici zien een beroep op het antropische principe als een wetenschappelijke capitulatie.
Ze voelen zich daarin gesterkt door het fenomenale succes van de reductionistische kijk op de werelD. Logisch gezien kunnen dit soort argumenten ook hoogstens een noodzakelijke voorwaarde geven en nooit een ultieme verklaring vormen.
Maar de problematiek wordt wel aangescherpt door recente pogingen de nog onbekende fysica van de oerknal te beschrijven, zoals binnen de snaartheorie (zie De zegetocht van de snaartheorie, ABG 33, juni 2002).
De snaartheorie ligt uniek vast als theorie maar haar voorspellende waarde wordt ondergraven door het waarschijnlijk zeer grote aantal verschillende grondtoestanden - fysica-slang voor de mogelijke verschijningsvormen van het universum.
De vraag blijft dan in welke van deze vele mogelijke werelden wij leven, iets wat de theorie niet vastlegt.

Een analoge situatie kan gevonden worden in het denken over het zonnestelsel.
Zo worstelde in het begin van de zeventiende eeuw Johannes Kepler met de vraag welk principe de specifieke afstanden van de zes toen bekende planeten tot de zon vastlegt.
En vooral, waarom staat de aarde 150 miljoen kilometer ver van de zon? In zijn eerste poging deze vraag wetenschappelijk te beantwoorden, gebruikte hij geraffineerde wiskunde.
Hij ging uit van de vijf platonische lichamen, de unieke regelmatige veelvlakken die de oude Grieken en later vele kunstenaars zo fascineerden.
In Keplers tijd was dit state of the art wiskundige technologie.
Door deze vijf figuren ingenieus in elkaar te passen, construeerde Kepler een planetair model dat redelijk de gemeten waarden van de zes planeetbanen kon reproduceren.
Nu lijkt deze poging vergezocht en een duidelijk voorbeeld van een doorgeschoten theoretisch idee, een te grote drang tot wiskundige perfectie, los van het feit dat uiteindelijk nog drie nieuwe planeten gevonden zouden worden.

‘Het alles omringende bad van straling waarin het gehele heelal is ondergedompeld, is het allergrootste en alleroudste ons bekende fossiel.
’

Kort daarna vond Kepler echter wel een belangrijk gegeven, namelijk dat alle planeetbanen ellipsen zijn.
Dit feit zou later door Newton wiskundig begrepen worden en is universeel: iedere maan, planeet of asteroïde die aangetrokken door de zwaartekracht zijn rondjes draait, of het nu rond de aarde, de zon of een verre ster is, zal (in eerste benadering) een ellips beschrijven.
Maar dit verklaart nog steeds niet de afstand van de aarde tot de zon.
Wat kunnen we Kepler vertellen als hij nu via een tijdmachine voor ons zou verschijnen en ons zijn grote waarom-vraag stelt?

Ons beste antwoord zou zijn dat 150 miljoen kilometer niets bijzonders is, dat er geen principiële verklaring voor is.
Het heelal bevat ontelbare zonnen, waarvan de meeste planeten zullen hebben met een scala aan afmetingen en afstanden.
We zouden hem zelfs wat computersimulaties kunnen laten zien en elke keer dat ons zonnestelsel digitaal herboren wordt, zal er een nieuwe configuratie van planeten ontstaan, een paar grote en een paar kleine, met soms eentje die lijkt op de aarde.

De enige rechtvaardiging voor de 150 miljoen kilometer is niet wiskundig maar antropisch.
Als de baan van de planeet aarde bijvoorbeeld 4 miljard kilometer groot zou zijn, dan zouden we ons op de plaats van Neptunus bevinden.
Onze wereld zou dan bestaan uit bevroren gaswolken met een temperatuur van 225 graden onder nul.
In deze ijselijke omstandigheden zou er geen enkele kans zijn voor een levend organisme, laat staan een Kepler, die de oorspronkelijke vraag had kunnen stellen.
Ons antwoord is daarmee de ultieme just so story.

Rees voert dit argument elegant verder en schetst een scenario waarin in een spervuur van oerknallen verschillende parallelle versies van onze kosmos zijn ontstaan, gekozen uit een multiversum - een catalogus van mogelijke universa, van allerlei soorten en maten.
Dit roept een beeld op van de natuur als een reusachtig roulettewiel, waarbij ieder vakje staat voor een ander mogelijk heelal, met bijvoorbeeld een verschillend aantal dimensies of een andere lading voor het elektron.
Bij iedere oerknal valt het balletje en komt het in een van de vakjes tot rust.
In een van deze mogelijke werelden, een die nu 13,7 miljard jaar oud is, leven wi J.

Een kleine geschiedenis van bijna alles      Bryson Bill      Astronomie

U zult zich ongetwijfeld wel vaker dan eenmaal hebben afgevraagd waar het

leven op aarde vandaan komt.
Bij de eerste de beste poging om een antwoord

op deze vraag te vinden, doemen er echter direct vele nieuwe vragen op.
Wat

dat betreft is er geen eenvoudig antwoord te vinden, en wellicht zal het

antwoord wel nooit gevonden worden.
Toch heeft Bill Bryson in zijn boek ‘een kleine

geschiedenis van bijna alles’ een uitstekende poging gewaagd om antwoorden te vinden op

deze vragen die ons bezig houden.

De schrijver neemt de lezer als het ware mee op reis door de geschiedenis van de aarde.
De

reis wordt begonnen op een onbekend punt waarvan we niet precies weten hoe lang geleden

deze gebeurtenis heeft plaatsgevonden: namelijk de oerknal.
Met een relatief eenvoudige

uitleg van de fysica en astronomie wordt stilgestaan bij dit allereerste begin van het heelal.
Al

snel wordt, met veelal humoristische voorbeelden, duidelijk dat alle afstanden en tijdsschalen

die bij het ontstaan van het heelal een rol spelen in feite onvoorstelbaar zijn.
De aantallen

sterren en melkwegstelsels groeien met de bladzijde.
Uiteindelijk wordt uit deze beschouwing

duidelijk dat het zeer onwaarschijnlijk is dat het enige leven in het heelal zich alleen op aarde

bevindt.

Een stukje verder op reis na de oerknal wordt stilgestaan bij de verschillende theorieën waar

het leven op aarde vandaan gekomen is.
Is werkelijk alle leven ontstaan in de oersoep zoals

deze in het begin op aarde ontstond, of waren er misschien nog enige andere factoren van

invloed? Na het ontstaan van de eerste aminozuren, vetzuren en andere eenvoudige

organische moleculen ontstonden er spontaan primitieve levensvormen.
Na nog eens vele

tientallen miljoenen jaren van evolutie zagen de eerste eenvoudige organismen het licht.

Sommige van deze organismen wisten zich succesvol aan te passen en waren in staat om op

het land te leven.
Bij dit gehele proces wordt uitvoerig stilgestaan in het boek.

Nog een flinke stap terug richting huis op onze reis door de tijd bevinden zich de dinosauriërs

en het grote mysterie van hun relatief plotselinge verdwijning van de aarde.
Door het

verdwijnen van deze reusachtige beesten kregen andere levensvormen de overhanD. Het

uiteindelijke resultaat van de miljoenen jaren evolutie die volgen is de mens.

Het lezen van dit zeer boeiende boek over het ontstaan van het leven is zeer de moeite waard

voor iedereen die geïnteresseerd is in onder andere astronomie, fysica, chemie, biologie en

paleontologie.
Aan de hand van dikwijls leuke anekdotes en dialogen wordt de

betrekkelijkheid van de rol van de mens op aarde steeds duidelijker.
De vele citaten en

referenties in het boek maken het, samen met de uitgebreide index, een uitstekend startpunt

om verder te zoeken naar de vele antwoorden op de vragen die wij ons stellen.

Het boek is naar mijn mening dan ook een echte aanrader voor een verdieping van de

algemene ontwikkeling en haast verplichte kost voor iedere beta-wetenschapper!

Het komt niet vaak voor dat ik zo geïnspireerd raak door een boek als ; ;Een kleine geschiedenis van bijna alles ; ; van Bill Bryson.
Bryson weet op een laagdrempelige manier zijn enthousiasme voor natuurkunde, scheikunde en sterrenkunde op de lezer over te brengen.
Hij probeert mensen met een niet meer dan gemiddelde interesse voor deze vakgebieden iets te vertellen over wie we zijn en waar we zijn.
Een kleine geschiedenis van bijna alles is dan ook geen studieboek maar een spannend leesboek.

Hoe is ons heelal ontstaan? Wat is de oerknal? En hoe groot is het heelal waarin we leven? Op veel vragen hebben we nog geen antwoord, maar Bryson geeft ons een overzicht van de meest gangbare theorieën.
Dat doet hij op een prettige en begijpelijke manier.
Zo stapt hij bijvoorbeeld (waar mogelijk) af van het wetenschappelijk notatiesysteem.
Het universum heeft een doorsnede van ongeveer 1,6 x 1024 kilometer.
Vrijwel niemand kan zich inbeelden hoe groot dit in werkelijkheid is.
Maar als je schrijft dat het universum een afmeting heeft van 1,6 miljoen maal een miljoen maal een miljoen maal een miljoen maal een miljoen maal een miljoen maal een miljoen maal een miljoen (1,6 000 000 000 000 000 000 000 000) kilometer, dan begint er iets te dagen.
(volgens sommigen is het heelal echter nog vele malen groter).
De Ruimte heet niet voor niets ruimte: het is groot en ontmoedigend saai.
Er is teveel ruimte.
De aanwezige planeten, sterren en puin vullen nog geen biljoenste van het heelal.
Het is dan ook niet zo vreemd dat kaarten van ons zonnestelsel niet op schaal getekend worden.
De afstanden zijn in werkelijk zo groot dat het praktisch niet mogelijk is het zonnestelsel op schaal te tekenen.
Zou je de Aarde terugbrengen tot een erwt, dan ligt Jupiter 300 meter verderop en Pluto een kleine 2,5 kilometer verder, ter grootte van een bacterie.
Het zonnestelstel is dus inderdaad enorm groot.

 

Een mooie tegenstelling is de afmeting van een proton, een klein onderdeel van een atoom.
De verhouding tussen de Aarde en ons zonnestelsel komt ongeveer overeen met de verhouding tussen een proton en een atoom.
Een atoom is ongeveer 0,00000008 centimeter groot.
In de punt van een letter i passen ongeveer 500.
000.
000.
000 protonen (meer dan er seconden passen in een half miljoen jaar).
Sommige onderdelen in het universum zijn heel erg klein.

Heel voorzichtig beginnen we te ontdekken waar we zijn.
Maar dat wil nog niet zeggen dat we weten hoe we er gekomen zijn.
Hoe is het leven ontstaan? En waar stammen wij vanaf? Wie zijn wij eigenlijk en waar bestaan we uit? Wat zijn cellen en wat is nu precies DNA en wat doet het?.
Bryson probeert hierop een niet te ingewikkeld antwoord te geven.

 

We zijn uit de diepte van ons onbewuste bestaan opgedoken zoals Dante aan het eind van De Goddelijke Komedie na zijn lange tocht door de hel en het vagevuur met zijn reisgenoot Vergilius uit het paradijs te voorschijn kwam en het universum in ogenschouwkon nemen.
En zo eindigt ook De geschiedenis van het denken over filosofie,wetenschap, kunst en cultuur van de oudheid tot nu van Andre Klukhuhn.
Dat was heteerste boek waar ik aan dacht toen ik Een kleine geschiedenis van bijna alles in handen kreeg.
En het leek er op, een heleboel wetenschap en een heleboel wetenschappers.
WaarKlukhuhn ingaat op de geschiedenis van het denken door de eeuwen heen oververschillende (filosofische) onderwerpen en filosofische ideeën over de wetenschap beschouwt Bryson in Een kleine geschiedenis van bijna alles de geschiedenis van hetdenken over de natuurwetenschappen.
Waarom en hoe Bryson dit doet zal ik in dit essay beschrijven.
Ik zal niet ingaan op de feiten die Bryson bespreekt, want hij bespreektzoveel, in zijn woorden bijna alles.
Maar een conclusie wil ik na het lezen van beidenboeken vast meegeven: Wetenschap beweegt en wetenschap beweegt mij na het lezen hetboek van Bryson een beetje meer.
Onbegrijpelijke wetenschapEen kleine geschiedenis van bijna alles geschreven door Bill Bryson, normaal gesproken reisboekenschrijver.
Naar aanleiding van het saaie natuurkundeboek uit de vierde ofvijfde klas ontstond de vraag of het niet mogelijk was om de wonderen en werken van dewetenschap te begrijpen en misschien zelfs te waarderen.
Zou dit kunnen op een niveau dat niet technisch of veeleisend is, maar ook niet te oppervlakkig.
Gedreven doornieuwsgierigheid en de vragen Hoe kan het dat wetenschappers van alles lijken te weten? Hoe weten ze dat? Maar waarom weten ze niet alles? schreef Bryson zijn boek.
En het is Bryson gelukt, het is gelukt om een boek te schrijven dat boeit.
Aan de hand van de geschiedenis van het wetenschappelijke denken over de natuurwetenschappen laatBryson je via wetenschappers hun ontdekkingen en hun leven kennis maken met grotetheorieën en ontdekkingen op het gebied van natuurwetenschappen.
Zoals hij als schrijvervan reisboeken gewend was neemt hij je mee op reis, een reis door de wetenschap, een reis van jouw eigen evolutie.
Zijn stijl trekt aan en nodigt uit om verder te lezen.
De puretheorieën worden bijgestaan door levendige anekdotes over de wetenschappers of hun onderzoek.
Bijvoorbeeld dat G.
K.
Gilbert de eerste onderzoeker was van betekenis watbetreft krateronderzoek.
Hij modelleerde de effecten van inslagen door knikkers in

--------------------------------------------------------------------------------

pannen met havermout te mikken.
En dat het eerste serieuze onderzoek naar zeeën om1872 was duidelijk geen leuk werk was.
Van de totaal 240 opvarenden, zowelwetenschappers als bemanningsleden, sprong een op de vier overboord, en nog eens achtstierven of werden gek.
Of het feit dat in 1953 de sterrenkundige Hubble stierf aan een hartaanval en zijn vrouw een begrafenis weigerde.
Tot op heden weet niemand wat er isgebeurt met het stoffelijk overschot van deze man.
En zo zou ik nog talloze van dezevermakelijke anekdotes kunnen noemen, en dat terwijl ik ook de relativiteitstheorie kan uitleggen.
Bryson laat de menselijke kant van de wetenschap naar voren komen en wanneer je hetboek even dicht doet, en eens rustig nadenkt, zul je toch vaak denken: ‘Arme armewetenschappers’.
Wetenschappers met een geniaal idee werden niet serieus genomen,mensen die iets ontdekten kregen daarvoor totaal geen eer maar die eer ging naar iemandanders.
En wanneer dat boek nog langer dicht ligt zie je tussen de regels door dansen, watze je bij wetenschapsfilosofie al zo lang duidelijk proberen te maken.
Wetenschap staatniet vast, kennis net zo min.
Waar wij de indeling in rijken leren werd in de jaren vijftig de natuuronderzoeker Haeckel nog voor gek verklaard toen hij beweerde dat bacteriën recht hadden op een eigen rijk toen in 1967 Woese de wereld verraste door delevensboom opnieuw zo op te stellen dat er ruimte was voor drieëntwintig in plaats van vijf hoofdtakken.
Deze groepeerde hij onder drie nieuwe hoofdcategorieën – Bacteria,Archaea, en Eukarya, die hij domeinen noemde.
Dit keer kwam het commentaar niet overhet feit dat bacteriën een eigen rijk kregen, maar de mensen zagen het verschil niet methet blote oog en moesten dus niets van de indeling hebben.
En de discussie over deindeling in rijken, domeinen etC. woedt nog steeds.
Kennis staat niet vast en wetenschap wordt niet altijd gewaardeerD.Geschiedenis van bijna allesNiet enkel goeds over dit boek.
Een kleine geschiedenis van bijna alles, een gewaagdetitel.
En eigenlijk vind ik deze titel dan ook niet zo geslaagd al nodigt hij wel uit tot lezen.
Deze titel schept misschien een verkeerde verwachting.
Deze kleine geschiedenis omvatnamelijk niet bijna alles, deze geschiedenis omvat de geschiedenis van hetwetenschappelijke denken op het gebied van de natuurwetenschappen.
Denatuurwetenschappen omvatten veel, het ontstaan van de aarde, het ontstaan van deHomo sapiens en de Neanderthalers, eigenlijk alles wat voor de mens belangrijk is begintwel bij de natuurwetenschappen.
Bryson schrijft een soort samenhang tussen de Europesegeschiedenis en technische ontwikkelingen die de wetenschap elke keer op een anderniveau helpen in de laatste eeuwen.
Hij schrijft dus ten eerste geen geschiedenis van bijnaalles, hij geeft de geschiedenis van de wetenschap van de afgelopen eeuwen.
En daarnaast geeft deze geschiedenis niet bijna alles weer, deze geschiedenis geeft enkel hetwetenschappelijke denken weer van de westerse werelD.Tot slotHet schrijven van dit essay kostte nog best wat moeite, ik had mijn vader verteld dat hijdit boek wel interessant zou vinden en het misschien van de vakantie eens moest lezen.
Hij zou het interessant vinden.
Waar ik vroeger van hem de Kameleon moest lezen,omdat hij dat vroeger las, omdat hem dat vroeger bezig hield, zo vindt mijn vader het wel

interessant dat zijn dochter studeert en wat haar bezig houdt.
Het leek mij een interessantboek voor mijn vader, zo zou hij wat te weten komen over de natuurwetenschappen.
En zo geschiedde het, mijn vader begon met lezen.
En ik? Ik kreeg dat boek niet meer terug,terwijl ik mijn essay wilde schrijven!Bill Bryson heeft een knap staaltje werk geleverD. Zijn doel om een voor vrijwel iedereen begrijpelijk en interessant leerzaam boek te maken is naar mijn idee geheel gelukt.
Behalve zijn eigen houding tegenover de wetenschap heeft hij mijn houding tegenover denatuurwetenschappen veranderD. Natuurwetenschappen hoeven niet saai of vaag te zijn,met boeiende stukjes over de wetenschappers maakt hij de natuurwetenschappen aantrekkelijk en vooral persoonlijk.
Een kleine geschiedenis van bijna alles is geen puurnatuurwetenschappelijk boek, naar mijn idee maakt Bryson het extra interessant door hetgeschiedkundige te combineren met het natuurwetenschappelijke en daarbij te laten zien hoe die kennis tot stand is gekomen.
Hij laat niet alleen de ideeën zien die er zijn, maarook die er waren en hoe die ideeën er zijn gekomen.
Bill Bryson heeft in zijn boek Een kleine geschiedenis van bijna alles aan mij laten zienwat we eigenlijk allemaal al weten; en dan bedoel ik niet dat de aarde is ontstaan uit deoerknal of het feit dat we uit atomen bestaan ook al was dat erg interessant om te lezen.
Dan doel ik erop dat wetenschappers ook maar mensen zijn.
Mensen met ideeën, mensen die fouten maken, mensen die een normaal leven leiden of arm zijn.
Zelfs Einstein wasniet alleen maar wetenschapper.
Toen de dichter Paul Valéry bijvoorbeeld aan hem vroeg of hij een aantekeningenboek bijhield om zijn ideeën te noteren antwoordde Einsteinverbaasd dat dat niet nodig was, omdat hij niet zo vaak ideeën haD. Wetenschappers zijn gewone mensen, zelfs de meest geniale.
En ik denk dat een ieder dat zo nu en dan nog wel eens vergeet.
Vera Zanen0457027 ;

Perfect Universum      Davies Paul      Astronomie

Een boek om van te smullen.
Natuurkundige en astronoom Paul Davies neemt zijn lezers mee op een rondgang langs de nieuwste kosmologische inzichten, en deinst niet terug voor filosofische onderwerpen als het multiversum, parallelle werelden, de toekomst van het heelal, en het antropisch principe.
De ondertitel van de Nederlandse editie doet onterecht vermoeden dat het boek vooral over het leven op aarde gaat.
In plaats daarvan behandelt Davies de vraag waarom het heelal is zoals het is, en bewandelt hij het grensvlak tussen wetenschap en religie.
Een aanrader voor iedereen die belangstelling heeft voor de grote vragen van het bestaan.

Over de inhoud: Perfect universum beschrijft de nieuwste inzichten in de kosmologie - het deelgebied van de sterrenkunde dat zich bezighoudt met ontstaan, evolutie en eigenschappen van het heelal als geheel.
Daarbij komen de oerknaltheorie en de ontdekking van donkere materie en donkere energie natuurlijk uitgebreid aan boD. Maar Davies bespreekt ook de fascinerende theorieen over parallelle heelallen, die samen met het onze een groot Multiversum vormen.
Binnen die Multiversum-theorie gaat hij in op de vraag waarom ons heelal precies die eigenschappen bezit die de vorming van complexiteit en leven mogelijk maken.

Over de stijl: Het boek is goed te volgen voor iedereen met een gezonde belangstelling voor tot de verbeelding sprekende ideeen en gedachten.
Davies schuwt de diepgang niet, maar hij heeft een zeer plezierige, onderhoudende stijl van schrijven.
De vertaling van Mark Tuijl is uitstekenD.

Over de vorm: Perfect universum is een echt leesboek.
Het bevat slechts enkele toelichtende diagrammen en illustraties.
Net als de ondertitel wekt de omslagillustratie van de Nederlandse editie helaas de suggestie dat het boek vooral over het leven op aarde gaat.

Over de auteur: Paul Davies is theoretisch natuurkundige en astronoom.
Naast zijn onderzoekswerk (tegenwoordig als directeur van het Beyond -instituut in Arizona) publiceerde hij tientallen populair-wetenschappelijke boeken.

Leven, het lijkt zo gewoon.
Maar het leven is afhankelijk van vele fysische wetten en grootheden.
Natuurconstanten zoals de lichtsnelheid of de constante van Planck zijn willekeurig (of niet?).
Als ze maar een iets andere waarde zouden hebben, zou er geen leven mogelijk zijn.
Of zelfs geen heelal.
Het lijkt alsof het heelal precies op maat is gemaakt om leven op aarde mogelijk te maken.

Fysicus en schrijver Paul Davies gaat in PERFECT UNIVERSUM in op deze stelling en onderzoekt de meest gangbare theorieën van de moderne natuurkunde.
Steeds meer wetenschappers verklaren de uitzonderlijke omstandigheden waaronder leven mogelijk is uit het feit dat ons universum slechts één van de vele universa is.
Men spreekt in dat verband ook wel van een multiversum: vele parallelle heelallen met steeds andere wetten.
Slechts in één heelal (of zijn er meer?) zijn alle fysische wetten en grootheden perfect op elkaar afgestemD.

^De wetenschap van de kosmos      Waelkens Christoffel      Astronomie

U bevindt zich hier      Potter Christophe      Astronomie

; ;Een boekje dat werkelijk een uitdaging op zich is, want het brengt een moeilijke oefening dat wel degelijk geslaagd kan worden genoemd : het brengen van een complexe materie, een onwezenlijke kennis, over een materie dat de meesten onder ons hun petje te boven gaat, maar hier op een begrijpelijke en (vrij) eenvoudige wijze wordt geduid, in een menselijke taal en toegankelijk voor iedereen die de moeite wil nemen om kennis te maken met de huidige kennis en inzichten die te maken hebben met ons bestaan, ons ontstaan, en de manier waarop het heelal sinds de big bang wel degelijk een passievolle wetenschappelijke wereld is geworden, waar de mensheid reeds eeuwenlang mee bezig is om het te vatten en te snappen.
Het is een ontdekkingsreis doorheen onze wereld binnen de ruime omgeving dat we het heelal noemen.
Eigenlijk is het te groots om in woorden te vatten, en toch slaagt deze auteur er op een sublieme wijze in om alle gegevens en theorieën, stellingen en inzichten zo te brengen dat het een spannend avontuur wordt voor de lezer, al dan niet specialist.
Geen romannetje dat je zo tussendoor zal lezen, maar een erudiet boek dat je inzichten zal verschaffen in de werking en de evolutie van het heelal, en onze plaats daarin.
   

 

 

In ; ;U bevindt zich hier ; ;neemt Christopher Potter de lezer mee op een schitterende reis door het universum.
Potter weet op een briljante manier te ontleden wat wij onder het universum verstaan.
Waar wonen zij en wie zijn wij? En hoe ontstond `iets¿ uit het `niets¿? Alle wonderen van het heelal komen aan bod: de relativiteitstheorie, de quantumtheorie, de evolutietheorie, de big bang en het ontstaan van de mens.
Maar ook de vraag hoe wij over dat universum denken.

50 Inzichten in het universum      Baker  Johan      Astronomie

50 inzichten-reeks.
Toegankelijke introducties.
De snelheid waarmee recente wetenschappelijke ontdekkingen op het gebied van de astronomie elkaar opvolgen is adembenemenD. De doorbraken zijn echter steeds moeilijker te begrijpen en de gevolgen voor de mens en de aarde zelden op waarde te schatten.
In 50 inzichten universum weet Joanne Baker helder en bondig alle essentiële begrippen, grote ontdekkingen en de laatste theorieën over het heelal te verklaren.
Van dwergplaneten tot donkere energie, van zwarte gaten tot multiversums, en van de oerknal tot het sterven van sterren.
Dit boek is de perfecte introductie in een hypermoderne wetenschap die onze plek in het universum verklaart en ons naar de volgende grote ontdekking zou kunnen leiden: buitenaards leven.

In de serie '50 inzichten' kwamen al diverse wetenschappen aan boD. Ze verschaffen basisinformatie over wat iedere serieuze beginner over het betreffende vak zou moeten weten.
In dit deel over sterrenkunde komen in 50 korte artikelen van steeds vier pagina's onderwerpen aan bod uit de kosmologie, relativiteit en deeltjesfysica, maar ook wordt ingegaan op basisonderwerpen als de wetten van Kepler en de telescoop, en er is aandacht voor het leven van de sterren inclusief supernova's, pulsars en gammaflitsen.
Het is weliswaar een inleidend boek, maar het niveau gaat net wat verder dan veel andere populaire boeken.
Het boek is goed geïllustreerd in zwartwit maar bij een onderwerp als dit mis je toch de mooie kleurenfoto's een beetje.

Voor de oerknal      Bojowald Martin      Astronomie

Sinds Einstein was de 'oerknal' een grens waar geen natuurkundige ook maar in de buurt kon komen.
Zelfs voor de algemene relativiteitstheorie geldt dit tijdstip als 'singulariteit', waar berekeningen tekortschieten en de natuurkundige wetmatigheden hun geldigheid verliezen.
Maar nu is het de jonge Duitse natuurkundige Martin Bojowald gelukt inzicht te geven in de tijd voor de oerknal.
Wat was er voor de oerknal? Hoe zag het heelal er toen uit? En wat betekent het voor de toekomst? Een spectaculair boek, dat onze voorstelling van het heelal en zijn begin totaal verandert.

De jonge Duitse natuurkundige Martin Bojowald heeft in de vakwereld opzien gebaard, door met een reeks vergelijkingen niet alleen in de buurt van de oerknal te komen, maar deze zelfs te passeren.
Plotseling kan inzicht worden verkregen in wat zich vóór de oerknal afspeelde.
Dat biedt perspectief op een verbluffende wereld met negatieve tijd, 'omgevouwen' ruimtelijke toestanden en een heelal dat zich samentrekt om na de 'oerknal' weer uit te dijen.

Martin Bojowald (1973) heeft na zijn studie gewerkt bij het Max Planck Instituut voor Zwaartekrachtsfysica in Potsdam (Duitsland) en is nu Assistant Professor aan de Pennsylvania State University in de VS.
Zijn onderzoeken van de luskwantumzwaartekracht en de kosmologie hebben de internationale vakliteratuur gehaalD. Er is over bericht in onder meer New Scientist, Scientifi c American, Bild der Wissenschaft en Nature.

Recensie(s)

De auteur heeft zelf bijdragen geleverd aan de theorievorming rond de Big Bang.
Hij legt in dit boek uit wat de wiskundige moeilijkheden zijn bij het begrijpen van dit ontstaan van het heelal, moeilijkheden die samenhangen met het combineren van quantummechanica en algemene relativiteitstheorie.
Hoewel dit uitleggen zonder formules gebeurt, is het verhaal ingewikkelD. Dat komt ook door het enigszins plechtstatige taalgebruik en het wat pedante strooien met citaten van filosofen.
De titel kan uiteraard niet worden waargemaakt: in dit nog speculatieve vakgebied kan men alleen wiskundige modellen schetsen voor de mogelijke gang van zaken rond de Big Bang, en zeker niet vertellen hoe het heelal er voor de oerknal uitzag.
Hoewel het onderwerp belangwekkend is, moet gezegd worden dat de doelgroep onduidelijk is: specialisten zullen meer wiskunde verwachten, leken zullen niet in staat zijn de argumentatie te volgen.
Er zijn zeker beter leesbare inleidingen op het onderwerp verschenen.
Voorzien van diverse zwart-wit illustraties; met register.

Steeds meer kosmologen vragen het zich af: wat voor heelal was er vóór de big bang?

Hoe ‘startte’ de oerknal? Wat gebeurde er in die picoseconde waarin het huidige heelal ontstond? En wat was er daarvóór? Die laatste vraag was jarenlang verboden terrein.
Maar sinds kort durven steeds meer kosmologen hem toch te stellen.
Wat kunnen berekeningen ons leren? En kunnen we nog iets van dat ‘andere’ heelal zien?

Het grote probleem is dat ze, om de oerknal te begrijpen, twee theorieën samen moeten voegen: de kwantummechanica en de Algemene Relativiteitstheorie.
Beide zijn nodig: de kwantummechanica omdat die het gedrag van elementaire deeltjes beschrijft (en het heelal wás op dat moment zoiets als een elementair deeltje); de Algemene Relativiteit omdat die de zwaartekracht beschrijft – en dat was in die eerste momenten de dominante kracht.
Maar beide theorieën verschillen hemelsbreeD. Zelfs Einstein was niet in staat om ze te ‘unificeren’.

Reusachtige zeepbel

De bekendste poging om dat toch te bereiken, is de ‘snaartheorie’, die stelt dat elementaire deeltjes in wezen trillende snaren zijn in een wereld van vele dimensies.
Een compleet andere aanpak is de theorie van de ‘luskwantumzwaartekracht’.
Volgens deze theorie bestaat de ruimte uit extreem kleine ‘blokjes’ (met een inhoud van 10-99 cm3) met daarin drie vervlochten, fundamentele eenheden: ruimte, tijd en materie.
Aanhangers van beide theorieën proberen nu ‘achter de oerknal’ te kijken.

Kosmologen gaan allang niet meer uit van één enkele oerknal waarbij ‘uit het niets’ het heelal ontstonD. Sinds dertig jaar gaan ze ervan uit dat heelallen ontstaan door een proces dat ‘inflatie’ wordt genoemd, waarbij vanuit een punt in de ruimte, door een ongekende groei en expansie, een nieuw universum ontstaat, als een reusachtige zeepbel.
Er is niet één heelal, er zijn er ontelbaar veel die elkaar mogelijk nog verdringen ook.
Maar kunnen we iets zeggen over dat ‘moederheelal’ waaruit door ‘onze’ oerknal ‘ons’ heelal is ontstaan? Twee theoretici, ieder met een compleet andere aanpak, hebben met hun ideeën op dit terrein de laatste jaren veel aandacht getrokken.

Navelstreng

De eerste is de van oorsprong Albanese Laura Mersini-Houghton.
Zij baseert zich op de snaartheorie.
Volgens haar berekeningen blijven het oude en jonge heelal op een abstract-fysische manier ‘gekoppeld’.
Zij bereikte vier jaar geleden wereldfaam met haar voorspelling dat die ‘navelstreng’ zichtbaar zou zijn in de vorm van een onverklaarbare kracht die melkwegstelsels in het uitdijende heelal opzij trekt – en kort daarop vonden astronomen zowaar een dergelijke ‘afwijking’! Indrukwekkend – maar dat afwijkende gedrag kan wellicht ook (en beter) op een andere manier worden verklaarD.

De tweede is de van oorsprong Duitse fysicus Martin BojowalD. Hij maakt gebruik van luskwantumzwaartekracht – en dan vooral van het gegeven dat het begin van ons heelal volgens deze theorie niet echt een dimensieloze punt was, maar nooit kleiner dan dat kleinst mogelijke ‘blokje’ van 10-99 cm3.
En zolang er ruimte is, kun je doorrekenen.
Dat gaatje zorgt ervoor dat eigenschappen/eigenaardigheden van het heelal vóór onze oerknal de vorm en samenstelling van ons huidige heelal hebben kunnen beïnvloeden.

Volgens Bojowald verschilde dat ‘moederheelal’ flink van ons heelal.
Hij vermoedt dat de natuurconstanten, als ze door dat erg kleine gaatje geperst worden, flink kunnen veranderen.
En net als Mersini-Houghton komt hij (maar dan langs een totaal andere weg) tot de conclusie dat het moederheelal op verschillende manieren zijn ‘vingerafdruk’ kan hebben achtergelaten in ons heelal.

Rimpels

Als het moederheelal bijvoorbeeld erg inhomogeen was, kan dat ‘doorgesijpeld’ zijn naar ons heelal in de vorm van gravitatiegolven: ‘echo’s’ van de extreme massaconcentraties van dat moederheelal.
Die golven kunnen op hun beurt rimpels hebben achtergelaten in de kosmische achtergrondstraling, de resterende warmte van de oerknal.

Vanaf volgend jaar zal de Planck satelliet gedetailleerde kaarten van deze straling gaan produceren, en onderzoekers kijken daar reikhalzend naar uit.
Maar dat is een indirect effect.
Wat eigenlijk zou moeten gebeuren, is het direct meten van die gravitatiegolven in onze kosmos.
NASA heeft vage plannen voor een Big Bang Observer, bestaande uit zes satellieten die, verspreid over het zonnestelsel, passerende gravitatiegolven gaan meten.
Als dat project doorgaat (dat kan tientallen jaren duren), komen we wellicht een héél klein beetje te weten over het heelal vóór ons heelal.
Een uiterst vaag plaatje, meer niet.
Maar dat zou wél het bewijs zijn dat er een moederheelal bestonD. En dat ons heelal er slechts één is in een oneindig aantal, voortdurend exploderende heelallen.

Laatst had ik een discussie over de oerknal.
Mijn gesprekspartner zei dat het een leugen was.
Hij kwam tot die conclusie omdat niemand weet waar de eerste deeltjes vandaan kwamen waarmee de oerknal ontstonD. Hoe zit dat? – Jasper

Stephen Hawking, de ‘Einstein van deze tijd’, werd ooit gevraagd wat er vóór de oerknal was en hoe de energie van de oerknal was ontstaan.
Zijn antwoord – gegeven op een universiteit – was dat de vragensteller een paar deuren verder moest lopen, naar de faculteit theologie.
Daar konden ze hem misschien een goed antwoord geven.

De oerknal heeft bestaan.
Maar wat er daarvoor gebeurde blijft speculeren.

Wat er voor de oerknal bestond, is een pittig vraagstuk waar veel wetenschappers hun tanden al op hebben stukgebeten.
Sommige, zoals in dit geval Hawking, geven er liever helemaal geen antwoord op, omdat er geen eenduidig antwoord is.
Een van de meest gehoorde theorieën is dat tijd en ruimte voor de oerknal nog niet bestonden, omdat er immers nog geen materie was om tijd en ruimte aan af te meten.
Iets kan dus niet vóór de oerknal zijn, omdat vóór een tijdsbegrip is.

Een andere theorie is dat tijd, ruimte, materie en energie al bestonden, in één oneindig dicht punt, de singulariteit.
Toen dat punt met enorme kracht ‘explodeerde’, ontstond het heelal zoals we dat nu kennen.

De discussie die jij had ging over deeltjes, die al of niet ontstaan zijn tijdens de big bang.
Volgens de wetten van de kwantummechanica is het mogelijk dat deeltjes spontaan ontstaan; dat gebeurt geregeld in deeltjesversnellers.
Het ontbreken van materie is dus geen ‘bewijs’ dat de big bang theorie niet klopt.

Astronomen nemen de oerknal nog steeds waar en kunnen de oorsprong van ons universum terugredeneren naar een moment, tussen de 13 en 14 miljard jaar geleden, dat alles op één punt begon.
Alleen wat er op dat moment precies gebeurde en wat daarvoor was, is eigenlijk nog steeds niet helemaal duidelijk.

Natuurkundige en Nobelprijswinnaar Steve Weinberg schreef een paar jaar geleden over de oorsprong van het universum dat hij een hekel heeft aan de uitleg dat alles ‘toevallig’ is ontstaan, maar dat hij tot nu toe geen betere verklaring heeft kunnen vinden en ook niet denkt te vinden.

Een scheurtje in de rand van de schepping      Gleiser Marcelo      Astronomie

Het heersende paradigma in de natuurkunde zegt dat de natuurkrachten moeten worden verklaard binnen één 'supertheorie'.
Dat moet alleen nog wel worden bewezen.
De meerderheid van fysici is daar nu al jaren druk mee, helaas nog zonder succes.

 In de kerk van de natuurkunde is Marcelo Gleiser een gezaghebbende ketter.
Voor hem betekent de onbewijsbaarheid van de supertheorie dat we in de natuur niet naar de regels moeten kijken, maar juist naar de uitzonderingen - zoals het leven op onze planeet.

Gleiser brengt het leven in al zijn onvolmaaktheid terug in de natuurkunde, maar met behoud van strenge wetenschappelijke randvoorwaarden.
Het grandioze perspectief dat hij daarmee opent is tegelijk een afrekening met het natuurkundig paradigma, een nieuwe visie op het leven in de kosmos en een pleidooi om spirituele waarden in de wetenschap toe te laten.

Hoe zit het universum in elkaar? Het is de ultieme vraag voor de wetenschap, vooral voor natuurkundigen die werken aan de ‘Theorie van Alles’.
Een enkele theorie die alle natuurwetten samenvat, een formule die de hele werkelijkheid beschrijft, de Heilige Graal van de wetenschap.

 

 

Marcelo Gleiser is een Braziliaanse natuurkundige en astronoom en hij werd als scholier al gegrepen door het idee van een ‘Theorie van Alles’.
Maar gaandeweg raakte hij er van overtuigd dat die theorie niet kán bestaan.
Het universum is niet te vangen in een enkele formule, zeker niet in een elegante formule, betoogt hij in het boek ‘Een scheurtje in de rand van de schepping’.

 

Toch is dat zoeken naar elegantie al zo’n honderd jaar een drijvende kracht in de natuurkunde.
De fundamentele natuurkunde is in die tijd gebouwd op elegantie en vooral: symmetrie.
Er zijn deeltjes met positieve en negatieve lading, er is materie en antimaterie, fundamentele deeltjes zijn gepaard met hun specifieke ‘krachtdeeltje’ en zo voorts.
Dit model, het ‘Standaard Model’ heeft grote successen opgeleverD. Op basis van symmetrie is via het Standaard Model het bestaan van bepaalde deeltjes voorspeld die later ook echt zijn gevonden.
De superversneller LHC in Genève is onder meer gebouwd het ‘Higgs-boson’ te ontdekken, het enige deeltje dat door het Standaard Model is voorspeld, maar nog nooit is waargenomen.

 

Maar het Standaard Model is geen volledig symmetrisch model, zo laat Gleiser zien.
In de afgelopen decennia zijn steeds meer ‘symmetrie-schendingen’ gevonden.
Inmiddels is ook duidelijk dat het Standaard Model niet de ‘Theorie van Alles’ kan leveren.
Dus werken natuurkundigen nu vooral aan versies van de ‘snaartheorie’, waarin elementaire deeltjes eigenlijk snaren zijn die tot wel 11 dimensies hebben.

 

De meest populaire snaartheorie (M-theorie) bracht Stephen Hawking in zijn recente boek ‘Het Grote Ontwerp’ tot de uitspraak dat er geen schepper is.
M-theorie laat volgens hem zien dat universums spontaan kunnen ontstaan.
Maar Gleiser is niet onder de indruk.
Snaartheoriën moeten het doen zonder enig experimenteel bewijs, luidt zijn tegenwerping.
En dat is niet het enige.
Gleiser stelt dat het hele idee van een ‘Theorie van Alles’ fundamenteel onjuist is.
Want hoe kunnen we zo’n theorie opstellen zonder dat we alles weten? Onze kennis van het universum kan nooit volkomen zijn, alleen al omdat we niet het hele universum kunnen zien.
Sommige delen zijn zo ver weg, dat het licht uit die streken ons nooit kán bereiken.

 Gleiser voert het verlangen naar een ‘Theorie van Alles’ terug op de Griekse filosofen die meenden dat er een ultieme werkelijkheid ten grondslag lag aan de zichtbare werelD. Een ‘Theorie van Alles’ zou de zin van het leven blootleggen.
Ook het monotheïsme is volgens Gleiser een drijvende kracht achter het zoeken naar een ‘Theorie van Alles’.
Als één God de bron van alles is, zou er ook één volmaakte wet moest zijn.

 

Wetenschappers zijn dus religieuzer dan ze denken.
Daarbij verliezen ze ook de beperkingen van hun vak – en wetenschap is een menselijke uitvinding – uit het oog.
Ze denken, aldus Gleiser, dat ze de ultieme waarheid kunnen vinden terwijl wetenschap nooit meer dan werk in uitvoering kan zijn.

 

Gleisers wetenschapskritiek is boeienD. Maar in de tweede helft van zijn boek gooit hij het over een ander boeg.
Hij wil laten zien dat ook het ontstaan van het leven te maken heeft met het doorbreken van symmetrie.
Zelf doet hij onderzoek naar de vraag hoe leven uit levenloze materie kan zijn ontstaan.
Hij geeft een interessante beschrijving van de stand van zaken op dit onderzoeksterrein.
Een terrein dat geen gebrek heeft aan ideeën, maar wel aan bewijs.

 

De laatste hoofdstukken zijn filosofisch van aarD. Als er geen schepper is (daar gaat Gleiser bij voorbaat vanuit), er is geen ‘Theorie van Alles’, en het ontstaan van leven is een volstrekt toevallige gebeurtenis (die mogelijk nergens anders in het heelal heeft plaatsgevonden), wat is dan de zin van ons leven? De enige echte zin die Gleiser ziet is dat het leven kostbaar is en dat we ons moeten inzetten voor het voortbestaan ervan.
Dus voorzichtig omgaan met de planeet! Maar dat is te simpel.
Wanneer het leven werkelijk zonder doel is, is het veel logischer kinderloos te blijven en zoveel mogelijk te genieten.
Het feit dat Gleiser hier niet voor kiest suggereert dat ook hij diep van binnen een hunkering heeft naar iets hogers.

GELOOF&WETENSCHAP

GRENZEN AAN HET FYSISCHE WERELDBEELD

Gerard Nienhuis

Biologie is de tak van de natuurwetenschap die het leven bestudeert.
Levende systemen kennen we alleen op aarde.
Of er vormen van leven zijn elders in het heelal weten we niet.
Daarmee richt de biologie zich uitdrukkelijk op de aarde.
Bij de natuurkunde en de scheikunde ligt dat anders.
Voor alle takken van de natuurwetenschap geldt dat ze gericht zijn op systematisch begrip van waarneembare verschijnselen en objecten.
Daarmee richt de natuurwetenschap zich op de materiële werkelijkheiD.

DE WERELD ALS FYSISCH SYSTEEM

Die werkelijkheid doet zich aan ons voor als uiterst gevarieerd en complex.
De wereld om ons heen is wisselvallig en grillig.
Dat ervaren we in de onzekerheden van het eigen leven, en in de alledaagsheid van het weer.
In de levende natuur zien we schoonheid en wreedheid, en in het gedrag van anderen en van onszelf herkennen we goed en kwaad, al zijn de grenzen daarvan niet altijd aan te geven.

Het is bepaald niet evident dat achter die verwarrende verscheidenheid orde schuilgaat.
Orde zien we wel in de verschijnselen die met de hemellichamen samenhangen.
De regelmaat in de afwisseling van eb en vloed, van dag en nacht, en van zomer en winter geeft een ritme aan het leven.
Daardoor is elke nieuwe dag niet alleen een unieke gebeurtenis, die de onherroepelijkheid van het verglijden van de tijd aantoont, maar ook een herkenbare en vertrouwde ervaring, waardoor we ons in het leven en in de wereld thuis kunnen voelen.

De tegenstelling tussen de regelmatige orde van de hemel en de grilligheid van aardse verschijnselen is inmiddels verdwenen, met de vooruitgang van de natuurwetenschap.
Gebleken is dat achter alle verschijnselen wetmatigheden schuilgaan.
Deze wetmatigheden worden weergegeven in fundamentele fysische theorieën, die met wiskundige zekerheid en precisie aangeven hoe een natuurlijk proces verloopt vanuit een gegeven beginsituatie.
Het is de natuurkunde die deze natuurwetten opspoort en in theorieën beschrijft, door in goed gecontroleerde situaties waarnemingen en metingen te doen aan eenvoudige systemen.
De fundamentele theorieën betreffen materie en straling als de bouwstenen van de werelD.

Soms wordt een fundamentele theorie vervangen door een nieuwe, met een groter geldigheidsgebieD. Maar daarbij blijft het wetmatige karakter van de natuurlijke processen behouden.
Belangrijker nog is dat de geldigheid van een theorie universeel is, en niet ophoudt bij de grenzen van de aarde.
Voor eenzelfde systeem in vergelijkbare omstandigheden blijft een theorie geldig, waar of wanneer dan ook in het heelal.
Een fysische theorie geldt ongeacht plaats en tijD. Dat inzicht is gegroeid bij de voortgang van de natuurwetenschap door de eeuwen heen.
Het is nu onomstreden.

1

Levende systemen bestaan uit dezelfde bouwstenen als de niet-levende materie.
Een zuurstofatoom in een DNA-molecuul in een levende cel heeft precies dezelfde eigenschappen als een zuurstofatoom in de atmosfeer.
Ook in levende systemen gelden de natuurwetten.
Vanuit de materie bezien ligt het verschil tussen levende en niet-levende materie uitsluitend in de mate van complexiteit van de structuren.
Er is geen reden om aan te nemen dat in een levend systeem natuurwetten geschonden worden, ook al is het gedrag van een levend organisme als een dier zo anders dat het in de meeste gevallen onmiddellijk herkenbaar is als een dier, ook voor iemand die het nooit eerder heeft gezien.
Levensprocessen verlopen volgens de wetten van de scheikunde en de natuurkunde.
Dat maakt wetenschappelijke disciplines als biochemie en biofysica mogelijk.

We zagen dat de wetten van de natuurkunde tijdloos zijn.
Dat maakt het mogelijk de wetten op te sporen en te toetsen door directe waarnemingen en experimenten in het laboratorium.
Dat geeft een wezenlijk verschil tussen biologie en natuurkunde.
Het leven kent een eenmalige geschiedenis, die zich op aarde afspeelt.
Soorten ontstaan en veranderen of sterven uit.
Door gebruik te maken van onze kennis van de natuurwetten kunnen we proberen de geschiedenis van de aarde en van het leven op aarde te reconstrueren.
Vondsten van fossiele resten, en onderzoek naar de aardlagen waarin die worden aangetroffen zijn daarvoor essentieel.
Het door Darwin aangedragen schema van variaties in erfelijke eigenschappen, en natuurlijke selectie van die eigenschappen in de strijd om het bestaan is op talloze manieren ondersteund en bevestigd door moderne inzichten in de moleculaire basis van de erfelijkheiD. De ontdekking halverwege de twintigste eeuw van de structuur en de werking van DNA was in die ontwikkeling een beslissende stap.
Daarmee is aannemelijk geworden dat de geschiedenis van het leven evenals het leven van een enkel organisme verloopt als een natuurlijk proces, in overeenstemming met de natuurwetten en de fundamentele fysische theorieën.
Het ligt dan voor de hand om aan te nemen dat ook het ontstaan van het leven beschreven kan worden als een natuurlijk proces, dat in overeenstemming met de natuurwetten is verlopen.

We zagen dat de geldigheid van de natuurwetten niet beperkt is tot de aarde.
Ook de bouw en de evolutie van de kosmos laat zich beschrijven met de grote theorieën van de natuurkunde.
Vooral de relativiteitstheorie heeft juist in de kosmologie haar belangrijkste toepassingsgebieD. Sterrenkunde is in feite niets anders dan natuurkunde van het heelal.
De wetten zijn dezelfde, alleen de omstandigheden zijn vaak volkomen anders dan op aarde.
Gebleken is dat het heelal in grootte toeneemt met de tijd, zodat het vroeger kleiner was dan nu.
Terugrekenend naar het verleden volgt daaruit dat het heelal begonnen is als een oerexplosie.
Er wordt naar gestreefd om ook de oorsprong van het heelal begrijpelijk te maken als het resultaat van een natuurlijk proces.

Deze ontwikkelingen leiden ertoe dat de wereld beschouwd kan worden als een kosmisch fysisch systeem, bestaande uit materie en straling in ruimte en tijD. De natuurkunde leidt tot een wereldbeeld wanneer men meent dat daarmee alles gezegd is, als men de wereld ziet als uiteindelijk niets meer dan een fysisch systeem.
In feite lijkt dit maar een kleine, bijna vanzelfsprekende stap.
Alles wat bestaat, en alles wat gebeurt heeft immers een fysische kant.
Voor niet-levende objecten is dat evident.
We zagen al dat elk levend systeem een complexe materiële structuur is.
Mensen en dieren hebben een lichaam, dat een noodzakelijke voorwaarde

2

is voor hun bestaan.
Onze ervaringen en onze gedachten vereisen een zenuwstelsel, inclusief onze hersenen, waarin die ervaringen en gedachten als objectief registreerbare processen plaats vinden.
Ons lichaam is een complexe machine, en bij ziekte zal een arts nagaan welk onderdeel niet naar behoren functioneert.

Dit beeld van de wereld als uitsluitend een materieel-fysisch systeem wordt vaak stilzwijgend en als vanzelfsprekend aanvaarD. Als wereldbeschouwing geldt dit beeld als objectief en neutraal.
Als een minister zich erop beroept hoeft hij geen Kamervragen te vrezen.
In dit artikel willen we nagaan wat de consequenties zijn van dit wereldbeelD.

WAT WETEN WE, WAT WETEN WE NIET?

Op grond van de moderne natuurkunde, kosmologie en biologie valt er veel te zeggen over de wereld en het leven waarover brede consensus bestaat.
De ouderdom van de kosmos sinds de oerexplosie wordt geschat tussen de 13 en 14 miljard jaren.
De bouwstenen van de materie in de kosmos zijn universeel.
Dezelfde atomen die we op aarde kennen worden ook aangetroffen in de spectra van gaswolken tussen de sterren en in de atmosfeer van sterren op grote afstand van ons verwijderD. De structuur en de evolutie van het heelal, en de vorming van sterren en sterrenstelsels kunnen worden begrepen in termen van natuurlijke oorzaken, die werken volgens de bekende natuurwetten.
Een kenmerk van de natuurwetten is dat de gang van zaken van een systeem een onvermijdelijk gevolg is van de begintoestanD. In die zin kennen natuurwetten geen doelgerichtheiD. De voortgaande evolutie verloopt blind, onaangedaan door de mogelijke gevolgen.

Voor de evolutie van het leven op aarde gelden vergelijkbare algemeen aanvaarde inzichten.
De aarde is tussen de vier en vijf miljard jaar geleden onstaan, samen met de zon en de overige planeten.
Het leven op aarde is ongeveer drie miljard jaar geleden begonnen.
Alle levensvormen hebben eenzelfde oorsprong, en zijn dus verwant.
Krachtige argumenten daarvoor zijn overeenkomsten tussen de mechanismen op moleculair niveau in geheel verschillende organismen.
De structuur van DNA, de drager van de erfelijke eigenschappen, is gemeenschappelijk voor alle levensvormen.
Ontstaan en evolutie van soorten wordt gedreven door willekeurige mutaties in de erfelijke eigenschappen en door natuurlijke selectie, waarbij van elke soort de exemplaren met beter aangepaste eigenschappen succesvoller zijn in de voortplanting.
Net als de evolutie van de kosmos wordt ook de evolutie van het leven beschreven als een blind proces, zonder bedoeling en zonder doelgerichtheiD. Algemeen wordt aangenomen dat het gehele evolutieproces zich laat begrijpen in termen van natuurlijke oorzaken.
Net als de evolutie van de kosmos verloopt de evolutie van het leven vanzelf.
Onze eigen soort Homo Sapiens bestaat sinds ongeveer 200.
000 jaar.
Vergeleken met de drie miljard jaar sinds het ontstaan van de eerste levensvormen is dat hoogstens dagen op een mensenleven.

Hiermee is natuurlijk niet gezegd dat we alles weten.
Sommige centrale eigenschappen van de kosmos, en essentiële momenten in de evolutie van het leven zijn nog geheel onbegrepen.
Ik noem enkele voorbeelden.

Pas in de afgelopen decennia is gebleken dat er grote hoeveelheden materie moeten zijn die niet worden waargenomen, maar die hun aanwezigheid doen blijken door de snelheden waarmee

3

sterrenstelsels hun banen beschrijven.
Het is nog volstrekt onduidelijk wat de aard van deze donkere materie is.

Evenmin kunnen we iets zinnigs zeggen over het al of niet bestaan van leven op andere plaatsen in het heelal.
Het aantal planeten is hoogstwaarschijnlijk onvoorstelbaar groot, en de kans dat de condities op een bepaalde planeet gunstig zijn voor enige vorm van leven lijkt uiterst klein.
De kans dat er buitenaards leven bestaat is daarmee vrijwel onbepaalbaar.

Een andere open vraag betreft de laatste alomvattende fysische theorie, die de bestaande fundamentele theorieën moet verenigen.
Dat is een essentieel probleem, omdat de bestaande theorieën, met name de quantumtheorie en de relativiteitstheorie met elkaar op gespannen voet staan.
Al enkele tientallen jaren meent men dat de oplossing spoedig zal worden gevonden.

Een vierde voorbeeld van een nog vrijwel open vraag is die naar het scenario van het eerste begin van het leven.
Voordat er leven is werkt het Darwinistische mechanisme model van variatie en selectie niet.
Hoe leven spontaan kan ontstaan uit niet-leven is moeilijk voor te stellen.
Al is wel gebleken dat organische moleculen in de juiste omgeving gevormd kunnen worden door elektrische ontladingen, de weg naar een zelf-replicerend biosysteem ligt nog ver achter onze kennishorizon.

Er zijn talloze andere voorbeelden te noemen van nog onbegrepen of onbekende zaken.
Maar dat laat onverlet de algemene overtuiging dat de werkelijkheid beschreven kan worden als een fysisch systeem, dat gehoorzaamt aan de natuurwetten.
Natuurwetenschappelijke kennis behoort tot de meest betrouwbare kennis die voor ons toegankelijk is.
Als we ergens op kunnen rekenen dan is het wel het wetmatige karakter van natuurlijke processen.
Maar naarmate de kring van onze kennis groeit, groeit ook de grens met het (nog) onbekende.
We realiseren ons dan ook steeds meer hoeveel we niet weten.

Onze kennis van de geschiedenis van het heelal en van het leven op aarde is gebaseerd op de toepassing van dat inzicht.
Het gaat steeds om een combinatie van waarnemingen van gegevens, modelvorming en interpretatie in termen van bekende theorieën.
De globale bouw en de evolutie van het heelal kan grotendeels worden begrepen in termen van een enkele theorie, de relativiteitstheorie, en een enkele fundamentele kracht, de zwaartekracht.
Door de enorme complexiteit van levende organismen en de verscheidenheid van levensvormen is de evolutie van het leven op aarde ook uitermate complex, en we weten veel meer niet dan wel.
Maar het globale beeld van een oude aarde, de datering van opeenvolgende perioden, en het mechanisme van mutaties en natuurlijke selectie behoort bij het gebied van betrouwbare kennis.
Wie dat bestrijdt doet dat vrijwel nooit op wetenschappelijke gronden, maar om ruimte te maken voor vooronderstellingen gebaseerd op godsdienstig geloof.
Daarmee wordt geloof gezien als een bron voor verklaringen van verschijnselen, en een alternatief voor de wetenschappelijke methode.

Maar kenmerkend voor de natuurwetenschap is nu juist dat er geen vooronderstellingen worden aanvaard die niet ter discussie kunnen worden gestelD. Gebleken is dat dat de beste weg is om tot betrouwbare inzichten te komen, die leiden tot een coherent beeld van de werkelijkheid, en tot toepasbare resultaten.
Het succes en de kracht van de natuurwetenschap is gebaseerd op eerbied voor wat de natuur ons te zien geeft, ook als dat in strijd is met wat we al meenden te weten.

4

CONSEQUENTIES VAN EEN FYSISCH WERELDBEELD

Aanvaarding van de natuurwetenschappelijke methode als bron van betrouwbare kennis houdt nog niet in dat een fysisch wereldbeeld wordt aanvaarD. De natuurwetenschap heeft ons geleerd dat elk verschijnsel en elk object een fysische kant heeft, en dat de wereld als een fysisch systeem kan worden beschouwd en bestudeerD. Dat inzicht wordt tot een wereldbeeld als we menen dat de wereld een fysisch systeem is.
De stap lijkt klein, maar heeft ingrijpende gevolgen.
Enkele daarvan willen we hier bespreken.

In de eerste plaats houdt dit in dat van alle gebeurtenissen de diepste oorzaken fysische oorzaken zijn.
Wat zich als het hogere aandient is uiteindelijk een subtiele manifestatie van het lagere.
Dat zien we terug in een hiërarchie van de vakwetenschappen.
Zoals het zieleleven van de mens voortkomt uit zijn lichamelijke constitutie, zo heeft de psychologie als grondslag de neurologie.
Op haar beurt heeft de neurologie als basis de biologie, dan wel de biochemie, terwijl de natuurkunde de grondslagen levert voor de chemie.
In het fysische wereldbeeld is alles in beginsel te reduceren tot fysicA.

Als fysische processen doelloos verlopen, eenvoudig gedreven door de blinde natuurwetten, en alle gebeurtenissen uiteindelijk het resultaat zijn van fysische processen, dan is de conclusie onontkoombaar dat gebeurtenissen ten diepste zinloos en onbedoeld zijn.
In de literatuur over de biologische evolutie vinden we inderdaad regelmatig uitspraken van dit type: de evolutie heeft geen doel, en dus is het bestaan zinloos: ‘De enige klokkenmaker in de natuur wordt gevormd door de blinde krachten van de natuurkunde, zij het werkzaam op een heel bijzondere manier.
Een echte klokkenmaker denkt vooruit: hij ontwerpt zijn tandwieltjes en veertjes, met een doel voor ogen.
Natuurlijke selectie, waarvan we weten dat het de verklaring is voor het bestaan en de schijnbaar doelgerichtheid van alle leven, heeft geen doel.
Het plant de toekomst niet.
Het heeft geen visie, het kijkt niet vooruit, het ziet niets.
Als we al kunnen zeggen dat het de rol speelt van een horlogemaker, dan is het een blinde klokkenmaker.
’1 Een eenvoudige manier om dit uit te drukken is te zeggen dat gebeurtenissen oorzaken hebben, maar geen redenen.

Een andere consequentie van het genoemde wereldbeeld is dat er geen fundamenteel verschil is tussen leven en niet-leven.
Levende en niet-levende materie hebben immers dezelfde bouwstenen, en daarmee eenzelfde fysische basis.
Levende en niet-levende materie verschillen alleen in de mate van complexiteit.

De levende natuur, zoals het gedrag van dieren, vertoont een voor velen evidente doelgerichte aanpassing aan de eisen van de omstandigheden.
Dat geldt ook voor de gang van de evolutie, die tot nu toe culmineerde in het ontstaan van de mens.
Maar volgens het evolutionistisch denken, waarin de evolutietheorie wordt gecombineerd met een fysisch wereldbeeld, is die doelgerichtheid schijn.
Ze is slechts het resultaat van een blinde en onbedoelde ontwikkeling.
Daarin heersen alleen de noodzakelijkheid van de natuurlijke selectie en het toeval van de mutaties.
Daarin is keuzevrijheid een illusie.
Er valt immers niets te kiezen.
Gedrag wordt bepaald door de toestand van het organisme, en de omstandigheden waarin het verkeert.

Met de gedachte dat vrijheid van handelen een illusie is valt overigens slecht te leven.
In de rechtspraak kunnen moeilijk alle verdachten ontoerekeningsvatbaar worden verklaarD. Bij het opvoeden van kinderen, in het onderwijs, overal waar afspraken tussen mensen worden gemaakt, 5

steeds wordt ervan uitgegaan dat we elkaar kunnen aanspreken op ons gedrag.
Kunnen we in ernst geloven dat het geen gevolgen heeft als we dat niet meer doen? Of hebben we helemaal de vrijheid niet om de illusie van vrijheid op te geven? Het lijkt erop neer te komen dat we wel moeten geloven dat we een vrije wil hebben.
We kunnen niet anders.

HET VERSCHIJNSEL MENS

Het fysische wereldbeeld is alomvattend, en houdt dus ook een visie in op de mens.
Daarin zijn de gevolgen van het genoemde wereldbeeld misschien wel het meest onthullenD. Het is voor velen nog wel voor te stellen dat de doelgerichtheid in de natuur slechts schone schijn is, en slechts bestaat in de ogen van de toeschouwer.
Van een gebeurtenis of proces is niet vast te stellen of het toevallig plaats vindt of dat het ontworpen of bedoeld is, althans zolang er geen ontwerper in beeld is.
In de archeologie is het gebruikelijk om te werken met criteria om te bepalen of een voorwerp met een bepaalde bedoeling is ontworpen, en dus een gebruiksvoorwerp is, of dat het toevallig, door natuurlijke oorzaken zijn speciale vorm heeft gekregen.
De mogelijke ontwerpers zijn dan vroegere bewoners van de streek.
In de criminologie is het van belang om na te gaan of de aanwezigheid van een verdachte op de plaats van een misdrijf toevallig was of opzettelijk.
En bij een slachtoffer van een aanrijding of een val zal men willen nagaan of er sprake is van opzet, en daarmee van een misdrijf.
Als vanzelfsprekend wordt aangenomen dat een mens in staat is tot ontwerp.
Maar voor wie het bestaan van doelgerichtheid in de natuur afwijzen is daarvoor eigenlijk geen ruimte.
In hun visie is ook een mens immers een product is van die blinde natuur.

Doelgericht handelen laat zich niet beschrijven in termen van alleen maar causaliteit, waarin de oorzaak vooraf gaat aan het gevolg.
Doelgerichtheid is finaliteit, waarbij een beoogd doel wordt nagestreefd, en waartoe geschikt gekozen middelen worden ingezet.
In het ontwerp gaat het doel aan het middel vooraf.
In de uitvoering volgt de realisatie van het doel op de inzet van het middel.
Vanuit het fysische gezichtspunt is het middel de (gekozen) oorzaak, en het doel het (beoogde) gevolg.
2

Dat brengt ons bij de vragen naar eigenschappen en vermogens die we allen toeschrijven aan de mens, overigens zonder ze uit te sluiten voor dieren: intelligentie, denkvermogen, bewustzijn, beleving, identiteit.
Hierbij gaan we uit van hun betekenis in het alledaagse spraakgebruik, zonder te pogen ze precies te definiëren.
Onze visies op wat een mens is kunnen we onderscheiden aan de hand van het antwoord dat we geven op enkele eenvoudige vragen:

&"61623;

Zijn we de som van impulsen van onze hersenen en ons zenuwstelsel?

&"61623;

Is een persoon een product van zijn lichamelijke constitutie (zijn genen, zijn hormonen, enzovoort)?

&"61623;

Kan onze identiteit in beginsel gereproduceerd worden?

Wie een van deze vragen niet zonder meer bevestigend beantwoordt is geen aanhanger van het fysisch wereldbeelD. Immers, in die visie is een mens een complex fysisch systeem, en alle menselijke eigenschappen worden bepaald door de fysische kenmerken van zijn lichamelijke structuur.
We kunnen ook de omgekeerde invalshoek kiezen, en vragen naar de mogelijkheden van kunstmatige intelligentie:

6

&"61623;

Kan een machine denken?

&"61623;

Kan een machine iets beleven?

&"61623;

Kan een machine verantwoordelijkheid dragen?

Opnieuw geldt dat wie het fysische wereldbeeld aanvaardt bevestigende antwoorden zal geven.
Immers, een mens kan denken, kent beleving, en kan verantwoordelijkheid dragen.
En volgens dit wereldbeeld is er geen fundamenteel onderscheid tussen leven en niet-leven, anders dan in de vorm van het niveau van complexiteit.
Daarmee is er geen functie van een mens die niet in beginsel door een machine van vergelijkbare complexiteit kan worden overgenomen.

Naar mijn inzicht valt het niet te bewijzen wat het juiste antwoord is op de twee drietallen vragen.
Ik kan mij althans geen wetenschappelijke criteria voorstellen waarmee bijvoorbeeld vastgesteld kan worden of een machine iets beleeft.
Wat wel kan is een machine construeren die de uitingen van emoties kan reproduceren, en die daarmee in ons vergelijkbare emoties oproept.
Robots als vervanging van huisdieren of van een speelkameraadje voor kinderen zijn bekend, waarbij sprake is van echte gehechtheid van de kant van het mensenkinD. Maar dat bewijst natuurlijk niet dat de machine ook echte beleving kent.
Een machine is en blijft een inputoutputsysteem, waarvan we niet kunnen vaststellen of er iets in (hem of haar?) omgaat.
Strikt genomen is een ander mens voor ons ook een input-outputsysteem.
Alleen doordat we elkaar herkennen als verwant menen we in uitingen van de ander de emoties te herkennen waar we zelf vertrouwd mee zijn.
De ander hoeft overigens geen mens te zijn.
Ook wie vertrouwd is met dieren zal vaak de emoties van het dier herkennen.
Maar als een antropocentrische scepticus hem voorhoudt dat dieren geen emoties kennen, en alleen gedrag vertonen dat door instincten wordt gestuurd, dan heeft onze dierenvriend daartegen geen verweer, hoezeer hij er ook van overtuigd is dat het dier echte vreugde en verdriet ervaart.

De genoemde vragen zijn niet langs wetenschappelijke weg te beantwoorden.
Toch hebben veel mensen daarover wel degelijk een mening.
Die mening is dus gebaseerd op een mensvisie, en daarmee ook op een wereldbeelD. Ik ben geneigd de meeste van de vragen ontkennend te beantwoorden, zij het met wisselende overtuiging.
Daaruit volgt dat ik niet overtuigd ben van de juistheid van het fysische wereldbeelD. Maar wel aanvaard ik onverkort het gezag van de natuurwetenschap als het gaat om de beantwoording van vragen die binnen haar bereik liggen.
Het wetmatige karakter van natuurlijke processen behoort voor mij bij de grootste zekerheden die we als mens hebben.

7

De vraag naar de verhouding tussen hersenen en bewustzijn is een modernere formulering van het klassieke filosofische probleem van lichaam en geest.
Er is veel fascinerend onderzoek naar de werking van de hersenen, of naar de activering van de verschillende hersengebieden bij het verrichten van handelingen, bij het maken van een keuze en bij de beleving van emoties.
Maar het is onvermijdelijk dat daarbij de proefpersoon wordt behandeld als een materieel input-outputsysteem.
Dat hij een persoon is, met bewustzijn, die iets beleeft, blijft daarbij buiten beelD. Het doen van een keuze, het nemen van een beslissing, houdt naar mijn inzicht in dat ik zelf aan het begin sta van een causale keten van oorzaak en gevolg, die er zonder mijn beslissing niet zou zijn.
Maar binnen het fysische wereldbeeld moet een eerste oorzaak altijd materieel van aard zijn.

In dat beeld ligt de oorzaak in de werking van het zenuwstelsel of de hersenen.
Mijn ervaring is dat ik het ben die de beslissing neem, en daarbij mijn hersenen gebruik.
In het fysische wereldbeeld bestaat dat ik niet.
Het ik, als de drager van keuzevrijheid, is dan een illusie.
Ik ben mijn brein.
Die illusie is ook weer een bijproduct van de complexiteit van de hersenen.
Maar ook dan blijft de vraag: wie is het die die illusie ondergaat? Ook weer de hersenen? Houden de hersenen zichzelf voor de gek?

Een belangrijke functie van onze hersenen is ons denkvermogen.
Het is een algemeen menselijke eigenschap, die in toegespitste vorm aan de basis staat van de wetenschap.
Het stelt ons in staat om een logische argumentatie op te bouwen, om uit waarnemingen conclusies te trekken, en uiteindelijk om waarheid van onwaarheid te onderscheiden.
Maar denken verwijst naar abstracte begrippen of concrete objecten in de buitenwerelD. Het leidt tot betekenisvolle uitspraken die al of niet waar zijn.
Binnen het fysische wereldbeeld is denken in wezen een materieel proces in de hersenen.
Hoe kan een materieel proces, gedreven door de blinde natuurwetten, verwijzen naar objecten die niet in dat proces bevat zijn, of zelfs naar abstracte begrippen? Hoe kan een materieel object, dat door een blind natuurlijk proces is geëvolueerd, de pretentie voeren waarheid van onwaarheid te onderscheiden?

DENKVERMOGEN

Inzichten en overtuigingen van mensen zijn soms gebaseerd op feiten en gegevens, waarvan de juistheid op min of meer wetenschappelijke wijze is vastgestelD. Maar dat is lang niet altijd het geval.
Antwoorden op levensvragen zijn vaak niet rationeel te funderen.
Vragen naar de zin van de wereld of van ons bestaan, vragen naar de diepste oorsprong of het geheim van het leven, vragen naar hoe we moeten leven zijn niet wetenschappelijk te beantwoorden.
Ze zijn het domein van levensovertuigingen, en van religie en godsdienst, die op hun beurt weer door de geesteswetenschappen worden bestudeerD. De variëteit aan overtuigingen relativeert natuurlijk hun pretentie op waarheid in feitelijke zin.
Voor meer fundamentalistische stromingen zijn de juiste antwoorden op de levensvragen van belang.
Maar voor ieder die een richting zoekt in het leven, of die betekenis aan het bestaan wil geven zijn de vragen niet te vermijden, of hij zich nu religieus noemt of seculier.
Ook kunst en literatuur bieden een weg om met deze vragen om te gaan.

Verschillende recente auteurs spannen zich in om aan te tonen dat religieuze wereldbeschouwingen onhoudbaar zijn.
Twee recente voorbeelden zijn Breaking the Spell van de Amerikaanse filosoof Daniel Dennett,3 en The God Delusion van de Britse bioloog Richard Dawkins.
4 In de argumentatie van beiden spelen moderne natuurwetenschappelijke inzichten een centrale rol, met name de evolutietheorie.
Dennett schetst een evolutionistisch beeld van het ontstaan van religie.
Dawkins argumenteert dat de geschiedenis van de evolutie van het leven aantoont dat het leven onbedoeld is.
Religie is mogelijk gedurende de evolutie ontstaan als bijproduct van de eigenschap van jonge kinderen hun ouders en opvoeders onvoorwaardelijk te geloven.
Deze eigenschap op zichzelf is nuttig om te overleven, maar religie kan daarbij als nutteloos of zelfs schadelijk bijverschijnsel ontstaan.
Zo kan religie in de vorm van geloof in een persoonlijke schepper-God ontstaan door in wezen biologische oorzaken, waarbij de waarheid of onwaarheid van de geloofsinhoud geen rol speelt.

8

Deze auteurs suggereren dat uit de natuurlijke, biologische ontstaansgeschiedenis van religieus geloof volgt dat het geloof niet op waarheid berust.
Voor beide schrijvers sluiten religie en wetenschap elkaar vrijwel uit.
Een aanhanger van religie moet naar hun inzicht de evolutionaire beschrijving van de kosmos en het leven wel afwijzen, omdat die religie ontkracht.
En iemand die de wetenschappelijke methode ernstig neemt moet volgens hun argumentatie wel tot de conclusie komen dat de natuur zonder bedoeling tot stand is gekomen.
Gemeenschappelijk voor beide auteurs is ook dat zij wetenschap als de enige betrouwbare bron van kennis beschouwen, en als het antwoord op alle zinvolle vragen.
Voor hen is de juistheid van het fysische wereldbeeld evident.

Deze gedachtengang leidt tot een merkwaardige paradox.
Het beeld van de wereld als een gesloten fysisch systeem laat geen ruimte voor andere dan blinde fysische oorzaken, en leidt tot de onvermijdelijke conclusie dat de natuur geen doelgerichtheid kent.
De soorten zijn niet ontworpen, maar ze zijn de onbedoelde uitkomst van een combinatie van toevallige mutaties, en natuurlijke selectie.
Een fysisch systeem denkt niet, ontwerpt niet en koestert geen emoties.
Maar wij mensen maken deel uit van dat gesloten materiële systeem.
Dezelfde conclusies moeten dus ook voor ons gelden.

Dat leidt tot de bizarre conclusie dat we ook onze eigen intelligentie, ons vermogen tot doelgericht handelen, en onze emoties niet meer ernstig kunnen nemen.
Denken is een blind hersenproces, en emoties zijn wetmatige elektrochemische processen in ons zenuwstelsel, gedreven door hormonen en andere regulerende biomoleculen.
Als mijn denken, mijn waarnemen, mijn beleven niets anders is dan een blind materieel proces in een complex systeem, waarom zou ik dan mijn beleving, mijn waarneming en mijn denken nog vertrouwen? Als de natuur geen doelgerichtheid kent, hoe kunnen wij mensen als deel van de natuur dan wel doelgericht handelen? Onze menselijke vermogens, die ons in staat stelden tot wetenschappelijk denken en handelen, leiden nu tot een mensbeeld dat juist de basis aan die vermogens ontneemt.

OPEN WERELDBEELD

We zien dat een wereldbeeld gebaseerd op alleen de natuurwetenschap tot absurditeiten kan leiden.
Misschien is het verstandiger vooralsnog af te zien van dergelijke grootse alomvattende visies.
De wetenschap als menselijke activiteit is ontstaan met een ander doel, dat veel dichter ligt bij de dagelijkse ervaring: het beschrijven en verklaren van waargenomen verschijnselen.
De werkelijkheid doet zich aan ons voor als veelzijdig.
Naast de objectiveerbare en meetbare verschijnselen kennen we andere ervaringen en belevingen.
Mensen hebben een lichaam, dat als een fysisch object kan worden beschouwD. Maar het is meer dan dat.
De directe ervaring van het leven en ons bewustzijn daarvan, de beleving van het wonder van het bestaan, van de geborgenheid van liefde en vriendschap, het geraakt worden door muziek en poëzie, dat alles komt niet tot zijn recht in de natuurwetenschappelijke beschrijving, ook al voldoet die nog zo overtuigend binnen het eigen domein.
Echte beleving komt in die beschrijving niet voor.

Het is wijs om in te zien dat de wereld groter is dan ons hoofD. Juist voor wie beseft dat ons inzicht, ons denkvermogen en ons verstand beperkt worden door de omvang en de structuur van onze hersenen ligt die wijsheid voor de hanD. Dat geeft ruimte voor het stellen van vragen buiten 9

10

het domein van de natuurwetenschap, vragen naar de bedoeling van het bestaan.
Kunst en religie kunnen dan serieus genomen worden, niet als alternatief voor natuurwetenschappelijke verklaringen, niet als bron van feitelijke waarheden, maar als levensoriëntatie.
Zoals bij elke vorm van meesterschap ligt ook de kracht van de wetenschap in haar beperking.

Gerard Nienhuis is hoogleraar natuurkunde aan de Universiteit Leiden.

Dit artikel verscheen eerder als Gerard Nienhuis, ‘Grenzen aan het fysische wereldbeeld’, in Evolutie: wetenschappelijk model of seculier geloof, reD. Alfred Driessen en Gerard Nienhuis (Kampen 2010).

1 R.
Dawkins, The Blind Watchmaker, 1986, Harlow, Longman

2 G.
Kuijpers, Wetenschap en Doelbegrip, 2009, Leiden

3 D. C. Dennett, Breaking the Spell, 2006, Penguin, London

4 R.
Dawkins, The God Delusion, 2006, Black Swan, London ;

Flash      Schilling Govert      Astronomie

Ze zijn het heftigste wat de natuur te bieden heeft.
Iedere dag opnieuw wordt de aarde geraakt door een bundel gammalicht die meer energie bevat dan de zon in haar hele leven opwekt.
Maar waar komen gammaflitsen eigenlijk vandaan? Welk monster brengt ze voort?

Iedere dag weer worden we geflitst.
Ergens aan de hemel duikt er opeens een lichtbundel op die onze planeet vol raakt.
Het is dat mensenogen geen gammalicht kunnen zien, anders zouden we tureluurs worden van al het geflits.

Stoten gammastraling zijn ongeveer het spectaculairste wat de natuur te bieden heeft.
Een beetje gammaflits stoot in een paar seconden tijd meer energie het heelal in dan de zon in haar hele leven.
Geen wonder dat er nog steeds onderzoekers rondlopen die niet een meteoor, maar een gammaflits verantwoordelijk houden voor het uitsterven van de dinosauriërs.

Toch waren de flitsen tientallen jaren lang een compleet raadsel.
Welk object heeft de slagkracht om de energie van de zon te overtreffen? En waar komen de flitsen eigenlijk vandaan? Het was inzet van een beklemmende detective, die zou voeren van de buitenste grenzen van de Melkweg tot het grillige binnenste van exotische objecten als neutronensterren, hypernova’s en collapsars.

Dit webdoc vertelt het verhaal van de jacht op de gammaflitsen.
Inmiddels is de dader gevangen, en het misdrijf gereconstrueerD. Bij het oplossen van het grootste raadsel van het universum bleek nota bene voor het kleine Nederland een hoofdrol weggelegD.

Gammaflitsen - geboortekreten van zwarte gaten.
Gammaflitsen zijn de krachtigste kosmische explosies die we kennen, de grootste ook sinds de oerknal.
Paradoxaal genoeg ontstaan ze bij de geboorte van zwarte gaten, waaruit zelf niets kan ontsnappen.
Zes jaar nadat Nederlandse groothoekcamera’s de gammaflitsrevolutie inleidden, is het precieze ontstaan van de extreme sterontploffingen nog steeds een raadsel.
In ieder geval hebben gammaflitsen te maken met stervende sterren, pasgeboren zwarte gaten en relativistische schokgolven.

Gammaflitsen zijn de krachtigste kosmische explosies die we kennen, de grootste ook sinds de oerknal.
Paradoxaal genoeg ontstaan ze bij de geboorte van zwarte gaten, waaruit zelf niets kan ontsnappen.
Zes jaar nadat Nederlandse groothoekcamera’s de gammaflitsrevolutie inleidden, is het precieze ontstaan van de extreme sterontploffingen nog steeds een raadsel.
In ieder geval hebben gammaflitsen te maken met stervende sterren, pasgeboren zwarte gaten en relativistische schokgolven.

“Elk kwartier ontstaat wel ergens in het heelal een zwart gat”, zegt professor John Heise.
“Naar schatting tenminste, want we zien zwarte gaten niet direct.
Een zwart gat kent zo’n sterk zwaartekrachtveld dat zelfs licht er niet uit kan ontsnappen.
Ze verraden zich door de invloed van hun zwaartekrachtveld op de omgeving.
” Heise is bijzonder hoogleraar aan de Universiteit Utrecht en hij was wetenschappelijk projectleider van de groothoekcamera’s aan boord van de Italiaans-Nederlandse satelliet BeppoSAX.
Deze bij SRON in Utrecht ontworpen en gebouwde camera’s zorgden in 1997 voor de grote doorbraak in het gammaflitsonderzoek: voor het eerst maakten ze plaatsbepaling mogelijk en voor het eerst ontdekte men nagloeiers in andere delen van het spectrum dan het gammaspectrum (zie het kader Gammaflitsrevolutie).

Gammaflitsen zijn de geboortekreten van zwarte gaten, kosmische boodschappers van de meest extreme explosies uit het heelal.
Astronomen nemen ongeveer één à twee gammaflitsen per dag waar.
Inmiddels hebben ze in totaal ruim drieduizend gammaflitsen geregistreerD. “In de paar seconden van de gammaflits komt meer energie vrij dan de zon in heel haar leven uitzendt”, zegt professor Ed van den Heuvel, hoogleraar sterrenkunde aan de Universiteit van Amsterdam en projectleider van het Europese onderzoek naar gammaflitsen.
In december 2002 won de Europese samenwerking de Descartesprijs van een half miljoen euro: een prijs voor uitmuntend onderzoek verricht in Europees verbanD.

Animatie van een gammaflits.
Links de opgloeiende flits aan de hemel.
De horizontale ovaal bestaat uit de gammastraling van onze eigen melkweg.
Rechts de opgevangen energie per seconde.
bron: NASA’s Imagine

Gammaflitsen zijn niet alleen fascinerende hemelverschijnselen in zichzelf, ze raken ook aan de meest fundamentele vragen over het heelal: hoe sterven sterren, waar en hoe ontstaan zwarte gaten en welke kosmische motor smijt zulke extreme explosies de ruimte in? Bovendien ontstaan gammaflitsen uit explosies die de hofleveranciers zijn van alle elementen zwaarder dan helium.
Zonder kosmische superexplosies geen zuurstof, koolstof, calcium en ijzer.
Zonder kosmische superexplosies geen leven.

Glad verdeeld

Gammastraling is de meest energierijke straling uit het elektromagnetische spectrum, met een energie van tienduizend tot zelfs miljoenen maal de energie van zichtbaar licht.
De gammaflitsen verschijnen opmerkelijk genoeg gelijkelijk uit alle delen van het heelal.
“De enige andere objecten die glad verdeeld zijn over het universum, zijn verre sterrenstelsels”, zegt Van den Heuvel.
“De isotrope gammaflitsverdeling was daarom een sterke aanwijzing dat de straling uit het diepe heelal moest komen.
” Zekerheid bleef echter lange tijd uit.

Gammaflitsen zijn gelijkmatig over de hemel verdeelD.

Astronomen moesten ter verklaring van gammaflitsen ofwel een object rond de Melkweg aannemen dat ze nog nooit hadden gezien, ofwel gigantische explosies op kosmologische afstanden, veel en veel krachtiger dan de tot dan toe krachtigste bekende explosies: de quasars.
“Beide opties leken waanzinnig”, zegt Heise, “in ieder geval revolutionair.
Dat leverde in de jaren tachtig felle debatten op.
BeppoSAX, met zijn Utrechtse groothoekcamera’s, besliste in 1997 het pleit in het voordeel van de extreme explosies ver weg in het heelal.
De meeste gammaflitsen komen van bronnen op afstanden van vijf tot twaalf miljard lichtjaar, terwijl het heelal zo’n dertien miljard jaar oud is.
” Na de gammaflits volgt nog dagenlang een nagloed in bijna alle andere delen van het elektromagnetische spectrum: van röntgenstraling en zichtbaar licht tot radiostraling.

Sinds 1997 hebben astronomen langzaam meer begrip gekregen van gammaflitsen.
Inmiddels is duidelijk dat gammaflitsen uit melkwegstelsels komen waar veel stervorming optreedt.
Daarnaast deden de Amsterdamse promovendi Titus Galama en Paul Vreeswijk op 25 april 1998 een nieuwe belangrijke ontdekking.
Ze vonden een gammaflits samenvallend met een supernova die tienmaal zo energierijk was dan een normale supernovA. “Dat moet een stervende ster zijn geweest van zeker veertig zonsmassa’s”, aldus Van den Heuvel.
“Anno 2003 hebben we in totaal vijf flitsen gevonden die samenvallen met een supernovA. Op 23 januari 1999 vonden we er zelfs een die tijdelijk een miljoen keer zo helder was als een gewone supernovA. Die had je met een gewone verrekijker kunnen zien.
” Dat het om een supernova gaat, volgt uit het tijdsverloop van de helderheid van het zichtbare licht na de gammaflits.
De nagloed van een gammaflits is na een week verdwenen, maar de supernova bereikt pas na een week zijn maximale helderheid en houdt een paar weken aan.

“De gebeurtenis van 25 april 1998 leverde zowel een uitzonderlijke gammaflits, als een uitzonderlijke supernova”, zegt ook de Utrechtse sterrenkundige.
“Jan van Paradijs (de in 1999 overleden Nederlandse ontdekker van de optische nagloeier van een gammaflits) zei toen tegen me: ‘Of de connectie tussen gammaflits en supernova waar is of niet, in ieder geval zullen we er nog jaren over praten.
’ Van Paradijs was daar zichtbaar tevreden mee.
We praten inderdaad nog steeds over dat scenario.
”

Beelden van de omgeving van GRB 971214, gemaakt met de W.
M.
Keck 10-meter telescoop op Mauna Kea, Hawaii.
De linkerafbeelding is van twee dagen na de gammaflits.
Duidelijk zichtbaar is de nagloeiende rest van de gammaflits.
Na twee maanden (rechterafbeelding) is de gammaflits uitgegloeid en is als licht vlekje het sterrenstelsel zichtbaar waarin de gammaflits plaatsvonD. bron: Keck telescoop

Roterend zwart gat

De meeste astronomen geloven nu in twee scenario’s ter verklaring van de gammaflitsen: het hypernovamodel en het spiraliserende-neutronensterrenmodel.
Beide kennen vrijwel hetzelfde slot, maar een ander begin.
Over de precieze details bestaat nog geen consensus, maar wel over de hoofdlijnen.
Beide modellen veronderstellen de uiteindelijke vorming van een roterend zwart gat met een schijf van stermaterie om zich heen: ofwel materie van een zware stervende ster, ofwel van twee neutronensterren die steeds dichter om elkaar heen gingen spiraliseren totdat ze op elkaar vielen.

Hoe extreem het ontstaan van gammaflitsen is, blijkt wel uit een aantal kenmerken, zoals astronomen die nu denken te kennen.
Van den Heuvel: “Bij de vorming van het zwarte gat en de materieschijf spiraliseert materiaal met een snelheid van duizenden omwentelingen per seconde naar binnen.
De stroperigheid van de materie is groot en vermoedelijk ontstaan er extreme magneetvelden.
Materiaal valt spiraliserend op het zwarte gat waarbij veel zwaartekrachtsenergie vrijkomt.
Dan gebeurt de explosie.
Bundels van materie en straling worden uitgestoten langs de weg van de minste weerstand, dus in de richting loodrecht op de materieschijf.
Ondanks de vele duizenden schijfomwenteling gaat het proces razendsnel.
”

De explosie stoot ook grote hoeveelheden neutrino’s uit, spookdeeltjes die bijna overal doorheen flitsen.
Maar de schijf is zo onvoorstelbaar dicht dat zelfs neutrino’s er in eerste instantie niet doorheen suizen.
Een paar aardmassa’s aan sterrenmateriaal versnelt tijdens de explosie tot in de buurt van de lichtsnelheiD. Dat is naar kosmische maatstaven niet eens zoveel materie, maar door de relativistische snelheid is de totale energie gigantisch.
Het idee is dat materieklodders met verschillende relativistische snelheden bewegen.
Als de ene klodder de andere inhaalt, levert dat een zeer energetische botsing op.
Het resultaat is een interne schokgolf die gammastraling uitstoot.

Deeltjes zenden in hun eigen referentiekader gammastraling in alle richtingen uit, maar door de bijna-lichtsnelheden zien wij één- tot tweemaal per dag die straling als een kleine kegel op de aarde gericht.
Dat is de gammaflits.
Vervolgens botst de exploderende bundel van materie en straling met interstellaire materie.
Dit produceert een externe schokgolf die de nagloeiers van het röntgengebied tot het radiogebied uitzendt.
“In werkelijkheid gebeurt dat dagen tot weken later in de tijdswaarneming van het naar buiten bewegende materiaal”, zegt Van den Heuvel.
“Wij zien dat echter vrijwel meteen na de gammaflits.
Een raar relativistisch tijdseffect.
”

De nagloeiers zeggen dus eigenlijk niets over de oorspronkelijke explosie, want het komt van ander materiaal.
“Dat maakt het zo moeilijk om meer van de centrale motor van de superexplosies te weten.
Een hoop van het geheugen gaat onderweg verloren, dat is de ellende”, zegt de Amsterdamse sterrenkundige.
Alleen indirect zeggen de nagloeiers iets over de oorspronkelijke explosie.
“Vlak voor die uitbarsting zit er allerlei materie die de historie van de instortende ster aangeeft”, meent ook de Utrechtse astronoom.
“Straling suist door de historie van die stervende ster heen.
”

Sterven ver van huis

Het hypernovamodel gaat uit van een hele zware supernovA. Een supe

De grote heelalvragen

“Gammaflitsen zijn de allermooiste en meest ideale hemelverschijnselen voor het bestuderen van de stervormingsgeschiedenis, van het vroege heelal tot nu”, vindt Van den Heuvel.
“Dat zie ik persoonlijk als het meest interessante.
Eén van de grote onopgeloste vragen uit de sterrenkunde is hoe en wanneer sterren voor het eerst ontstonden, of er een piek in de stervorming was, en hoe stervorming in de tijd evolueerde.
” Ook zijn Utrechtse collega ziet deze vragen als dé vragen voor de toekomst.
“Misschien ontstonden sterren al 200.
000 jaar na het ontstaan van het heelal”, vertelt hi J. “Dat is veel eerder dan de paar honderd miljoen jaar die de meeste astronomen nu veronderstellen.
Met gewone telescopen kunnen we niet zo ver kijken, maar via gammaflitsen kunnen we die vroege stervormingsgeschiedenis wel bestuderen.
”

Astronomen willen gammaflitsen in de toekomst bestuderen als functie van de roodverschuiving, een maat voor de afstand en daarmee voor de tijD. Omdat de hele ruimte uitdijt, rekt ook de golflengte van een foton uit.
Zo kan een foton uit het ultraviolette spectrum roodverschuiven naar het optische-lichtgedeelte.
“Via de gammaflitsen kunnen we makkelijk tot roodverschuiving twintig het heelal in kijken”, denkt Van den Heuvel.
“Toen was het heelal 21 maal zo klein in lineaire dimensies, en dus 213 maal zo klein in volume.
Alles zat toen veel dichter op elkaar.
Zo kijken we naar een heelal van slechts een paar honderd miljoen jaar ouD.”

Een tweede heet subonderwerp uit het gammaflitsonderzoek is het ontstaan van zwarte gaten.
Van den Heuvel: “Eigenlijk hadden we tot voor kort helemaal geen clou over het ontstaan van zwarte gaten.
We vonden ze wel in röntgendubbelsterren, maar er waren ook mensen die dachten dat er helemaal geen explosie plaatsvonD. Nu lijkt het daar wel degelijk op.
Het hypernovamodel is erop gebaseerD. We hadden ook geen flauw vermoeden dat de vorming van een zwart gat een zichtbaar verschijnsel zou geven.
Veel wetenschappers dachten dat een stervende zware ster gewoon in een zwart gat verdwijnt zonder een stralingsspoor achter te laten.
”

Nieuwe baanbrekende gammaflitsmetingen komen wellicht al eind dit jaar.
In september wordt namelijk de Amerikaans-Brits-Italiaanse Swift-satelliet gelanceerD. Deze geeft onmiddellijk de positie van een gammaflits met grote nauwkeurigheiD. Telescopen aan boord van Swift kunnen zich dan binnen twintig tot dertig seconden richten op de kosmische superexplosie.
De satelliet zal nieuw licht werpen op de korte gammaflitsen.
“De primaire explosies zien we in de gammaflits, dan zien we een tijdje niets en daarna registreren we het nagloeien”, aldus Heise.
“Swift leert ons vermoedelijk veel meer over wat er in de tussenperiode gebeurt.
”

Het liefst willen sterrenkundigen meteen uit de gammaflits zelf de roodverschuiving en dus de kosmologische afstand bepalen.
Dat kan nu nog niet.
Heise en zijn Utrechtse SRON-collega’s werken daarom aan een methode om de energie van een gammafoton veel nauwkeuriger te bepalen.
Dat wordt de volgende stap in het gammaflitsonderzoek na Swift.
Het geld van de EU-Descartesprijs komt daarbij handig van pas.

BeppoSAX, de satelliet met de Nederlandse groothoekcamera’s die tussen 1996 en 2002 kosmische röntgenbronnen bestudeerde, valt trouwens naar verwachting in april de atmosfeer binnen.
Ergens rond de evenaar worden zelfs brokstukken van deze gammaflitspionier verwacht.

De gammaflits-revolutie

Het was de Amerikaanse spionagesatelliet Vela 4 die in 1967 de eerste gammaflits registreerde.
Een militaire missie die een onverwachte en onbedoelde kosmische ontdekking deed (kosmische radiogolfstraling, -microgolfstraling en -röntgenstraling werden trouwens ook ooit ontdekt terwijl men er niet naar op zoek was).
Eigenlijk moest de satelliet controleren of de Russen geen illegale kernproeven in de ruimte uitvoerden.
In 1963 was namelijk een verdrag gesloten dat kernproeven in de atmosfeer en in de ruimte verbooD. Omdat tijdens een kernexplosie ook een flits van gammastraling vrijkomt, bevatte de Vela-satelliet gammadetectoren.
Vela-4 registreerde inderdaad gammaflitsen, alleen kwamen ze niet van de aarde, maar uit de kosmos.
Opwinding dus bij astronomen in plaats van bij politici.
Omdat de astronomen uit de gammaflitsen alléén geen afstanden konden berekenen, tastten ze in het duister over hoe ver weg de gammaflitsbronnen stonden.
De geboorte van een mysterie.

Dertig jaar lang bleven gammaflitsen een groot raadsel, totdat twee Nederlandse röntgengroothoekcamera’s aan boord van de Italiaans-Nederlandse satelliet BeppoSAX het eerste deel van het mysterie in 1997 oplosten.
Een revolutie in de sterrenkunde.
De groothoekcamera’s van Nederlandse makelij ontdekten röntgennagloeiers van de gammaflitsen.
Bovendien maakten ze voor het eerst zulke precieze opnamen van de röntgenemissie dat ze de plaats van de gammaflits aan de hemel op een paar boogminuten nauwkeurig bepaalden.
Optische telescopen konden nu – zes tot negen uur na de positiebepaling door de groothoekcamera’s – gericht op die specifieke hemelpositie zoeken.
Astronomen van de Universiteit van Amsterdam onder leiding van Jan van Paradijs vonden zo nog dagen na de gammaflits een nagloed in zowel het röntgen-, het zichtbare-licht- als het radiospectrum.

De optische telescopen bepaalden ook de roodverschuiving, een maat voor de astronomische afstanD. Zo ontdekten ze dat gammaflitsen van zeer ver weg vandaan komen, bijna van de rand van het waarneembare heelal.
Zulke intense straling, van zo ver weg.
Dat bewees dat gammaflitsen de hevigste explosies in het heelal zijn.
Het precieze mechanisme achter het ontstaan van gammaflitsen is nog steeds in nevelen gehulD. Het oplossen van dit nieuwe raadsel is een van de ‘hot topics’ uit de sterrenkunde.

Oerknal      van den Heuvel Ed      Astronomie

Sinds 1965 weten we dat het heelal ongeveer 14 miljard jaar geleden is ontstaan vanuit een onvoorstelbaar dichte en hete toestand: de oerknal.
In zijn boek Oerknal toont sterrenkundige Ed van den Heuvel hoe deze ontstaansgeschiedenis van het heelal sindsdien talloze keren in bevestigD. Rien van de Weygaert en Simon Portegies Zwart gaan met hem in debat.
Robbert Dijkgraaf krijgt het eerste exemplaar overhandigD.

 

Sinds 1965 weten we dat het heelal ongeveer 14 miljard jaar geleden is ontstaan vanuit een onvoorstelbaar dichte en hete toestand: de oerknal.
Ed van den Heuvel, hoogleraar sterrenkunde aan de Universiteit van Amsterdam, schreef een boek dat beschrijft hoe dit beeld van de geschiedenis van het heelal sindsdien werd bevestigd door talloze waarnemingen vanaf de aarde en met ruimtetelescopen.
Dankzij de oerknal blijkt het heelal een wonderbaarlijke eenheid te vormen, met overal dezelfde natuurwetten, die maken dat we het heelal kunnen bestuderen en zijn geschiedenis ontrafelen.

 

Op deze middag licht Ed van den Heuvel toe waarom hij dit boek heeft geschreven.
Hierna gaan Rien van de Weygaert, hoogleraar cosmologie te Groningen, en Simon Portegies Zwart, hoogleraar astrofysica te Leiden met hem in discussie.
De discussie wordt besloten met de aanbieding van het eerste exemplaar van het boek aan Robbert Dijkgraaf, President van de KNAW.

 

De voorzitter deze middag is Michiel van der Klis, hoogleraar astrofysica aan de UvA.

 Ed van den Heuvel

 

Ed van den Heuvel is hoogleraar sterrenkunde aan de Universiteit van Amsterdam.
Hij deed baanbrekend onderzoek aan neutronensterren en zwarte gaten en ontving hiervoor onder meer de Spinozaprijs in 1995.
Rien van de Weygaert is hoogleraar Cosmologie aan de Rijks Universiteit te Groningen.
Hij studeerde te Leiden waar hij promoveerde bij Vincent Icke en deed pionierswerk aan de vorming van structuren (clusters en superclusters van sterrenstelsels) in het heelal.
Simon Portegies Zwart is hoogleraar astrofysica aan de Universiteit van Leiden.
Hij studeerde aan de UvA, promoveerde te Utrecht en werkte hierna in Japan en de Verenigde Staten.
Hij is expert op het gebied van computersimulaties op het gebied van de sterdynamica en structuurvorming in het heelal.

Het kan geen toeval zijn dat Ed van den Heuvel, net als Robbert Dijkgraaf, begint met een grapefruit als hij wil uitleggen hoe leeg het heelal is.
Als de zon een grapefruit is dan is de aarde een speldenknop (bij Dijkgraaf een peperkorrel) op een afstand van 11 meter.
De verste planeet, Neptunus, bevindt zich op deze schaal op een afstand van ongeveer vierhonderd meter van de zon.
Als de grapefruit en de speldenknop op de Dam liggen dan bevindt Neptunus zich bij het Centraal Station.
Ons hele zonnestelsel past binnen de Amsterdamse grachtengordel.
Op deze schaal komen we het meest nabije sterrenstelsel pas tegen in Moskou.
Het verste door mensen gemaakte ruimtevaartuig, de Voyager 1 (5 september 1977 gelanceerd), is momenteel driemaal zo ver van ons verwijderd als Neptunus, dus nog niet eens op station Muiderpoort, en kan de dichtstbijzijnde ster pas bereiken over 80.
000 jaar.
André Kuipers mag dan met zijn gezin naar Mars willen, 'colonizing the universe' (ooit de missie van NASA) is sciencefiction.

 

Het heelal is dus leeg; ook al zijn er miljarden melkwegstelsels en miljarden sterren in iedere melkweg, de onderlinge afstanden zijn immens.
Dat komt door het uitdijen van het heelal, al 13,7 miljard jaar.
Als we de film van het heelal helemaal terugdraaien tot de oerknal dan krimpt alle materie en alle energie samen tot een bal zo groot als een grapefruit.
Als we de film terugdraaien dan wordt het heelal ook alsmaar heter, van 3 kelvin nu tot tenminste 12 biljoen kelvin tijdens de oerknal.
Die bal is zo heet dat wij niet naar binnen kunnen kijken.
Als sterrenkundigen met hun telescopen in het verre heelal turen dan kijken ze terug in de tijd, maar zij zullen nooit kunnen zien wat er precies in de oerknal gebeurde.
Eigenlijk ging het college van Robbert Dijkgraaf over het heelal, niet over de oerknal.

 

Ed van den Heuvel doet dat wel; hij geeft vier bewijzen voor de oerknal en legt uit hoe uit straling van 12 biljoen kelvin spontaan deeltjes en anti-deeltjes ontstaan.
Maar wanneer het heelal uitdijt en afkoelt zal het creëren van deeltjes stoppen, en het blijft een raadsel waarom het heelal zoals wij dat kennen vrijwel alleen uit materie bestaat en niet uit anti-materie.
In de zengende hitte van de oerknal ontstaan en vergaan deeltjes en anti-deeltjes in gelijke aantallen.
Waarom is er na de oerknal iets en niet niks?

 

Ons heelal bestaat niet alleen uit 'gewone' materie.
Ed van den Heuvel en zijn collegae sterrenkundigen moeten bekennen dat ze tot nu toe slechts 4% hebben waargenomen van alles wat er in het heelal te beleven valt, 96% van het heelal zou bestaan uit 'donkere materie' en 'donkere energie' waarvan ze nog geen flauw benul hebben wat het eigenlijk is.
Tijdens de oerknal moeten die donkere materie en donkere energie er al geweest zijn, maar welke rol die hebben gespeeld blijft een open vraag.

 

Een van de mooiste passages bij Ed van den Heuvel gaat over trage versus zware massA. Zwaarte wordt veroorzaakt door de zwaartekracht van de aarde, traagheid is het gevolg van de zwaartekrachtsaantrekking van het heelal als geheel.
Van den Heuvel: ‘Het is wonderlijk te bedenken dat de krachten die we dag in, dag uit in afremmende en optrekkende auto's, trams, vliegtuigen en liften voelen, worden veroorzaakt door het volledig ons omringende heelal.
Een betere illustratie van onze nauwe verbondenheid met de kosmos is nauwelijks te bedenken.
’

 

Dan is er ook nog rustmassa; elementaire deeltjes zoals protonen en elektronen hebben rustmassa, die je stil kunt zetten terwijl andere deeltjes zoals fotonen geen rustmassa krijgen.
Het is het Higgs-mechanisme dat hiervoor zorgt, dat is het belang van het Higgs-deeltje.
Maar hoe ging dat dan tijdens de oerknal? Kregen toen de protonen en elektronen hun rustmassa van Higgs? Dan was Higgs er dus al voor de oerknal.
Zijn met de oerknal niet alleen alle materie en energie ontstaan, maar ook de natuurwetten, of waren die natuurwetten er al? Als dat laatste het geval is, dan was er dus al iets vóór de oerknal?

 

Als tijdens de oerknal alle materie en energie samengebald was in het volume van een grapefruit, is de oerknal dan niet eigenlijk aan een superzwaar zwart gat? Maar als ons heelal een zwart gat is dan is het heelal gesloten, dan zal het ooit stoppen met uitdijen en zal het weer inkrimpen.
En als ons heelal voldoende krimpt tot een superzware, superdichte, superhete grapefruit, als de film van het heelal niet alleen heen maar ook terugdraait, is er dan niet weer een oerknal? Misschien was er nooit echt een begin noch een eind, en is ons heelal het resultaat van de zoveelste oerknal waarin de condities precies zo waren dat ons huidige heelal kon ontstaan?

 

Ed van den Heuvel doet wat van een sterrenkundige verwacht mag worden: hij houdt zich aan de feiten.
Laten we hopen dat Robbert Dijkgraaf in Princeton een Zweinstein vindt met antwoord op al onze vragen ;

Zwarte gaten      Hawking Stephen      Astronomie

 JEUGDJAREN

 OXFORD & CAMBRIDGE

 MIJN ERVARING MET A.L.
S.

 HOUDING VAN HET PUBLIEK TEGENOVER DE WETENSCHAP

 GESCHIEDENIS VAN EEN GESCHIEDENIS

 MIJN POSITIE

 ONTWAART MEN HET EINDE VAN DE THEORETISCHE FYSICA?

 DE DROOM VAN EINSTEIN

 DE OORSPRONG VAN HET HEELAL

 DE QUANTUMMECHANICA VAN DE ZWARTE GATEN

 ZWARTE GATEN EN KLEINE UNIVERSUMS

 VINDT MEN ALLES GEDETERMINEERD?

 DE TOEKOMST VAN HET HEELAL

 FONOPLATEN VAN HET VERLATEN EILAND/ EEN INTERVIEW

 Dit volume bevat een verzameling van mijn teksten geschreven tussen 1976 en 1992.

 Het bevat autobiografische schetsen tot pogingen om doorheen de filosofie van de wetenschap de belangstelling   uit te leggen die ik voel voor de wetenschap en het heelal.

 Het boek besluit met de weergave van een interview dat ze met me maakten voor het radioprogramma ; ; Platen van   het Verlaten EilanD. ; ;

 In dit programma, een typisch Brits instituut, vragen ze de genodigde dat hij zich inbeeldt dat hij op een verlaten   eiland gegooid werd en verplicht werd acht platen te kiezen die hij tot zijn redding zal beluisteren.
  Gelukkig moest ik niet te lang wachten om naar de beschaving terug te keren.

 Daar deze werken opgesteld werden gedurende een periode van zestien jaar weerspiegelen ze de stand van mijn   kennis op elk moment ( ik vertrouwde erop dat ze in de loop van de tijd aangroeide).
  Daarom duid ik de datum en de gelegenheid aan toen ik ze schreef.

 Elk ervan werd geisoleerd ontwikkeld : zo is het onvermijdelijk dat er zeker een aantal herhalingen in voorkomen.
  Ik heb getracht ze weg te laten maar sommigen bestaan nog.
  Verscheidene van deze teksten werden ontworpen om in het openbaar gelezen te worden.

 Mijn uitdrukkingswijze was zo gebrekkig dat ik op conferenties en in seminaries beroep moest doen op de hulp   van een andere persoon, over het algemeen , een van de studenten die samen met mij onderzoek deden en die in  staat was me te begrijpen, of die een tekst door mij opgesteld voorlas, want in 1985 onderging ik een ingreep die  me volledig van mijn stem beroofde.

 Een tijd lang miste ik elk communicatiemiddel; later hebben ze me uitgerust met een informaticasysteem en een  uitstekende stemsynthesizer.

 Tot mijn grote verbazing ontdekte ik toen dat ik succes kon hebben als spreker voor grote audienties.

 Ik genoot van mijn wetenschappelijke uiteenzettingen en van het beantwoorden van vragen die me gesteld  werden.

 Ik ben zeker dat ik nog veel moet leren, maar ik denk dat ik vooruitgang boek.
  De lezer zal oordelen voor zichzelf bij het lezen van deze bladzijden.

 Ik ben het niet eens met de idee dat het heelal een mysterie is dat men moet aanvoelen maar dat we er nooit toe  zullen komen het te ontleden of volledig te begrijpen.
  Ik vind dat deze mening geen recht doet aan de wetenschappelijke revolutie die bijna vier eeuwen geleden in gang

 werd gezet door Galileo en verder ontwikkeld door Newton.
  Zij toonden aan dat bepaalde gebieden van het universum zich niet op een willekeurige manier gedragen maar   gestuurd worden door nauwkeurige wiskundige wetten.

Handboek Sterrenkunde      Schilling Govert      Astronomie

De sterrenhemel observeren, ontdekken en begrijpen.
Astronomie is voor velen onder ons een fascinerende hobby.
Dit boek bevat een enorme schat aan informatie voor de amateur-astronoom.
In het eerste deel ontdekt u alles over het sterrenstelsel, de belangrijkste hemellichamen en de prachtige natuurfenomenen in de ruimte, zoals verduisteringen en hemellicht.
Daarna wordt uitgelegd hoe u sterrenkaarten kunt bestuderen en interpreteren.
U krijgt dus niet alleen een uitgebreide theoretische achtergrond, maar u verneemt ook hoe u zelf waarnemingen kunt doen en noteren, hoe u een sterrenwacht bouwt en welke meetinstrumenten u nodig heeft.
Bovendien wordt alles overzichtelijk geïllustreerd met duidelijke afbeeldingen en prachtige foto’s.

Verwonder je je, net als zo velen, over de sterrenhemel 's nachts? Wist je dat je objecten kunt zien die lichtjaren ver van ons verwijderd staan? Objecten als sterrenstelsels, nevels, kometen en sterrenhopen zijn soms al met het blote oog zichtbaar.
Op internet kun je tegenwoordig een hoop vinden over de dingen die je 's nachts aan de hemel ziet staan.
Je raakt geïnteresseerd in de sterrenkunde en wilt er meer over weten.
De eerste stap heb je al gezet, maar je wilt meer weten, zelf objecten zoeken en vinden.
Maar eigenlijk heb je niet echt een idee hoe je dat het beste kunt aanpakken.
Je denkt erover om een telescoop te kopen, maar voor je dat doet moet je toch een beetje weten hoe het werkt en wat je ermee ziet.
Veel mensen kopen hals over kop in hun enthousiasme een (vaak slechte) telescoop en zijn teleurgesteld als ze niks vinden of het valt tegen wat ze zien.
Een mooie hobby gaat dan verloren en dat is jammer.
Wil je je eerst wat beter informeren voor je over gaat op de aanschaf van een telescoop? Lees het onderstaande dan eens door!

1.
Sterrenhemel leren kennen met het blote oog

Het waarnemen van de sterrenhemel is een buitenhobby.
Ga op een heldere nacht dus eens naar buiten met een sterrenkaart en leer de namen van de sterrenbeelden.
Probeer ook de patronen te herkennen.
Dit zul je straks erg van pas gaan komen als je besluit een telescoop te kopen.
Als je bekend bent met de sterrenhemel is het veel gemakkelijker om objecten te vinden straks.
Je zult zien dat je er veel plezier aan zult beleven als je op een heldere avond naar boven kijkt en meteen de planeten herkent.

2.
Lezen

Astronomie is een hobby waarbij je nooit echt uitgeleerd bent.
Nieuwe objecten worden gevonden, je wilt weten waar je naar kijkt, er komt nieuwe apparatuur op de markt enzovoorts.
Begin bij het begin en wil niet meteen alles weten.
Een aanrader is het boek ‘handboek sterrenkunde’ van Govert Schilling.
In korte hoofdstukken worden hier de meest belangrijke dingen besproken die je moet weten.
Telescopen komen aan bod, maar ook wat informatie over de planeten en andere objecten en een klein stukje geschiedenis.

Verder zijn er tal van websites en fora te vinden voor beginners waar je veel van op zult steken en in de bibliotheek hebben ze vast wel wat beginnerboeken voor je.
Je bent nu al op de juiste site om meer te weten te komen over het universum.

Lees ook eens wat over de verschillende soorten telescopen.
Je zult zien dat er al relatief goedkope telescopen op de markt zijn, maar ook telescopen die een flink stuk duurder zijn.
Lees je eens in en zie wat de verschillen tussen de telescopen zijn.

3.
Start met een verrekijker

GoeD. Je weet sterrenbeelden te vinden, herkent de planeten en hebt je alvast wat ingelezen.
Je wilt nu echt gaan waarnemen, maar twijfelt nog steeds een beetje of het wel een leuke hobby voor je is, en je wilt niet meteen veel geld gaan uitgeven voor je 100% zeker bent.

Een verrekijker is een goedkope manier om hier achter te komen en is een ideale ‘eerste telescoop’.
Waarom een verrekijker? Een verrekijker heeft een groot beeldveld, waardoor het gemakkelijker is om objecten te vinden.
Een telescoop vergroot veel meer, waardoor het lastiger zal zijn iets te vinden.
Daarnaast laten de meeste telescopen een beeld zien dat verkeerd om staat, (en soms zelfs ook nog in spiegelbeeld) waardoor het nog moeilijker is iets te vinden.
Verrekijkers hebben dit niet en vergroten enkel dat stukje waar jij op richt.
En als laatste goede reden: verrekijkers zijn een heel stuk goedkoper dan telescopen en gemakkelijker mee te nemen.

4.
Sterrenkaarten

Je hebt nu je verrekijker.
Hoe ga je beginnen? Je kunt ermee naar de maan kijken en de planeten (kijk nooit met een verrekijker of het blote oog naar de zon!!!).
Maar natuurlijk is dat nog lang niet alles.
Je hebt immers de sterrenbeelden geleerD. Tijd dus om te kijken of je deepsky objecten (nevels, sterrenstelsels enzovoorts) kunt vinden!

Koop een goede sterrengids.
Er zijn sterrengidsen speciaal voor verrekijkers verkrijgbaar.
In sterrengidsen staan de objecten beschreven die je kunt zien met een handig kaartje van de sterrenbeelden met welke objecten je in hier kunt vinden.
Soms staat er zelfs een foto bij met wat je kunt verwachten te zien.
Soms zit er ook nog een detailkaart van de maan en de posities van de planeten bi J. Je moet ze natuurlijk alleen kunnen vinden.

Voor je naar buiten gaat is het handig als je van tevoren bekijkt wat je graag wilt zien.
Kijk alvast eens naar de sterrenkaartjes, zodat je ongeveer weet wat waar staat.
In het donker is dat namelijk veel lastiger te doen.

Nou kan het gebeuren dat het buiten bewolkt is.
Laat je er niet door ontmoedigen.
Dit zal namelijk nog wel vaker gebeuren.
Wil je toch een beetje met waarnemen bezig zijn, dan kun je eens oefenen met het gratis softwareprogramma Stellarium.
In dit programma kun je de actuele sterrenhemel zien, of je stelt het op een andere dag en/of tijd in.
Je kunt inzoomen op objecten en nog veel meer.
Zie voor een linkje naar de download het laatste hoofdstuk.

5.
Logboekje

Het bijhouden van een logboekje is niet een van de dingen die je moet doen om je goed voor te bereiden, maar het is wel een grote stimulans.
Het zorgt ervoor dat je goed observeert en zo kun je je eigen vorderingen bijhouden.

Een logboekje kan er op verschillende manieren uitzien.
Je kunt bijvoorbeeld alleen noteren wat je hebt bekeken, met welke telescoop of verrekijker, hoe de seeing (het zicht, dus transparante lucht, mistig etc) was, enzovoorts.
Een andere manier om een logboekje bij te houden is door alles te noteren, niet alleen de objectieve zaken, maar ook de subjectieve, zoals: hoelang het duurde voor je het object gevonden had, wat je toen voelde, of je het een mooi object vond enzovoorts.

Het is een stimulans om na een tijdje je logboekje eens te lezen en te zien hoe je gegroeid bent.
Je zult ook merken dat je de dingen die je gezien hebt, veel beter zult herinneren.

6.
Meetings

Ga eens naar een zogenaamde ‘starparty’, een bijeenkomst van amateurastronomen.
Je hebt hier de mogelijkheid om eens door verschillende kijkers te kijken, met anderen over je hobby te praten, nieuwe vrienden te maken en te leren.
Via AstroStart of het Astroforum bijvoorbeeld, worden regelmatig bijeenkomsten georganiseerd door het hele lanD. Ook kun je eens een sterrenwacht bezoeken.

7.
Telescoop kopen

En dan weet je het zeker! Je wilt een telescoop, maar hoe kun je dat het beste aanpakken? Verdiep je eens wat meer in de werking van een telescoop, de verschillende soorten, met welke telescoop je wat kunt zien en hoe je het moet gebruiken.

Kijk dan eens naar je budget en bedenk goed wat je met je telescoop wilt.
Wil je voornamelijk deepsky bekijken? Wil je straks eventueel aan astrofotografie gaan doen?

Je hebt bijvoorbeeld niks aan een hele grote telescoop die je nauwelijks in je eentje kunt opzetten, je geen auto hebt en je moet reizen om op een donkere plek te kunnen waarnemen.
Als je dan een grote telescoop hebt, zul je hem weinig gebruiken, omdat het niet echt gebruiksvriendelijk voor je zal zijn.
Je hebt nu al een begin.

Diverse telescopen hebben go-to, een apparaatje waar je intoetst welk object je wilt zien en het automatisch voor je opzoekt.
Ze zijn handig, omdat je niet zelf hoeft te zoeken, maar een van de leuke dingen van het waarnemen is juist het zelf vinden van objecten.
Je zult er dan veel meer plezier aan beleven.
De meeste amateurastronomen zullen dan ook geen go-to gebruiken.

Heb je een telescoop gezien die helemaal bij je past, maar kun je hem niet betalen? Kijk dan of er een goedkoper alternatief is.
Zo niet, spaar dan nog even door.
Je zult niet snel uitgekeken zijn met je verrekijker en je zult zien dat je blijer bent met de telescoop die je wilt, dan met een goedkoper exemplaar die je eigenlijk niet zo ziet zitten.

Nog een wijze tip: koop nooit een telescoop in een warenhuis (zoals Blokker).
De telescopen zijn van plastic en zijn absoluut niet stabiel.
Laat je niet verleiden door de Hubblefoto's op de verpakkingen van deze scoopjes.

8.
Wees geduldig

Niet alles zal je de eerste keer lukken.
Als je de eerste keren je nieuwe telescoop gebruikt, zul je eerst goed moeten leren hoe hij werkt.
Probeer hem ook eerst uit op wat grotere objecten zoals de maan en planeten.
Het zal vast wel eens gebeuren dat je een deepsky object aan het zoeken bent, maar het niet vinD. Geef het niet op, want de aanhouder wint.
Hoe vaker je oefent en probeert, des te gemakkelijk het je zal vergaan.

9.
Ten slotte

Tot slot een aantal linkjes om je op weg te helpen.

Je bevindt je nu op AstroStart.
nl.
Hier vind je veel informatie, zoals het laatste nieuws.
Klik bovenaan ook eens op 'Encyclopedie', want daar is ook heel veel te vinden.

Het Astroforum is het grootste astronomieforum in Nederland en België.
Je vindt hier een schat aan informatie over alles wat met sterrenkunde te maken heeft.

Heb je vragen, wil je weten of de telescoop die je op het oog hebt ook écht goed is of wil je meer informatie over het een of het ander? Bezoek dit forum dan eens.
Hier heb je een heel grote kans dat je een antwoord vindt.

Handboek sterrenkunde van Govert Schilling is een must-have voor iedere beginner.
Lees hier meer over het boek.

Op de site van de vereniging voor sterrenkunde kun je ook erg veel (beginners)informatie terug vinden.
Deze site is zeker de moeite van een bezoekje waarD.

Stellarium is een gratis softwareprogramma dat je kunt downloaden.
Je kunt hier de actuele sterrenhemel zien, of je stelt zelf een andere datum en tijd in.
Je ziet waar je bepaalde objecten kunt vinden en nog veel meer.

Op skymaps.
com kun je de sterrenkaart van deze maand downloaden en printen.
Erg handig en vooral: helemaal gratis! Op de kaart staan de objecten die je al met een verrekijker kunt zien.
Ook de sterrenbeelden en de ecliptica zijn duidelijk aangegeven.
Naast het kaartje staat een kalender met de gebeurtenissen van deze maand, zoals de maanfasen, maansverduisteringen etC. Op de tweede pagina staan tips en een uitleg bij bepaalde termen.
Ernaast staan objecten beschreven die je kunt zien met het blote oog, een verrekijker of een kleine telescoop.

Van quark tot kosmos      Lederman      Astronomie

elementary particles

   

the most basic physical constituents of the universe.
    1

 

Basic Constituents of Matter

Molecules are built up from the atom, which is the basic unit of any chemical element.
The atom in turn is made from the proton, neutron, and electron.
It turns out that protons and neutrons are made of varieties of a still smaller particle called the quark.
At this time it appears that the two basic constituents of matter are the lepton (of which the electron is one type) and quark; there are believed to be six types of each.
Each type of lepton and quark also has a corresponding antiparticle: a particle that has the same mass but opposite electrical charge and magnetic moment.
An isolated quark has never been found—quarks appear to almost always be found in pairs or triplets with other quarks and antiquarks (the resulting particles being classed as hadrons, more than 200 of which have been identified).
Two theoretically predicted five-quark particles, called pentaquarks, have been produced in the laboratory.
Four- and six-quark particles are also predicted but have not been founD.    2

The most familiar lepton is the electron; the other five leptons are the muon, the tau particle, and the three types of neutrino associated with each: the electron neutrino, the muon neutrino, and the tau neutrino.
The six quarks have been whimsically named up, down, charm, strange, top (or truth), and bottom (or beauty); the top quark, which has a mass greater than an entire atom of gold, is about 35 times heavier than the next biggest quark and may be the heaviest particle nature has ever createD. The quarks found in ordinary matter are the up and down quarks, from which protons and neutrons are made.
A proton, for instance, consists of two up quarks and a down quark, and a neutron consists of two down quarks and an up quark.
The pentaquark consists of two up quarks, two down quarks, and the strange antiquark.
(Quarks have fractional charges of one third or two thirds of the basic charge of the electron or proton.
)    3

 

Carriers of the Basic Forces

The elementary particles of matter interact with one another through four distinct types of force: gravitation, electromagnetism, and the forces from strong interactions and weak interactions.
A given particle experiences certain of these forces, while it may be immune to others.
The gravitational force is experienced by all particles.
The electromagnetic force is experienced only by charged particles, such as the electron and muon.
The strong nuclear force is responsible for the structure of the nucleus, and only particles made up of quarks participate in the strong nuclear interaction or force.
Other particles, including the electron, muon, and the three neutrinos, do not participate in the strong nuclear interactions but only in the weak nuclear interactions associated with particle decay.
    4

Each force is carried by an elementary particle.
The electromagnetic force, for instance, is mediated by the photon, the basic quantum of electromagnetic radiation.
The strong force is mediated by the gluon, the weak force by the W and Z particles, and gravity is thought to be mediated by the graviton.
Quantum field theory applied to the understanding of the electromagnetic force is called quantum electrodynamics, and applied to the understanding of strong interactions is called quantum chromodynamics.
In 1979 Sheldon Glashow, Steven Weinberg, and Abdus Salam were awarded the Nobel Prize in Physics for their work in demonstrating that the electromagnetic and weak forces are really manifestations of a single electroweak force.
A unified theory that would explain all four forces as manifestations of a single force is being sought.
    5

 

Standard Model of Particle Physics

The behavior of all known subatomic particles can be described within a single theoretical framework called the Standard Model.
This model incorporates the quarks and leptons as well as their interactions through the strong, weak and electromagnetic forces.
Only gravity remains outside the Standard Model.
The force-carrying particles are called gauge bosons, and they differ fundamentally from the quarks and leptons.
The fundamental forces appear to behave very differently in ordinary matter, but the Standard Model indicates that they are basically very similar when matter is in a high-energy environment.
    6

Although the Standard Model does a credible job in explaining the interactions among quarks, leptons, and bosons, the theory does not include an important property of elementary particles, their mass.
The lightest particle is the electron and the heaviest particle is believed to be the top quark, which weighs at least 200,000 times as much as an electron.
In 1964 Scottish physicist Peter W.
Higgs of Edinburgh University proposed a mechanism that provided a way to explain how the fundamental particles could have mass.
Higgs theorized that the whole of space is permeated by a field, now called the Higgs field, similar in some ways to the electromagnetic fielD. As particles move through space they travel through this field, and if they interact with it they acquire what appears to be mass.
A basic part of quantum theory is wave-particle duality--all fields have particles associated with them.
The particle associated with the Higgs field is the Higgs boson, a particle with no intrinsic spin or electrical charge.
Although it is called a boson, it does not mediate force as do the other bosons (see below).
The Higgs boson has not yet been observeD. Finding it is the key to discovering whether the Higgs field exists, whether Higgs’s hypothesis for the origin of mass is indeed correct, and whether the Standard Model will survive.
    7

 

Classification of Elementary Particles

Two types of statistics are used to describe elementary particles, and the particles are classified on the basis of which statistics they obey.
Fermi-Dirac statistics apply to those particles restricted by the Pauli exclusion principle; particles obeying the Fermi-Dirac statistics are known as fermions.
Leptons and quarks are fermions.
Two fermions are not allowed to occupy the same quantum state.
Bose-Einstein statistics apply to all particles not covered by the exclusion principle, and such particles are known as bosons.
The number of bosons in a given quantum state is not restricteD. In general, fermions compose nuclear and atomic structure, while bosons act to transmit forces between fermions; the photon, gluon, and the W and Z particles are bosons.
    8

Basic categories of particles have also been distinguished according to other particle behavior.
The strongly interacting particles were classified as either mesons or baryons; it is now known that mesons consist of quark-antiquark pairs and that baryons consist of quark triplets.
The meson class members are more massive than the leptons but generally less massive than the proton and neutron, although some mesons are heavier than these particles.
The lightest members of the baryon class are the proton and neutron, and the heavier members are known as hyperons.
In the meson and baryon classes are included a number of particles that cannot be detected directly because their lifetimes are so short that they leave no tracks in a cloud chamber or bubble chamber.
These particles are known as resonances, or resonance states, because of an analogy between their manner of creation and the resonance of an electrical circuit.
    9

See table entitled Elementary Particles.
    10

 

Conservation Laws and Symmetry

Some conservation laws apply both to elementary particles and to microscopic objects, such as the laws governing the conservation of mass-energy, linear momentum, angular momentum, and charge.
Other conservation laws have meaning only on the level of particle physics, including the three conservation laws for leptons, which govern members of the electron, muon, and tau families respectively, and the law governing members of the baryon class.
    11

New quantities have been invented to explain certain aspects of particle behavior.
For example, the relatively slow decay of kaons, lambda hyperons, and some other particles led physicists to the conclusion that some conservation law prevented these particles from decaying rapidly through the strong interaction; instead they decayed through the weak interaction.
This new quantity was named “strangeness” and is conserved in both strong and electromagnetic interactions, but not in weak interactions.
Thus, the decay of a “strange” particle into nonstrange particles, e.
g.
, the lambda baryon into a proton and pion, can proceed only by the slow weak interaction and not by the strong interaction.
    12

Another quantity explaining particle behavior is related to the fact that many particles occur in groups, called multiplets, in which the particles are of almost the same mass but differ in charge.
The proton and neutron form such a multiplet.
The new quantity describes mathematically the effect of changing a proton into a neutron, or vice versa, and was given the name isotopic spin.
This name was chosen because the total number of protons and neutrons in a nucleus determines what isotope the atom represents and because the mathematics describing this quantity are identical to those used to describe ordinary spin (the intrinsic angular momentum of elementary particles).
Isotopic spin actually has nothing to do with spin, but is represented by a vector that can have various orientations in an imaginary space known as isotopic spin space.
Isotopic spin is conserved only in the strong interactions.
    13

Closely related to conservation laws are three symmetry principles that apply to changing the total circumstances of an event rather than changing a particular quantity.
The three symmetry operations associated with these principles are: charge conjugation (C), which is equivalent to exchanging particles and antiparticles; parity (P), which is a kind of mirror-image symmetry involving the exchange of left and right; and time-reversal (T), which reverses the order in which events occur.
According to the symmetry principles (or invariance principles), performing one of these symmetry operations on a possible particle reaction should result in a second reaction that is also possible.
However, it was found in 1956 that parity is not conserved in the weak interactions, i.
e.
, there are some possible particle decays whose mirror-image counterparts do not occur.
Although not conserved individually, the combination of all three operations performed successively is conserved; this law is known as the CPT theorem.
    14

 

The Discovery of Elementary Particles

The first subatomic particle to be discovered was the electron, identified in 1897 by J. J. Thomson.
After the nucleus of the atom was discovered in 1911 by Ernest Rutherford, the nucleus of ordinary hydrogen was recognized to be a single proton.
In 1932 the neutron was discovereD. An atom was seen to consist of a central nucleus—containing protons and, except for ordinary hydrogen, neutrons—surrounded by orbiting electrons.
However, other elementary particles not found in ordinary atoms immediately began to appear.
    15

In 1928 the relativistic quantum theory of P.
A. M.
Dirac hypothesized the existence of a positively charged electron, or positron, which is the antiparticle of the electron; it was first detected in 1932.
Difficulties in explaining beta decay (see radioactivity) led to the prediction of the neutrino in 1930, and by 1934 the existence of the neutrino was firmly established in theory (although it was not actually detected until 1956).
Another particle was also added to the list: the photon, which had been first suggested by Einstein in 1905 as part of his quantum theory of the photoelectric effect.
    16

The next particles discovered were related to attempts to explain the strong interactions, or strong nuclear force, binding nucleons (protons and neutrons) together in an atomic nucleus.
In 1935 Hideki Yukawa suggested that a meson (a charged particle with a mass intermediate between those of the electron and the proton) might be exchanged between nucleons.
The meson emitted by one nucleon would be absorbed by another nucleon; this would produce a strong force between the nucleons, analogous to the force produced by the exchange of photons between charged particles interacting through the electromagnetic force.
(It is now known, of course, that the strong force is mediated by the gluon.
) The following year a particle of approximately the required mass (about 200 times that of the electron) was discovered and named the mu meson, or muon.
However, its behavior did not conform to that of the theoretical particle.
In 1947 the particle predicted by Yukawa was finally discovered and named the pi meson, or pion.
    17

Both the muon and the pion were first observed in cosmic rays.
Further studies of cosmic rays turned up more particles.
By the 1950s these elementary particles were also being observed in the laboratory as a result of particle collisions produced by a particle accelerator.
    18

One of the current frontiers in the study of elementary particles concerns the interface between that discipline and cosmology.
The known quarks and leptons, for instance, are typically grouped in three families (where each family contains two quarks and two leptons); investigators have wondered whether additional families of elementary particles might be founD. Recent work in cosmology pertaining to the evolution of the universe has suggested that there could be no more families than four, and the cosmological theory has been substantiated by experimental work at the Stanford Linear Accelerator and at CERN, which indicates that there are no families of elementary particles other than the three that are known today.

Schitterend !      Verburgh Kris      Astronomie

Het heelal of universum in de astronomie ofwel de kosmos in de kosmologie zijn synoniemen voor alle materie en energie binnen het gehele ruimte-tijdcontinuüm waarin wij bestaan.
Volgens sommige wetenschappers ligt het antropisch principe ten grondslag aan het ontstaan van het heelal.
Over het algemeen wordt echter aangenomen dat het heelal is ontstaan volgens de big-bangtheorie.
Volgens de huidige stand van zaken van deze theorie is het heelal circa 13,7 miljard jaar geleden ontstaan.

Er valt voorts nog een onderscheid te maken tussen het zichtbare en theoretisch heelal.
Het zichtbare heelal omvat dat deel van het heelal waarvan sinds het begin der tijden licht ons heeft kunnen bereiken.
Omdat de snelheid van het licht eindig is, is ook het zichtbare heelal eindig.
Over de (on)eindigheid van het theoretische heelal zijn verschillende meningen, over het algemeen wordt aangenomen dat het heelal als geheel oneindig is.
Er zijn theoretische overwegingen waarbij wordt aangenomen dat het zichtbare heelal niet meer is dan een speciaal grensgeval van een nog groter geheel: het multiversum.

 

1 De big-bangtheorie

2 Het zichtbare heelal

2.
1 De grote-schaalstructuur

2.
2 De plek van de aarde in de kosmos

2.
3 De Sloan Digital Sky Survey

3 Het uiteindelijke lot van het heelal

4 Links

5 Literatuur

 

De big-bangtheorie

De Belgische astronoom Georges Lemaître introduceerde in 1927 de theorie dat het universum uitdijt, wat verklaarde dat ver van ons verwijderde sterrenstelsels een roodverschuiving vertoonden.
De Amerikaanse astronoom Edwin Hubble vond twee jaren later experimenteel bewijs voor Lemaître's theorie.
Hij bewees dat alle sterrenstelsels zich van ons verwijderen met een snelheid proportioneel tot de afstand ten opzichte van ons.
Dit impliceerde dus ook een begin vanuit een bepaald punt en in 1931 verklaarde Lemaître dat het heelal met de explosie van een oeratoom was begonnen.
Denigrerend werd deze theorie door de Britse astronoom Fred Hoyle ; ;De big-bangtheorie ; ; genoemd, maar de term is blijven hangen.
Het belangrijkste bewijs voor de theorie werd in 1964 ontdekt door Penzias en Wilson die hiervoor de Nobelprijs kregen.
Zij ontdekten namelijk (bij toeval; ze waren er niet naar op zoek) de achtergrondstraling die werd voorspeld door de big-bangtheorie.

Een foto van de achtergrondstraling 379.
000 jaar na de big bang, gemaakt door het WMAP-team van de NASA. Aan de hand van de temperatuur van de kosmische achtergrondstraling gemeten door de ; ;Cosmic Background Explorer ; ; (COBE) kon worden berekend hoe oud het heelal is.
Het moment van de oerknal werd bepaald op 15,556 miljard jaar geleden met een onzekerheid van 24 miljoen jaar.
Recenter onderzoek met de Wilkinson Microwave Anisotropy Probe gaf echter een ouderdom van 13,7 miljard jaar met een onzekerheid van 1%.

Het zichtbare heelal

 

Miniem stukje van de zichtbare hemel uitvergroot door de Hubble ruimtetelescoop (Nasa & ESA, 2004).
Bijna ieder ellipsvormig puntje is een afzonderlijk sterrenstelsel met elk circa 100 miljard sterren.
Alleen de weinige exact ronde puntjes zijn sterren van onze eigen melkweg die op de voorgrond staan.
In iedere willekeurige richting ziet men ongeveer het zelfde beeld: een heelal gevuld met miljarden melkwegstelsels.
Voor meer details kunt u op het plaatje klikken.

[bewerk] De grote-schaalstructuur

Het zichtbare heelal is volgens hedendaagse kennis opgebouwd uit grote groepen superclusters en clusters, die samen met slierten sterrenstelsels (filamenten) een draderig netwerk vormen waartussen zich enorme superholtes bevinden.
Deze clusters op hun beurt zijn opgebouwd uit honderden tot duizenden sterrenstelsels.
Zo’n cluster kan een diameter hebben van wel enkele tientallen miljoenen tot honderden miljoenen lichtjaren.

De topologie van deze grote-schaalstructuur van het heelal, kan vergeleken worden met die van een zeepsop: de materie van het heelal bevindt zich in de dunne 'vlakke' gebieden, die de betrekkelijk 'lege' superholtes omsluiten.
Op de grenzen van de vlakken bevinden zich de filamenten, uitgerekte slierten van sterrenstelsels en op de kruispunten van de filamenten vinden we de clusters.
Een andere analogie is die van de spons, waar ook de 'lege' gebieden met elkaar zijn verbonden.

[bewerk] De plek van de aarde in de kosmos

De plek van de aarde in de kosmos kan ondertussen redelijk goed gesitueerd worden.
Zo maakt de aarde deel uit van :

Het zonnestelsel.
De aarde bevindt zich dichtbij het centrum van het zonnestelsel, op ongeveer 150 miljoen kilometer van de zon.
De aarde draait rond de zon met een snelheid van 107.
225 km/h.
De omwenteling is voltooid na één jaar.
De aarde bevindt zich op ongeveer 15 à 20 miljard kilometer van de grens van het zonnestelsel, ook genaamd de heliopauze waar de interstellaire ruimte begint.

De Lokale bel.
Ons zonnestelsel bevindt zich in de Lokale Bel, een opening in het interstellaire gas met een dichtheid van slechts 1/10 van de omgeving, veroorzaakt door miljoenen jaar oude explosies van supernova's die gas en stof in de buurt wegbliezen.
De lokale bel heeft een diameter van 600 tot 800 lichtjaar, en de zon ligt op ongeveer 90 lichtjaar van de rand ervan.

De melkweg.
Het zonnestelsel bevindt zich op ongeveer 30.
000 lichtjaren van het centrum van de melkweg, aan de rand van een van haar spiraalarmen, met name de Orion-arm.
Haar dichtstbijzijnde buur is de ster Proxima Centauri op een afstand van 4,2 lichtjaren.
Het zonnestelsel draait rond het centrum van de melkweg met een snelheid van 782.
460 km per uur (dat is gemiddeld 217,35 km/s).
De omwenteling is voltooid na 226 miljoen jaar.
De melkweg is ongeveer 100.
000 lichtjaar in doorsnee.

De melkweg en zijn satellietsysteem.
Rond de melkweg draaien 14 dwergstelsels, waarvan de meest bekende de zogenaamde Magelhaense wolken.
Andere satelliet-sterenstelsels zijn genoemd naar het sterrenbeeld waarin ze worden waargenomen, onder andere de Ursa Majordwerg, Fornax, Draco, Ursa Minor dwerg, Leo, Sextans en Sagittarius.

De Lokale groep.
De melkweg en haar satellieten maken deel uit van de Lokale Groep, een cluster van zo’n 30 à 40 sterrenstelsels gespreid over een diameter van 10 miljoen lichtjaar.
Binnen de lokale groep van sterrenstelsels in een straal van 5 miljoen lichtjaren is ons melkwegstelsel een van de drie grootste.
Het dichtstbijzijnde grote sterrenstelsel is de Andromedanevel op een afstand van 2,2 miljoen lichtjaren.

De Canes Venaticicluster.
De Lokale Groep maakt deel uit van de Canes Venaticiwolk, een cluster met een doormeter van 23 MpC.

De Lokale of Virgo Supercluster.
De Canes Venaticiwolk maakt samen met de Virgo-cluster en enkele andere clusters deel uit van de Virgo Supercluster of Lokale Supercluster, die meer dan 10.
000 melkwegstelsels bevat.
De lokale groep bevindt zich aan de rand van deze supercluster en beweegt zich naar het centrum ervan toe met een snelheid van 300 km/s.
Grootte : 77 MpC. In de Virgo supercluster bevindt zich ook de Grote Attractor, ontdekt in 1986, een enorme onzichtbare massa op ongeveer 250 miljoen lichtjaar afstand in het sterrenbeeld Norma die alle sterrenstelsels van de supercluster aantrekt.

De Grote Muur.
De Lokale Supercluster maakt deel uit van de Grote Muur, ontdekt in 1989, een aaneenrijging van talrijke superclusters, onder andere de Coma en Hercules superclusters.
De afmetingen zijn gigantisch : 500 miljoen lichtjaar lang en 300 miljoen lichtjaar breeD. Naast de Grote Muur zijn er nog andere “muren” (waaronder de Grote Sloane Muur).
De superclusters en muren vormen een draderig netwerk van filamenten, waartussen zich enorme superholtes bevinden.

 De Sloan Digital Sky Survey

Vanaf 2000 is het Sloan Digital Sky Survey project (SDSS) opgestart door het Astrophysical Research Consortium (ARC) - een samenwerkingsverband van zeven Amerikaanse onderzoeksinstituten - om het huidige universum in kaart te brengen en onze positie daarin.
Het totale noordelijk halfrond van de sterrenhemel wordt door meerdere telescopen in kaart gebracht inclusief de deep sky objecten.
Dit gecombineerd met radiotelescopie zorgt voor nieuwe gegevens die vrij opvraagbaar zijn via het internet.

Deze eerste fase, SDSS I, is afgerond in juni 2005.
In vijf jaar tijd werden meer dan 200 miljoen hemellichamen opgespoord, en de spectra gemeten van meer dan 675.
000 sterrenstelsels, 90.
000 quasars en 185.
000 sterren.
Voor de tweede fase, SDSS II, gepland tot juni 2008, is het consortium uitgebreid tot 25 internationale onderzoeksinstellingen.
Het onderzoek spitst zich nu onder meer toe op de oorsprong van sterrenstelsels en quasars en het ontstaan en de evolutie van de melkweg.

Het uiteindelijke lot van het heelal

Het uitdijen van het heelal heeft uiteraard implicaties voor het uiteindelijke lot van het heelal.
De drie meest gangbare mogelijkheden zijn of de ; ;Big Rip ; ; (open heelal), ; ;Big Crunch ; ; (gesloten heelal) en het vlakke heelal.

De ; ;Big Rip ; ; neemt aan dat de uitdijing oneindig zal doorgaan en op die manier alle materie en energie dusdanig zal verspreiden dat er niets meer van enige omvang zal bestaan.
Het heelal is oneindig en hyperbolisch.
Het heelal zal ook afkoelen doordat de temperatuur zich over een groter oppervlak zal moeten verspreiden (Big Chill).
Zoals het er nu naar uitziet, zal het heelal evolueren naar een open heelal.

De ; ;Big Crunch ; ; neemt aan dat de uitdijing van het heelal uiteindelijk, door de zwaartekracht van alle materie zal stoppen en dat het heelal daarna ineen zal krimpen.
Het uiteindelijke lot zal dan de totale ineenstorting van het heelal zijn (eindkrak).

Het vlakke heelal.
Hierbij is de uitdijende kracht even groot als de zwaartekracht en zet het heelal net vlug genoeg uit om samentrekking te voorkomen.
Het heelal zal dan ooit stoppen met uitdijen, maar oneindig ver in de toekomst.

 

In 2003 verbijsterde de toen 17-jarige Verburgh het Nederlandse taalgebied met het verschijnen van Schitterend! Over het universum , waarin hij als een volleerd sterrenkundige de hedendaagse kennis van de kosmologie populariseerde op een wijze die menig astronoom bleek deed wegtrekken.
Nu, vier jaar later is Verburgh terug met een nieuw boek en verbijstert hij opnieuw met Fantastisch! Over het universum in ons hoofD. Meer dan in zijn vorige boek geeft Verburgh blijk van zijn persoonlijke heilige fascinatie voor de wetenschap en strooit hij met vakkennis alsof het pepernoten zijn.
Hoewel dit boek een fantastisch staaltje wetenschapspopularisatie is, is het ook een schoolvoorbeeld van doorgeslagen wetenschapsgeloof.

Ging het vorige boek over de kosmos, Verburgh zoomt in dit boek in op het aardse bestaan.
Verburghs boek is een voorbeeld van wat in Amerika an epic of evolution wordt genoemd: een boek waarin de geschiedenis van de kosmos en de plaats van de mensheid daarin vanuit evolutionair perspectief wordt verteld als betrof het een hedendaagse scheppingsmythe.
De metafoor van scheppingsmythe is treffend, want uiteindelijk gaat het Verburgh in dit boek om de vraag naar de zin van het bestaan, waar volgens hem de wetenschap een antwoord op geeft.

Van kosmos tot antropos

 Verburgh begint zijn boek met de kosmologie: van oerknal tot heelal (hoofdstukken 1 en 2).
Deze hoofdstukken vormen een soort overgang met zijn vorige kosmologieboek.
Uit deze hoofdstukken blijkt dat Verburghs twee boeken duidelijk in elkaars verlengde liggen.
Vervolgens gaat hij verder over hoe de aarde en het leven erop, inclusief de mens, ontstond (hoofdstuk 3).
Hoofdstuk 4 beschrijft de mechanismen van evolutie; hoofdstuk 5 geeft een vernietigend oordeel over Intelligent Design (de beweging die probeert God in de wetenschap te herintroduceren).
Deze beweging propageert volgens Verburgh een intellectuele luiheid, omdat God wordt geïntroduceerd daar waar evolutiebiologen het even niet meer weten.
Toch gaat Verburgh er niet vanuit dat de wetenschap uiteindelijk alles zal kunnen verklaren.
Want in dit hoofdstuk introduceert hij een thema dat in volgende hoofdstukken vaker aan de orde komt: de principiële begrensdheid van de menselijke geest door evolutionaire ontwikkelingen:

“Bovendien moeten we ons bij het stoten op wetenschappelijke hiaten ook afvragen of we ooit wel alles kunnen achterhalen.
Natuurlijk niet.
Onze hersenen zijn gemaakt om te overleven in een harde natuur te midden van al dan niet vijandige soortgenoten.
Alle wetenschap van vandaag is een indirect bijproduct van onze intelligentie, die als voornaamste doel had de bezitter ervan in leven te houden.
We mogen heel blij zijn dat we al zoveel kunnen begrijpen, maar er zullen hoe dan ook dingen zijn die we nooit kunnen achterhalen, omdat onze breinen er nu eenmaal niet voor gemaakt zijn.
”

“Just-so stories” en ideologie

Hoofdstukken 6 tot en met 8 zijn echte pareltjes, waarin Verburgh beschrijft welke verklaring evolutiebiologen hebben voor uitingen van menselijk gedrag.
In hoofdstuk 6 gaat het over de rol van genen en de invloed vanuit de omgeving (de controverse over nature versus nurture).
Hoofdstuk 7 gaat in op de evolutionaire bagage die ieder mens vanaf de geboorte bij zich draagt.
De mens is geen onbeschreven blad, maar door de evolutionaire geschiedenis van de mens is er al een bepaalde ‘programmering’ aanwezig.
In hoofdstuk 8 beschrijft Verburgh hoe vanuit evolutiebiologisch perspectief ook hogere uitingen van cultuur, zoals humor, muziek, literatuur, en vooral moraal wortels hebben in de biologie.
Daarbij gaat hij uit van Dawkins’ selfisch gene-idee, waarin het in de evolutie vooral draait om voortplanting, D.w.
z.
het zoveel mogelijk verspreiden van genetisch materiaal.
Alle hogere uitingen van cultuur zijn daaraan ondergeschikt.
Het zijn volgens Verburgh evolutionaire bijproducten, bedoeld om indruk te maken op het andere geslacht.

Het mag duidelijk zijn dat deze hoofdstukken zeer controversieel zijn.
Voor vrijwel alle menselijke gedragingen weet Verburgh wel een evolutionaire verklaring uit een hoge hoed te toveren.
Of die verklaringen ook werkelijk wetenschappelijk zijn, daarom bekommert Verburgh zich niet – of liever: hij neemt die verklaringen kritiekloos over als zijnde de definitieve waarheiD. Dat levert zeer onderhoudende lectuur op, met name voor die Freudiaans-angehauchte lezers voor wie seks de ultieme verklaringsgrond is voor al het menselijk gedrag.
Toch hebben door het gebrek aan kritische geest deze hoofdstukken een hoog just-so gehalte: de evolutietheorie wordt hier tot een ‘theorie van alles’ gebombardeerd, waarbij de meeste verklaringen voortdurend geverifieerd worden, maar waarbij geen enkele instantie denkbaar is, die de door Verburgh aangehaalde verklaringen kan falsifiëren.

Het is bij Verburgh dus vaak onduidelijk waar wetenschap overgaat in pseudowetenschap of zelfs ideologie.
Zo predikt Verburgh een evolutieleer voor politici (153-156), pleit hij voor strenger straffen van psychopaten vanwege hun genetische aanleg (183v.
), en beschrijft hij hoe de evolutietheorie geen immorele natuur en racisme verdedigt, maar juist verdraagzaamheid predikt (186-189, 448-451).
Hier wordt de scheidslijn tussen wetenschap en wereldbeschouwing of ideologie overschreden.
Hier gaat Verburgh dus als wetenschapspopularisator jammerlijk de mist in.
Bovendien is een dergelijke move niet productief, omdat het juist creationisten en ID-aanhangers bevestigt in hun idee dat de evolutietheorie ten diepste ideologie is!

Bovendien is Verburghs argumentatiestrategie erg ironisch, op een wijze die Verburgh niet lijkt te zien.
Hij beschrijft alle hogere uitingen van menselijke cultuur als sublimaties van het “grote doel van de evolutie, namelijk de voortplanting op zichzelf” (464).
Hij is daarover heel nuchter:

“Het grote doel van de evolutie, namelijk de voortplanting op zichzelf, omvat slechts het opvangen van een zaadlozing; een proces dat enkele seconden duurt, en toch besteden mensen jaren aan het componeren van muziek, het schrijven van boeken, het afbetalen van een indrukwekkende auto, of het beschilderen van kapelgewelven.
We tonen graag aan hoe goed onze genen wel zijn door onbewust met onze eigenschappen te pronken.
Aan het ‘versieren’ van onze genen dus.
… Natuurlijk zorgt al dat versiergedoe ervoor dat we indruk maken op partners, zodat we onze genen kunnen doorgeven, en deze genen erin slagen om te overleven, zoals Dawkins ook zegt.
De evolutie wil dat genen overleven, en heeft de mens zoogemaakt dat hij zijn genen voortdurend in de verf zet.
Creativiteit is de kers en het slagroom op de genentaart.
” (464/465)

Prachtig beschreven, maar toch...Een prangend probleem met deze beschrijving is de consequentie voor de visie op wetenschap! Want ook de wetenschap waar hij zo heilig in gelooft (meer daarover hieronder), is een product van de menselijke cultuur.
Is ook die wetenschap een versiering van de genen? Staat ook een wetenschapper in zijn laboratorium onbewust ten dienste van die zaadlozing van enkele seconden? En zo ja, hoe waar is die wetenschap dan? Verburgh verklaart religie tot illusie, maar hoe voorkomt hij dat wetenschap niet eenzelfde kwalificatie treft? Immers, hoewel Verburgh het nergens noemt, is ook wetenschap deel van de slagroom op de genentaart – en is slagroom niet een beetje substantie en vooral opgeklopte lucht?

De ongrijpbaarheid van menselijk bewustzijn

Hoofdstukken 9 tot en met 11 gaan in op de werking van het menselijk brein, de ongrijpbaarheid van menselijk bewustzijn en de vraag of onze hersenen wellicht geavanceerde computers zijn.
Daarbij is Verburgh met name gecharmeerd van de (omstreden) verklaring van bewustzijn die is opgesteld door Roger Penrose en Stuart Hameroff.
Penrose is wereldberoemd wiskundige, en Hameroff is (een zeer omstreden) anesthesist en een prominente persoonlijkheid in de door velen als pseudowetenschap verguisde film What the Bleep Do We Know? Penrose & Hameroff menen dat het bewustzijn verklaard kan worden door middel van quantummechanicA. Ons bewustzijn is quantumbewustzijn.
Volgens Verburgh is hun model “het meest veelbelovende model van de werkiig van de menselijke geest en bewustzijn”, hoewel hij daar dan snel aan toevoegt, “Althans, naar eigen zeggen” (351).
Verburgh lijkt enige afstand te bewaren, hoewel het model van Penrose & Hameroff het enige is wat hij bespreekt.
Uiteindelijk concludeert Verburgh heel veilig dat bewustzijn iets vreemds is wat voor de mens onbegrijpelijk zal blijven:

“We weten dat bewustzijn en de fysische werkelijkheid met elkaar verstrengeld zijn, maar hoe dit precies in elkaar zit zullen we misschien nooit te weten komen.
Net zoals de computer op uw bureau niet intelligent genoeg is om te begrijpen hoe hij zelf werkt, zo is de mens niet door de natuur geschapen [!] om te begrijpen hoe zijn hersenen werken.
” (427)

Dit citaat geeft overigens een mooi voorbeeld van antropomorfiserend taalgebruik dat Verburgh in dit boek geheel terloops hanteert en waar ik straks op terug zal komen.

Religie: evolutionair bijproduct maar onontkoombaar

 De laatste twee hoofdstukken 12 en 13 zullen voor veel lezers de meest controversiële van het boek zijn.
Want ook religieuze uitingen zijn volgens Verburgh biologisch verklaarbaar als bijproducten van de evolutie, bedoeld om het andere geslacht te imponeren (het zijn immers vaak de mannen die in religies hoge functies vervullen) en om een vruchtbaar seksleven te promoten.
Goden bestaan dus niet; het is alles evolutionair verklaarbaar.
Verburgh gaat uit van een conflict tussen geloof en wetenschap: “Kennis en geloof staan lijnrecht tegenover elkaar.
Een gelovige zou heel wat kennis moeten negeren om die met zijn geloof te verzoenen” (436).
Uiteraard is deze uitspraak volstrekte flauwekul, ook omdat Verburgh nergens precies duidelijk omschrijft wat hij met ‘geloof’ bedoelt.
Op één plaats schrijft hij “Geloof is immers een ‘gevoel’, en niet iets dat op logica gebaseerd is” (419).
Als dat het geval is, dan zijn kennis en geloof twee incommensurabele zaken, en is er sprake van een boedelscheiding in plaats van een conflict.
Verburgh is hier dus niet helemaal consistent.

De schrijver maakt een onderscheid tussen ‘religie’ en ‘spiritualiteit’.
Zijn eigen insteek is a-religieus, maar wel spiritueel.
Verburgh spreekt over ‘het contextverhaal’: een levensbeschouwing die volledig in wetenschappelijke kennis gegrondvest is.
Een heldere omschrijving van het begrip geeft Verburgh helaas niet.
Verburghs contextverhaal bestaat uit drie ‘pijlers’: de kosmologische, evolutionaire, en neurologische pijler.
“Die pijlers bestaan elk uit de belangrijkste wetenschappelijke ontdekkingen van de afgelopen eeuwen, en brengen de mens met beide voeten weer op de grond”, aldus de schrijver (399).
In feite is Verburghs kosmologieboek één pijler van zijn contextverhaal, en bevat het huidige boek de andere twee.
In de context van het wetenschappelijk contextverhaal hebben goden geen plaats:

“In zijn geheel schetst het contextverhaal de plaats van de mensheid in ons universum.
Dit verhaal stemt ons nederig, maar het is een fascinerend verhaal over de mensheid en het universum, at over een geschiedenis vertelt die niet eeuwenoud is, maar die miljarden jaren omhelst.
Het contextverhaal gaat over de mens, die een fabrikaat van de kosmos is.
Een prachtig, subliem, verwonderlijk, maar onbedoeld bijproduct van de sterren.
Een wezen dat met zijn soortgenoten krioelt op een kleine stofkorrel, die zweeft temidden van een oneindige, diepe zwarte afgronD. Het contextverhaal zegt ons dat goden en geesten niet nodig waren om dit universum en uiteindelijk denkende wezens te [scheppen; typo hersteld].
En belangrijker: hoe deze goden en geesten eigenlijk juist producten zijn van een geest die op zijn beurt het resultaat is van honderden miljoenen jaren evolutie.
” (400/401)

Verburghs contextverhaal is de epic of evolution: een wetenschappelijk scheppingsverhaal wat rivaliseert met religieuze scheppingsverhalen.
Het is geen wetenschap, maar een samenbrengen van wetenschappelijke kennis, opgeblazen tot een wereldbeschouwing die – inderdaad – direct conflicteert met een religieuze levensbeschouwing.
Verburgh werkt dit contextverhaal in redelijk detail uit in hoofdstuk 13, dat als titel draagt “Een mooie wereld”.
Wel, het is maar net wat je een mooie wereld noemt.
Want Verburghs levensbeschouwing kent geen hoop.
Met de dood is alles afgelopen, en ook voor de mensheid als geheel gloort geen hoop.
Het is de angst voor de dood die de mens moet aansporen, zo schrijft hij, want die angst spoort aan tot overleven.
Maar het gaat uiteindelijk om het hier en nu.
Wat verleent zin aan het leven? Zelfkennis, creativiteit (ofschoon creativiteit een bijproduct is van het “grote doel van de evolutie, namelijk de voortplanting op zichzelf” [464]), en spiritualiteit als de wegsmelting van het ik-besef en het opgenomen worden in het kosmische geheel: opgaan in de wereld en het heelal.

Verburgh zet zichzelf sterk af tegen religie (hoewel hij dat nergens zo polemisch doet als zijn inspirator Richard Dawkins).
En toch kun je je afvragen hoe consistent hij in zijn a-religiositeit is.
Zo spreekt hij voortdurend over de evolutie en Moeder Natuur (inclusief hoofdletters) die dingen schept, maakt, wil, e.
D., alsof het een intentionele en sturende instantie betrof.
Voor het populariseren van wetenschap zeer geschikt, dit taalgebruik, maar in een boek wat de lezer wil overtuigen van het niet-bestaan van God, is het minder geschikt en zelfs verwarrenD. Sterker nog: Verburghs eigen taalgebruik raakt voortdurend aan religieus besef.
Zo spreekt hij in scheppingstermen over het “scheppen” of “creëren” van mensen door de natuur, en stelt hij verschillende malen dat mensen “dankbaar” mogen zijn voor hun bestaan:

“De grootsheid van de kosmos was dus nodig om u te creëren.
In plaats van ons eenzaam en nietig te voelen, kunnen we die onbevattelijke afstanden en enorme aantallen dankbaar zijn.
” (449)

en

“Hoe meer we te weten komen over de wereld om ons heen, hoe sterker dit gevoel van ontzag en dankbaarheid is.
Dankbaarheid ten opzichte van een universum dat elke vorm van menselijke bevattelijkheid overstijgt, maar waarin temidden van leegte en sterren ook plaats is voor ons.
” (474)

Ik kan iemand dankbaar zijn voor iets wat hij of zij voor mij gedaan heeft.
Dankbaarheid is een reactie op een intentionele handeling die mij ten goede komt.
Maar Verburgh doet er alles aan in zijn boek om te betogen dat er achter het kosmische evolutieproces geen intentionele macht of godheid schuilgaat.
Dat past niet in zijn contextverhaal.
En toch spreekt hij van scheppen, personifieert hij het evolutieproces en de natuur, en spreekt hij over dankbaarheiD. Ook Verburgh blijkt hier volstrekt menselijk wanneer hij de hogere machten, die hijzelf tot evolutionair bijproduct heeft gereduceerd, aanroept en zijn ontzag en dankbaarheid belijdt.

Besluit

Mijn bespreking van Verburghs boek is kritisch.
Neemt niet weg dat ik van mening ben dat Fantastisch! - net als zijn vorige boek Schitterend! - een briljant boek is en dat ik ervan genoten heB. Het is wetenschapspopularisatie op zijn best: grote lijnen afgewisseld met gedetailleerde en sappige beschrijvingen, direct, zonder vermoeiende nuanceringen, en onderhoudenD. Het is een boek wat ik niet gemakkelijk kon neerleggen en waar ik veel van heb opgestoken.
Verburgh schrijft goed en zijn uitleg van complexe materie is verbluffend eenvoudig zonder dat hij hoeft over te gaan op een jip-en-janneke-toonsoort.
Bovendien maken een verklarende woordenlijst, bibliografie en uitgebreid register dit boek compleet en bruikbaar als naslagwerk.
Verburgh is wat mij betreft lang niet kritisch genoeg ten aanzien van wetenschap, en niet iedereen zal de levensbeschouwelijke boodschap van het boek kunnen waarderen.
Er schort wat dat betreft nog wel een en ander.
Maar het boek als geheel communiceert effectief wetenschappelijke kennis en zet bovendien aan tot serieuze filosofische reflectie over de rol van wetenschappelijke kennis en levensbeschouwing.
Wat mij betreft een absolute aanrader en één van de beste Nederlandstalige wetenschapspopulariserende boeken van de afgelopen tijD. Het zal ook voor Verburgh moeilijk worden om deze beide boeken nog eens te overtreffen...;

Fantastisch      Verburgh Kris      Astronomie

Kris Verburgh maakt het zichzelf in Fantastisch! Over het universum in ons hoofd niet gemakkelijk.
De 21-jarige schrijver onderzoekt wat het is om mens te zijn.
Hij raadpleegt onder meer de kwantummechanica, de evolutietheorie en de werking van onze hersenen.
Zijn bevindingen worden gepresenteerd in een alomvattend verhaal over wetenschap, filosofie en religie.
Verburgh debuteerde in 2003 met het enthousiast ontvangen Schitterend! Over het universum.

Fantastisch! gaat voor één keer niet enkel over het heelal, of Darwin, of de hersenen.
maar verenigt alle drie vakgebieden in een fantastisch verhaal dat veertien miljard jaar overspant, om een antwoord te geven op de vraag: wat is het om mens te zijn?

Fantastisch! gaat over het ontstaan van het universum en het leven, over de evolutietheorie, de werking van onze hersenen, bewustzijn, denkende computers, kwantummechanica, en religie.

Nauwkeuriger dan Einstein

Borduren de eerste hoofdstukken nog voort op Schitterend!, al spoedig dalen we af naar ons eigen menselijke niveau en leren we waarom ons brein in ons hoofd zit (dicht bij onze mond, want aanvankelijk was de belangrijkste taak van het brein erop toe te zien dat we het juiste voedsel naar binnen brachten.
) En leren we dat walvissen voortkomen uit wolfachtigen die zich bedachten en terugkeerden naar de zee.
Of dat oogwit werd ontwikkeld omdat daardoor de blik in de ogen helderder was en het communiceren enorm werd vergemakkelijkt onder het motto dat ogen de spiegel van de ziel zijn.

Verburgh legt ons uit dat de evolutietheorie eigenlijk de meest fenomenale en meest exacte theorie is die er bestaat.
Nauwkeuriger dan de relativiteitstheorie en met een overstelpende bewijslast van haar juistheiD. Evolutie is samen te vatten in drie begrippen: variatie, selectie en adaptatie.

Van een evolutionaire ladder is al helemaal geen sprake.
De gedachte dat de mens het eindproduct of het doel van de evolutie zou zijn is volstrekt onzinnig.
De mens is slechts een van de ontelbare producten van de evolutie, niet beter dan, noch superieur aan andere evolutionaire ontwikkelingen.
En bovendien, als er al sprake zou zijn van een dominante factor in de natuur, dan is dat niet de tot zelfdestructie geneigde mens maar de bacterie, die al meer dan vier miljard jaar bestaat en in leven blijft op plaatsen waar de mens direct het onderspit zou delven.
“Evolutie”, zegt Verburgh, “streeft niet naar complexiteit.
Er zijn bijna twintig bacterierijken en er is maar één dierenrijk, en elk rijk is even divers.
De mens, het meest complexe organisme dat er is, bestaat nog maar een evolutionaire oogwenk, en onze soort heeft nog niets bewezen”.

ID

Ook Verburgh gaat, evenals Dawkins in “The God delusion”, nader in op het gedachtegoed van de creationisten en de aanhangers van Intelligent Design.
Hij legt uit hoe ogen en oren ontstonden en waarom daarbij geen sprake was van niet reduceerbare complexiteit.
Sommige zaken worden verondersteld zo complex te zijn dat ze niet door evolutie zouden zijn ontstaan.
Evolutie verloopt immers stap voor stap en zeer geleidelijk.
Verburgh toont aan dat zelfs al die complexe organen wel degelijk stap voor stap en zeer geleidelijk zijn ontstaan en dat er dus geen ruimte overblijft voor een schepper die op cruciale momenten in de evolutie een helpende hand zou hebben geboden.

De mens mag dan een zeer complexe ‘machine’ zijn, de evolutie heeft er wel meer dan drie miljard jaar voor nodig gehaD. En wat de criticasters van de evolutietheorie ook over het hoofd zien, is dat het overgrote merendeel der mutaties, die overigens volstrekt willekeurig plaatsvinden, gewoon mislukt en tot uitsterven leidt.
“Evolutie is dus een eenvoudig proces, dat slechts intelligent lijkt omdat het zijn mislukte pogingen goed verbergt.
De mislukkingen worden afgebroken tot een hoopje stof, steenkool of kalkrots”, aldus Verburgh.

Ook op moleculair of submoleculair niveau spelen zich enkel uit de evolutie verklaarbare processen af, onder meer door tussenkomst van ons DNA. Wat ons complex lijkt, is vooral zo ingewikkeld omdat wij, die zelf in een wereld van meters en seconden leven, kijken naar processen die zich afspelen in een wereld van honderdduizendsten van seconden en miljoensten van millimeters, terwijl al die processen in die voor ons zo onbevattelijke tijdschaal meer dan drie miljard jaar nodig hadden om de mens te doen zijn zoals hij thans is.

De wetten van de gedragsgenetica

Vervolgens staat Verburgh stil bij onze genen.
Genen zijn niet alleen verantwoordelijk voor onze verschijningsvorm maar ook voor de werking daarvan.
Genen regelen dus ook gedrag.
Zenuwcellen communiceren met elkaar door tussenkomst van neurotransmitters.
Depressies worden bijvoorbeeld veroorzaakt door een tekort aan de neurotransmitter serotonine.
We kunnen dit euvel verhelpen door serotonine als antidepressivum toe te dienen.
Nadeel daarvan is wel dat een dergelijk medicijn niet specifiek werkt en dus ook van invloed is op andere delen van het brein waardoor tal van ongewenste bijwerkingen kunnen ontstaan.
Genen bepalen op een zeer verfijnde manier waar en waarvoor precies een cel een bepaalde functie heeft en een nauwe wisselwerking tussen genen kan dat proces alleen maar versterken.
Genen zijn dan ook veel nauwkeuriger dan medicijnen, die een veel grovere werking hebben.
De moderne neurobiologie leert ons dat elk gevoel, elke ervaring of herinnering, het gevolg is van de werking van zenuwcellen en de eiwitten en ionen die in en tussen die cellen ronddrijven.
En ongeveer tweederde van het genetisch materiaal in iedere celkern codeert ons zenuwstelsel, terwijl de achtduizend andere genen verantwoordelijk zijn voor alle andere functies van ons lichaam.

In een uiterst interessant hoofdstuk gaat Verburgh in op de invloed van genen, legt hij uit waarom de angst voor genetisch determinisme ongegrond is en memoreert de drie wetten van de gedragsgenetica, opgesteld door Eric Turkheimer en Irving Gottesman: alle menselijke gedragskenmerken zijn erfelijk, het effect van in hetzelfde gezin opgroeien is kleiner dan het effect van de genen en de derde wet: een omvangrijk deel van de variatie in complexe menselijke gedragskenmerken wordt niet verklaard door de effecten van genen of gezinnen.

Genetisch determinisme zou, zo wordt ten onrechte gedacht, inhouden dat ons gedrag volledig door genen wordt bepaalD. Maar in werkelijkheid zijn genen slechts voor circa 50% verantwoordelijk voor onze gedragskenmerken.
Voor het overige is de invloed van onze omgeving bepalenD. Ook wijst Verburgh op de zogenaamde spiegelneuronen die ons in staat stellen gedrag dat we bij anderen zien, na te apen.
Zien gapen, doet gapen dankzij spiegelneuronen en lachbanden bij humoristische tv-series hebben dezelfde functie als spiegelneuronen: zien lachen doet lachen.
Spiegelneuronen zijn van uitzonderlijk belang bij iedere vorm van lerend gedrag, inclusief het verwerven van taalvermogen.

Nu zegt de tweede wet van de gedragsgenetica dat de invloed van het gezin niet significant is.
De sociale en culturele omgeving is van veel groter belang.
De sociale groep speelt, zonder hiermee het belang van ouders te onderschatten, een veel belangrijkere rol dan de band tussen ouder en kinD.

De menselijke soort stierf honderdduizend jaar geleden bijna uit als gevolg van klimaatveranderingen.
Daardoor stammen we allemaal af van dezelfde groep voorouders.
De helft van de Europeanen heeft één oermoeder die 12.
000 jaar geleden ergens in de Pyreneeën woonde! Het begrip ras is in feite een onzinnig begrip.
De verschillen tussen blanken onderling zijn vele malen groter dan die tussen blanken en zwarten.
Het sociaaldarwinisme, afkomstig van Herbert Spencer, dat het recht van de sterkste propageert, heeft niets met het echte darwinisme van doen.

Onbeschreven blad?

De nieuwgeboren mens is dus een beschreven en geen onbeschreven blaD. Vergeten we niet dat fascisme en communisme uitgingen van het onbeschreven blaD. Heropvoeding werd gezien als het instrument bij uitstek om mensen zich te doen gedragen zoals het de macht behaagde.
De rassen van het fascisme zijn de klassen van het communisme.
Beide zijn te beschouwen als pervers gedachtegoed dat eenvoudig onschadelijk kan worden gemaakt door in te zien dat de nieuwgeboren mens een beschreven blad is.
Maar ook de wereldreligies zijn als de dood voor iets wat ook maar in de verste verte zou kunnen rieken naar genetisch determinisme en hangen al evenzeer het geloof in het onbeschreven blad aan.

Soms verliest Verburgh zich in sociaal-politieke mijmeringen en bespiegelingen en komt hij met minder doordachte oplossingen voor sociale problemen, zoals een uitgaven- i.p.v.een inkomstenbelasting om statusdrang en jaloezie terug te dringen.
Maar dan geeft hij zelf al meteen aan dat het hier gedachte-experimenten betreft.
Meer zijn het ook niet.

Intelligentie en emoties

Interessant wordt het weer waneer hij laat zien dat de menselijke intelligentie mede en vooral een gevolg is van het evolutionair ontwikkelde vermogen tot zien, kleuren waarnemen, diepte zien, zien zonder ogen te gebruiken, opponeerbare duimen waardoor we voorwerpen of werktuigen konden hanteren.
Intelligentie bevindt zich in de neocortex en de mens valt op door een extreem grote neocortex; dat houdt weer verband met de grootte van zijn sociale groep.
Intelligentie heeft dus alles te maken met het leven in een groter sociaal verbanD.

Ook emoties zijn uit de evolutie ontsproten en dienen primair voor communicatie.
De basisemoties zijn geluk, verdriet, woede, angst, walging en verrassing en deze emoties zijn al meer dan 300 miljoen jaar oud! Anders gezegd, het uiten van emoties zit in ons brein geprogrammeerd en is dus niet cultureel aangeleerD.

Door het bestuderen van de evolutie, en de relaties te leren zien tussen ons moderne bestaan en die evolutie en die relaties te analyseren, realiseren we ons hoe naïef concepten als de maakbare samenleving of ideologieën als het communisme zijn.
De mens is geen onbeschreven blad en al zeker niet het eindpunt of het doel van de evolutie.
Wij achten ons superieur aan alle andere levensvormen, maar zijn dat niet.
Het bestuderen van de evolutie is een les in nederigheid en dat is wat Verburgh ons toont.

Wees agressief en ontrouw!

In een uitgebreid hoofdstuk gaat hij vervolgens in op enkele van de meest geprononceerde gedragskenmerken.
Gedragskenmerken waarvan velen menen dat ze ons van de andere soorten onderscheiden en die verondersteld worden niets met evolutie van doen te hebben.
Ook dat is een geweldig misverstanD. Agressief gedrag en het toepassen van geweld, bedrog en ontrouw, zijn alle gedragingen die vanuit evolutionair standpunt bezien verklaarbaar, logisch en in zekere zin zelfs verstandig zijn.
We moeten ons voortdurend realiseren dat het doel van de evolutie is te zorgen voor goed en sterk nageslacht.

Maar niet alleen gedragskenmerken zijn een gevolg van, en vloeien voort uit, de evolutie.
Hetzelfde geldt voor het vermogen tot taal, kunst en cultuur.
Taal is geen culturele uitvinding van de mens, maar zit dankzij evolutie in onze hersenen geprogrammeerD. Taal bleek evolutionair gunstig omdat het de mens in staat stelde iets weg te geven zonder het te verliezen: kennis.
En die kennis stelde de mens in staat tot samenwerken en zodoende de instandhouding van de soort te garanderen.

Wist u dat ook dieren lachen (apen en ratten bijvoorbeeld), dat ook dieren kunst maken, zoals de prieelvogel en altruïsme kennen, zoals de Arabische babbelaar? Dat niet alleen vogels zingen maar ook apen, walvissen, knaagdieren, krokodillen en schildpadden? Dat humor, kunst en intelligentie allemaal vaardigheden zijn die via evolutie ontwikkeld zijn om de aantrekkelijkheid als seksuele partner te vergroten?

Hoe zit het met moraal?

Maar wist u dat ook moreel gedrag blind werd uitgeselecteerd door het proces van seksuele selectie en dat het baarlijke nonsens is dat goedheid zonder godheid niet zou kunnen bestaan? Dat moraal is verweven met de menselijke natuur laat zich eenvoudig aantonen aan de hand van het verschijnsel incest.
Wij denken dat de van God gegeven moraal ons verbiedt ons te verbinden met directe of naaste familie, maar in werkelijkheid is het de evolutie die ons heeft geleerd dat incest niet alleen de helft van alle genen overdraagt maar ook de helft van alle foute en mislukte mutaties en dat het dáárom niet verstandig is nakomelingen te verwekken bij naaste familie.

Hoe betrekkelijk de menselijke moraal kan zijn leert ons de tragische geschiedenis van Alan Turing die erin slaagde de Duitse Enigma machine te decoderen en zodoende grote massaslachtingen door de Duitsers te voorkomen.
Maar deze mensenredder werd na de oorlog door de overheid gedwongen hormonale kuren te ondergaan om zijn “ziekte” te genezen.
Hij pleegde uiteindelijk zelfmoorD. Homoseksualiteit komt bij meer dan 1.
500 diersoorten voor en in sommige pinguïnkolonies is 10% van de paren homoseksueel.
De natuur gedoogt dus dit gedrag en het is dan ook volstrekte onzin te beweren dat homoseksualiteit tegennatuurlijk zou zijn.
Uit onderzoek blijkt dat homoseksueel gedrag vooral voorkomt bij groepswezens en het verborgen voordeel van dit gedrag is vooral gelegen in het feit dat een homoseksueel dier nog steeds voor nakomelingen kan zorgen, ook al zal hij in de praktijk minder produceren dan zijn heteroseksuele soortgenoten, maar daarnaast vooral van belang is omdat hij tijd en energie heeft om taken te vervullen die het groepsbelang dienen.

Religieuzen zijn de ware evolutionisten

De ironie van de religieus geïnspireerde moraalridders is dat zij de meest fervente uitvoerders zijn van de evolutionaire wetten die zij nu juist afwijzen: gaat heen en vermenigvuldigt u, zorg voor nakomelingen, nee tegen voorbehoedsmiddelen en nee tegen abortus en homoseksualiteit!

Ook de oorsprong van geloven brengt ons bij de evolutie: door intenties toe te schrijven aan zielloze dingen, verklaart de mens de hem omringende wereld op een begrijpelijke en aannemelijke manier.
Zo ontstonden regengoden en woudgeesten.
Bedenk daarbij dat het vanuit evolutionair standpunt bezien verstandig was dat kinderen naar hun ouders luisteren en hen onvoorwaardelijk geloven en gehoorzamen.
En maak u een voorstelling van het enorme ontzag van de mens voor de natuur, onze hersenen zijn immers door en in de natuur ontwikkelD. Herinneren we ons dat de mens over bewustzijn en zelfbewustzijn is gaan beschikken en begrippen als dromen en ziel ontwikkelde: de geest leek los te staan van het lichaam.
Het zijn al deze ontwikkelingen die het geloof van mensen in een Opperwezen, verklaren vanuit evolutionair standpunt.
En laten we tot slot het placebo-effect niet vergeten.
Alles wat werkt is goed en wat is aangenamer dan een troostende en geruststellende gedachte aan een Opperwezen dat over ons waakt?

Heeft u nog meer aansporingen nodig om dit prachtige boek van Kris Verburgh te lezen? Als u wilt weten hoe ons brein werkt en hoe onvoorstelbaar ons lichaam en ons brein in elkaar zitten en functioneren - het zal u duizelen en u zult niet alles begrijpen maar het zal u eindeloos fascineren! En bedenk voor altijd: zonder lichaam geen brein of bewustzijn.
Het zou verplichte literatuur binnen ieder godsdienstonderwijs moeten zijn.

Universum uit het niets      Krauss Lawrence      Astronomie

Het onbevattelijke helder uitgelegd

Internationaal befaamd natuurkundige en bestsellerauteur Lawrence Krauss geeft prikkelende, onthullende antwoorden op de meest fundamentele vragen.
Waar komt ons heelal vandaan? Waarom is er iets in plaats van niets? En hoe zal het allemaal aflopen? Recente wetenschappelijke ontwikkelingen werpen meer licht op dit kosmologische vraagstuk: niet alleen kan er iets uit niets voortkomen, er zal altijd iets uit niets voortkomen.
In opmerkelijk heldere bewoordingen, doorspekt met humor, legt Lawrence Krauss uit hoe de vork in de steel zit.
Universum uit het niets is een duizelingwekkende reis naar het begin van het begin, gebaseerd op de meest actuele verklaring voor de evolutie van ons heelal.

Met een nawoord van Richard Dawkins

Persrecensies

'Bewonderenswaardig mooie experimentele waarnemingen en fundamenteel theoretisch onderzoek tonen dat het helemaal niet moeilijk is om van niets iets te maken.
' EOS magazine

'Krauss geeft met humor antwoord op de meest fundamentele vragen.
' Algemeen Dagblad

'We beleven een revolutie in de kosmologie die even ongelooflijk is als die van Copernicus.
Hier is de onmisbare, fascinerende en briljante gids.
' Ian McEwan

'Krauss stelt wel degelijk vragen die christenen tot serieuze overdenking moeten aanzetten.
' Reformatorisch dagblad

'Briljante inzichten en opzienbarende ontdekkingen hebben het universum de afgelopen jaren op zijn grondvesten doen schudden, Lawrence Krauss bevindt zich in het centrum van de commotie.
Met zijn karakteristieke stijl […] maakt hij het verhaal opmerkelijk toegankelijk.
Het hoogtepunt van het werk is een gedurfd wetenschappelijk antwoord op de grote vraag van het bestaan: Waarom is er iets en niet niets?' Frank Wilczek, Nobelprijswinnaar Natuurkunde en auteur van The Lightness of Being

'

Een gigantische hoeveelheid axioma’s, zelfverzonnen definities, genoeg speculatie en voorbehoud, een hoop onnavolgbaar gebabbel over onzichtbare energie en spontaan verschijnende deeltjes en – last but not least – de stelligheid dat het gaat over de absolute waarheiD.’ Volgens filosoof en sociaal wetenschapper Stephan Wetzels heeft het boek Universum uit het niets van natuurkundige Lawrence Krauss alles in zich wat je van een religieus werk zou verwachten.

 

Alleen, stelt Wetzels, is dit geen religieus werk, maar een natuurkundige uiteenzetting over hoe er vanuit niets iets kan ontstaan.
– En deze man komt 17 september naar de Balie om uit te leggen hoe er iets uit niets kan ontstaan! Volgens Geloof & wetenschap is het moeilijk te bevatten hoe dat kan, hoe er iets uit het niets kan ontstaan.
De natuurkundige Lawrence Krauss schijnt dat uit te kunnen leggen.
Maar, zegt Wetzels:

 

Krauss trapt zowat in elke valkuil die filosofisch te verzinnen is (te beginnen bij de definitie van het niets), door het verstand los te laten op zaken die het verstand overstijgen, om het vervolgens via onbegrijpelijke wegen dan toch terug te brengen tot een soort kennis (en er praktische, ethische en religieuze consequenties aan te koppelen.
)

 

Internet gonst van ‘kennis’ over universa en oerknallen.
Zowel theologen als wetenschappers beweren van alles.
Het gebabbel lijkt universeel.
Wat is waar en wat niet? Wat denken we te weten? Is (moderne) wetenschap en kennis ook geloof? Er ligt immers altijd een basis aan aannames ten grondslag? Docent Mischa van de Giessen haalt in Sporen van God de wis- en natuurkundige Roger Penrose aan, de man die denkt dat het heelal wel eens cyclisch zou kunnen zijn.

 

Zo heeft Penrose onlangs bewezen dat er iets was voor de oerknal! Namelijk een eerder universum en over enkele miljarden jaren breidt dit heelal zich niet meer uit en komt er wederom een oerknal.

 

In Universum uit het niets heeft Richard Dawkins het nawoord geschreven.
Volgens Wetzels had het van moed getuigd als iemand als John Polkinghorne, Peter van Inwagen, Freeman Dyson of desnoods Alan Sokal een nawoord had mogen schrijven, waarin de lezer ook nog een ander perspectief was aangeboden met hier en daar een nuancering.
– Dawkins schrijft onder meer (vertaald door Rik Delaet):

 

Lijken de wetten en constanten van de fysica op een fijn afgesteld maatwerk bedoeld om ons tot leven te roepen? Denk je dat een bewust agens alles in gang moet hebben gezet? Lees Victor Stenger als je niet doorhebt wat er mis is met dergelijke argumenten.
Lees Steven Weinberg, Peter Atkins, Martin Rees, Stephen Hawking.
En nu kunnen we Lawrence Krauss lezen voor wat voor mij de genadeslag lijkt te zijn.
Zelfs de laatste troef van de theoloog, “Waarom is er iets in plaats van niets?” verschrompelt voor je ogen als je deze pagina’s leest.
Als ‘On the Origin of Species’ de doodsklap van de biologie was voor het bovennatuurlijke, dan kunnen we ‘Een Universum uit Niets’ zien als het equivalent ervan voor de kosmologie.
De titel betekent precies wat hij zegt.
En wat hij zegt is vernietigenD.

 

Wetzels zegt over het ‘volstrekt overbodige nawoord’ van beroepsatheïst Richard Dawkins dat dit voorts niet alleen neigt naar vriendjespolitiek, maar het bange vermoeden bevestigt dat dit boek een dubbele agenda dient: een warm pleidooi te zijn voor een strikt atheïsme en het voorstaan van een Nietzscheaanse ethiek.
Sciëntisme van de bovenste plank dus.

 

Maar net als religieuze fanatici, houden geobsedeerde natuurkundigen waarschijnlijk niet zo van vervelende bromvliegen die afleiden van de overtuigingen.
Daarom beter een nawoord van een jaknikker die dit werk dezelfde grootte toedicht voor de natuurkunde als On the Origin of Species dat was voor de biologie.
Dat lijkt de schaamte voorbi J.

Hij was in Nederland, de grote natuurkundige Lawrence Kraus.
De Volkskrant organiseerde een compleet Kenniscafé rond de man; de NRC hield het bij een ultrakort interviewtje.
Krauss is een vooraanstaand kosmoloog, een van de bedenkers van de term ‘donkere energie’ (een onzichtbaar ‘íets’ dat je kunt gebruiken om de uiterst verwarrende recente metingen aan de kosmos te verklaren).
Maar hij kwam naar ons land om zijn boekje te promoten: Universum uit het niets.
Want dat is wat er volgens Krauss is gebeurD. Het universum is ontstaan uit het niets.
Menigeen wist dat al.
Een groot deel van de westerse mensheid haalt er zijn schouders bij op, maar voor Krauss is dat een uiterst belangrijke boodschap.
Krauss heeft namelijk iets tegen theologen.
Ook iets tegen filosofen, maar als hij in zijn boekje goed op dreef is, bijt hij vooral richting theologen.
Volgens Krauss zijn dat namelijk mensen die zeggen dat het logisch onmogelijk is dat iets uit niets ontstaat.
En aangezien er ‘iets’ is, moet dat ‘iets’ een oorzaak hebben.
Filosofen zeggen dat het hier een groot raadsel betreft, theologen steken de vinger hemelwaarts en zeggen: GoD. Tot zover Krauss’ samenvatting van wat hij denkt dat deze mensen denken.
Waar het om gaat, is dat ze er volgens Krauss allemaal naast zitten.
De natuurkunde heeft dit raadsel opgelost, en zo het laatste godsbewijs vernietigD.

Hoe heeft de natuurkunde dat kunstje geflikt? Kern van de zaak is het kosmisch gebruik van het begrip kwantumfluctuatie.
Volgens de kwantummechanica is lege ruimte niet echt ‘leeg’ omdat daarin voortdurend, héél even, zo maar, een deeltjespaar kan ontstaan: een deeltje en zijn antideeltje.
Dat duurt zó kort dat de gewone natuurwetten (die zoiets niet toelaten) het niet in de gaten hebben.
Meestal ‘vinden’ die twee elkaar weer, heffen elkaar op – en dan lijkt het net of er niks is gebeurD. Maar als zoiets voortdurend gebeurt in een zich extreem snel uitdijende ruimte, dan vinden die deeltjes elkaar nièt, en dan vult die uitdijende ruimte zich dus met materie.
Iets uit niets.

 

Intellectueel bankroet van de theologie

 Krauss denkt (hij is overigens niet de eerste of enige) dat de Big Bang zo’n uit de hand gelopen verzameling kwantumfluctuaties is.
Dat zullen we overigens pas zeker weten wanneer we erin slagen om Einsteins relativiteitstheorie en de kwantummechanica te combineren tot één theorie, en het is maar de vraag of dat ooit zal lukken.
Iets uit niets blijft dus waarschijnlijk altijd een hypothese.

 

Is God hiermee vernietigd? Krauss kraait van wel – maar dan moet je wel de natuurkundige definitie van ‘niets’ accepteren.
Dat wil zeggen, een ‘niets’ dat niet echt ‘niets’ is omdat het nog steeds een cruciale eigenschap heeft: de potentie deeltjes voort te brengen.
Is dat echt ‘niets’? Volgens Krauss wel.
En datgene wat iedereen altijd niets heeft genoemd, namelijk het niets dat echt niets is, dat dus ook geen enkele eigenschap heeft, is volgens hem slechts een woordspelletje.
Dat idee van niets moeten we vergeten.
Als theologen weigeren om dat natuurkundige net-niet-niets te accepteren als het enige echte niets dan betekent dat volgens hem ‘het intellectuele bankroet van een groot deel van de theologie.
’

 

Aristoteles

 Ja ja, dat heb je met natuurkundigen: geen last van valse bescheidenheiD. Tegenover de NRC (van 18 september) doet hij ook nog even lekker brutaal tegen filosofen.
Daarmee heeft hij ‘de grootste botsingen’ gehad maar ‘uiteindelijk zullen ook de filosofen irrelevant blijken voor deze discussie.
’

 

Wat het boekje van Krauss aantoont, is natuurlijk de irrelevantie van de natuurkunde.
Krauss heeft helemaal geen ‘iets uit niets’ aangetoond – uiteindelijk is natuurkunde gebaseerd op causaliteit, en daarom zal zij (in de voetsporen van Aristoteles) altijd moeten constateren dat de kosmos geen begin heeft gehaD. Ook het verschijnsel kwantumfluctuatie vraagt om een oorzaak, een verklaring.
Het veel diepere filosofische probleem waar alles uit is voortgekomen, waarom er ‘iets’ is en niet (het totale) ‘niets’, staat daar volkomen los van.

 

Richard Dawkins

 Krauss denkt ondertussen dat hij een on-ge-lofelijke doorbraak heeft opgeschreven.
Daar hebben de zelfverklaarde tegenstanders van de religie wel vaker last van: iets te vroeg victorie kraaien.
En wat ook zo merkwaardig is: ze vinden elkaar allemaal ge-wel-dig.
Zolang je maar tegen religie bent.
Richard Dawkins schreef een nawoord bij dit boek.
Plechtig concludeert hij dat natuurkundigen als Krauss het idee dat god de wereld heeft geschapen ‘de genadeklap’ heeft gegeven.
Hij noemt ‘Universum uit het niets’ zelfs het ‘kosmologisch equivalent’ van Darwins Origin of Species.
Dat zal Krauss vast leuk vinden, die veren in zijn reet, persoonlijk aangebracht door de paus der atheïsten.
Maar wat een onzin.

Het uitdijend heelal      Gutt Allan      Astronomie

Alles uit Niets

Oorsprong van het heelal, inflatie en de kiemen van structuur

Ons zichtbare heelal: van Alles naar `Niets’

Kosmologische parameters

Theorie en observatie

Donkere mysteries

`Emergentie’ of gewoon toeval?

Fijn-afstelling parameters

Dynamisch versus begin-conditie

Inflatie en de oorsprong van structuur

Speculaties over `Niets’

 

Emergentie

Eigenschappen heelal

Dynamische verklaring

Theorie/mechanisme

Ruimte-tijd emergent?

 

Kosmologie

Oorsprong, evolutie en toekomstig lot van ons heelal als geheel

Einstein’s algemene relativiteitstheorie: ruimte-tijd heeft een eigen dynamiek, de tijd een begin, het heelal een eigen geschiedenis

 

Kosmologische meetlat

Afstand Aarde-Zon:

1 Astronomical Unit (AU)

~ 8 lichtminuten

~ 1011 meter

Dichtsbijzijnde sterren

Paar lichtjaren ~ 1016 meter

Melkweg ~ 30 kpc

~ 100.
000 lichtjaar

~ 1021 meter

1 parsec (pc) ~ 3,3 lichtjaar

Andromeda ~ 770 kiloparsec (kpc)

 

Typisch volume sterrenstelsel cluster ~ miljoen kubieke parsecs

Favoriete eenheid kosmologen: Megaparsec (Mpc) ~ 1022 meter

Clusters en superclusters van sterrenstelsels ~ 100 Mpc

Op afstanden groter dan 100 Mpc: homogeen, isotroop Heelal

Kosmische achtergrondstraling: tot op 0,001% uniform

380 duizend jaar (ABB)

T=2,725 K

 

Kosmologische tijdlijn

 

Dicht opeengepakte materie, zeer hoge temperaturen en energieën: extreme omstandigheden, bestaande theorieën uiteindelijk niet langer geldig

 

Kosmische achtergrondstraling

Nagloed van de oerknal

Zeer uniform T=2,725 K

Oorsprong structuur in

gemeten kleine variaties

COBE (Nobel 2006)

…

WMAP

ESA PLANCK (2008)

…

De CMB als vingerafdruk

Kritische dichtheid:

~ 10 waterstof atomen

per kubieke meter

Temperatuurvariaties in de

CMB van orde 1/100.
000 !

 

Precisie kosmologie

Voor 1990 :

35 < H0 < 100

In schril contrast met electron magnetisch moment :

 

Zoeken naar Supernova’s

 

Supernova Cosmology

 

Project (S.
Perlmutter)

 

High-Z SN Search

 

Versnelde expansie

Anti-gravitatie voorbeeld: energie van het vacuum, de kosmologische constante ? 

Grote schok voor (theoretisch) natuurkundigen!

Theorie ~ [1018 GeV]4

Observatie ~ [10-3 eV]4

Factor 10-120 verschil!

 

Ons absurde heelal

OTOT=1

Hete oerknal

?T/T =1/100.
000

Bron: schaal-invariant

 

Fundamentele vragen

De oerknal

Wat `knalde’ er en waarom

Waarom zo groot, oud en plat

Waarom zo bijzonder uniform

Donkere sector

Samenklonterend: materie

Niet samenklonterend: `energie’

 

Ons toevallige heelal?

Parameters lijken nauwkeurig afgestemd!

Dichtheidsvariaties/homogeniteit

Platheid/kritische dichtheid

Donkere energie

 

Massa’s elementaire deeltjes

Sterkte krachten

…

Fijn-afstelling oerknal

Kritische dichtheid

Plat heelal

Horizon probleem: homogeniteit

CMB temperatuur onverklaarbaar

Sub-kritisch

zadelvorming heelal

Super-kritisch

bolvormig heelal

 

Oorsprong van structuur?

 

Kosmologische Inflatie

Oerfase van exponentiele expansie, bron: vacuum energie

Straal ~ 10-30 m, duur ~ 10-36 s, expansie factor >1030

Voorspelt homogeen, plat en groot uitdijend heelal

Kritische dichtheid

Plat heelal

 

Inflaton veld

Energie-schaal inflatie ~ GUT schaal: 1016 GeV

Verklaart platheid en homogeniteit

Hete oerknal: vervallend inflaton veld

 

Ons zichtbare heelal

 

Dichtheidsvariaties

Quantum fluctuaties!

Inflatie verklaart in én klap de oorsprong van de expansie

van ons heelal, de platheid, homogeniteit en het ontstaan

van structuur : ALLES UIT (bijna) NIETS

Status inflatie

Overtuigende (dynamische) verklaring

Kleine afwijking van schaal-invariant

   oer-spectrum van fluctuaties

Oer-gravitatiegolven

 

Donkere materie en energie

Wat gebeurde er voor inflatie

Uni-of-multiversum?

Meerdere universa (> 10200)

Verschillende parameters (?, mn, …)

 

Waarschijnlijk gerealiseerd

in string theorie…

Mogelijke verklaring fijn-afstelling parameters

in het bijzonder de kosmologische constante

 

 

 

 

 

 

Emergente ruimte-tijd?

Energie/Afstand/Tijd

AdS/CFT correspondentie:

Gegeneraliseerde versie van quantum

electromagnetisme is equivalent aan

een 5d gravitatie-theorie met een

negatieve kosmologische constante!

 

 

 

 

 

 

 

 

Abstract

Waarom is ons heelal zo groot, zo oud en zo plat? Wat zijn donkere materie en donkere energie, en welke rol spelen ze in ons universum? 

 

Ons heelal lijkt een bizarre speling van het lot, met eigenschappen nauwkeurig afgestemd op het ontstaan van melkwegstelsels, sterren en uiteindelijk het leven zelf.
Op het eerste gezicht lijkt het onwaarschijnlijk dat deze eigenschappen volledig verklaard kunnen worden door fundamentele natuurwetten, in termen van microscopische bouwstenen en hun onderlinge wisselwerkingen.
 

 

Aan de hand van recente kosmologische observaties zal ik aangeven waar ons huidige begrip begint en eindigt, met speciale aandacht voor kosmologische inflatie als belangrijk theoretisch mechanisme, dat enkele bijzondere kenmerken van ons heelal op natuurlijke wijze verklaart.
Maar wat veroorzaakte inflatie? En wat gebeurde er precies tijdens de oerknal? Speculaties alom, waarvan ik de meer beloftevolle suggesties kort de revue zal laten passeren.

100 Unieke sterren      Kaler James      Astronomie

Kijk op een heldere avond omhoog en je ziet duizenden fonkelende sterren boven je.
'Koude' rode sterren, hete blauwe sterren, grote sterren en kleine sterren.
Sommigen zijn verbazingwekkend helder, terwijl anderen nauwelijks zichtbaar zijn.
Een ster als de 'De zwarte weduwe' draait 640 keer per seconde om zijn eigen as en de 'Barnards ster' beweegt met 90 kilometer per seconde.
Witte dwergen als EG 129 hebben een magnetisch veld dat meer dan een miljoen keer sterker is dan dat van de aarde.
En een heldere ster als Canopus schijnen 14.
800 maal sterker dan de zon.
Toch zijn niet al die 'heldere' sterren zichtbaar.
Door de enorme zwaartekracht van zwarte gaten zoals Cygnus x-1 kan zelfs het licht van de helderste ster worden opgeslokt.

Astronomie      Ridpath Ian      Astronomie

Menig liefhebber van de sterren zal op een heldere avond al staan turen hebben naar de hemel.
Maar hoe hou je die complexe verschijnselen uit mekaar? Wel, daar zorgt deze gids voor.
Ik ken deze auteur al zo’n dertig jaar, omdat hij vroeger ook encyclopedische werken over ruimtevaart schreef.
Dit referentiewerk is weerom zeer volledig te noemen.
Wat komt er allemaal aan bod? Wel, de geschiedenis van de astronomie, de oorsprong en de verschijnselen van het heelal, het zonnestelsel, de observatie van de sterrenhemel, de sterrenbeelden, een sterrengids, een almanak tot het jaar 2015, en een verklarende woordenlijst.
De auteur maakt dus zowel gebruik van de observatieve als van de intellectuele kant van deze materie.
Eerst komt de theoretische kant aan bod, waarna de liefhebber zelf aan de slag kan om gaan te observeren.
Daarbij is het boek veelvuldig verlucht met tal van foto’s, tekeningen enz.
Ik kan het dan ook zeer aanraden aan beginnende astronomen en geïnteresseerden.

Op zoek naar de sterren Volg de ontiwikkeling van de astronomie, van de vroegst beschavingen tot de dag van vandaag.

Tuur naar het heelal Leer de nachtelijke hemel observeren met het blote oog, een verrekijker of telescoop.

Onze plaats in de ruimte Ga op verkenning in het zonnestelsel met behulp van unieke sterrenkaarten en de meest recente afbeeldingen van de planeten

Overzichtelijke gids voor de sterrenhemel Vind de weg aan de nachtelijke hemel met sterrenkaarten en afbeeldingen van sterrenbeelden en speur naar sterren, sterrenstelsels en andere objecten.

Het heelal      Hawking Stephen      Astronomie

Het boek begint eerst bij ons beeld van het heelal.
Hoe heeft het beeld zich gevormd door de eeuwen heen? Het is dus eigenlijk een historisch overzicht van de gebeurtenissen en de personen die verschillende theorieen erover hadden.
Hoofdstuk twee gaat over de ruimte en tijD. Daarin staan ideeen van wetenschappers en wiskundigen over de ruimte/tijd en er staan veel voorbeelden in.
Het uitdijende heelal gaat over het uitdijen van het heelal.
Hierbij komen termen als Doppler-effect en roodverschuiving aan boD. Maar ook komt de theorie dat het heelal gesloten kan worden aan boD. Daarna volgt een hoofdstuk over het onzekerheidsprincipe.
Een kort hoofdstuk over deeltjes en golftoppen en -dalen.
Die deeltjes worden verder doorgeborduurd in het hoofdstuk 'Elementaire deeltjes en de natuurkrachten.
' Quarks, electronen en weet ik wat nog meer komt daar aan boD. Zwarte gaten is een mooi hoofdstuk over zwarte gaten.
De theorie komt aan bod en het boek laat veel voorbeelden zien wat er gebeurd als een mens bijvoorbeeld in een zwart gat valt of wat de waarnemingshorizon betekenD. Daarna komt hoofdstuk zeven 'Zwarte gaten zijn zo zwart nog niet.
' Dit gaat nog meer in op de natuurkunde bij zwarte gaten en wordt daarmee ook wat moeilijker.
Oorsprong en toekomst van het heelal gaat over de oerknal en wat er in de toekomst van het heelal gebeurD. Eigenlijk de evolutie op zich.
De pijl van de tijd gaat over de tijd in het heelal.
Loopt alles precies op tijd of zijn er vertragingen? Wormgaten en reizen in de tijd is een erg mooi hoofdstuk over de theorie 'Wormgaten.
' Alles over deze tunnels komt in dit hoofdstuk aan boD. De unificatie van de natuurkunde gaat terug naar hoe simpel natuurkunde eigenlijk wel niet kan zijn.
Als je maar logisch denkt.
Conclusie is een hoofdstuk waarin alle punten op een rij worden gezet en de conclusie wordt vertelD. Daarna komen nog kleine korte hoofdstukjes over enkele historische astronomen/wetenschappers/wiskundigen.

Kosmisme symphonie      Greene Brian      Astronomie

Het zijn paradoxale tijden voor de natuurkunde, zeker in NederlanD. Hoewel het vakgebied onder druk staat door teruglopende belangstelling bij aankomende studenten en links en rechts de zegetocht van de biomedische wetenschappen wordt verkondigd, is de publieke belangstelling voor de esoterische wereld van de moderne fysica nog nooit zo groot geweest.
Er is een niet te stillen honger naar verhalen over quarks, zwarte gaten, de big bang, tijdreizen en de mystiek van de kwantumwerelD. Het lijkt soms alsof de nieuwe zakelijkheid die deels aan de koudwatervrees van studenten ten grondslag ligt in de vrije tijd wordt gecompenseerd door te lezen over deze bizarre zaken.
Er is een fascinatie met de zonderlingen die zich in deze zuurstofarme wereld durven te begeven om het antwoord te vinden op de grote vragen van het leven, om met Faust te zoeken was die Welt, im Innersten zusammenhält.

Het startschot voor deze renaissance van de fysica in de populaire cultuur werd gegeven door het ongelooflijke succes van Stephen Hawkings boek A Brief History of Time.
Het werd mede geschreven om de hoogoplopende medische rekeningen te kunnen betalen, maar Hawking en de internationale uitgeverswereld werden volledig verrast door de fenomenale aantrekkingskracht van dit werk op het grote publiek.
Het boek stond zo lang op de internationale bestsellerslijsten dat het uiteindelijk in het Guinness Book of World Records terecht kwam.
Alleen de paperbackeditie heeft het beter gedaan.

Het is niet erg waarschijnlijk dat alle meer dan tien miljoen kopers van Hawkings boek het volledig hebben doorgewerkt.
Het behandelt namelijk een aantal nogal technische onderwerpen zoals de creatie van deeltjes in zwarte gaten, imaginaire tijd en een heelal zonder grenzen.
Maar het mengsel van verrassende ideeën en het verslag van de primaire worsteling met de allergrootste vragen over het verleden en toekomst van het universum is onweerstaanbaar gebleken.

In 1999 werd de uitgeverswereld opnieuw verrast door een onverwachte bestseller met een in principe nog moeilijker te verteren onderwerp.
In dit geval betrof het The Elegant Universe, geschreven door de jonge auteur Brian Greene, hoogleraar wis- en natuurkunde aan Columbia University, en nu in Nederlandse vertaling verschenen als De Kosmische Symfonie.
In vele opzichten wist Greene dezelfde emoties aan te boren als Hawking eerder had gedaan.
Het onderwerp is namelijk de snaartheorie, een ambitieuze poging een complete formulering te geven van de natuurwetten die de elementaire deeltjes en hun onderlinge krachten beschrijven - een ‘theorie van alles’.

Ondertussen is het boek een fenomenaal commercieel succes gebleken.
Er zijn meer dan een half miljoen exemplaren van verkocht, de auteur is een populaire verschijning in talkshows en verschijnt binnenkort als de gastpresentator van een prestigieuze serie documentaires.
In het kielzog van het succes van het boek heeft de snaartheorie zich stevig in het publieke bewustzijn genestelD. Het Guggenheim Museum organiseerde een drukbezochte avond waarin de snaren van de fysica werden gecombineerd met die van een strijkkwartet.
Vele artiesten hebben zich sindsdien laten inspireren door de snaartheorie.
Een hoogtepunt is een recente cartoon in The New Yorker waarin een man en een vrouw op straat tegen elkaar zeggen ‘It’s all string theory to me’.

Wat kan de snaartheorie wat andere fysische theorieën niet kunnen? De twintigste eeuw heeft ongelooflijke successen voor de fysica gebracht.
De kwantummechanica van Bohr, Heisenberg en Dirac heeft de wereld van de allerkleinste deeltjes ontsloten.
Dit heeft ons geconfronteerd met tegenintuïtieve begrippen zoals de dualiteit tussen golven en deeltjes.
Op dezelfde wijze heeft Einstein met de relativiteitstheorie het theoretisch kader geschapen om de allergrootste structuren in het heelal te begrijpen.
Ook daar duizelen we van de nieuwe ideeën - een uitdijend heelal, zwarte gaten, een begin of een einde aan de tijD.

Het is echter niet algemeen bekend dat deze twee fantastische bouwwerken, die beide met zeer grote precisie experimenteel zijn geverifieerd, in principe niet compatibel zijn.
Einsteins theorie is fundamenteel klassiek van aard en is niet in staat kwantummechanische processen te beschrijven.
Toch zullen uiteindelijk ook ruimte en tijd zich aan de wetten van de kwantummechanica moeten onderwerpen.
De wereld om ons heen is een concreet bewijs dat Bohr en Einstein uiteindelijk samen door één deur moeten kunnen.
Vele fundamentele vragen kunnen alleen beantwoord worden als beide theorieën worden verenigD. Hoe ziet bijvoorbeeld het binnenste van een zwart gat eruit, en wat is er precies gebeurd vlak na de big bang? Wat is het ultieme lot van het heelal?

De snaartheorie weet deze unificatie te bewerkstelligen en doet dit vanuit een verrassend startpunt.
De veronderstelling is dat op die zeer kleine afstanden deeltjes niet puntvormig zijn maar kleine elastiekjes, snaren.
Deze snaren kunnen trillen, niet veel anders dan een vioolsnaar, en de boventonen manifesteren zich vervolgens als deeltjes met allerlei verschillende eigenschappen.
Omdat alle deeltjes trillingen van dezelfde snaar zijn, verenigt de theorie alle materie en krachten in één omvattend wiskundig formalisme.
Ook al werd de snaartheorie allereerst ontwikkeld om een beschrijving van de kernkrachten te geven, sinds midden jaren zeventig werd het duidelijk dat snaren op een natuurlijke wijze in staat zijn de zwaartekracht en daarmee de relativiteitstheorie te beschrijven.
Vervolgens heeft de theorie alleen maar aan populariteit gewonnen en domineert zij in grote mate het denken over deze problematiek.

Heldere presentatie

Greene is er als geen ander in geslaagd een uiterst heldere en toch lichtvoetige presentatie te geven van de intellectuele ontwikkelingen die tot de snaartheorie hebben geleiD. Zijn expositie van relativiteitstheorie en kwantummechanica is meesterlijk en hij weet de lezer op een pakkende wijze te leiden naar de onvermijdelijke confrontatie van deze twee zwaargewichten.
Sommige passages zijn wel typisch voor de Engelstalige markt geschreven.
Zo wordt de lezer de H-bar ingevoerd, een dranklokaal waar de Planckconstante h(h-streep, in het Engels uitgesproken als h-bar) ongewoon groot is.
Maar Greene maakt niet de gebruikelijke fout om in zijn enthousiasme de lezer te ver vooruit te lopen zodat het dunne touwtje van begrip breekt.
In die zin is Hawkings nieuwe boek The Universe in a Nutshell dat nu in de boekhandels ligt een grote teleurstelling, ook al heeft dit de voorspelde opmars naar de bestsellerslijst niet weten te verhinderen.

Greene is een actief onderzoeker die vooral heeft gewerkt aan de wiskundige aspecten van het oprollen van de vele extra dimensies die de snaartheorie eigen zijn.
Daartoe moeten bijzondere ruimten worden gebruikt die genoemd zijn naar de wiskundigen Calabi en Yau.
Het is moeilijk voor te stellen dat de lange passages over deze Calabi-Yau-ruimten, die onder invloed van de kwantummechanica op raadselachtige wijze spontaan van vorm en grootte kunnen veranderen, voor iedereen eenvoudig te volgen zijn.
Maar de populaire cultuur leert ons misschien dat dit ook niet nodig is.
Zo zijn inmiddels onder de titel Calabi-Yau al een toneelstuk in San Francisco, een performance in New York City en tien suites voor gitaar verschenen.

Wordt onze wereld door de snaartheorie beschreven? Of zijn deze microscopische snaren als die van de Pythagoreeërs, die het simpele feit dat de gehele getallen op een natuurlijke wijze verschijnen in de boventonen van een trillende snaar uiteindelijk tot een volledige wereldvisie en een van de allereerste wereldwijde religieuze sekten wisten om te bouwen? Op dit punt laat Greene ons voornamelijk achter met een grote dosis optimisme.
Momenteel is het concrete bewijs voor het bestaan van snaren op z’n minst slechts indirect.
Allereerst staat de interne wiskundige consistentie voorop die uitsluitend met gedachte-experimenten getoetst kan worden.
Verder bevestigt de snaartheorie de natuurlijke rol en nauwe verwevenheid van twee pijlers van het moderne fysisch denken, namelijk de relativiteitstheorie en de ijktheorie.
Deze laatste theorie is gebouwd rond het inzicht dat symmetrieën uiteindelijk de natuurlijke verklaring geven voor de natuurkrachten, hetgeen briljant bevestigd wordt in de huidige beschrijving van de waargenomen elementaire deeltjes.
De meest concrete voorspelling van de snaartheorie is supersymmetrie, een hypothetische symmetrie die de materiedeeltjes en de krachtdeeltjes in de natuur aan elkaar kan relateren.
Vele hoge-energiefysici verwachten dit verschijnsel bij de volgende ronde van experimenten aan te treffen.

Op dit moment is de zegetocht van de snaren in de populaire cultuur niet te stuiten.
Op 4 april ging de opera Snaren van Toneelgroep Amsterdam in première, met muziek van Harry de Wit en tekst van Gerard Reijnders.
De vooraankondiging zegt: ‘Snaren gaat over Faust, Lucifer, Adam, Eva en al die anderen die domweg willen weten: “wat, waarom, hoezo?” ;

Voor de oerknal      Bojowald      Astronomie

ER WAS GEEN OERKNAL

Sinds Einstein was de ‘oerknal’ een grens waar geen natuurkundige ook maar in de buurt kon komen.
Zelfs voor de algemene relativiteitstheorie geldt dit tijdstip als ‘singulariteit’, waar berekeningen tekortschieten en de natuurkundige wetmatigheden hun geldigheid verliezen.
Maar nu is het de jonge Duitse natuurkundige Martin Bojowald gelukt inzicht te geven in de tijd voor de oerknal.
Wat was er voor de oerknal? Hoe zag het heelal er toen uit? En wat betekent het voor de toekomst? Een spectaculair boek, dat onze voorstelling van het heelal en zijn begin totaal verandert.

De jonge Duitse natuurkundige Martin Bojowald heeft in de vakwereld opzien gebaard, door met een reeks vergelijkingen niet alleen in de buurt van de oerknal te komen, maar deze zelfs te passeren.
Plotseling kan inzicht worden verkregen in wat zich vóór de oerknal afspeelde.
Dat biedt perspectief op een verbluffende wereld met negatieve tijd, ‘omgevouwen’ ruimtelijke toestanden en een heelal dat zich samentrekt om na de ‘oerknal’ weer uit te dijen.

Martin Bojowald (1973) heeft na zijn studie gewerkt bij het Max Planck Instituut voor Zwaartekrachtsfysica in Potsdam (Duitsland) en is nu Assistant Professor aan de Pennsylvania State University in de VS.
Zijn onderzoeken van de luskwantumzwaartekracht en de kosmologie hebben de internationale vakliteratuur gehaalD. Er is over bericht in onder meer New Scientist, Scientifi c American, Bild der Wissenschaft en Nature.

Oerknal bestaat niet?

Hoe is het universum ontstaan? Juist, door de oerknal, dat is het meest logische antwoorD. Maar volgens een Amerikaanse wetenschapper, Martin Bojowald, heeft de oerknal nooit plaatsgevonden.
Althans, nooit in de vorm die wetenschappers op aarde tientallen jaren lang verondersteld hebben.
Bojowald en enkele andere wetenschappers zijn met de LQG, voluit de Loop Quantum Gravity, tot het moment vóór de oerknal gekomen.
Voorheen kwam men nooit verder dan ruim tien seconden na de 'oerknal', maar computersimulaties zijn nu bij het punt t=0 belanD. Tot de grens van t=10-45 (ook wel bekend als de kwantumtijd) waar men voorheen telkens belandde, zijn alle natuurwetten volgens de kwantummechanica nog geldig.

Men heeft t=0 nog niet eerder bereikt, omdat je dan belandt bij een oneindig klein volume, met extreem hoge temperaturen en niet voor te stellen grote dichtheden.
Maar wat vreemd is, is dat de computersimulaties van Bojowald geen oneindig volume aantonen.
De meest logische verklaring zou zijn dat het universum waarin we nu leven één van de vele universa is van een hele reeks universA. Wetenschappers denken nu dus dat er voor het begin van dit universum een ander heelal bestonD. Maar als er daadwerkelijk een universum aan het huidige universum is voorafgegaan, zal de informatie uit dit vorige heelal nooit te achterhalen zijn.
Of toch wel?

De oerknal heeft dus mogelijk nooit plaatsgevonden als een grote knal.
Het vorige universum zou zijn gaan krimpen, ook wel de 'Big Crunch' genoemd, en vervolgens over zijn gaan lopen naar een ander heelal, het heelal waar we ons nu in bevinden.
Het is dan geen verkeerde gedachte dat ons universum over een nog onbekende tijd hetzelfde te wachten staat.
Ook versterkt dit onderzoek van Bojowald het idee dat er meerdere universa bestaan.

De oerknal was het moment waarop het heelal ontstond uit een zeer klein en oneindig dicht punt, een zogenaamde singulariteit.
Een soort oeratoom, maar dan oneindig veel kleiner.
Een singularteit bevindt zich ook in het centrum van een zwart gat, een punt waar begrippen als tijd en ruimte door de oneindig sterke zwaartekracht hun betekenis simpelweg verliezen.

 Althans, dat wat de standaard kosmologie ons vertelt.
Steeds meer natuurkundigen denken dat een singulariteit niet het einde van ruimte en tijd is, maar slechts de limiet van wat we met onze krachtigste theorie kunnen beschrijven.
Deze theorie is de algemene relativiteitstheorie van Albert Einstein, al ruim een eeuw ouD. De jonge natuurkundige Martin Bojowald denkt dat het verhaal van Einstein nodig aan herziening toe is.

Bojowald, pas 37 jaar, is een van de aanhangers van de Kwantum Loop Theorie van de Zwaartekracht (Loop Quantum Gravity, LQG).
Volgens Bojowald is de ruimtetijd niet vlak en glad, maar bestaat het op de allerkleinste schaal uit kleine 'ringetjes' (loops).
Toen Bojowald de ontwikkeling van het heelal met behulp van zijn wiskundige vergelijkingen terug volgde tot de oerknal, ontdekte hij iets facinerends.
Doordat de ringetjes een eindige afmeting hebben en daardoor niet oneindig veel energie aankunnen, ontstaat er een tegenkracht.
Niet alleen voorkomt deze kracht de ineenstorting in een singulariteit, het zorgt er ook voor dat het heelal opnieuw ontstaat 'aan de andere kant van de oerknal.
' Een soort binnenstebuiten heelal dus.

Toegegeven, het hele verhaal klinkt nog wat exotisch.
Volgens Bojowald is LQG 'meer dan een hypothese maar minder dan een theorie.
Bojowalds theorie wordt binnenkort op de proef gesteld met een nieuwe ruimte telescoop die gammastraling meet.
Door de 'ringetjes' in de structuur van de ruimtetijd zou straling van een andere golflengte een fractie langzamer reizen.
We zijn natuurlijk benieuwd naar de afloop.

Van supernova's tot zwarte gaten      Keller Hans-ULrich      Astronomie

http://users.
skynet.
be/sammeke99/!!!EINDWERK!!!/eindwerk.
htm"2.
%20Detecteren%20van%20röntgenbronnen

Wat zijn 'zwarte gaten'? Waar is de 'donkere materie' verborgen? Hoe zijn sterren ontstaan? Hoe lang zal onze zon nog stralen? Was er een Ster van Bethlehem? Bijna iedereen heeft zich deze en vergelijkbare vragen wel eens gestelD. Op een vlotte manier schrijft Hans-ULrich Keller in Van supernova's tot zwarte gaten over oude wijsheden en nieuwe ontdekkingen uit de wetenschap.
De keuze van de onderwerpen is subjectief.
Dit boek is daardoor dan ook geenszins een systematische inleiding in de astronomie.
Het zal u aansporen u meer bezig te gaan houden met de hemelkunde en vaker dan voorheen een blik op de prachtige, met sterren

bezaaide hemel te werpen.
Door de talrijke afbeeldingen in kleur en illustraties vormen de 'astronomische korte verhalen ' tegelijkertijd een waar leesgenot en een boeiende bron van informatie.
Aan bod komen onder andere: Het vurige noodlot van ons zonnestelsel, het raadsel van de donkere materie en de zoektocht naar buitenaardse intelligentie

 I.
Het ontstaan van een zwart gat

Alvorens dieper ingegaan wordt op wat zwarte gaten zijn, is een verklaring voor hun ontstaan noodzakelijk.
Het eerste hoofdstuk gaat dan ook volledig over deze belangrijke vraag: hoe ontstaan zwarte gaten? Om dit te bereiken wordt eerst de mogelijke eindfase van een ster in kaart gebracht en vervolgens de omstandigheden bij instortende sterren besproken.

 A. Het krimpen van een ster

Op een massa is er steeds de inwerking van de zwaartekracht, vermits we weten dat sterren niet zonder reden in elkaar storten moet er een tegenwerkende kracht zijn.
Deze kracht wordt veroorzaakt door kernfusie.
Waterstofkernen versmelten eerst samen tot heliumkernen.
Bij deze kernfusies komt warmte vrij die tot gevolg heeft dat de druk stijgt.
Het is deze druk die de zwaartekracht weerstand biedt.
De temperatuursstijging heeft ook tot gevolg dat er een nieuwe ontbranding van de ster optreedt, hierdoor vindt een volgende kernfusie plaats van heliumkernen die fusioneren tot koolstofkernen.
Een ster kan zo meerdere malen ontbranden en vervolgens de huidige kernen opnieuw fusioneren tot steeds zwaardere elementen zoals zuurstof en uiteindelijk zelfs ijzer.
Uiteindelijk zal de zwaartekracht toch de overhand nemen vermits de voorraad brandstof van een ster niet onuitputtelijk is.
Zo zal de ster afkoelen en vervolgens in elkaar storten.
De volgende drie scenario’s kunnen dan optreden: de ster krimpt tot een witte dwerg, een neutronenster of een zwart gat.

 B. Witte dwerg

 .
Witte dwerg

                 1.
Uitsluitingsprincipe van Pauli

Het is niet altijd de zwaartekracht die aan het langste eind trekt.
Zo zijn er bepaalde sterren die opnieuw een zwaartekrachtevenwicht bereiken.
De witte dwergen, of voluit witte dwergsterren behoren ook tot deze verzameling.
Maar om een evenwicht te bereiken moet er een kracht zijn die de zwaartekracht opheft, er moet m.
A.w.
door deze kracht voldoende druk gecreëerd worden die de ster belet om verder te krimpen.
Deze druk noemen we degeneratiedruk en wordt verklaard door het uitsluitingsprincipe van Pauli.
Dit zegt dat twee identieke deeltjes niet dezelfde positie en hetzelfde impulsmoment kunnen bezitten.
Wanneer fermionen, dit is de verzamelnaam voor protonen, neutronen en elektronen, dicht op elkaar gepakt zitten, kunnen ze niet allemaal langzaam bewegen.
Het uitsluitingsprincipe dwingt hen om tegen hogere snelheden te bewegen.
Hieruit is gemakkelijk te begrijpen dat wanneer de deeltjes harder samengedrukt worden ze grotere snelheden zullen aannemen.
Door deze snelle bewegingen wordt de druk opgebouwd die een verdere inkrimping belet.
Van het moment dat de beweging van de deeltjes grotendeels het gevolg is van dit mechanisme tegen inkrimping wordt het gas gedegenereerd genoemD. Een ster kan een witte dwerg worden wanneer zijn elektronen gedegenereerd worden.

2.
Chandrasekhar-limiet

Er is echter ook een limiet bekend die bepaald wanneer een ster al dan niet de rest van zijn bestaan als witte dwerg aflegt.
Deze limiet werd in 1930 berekend door de astrofysicus Subrahmanyan Chandrasekhar.
Hij stelde de limiet vast op 1,44 zonmassa’s.
Waarom is er een massabegrenzing? Dit is eigenlijk vrij eenvoudig en snel te verklaren.
Bij de relatief kleinere massa’s is, als gevolg hiervan, de zwaartekracht niet zo geweldig groot; we moeten nu dus het moment gaan bepalen wanneer die zwaartekracht de overhand zal nemen van de degeneratiedruk.
We hebben al gezegd dat het de elektronen zijn die gedegenereerd zijn en zo de oorzaak zijn van de druk.
Bij grotere massa’s zal de zwaartekracht natuurlijk ook groter zijn waardoor de elektronen nog dichter op elkaar worden gedrukt en hun bewegingssnelheid als gevolg daarvan zal toenemen.
We kunnen zo witte dwergen creëren waarvan de massa zo hoog ligt dat de elektronen bewegen tegen ongeveer de lichtsnelheiD. Sneller kan niet en daardoor zal de veerkracht van het gedegenereerde gas verslappen waardoor dit onvoldoende weerstand biedt tegen de zwaartekracht.
De ster zal dus onherroepelijk verder instorten.
Deze ontdekking had verontrustende gevolgen.
Men kon immers niet weten wat er zou gebeuren met sterren die door hun brandstofvoorraad zaten en waarvan de massa groter zou zijn dan 1,4 keer die van onze zon.
Men kon niet aannemen dat zulke vreemde omstandigheden zich zouden kunnen voordoen.
Zo geloofden enkele wetenschappers dat de ster in haar leven er voor zou zorgen dat ze eindigde met een massa onder de Chandrasekhar-limiet, en dit door massa te verliezen als gevolg van sterrenwinden of supernova’s waar we zo meteen dieper op in zullen gaan.
Niets is immers minder waar.
Het is mogelijk dat de ster eindigt met een grotere massa, dan zal ze eindigen als neutronenster of zwart gat wat ook weer zal afhangen van haar massA.

3.
Kenmerken

Dan volgen nu nog enkele gegevens specifiek voor witte dwergen.
De straal van zulke sterren bedraagt enkele duizenden kilometers.
Dit houdt in dat de dichtheid enorm moet zijn vermits we met relatief hoge massa’s te maken hebben.
Doordat hun massa geen enorme zwaartekracht kan teweeg brengen zijn de kernreacties in de sterren vrij beperkt.
Daardoor zijn ze hoofdzakelijk opgebouwd uit de chemische elementen zuurstof en koolstof; de atmosfeer bestaat nog uit restjes helium en waterstof die lichtere elementen zijn.
Ook zenden witte dwergen een zwakke röntgenstraling uit welke we opvangen met onze meetinstrumenten rond de aarde en op deze manier zwarte gaten kunnen detecteren en lokaliseren.
Het ‘Chandra X-Ray Obervatory’ heeft hierin een enorm groot aandeel, daarom behandelen we dit uitgebreid in één van de volgende hoofdstukken.

 4.
Sirius B

Dit is de eerste witte dwerg ooit ontdekt en wordt iets uitgebreider besproken i.p.v.gewoon een vermelding te krijgen in dit al van gegevens overlopende werk.
De ster Sirius B werd ontdekt in 1862 door Alvan Clark wanneer deze een van de beste optisch telescopen aan het testen was van die tijD. Sirius B is echter optisch gezien veel vager dan zijn dubbelcomponent Sirius A, daarom ook dat de ontdekking zo lang op zich liet wachten.
Sirius A is immers de helderste ster aan de nachtelijke hemel en is optisch gezien 10.
000 keer helderder dan de witte dwerg.
Bekijken we de twee echter door een röntgen-telescoop dan zien we dat het Sirius B is die het sterkst straalt.
De temperatuur aan de oppervlakte bedraagt er 25.
000 °C. De ster heeft een straal van ongeveer 5.
850 km en de zwaartekracht bedraagt er maar liefst 400.
000 keer meer dan op ons eigen aardoppervlak.
Dit wordt meteen duidelijk wanneer je weet dat de ster een massa heeft die nagenoeg overeenkomt met de massa van de zon.
Voorlopig kunnen we zeggen dat Sirius B de dichtste witte dwerg is t.
o.
v.
de aarde stralend op een afstand van 8,6 lichtjaar.
Als bijnaam heeft Sirius B de naam ‘puppy’ gekregen en dit om het feit dat ze de kleine ster is naast Sirius A die men ‘Hondster’ noemt simpelweg om het feit dat ze behoort tot het sterrenbeeld ‘Grote hond’.

C. Supernova's

Wat gebeurt er in sterren wanneer de massa extremere proporties aanneemt? Vooreerst zullen we de term supernova even toelichten.
Deze is afgeleid van het Latijnse ‘Nova Stella’ wat nieuwe ster betekent.
Natuurlijk kunnen we niet spreken van een nieuwe ster, maar in de ogen van de Romeinen leek dit natuurlijk wel zo.
Het verschijnsel van een supernova is eerder zeldzaam, we nemen het gemiddeld één, hoogstens twee keer per eeuw waar.
De laatst waargenomen supernova was in het jaar 1987 meerbepaald op 23 februari.
Het spreekt dan ook voor zich dat we deze ontdekking nader zullen bespreken.
Maar eerst lichten we supernova’s in het algemeen toe We spreken van een supernova wanneer een ster instort waarbij zijn buitenste lagen het heelal in exploderen.
Dit gaat natuurlijk gepaard met een gigantische explosie en bijgevolg ook een enorme hoeveelheid licht.
We kunnen stellen dat een supernova ongeveer een week lang de lichtintensiteit uitstraalt van een gans sterrenstelsel.
Bij supernova’s onderscheiden we twee typen, kortweg ‘Type I’ en ‘Type II’ genoemD.

1.
Type I 

Onder het eerste type verstaan we supernova’s met een maximale helderheid tot magnitude -20.
Magnitude is een maat voor de helderheid van een ster, heldere sterren bezitten magnitude 1, een ster met magnitude 0 betekent dan dat deze ster tien maal zo helder is als de vorige.
Hieruit kunnen we besluiten dat de supernova’s van type I 1021 keer zo helder zijn dan een gewone heldere ster.
Dit type komt alleen voor bij witte dwergen die massa opnemen, bijvoorbeeld in dubbelsystemen.
Hier is er een uitwisseling van massa tussen de twee componenten.
Wanneer er dan materie van de begeleiderster naar de witte dwerg gaat, kan deze de Chandrasekhar-limiet overschrijden.
Zoals eerder gezegd ligt deze rond 1,44 zonmassa’s.
De witte dwerg zal dus onherroepelijk in elkaar storten.
Hierbij ontstaat een explosieve kernfusie tot koolstof.
Deze versmelten tot kernen van zwaardere elementen waaronder nikkel, ijzer en kobalt.
Vervolgens komt er in zeer korte tijd een energie vrij van ongeveer 1043 tot 1044 Joule.
De witte dwerg kan de ontploffing niet aan en barst volledig uit elkaar, er schiet dus niets meer van over.
Binnen een week wordt er zelfs zoveel energie uitgestraald als door onze zon in ongeveer honderd miljoen jaar.

2.
Type II

Type II komt voor bij jongere sterren met een grotere massA. Er is een lagere helderheid (maximum een magnitude van -18).
Door spectraalanalyse kunnen we besluiten dat dit type waterstof bevat, wat niet het geval is bij het vorige type.
Deze supernova’s treden op bij sterren waarbij de thermonucleaire processen stoppen.
M.
A.w.
de kernbrandstof is op en de zwaartekracht overwint.
Het centrale gedeelte stort in en een enorme explosie is het gevolg.
Deze massarijke sterren leven veel korter, dit komt omdat ze zich veel sneller ontwikkelen.
Eerst verbruiken ze hun waterstofvoorraad die door kernfusie wordt omgezet in helium.
Bij temperaturen van meer dan honderd miljoen graden wordt vervolgens helium omgezet in koolstof.
Verder worden er meerdere omzettingen gemaakt vermits de temperatuur blijft stijgen.
Er ontstaat nog stikstof, zuurstof, neon, silicium, zwavel en uiteindelijk zelfs ijzer.
Wanneer ijzer versmelt tot nog zwaardere kernen komt er geen energie meer vrij, er komt dus een einde aan de fusieprocessen.
Dan komen we tot één van de meest spectaculaire gebeurtenissen in de sterrenkunde.
De sterkern, bestaande uit ijzer, overschrijdt de Chandrasekhar–limiet.
Er is een einde gekomen aan de kernreacties zodat er niets is dat belet dat de kern instort.
Alle deeltjes opgebouwd tot ijzer vallen terug uiteen in brokstukken tot er alleen nog subatomaire deeltjes overblijven.
Voor de omkering van de reacties moet er echter energie toegevoegd worden, er was immers ook energie nodig om deze kernreacties tot stand te brengen.
Deze energie wordt geleverd door de zwaartekracht, er komt namelijk een hoeveelheid energie vrij die tien keer zo groot is als de totale energie die vrijkwam tijdens de opbouwende kernreacties.
De dichtheid in de kern is als gevolg hiervan zo groot, dat elektronen en protonen zich versmelten tot een neutron, hierbij komt een neutrino vri J. Dit wordt duidelijk in volgende reactie:

e- + p+ à n0 + ?

Vermits de dichtheid zo groot is kan het neutron niet terug vervallen in een proton, elektron en antineutrino door het uitsluitingsprincipe van Pauli wat in normale omstandigheden na tien minuten wel het geval zou zijn.
De kern bestaat m.
A.w.
alleen uit neutronen en zal een neutronenster worden genoemD. De kracht die de ster in stand houdt is de degeneratiedruk ontstaan tussen de neutronen.

Nu gaan we kijken waar al die energie van de zwaartekracht naartoe gaat.
De zwaartekracht had tienmaal zoveel energie vrijgemaakt als nodig om de atoomkernen terug uit elkaar te halen.
Er is dus nog 90% over.
Het grootste deel van deze overgebleven energie wordt meegevoerd door de neutrino’s.
Deze kleine deeltjes hebben echter de eigenschap dat ze door nagenoeg alle materie kunnen bewegen.
Even tussendoor, bij de laatste supernova in 1987 gingen door iedere mens op aarde ongeveer honderd triljoen neutrino’s! Ze veroorzaken dus ook bijna geen schade aan de ster.
Eén tiende van die 90% overgebleven energie brengt de uiteindelijke explosie op gang welke we supernova-explosies noemen.

<Inhoudstafel>

 3.
Core-bounce mechanisme 

We gaan eens dieper ingaan op het ontstaan van de explosie omdat dit niet bepaald voor de hand ligt.
Voorlopig ziet de theorie die dit verschijnsel verklaard er als volgt uit.
Wanneer de sterkern bijna de dichtheid heeft bereikt van een atoomkern verzetten de gedegenereerde neutronen zich tegen verdere samenpersing door het uitsluitingsprincipe van Pauli.
Dit is voldoende om een verdere ineenstorting een halt toe te roepen.
Maar nu moeten we nog een extra kracht hebben die er voor zorgt dat de materie buiten de kern met extreem hoge snelheid de ruimte wordt in geslingerD. De dichtheid van de neutronenkern is zo groot dat i.
p.
v.
tot stilstand te komen de instortende materie lichtjes terugkaatst wordt, wat echter nog altijd niet voldoende is voor de explosie.
Dit mechanisme noemen we het core-bounce mechanisme, letterlijk vertaald het sterker-terugkaatsingsmechanisme.
Er moet dus nog een extra duw gezocht worden die voor de extreem hoge snelheid zorgt.
Deze kunnen we vinden bij de kleine neutrino’s, zij hebben weinig invloed op materie maar zijn zo talrijk dat voorlopig onderzoek alleen uitwijst dat zij die extra duw kunnen veroorzaken.
De omliggende schillen worden dan ook met een enorme kracht naar buiten geblazen.
De juistheid van deze laatste theorie is echter nog zeer onzeker.

<Inhoudstafel>

 4.
Krabnevel  

Dit is de eerst waargenomen supernova in de geschiedenis, op 4 juli 1054 bereikte het licht van deze enorme explosie de aarde.
De waarneming werd genoteerd door de Chinees Yang Wei-Te die hofrekenaar-astroloog was in dienst van de Chinese keizer.
Hij bracht volgend bericht aan de keizer:

“Met uw welnemen, Majesteit, ik heb waargenomen dat aan de hemel een gastster is verschenen met een enigszins iriserende gele kleur.
Zorgvuldig heb ik de tekenen geduid en deze wijzen erop dat de gastster geen bedreiging zal vormen voor Aldebaran.
Uit deze voorspelling blijkt dat goden ons gunstig gezind zijn en dat her rijk voorspoed ten deel zal vallen.
Ik verzoek u nederig om deze voorspelling te doen toekomen aan de dienst voor Geschiedschrijving, teneinde daar bewaard te blijven.
”

Doordat dit belangrijk gegeven bewaard is gebleven weten we nu wanneer de krabnevel is ontstaan, we kunnen hem situeren in het sterrenbeeld Stier.
De supernova die de krabnevel vormde is van het tweede type.

5.
Supernova 1987A

Historisch gezien is dit een belangrijke supernova: Van  deze supernova werd immers de ster voor de explosie waargenomen.
Het voorval deed zich voor op 23 februari 1987 wanneer een ster explodeerde in de Grote Magelhaense wolk en dit op een afstand van 170.
000 lichtjaren van onze blauwe planeet.
De ster voldeed theoretisch gezien niet volledig aan de verwachtingen maar heeft toch haar steentje bijgedragen aan verder onderzoek betreffende supernova’s.
De ster was immers eerder blauw dan rooD. Verdere gegevens kwamen wel overeen, ze had een massa van ongeveer twintig zonmassa’s, wat overeenkomt met een instorting van de sterkern.
Ook merkte men, dit echter wel na het waarnemen met optische telescopen, dat er neutrino’s waren beland in de neutrinodetectoren van Ohio en Japan.
Ze vingen ieder een handje vol neutrino’s op ondanks dat de aarde blootgesteld was aan een stralingsstoot van ongeveer één minuut waarbij door elke mens ongeveer honderd triljoen neutrino’s gingen.
Momenteel is men volop aan het wachten op de eerste tekenen van de verwachte neutronenster.
Uit spectraalanalyse is men te weten gekomen dat er kobalt gevormd werd, wat overeenkomt met de verwachtingen vermits het centrum voor en na de explosie zo extreem heet is dat er zich zwaardere echter onstabiele elementen kunnen vormen die zwaarder zijn dan ijzer.
Men heeft het gebeuren volledig kunnen waarnemen en tracht zelfs met computermodellen de supernova te reconstrueren, wat echter nog niet helemaal gelukt is.
Let bij de figuur vooral op de hoeveelheid licht die vrijkomt bij de supernova, wat hier toch wel duidelijk te zien is.

FIGUUR 5: Supernova 1987A voor (rechts) en na

<Inhoudstafel>

 6.
Sterrenas als bouwstenen

Het ligt misschien niet voor de hand maar na het begrijpen van de supernova’s klinkt het vrij logisch in de oren.
Mens, aarde en planeten bestaan alleen uit sterrenas.
Dit is niet zo moeilijk te verklaren.
Vermits al de chemische elementen van waaruit al de materie is opgebouwd wordt weggeblazen bij supernova’s bestaat ook de mens uit stof die eens deel heeft uitgemaakt van een ster.
Zo kunnen de elementen het ganse heelal rondreizen, waterstof dat wordt weggeblazen kan in een andere ster met een hogere temperatuur omgezet worden in helium en nog zwaardere elementen om dan weer gekatapulteerd te worden in de uitgestrektheid van ons heelal.
Zo is ook onze aarde opgebouwd uit restanten van vergane sterren en dus ook wijzelf alsook al de levende wezens hier op aarde.
Toch wel een opmerkelijke vaststelling.

<Inhoudstafel>

[bronnen: 1; 3; 4; 5; 8; 12; 13; 14]

 D. Neutronensterren

Een volgende mogelijkheid na het eindigen als witte dwerg is het vormen van een neutronenster wat al reeds kort is vermelD. Willen we dit nog even kort samenvatten kunnen we zeggen dat door het uitsluitingsprincipe van Pauli tussen de neutronen de zwaartekracht niet kan overwinnen.
Hieruit kunnen we afleiden dat een neutronenster, zoals de naam het zelf zegt, grotendeels is opgebouwd uit neutronen.
Echter uit onderzoek is gebleken dat aan de buitenkant ook ijzer voorkomt en zelfs zwaardere elementen.
Je kan je dan afvragen hoe men de samenstelling van sterren kan bestuderen die enorm ver van ons verwijderd zijn.
Het antwoord is vrij simpel: door pulsars.

FIGUUR 6: Geboorte neutronenster

  1.
Pulsars

Onder pulsars verstaan we neutronensterren die rond hun as draaien met sterke magneetvelden die een soort vuurtoren-achtige stralingsbundel produceren welke we op aarde kunnen opvangen.
De meetinstrumenten op aarde zijn zo nauwkeurig dat zelfs de minste verandering van straal van de neutronenster meteen wordt opgemerkt.
Zo kunnen we besluiten dat dit een vast materiaal moet zijn, een korst.
Deze is opgebouwd uit atoomkernen en elektronen.
Binnen deze korst is er echter ook een vloeibaar gedeelte met zogenaamde supervloeistoffen.
We kunnen dit vergelijken met de effecten van het afkoelen van helium tot de nultemperatuur.
Wanneer je bijvoorbeeld een stroming zou aanbrengen in zulke vloeistof zal deze eeuwig blijven bestaan.
Door de aanwezigheid van protonen en elektronen, die wel in de minderheid zijn, treedt de vloeistof ook op als supergeleider.
Zo zie je dat met het eenvoudig registreren van radiogolven er veel van een neutronenster kan ontrafeld worden.
Men weet ook dat de korst niet aan één stuk door maar eerder in schokken krimpt.
Dit ziet men bij een plotse frequentieverandering bij de pulsars.
Wanneer een bepaalde grens wordt overschreden zal de korst breken en meten we een nieuwe straal op.

FIGUUR 7: Pulsar

 2.
Extreme krachten

Vermits bij neutronensterren er een extreem hoge massa in het spel is en de straal slecht een tiental kilometer bedraagt, zal de dichtheid ook énorm hoge proporties aannemen.
Dit heeft dan zijn gevolgen voor o.
A. de zwaartekracht.
De ontsnappingssnelheid aan de oppervlakte van een neutronenster bedraagt maar liefst de helft van de lichtsnelheiD. Dit heeft tot gevolg dat het oppervlak volledig plat is; een berg van een millimeter kan hier zelfs niet bestaan.
Wanneer we de dichtheden van een neutronenster gaan bekijken komen we tot volgende conclusies, naarmate we dieper doordringen naar de kern.
Zoals eerder gezegd bestaat de buitenkant vooral uit ijzer.
Wanneer we dan dieper gaan kijken treffen we neutronrijke kernen aan zoals nikkel, germanium en krypton die in kristalroosters gerangschikt zijn.
Het spreekt voor zich dat zij al grotere dichtheden hebben.
Wanneer we dan dichter naar de kern gaan liggen de dichtheden in de buurt van 1014 gram per kubieke centimeter.
Hier bestaat de ster dan ook hoofdzakelijk uit neutronen en het is ook hier dat de zogenaamde supervloeistof zich voordoet.
Wat er zich echt in het diepste van de kern bevindt, is echter nog onduidelijk, het zou niet onmogelijk zijn dat er ‘quarkklompjes’ worden gevormD. Dit zijn kleine verkruimelde stukjes proton en neutron die samen een vaste stof vormen.

E.
Zwarte gaten

Wanneer sterren een te grote massa hebben om hun bestaan te eindigen als witte dwerg of neutronenster rest er nog maar één mogelijkheiD. De ster stort volledig in en eindigt als een zwart gat.
We hebben al besproken dat de limiet voor een witte dwerg 1,44 zonmassa bedraagt.
Voor neutronensterren is die limiet niet exact te bepalen maar men weet wel dat hij zeker niet boven de drie zonmassa’s kan liggen.
Alle sterkernen die hierboven liggen zullen onherroepelijk in elkaar storten zonder dat er een kracht is die dit belet.
Naar schatting komen er in onze melkweg miljoenen voor.
Sommige supernova’s zullen zwarte gaten vormen i.p.v.neutronensterren.
Sommige zwarte gaten ontstaan zelfs zonder dat hier een supernova-explosie aan te pas komt, deze sterren hebben dan ook een extreem grote massA. In het volgende hoofdstuk gaan we zwarte gaten dieper doorlichten hoewel dit niet echt gemakkelijk is vermits het inwendige zich helemaal van de buitenwereld afsluit.
Dit alles maakt de objecten alleen maar mystieker .

<Inhoudstafel>

[bronnen: 1; 3; 4; 5; 9; 16]

 II.
Fysische kenmerken

Nu geweten is hoe deze exotische objecten ontstaan is het tijd om hun eigenschappen te bespreken.
Welke extreme omstandigheden doen zich voor rondom en in een zwart gat? Hoe kunnen deze verklaard worden? De antwoorden vind je in dit tweede hoofdstuk waarin eerst de gemakkelijkere termen aan bod komen om vervolgens dieper in te gaan op de meer complexere verschijnselen zoals tijddilatie en kosmische jets.
Allereerst volgt de verklaring voor het ‘zwart’ zijn van zwarte gaten.

<Inhoudstafel>

 A. Opslokken van licht

Wat zijn de kenmerken van zwarte gaten? Allereerst gaan we de naam verklaren die door John Archibald Wheeler in 1967 op dit soort exotische sterren werd geplakt.
Hiervoor maken we eerst een kleine afdwaling naar de lichtsnelheiD. Zoals bekend is dit een universele constante die bepaald ligt op 299 792 458 ms-1.
Hierbij moet wel worden vermeld dat dit de afgelegde weg is die het licht aflegt in het vacuüm.
Hoewel dit vacuüm niet zo leeg is als men oorspronkelijk dacht en absolute leegte in onze ruimte niet bestaat.
Dit uitleggen zou ons echter te ver van het onderwerp afleiden en de complexiteit alleen maar verhogen.
We onthouden gewoon dat het vacuüm niet helemaal leeg is omdat de kwantumfysica zegt dat er altijd kwantumschuim aanwezig is wat we kunnen interpreteren als een virtuele vibrerende grens tussen realiteit en de virtuele werelD. Wanneer virtuele deeltjes genoeg energie krijgen zullen ze deze grens doorbreken maar het kan zijn dat ze direct terug hervallen tot hun virtuele status.
Dit verklaart meteen de term schuim in de benaming.
Nu terug naar onze lichtsnelheiD. De vergelijkingen van Albert Einstein tonen aan dat dit de absolute maximumsnelheid is in het heelal, elektromagnetische golven kunnen zich immers niet sneller voortplanten.

Zwarte gaten hebben zoals we weten een enorm geconcentreerde massa, deze massa is zo groot dat de zwaartekracht zulke hoge waarde aanneemt dat deze zelfs licht in zijn greep houdt.
Wanneer de zwaartekracht groter is dan de snelheid van het licht zal er immers niets meer zichtbaar zijn.
Niets wat zich binnen deze straal afspeelt zal de buitenwereld nog bereiken.
Vandaar ook de term ‘zwart gat’ of in het Engels ‘black hole’.

<Inhoudstafel>

[bronnen: 1; 2; 3; 4; 5; 9; 16]

 B. Waarnemingshorizon

Met het vorige paragraafje in het achterhoofd kunnen we het punt bepalen waar de zwaartekracht exact gelijk is aan de lichtsnelheid, dit zouden we kunnen definiëren als de rand van het zwart gat wat we de waarnemingshorizon noemen.
Hier hangen de fotonen werkelijk stil.
We kunnen dit nog gemakkelijker aantonen met een simpel voorbeeldje.
Neem drie roeiers op een rivier waarvan de stroomsnelheid toeneemt.
De roeiers bewegen zich alledrie voort tegen een snelheid van 30 ms-1.
Aan het begin van de rivier zal de eerste roeier zich tegen de stroom in kunnen bewegen.
De tweede roeier bevindt zich op een punt waar hij zich noch vooruit noch achteruit beweegt.
Hij bevindt zich, wanneer we deze gegevens vertalen naar het zwarte gat, op de waarnemingshorizon.
De derde roeier bevindt zich in een sneller gebied van de rivier en zal met de stroom worden meegesleurD. Deze situatie komt zo dadelijk nog aan boD. De straal bij een bepaalde waarnemingshorizon wordt Schwarzschildstraal genoemD. Dit is m.
A.w.
de afstand van de waarnemingshorizon tot het middelpunt van het zwarte gat.
Deze is met een betrekkelijk eenvoudige formule te berekenen vermits de straal enkel afhankelijk is van de massa van het zwarte gat.

De formule luidt als volgt:

Rsch =

 2Gm

 ˜ 1.
5 x 10-27 m

 

c²

 

Waarin:

Rsch = Schwarzschildstraal

G = gravitatieconstante = 6,672 59(85) x 10-11 m3kg-1s-2

c = lichtsnelheid = 299 792 458 ms-1

m = massa

Zo komen we tot de conclusie dat zwarte gaten relatief klein zijn.
Dit zal ik even aantonen A.D.h.
v.
volgende tabel en grafiek waarin de massa bepaald wordt door een bepaalde hoeveelheid zonmassa’s (mzon = 1.
9891 x1030 kg) en vervolgens uitgezet in een grafiek.

Met het gegeven dat het zwarte gat vanaf een bepaalde afstand tot zijn middelpunt werkelijk zwart is kunnen we ons van het object een voorstelling maken.
Zo kunnen we een zwart gat definiëren als een bol, immers in alle richtingen bestaat de afstand waar de zwaartekracht gelijk is aan de ontsnappingssnelheid van licht.
Dit alles wordt duidelijker op de volgende figuur.

FIGUUR 8: Zwart gat

<Inhoudstafel>

[bronnen: 1; 2; 3; 4; 5; 9; 16]

 C. Singulariteit

Een singulariteit kunnen we beschrijven als het middelpunt van een zwart gat.
Hier wordt de zwaartekracht oneindig, wat betekent dat alle materie verpulverd wordt en zich concentreert in één enkel punt.
Het is dan ook vanzelfsprekend dat de wetten van de fysica hier niet opgaan.
Ook denkt men dat de singulariteit het kwantumschuim verschijnt dat we al eerder hebben besproken.
Het feit dat elk zwart gat een singulariteit bevat is bewezen door Stephen Hawking en Roger Penrose in 1969.
Het probleem was dat men niet kon aantonen dat alle zwarte gaten bolvormig zijn.
Dit is echter wel steeds het geval.
Bij het instorten van een ster tot zwart gat zal dit altijd leiden tot een bol.
Overtollige massa wordt immers onder de vorm van gravitatiegolven weggestraalD. Men had ook al eerder ontdekt dat, volgens de wetten van Newton, in een bolvormig zwart gat altijd een singulariteit ontstaat.
Door deze nieuwe toevoeging was dit ook zo volgens de algemene relativiteitstheorie zodat het een algemeen aanvaard gegeven werD.

<Inhoudstafel> D. Roodverschuiving

 1.
Spectroscopie

Een inleiding in de spectroscopie is hier zeker op zijn plaats.
Zo komen we gemakkelijker tot het uitleggen van enkele verschijnselen die zich voordoen bij zwarte gaten.
We zullen van start gaan met het begin en dat brengt ons bij een kort verhaaltje.
Het was Newton het elektromagnetisch spectrum ontdekt heeft.
Hij maakte een klein gaatje in één van zijn vensterluiken waardoor een smal bundeltje zonlicht zijn werkkamer binnenviel.
Wanneer hij het licht door een prisma stuurde zag hij dat het zonlicht uit elkaar viel op zijn witte muur.
Hij zag letterlijk al de kleuren van de regenboog.
Newton noemde dit ‘spectrum’ wat men uit het Latijn vertaald als ‘(geestes)verschijning’.
Om beter inzicht te krijgen in dit verschijnsel maken we een kleine omweg via de chemie.

Elektronen bevinden zich in normale toestand op een zo laag mogelijk energieniveau wat we de grondtoestand noemen.
Wanneer een elektron echter energie opneemt door o.
A. verwarming, zal het naar een hoger energieniveau stijgen.
Wanneer het een energieniveau zakt, dit noemen we ‘vervallen’, zal het dus in omgekeerde zin energie afgeven.
Deze energie geeft het af onder de vorm van elektromagnetische straling.
Dit betreft niet alleen zichtbaar licht, maar ook ultraviolet licht, micro- en radiogolven en infrarood licht, samengevat in de figuur op de volgende bladzijde.
Hieruit besluiten we dat een kortere golflengte een energierijkere straling met zich meebrengt.
In het licht dat wij waarnemen betekent dit dat blauw licht energierijker is dan rood licht, evenals dat gammastraling energetischer is dan radiogolven.

FIGUUR 9: Elektromagnetisch spectrum

Spectraallijnen worden gevormd wanneer men door een spectroscoop naar de te onderzoeken bron kijkt.
Men zal lijnen zien in een bepaalde kleur waar dan een bepaalde hoeveelheid energie mee overeenkomt.
Door de analyse van deze spectraallijnen kan men dan o.
A. de chemische samenstelling van de bron bekijken.
Men gaat dit dan ook toepassen op sterren, vandaar dat men weet uit welke chemische elementen sterren bestaan terwijl we enorm ver van ze zijn verwijderD. We nemen natrium als voorbeeld in de volgende figuur.

FIGUUR 10: Spectraallijnen natrium

<Inhoudstafel>

 2.
Roodverschuiving

Met dit alles in het achterhoofd kunnen we verschillende dingen in het heelal verklaren.
Een eerste echt doorslaggevende bewijs i.
v.
m.
de spectroscopie bracht Hubble in 1926 door te bewijzen dat het heelal uitdijt.
Doordat sterrenstelsels van kleur veranderen, en dit van blauw naar rood weet men dat de golflengten groter worden.
De rode sterrenstelsels zijn dus verder van ons verwijderd dan voorheen het sterrenstelsel nog een blauwere kleur haD. Dit verschijnsel noemen we roodverschuiving.
Hierbij verschuiven de spectraallijnen naar grotere golflengten.
Dit kan te wijten zijn, zoals net aangetoond, aan het bewegen van sterren en sterrenstelsels, maar ook door het energieverlies van lichtquanta door zeer sterke gravitatievelden.

<Inhoudstafel>

 3.
Dopplereffect

Een effect dat zich ook baseerde op de roodverschuiving is het dopplereffect dat vernoemd is naar C. J. Doppler die het in 1842 ontdekte.
Dit verschijnsel komt erop neer dat de frequentie van golven verandert wanneer een bron en waarnemer zich t.
o.
v.
elkaar verplaatsen.
Met frequentie bedoelen we het aantal golven dat de waarnemer per seconde ontvangt.
Wanneer de waarnemer naar de bron toe beweegt is het logisch dat hij meer golven ontvangt dan dat hij gewoon in rust verkeerD. De frequentie stijgt met andere woorden.
Het omgekeerde is evenzeer waar: wanneer de bron en de waarnemer uit elkaar bewegen zal de frequentie verlagen.
Dit nemen we zowel waar bij licht als bij geluiD. Een mooi voorbeeld is het voorbij rijden van een ziekenwagen: wanneer deze naar je toe rijdt zal je dit met een hogere toon waarnemen.
Wanneer hij je echter gepasseerd is klinkt de sirene veel doffer.
Bij licht kunnen we van hetzelfde effect spreken, sterren die zich van ons verwijderen ‘verkleuren’ van blauw naar rooD. Moesten sterren naar ons toe bewegen dan deed het omgekeerde zich voor.
Een interessant gegeven voor de wetenschap dus.

FIGUUR 11: Dopplereffect

Passen we dit toe op een zwart gat dan komen we tot de conclusie dat er een roodverschuiving moet optreden.
De ster stort immers in elkaar bij de vorming van het zwarte gat dus beweegt van ons af.
Anders gezegd, de afstand tussen ons en het zwarte gat neemt toe, de lichtgolven zullen dus toenemen in golflengte m.
A.w.
afnemen in frequentie.
Er treedt dus roodverschuiving op die op de waarnemingshorizon oneindig zal zijn, vanaf dit punt bereiken ons immers geen lichtgolven meer van welke aard dan ook.
We zullen de ster ook niet helemaal in elkaar zien storten.
or de roodverschuiving zullen de lichtgolven zo snel afnemen in golflengte dat het zichtbare licht dat wij waarnemen snel verleden tijd is, het gaat over in infrarood licht enzoverder.
Men denkt zelfs dat hetzelfde effect van toepassing is op de gravitatiegolven.
Dit is echter iets complexer om uit te leggen en laten we dus buiten beschouwing.

<Inhoudstafel>

 4.
Tijddilatie

Dit verschijnsel kunnen we afleiden uit de relativiteitstheorie van Einstein.
Deze zegt dat tijd niet overal in ons heelal even snel verloopt.
Wanneer we de tijd ter plaatse opnemen zullen we hiervan niets merken.
Maar moesten we als waarnemer verschillende plaatsen in ons heelal bekijken zouden we merken dat sommige dingen daar sneller al dan niet trager verlopen.
Hoe komt dit? Tijddilatie is eigenlijk hetzelfde als de roodverschuiving waar we al mee vertrouwd zijn.
De versnelling en zwaartekracht hebben zoals gezegd identieke gevolgen, ze kunnen dus allebei lichtgolven en radiogolven en andere golven uitrekken zodat deze langere golflengten hebben.
Zo komen we ook tot het besluit dat op de waarnemingshorizon de tijd oneindig lang blijft duren zonder verder te gaan.
Hij is als het ware bevroren.
Natuurlijk is dit alleen van buitenaf bekeken.
Wanneer een object in een zwart gat valt blijft dit niet werkelijk hangen op de waarnemingshorizon het valt het zwarte gat in en reist door naar de singulariteit tegen de lichtsnelheid, op veel minder dan een seconde zal het daar dan ook belanden.
Vandaar dat we deze tijdsmeting ook relatief kunnen noemen, het hangt er gewoon vanaf van welke plaats je de tijd meet.

<Inhoudstafel>

[bronnen: 1; 2; 3; 4; 5; 9; 16; 17; 20; 21]

 E.
Getijdeneffecten

We weten ondertussen al dat de zwaartekracht enorm groot is in de buurt van een zwart gat.
Wanneer nu een voorwerp het zwarte gat nadert zal er een verschil in zwaartekracht optreden tussen het punt dat het dichtst bij het zwarte gat ligt en het punt dat er nog het verst van verwijderd is.
Wanneer dit verschil te groot wordt zal het voorwerp verscheurd worden.
Dus hoe dichter het voorwerp het zwarte gat nadert, des te meer kans is er dat het vernield zal worden.
Vermits gravitatiegolven ook binnen de waarnemingshorizon aanwezig zijn, zal alles voordat het de singulariteit bereikt helemaal uit elkaar getrokken zijn.
Daar dit moeilijker te vatten is, zullen we de getijdeneffecten die inwerken op de aarde eens van naderbij bekijken.

<Inhoudstafel>

 1.
Getijdeneffecten op aarde

We kennen getijdeneffecten op onze aarde: doordat de maan een aanzienlijke massa heeft, zal deze een invloed hebben op onze aarde.
Onze aardkorst is echter te sterk om hieraan te gehoorzamen; ze is kunnen we zeggen onbuigzaam.
Het water op onze aarde echter heeft een veel lagere dichtheid en zal dus wel naar de maan worden toegetrokken, de inwerkende zwaartekracht is immers veel groter aan de kant het kortst tegen de maan t.
o.
v.
de overliggende kant.
We kunnen dus spreken van een ‘berg water’ aan de kant van de maan.
Omdat dit hier niet van toepassing laten we de rotering van de aarde hier buiten beschouwing.

FIGUUR 12:Getijdenwerking aarde

<Inhoudstafel>

 2.
Getijdeneffecten in de atmosfeer

Wanneer we dit verschijnsel uitvergroten naar de ganse atmosfeer is het aanneembaar dat bij grotere krachtwerking het object waarop de getijdeneffecten inwerken het zal begeven.
Eerst zullen we aan de hand van een simpel tabelletje aantonen hoe sterk deze krachten wel zijn met volgende formule:

F =

 Gmzgm2

 

r²

 

Waarin:

F = gravitatiekracht

G = gravitatieconstante = 6,672 59(85) x 10-11 m3kg-1s-2

r = afstand tussen de twee massa’s

mzg = massa zwarte gat

m2 = massa hoofd / voeten (vast op 1kg elk)

Bereken we nu de afstand op 5000m en 5002m, dit betekent dat de persoon 2m lang is.
Nu bereken we het verschil van de krachten inwerkend op zijn hoofd en voeten.
De grootte van de massa van het zwarte gat laten we variëren.

Het spreekt voor zich dat de mens deze krachten niet de baas kan.

<Inhoudstafel>

 3.
Zwart gat trekt ster uit elkaar

Op 18 februari 2004 waren de ruimtetelescopen Chandra en XMM-Newton getuige van het noodlottige einde van een ster uit melkweg RXJ1242-11.
De ongelukkige ster was even daarvoor in botsing gekomen met een andere ster en zo uit haar baan geslingerd, ze kwam te dicht bij een enorm zwarte gat en was dus een vogel voor de kat.
Zo werd bewezen wat men theoretisch al lang had bewezen: zwarte gaten kunnen D.m.
v.
de getijdeneffecten sterren helemaal verscheuren.
Zo kunnen we ook verklaren dat zwarte gaten groeien, hun massa neemt immers toe wanneer er materie de waarnemingshorizon binnenvalt.
Op de volgende bladzijde enkele afbeeldingen van het gebeuren.

FIGUUR 13: Ster uiteengerukt

<Inhoudstafel>

[bronnen: 1; 3; 4; 5; 9; 16; 17; 18; 19]

 F.
Rotatie

De eerlijkheid gebiedt ons te zeggen dat er waarschijnlijk geen statische zwarte gaten zijn aan te treffen in ons heelal.
Hiervoor is een logische verklaring te vinden.
Voor een ster transformeert in een zwart gat heeft zij immers ook een impulsmoment.
Deze gaat niet verloren bij neutronensterren dus ook niet bij zwarte gaten.
Denk maar aan de pulsars van welke we de stralingsbundel waarnemen enkele keren per seconde.
Deze rotatie vormt samen met de massa de enige 2 parameters van het zwarte gat.
De gevolgen hiervan bespreken we stap voor stap in de volgende puntjes.

<Inhoudstafel>

 1.
Model van Kerr

Eind jaren zestig werden de vergelijkingen opgelost voor roterende zwarte gaten.
Nu kan men dus elk zwart gat volledig beschrijven in formules.
Dit hebben we te danken aan de Nieuw-Zeelander Roy Kerr.
Zo veranderde er wel enkele dingen aan het voorlopige model dat men had van zwarte gaten.
Er kwam namelijk al een tweede horizon bi J. De waarnemingshorizon die we al kennen behoudt volledig zijn functie.
Maar rondom deze horizon komt er nog een tweede horizon, de ergosfeer.
Deze heeft geen bolvorm maar is wel een ellipsoïde en in twee punten rakend aan de waarnemingshorizon.
Het is dan ook door deze twee punten dat de draai-as van het roterende zwarte gat gaat.
We kunnen deze buitenste horizon beschouwen als een stationariteitsgrens.
Dit houdt in dat voor een deeltje dat niet mee roteert de ontsnappingssnelheid hier gelijk is aan de lichtsnelheiD. Wanneer een deeltje deze ergosfeer binnenvalt, zal het in een spiraal en steeds sneller naar de singulariteit bewegen.
Dit is te wijten aan de centripetale kracht hoewel dit paradoxaal overkomt.
Volgens de algemene relativiteitstheorie van Einstein zal de ruimte letterlijk meegevoerd en dus vervormd worden door de rotatie van het zwarte gat.
Je kunt het interpreteren als een klevende ruimte aan de waarnemingshorizon.
Dit verschijnsel speelt zich echter alleen af bij een enorm hoge zwaartekracht.
Vandaar dat dit niet te bewijzen is bij bijvoorbeeld onze zon, de krachten om dit aan te tonen zijn hier te klein.
Een ander gevolg van de rotatie is dat de singulariteit geen punt meer zal zijn maar over zal gaan tot een ringvorm.
Wanneer we nu al deze nieuwe termen in een tekening gieten, komen we tot volgend resultaat: het Kerr-model.

FIGUUR 14:Kerr-model zwart gat

<Inhoudstafel>

 2.
Energieboost

Er is een fundamenteel verschil tussen de waarnemingshorizon en de ergosfeer.
Zoals eerder gezien kan er werkelijk niets ontsnappen uit de waarnemingshorizon, de binnenste horizon van de twee.
Voor de ergosfeer bestaan er echter enkele uitzonderingen.
We bespreken twee gevallen: een deeltje valt de ergosfeer binnen met de rotatierichting mee, of net tegen de rotatierichting.
Laten we beginnen met het gemakkelijkste.
Wanneer een deeltje tegen de rotatierichting de ergosfeer binnenvalt, zal het natuurlijk eerst afremmen.
Vervolgens wordt het gewoon meegesleurd in tegengestelde richting in de versnellende spiraal en komt uiteindelijk onherroepelijk terecht in de singulariteit.
Geen andere scenario’s zijn mogelijk voor zulke deeltjes.
Het tweede geval is echter een heel ander verhaal.
Wanneer een deeltje binnenvalt volgens de richting van de rotatie zal het meteen versnelling door deze rotatie.
Het kan rotatie-energie opnemen en hierdoor uit het zwarte gat geslingerd worden.
Hoe kunnen we dit verklaren, we kennen allemaal de wereldberoemde formule van Einstein:

E =

 mc²

 

 

Waarin:

E = energie

m = massa

c = lichtsnelheid (=299 792 458 ms-1)

Hier kunnen we de rotatie-energie mee berekenen van de massa die rond het zwarte gat draait, deze kan tot 42% van de rustmassa bedragen.
De formule wordt dan:

E =

 0,42 mc²

 

 

Dit is aanzienlijk meer dan de energie die een zwart gat haalt uit de kernfusies door hogere temperaturen.
Hier wordt immers maar 0,006% van de massa omgezet.
Zo kunnen we dus aannemen dat een invallend deeltje energie kan onttrekken aan het zwarte gat en dit zo verlaat.
Toch nog maar eens benadrukken dat het hier uitsluitend over de ergosfeer gaat.

<Inhoudstafel>

 3.
Accretieschijf

Een oplettende lezer heeft op de laatste figuur nog enkele onbesproken begrippen opgemerkt.
Ik heb het dan over de accretieschijf en de zogenaamde jets.
Laten we met het gemakkelijkste beginnen en dit is de accretieschijf.
We weten ondertussen al dat een roterend zwart gat de ruimte vervormd en de centripetale kracht zorgt voor een versnelling van deeltjes rondom het zwarte gat die paradoxaal naar het zwarte gat zelf is toe gericht.
Hier moet aan toegevoegd worden dat de rotatiesnelheid toeneemt wanneer een ster instort tot een zwart gat.
We kunnen dit aantonen met een eenvoudig voorbeeldje.
Neem als voorbeeld een kunstschaatser die op het ijs zijn pirouette uitvoert.
Wanneer hij zijn armen dichter tegen zijn lichaam brengt zal hij veel sneller ronddraaien.

Wanneer er nu interstellair stof rond dit zwarte gat beweegt zal dit onder de vorm van een schijf in het zwarte gat verdwijnen.
Dit fenomeen is enorm duidelijk op te merken bij de zogenaamde dubbelsystemen die in het volgende hoofdstuk aan bod komen.
Hier is er een andere ster in het spel die als het ware met mondjesmaat wordt opgezogen door het zwarte gat, we krijgen dan een accretieschijf te zien.
Dit verduidelijken we even in volgende figuur.

FIGUUR 15:Accretieschijf

<Inhoudstafel>

 4.
Jets

Een tot de verbeelding sprekend verschijnsel zijn de jets.
Deze strekken zich vaak verscheidene lichtjaren uit en kunnen we definiëren als bijzonder energierijke bundels gas.
Wat maakt deze jets dan zo bijzonder bij zwarte gaten? Het antwoord op deze vraag is de snelheid: de jets scheuren door de ruimte tegen een snelheid die nadert aan deze van het licht wat we toch wel extreem kunnen noemen.
Want eigenlijk zijn jets een van de normaalste gebeurtenissen in ons heelal, ze komen zelfs voor bij gewone sterren.
We vinden ze bij zwarte gaten in het midden van de accretieschijf.
We zullen van start gaan met de vorming van dergelijke jets.

Door waarneming weet men amper iets uit de vorming van de jets, vandaar dat men niet geheel zeker is of de voorlopige theorie klopt met de werkelijkheiD. Toch kwam men met behulp van fundamentele principes tot volgende besluiten.
Om een jet te vormen dient er al zeker een krachtbron aanwezig te zijn, deze moet het gas tot hoge snelheden brengen.
Dan is er nog een mechanisme nodig dat deze gasstroom splitst want jets komen steeds per twee voor.
Tenslotte nog moet er een proces zijn dat deze gasstromen dwingt tot smalle bundels.
Bij zwarte gaten zitten we zoals gezegd met het extreme geval van de enorm hoge snelheiD. Wat we hier uit kunnen besluiten is dat er een enorme druk moet bestaan die deze snelheden kan verantwoorden.
Het gas wordt verhit in een afgesloten ruimte en vervolgens vrijgelaten, de druk er voor zorgen dat het gas versnelt.
We herkennen dit wanneer we een ballon aflaten.
Wanneer alle thermische energie in deze versnelling wordt gestopt spreken we van een adiabatische expansie.
De snelheid van de deeltjes zal grofweg gelijk zijn aan de geluidssnelheid maar door de verhitting en vervolgens vrijlating van het gas kan het de lichtsnelheid benaderen.
Hiervoor is er echter zoveel energie nodig dat er zelfs meer energie gevormd dient te worden dan deze die vrijkomt in rust.
Bij deze temperatuur zijn gassen bijzonder instabiel.
Er is zoveel energie aanwezig dat een deel van de energie omgezet wordt in nieuwe deeltjes.
Deze gassen koelen echter ook zeer snel af zodat ze snel hun energie uitstralen of door uitzending van de eerder vernoemde neutrino’s.
Er is nog een tweede mechanisme dat de energie kan leveren om de hoge snelheden te bereiken, dit is de rotatie van de accretieschijf.
We maken het nog iets ingewikkelder.
We nemen aan dat er een magnetisch en elektrisch veld aanwezig is rondom het zwarte gat als gevolg van een geleidend gas.
Door de rotatie zal het zwarte gat zich gedragen als een roterende geleider en er ontstaat een potentiaalverschil.
Zo werkt het zwarte gat als het ware als een batterij die energie onttrekt.

FIGUUR 16: Jets

<Inhoudstafel>

[bronnen: 1; 2; 3; 4; 5; 9; 14; 16]

 III.
De speurtocht naar zwarte gaten

De twee vorige hoofdstukken waren vooral theoretisch onderbouwD. Hoe jammer het ook mag klinken, een zwart gat wordt niet zomaar even binnengehaald om testen op uit te voeren.
Een lange tijd heeft  men zelfs getwijfeld aan het bestaan van de objecten.
Hoe men erin geslaagd is ze toch waar te nemen lees je in dit hoofdstuk.
Andere gegevens haalt men uit onderzoek met de modernste satellieten waaronder Chandra, die dan ook uitgebreid aan bod zal komen.

<Inhoudstafel>

 A. Röntgenbronnen

Vermits we zwarte gaten niet kunnen waarnemen met optische telescopen zal het op andere manieren moeten gebeuren.
Een voor de hand liggende manier is het zoeken naar röntgenbronnen.
Daarom eerst een korte inleiding in de röntgenstralen.

<Inhoudstafel>

 1.
Röntgenstralen

Deze zijn in 1895 ontdekt door de Duitser Wilhelm Röntgen en zijn momenteel van toepassing in allerlei medische behandelingen.
Daarnaast zijn ze ook voor de sterrenkunde van onschatbare waarde.
We kunnen namelijk met bepaalde satellieten de hoeveelheid röntgenstraling meten in ons universum en zo bronnen van straling ontdekken en situeren.
We hebben al gezien dat röntgenstralen thuis horen in het elektromagnetisch spectrum, we kunnen dus ook spreken van elektromagnetische golven.

Röntgenstraling wordt gevormd wanneer er een wisselwerking optreedt tussen energierijke deeltjes zoals bijvoorbeeld tussen elektronen en materie.
Wanneer een energierijk deeltje inslaat op een atoomkern kan er een sterk gebonden elektron verwijderd worden.
Andere minder sterk gebonden elektronen springen dan naar de plaats van dit elektron.
Dit geeft een groot energieverschil tussen het minder sterke elektron en de lege plaats op een lagere schil van het weggeslagen elektron.
Het minder sterk gebonden elektron zal naar deze vrijgekomen plaats springen en hierbij komt door dit energieverschil een foton vri J. De zogenaamde röntgenstraling.
We spreken dan nog van 2 soorten röntgenstraling, we hebben de harde straling die schadelijk is voor de mens en langs de andere kant ook de zachte die dit niet is.
Dit is zoals je weet afhankelijk van de golflengte van de golven.
Op de figuur zien we als inkomend energierijk deeltje een foton.

2.
Detecteren van röntgenbronnen

Vermits de röntgenstralen niet door onze atmosfeer geraken, moeten we toestellen in een baan rond de aarde brengen om de straling waar te kunnen nemen.
Dit zijn dan satellieten met speciaal hiervoor uitgerust materiaal.
We denken dan aan Chandra die we zo meteen gaan bespreken en zijn Europese tegenhanger de XMM-Newton.
Hoe is het dan mogelijk dat zwarte gaten röntgenstralen uitzenden.
We weten al dat het grote kenmerk van zwarte gaten de enorme zwaartekracht is.
Wanneer er gasdeeltjes uit de ruimte naar het zwarte gat worden toegetrokken, de zogenaamde accretie, zullen deze gasdeeltjes samengedrukt worden en opgewarmd worden.
We spreken hier dan over temperaturen van 108 kelvin.
Hierbij wordt een deelt van de massa-energie uitgestraald, en dit onder de vorm van röntgenstralen.

FIGUUR 18: XMM-Newton

 

 

FIGUUR 19: X-ray Coma Cluster

 

<Inhoudstafel>

 3.
Sco X-1

Zoals we al eerder gedaan hebben in dit werk, bespreken we het eerst ontdekte hemellichaam.
Bij de röntgenbronnen is dit Sco X-1, die we kunnen vinden in het sterrenbeeld schorpioen.
In 1962 werd deze ontdekt door een sondeerraketvlucht.
Eerst werd gedacht dat het onze maan was die de straling uitzond, na weerkaatsing van de zon wel te verstaan, maar niets was minder waar.
Je moet er wel rekening mee houden dat deze bron enorm ver van ons verwijderd is.
Even ter vergelijking: van Sco X-1 nemen wij hier op aarde één biljoenste waar van röntgenstraling van wat een röntgenfoto te weeg brengt.
Hierbij wordt er zelfs geen rekening mee gehouden dat de atmosfeer deze straling absorbeert.
In tussentijd zijn er nog duizenden röntgenbronnen ontdekt.
Hoewel men i.
v.
m.
deze ster vrij zeker was dat er nog een tweede ster aanwezig was, kwam het bewijs hiervoor slechts enkele jaren later.
Nu weten we dat Sco X-1 een neutronenster is.

<Inhoudstafel>

[bronnen: 1; 3; 4; 5; 9; 16; 19]

 B. Dubbelsystemen

We weten dat net als in ons zonnestelsel sterren rond elkaar bewegen.
Dit gebeurt door hun massa die de nodige zwaartekracht met zich meebrengt.
Massa, zo zegt Einstein, kromt immers de ruimte.
Een dubbelsysteem kunnen we dan definiëren als twee sterren waarbij de éne een baan beschrijft om de andere.
Of dat ze beiden een baan beschrijven rond hun gemeenschappelijk massamiddelpunt.
Wanneer nu de begeleider met optische telescopen niet zichtbaar is en we zien een ster een baan beschrijven om deze ‘onzichtbare’ ster, dan kunnen we de massa hiervan berekenen.
Zo kunnen we tot de conclusie komen dat we al dan niet met een zwart gat te maken hebben.
Er zijn meerdere voorbeelden die we kunnen geven, maar kijken we alleen al maar terug naar het eerder besproken voorbeeld van Sirius A en B dan hebben we meteen te maken met dubbelsterren.
Wat wel nog de moeite waard is om te vermelden is het feit dat doordat de éne ster materie overbrengt naar de andere, de toestand van de sterren zal veranderen.
Zo kan een witte dwerg bijvoorbeeld meer massa opnemen en alsnog in elkaar storten tot een kleiner object.
Hierbij worden dan natuurlijk ook accretieschijven gevormd zoals op de figuur duidelijk te zien is.

FIGUUR 20: Dubbelsysteem zwart gat

<Inhoudstafel>

[bronnen: 1; 3; 4; 5; 9; 16]

 B. Chandra

Als satelliet rond onze aarde levert Chandra een enorme hoeveelheid informatie over zwarte gaten maar heeft natuurlijk ook gezorgd voor tal van andere ontdekkingen in de sterrenkunde.
De adembenemende foto’s van o.
A. verre sterrenstelsels en quasars die nog altijd tot onze verbeelding blijven spreken.
Chandra heeft in zijn noch prille leven al een prachtig palmares bij elkaar gesprokkeld sinds de la lancering op 23 juli 1999.
Dit is dus zeker de moeite waard om eens van naderbij te bekijken.

<Inhoudstafel>

 1.
De naam

Natuurlijk is er nagedacht over de naam van dit grootse project.
Uiteindelijk kreeg het eerste waarnemingscentrum van röntgenstralen van de NASA de naam ‘Chandra X-ray observatory’ genoemd naar de astrofysicus Subrahmanyan Chandrasekhar.
Deze man had bij de oprichting van het centrum net de Nobelprijs ontvangen en dus lag het voor de hand hem op deze manier nogmaals eer aan te doen.
Hij is immers één van de meest belangrijke astrofysica van de 20ste eeuw.

<Inhoudstafel>

 2.
De hardware

De satelliet kunnen we opdelen in drie delen.
Ten eerste hebben we het ruimteschip op zich, vervolgens ook enkele wetenschappelijke instrumenten en tenslotte nog het belangrijkste instrument: de röntgenstralentelescoop.
We zullen deze drie onderdelen dan ook meer gedetailleerd bespreken in de volgende stukjes.

<Inhoudstafel>

 A. De telescoop

Een telescoop voor röntgenstralen verschilt duidelijk van een gewone optische telescoop.
Dit is te wijten aan de sterkte van de röntgenstralen wat allemaal wordt verduidelijkt in volgend vergelijkend voorbeeldje.
Wanneer een röntgenstraal invalt op de spiegels van een optische telescoop geeft dit hetzelfde effect als de impact van kogels op een muur.
Men moet hier dus een aanpassing doorvoeren.
Daarom worden de spiegels uitstekend gevormd en nagenoeg helemaal parallel geplaatst met de invallende röntgenstralen.
Immers hoe kleiner de invalshoek, des te kleiner de inslag van de röntgenstralen op de spiegels.
Bij de Chandra telescoop hebben we te maken met vier paar spiegels opgenomen in de globale opbouwstructuur van de telescoop.
Dit zijn echter geen gewone spiegels, wanneer we het aardoppervlak gladder zouden maken zodat de hoogste berg slechts twee meter hoog zou zijn, dan zou de ‘ruwheid’ van de spiegels slechts enkele atomen bedragen.
Het zijn m.
A.w.
de beste en zuiverste spiegels ooit gemaakt in de ganse geschiedenis van de mens.
De spiegels werden bij Eastman Kodak waar ze dan in de steunstructuur geassembleerd werden met een nauwkeurigheid van de éne spiegel tot de andere van 1,3 micrometer.
De assemblage van de hoge resolutiespiegels was dan ook één van de belangrijkste ontwikkelingen in de verwezenlijking van ChandrA. De resolutie van de telescoop is gelijk aan het kunnen lezen van de kleine lettertjes van een gewone krant op een afstand van ongeveer achthonderd meter wat natuurlijk immens is.
Het spreekt dan ook voor zich dat we met deze telescoop enorm ver in ons heelal kunnen ‘kijken’.

B. Allerlei wetenschappelijk instrumenten

Naast de telescoop zijn er ook nog 4 andere instrumenten om de röntgenstralen te registreren en te meten.
De inkomende straling worden door de spiegels samengebracht in een uiterst klein punt, hier wordt er door de instrumenten ACIS en HRC al aardig wat informatie uitgehaalD. Zo weet men door deze apparatuur de hoeveelheid straling, hun positie, de energie die ze met zich meedragen en natuurlijk ook de tijd wanneer ze worden gedetec-teerD. Twee andere bijkomende apparaten geven dan specifiek meer gedetailleerde energie alleen i.
v.
m.
de energie van de röntgenstraling.
Dit zijn de LETG en HETG die door de analyse van de invallende stralen samen met het weten van hun positie de samenstelling ontdekken van het onderzochte object.

FIGUUR 22: ACIS

Misschien wel het belangrijkste toestel is de HRC, ofwel de High Resolution CamerA. De hoofdonderdelen zijn twee Micro-Channel Plates die elk uit een vierkant bestaan.
Hierin zitten maar liefst negenen-zestig miljoen kleine loodoxide glazen buisjes.
Ze zijn tien micrometer breed en 1,2 millimeter lang.
Wanneer er röntgenstraling door deze buisjes gaat zullen er elektronen vrijkomen, hiervoor heeft men er een speciale deklaag op aangebracht.
Door een hoog voltage worden de elektronen versneld en gaan ze botsen met de randen van de buis.
Wanneer dan de elektronen aan het einde van de buis komen bestaan ze uit een wolk van ongeveer dertig miljoen.
Ze komen uit het buisje en worden gedetecteerd door een dradennet dat met een grote precisie de positie van de röntgenstralen zal bepalen.
Zo kunnen gedetailleerde afbeeldingen verkregen worden van objecten in verre melkwegstelsels alsook zelfs voor het identificeren van uiterst zwakke bronnen is de HRC het perfecte instrument.

FIGUUR 23: HRC

Dan zullen we nu wat dieper ingaan op ACIS, de Advanced CCD Imaging Spectrometer.
De CCD’s (Charged Coupled Devices) worden gebruikt omdat ze twee taken tegelijk voor hun rekening nemen, namelijk zowel beelden maken alsook de energie meten.
Je kunt zulke elementen ook vinden in videocamera’s maar het spreekt voor zich dat bij Chandra deze ettelijke keren verfijnder zijn.
ACIS wordt gebruikt voor het bestuderen van temperatuursvariaties en chemische variaties.

De elementen voor spectroscopie voor hoge resoluties zijn de HETGS en LETGS.
Voluit lezen we: High Energy Transmission Grating Spectrometer en Low Energy Transmission Grating Spectrometer.
Ze worden geplaatst achter de spiegels en analyseren de energie door middel van verstrooiing.
Dit geeft hetzelfde effect als licht te laten verdelen door een prismA. Hiermee worden de chemische samenstelling, ionisatie en temperatuur onderzocht.
De LETGS analyseert een energiewaaier van 0.
08 keV tot 2 keV en de HETGS van 0.
4 keV tot 10 keV.

FIGUUR 24: LETGS

<Inhoudstafel>

 C. De steunstructuur

Al deze instrumenten en spiegels moeten natuurlijk nog ingepast worden in een vaste steunstructuur.
Het ruimteschip wordt aangedreven door stuwraketten, deze zijn gebruikt om Chandra in zijn elliptische baan om de aarde te krijgen.
Dan zijn er nog raketten voorzien om Chandra in de juiste positie te houden bij onderzoek.

De controle van de temperatuur is enorm belangrijk, zeker in de buurt van de spiegels.
Daarom beschikt Chandra over een koelradiator, degelijke isolatie, verwarming en thermostaten.
De temperatuur wordt constant nauwgezet opgevolgd en doorgeseind naar de controlekamer.

Chandra haalt zijn energie uit de zonnepanelen die langs beide kanten bevestigd zijn aan het ruimteschip.
Ze produceren ongeveer 2 kW voor alle elementen aan boord zoals de wetenschappelijke instrumenten, zenders, computers, .

Aan de voorkant vinden we een zonnescherm dat de toestellen beschermt tot deze volledig op het te onderzoeken object zijn gericht.
Het speelt ook een belangrijke rol tijdens het onderzoek zelf vermits het de lens van de telescoop in de schaduw houdt zodat het onderzoek optimaal kan verlopen om zelfs toe te staan 45° naar de zon te richten.
Dit zie je allemaal duidelijk op de figuur.
Let ook op het thermische aspect besproken in de vorige puntjes, Chandra is wel degelijk goed geïsoleerd zoals je kunt zien.
Ook een beperkt stuk van de blauwe zonnepanelen komen hier rechts in beelD.

FIGUUR 25: Zonnescherm

Wat natuurlijk niet mag ontbreken is een goede communicatie met de controlekamer op aarde.
Hier zorgen de antennes onderaan het ruimteschip voor.
Zij sturen de locatie door die we ook constant kunnen volgen op internet.
Ze verwerken bevelen van op aarde en controleren de ruimtevaartsensoren.
De antennes werken dus in twee richten, zowel als zender als als ontvanger.
Vermits Chandra constant in een baan is rond onze aarde heeft men drie grondstations over de aarde verspreiD. Eén in Amerika, één in Spanje en de derde in Australië.
Na een korte berekening is het je wel duidelijk dat ongeveer om de acht uur de opgeslagen gegevens worden doorgezonden naar deze stations.
Deze zullen dan alles sturen naar het Chandra X-ray Centre waar ze ter beschikking worden gesteld van de wetenschappers en eventueel over internet worden verspreiD.

FIGUUR 26: Communicatienetwerk

Tot slot nog een globale figuur die Chandra in zijn geheel weergeeft met aanduiding van de besproken onderdelen.

FIGUUR 27: Chandra in zijn geheel

 3.
Enkele foto's gemaakt door Chandra

De recentste waarneming betreffende zwarte gaten mag hier zeker niet ontbreken.
Het betreft een hoge resolutie foto van het ‘Lockman hole’ een gedeelte in het heelal waar honderden röntgenbronnen ontdekt zijn.
Ook een groot aantal supermassieve zwarte gaten kan je hier vinden die we later nog gaan bespreken.

FIGUUR 28: Lockman Hole

De Krabnevel is al eerder aan bod gekomen maar lijkt mij het perfecte voorbeeld om de technische capaciteiten van Chandra ten toon te spreiden.
Eerst vergelijken we de foto genomen van Chandra met die van een andere satelliet namelijk ROSAT, het verschil is toch wel enorm duidelijk.

 

FIGUUR 29: Vergelijking ROSAT (links) en CHANDRA

Nu volgt een vergelijking tussen foto’s van deze Krabnevel gezien in verschillende elektromagnetische golven.
De paarse foto is de nevel in röntgenstralen.
Dan volgen nu nog een foto in gewoon licht dat ook wij kunnen waarnemen die volgens mij nog altijd het mooiste beeld geeft.
Vervolgens nog een foto in infrarood licht en tenslotte kijken we nog eens naar de radiogolven.
Dit alles geeft duidelijk weer tot wat Chandra allemaal in staat is.

   

  FIGUUR 30: Krabnevel in optisch licht, infra-rood en in radiogolven

<Inhoudstafel>

[bronnen:22; 23; 24; 25]

 D. Voorlopige ontdekkingen

Mooi om af te sluiten is natuurlijk een overzichtje van de zwarte gaten die men tot nu toe heeft ontdekt.
Hier ga ik er slechts enkele vermelden en daar is een goede reden voor.
Bepaalde wetenschappers beweren immers dat er elke 2 seconden een zwart gat ontstaat in ons heelal, volgens anderen is dit nog een veel te lage schatting.
Je begrijpt dan vlug dat dit niet de plaats is om alle gevallen apart te overlopen.
We gaan van start met de historisch belangrijkste: Cygnus X-1.
Vervolgens komen de onderverdelingen één voor één aan bod met telkens enkele voorbeelden erbi J.

<Inhoudstafel>

 1.
Cygnus X-1

De eerste kandidaat om een zwart gat te zijn was deze Cygnus X-1.
De röntgenbron in 1962 ontdekt door de Uhuru satelliet.
We vinden hem in het sterrenbeeld Zwaan, ongeveer zevenduizend lichtjaar verwijdert van onze aarde.
Onderzoek heeft uitgewezen dat de omlooptijd om hun gemeenschappelijk middelpunt 5,6 dagen bedraagt met een diameter van twintig miljoen kilometer.
De zichtbare ster is een blauwe reus van ongeveer vijfentwintig keer de massa van de zon.
Uit de banen kunnen we berekenen dat de massa van de onzichtbare component wel tien maal deze van de zon bedraagt.
Dit is al een eerste bewijs dat de kans groot is dat we met een zwart gat te maken hebben.
Het probleem is dat deze massa niet overweldigend groot is, anders zou men niet kunnen twijfelen.
Ondertussen is wel algemeen aanvaard dat het wel degelijk om een zwart gat gaat.

FIGUUR 31: Cygnus X-1

<Inhoudstafel>

 2.
Stellaire zwarte gaten

Dit is het eerste en waarschijnlijk ook het meest voorkomende type van zwarte gaten.
Deze vorm hebben we besproken in het eerste hoofdstuk bij het ontstaan van de zwarte gaten.
Dit is dus het geval wanneer de ster een te grote massa heeft en volledige ineenstorting niet meer vermijdbaar is.
Het gaat hier over sterren tot een zonmassa van ongeveer honderd zonmassa’s.

Kleine gids voor het einde van de wereld      Lust Willem      Beleggen

Dit boek geeft antwoord op de vraag: waarom ben ik plotseling arm, hoe had ik dat kunnen voorkomen en hoe moet het nu verder?

Wiens schuld is het en waar wonen die types? Waarom het voor heel veel mensen veel erger is dan voor u! Waarom de financiële crisis ook juist heel prima kan zijn.

Wat zijn de CDO’s en CBO’s en CLO’s en CSO’s.

Waarom hoeft u dat niet meer te weten?

Hoe zonnig/ grijs/inktzwart is de toekomst?

De methodes om arm en toch gelukkig te zijn (als al het andere is mislukt).

Op al die vragen geeft Willem Lust antwoorD.

Over de auteur:

Niet voor niets begon Willem Lust (Zaandam, 1956) zijn loopbaan in 1979 als jongste verslaggever bij het Financieele Dagblad, nadat hij de School voor Journalistiek had afgeronD.

In 1983 begon hij bij het NOS-Journaal, vertrok in 1990 naar RTL Nieuws en sinds 1999 werkt hij bij NovA.

Sinds begin 2007 heeft hij vanuit New York voor Nova Noord-, Midden- en Zuid-Amerika als werkterrein, samen met zijn vrouw Merel Miedema die het zware camerawerk doet.

Zijn eerste boek bij Conserve verscheen enkele weken na 4 november 2008 na de Amerikaanse verkiezingen: Het Amerika van president Obama met daarin talloze door hemzelf gemaakte foto’s bij zijn evaluatie van deze enerverende verkiezingsstrijD.

^Winnen met beleggingsfondsen      Van der Elst Roland      Beleggen

Recession? Where to put your money now      Tully Shawn      Beleggen

The mood was somber on Wall Street outside the New York Stock Exchange on the evening of Friday, Jan .
25, 2008 after the Dow fell 171 points.

Market Survival Guide

1.
Keep costs down

In the new era of low returns, it's important to keep fees down to build a winning portfolio.
Buy index funds and ETFs, and don't pay for Wall Street's often unreliable advice.

2.
Go for dividends

A big gift of today's rocky market is a surge in dividend yields.
If you want income for life, grab solid but beaten-down names right now.
Two good bets: pharma and utilities.

3.
Take a chance on battered stocks

Sure, it takes courage, but the best investors pounce when sectors are bloodied and expectations in the cellar.
Two reviled sectors: banks and homebuilders.

4.
Look abroad

Diversification is the foundation of a strong portfolio.
One way to get there is with a big allocation in international stocks.
But true diversification is tricky.
We'll tell you how to do it right.

5.
Be smart about bonds

You need fixed-income investments for ballast, but the trick is staying ahead of inflation.
The three picks for an inflation-racked world: munis, TIPs, and CDs.
 

Strapped consumers are shopping less .

 

Day after day, Americans are being bombarded by a relentless drumbeat of unsettling economic news.
The Dow regularly swings by hundreds of points in a single session as it gyrates near bear-market territory.
Oil prices keep bubbling toward $100 a barrel.
The dollar is crumbling, and a rogue trader in Paris is blamed for triggering a synchronized selloff heard round the worlD. We're constantly warned that an ugly recession is looming, if not already here.
It's all enough to cause a panic attack.

 

Don't let the doomsday headlines and the careening markets scare you.
Take a sip of Chardonnay - or a shot of bourbon - and remember your history.
We've been through this kind of wrenching volatility many times before: during the meltdown in October 1987, the S&L crisis of the early 1990s, the Asian Contagion of 1997 and 1998, and most recently, the tech bubble of 2000.
These plunges are both predictable - because they're part of the bumpy ride that holding stocks is all about - and unpredictable, because you never know when they'll strike.
In fact, stocks offer big returns in the long term precisely because their performance zigzags wildly at times like these.
; ;Investors should be grateful for bear markets, because without them stocks would offer bondlike returns, ; ; says Larry Swedroe, a financial advisor with Buckingham Asset Management in St.
Louis.
So while it's tough to see anything good about this rocky market while watching your 401(k) shrink - the S&P 500 index is off 13% from its high in October, and the Nasdaq has shed 18% - remember that big selloffs present rare and essential buying opportunities, and the current one is no exception.

 

Still, investors need to temper their courage with caution by picking investments that are genuinely cheap, not just less expensive than they were a year ago.
This isn't a shopper's paradise like the early 1980s, when every type of stock seemed to be a screaming buy.
But for the first time in years we're seeing lots of genuine bargains, chiefly in beaten-down sectors that have already gone through the equivalent of a steep recession.
It's a great time to grab big-dividend-paying bank and pharma stocks, for example.
Meanwhile, keep plenty of cash so you can pounce when still-overpriced issues - hint, the tech sector is full of them - spiral downwarD. It's going to happen: That's why bear markets are a gift to nimble investors.

 

This story will help you make smart decisions to profit from today's turbulence.
We'll guide you through the market noise and Wall Street chatter so that you'll make the right moves at the right times.
We'll start by looking at current conditions; then we'll get down to specific stocks, bonds, and funds to buy now.

 

Wall Street wisdom says that the biggest danger to the markets is the R-word: recession (generally defined as two quarters of falling gross domestic product, but ; ;officially ; ; determined after the fact by the National Bureau of Economic Research).
However, the predictions of a deep downturn are highly exaggerated, in part because Washington is rushing to revive the flagging economy.
GDP increased 0.
6% in the fourth quarter (on first estimate), after a powerful 4.
9% surge in the third quarter - so no contraction yet.
Exports are booming, growing at an annual rate of 13%, thanks to the weak dollar.
The employment picture is surprisingly resilient.
Jobless claims, a reliable harbinger of recession, have averaged about 325,000 for the past four weeks, far below the danger point.
; ;We haven't seen the 25% increase in jobless claims we had before the last two recessions, ; ; says Michael Darda, chief economist with MKM Partners, an equity trading and research firm.
; ;We're not getting a recession signal.
;

 

The forces weighing down the economy are soft consumer spending and plummeting housing prices, along with far more expensive credit that's slowing everything from auto purchases to the creation of new businesses.
Those factors are a serious drag on demanD. But they pose their gravest threat in the first two quarters of 2008.
If we're going to get a recession, it will most likely happen amid this turmoil, in the first half of this year.

 

But any slump is likely to be short and mild, mainly because Washington is on the case.
Since mid-September, Federal Reserve chairman Ben Bernanke has reduced the target for the Fed funds rate by 2.
25 percentage points, with the biggest move, a sudden 75-basis-point cut, coming on Jan.
22.
On Jan.
30, the Fed cut another half-point, bringing the target to 3%.
It usually takes six to nine months for a Fed rate cut to bolster consumer and business spending.
By midyear the flood of liquidity will be channeled into new loans for companies and consumers.
A resurgence in easy credit - stoking the appetite for everything from big-screen TVs to capital equipment - will be practically irresistible.
Consumer spending will get another boost from the roughly $150 billion economic stimulus plan Congress is poised to approve.
Checks that could range from $1,000 to well over $2,000 are likely to start going out to families this summer.
The easy money doesn't stop there.
The Fed has practically promised even more rate cuts.
The markets are predicting that the Fed funds rate will be 2% to 2.
5% by year-enD. With that kind of aggressive stimulus, look for growth to jump back to the 3% to 3.
5% range in the second half of the year.
Says Brian Wesbury, chief economist at First Trust Advisors: ; ;You simply don't get recessions when the Fed funds rate is at 3% or below, and the Fed is in a strongly expansionary mode.
;

 

Those low rates, though, are creating the conditions for a bigger crisis down the roaD. ; ;The real challenge will be inflation, ; ; warns Darda, ; ;not the near-term economic worries that the financial press is harping on.
; After fretting over surging prices early last year, the Fed is now ignoring them in its all-out campaign to revive the economy.
But the threat isn't going away.
In 2007 the consumer price index rose 4.
1%, the biggest jump in 17 years.
The combination of high oil, food, and metals prices, along with low interest rates and growing global demand, is a classic recipe for inflation.
; ;Much higher inflation is practically inevitable, ; ; says Carnegie Mellon economist Allan Meltzer.
Eventually the market will wake up to the problem, and so will the FeD. ; ;The real danger is in 2009 and 2010, ; ; says Meltzer.
; ;The Fed will be forced to raise rates substantially to kill off inflation, possibly causing a recession.
;

 

While the economic outlook is highly uncertain, one key fact is not: Stocks are still expensive.
Wall Street analysts never tire of telling investors that equities are cheap.
They cite the current price/earnings ratios, which indeed appear reasonable.
The problem is that corporate earnings are coming off not just a cyclical peak but a historic pinnacle, which makes P/E ratios look artificially low.
Until late 2006, average earnings for the stocks in the S&P 500 had jumped by at least 10% over the previous year for 18 consecutive quarters, a feat never before achieveD. (Profit margins rose to well above their historical average as well.
) Yale economist Robert Shiller has developed a formula that smooths out earnings to remove the cyclical spikes.
It shows that stock prices now stand at a lofty 24.
5 times earnings - well below the towering 27.
5 posted in March but still leagues ahead of the long-term average of around 15.

 

Now we're ready to get down to business.
As an investor, you face two challenges in today's tumultuous market: First, you have to choose bargain stocks while recognizing that the overall averages are still extremely pricey and have plenty of room to fall.
Second, you must assemble a portfolio that will protect you from the claws of inflation, while keeping plenty of funds in cash so you can grab the beaten-down buys when they appear.
We offer our advice with a big proviso: If you already have a sound, highly diversified portfolio spread across a wide variety of U.
S.
and foreign large-cap, value, and small-company stocks, you're already positioned to withstand and even profit from market shocks.
In that case, we recommend that you do nothing.
Simply stay with your plan.
But if you're about to start building a portfolio, or if you've just received a big bonus or inheritance, or if you're stuck in high-cost funds guaranteed to sap a huge part of your future gains, even if you're regularly adding to your 401(k), Fortune can guide you to both profit and protection of your money in turbulent times.

 

Watch those fees

One thing is true in good markets and bad: Investors who pay big fees will fare far worse than those who exclusively buy ultra-cheap funds.
Vanguard founder John Bogle, the leading apostle of low-cost investing, estimates that the average actively managed mutual fund absorbs an astounding 2.
5 percentage points in expenses (the total of sales charges, management fees, and trading costs) - vs.
one- or two-tenths of a point for most index funds and exchange-traded funds.
Research shows that index funds perform just as well as actively managed mutual funds before fees, and that after fees, it's no contest.
; ;All the studies show that expenses are the most powerful indicator of a fund's performance, ; ; says Russell Kinnell, director of research at Morningstar.

 

Index funds and ETFs come in all varieties, covering large and small stocks, growth and value styles, foreign and domestic, and everything in between.
The most popular are those that cover the whole range of large-cap U.
S.
stocks, including Vanguard 500 Index (VFINX) and Fidelity Spartan 500 (FSMKX).
ETFs are similar to index funds, except that they trade on exchanges like stocks.
The Rydex Russell Top 50 (XLG) is a Morningstar favorite that holds the 50 largest U.
S.
stocks.
It's a bit pricier, with annual expenses of 0.
2%, but still a bargain.

 

Dividends can cushion the blow

The big selloff is creating a rare opportunity: a chance to buy big-dividend-paying companies at yields we haven't seen in years.
Dividend stocks offer fatter yields when their prices fall - and that's precisely what has happened in sectors as diverse as financial services, pharmaceuticals, and tobacco.

 

There are lots of reasons to love dividends.
They're taxed at only 15% at the federal level, at least until 2010.
Unlike the fixed interest payments on bonds, they generally grow with earnings.
So yield stocks are a great hedge in America's jittery new world of sharply rising prices, and the ability to pay a consistent dividend signals that the company is healthy.
; ;It shows that management believes the prospects are good, ; ; says Lowell Miller of Miller/Howard Investments, a money management firm.
(Of course, an unusually high yield can be a warning sign: Citigroup's yield jumped into double digits shortly before the beleaguered bank cut its payout.
) For investors, the crucial task is to find solid players that are unloved but boast strong, predictable earnings.
Those companies will keep dispensing - and increasing - dividends.
If you want growing income for life, now is the time to pounce.

 

Where do you go hunting for yield? One place to start is pharmA. Today Bristol-Myers Squibb (BMY, Fortune 500) and Pfizer (PFE, Fortune 500) yield over 5%, and GlaxoSmithKline (GSK) isn't far behind at 4.
5%.
A second category is utilities.
Here, prices are far stronger, but yields remain attractive: Consolidated Edison (ED, Fortune 500) for example, pays over 5%, and its earnings are solid as granite.
A number of big utilities that specialize in energy distribution offer attractive yields, and they're protected from the bumpy economy by regulated rates of returns.
Pepco Holdings (POM, Fortune 500), AGL Resources (ATG), and WGL Holdings (WGL) are all paying around 4.
3%.
A smart strategy is diversifying via ETFs and index funds.
Vanguard's SPDR S&P Dividend ETF (SDY) spreads the risk among 52 stocks that have increased their payouts steadily.
Current yield: 3.
5%.

 

Buy battered shares, if you dare

If you have a strong stomach for risk, read on.
In this section we'll talk about the two most reviled, bloodied sectors in the current carnage - banks and homebuilders.
The argument for buying them selectively is compelling, for this reason: They pass the test of being genuinely cheap.
When it comes to banks and homebuilders, the market's expectations are extremely low, hence easy to beat.
Let's look first at banks.
The best buys aren't the Wall Street giants, which depend heavily on highly erratic profits from trading, but the big, diversified players that sell lots of retail products, from credit cards to checking accounts.
They've suffered from write-downs too, but the worst is behind them, and the Fed's rate cuts will boost their profit margins on loans.
Four excellent picks are Bank of America (BAC, Fortune 500), Wachovia (WB, Fortune 500), Wells Fargo (WFC, Fortune 500), and US Bancorp (USB, Fortune 500).
BofA and Wachovia earnings have been dented by bad subprime debt but are still extremely strong.
Both stocks are trading at less than 12 times the past 12 months' earnings and boast dividend yields of better than 6%.
Wells and US Bancorp skirted most credit problems, yet Wells pays a dividend of almost 4%, and US Bancorp yields over 5%.

 

True daredevils may want to consider the homebuilders.
Keep in mind, stocks usually rebound not when news in a stricken sector gets better, but well before.
So it's a good time to start building stakes in the battered builders, a bit at a time, via dollar-cost averaging.
Despite all the chaos in real estate, Americans aren't going to stop buying homes in the future, and the future is what counts.
We recommend two.
The first is Toll Brothers (TOL, Fortune 500) which has lost 60% of its value since 2005.
Toll specializes in high-end homes, so it stands to reap excellent margins when markets recover.
Our second pick: NVR (NVR, Fortune 500), which is known for innovative, mass-production building techniques and carries relatively little debt.

 

Look abroad

Want to improve your returns without increasing your risk? One answer is tilting your portfolio heavily toward international stocks.
As always with a sound portfolio, the benefits will materialize over a number of years.
But the time to start is now.
In the past two years foreign stocks have wildly outperformed U.
S.
equities.
European stocks soared at a 23% annual rate in 2006 and 2007, while emerging markets jumped 35% a year.
In 2008, however, both markets have suffered sharp corrections, as have equities worldwide.
The EAFE index of big-cap stocks worldwide now looks like a bargain: Its P/E stands at under 14, far below multiples in the U.
S.

 

Not all foreign stocks deliver diversification.
Players like Sony (SNE) or Unilever (UL) are fully global - they simply mimic the performance of other international colossi like Coca-Cola and IBM.
; ;To get diversification, you need to go to the less liquid part of the market, to small-cap stocks, ; ; says Dan Wheeler of Dimensional Fund Advisors, a pioneer in index funds.
Why do small caps work best? Because far more of their sales are concentrated in local markets.
And since those markets offer very different dynamics from the U.
S.
, they often thrive when America is swooning.
The benefits? According to a study by Rex Sinquefield, DFA's co-founder, investing heavily in stocks that track local markets and in value shares yields investors an extra two points of return, without increasing volatility.

 

With that in mind, we suggest devoting 35% of your equity stake to foreign shares, with about two-thirds going into small-cap and value stocks, via funds like Vanguard International Explorer (VINEX).
Divide the rest of your stake between a broad large-cap ETF like iShares' MSCI EAFE Index (EFA) and an emerging-markets entry like iShares MSCI Emerging Markets (EEM).
DFA offers a variety of strong choices, available through financial advisors.

 

Beware of bonds

The problem with most bonds is that they're not paying enough to compensate investors for today's inflation, let alone the surging prices that haunt our future.
Right now ten-year Treasuries are yielding just 3.
6%, because in these rocky times, many investors are willing to sacrifice returns for short-term safety.
As Wharton economist Jeremy Siegel puts it, ; ;There is no value for investors in most bonds.
;

 

Indeed, for your fixed-income portfolio, only two choices make sense: municipal bonds and Treasury Inflation-Protected securities, widely known as TIPs.
Now is an ideal time to buy munis.
Bonds issued by state and local authorities in New York and California pay around 3.
3% and are exempt from federal taxes (and local levies if you live in those states).
That's the equivalent of a pretax return of almost 5%, far above the yield on Treasuries.
For a diversified blend of munis, an excellent choice is Vanguard Intermediate-Term Tax-Exempt (VWITX), which boasts a yield of 3.
4% and fees of just 15 basis points.

 

With increased inflation almost a sure thing, TIPs are an essential.
They are the only investment guaranteed to keep pace with inflation.
The face value of each TIP is adjusted every six months to reflect the change in the CPI.
You can buy TIPs online the same way you buy Treasuries, with no fees.
Simply log in to treasurydirect.
gov.
And Fidelity, T.
Rowe Price, and Vanguard, among others, offer TIPs funds.

 

Finally, let's deal with cash.
The best place to park it is in CDs.
Even though the Fed is chipping away at short-term rates, the yields on CDs are holding up amazingly well.
The reason is that banks are competing ferociously for funds, especially now that longer-term lending rates are rising.
The key is to stay in maturities of six months or less - and shop arounD. Corus of Chicago, for example, is paying 4.
1% on a six-month CD. That term is just about right.
If rates rise, you can quickly move your cash into CDs or bonds that yield more.

 

Winning in these treacherous times is as much about psychology as following the rules.
It takes guts to be daring when markets are melting down.
But that's the quality that makes great investors.
As Warren Buffett says, ; ;Be fearful when others are greedy and greedy when others are fearful.
; Now's a time when greed, Buffett-style, is gooD. Just make sure your greed is highly selective.

Wat de belegger zeker moet weten      Debels Thierry      Beleggen

Niemand kan of zal de sleutel tot beurssucces weggeven.
  Zoek niet naar de beste beslissing maar beperk de fouten.

De benadering van de minimum beleggingshorizon is niet correct.
De beurs is niet te voorspellen behalve op korte termijn.

De fractale benadering  van prof.
Benoit Mandelbrot:

De financiele markten zijn risicovoller dan men denkt.

Diversificatie is zeer belangrijk.

Zeepbellen en crashes zijn onvermijdelijk en onvoorspelbaar.

Forse bewegingen op de beurs clusteren samen.
Gepaste Timing is niet mogelijk.

De beurs heeft een geheugen.
Als belegger best met de stroom van stijgers en dalers meegaan.
Maar aan de beweging komt een einde.

Opgelet met gemiddelde waarden.
Extreme bewegingen komen vaak voor en kunnen de waarde van een portefeuille drastisch aantasten.

Volatiliteit ligt hoger dan verwacht.

Vermijd de neiging om te kopen als de koers fors gezakt is.
Institutionele beleggers kopen als de koersen aantrekken.
Momentum-effect.

Actief beheerde fondsen geven niet noodzakelijk een beter rendement.
Indexfondsen en trackers zijn een betere belegiing.

De adviseur van de bank is geen goede bron van informatie.
Ze worden afgerekend op hun omzet.

Beleggingsondsen van banken zijn niet aan te raden.

Goede bron: informatie van insiders.
Asymetrische informatie -bepaalde partijen zijn beter geinformeerd dan andere.

Forums op internet hebben geen toegevoegde waarde.

Ratings van fondsen hebben geen absolute waarde.

Rververse convertibles zijn alleen goed voor de emittenten.
Het bestaat uit een lage rentevergoeding + de premie als putoptie die men schrijft.

De beurs is er eigenlijk niet voor de gewone belegger wel voor de verschaffer van risicokapitaal om te cashen en voor de bedrijven om aan bijkomende financiering te geraken.
Meestal om schulden om te zetten in aandelen.

Particuliere beleggers kopen beter indexfondsen want hun normale beursprestaties zijn meestal ondermaats .

Recente beleggingsfondsen van Belgische banken en de Post hebben een sterke assymetrie.

Mean reversion-een bepaalde reeks keert terug naar de gemiddelde trenD. Winsten en koesen zijn ook onderhevig aan dit fenomeen.
Vermijd aandelen die het een lange tijd goed gedaan hebben.

Kleinere groeibedrijven die stevig groeien en nog niet aan de drempel gekomen zijn worden aanbevolen.
Eenmaal groot bedrijf groeien hun aandelen nauwelijks.
Aandelen van goede bedrijven zijn niet altijd goede aandelen.

De beste strategie is de buy-and-hold methode omdat het onmogelijk te voorspellen is wanneer het goede moment aanbreekt.

Als de risicopremie tussen obligaties en aandelen te laag wordt is het best uit de aandelen te stappen.

Heb het dispositie-effect onder controle en durf met verlies verkopen om erger te vermijden.

Technieken om het rendement van de portefeuille te verbeteren :

Heb voldoende aandelen in portefeuille om de verkoop gemakkelijker te maken van een verlieslatend aandeel.
Ook betere diversificatie.

Voer het verkoopsignaal effectief uit.

Voer regelmatig een volledige check-up van de protefeuille uit maar niet te vaak.

Gebruik een internet portfolio tracker.

Verkopen met verlies is een integraal onderdeel van het beleggen.

Laat winnende aandelen lopen en verkoop niet te vlug.

Beperk het aantal transacties.
Meer transacties leveren meestal geen hogere return op.

Weinig daytraders halen goede resultaten.
Velen zijn geroepen, weinigen uitverkoren.

Vijf fouten van day traders:

Opsplitsen in korte en lange termijnrekening.
Hij mag op het einde van de dag geen openstaande posities hebben.
De verleiding is groot om een verlieslatende transactie niet af te sluiten.

Emoties

Vookeur voor long posities-in bepaalde periodes is het beter omp te shorten.

Overtrading -de beste daytrader doet enkel de juiste transacties

Beursvoorspelling-alle aandelen zijn met elkaar verbonden  en worden soms door één gebeurtenis beinvloeD.

De meeste particuliere beleggers die vaak transacties doen hebben volgens onderzoekers te veel vertrouwen in eigen kunnen.

Stel zelf een index garantefonds samen: koop een nulcouponobligatie met het grootste deel van het kapitaal en met de rest kop je een tracker of ETF op een index naar keuze.
Het rendement vogt de index en het is soepler dan een kapitaalgarantiefonds van een bank.

Winnen met aandelen      Van der Elst Roland      Beleggen

Hoe komt dat sommige technologie bedrijven veel duurder zijn dan anderen en toch blijven stijgen ? Dit zijn de gorilla’s.
Een een interessant boek voor technolgie beleggers dat dit fenomeen beschrijft is : ; ;The gorilla game ; ; van Moore, Johnson & Kippola ISBN 0-88730-957-7.
  Bestel het boek bij Azur

Ook Warren Buffett kan ons heel wat leren.
Zeer goed geschreven is het boek van zijn ex-schoondochter Mary Buffett en David Clark ; ;De magie van Warren Buffet, Onbetaalbare lessen van 's werelds rijkste belegger ; ;.
Dit boek is zeer aangenaam om te lezen en geeft de sleutels tot succesvol lange termijn beleggen.
Bovendien bevat het boek een aantal leuke anecdotes over de kerstkado's van Bufett en verneem je waarom hij nooit met blitse wagens reeD. Voor een korte inleiding tot Bufett zie  buff.
htm

Ook interessant omwille van zijn eigen (relatief eenvoudige) aanpak en het belang van de boekhoudkundige cijfers is Ben Hellinckx met ; ;De groeiaandelen met het grootste stijgingspotentieel 2000-2005.
(zie www.
irvalue.
com) Zoals je merkt is ook deze persoon een lange termijn investeerder.

Basiskennis Beleggen

Voor basisbegrippen in verband met beleggen kan je terecht op www.
belegjeboterham.
nl

Een verklarend financieel woordenboek vind je op: www.
beleggingsplein.
nl (kies woordenboek)

Ook op volgende sites kan je beginnerslessen vinden: www.
tijD.be  en www.
fool.
co.
uk

Technische Analyse

Voor wie wat meer wil weten over Technische Analyse vindt een goede inleiding op www.
clearstation.
com/education/cover.
shtml

Bij Clearstation gelooft men in de three view aanpak: de bedrijfscijfers, de technische analyse en de beoordeling van de beleggersgemeenschap op de discussieforums.
Op deze website kom je te weten of een aandeel in een positieve trend zit of niet.

On-line beleggen

Voor on-line transacties op internet gaan onze voorkeur uit naar www.
vms-keytrade.
com.

Snel, efficiënt en degelijk.

Tips en ideeën

Voor tips en ideeën vinden we www.
hbvl.
be/monitor zeer goeD. De auteur heeft een gezonde eigen visie en loopt niet zomaar het legertje van financiële analisten achternA. Bovendien heeft hij een neus voor goede aandelen.

Voor de laatste nieuwe roddels of nieuwtjes over in Vlaanderen populaire aandelen moet je op het.
beleggers.
net.
Er zijn een aantal ervaren mensen die geregeld hun waardevolle mening over bepaalde aandelen.
Daarnaast is er echter heel wat ; ;onkruid ; ;.
Dus moet je behoorlijk filteren in de berichten.
Interessante fora zijn: Crash 2000, L&H, Autonomy, …

Nieuws

Voor bedrijfsnieuws kan je terecht bij Bloomberg: www.
bloomberg.
com ;

Hoe klop ik de beurs?      Lynch Peter      Beleggen

Tijdens de 13 jaar dat Peter Lynch het beheer van het Fidelity Magellan Fund in handen had, behoorde dit fonds ononderbroken tot de best presterende aandelenfondsen.
Wie in 1977 bijvoorbeeld 1.
000 USD in Magellan belegde, kreeg hier in 1990 zo'n 28.
000 USD voor terug.
In dit boek toont Peter Lynch hoe hij zijn filosofie ('koop wat je kent') in de praktijk omzet.
Hij toont de lezer stap-voor-stap hoe hij tot zijn lijstje kwam met aanbevelingen voor het ronde tafelgesprek van de beurskrant Barron's in 1992, welke aandelen tussen zijn aanbeveling en en eind 1997 gepresteerd hebben.
Lynch overloopt ook de jaren dat hij het Magellan Fund beheerde.
Hij analyseert de redenen waarom zijn fonds beter presteerde dan de concurrenten.
Hij besluit dat een handvol voltreffers de oorzaak van het succes van het fonds waren.
Met als les voor de particuliere belegger: één of twee voltreffers per decennium kunnen van een doorsnee portefeuille een winnaar maken.

Hoe klop ik de beurs? vertelt het verhaal van een groep 12-jarigen die een beter beleggingsresultaat behaalden dan de meerderheid van de fondsbeheerders op Wall Street.
Hun strategie? Ze volgden de raad van Lynch op en belegden alleen in wat ze kenden.

179% Hoger      D'Hoore Paul      Beleggen

Aandelen werden het eerst uitgegeven door de VOC in 1602.

Bij orders best limietkoersen opgeven die niet op een rond getal moeten uitkomen.

Fondsen :

Beveks (sicavs) zijn open fondsen waarbij vers geld inkomt bij aankoop en aandelen verkocht worden bij uitstap.

Bevaks zijn gesloten fondsen.
Er kan geen geld bijkomen.
Bij verkoop moet je een nieuwe koper vinden op de beurs.
De beurskoers kan afwijken van de werkelijke waarde.
Vb Quest for Growth, vastgoedbevaks Cofinimmo.

Op distributiefondsen die elk jaar hun winst uitkeren wordt 15% roerende voorheffing betaalD. Bij verkoop van fondsen met Europees paspoort  wordt 0,50 % beurstaks en 15% roerende voorheffing op de rente sinds juli 2005 en op de meerwaarde.
Op Belgische fondsen met kapitaal bescherming geldt dit niet.

De meeste fondsen reken 4 soorten kosten aan: aankoopkosten,verkoopkosten,werkings- en beheerskosten, soms nog een performance fee.

ETF Exchange Traded Fund is een tracker.
In België  Bel-20 Master Unit.
Indexfondsen doen het doorgaans beter dan beleggingsfondsen.

Total returnfondsen willen altijd winst maken ook in slechte beurstijden door gebruik van derivaten te maken.

Call opties geven het recht om een aandeel te kopen-Put opties om er een te verkopen op een vastgesteld datum.

Futures zijn vergelijkbaar maar hier is er een verplichting om te kopen of te verkopen.

Een warrant heeft dezelfde kenmerken als opties en futures .
Het wordt meestal bij een obligatie bijgegeven om de emitent minder rente te moeten geven.
Turbo's waorden door ABN-Amro uitgegeven.
Het verenigt de goed eigenschappen van opties en futures.
Ze hebben een hefboomeffect.

Een turbo heeft geen vaste looptijd .
Het omvat een soort lening waarop je gedurende de ganse duur rente betaalt bovenop de kosten.
Bij daling of stijging van de onderliggende waarde is er een stoploss.
Een turbo kan zowel long als short gaan.
Met een turbo kan men zijn volledige inzet verliezen.

Het beleggingsmodel is een sinusoïde rond de gemiddelde economische groei: in de neergaande faze 1 koopt men best obligaties; in de daaropvolgende opgaande faze 2 koopt men aandelen; eenmaal boven de gemiddelde economische groei en verder opgaande faze 3 koopt men grondstoffen en aandelen in de daaropvolgende neergaande faze 4 houdt men best cash.

Als men uitsluitend in aandelen belegt : in de neergaande faze 1 koopt men best finaciële aandelen; in de daaropvolgende opgaande faze 2 koopt men cyclische aandelen technologie, media,telecom; eenmaal boven de gemiddelde economische groei en verder opgaande faze 3 koopt men olie,mijnbouw, papier, in de daaropvolgende neergaande faze 4 houdt men best cash of defensief:nutsbedrijven,voeding en drank, farma, huishoudprodukten.

Als de beurs niet in een opgaande cyclus zit kan men toch rendement halen door gebruik te maken van de volatiliteit door aan-en verkooporders met limiet (geen ronde cijfers) op te geven met een onderliggende marge van 5 a 10 %.

Echte beleggers doen volgens Warren Buffet weinig transacties.

On line beleggen bij : Keytrade (landbouwkrediet) , Bolero (KBC), Cortal (BNP Paribas), Binck Bank ,WH Selfinvest, Leleux Associated Brokers, Alex (Rabo)

Verzekeringen:

Tak 21 : Levensverzekering & overlijdingsverzekering -stortingen fiscaal aftrekbaar

verzekeringsbon : eenmalige inleg en rente wordt gekapitaliseerd- na 8 jaar en 1 dag vrij van roerende voorheffing

verzekeringsrekening (Ethias First, Afer) is een levensverzekering met vrije stortingen- na 8 jaar en 1 dag vrij van roerende voorheffing-gegarandeerd rendement+winstdeelname.
Er wordt bij inleg ee taks van 1,1% geheven.

Tak 23 : levensverzekering waarin de premie gestort worden in beleggingsfondsen.
Er zijn in-en uitstapkosten en een taks van 1,1% .
Het beursrisico is voor de koper.
Bij overlijden valt het niet in de erfenis maar wordt toegekend aan de begunstigde.
Hiermee kan men aan successieplanning doen.

Tak 26 : geen verzekeringstaks van 1,1%, geen fiscale vrijstelling en roerende voorheffing.

Fundamentele analyse is een redelijk nutteloze procedure voor jou want duizenden experts hebben al de koersen geanalyseerd en de markt afgeschuimd op zoek naar tijdelijke inefficienties zodat de markt een bepaald niveau van efficientie bereikt.

Technische analyse heeft enkel waarde als er met een aandeel werkelijk iets aan de hand is.
De meeste aandelen bewegen zich als stofdeeltjes in een kamer op een volstrekt willekeurige manier.
Technische analyse kan wel beïnvloeden als een groot aantal beleggers het signaal gaan volgen.
Op termijn is technische analyse selffulfilling profecy.

Technische analyse      ?      Beleggen

Het volledig bestand via formulier Korte inhoud      \Mijn documenten\Beurs\Technische analyse.
pdf

De technische analysemodule

Waarover gaat het ?

Keytrade Bank heeft, in samenwerking met een aantal financiële analisten, een uniek instrument uitgewerkt voor technische analyse.

Het gaat om een hulpmiddel met als doel uw investeringsstrategieën te optimaliseren en te vergemakkelijken.

Deze toepassing brengt iets nieuws in vergelijking met bestaande instrumenten.
Om aan uw behoeften tevoldoen werden de meest voorkomende instrumenten voor technische analyse verzameld, geordend en gewogen.

Waarom een samenvattend instrument ?

Deze synthese is nodig,want de verschillende instrumenten voor technische analyse kunnen niet afzonderlijk geïnterpreteerd worden.
Elke indicator draagt zijn steentje bij tot een globale diagnose.
Om tot een duidelijke en waardevolle analyse te komen, dienen alle elementen tegelijk geanalyseerd

te worden en dient met alle beschikbare informatie rekening gehouden te worden.

De instrumenten .

U heeft toegang tot drie modules:

Een module TENDENSDIAGNOSE

Zijn mijn aandelen technisch gezond ?

Een SIGNAALmodule

Zijn er signalen die duiden op een hausse of een baisse van mijn aandelen ?

Een FILTERmodule

de beste effecten behouden ;

Beleggen 2005      Cohen Simon      Beleggen

De expertise van Simon Cohen vindt al jaren zijn neerslag in de reeks Beleggen.
De uitgebreide fondsenanalyses werden al vorig jaar ingeruild voor hoofdstukken die dieper ingaan op de actuele ontwikkelingen op de beurs, nieuwe beleggingsvormen en nieuwe beleggingsproducten.
Het internet stelt u in staat de laatste analyses op te vragen - achter in het boek staat een lijst met sites.
Het principe van dit boek is u meer instrumenten en ideeën in handen te geven om actief de beursontwikkelingen te kunnen volgen en erop in te spelen.
De bespreking van beursontwikkelingen per sector is gebleven, en ook de sectorfavorieten blijven gehandhaafd; u krijgt dus nog steeds voldoende praktische tips.

De sectorfavorieten van dit jaarboek versloegen de beurs al drie jaar op ri J. In 2005 presteerden deze tips met een rendement van 31,2% zelfs ruim viermaal beter dan de benchmark! In deze uitgave leest u alles over de nieuwe favorieten voor 2007.

Simon A. Cohen is een autoriteit op het gebied van beleggen; zijn jaarboeken verschijnen al sinds 1986.
Van zijn hand verschenen ook Beleggen, het complete handboek, de basisgids voor elke belegger, en Beschermd beleggen volgens Simon Cohen.

Mijn land in de kering      Van Isacker Karel      Belgische geschiedenis

Isacker, Karel van (Mechelen 26 juni 1913), Belgisch historicus, jezuïet, zoon van de politicus Philip van Isacker, studeerde geschiedenis te Namen en te Leuven en werd hoogleraar aan de Universitaire Faculteiten St.
-Ignatius te Antwerpen.
Hij heeft verdienstelijk werk geleverd over de politieke geschiedenis en over die van de arbeidersbeweging in België in de 19de en 20ste eeuw.
In de diptiek Mijn land in de kering (1978-1983) schetst hij een sterk persoonlijke visie op de maatschappelijke ontwikkeling in die periode.

Politieke geschiedenis van België sinds 1830      Witte Els      Belgische geschiedenis

Meer dan ooit is inzicht in de geschiedenis nodig om zich een oordeel te kunnen vormen over de politieke krachten die zich vandaag doen gelden.

De auteurs pogen de hoofdlijnen te ontdekken van dit groeiproces naar de huidige situatie, waarbij blijkt dat vier grote conflictzones de Belgische politieke evolutie sedert 1830 beheersen:

de verhouding tussen kapitaal en arbeid,

de levensbeschouwelijke kwestie,

de rol van de monarchie,

de communautaire tegenstellingen.

Ze gaan er tevens van uit dat de politieke gebeurtenissen sterk verweven zijn met de economische en sociale veranderingen.
In de politiek gaat het bovendien essentieel om macht.

Machtsproblemen, machtsdragers, de middelen die zij gebruiken en de wegen die ze bewandelen, staan dus centraal.

Ofschoon de aandacht vooral naar de traditionele politieke instellingen gaat - het parlement, de regering, de partijen - komen de belangrijkste pressiegroepen ook uitgebreid aan de orde.

Belgie-Nederland      Wouters Paul      Belgische geschiedenis

'Het misverstand tussen Vlamingen en Nederlanders is dat ze denken dat ze dezelfde taal spreken.
'

- Paul Wouters

Belgen en Nederlanders zitten elkaar dicht op de huid, maar de onderlinge verschillen zijn groter dan je denkt.
In zijn zoektocht naar de wortels van hun eigenaardigheden komt Paul Wouters terecht bij het geloof, de politiek, de economie en natuurlijk de taal en geschiedenis van Nederland en België.
Kijkend, luisterend, observerend en filosoferend brengt hij een aanzienlijke kloof in kaart.

Op zijn drieëndertigste verhuisde Paul Wouters vanuit Vlaanderen naar NederlanD. De landsgrens loopt bij hem door de eigen hartstreek.
Dit is dus geen vrijblijvend geschrift.
Hier is geen schrijver aan het woord die vooral alles en iedereen `in zijn waarde' wil laten.
Er wordt gewogen en af en toe te licht - of te zwaar - bevonden.

'Ik schreef België-Nederland niet om vooroordelen te bestrijden - meer dan genoeg van die vooroordelen zijn namelijk waar! -

maar om de ontegenzeggelijke verschillen beter te begrijpen.
'

Geen twee buurlanden zijn zo verschillend als België en Nederland ; ;

 Zet Belgen en Nederlanders samen in één team, en het gaat fout.
Ze begrijpen elkaar niet.
De Belg of beter gezegd de Vlaming, vindt de Nederlander arrogant.
De Nederlander vindt de Vlaming niet te vertrouwen.
Er ontstaat achterdocht, en dat legt een zware hypotheek op de samenwerking.
Soms ontaardt het zelfs in een loopgravenoorlog in een binationaal team.
Nergens voor nodig, leert filosoof Paul Wouters.
Belgen en Nederlanders moeten zich realiseren dat geen twee buurlanden ter wereld zo verschillend zijn van cultuur als België en NederlanD. De valkuil is dat we, doordat we dezelfde taal spreken, denken dat men aan de andere kant van de grens wel ongeveer op dezelfde manier in elkaar zit.
Dat is niet zo, stelt Wouters.
Hij weet het uit eigen ervaring, want hij is geboren in België, en woont al sinds 1983 in NederlanD. Als halve Nederlander loopt de Belgisch-Nederlandse grens dwars door zijn hartstreek.
Om die pijn te verzachten schreef hij het boek België-NederlanD. Niet om de vooroordelen te bestrijden, maar om de ontegenzeggelijke verschillen beter te begrijpen.
Hier is geen schrijver aan het woord die vooral alles en iedereen 'in zijn waarde' wil laten.
Wouters kiest parti J. Maar hij kan ook uitleggen hoe de verschillen tussen Belgen en Nederlanders uit te buiten zijn.
Een bedrijf dat de technische kant overlaat aan de Belgen en de commerciële kant aan de Nederlanders profiteert van de culturele verschillen.
Wouters kan meer tips geven.
SprekenD.

02-12-2005

In België is de baas nog echt de baas.
Nederlanders kunnen daar maar moeilijk aan wennen, blijkt uit de problemen bij Fortis.
Het is een strijd tussen knutselaars en ingenieurs.

Over het algemeen denken Nederlanders positief over hun zuiderburen.
Belgen worden gezien als creatief en levenslustig, en je kunt lekker met (of om) ze lachen.
Dat verandert zodra je voor ze moet werken.
Want in België is de baas nog echt de baas en de medewerker een ondergeschikte.
Aan eindeloze vergaderingen hebben Belgische bazen een broertje dood, net als aan werknemers die het beter denken te weten of op eigen houtje opereren.
En wee de argeloze middenmanager die zijn auto op het plekje van de topman parkeert.

Het verschil in Belgische en Nederlandse managementcultuur werd vorige maand pijnlijk duidelijk bij bank-verzekeraar Fortis.
Sinds haar oprichting in 2000 is de Nederlandse tak van Fortis is steeds verder ‘gebelgificeerd’.
Vanaf januari zal nog slechts één Nederlander zitting hebben in het negenkoppige dagelijks bestuur van de bank-verzekeraar.
De rest van de bestuurders, inclusief ceo Jean-Paul Votron, is Belg.
In Het Financieele Dagblad deden hooggeplaatste Nederlandse Fortis managers hierover (anoniem) hun beklag.
“We missen de Nederlandse inbreng in bestuursvergaderingen,” klaagde een van hen.
“Daardoor hebben we soms te weinig slagkracht.
” Volgens een andere bron zou Fortis door de stroperige Belgische bestuurscultuur zelfs grote opdrachten mislopen; snelle besluiten zijn door de strakke hiërarchie niet meer mogelijk.
Tegen de tijd dat alle bestuurslagen toestemming hebben gegeven, is een concurrent er met de buit vandoor.
Daarbij bestaat de angst, dat steeds meer banen verdwijnen richting België.
Juridisch gezien zijn Fortis België en Fortis Nederland weliswaar gescheiden, organisatorisch zijn ze één geheel.
Alle belangrijke beslissingen worden in Brussel genomen.
“Onder Brabant loopt een onzichtbare grens die de bedrijfsculturen in het noorden en zuiden scheidt,” stelt bestuurder Gerwin van der Lei van vakbond De Unie.
“Onder die grens is er minder ruimte voor ontplooiing en kritiek.
” De Unie vertegenwoordigt veel werknemers van Fortis en voert regelmatig overleg met de Fortis-top.
Van der Lei: “De Nederlandse bedrijfscultuur is uniek.
Je mag hier je baas tegenspreken, de chef is bij ons nooit de baas.
Als vakorganisatie vinden we dat een goede zaak.
Je benut de kwaliteit van je mensen niet als je ze alleen orders laat uitvoeren.
In België is een ‘bevel-is-bevel-cultuur’ in bedrijven gebruikelijk, daar moeten ze er nog achter komen dat je meer hebt aan je personeel wanneer je het vrijheden geeft.
Die Belgische bedrijfscultuur wordt nu vanuit Brussel top down aan het hele bedrijf opgelegD. Wij denken dat Fortis hierdoor op achterstand raakt ten opzichte van andere bankbedrijven.
”

Advertentie

Rookgordijnen

Paul Wouters is filosoof, consultant én in Nederland woonachtige Belg, oftewel Nederbelg.
Als consultant adviseert hij ‘gemengde’ (Belgisch-Nederlandse) bedrijven.
Hij schreef een vermakelijk boek over de cultuurverschillen tussen de twee buurlanden: België-Nederland, verschil moet er zijn.
In zijn boek concludeert Wouters dat ‘een mens beter Nederlander kan zijn dan Belg’, al is het maar omdat je met een Nederlander tenminste weet waar je aan toe bent, terwijl Belgen meesters zijn in het opwerpen van communicatieve rookgordijnen.
Over de Belgische manager schrijft Wouters: “In een typisch Belgisch bedrijf pik je de baas er zo uit: hij is erop gekleed en hij loopt iedereen te vertellen wat ze moeten doen.
” Volgens Wouters zijn geen twee buurlanden zo verschillend als Nederland en België.
Dat zit ’m in de eerste plaats in de machtsafstand, die in België veel groter is dan in NederlanD. Belgen hebben meer ontzag voor autoriteit dan wi J. Wouters: “In een typisch Belgisch bedrijf is de baas degene die zegt hoe het moet, terwijl een typisch Nederlandse baas iemand is die zijn mensen pampert, die vraagt naar hun mening en ze ondersteunt bij hun ontwikkeling.
”

In de tweede plaats constateert Wouters een fundamenteel verschil tussen de Belgische en de Nederlandse manier van werken: “Belgen zijn ‘bricoleurs’, knutselaars die ergens aan beginnen en dan wel zien waar ze uitkomen.
Nederlanders zijn ingenieurs, die gaan eerst vergaderen over het bouwplan.
Ik ken Belgische consultants die een derde goedkoper zijn dan hun Nederlandse collega’s doordat ze harder werken en minder vergaderen.
Belgen moeten hun hemel op aarde nog verdienen, Nederlanders denken dat ze er al zijn.
”

Wouters vermoedt dat de Nederlandse werknemers van Fortis gefrustreerd zijn nu een ouderwetse baas hun ineens gaat vertellen wat er moet gebeuren.
Bovendien zullen de ‘Ollanders’ moeten wennen aan het betere Belgische ellebogenwerk.
Een Belgische baas gelooft nooit dat zijn ondergeschikten geen dubbele agenda hebben, want hij heeft er zelf ook één.
Hij kan zich niet voorstellen dat Nederlanders soms oprecht ernaar streven om iets goed te organiseren zonder bijbedoelingen.
In Belgische bedrijven heerst daardoor volgens Wouters veel wantrouwen: “Een Belgische ceo is unverfroren bezig met macht.
Dat drukt een stempel op de bedrijfscultuur.
Belgen zijn handige donders.
Ze lopen niet voortdurend bevelen uit te delen, maar zorgen dat ze omringd zijn door vertrouwelingen die aan een half woord genoeg hebben.
Het is een vorm van leidinggeven die niet expliciet is.
”

Kleine cultuurverschillen kunnen voor grote misverstanden in de communicatie zorgen.
Wouters: “Nederlanders klagen vaak dat Belgen zich niet aan afspraken houden.
Belgen herkennen dat, maar voelen zich op hun beurt in Nederland gepasseerD. Nederlanders volgen de kortste lijnen.
Als ze de commerciële medewerker willen spreken passeren ze de middenmanager.
In België werkt dat niet zo, daar moet je alles via de baas spelen.
”

Machtsblok

; ;De wijze waarop in België leiding wordt gegeven is anders dan bij ons, ; ; erkent Hugo ten Brink, directeur hrm van Fortis NederlanD. ; ;Het gaat vooral om de manier waarop besluiten tot stand komen.
In België worden belangrijke besluiten niet alleen tijdens, maar ook buiten de vergaderingen genomen.
En waar we in Nederland heel erg rechtstandig zijn in de uitvoering van zo’n besluit, is er in België meer ruimte voor wijzigingen of andere interpretaties.
Persoonlijk heb ik daar geen moeite mee.
; De klachten over het ‘Belgische machtsblok’ in het bestuur van Fortis wuift Ten Brink weg.
; ;Het klopt dat er is vanuit Nederland minder invloed uitgeoefend kan worden op de koers van Fortis, dat roept gevoeligheden op bij een kleine groep managers.
Maar dat heeft niks te maken met een typisch Belgische manier van besturen.
Als we met Engelsen of Fransen waren gefuseerd, hadden dezelfde klachten geklonken.
Het is een vooroordeel dat Belgische bazen directiever zijn.
Ik ervaar dat zelf absoluut niet zo.
; Dat Belgen en Nederlanders met een beetje goede wil best kunnen samenwerken, bewijst Michel de Bosschere, ceo van Nashuatec Benelux.
Hij woont en werkt al vijftien jaar met plezier in NederlanD. Niet dat hij geen aanpassingsproblemen had: De Bosschere ergerde zich dood aan de Nederlandse overlegcultuur, waarbij jan en alleman zich met een plan bemoeit, waardoor de kans dat het plan daadwerkelijk wordt uitgevoerd steeds kleiner wordt.
En dan die directe manier van communiceren waar Nederlanders zo trots op zijn, maar die op de gemiddelde Belg een onbeschofte en respectloze indruk maakt.
Tegelijkertijd herkent De Bosschere het beeld van de Belgische bedrijfscultuur zoals dat door Wouters en de morrende Fortis-managers wordt geschetst.
Ook hij noemt de strenge hiërarchie en de autoritaire stijl van leidinggeven: ; ;In België moet je geen twee keer nee zeggen tegen de directeur, dan sturen ze je naar Siberië.
; De Bosschere heeft geleerd om met de cultuurverschillen om te gaan: ; ;In België zegt ik duidelijk wat de doelen zijn die gehaald moeten worden, in Nederland doe ik dat juist niet.
Hier moet je veel diplomatieker te werk gaan, je moet mensen het idee geven dat het doel in overleg wordt vastgestelD. ; De Bosschere bewondert de Nederlandse ondernemersgeest, maar wil die combineren met het Belgische vermogen tot improviseren.
; ;Nederlanders zijn bang voor risico’s en missen daardoor soms de boot, Belgen pikken een goed idee meteen op.
; Ook kunnen de Nederlanders wat opsteken van de Belgische doortastendheid, vindt De Bosschere.
Als voorbeeld noemt hij het beleid van collega-Belg Michel Tilmant, die sinds een jaar aan het roer staat bij ING.
Bij Tilmant mogen medewerkers één keer hun zegje doen, waarna hij zelf de knoop doorhakt.
Door die maatregel is de besluitvorming een stuk sneller geworden.
Het belangrijkste, zegt De Bosschere, is respect voor elkaars cultuur.
; ;In Nederland drink ik melk bij de lunch, in België een glas wijn.
Maar ge moet uw cultuur niet verloochenen: als mijn secretaresse iets goed doet, dan krijgt ze van mij een bos bloemen.
Een Nederlandse baas zal dat niet snel doen.
;

Achterstallig onderhoud

Ondertussen is bij Fortis de lucht nog lang niet geklaarD. Onlangs maakte de directie bekend dat het wereldwijd drieduizend managers op training stuurt.
Aan die training zit een beoordeling vast.
Wie een onvoldoende scoort, kan op zoek naar een andere baan.
Volgens hrm-directeur Ten Brink is het een kwestie van ‘achterstallig onderhoud’, maar bij vakbond De Unie denken ze daar anders over.
Van der Lei: ; ;Onze angst is dat dit opnieuw een top down beslissing is die in Brussel is genomen.
Het risico bestaat dat men nu nog angstiger wordt om zich kwetsbaar op te stellen, want als je je kop boven het koren uitsteekt wordt hij eraf gehakt.
Op die manier krijg je een typisch Belgische organisatie, waar enkel nog bevelen worden opgevolgD. ;

Hoed u voor de Belgische topmanager

De Belgen rukken op in de top van het Nederlandse bedrijfsleven.
Naast Fortis Nederland, worden ook ING groep, Hagemeyer, Heineken, Leaseplan, Vroom & Dreesmann, Macintosh en de Nederlandse tak van Xerox geleid door zuiderburen.
Daarmee is de opmars vast niet ten einde.
Belgische banken azen op kleine Nederlandse zakenbanken, waarmee ze toegang hopen te krijgen tot de Nederlandse vermogensmarkt.
Wat zal de volgende overname van Dexia zijn?

Een Belgische topman is als het paard van Troje: is hij eenmaal binnen, dan zullen zijn landgenoten snel volgen.
Zo benoemde Michel Tilmant bij ING meerdere landgenoten op invloedrijke posities.
Nederlanders moeten het veld ruimen.
Van een omgekeerde beweging is geen sprake, Nederlandse managers krijgen ten zuiden van de grens geen poot aan de gronD. Belgische managers vinden hun Nederlandse collega’s onbeschoft en arrogant.
Nederbelg Paul Wouters: ; ;Belgen wantrouwen Nederlanders, ze vinden jullie te steil en te expliciet.
; ;

Oktober 1914      Van Pul Paul      Belgische geschiedenis

 De Westhoek onder water

De jonge Duitsers waren verbijsterD. Deze morgen nog hadden ze met veel enthousisame een onbeduidend dorpje, gelegen achter een spoorwegberm en gedomineerd door een kerktoren en een windmolen, aangevallen en omzeggens moeiteloos veroverD. Hun bevelhebber had hen voor dageraad nog toegesproken en gezegd dat dit de laatste belangrijke stap was voor de verovering van de eerste Franse Kanaalhaven: Duinkerkekn.

Nu, terwijl een niet onaangename herfstdag ten einde liep, werden ze plots dringend teruggeroepen.
Blijkbaar dienden ze niet te vluchten voor de vijandelijke kanonnen - die hadden ze in de voorbije maanden trouwens altijd al snel het zwijgen kunnen opleggen - maar voor een veel indrukwekkender en geheimzinnger vijand die langzaam maar zeker het vlakke, boomloze land in een zee leek te veranderen.
Nerveus liepen de mannen in kleine groepjes tussen de halfvernielde bakstenen huizen en de versplinterde houten schuurtjes, langs de straat die terug naar de spoorweg leidde.

Eens over de spoorweg, terwijl de infanteristen de stilaan onderlopende smalle kasseiweg betraden, keek één van hen nog even om naar het bakstenen stationnetje aan de zuidkant van de weg.
Op de gevel zag hij een witgekalkt naambord met in zwarte letters ; ;Ramscappelle ; ;.

 

Gisteren nog waren ze met z'n allen zo uitgelaten geweest.
Ze voelden zich toen sterk en onoverwinnelijk.
Nu lag er op hun terugweg een uitgestrekte, ijzige, bruinachtige watermassa te wachten die hen deed vluchten als Ramsch, minderwaardige koopwaar en oude rommel die teruggestuurd werd naar zijn meester.

Na een geforceerde mars van een half uur, waarbij de modder en het water langzamerhand hun botten en kousen begon te doordrenken passeerden ze een hoeve omgeven door een nog juist te onderscheiden brede, vierzijdige gracht.
Aan de ingang stond een bordje waarop iemand ooit de naam geschilderd had: ; ;Groote Hemme ; ;.
De boerderijgebouwen stonden op het droge maar alles weer er op dat dit niet lang meer het geval zou zijn.

Het water begon nu langzaam langs hun benen omhoog te kruipen wat de mannen tot op het bot deed afkoelen.
Niet ver daar vandaan, aan de linkerkant, probeerden verschillende door paarden getrokken rijtuigen letterlijk hun weg te vinden doorheen het verdronken lanD. Plotseling verloren sommige van de viervoeters de vaste grond, panikeerden en verdwenen met hun last in een door het water verraderijk onzichtbaar geworden, brede waterloop.
De doodsbange voeders slaagden er in van de wagens te springen en zelf opnieuw vaste voet aan de grond te krijgen.
Voor hun ingespannen trekdieren was het echter te laat.
Het was nu ieder voor zichzelf.
Iedereen in de onderlopende polder trachtte zo snel mogelijk die droge IJzerdijk te bereiken.

De Duitsers zouden nooit meer voor Kerstmis 1914 hun hofstede terugzien zoals ze hun gelieden hadden beloofd bij hun vertrek.

Wat volgt is het uitvoerig en gedetailleerd verhaal van één van de zeldzame, grootschalige en tevens succesvolle terugtochten uit de militaire geschiedenis.

Na ; ;den Grooten oorlog ; ; zijn de naakte feiten door een nationale legende overgroeiD. Het scheen, zelfs tot lang na de Tweede Wereldoorlog, dat elke Belgische oud-strijder het verhaal van ; ;Geeraert en Cogge ; ; persoonlijk had meegemaakt.
Er verschenen honderden scherpe krantenartikels en vurige boeken van de hand van tientallen voor- en tegenstanders, mensen die al dan niet bij de onderwaterzetting betrokken waren geweest.
Hoe het echter allemaal juist in zijn werk was gegaan, hoe het vermoeide en uitgedunde Belgische leger zover was geraakt, werd nooit eerder in dergelijk detail onderzocht.

Dit is het moedige verhaal van een handvol officieren en soldaten, geholpen door enkele eenvoudige burgers van middelbare leeftijd, die de brutale invaller stopten ...niet met vuur, maar met water.

De geest van Leopold II en de plundering van de Congo      Hochschild Adam      Geschiedenis van Congo

Jaren geleden las Adam Hochschild in een voetnoot een verwijzing naar Mark Twain.
Die zou, aldus de voetnoot, hebben deelgenomen aan een wereldwijde campagne tegen slavernij in Congo, een praktijk die vijf tot acht miljoen levens had geëist.
Hochschild was verbijsterD. Hij schreef al geruime tijd over mensenrechten, maar had nooit eerder over Congo gehoord en al evenmin over een campagne van die omvang.
En dus begon hij te lezen.
Het resultaat is zijn zopas in het Engels en het Nederlands verschenen aanklacht tegen het ‘terreurbewind’ in het Congo van het einde van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw.
De ondertitel in het Engels geeft aan dat hij het niet enkel over de ‘plundering’ van Congo wil hebben, maar ook over wat hij de eerste belangrijke mensenrechtenbeweging van deze eeuw noemt.

Hochschild kent zijn vak.
Hij is niet alleen historicus, maar ook stichter van Mother Jones, wellicht het meest onconventionele tijdschrift in de Verenigde Staten, dat er prat op gaat de goegemeente voortdurend tegen de haren in te strijken, onderzoeksjournalistiek op een professionele leest schoeit en machtsmisbruik deskundig te lijf gaat.

De eerlijkheid gebiedt nochtans te zeggen dat De geest van Leopold II en de plundering van de Congo in zekere zin een overbodig boek is.
Wat nieuw is voor Hochschild is hier intussen reeds lang bekenD. Nieuwe archieven worden niet aangeboord en nieuwe gegevens staan er dan ook niet in.
Onder het pseudoniem A.M.
Delathuy schreef de thans gepensioneerde diplomaat Jules Marchal iets meer dan tien jaar geleden hét standaardwerk over die wereldwijde campagne tegen de gruwelen in de Congostaat (E.
D. Morel tegen Leopold II en de Kongostaat, uitg.
Epo).
Delathuy en met hem andere auteurs hebben, zeker voor een Belgisch publiek, de werkelijkheid achter het patriottische discours over het Belgisch kolonialisme al lang doorprikt.

Het lijkt er overigens op dat deze Nederlandstalige editie vooral een lezerspubliek in Nederland beoogt, waar de Congo-perikelen minder bekend zijn.
Dat kan verklaren waarom de uitgever stelselmatig alle geldelijke bedragen in gulden voorrekent, systematisch alle Franse titulatuur in het Nederlands omzet (wat in boeken over dit onderwerp vreemd aandoet) en blijkbaar niet weet dat dit Centraal-Afrikaanse land in het Nederlands al lang niet meer “de” Congo wordt genoemD.

Maar het is niettemin geen waardeloos boek.
Het is vlot leesbaar en doet erg Amerikaans aan.
De macabere becijfering van het dodental onder de Afrikaanse bevolking wisselt af met interpretaties van de seksuele angsten van Leopolds ontdekkingsreiziger Henry Morton Stanley en de familiale problemen van Leopold II (‘hij kwam als kind liefde te kort’) worden er gekoppeld aan zijn koloniale ambities (‘een emotioneel substituut’).
Typisch Amerikaans is de centrale rol van de individuele personages, hun kleine kanten en hun grote berekeningen, waaraan het hele verhaal wordt opgehangen.
Om het geheel vlot aan elkaar te laten sluiten, doet Hochschild daar waar concrete gegevens ontbreken, een beroep op enigszins geromantiseerde scènes (die hij overigens ook zo voorstelt).

In een sneltreinvaart wordt de lezer meegesleurd van het zestiende eeuwse Congo dat onder koning Affonso I een gecentraliseerde en ontwikkelde staat was, doorheen de koloniale expansie van België en de tol die hiervoor betaald werd, waarna de lezer uiteindelijk belandt bij de overname door België van Leopolds kolonie en bij het einde van de anti-Congolese campagne van Leopolds aartsvijand E.
D. Morel.

Dat is meteen ook de kracht van dit boek.
Het zal de lezer misschien meer aanspreken dan de wat streng aandoende boeken van Delathuy en anderen en aldus die weinig fraaie episode in de Belgische geschiedenis mee helpen behoeden voor hagiografische rechtvaardiging.

Het is immers onmiskenbaar dat de koloniale erfenis die België in 1908 te beurt viel, een beladen voorgeschiedenis haD. Zuid-Afrika’s bekendste romancière, Nadine Gordimer, omschreef die als “Leopolds holocaust onder de Congolese bevolking”.
Aan de hand van mémoires van koloniale deelnemers en van (de enkele zeldzame rechtstreekse) Congolese getuigen beschrijft Hochschild hoe de Congolese bevolking zelf Leopolds strooptochten naar ivoor en rubber moet ervaren hebben.
Het beeld van Leopolds medewerkers van het eerste uur is ontluisterenD. Zo wordt Stanley achtereenvolgens als een fantast met een vrouwenfobie geportretteerd, een deserteur en een opportunist.
Het boek schetst de willekeur van de twee eerste decennia van het koloniale bestuur en de machtswellust van sommige koloniale ambtenaren, die lange tijd ongestraft bleef.
Congo Vrijstaat was, aldus Hochschild, een land ‘waar de tien geboden niet gelden’.

George Washington Williams was de eerste belangrijke andersdenkende.
Hij was een zwarte dominee die met zijn boek over de zwarte bevolking van Amerika, een pioniersrol heeft gespeeld onder historici door de geschiedenis van een machteloze bevolking te baseren op hun eigen verhaal.
Een bezoek aan Congo leverde in 1891 een open brief op aan Leopold II waarin hij zijn afschuw neerschrijft voor wat hij aanvankelijk gedacht had een filantropisch paradijs te zijn.
De brief veroorzaakte opschudding in de Verenigde Staten, dat als eerste Leopolds kolonie had erkend, maar ook in het Belgische parlement.

Toch zou het nog jaren duren eer het protest in België enige omvang kreeg.
Dat was bovendien enkel mogelijk geworden omdat enkele Britten onder leiding van E.
D. Morel een mondiale campagne hadden opgezet tegen het bewind van LeopolD. Hochschild situeert de campagne van Morel en zijn medestanders zeer goed in de traditie van de grote Britse humanitaire campagnes, die eerder reeds aanstoot had genomen aan de afslachting van de Bulgaren en Armeniërs in het negentiende eeuwse Turkije, en in de gelijktijdige Amerikaanse antislavernijbeweging.

Waarom, vraagt Hochschild zich af, pikte Morel precies Congo uit als doelwit ? Het koloniale beleid van andere staten was soms even onmenselijk of zelfs nog erger, zoals de slachtingen in Duits Zuidwest-Afrika (het huidige Namibië), de Franse plundering van equatoriaal Afrika of de Amerikaanse oorlog in de Filippijnen.
Hochschild concludeert dat het succes van Morels campagne tegen Congo te maken heeft met het feit dat hij het kolonialisme als dusdanig niet bekritiseerde.
Morel was een typische Brit van zijn tijd, die in de vaste overtuiging verkeerden dat het verbeteren van het lot der onderdrukten goed was voor de vrijhandel.
Een betere behandeling van koloniale onderdanen zou de commerciële belangen van Groot-Brittannië bevorderen.

In zekere zin geeft Hochschild de toenmalige, door Leopold bezoldigde, critici van Morel dus gelijk.
Deze hebben steeds staande gehouden dat Morels campagne ingegeven was door jaloersheid vanwege de overige Europese koloniale mogendheden.
Leden van de heersende kringen in Engeland, zo schrijft Hochschild, konden zijn kruistocht steunen zonder het gevoel te hebben dat hun eigen belangen werden bedreigD. Toen Morel echter het principe begon te verdedigen dat ook de plaatselijke bevolking recht had op land en op de vruchten van hun oogst, keerde Engeland zich stilaan af van Morel en zijn medestanders.

In zijn verhaal ziet Hochschild nochtans enkele cruciale passages over het hoofD. Door Leopold II als een unieke vorm van het kwade voor te stellen, verwaarloost hij de cruciale beïnvloeding van Leopold door zijn vader, die aan zijn zoon de koloniale virus had meegegeven.
Weliswaar minder systematisch dan zijn zoon, maar ook Belgiës eerste koning had onverdroten gezocht naar een kolonie.
Hij deed dat niet zozeer uit hebzucht, ook al was dat de mening van vele tijdgenoten.
De beweegreden was dynastiek.

Van bij het begin zag Leopold de Onafhankelijke Congostaat als een zich zelfbedruipende staat die de Belgische Coburgs in staat moest stellen hun beleid van dynastieke autonomie en machtsuitbreiding, begonnen onder Leopold I, voort te zetten.
Net zoals België een springplank was voor de huwelijkspolitiek van Leopold I, was Congo de springplank voor Leopold II om de macht van het huis Coburg in Europa te versterken en uit te breiden.

Door zich te concentreren op de financiële afwikkeling van de koloniale erfenis na Leopolds dood, mist Hochschild ook een veel belangrijkere, maar minder bekende, episode in de afwikkeling van de koloniale erfenis.
Toen het Leopold II in maart 1906 duidelijk was geworden dat hij zijn kolonie goedschiks of kwaadschiks aan België zou moeten overdragen, trok hij zich maandenlang in Zuid-Frankrijk terug.
Daar ontwierp hij een plan waardoor zijn financiële belangen (en die van de Coburgs) nooit onder de bevoegdheid zouden vallen van de Congolese of Belgische wetgeving.
Kort samengevat kwam zijn plan erop neer dat de exploitatierechten van de Congolese bodemrijkdommen die bij overname in handen zouden zijn gekomen van de Belgische staat, onttrokken werden aan elke politieke controle, door ze onder te brengen in maatschappijen waarin hijzelf financiële belangen haD. In minder dan een week werden daartoe drie nieuwe ondernemingen opgericht, waaronder de Union Minière.
De aanwezigheid van de Société Générale alsook die van buitenlandse kapitaalgroepen zou erover waken dat geen enkele Belgische regering het ooit zou aandurven om tegen dit schema te protesteren.

Leopold heeft op dit punt postuum gelijk gekregen.
Na zijn dood verdwenen de meest afzichtelijke aspecten van het koloniale bewinD. De kolonie zelf verdween ook grotendeels uit de belangstelling, want het beleid bestond decennia lang uit weinig meer dan de ondersteuning van de grote financiële en industriële ondernemingen in het lanD. Totdat er een crisis opdook die iedereen dan uiteraard bij verrassing overviel.
In dat laatste is er sedertdien weinig veranderD.

De weggevoerden      De Jaegher Mieke      Belgische geschiedenis

Gabriël, een kersverse schoolmeester, trekt eerst naar Frankrijk en moet later in Berlijn zware arbeid

verrichten.
Hij maakt de bombardementen op de Duitse hoofdstad mee, ziet veel menselijk leed en

engageert zich bij de kajotters.
De gedachte dat hij straks zijn moeder zal terugzien, houdt hem op de been.

In 1942 krijgt Florent zijn oproepingsbrief om in Duitsland te gaan werken.
Hij laat zijn nieuwe lief achter.

In Kiel wordt de jongen een man.
Hij lijdt honger, maar leert overleven en ontsnapt twee jaar later terug naar

België, met de levensgrote vraag of zijn Marguerite nog op hem wacht.
Marcel en zijn vrienden keren na twee

jaar verplichte tewerkstelling terug naar huis en lokken op de terugweg enkele meisjes mee.
Een verhaal als

een film… En dan is er nog Gilbert, die naar Berlijn moet vertrekken enkele dagen voor de Belgische bevrijding.

Hij krijgt er levensgevaarlijke opdrachten en kan slechts twaalf maanden later terug naar huis.

Deze verhalen tonen hoe sterk iemand kan zijn in moeilijke omstandigheden.
Maar nog het duidelijkst blijkt

hieruit de waanzin van een oorlog en hoe het leven van de gewone burger dan geregisseerd wordt door hogere

machten.
Om die politieke gebeurtenissen te kaderen zijn de getuigenissen aangevuld met korte verhelderende

stukjes tekst die de grote omstandigheden van de oorlog enigszins duiden.
Zo krijgt de achttiendaagse veldtocht

plots betekenis, krijg je een glimp te zien van de nazificatie van het Duitse leven, lees je hoe armzalig de Duitse

Volkssturm op het einde van de oorlog wel was.

Het boek is geïllustreerd met bijna tweehonderd originele foto’s en documenten van de getuigen.

Een geschiedenis van Belgie      Reynebeau Marc      Belgische geschiedenis

'Een geschiedenis van België' en de macht van het gangbare discours

Het boek ' Een geschiedenis van België ' van Marc Reynebeau is vlot geschreven en aangenaam te lezen.
Hij beschrijft de evolutie sinds 1830, ('België is volgens Reynebeau geen toevallige of artificiële staat ' p.
9) tot op heden.
De auteur wenst de ontmanteling niet, maar hij beschrijft ze en voorspelt dat er van België in de EU niet veel zal overblijven, slechts een dun laagje in de identitaire lasagne.
Het boek is niet tegen België maar van de ideeën van de Vlaamse en Waalse nationalisten wordt er geen enkele aangevochten.
Op pagina 10 schrijft Reynebeau eerlijk waarom geschiedenis niet objectief kan zijn: 'Er komt altijd een keuze aan te pas.
'

Het is interessant de lijst op te stellen van sleutelbegrippen die in de geschiedenis van België een rol hebben gespeeld en waaraan m.
i.
door de historicus Reynebeau, met goede redenen wellicht, bijna

geen (kritische) beschouwingen worden gewijD. Bij het hanteren van deze begrippen blijft hij binnen de perken van het gangbare politieke discours.

Reynebeau heeft het over de staatkundige onafhankelijkheid (van België, van Congo,van Vlaanderen) over zelfstandigheid, zelfbestuur, zelfbeheer (zelfbeschikkingsrecht) federalisme, confederalisme, bondsstaat,statenbond zonder vragen te stellen over de betekenis en de geldingskracht van deze begrippen in de twee vorige eeuwen en vandaag, zonder bedenkingen te maken betreffende de betekenis van deze begrippen voor de democratische en sociale relaties tussen de mensen, voor de efficiëntie van het bestuur,voor de tussenstaatse rechtsorde en de vrede.
Het zelfbeschikkingsrecht en de soevereiniteit zijn in talloze gevallen de hinderpalen voor het realiseren van vooruitgang.
Dat in een confederale structuur van onafhankelijke (deel)staten de democratische besluitvorming vervangen wordt door ondemocratische diplomatieke besluitvorming tussen regeringen wordt niet besproken

Reynebeau heeft het over het nationalisme, dat de emotionaliteit in de politiek promoveerde , over de verschillen tussen de twee Belgische gemeenschappen, die in essentie economische waren en splitsingen onafwendbaar maakten, over de taal als criterium voor solidariteit en

machtsafbakening (ook in domeinen die met taal niets te maken hebben zoals sportfederaties, muziek en dans, ziekteverzekering .
) zonder te vragen of de zaken vandaag en in een Europees perspectief niet anders moeten worden bekeken.
Welke verschillen tussen mensengroepen wettigen splitsingen van democratische en sociale stelsels? Een vraag die in de loop van de Belgische geschiedenis nuttig wordt gestelD.

De begrippen identiteit, nationale identiteit, identiteitsgevoel komen in het boek vaak voor, maar zonder dat er wordt bemerkt dat dit politiek beladen en misbruikbare begrippen zijn.
'Identität ist eine politische Vokabel.
' Heeft de niet 'definieerbare'culturele identiteit behoefte aan een staat om verdedigd te worden of heeft een staat een culturele identiteit nodig om te bestaan en zich te onderscheiden? Rechtvaardigt nationale 'eigenheid' het ijveren voor eigen regering, eigen wetten, eigen gezondheidsbeleid, eigen luchthaven, eigen leger, eigen collectief egoïsme? Deze begrippen liggen verlokkend in elkaars verlengde.

Andere begrippen komen aan bod: democratie en democratisering, het 'breed ideologisch programma' van het flamingantisme, de 'Kloof' tussen burger en politiek die moet worden gedicht, vaderlandsliefde en patriottisme, etniciteit (de etnisch ingevulde idee van het volk), volksaard, zonder dat wordt nagegaan of deze begrippen vandaag nog aan de basis liggen van het politieke denken

Het is natuurlijk de taak niet van de historicus gelijktijdig filosoof en politicoloog en jurist te zijn.
Maar mag hij de termen van het gangbare discours onaangeroerd en onbesproken doorgeven? Waar moet hij terloops of systematisch bedenkingen maken.
Betreffende de monarchie maakt Reynebeau er wel tamelijk veel.

De monarchie en de andere instellingen

De rol van de monarchie in de Belgische besluitvorming wordt door de auteur kritisch besproken, de andere instellingen laat hij praktisch buiten beschouwing.
Hij spreidt zijn kritiek in een vlotte schampere stijl over meerdere pagina's o.
A. van pagina 367 tot 378.

'Boudewijn bleef in zijn toespraken hameren op de noodzaak van samenwerking en harmonie, op de kracht van de eenheid en de rijkdom van de culturele verscheidenheid .
omdat de toekomst van het familiebedrijf op het spel stonD.' ...'De vaderlijk vermanende Boudewijn toonde zich veleer een man van de neogothiek dan van het postmodernisme.
' (p.
372) Reynebeau oefent kritiek uit op het machtsmisbruik van Boudewijn bij de keuze van ambassadeurs en ministers en in de abortuskwestie.
Hij heeft het over zijn relaties met Franco en Mobutu.
Op p.
348 schrijft hij dat de monarchie slecht was voor het behoud van de eenheidsstaat.
Een president was beter geweest.

Aan de andere Belgische instellingen o.
A. deze die ontstonden onder druk van nationalisten, federalisten, confederalisten en separatisten worden geen kritische beschouwingen gewijd, noch aan de manier waarop ze in regeringsonderhandelingen werden ontworpen, noch aan hun betekenis voor de efficiëntie van het bestuur, de democratie, de sociale solidariteitsrelaties tussen de burgers.
De gewesten en gemeenschappen kunnen met hun vetorechten blokkeren, chanteren en eenzijdig macht uitoefenen, heel wat meer dan de koning.
Alles wordt gesplitst op basis van de taal, alles moest eentalig worden: de universalistische partijen, hun fracties ( zelfs in de hoofdstad van de EU ) de parlementen, de administraties, morgen de ziekenfondsen en de vakbonden.
Reynebeau zegt geen woord over departementen die werden gesplitst zonder vraag van de betrokkenen o.
A. Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking.
Is het niet gewenst na te denken over nationalisme en zelfbeschikkingsrecht in een Europees perspectief? Zelfs wanneer Reynebeau vaststelt dat het Belgisch model succes had in het buitenland, in Israel en de toenmalige Sovjet-Unie.

Genoemde en andere begrippen die in het boek voorkomen moeten kritisch worden bekeken, niet in het belang van de Belgische staat maar in het belang van Europa en de wereldgemeenschap waarin de opiniemalers tijdig met de geldingskracht van vermelde begrippen moeten worden geconfronteerD. België zou zo een mooi oefenterrein kunnen zijn.

Ludo Dierickx ;

1940-1944   Brussel      Kesteloot Chantal      Belgische geschiedenis

De triplet op het voorplat van “Steden in oorlog.
Brussel 1940-1944” geeft zijn geheimen prijs

De publicatie van het eerste deel van de reeks 'Steden in oorlog' laat toe de geschiedenis van deze

merkwaarde foto, of preciezer deze merkwaardige fiets te reconstrueren.
Een van de fietsers op de foto,

Georges Paumen, heeft zichzelf herkend op de foto en had het uitstekende idee om ons te contacteren om

zijn oorlogsherinneringen die verbonden zijn met deze fiets te vertellen.

Het Boek ; ;Brussel 1940-1944 ; ;

De kleurendia van Otto Kropf dateert uit de zomer van 1942.
Drie leden van de familie Paumen fietsen in de

omgeving van het Ter Kamerenbos: de twee broers Georges en Stéphane en hun tante Georgette.
Het is

één van de vele uitstapjes die ze met deze bijzondere fiets gemaakt hebben.

Het loont de moeite ook even stil te staan bij de geschiedenis van de triplet.
Tijdens de vlucht van mei 1940

brengt de vader van Georges en Stéphane, een ambtenaar, snel documenten in veiligheiD. De moeder blijft

alleen achter met haar twee zonen in hun woning in Schaarbeek.
Op 18 mei verlaat het trio op zijn beurt de

stad en trekt naar een verwant in Zuid-Frankrijk.
Hun treinreis eindigt echter in de buurt van het

gebombardeerde Doornik.
De tocht wordt voortgezet, met hebben en houden in de armen.
De familie is in

de buurt van Armentières wanneer opnieuw gebombardeerd wordt.
De Paumens ontsnappen zonder

kleerscheuren, maar even verderop ligt een man onder het puin.
De twee jongens helpen de man te

bevrijden.
De man heeft een verbrijzeld been, maar kan gered worden.
Om hen te bedanken schenkt de

echtgenote van de man de triplet, waarmee de familie Paumen naar Brussel rijdt.

De fiets wordt vanaf dan voor allerlei uitstapjes gebruikt.
De twee broers gaan ermee kamperen met de

Natuurvrienden.
De speciale fiets dient ook voor de ravitaillering en voor het transport van voeder voor de

konijnen.
De zak ligt dan op de plaats in het midden.
De fiets heeft grote luchtbanden, die al snel niet meer

verkrijgbaar zijn.
Het is dit technische detail dat Georges Paumen in staat stelt de foto te dateren in de

zomer van 1942.
Nadien worden de sterk beschadigde banden vervangen door touw, wat nog niet het geval

is op deze foto.

Na de oorlog wordt de triplet omgevormd tot tandem, maar blijft een rol spelen in de familiegeschiedenis.

Het is dankzij de fiets dat de kleinkinderen van Georges hun grootvader herkend hebben op het voorplat

van Brussel 1940-1944.
Ze besloten hem het boek te schenken als kerstcadeau.
Dank aan Georges

Paumen die ervoor gezorgd heeft dat deze foto meer is geworden dan een vluchtige momentopname.

We kennen vooral zwart-witbeelden van de Tweede Wereldoorlog:

bombardementen, veldslagen, gruwel.
Die beelden zijn uiteraard

historisch correct, maar ze geven het alomvattende fenomeen dat

de oorlog is geweest niet volledig weer.
De ervaringen van slachtoffers,

burgers en soldaten waren allerminst eenduidig.
Op basis

van nieuw en uniek beeldmateriaal toont Chantal Kesteloot andere

getuigenissen van de oorlog.
Het resultaat is verbluffend en confronterenD.

Chantal Kesteloot heeft een heuse fotografische oorlogsgeschiedenis

van Brussel samengestelD. De oorlog dringt het dagelijkse leven

binnen, op een even brutale als banale manier.
De propagandabeelden

van de Duitse bezetter willen koste wat het kost bewijzen

dat het leven gewoon doorgaat: lachende gezichten, weldoorvoede

mensen.
Clandestiene beelden en gerechtsfoto’s tonen het geweld,

de ontwrichting van de samenleving, de ellende.

De oorlog in de hoofdstad is een zeer zichtbare, nabije oorlog.

Chantal Kesteloot haalt uit de fenomenale collectie unieke beelden

een aantal thema’s naar voren: het begin van de oorlog, de vernielingen

van 1940, de aanwezigheid van de bezetter, de collaboratie,

ontspanningscultuur tijdens de bezetting, de overheid, het dagelijkse

leven in de meest brede zin van het woorD.

De Franstalige versie van de reeks verschijnt bij Editions Luc Pire.

De geest van koning Leopold II en de plundering van de Congo      Hochschild  Adam      Belgische geschiedenis

De moslim filosoof Ibn Chaldoen schreef het reeds in de 14e eeuw: “Zij die veroverd zijn, willen de veroveraars altijd nabootsen in zijn voornaamste kenmerken  in zijn kleding, zijn ambachten en in al zijn onderscheidende eigenheden en gebruiken.
Hochschild eindigt zijn boek met de parallel tussen Mobutu en de ‘zwarte koning’ Leopold II, meer dan een eeuw vroeger.
De eerste, Afrikaans dictator eerste klasse, werd op de troon geholpen door het postkoloniale België, de V.
S.
en de Verenigde Naties.
Die historische putsch ging ten koste van legitiem verkozen leider Patrice Lumumba en van het Kongolese volk.
Op het hoogtepunt van zijn macht schafte Mobutu zich een protserige villa aan, nota bene vlak bij de villa die Leopold bouwde aan de Franse Côte d’Azur.
Op dat ogenblik was hij één van de rijkste mensen ter wereld (ook net als de Belgische koning eertijds) met een geschat vermogen van 4 miljard dollar.

In de categorie ‘reisboeken’ is De geest van Leopold II een bijzonder spannende reis door een onbekend stuk vaderlandse en Kongolese geschiedenis.
Het toneel is, naast het ‘donkere’ binnenland van Kongo, de klassieke Atlantische driehoek - meer dan 50 jaar nadat de slavernij in de meeste kolonies officieel werd afgeschaft.
Orgelpunt in die driehoek is Brussel, waar een gefrustreerde koning zich zelf al jaren zat op te geilen met dromen van een kolonie waar hij zijn machtswellust kon botvieren.
Zijn ambities worden bezegeld in de conferentie van Berlijn in 1885 waar het Afrikaanse continent vakkundig werd verdeeld onder de Europese koloniale machten, in afwezigheid van ook maar één Afrikaan.
Wanneer jaren later ene E.
D. Morel, een Engelsman die voor een reder werkt, in de haven van Antwerpen een merkwaardige vaststelling doet, gaat een bal aan het rollen die zal uitgroeien tot de eerste grote mensenrechtencampagne van deze eeuw.
In deze campagne speelden verschillende Afro-Amerikanen uit de V.
S.
een belangrijke rol, Washington was overigens één van de hoofdsteden waar Leopold de meeste moeite mee had om ze te overtuigen van zijn zg.
goede bedoelingen met Kongo.

Morel had opgemerkt hoe er van Kongo alleen maar tonnen rubber en andere grondstoffen binnen kwamen, nooit gingen er andere goederen terug in de plaats.
Nu was Morel een overtuigd voorstander van vrije handel onder de volkeren.
Ten tijde van de Congo-controverse honderd jaar geleden vormde de idee van volledige politieke, sociale en economische mensenrechten een ernstige bedreiging voor de gevestigde orde van de meeste landen op aarde.
En dat is vandaag de dag nog steeds zo.
Dat laatste zinnetje is zeer belangrijk.
Want daarmee trekt de auteur de lijn door, recht vanuit de donkere 19e eeuw met zijn vreselijke mistoestanden, die de basis vormen voor veel problemen vandaag.
Vooral in AfrikA.

En dan deze bewonderenswaardige man, deze Edmund Dene Morel is de geestelijke vader van het gedachtegoed dat meer dan een halve eeuw later zou leiden tot de oprichting van organisaties zoals Amnesty International.
100 jaar geleden reeds belichaamde hij het menselijk geweten en vermogen tot gerechtvaardigde verontwaardiging die aan de basis liggen van dat gedachtegoeD.

Over het monster zelf, de zwarte prins die zijn eigen land, het onbeduidende koninkrijk België diep minachtte, zijn dochters verstootte en wiens hebzucht geen grenzen kende, kan je alleen maar verbijstering voelen.
Alle paleizen die hij bouwde, een groot deel van het monumentale Brussel dat we nu kennen en zijn plannen voor een oprijlaan van Laken naar ‘zijn’ pompeuze badstad Oostende, ja, de koninklijke serres zelf.
Dat alles is gebouwd op de rug van miljoenen rubberslaven die als kanonnenvlees figureerden in één van de belangrijkste misdaden in de geschiedenis van de mensheiD. Eén van Leopold’s uitvoerders was Léon Rom, een ongemeen wreed figuur die hoogstwaarschijnlijk model stond voor de moordzuchtige Kurtz uit ; ;Heart of Darkness ; ; van Joseph Conrad één van de Afro-Amerikanen die in Congo terechtkwamen.
Dit boek was en is nog steeds één van de vernietigendste aanklachten tegen het imperialisme in de gehele literatuur.
De hallucinante figuur van Kurtz werd veel later gebruikt door Francis Ford Coppola in ; ;Apocalypse Now.
; Of hoe een historisch Belgisch kolonel hoofdpersoon kan worden in een film over Vietnam.
De wreedheden waren en zijn nog steeds dezelfde.
God zij dank zijn er mensen zoals E.
D. Morel en de anderen.
En gelukkig zijn er schrijvers die hun verhaal steeds opnieuw vertellen en de geschiedenis hun ware gelaat laten zien.
Zoals Adam HochschilD. En zoals Ludo de Witte recent met de moord op Patrice LumumbA. Beide boeken zouden verplichte kost moeten zijn in elke Belgische klas geschiedenis.

De eerste vraag die opkomt na het lezen: wanneer gaat dit land zijn verontschuldigingen eens aanbieden aan het Kongolese volk?

De Belgische koning Leopold II verwierf ruim honderd jaar geleden de Congo.
In zijn boek De geest van koning Leopold II en de plundering van de Congo (Meulenhoff; * 44,90) beschrijft de Amerikaan Adam Hochschild de gewelddadige uitbuiting van de Afrikaanse bevolking en de internationale protestbeweging hiertegen.
De Belgische historicus Jean Stengers heeft in de Brusselse krant Le Soir het boek bekritiseerD. Hij betwist niet de zeer ernstige misstanden en misdaden in Leopolds Congo, maar wel de enorme aantallen slachtoffers van het koloniale regime, die Hochschild noemt.

Waartoe een voetnoot al niet kan leiden.
Enkele jaren geleden las de Amerikaanse schrijver Adam Hochschild een boek waarin een voetnoot was opgenomen met een citaat van Mark Twain.
Hierin maakte de auteur melding van zijn deelname aan een internationale campagne tegen de slavenarbeid in de Congo ten tijde van de Belgische koning Leopold II.
Leopolds agenten en militairen oefenden rond 1900 in de Congo een waar schrikbewind uit, waarbij, zo werd meegedeeld, vijf tot acht miljoen Afrikanen om het leven waren gekomen .

Voor Hochschild was deze voetnoot, die hij met verbijstering las, aanleiding zich te verdiepen in de geschiedenis van deze voormalige Belgische kolonie, die van 1885 tot 1908 particulier eigendom was van Leopold II.
Zijn onderzoek leidde tot het boek King Leopold's Ghost - A Story of Greed, Terror, and Heroism in Colonial AfricA. Bij het verschijnen van de Nederlandse vertaling - De geest van koning Leopold II en de plundering van de Congo - was Hochschild even in NederlanD.

'Toen ik begon te lezen werd het me duidelijk dat zich daar een groot menselijk drama heeft voltrokken', zegt hij tijdens een gesprek in Amsterdam.
'Allereerst is dit een vergeten holocaust.
In die periode daalde de Congolese bevolking met tien miljoen mensen.
Dit verlies heeft de omvang van de holocaust door de nazi's en van de goelag van Stalin.

'Vervolgens ontdekte ik dat er een vergeten mensenrechtenbeweging is geweest.
Dit was een grote beweging en aangezien ik al geruime tijd ben geïnteresseerd in mensenrechten, als activist en als schrijver, verbaasde me dat.
En toen ik de hoofdpersonen beter leerde kennen, realiseerde ik me dat ik, zelfs als ik een romancier zou zijn, nooit zo'n fascinerende groep mensen had kunnen bedenken.
De schurken en de helden hebben elkaar allemaal, net als de personen in een roman, op een gegeven moment ontmoet, en deze ontmoetingen vastgelegd in brieven en dagboeken.

'Ik heb het boek geschreven, omdat ik merkte dat het hier gaat om een groot moreel dramA. Het is een drama dat vragen oproept over grotere kwesties.
Allereerst de vraag die al enkele duizenden jaren wordt gesteld: hoe kunnen mensen zo wreed zijn? En een andere vraag is hoe zelfs te midden van gruwelijk kwaad en enorm leed er toch enkele mensen zijn die de wereld met andere ogen zien en beseffen dat ze dit kwaad moeten bestrijden.
'

Hochschild beschrijft in zijn boek, waaraan hij drie jaar werkte, het eerste hoofdstuk van de Belgische koloniale geschiedenis.
Aan het begin van die geschiedenis stonden de ontdekkingsreiziger Stanley, die in 1877 de loop van de reusachtige rivier de Congo volgde en in kaart bracht, en koning Leopold II, die in tegenstelling tot zijn Belgische onderdanen vurig verlangde naar een kolonie.
Macht en geld wilde hij, maar dit verlangen werd, schrijft Hochschild, 'met een sterk humanitair sausje overgoten'.

De koning gaf Stanley opdracht de Congo voor hem te veroveren en deze deed dat door de Congolese stamhoofden te confronteren met voor hen beangstigende trucs en onbegrijpelijke verdragen.
Vervolgens bewerkstelligde Leopold op sluwe wijze dat Amerika, Duitsland en in zekere zin ook Frankrijk zijn aanspraken op de Congo erkenden.
De koning, die voorwendde de Arabische slavenhandel te willen bestrijden en de inheemse bevolking te willen helpen bij hun ontwikkeling, werd na de Afrika-conferentie in Berlijn in 1884 de absolute heerser over een kolonie die vele malen groter was dan België.

Langs de rivier de Congo werden nederzettingen gebouwd en er werd een privé-leger opgericht, de Force Publique, die uitgroeide tot een troepenmacht van negentienduizend man.
Dit leger trad echter niet op tegen de slavenhandel, maar was het instrument om de Afrikanen te dwingen voor Leopold en de concessiemaatschappijen te werken.
Dorpen werden geplunderd en platgebranD. De Afrikanen werden geketend en moesten als dragers fungeren.
Na 1895 werden ze met bruut geweld gedwongen de zeer profijtelijke wilde rubber in de regenwouden te oogsten.

Wie niet het vereiste quotum rubber afleverde, blijkt uit Hochschilds boek, werd wreed mishandeld of gedooD. Vrouwen werden gegijzeld en mannen gegeseld met de chicotte, een zweep van gedraaide repen luipaardenhuiD.

Als gevolg van deze terreur daalde tussen 1880 en 1920 de Congolese bevolking 'met ten minste de helft'; dit betekent met 'ongeveer tien miljoen mensen'.
Het gaat hier om schattingen.
Hochschild: 'Ik blijf zeggen: de achteruitgang van de bevolking.
Dit is wat anders dan te zeggen dat tien miljoen werden gedood, maar de meesten werden gedooD. In die periode liep echter ook het geboortecijfer terug.
Je moet precies zijn in die zaken.
'

In zijn boek noemt hij als grootste oorzaken van de halvering van de bevolking: moord, honger, ontbering en uitputting, ziekten en een daling van het geboortecijfer.

H OCHSCHILD benadrukt dat destijds ook in andere kolonies misdaden werden gepleegD. 'Duitsers pleegden genocide op het volk van de Herero's in wat nu Namibië is.
Het is belangrijk te erkennen dat alle Europese machten die koloniën bezaten met wilde rubber, zich hebben gedragen zoals Leopold; de Portugezen in Angola, de Fransen in Frans Congo en andere Afrikaanse kolonies, de Duitsers in Kameroen.
Voorzover we weten liep in al die rubbergebieden de bevolking terug met 50 procent.
Overal dus was het aantal doden groot, maar het verschil is dat je nergens op een bepaald individu kunt wijzen, zoals in het geval van LeopolD.'

Dat verklaart vermoedelijk waarom de eerste mensenrechtenbeweging van deze eeuw zich concentreerde op de Congo.
Deze beweging ontstond na alarmerende berichten van vooral Amerikaanse, Britse en Zweedse zendelingen.
De eerste was de zwarte dominee George Washington Williams die aanvankelijk, net als vele anderen, onder de indruk was van de 'nobele bedoelingen' van LeopolD.

Maar na een reis van zes maanden door de Congo in 1890 schreef hij een 'Open brief' aan de koning, waarin hij zei dat Stanley een tiran was geweest, dat er geen sprake was van de beloofde kruistocht tegen de slavernij, maar dat 'Uwe Majesteits regering betrokken is bij de slavenhandel, groothandel en detailhandel.
Ze koopt en verkoopt en steelt slaven.
' Williams sprak onomwonden over 'misdaden tegen de menselijkheid'.

Het was een andere zwarte dominee uit de VS, William Sheppard, die als een van de eersten protesteerde tegen het afhakken van handen in Congo.
Soldaten moesten - om te bewijzen dat ze hadden geschoten om een Congolees te doden en niet om te jagen - een afgehakte hand inleveren.
Soms lieten zij hun slachtoffer in leven en hakten 'slechts' een hand af.
Sheppards artikelen in missietijdschriften leidden ertoe, schrijft Hochschild, dat 'mensen overzee de Congo begonnen te associëren met afgehakte handen'.

Een cruciale rol in de acties tegen het koloniale regime heeft de Brit Edmund Dene Morel gespeelD. Hij was in dienst van de scheepvaartmaatschappij die alle transporten van en naar de Congo uitvoerde.
Morel moest in Antwerpen en in Brussel deze transporten controleren.
Daarbij ontdekte hij dat er wel veel goederen in Antwerpen aankwamen, maar dat er maar heel weinig goederen naar de Congo werden verscheept.
Hij kwam tot de conclusie dat voor het ivoor en het rubber vrijwel niets werd betaalD. 'Alleen dwangarbeid van een afschuwelijke en voortdurende soort kan zulke ongehoorde winsten verklaren', schreef Morel.
'Ik werd geconfronteerd met een geheim genootschap van moordenaars met een koning als deelgenoot.
'

Morel begon samen met de Ier Roger Casement, destijds Brits consul in Afrika, een grootscheepse campagne voor hervormingen in de Congo.
Leopold noemden zij 'de koning der beesten'.
Hun beweging kreeg vooral in Groot-Brittannië en in Amerika veel aanhang.
In België werd Morel ondersteund door Émile Vandervelde, de leider van de Belgische socialisten.

Hochschild: 'Het keerpunt kwam in de jaren 1903-'05.
In 1903 nam het Britse parlement unaniem een resolutie aan, waarin de gebeurtenissen in de Congo werden veroordeelD. En de Belgen lazen dat.
In 1904 kwam Casement met zijn rapport en in 1905 werd het rapport van de commissie van onderzoek gepubliceerD. Dat trok veel aandacht in België.
'

Die commissie van onderzoek was in 1904 door de koning zelf benoemD. 'Leopold had de commissie naar de Congo gestuurd in de hoop dat deze zijn naam van alle beschuldigingen zou zuiveren, maar deze drie rechters deden hun werk correct.
Ze verzamelden getuigenissen en schreven een rapport, waarin het regime in algemene termen werd veroordeelD.'

Eind 1906 zag Leopold zich genoodzaakt zijn kolonie over te dragen aan de Belgische regering.
Maar hij gaf de Congo niet weg, hij verkocht de Congo voor veel geld aan de Belgische staat.

'Ja, ik denk dat die overdracht de verdienste van Morel is geweest', zegt HochschilD. 'De beweging die Morel had geschapen, protesteerde zo krachtig dat de Belgische regering zich zorgen begon te maken.
Ze vreesde dat België een slechte naam in de wereld zou krijgen.
En ze was wellicht ook bang voor economische consequenties.
Ik heb geen concrete bewijzen, maar de regering in Brussel moet zich bewust zijn geweest van pogingen in Engeland om producten uit Portugees Afrika te boycotten, omdat de Portugezen slaven inzetten.

'De Belgische regering zag in dat dit gebied niet in de handen van de koning kon blijven.
De Britse en de Amerikaanse ambassadeur hebben in die tijd verschillende keren samen het Belgische ministerie van Buitenlandse Zaken bezocht met de mededeling: jullie moeten wat doen.
'

De overdracht van de Congo aan België - voordat dat gebeurde, verbrandde Leopold nog snel zeer veel documenten - bracht niet direct een verbetering in de kolonie.
Hochschild: 'Het zou een beter verhaal zijn geweest als ik had kunnen zeggen: Morel redde miljoenen levens en alles veranderde.
Maar de droevige werkelijkheid is dat er niet alleen in de Congo, maar ook in de Franse kolonies in equatoriaal Afrika, in Kameroen en in Angola nog zoveel geld te verdienen viel met wilde rubber dat het systeem van dwangarbeid werd gehandhaafD.

'De veranderingen die zich uiteindelijk in de Congo en elders voltrokken, kwamen om andere redenen tot stanD. Rond 1911 kelderde de rubberprijs.
En na de Eerste Wereldoorlog ging België zich realiseren dat de verliezen onder de Congolese bevolking zo groot waren dat, als het systeem van dwangarbeid zou voortduren, er uiteindelijke geen arbeidskrachten meer zouden overblijven.
' ;

Marinekorps Flandern      Ryheul Johan      Belgische geschiedenis

De Eerste Wereldoorlog betekende op militair gebied veel meer dan de stellingenoorlog in de Westhoek alleen.
Over een territorium van het IJzerfront tot de Nederlandse grens regeerde het illustere Marinekorps Flandern.

De opdracht van het Marinekorps was dan ook cruciaal : van hieruit werd de strijd op én in de Noordzee uitgevochten, en werden de bevoorradingsroutes naar en van Groot-Brittannië onder vuur genomen.
De havens Zeebrugge en Oostende werden de uitvalsbases voor de Duitse onderzee- en torpedoboten.
Gezien het uitermate strategische belang ervan, bouwde het korps een onwaarschijnlijk netwerk uit van gigantische kustbatterijen, bunkers, loopgraven, en vliegvelden.
In het oosten werd de Hollandstellung aangelegD. De Brugse binnenstad was het zenuwcentrum van wat haast een aparte militaire staat leek.
De Marine-infanterie-eenheden namen deel aan de Slagen bij Ieper en groeven zich eveneens in aan de oevers van de IJzer.

Het Marinekorps beschikte over eigen luchtmachteenheden waarin vliegeniers als Osterkamp en Christiansen roem oogsten.
Ze voerden verkenningen uit, vielen met torpedo's schepen aan, bestookten de troepen in de loopgraven en leverden luchtgevechten met geallieerde toestellen die de installaties aanvielen.

Marinekorps Flandern is een volledig her- en vooral bijgewerkte uitgave van Johan Ryheuls studie die in 1996 verscheen.
De voorbije jaren diepte hij uit archieven en bij de betrokken families in Duitsland verloren gewaande documenten op die een heel nieuw licht werpen op de geschiedenis die West-Vlaanderen tekende.

Marinekorps Flandern is een ware encyclopedie van de West-Vlaamse bezetting.

De oorlog ter land :

De Duitse kustbatterijen in Vlaanderen (Knokke, Uitkerke, Wenduine, Zeebrugge, Blankenberge, Bredene, Koekelare, Stene, , Vlissegem, Raversijde, Oostende, Esen .
) het leven in en rond de batterijen, de bemanningen en hun inzet, de overblijfselen ervan in de 21ste eeuw.
De lazaretten en andere faciliteiten.
De operaties Strandfest en Hush in het kader van de 3de Slag bij Ieper...

Oorlog ter zee :

De Kaiserlichte Werft Brugge, de havens van Oostende en Blankenberge, de U-Boot Flotillen Flandern in Zeebrugge en de inzet ervan in de Noordzee, details over de onderzeeboten en hun verschrikkelijke operaties, de U-boot commandanten, de Torpedoboten, de gezonken U-boten voor de Vlaamse kust, de mijnenvelden, ...

Bijzonder vernieuwend is de studie van de raids van de Royal Navy op Saint-Georgesday met ondermeer de HMS Vindictive en de helletochten naar de havendammen van Oostende en Zeebrugge, wat resulteerde in de identificatie van twee onbekende Britse officiersgraven in Zeebrugge...

Oorlog in de lucht :

Seeflugstations Flandern (Zeebrugge, Oostende, Nieuwmunster), de Torpedostaffeln, Küstenfliegernabteilungen en de illustere Marine Feldjagstaffeln en Landfliegerabteilungen te Koolkerke, Jabbeke, Moorsele, Mariakerke, Nieuwmunster, Gistel ...Met dag na dag rapportage van de luchtgevechten en bombardementen met de geallieerden.

Johan Ryheul (° 1964) wordt internationaal aanzien als dé autoriteit van het Marinekorps.
Hij is de medebezieler van het internetforum Eerste Wereldoorlog dat vandaag een onuitputbare bron is met duizenden leden.
Zijn eerste versie van Marinekorps Flandern werd in het Duits uitgegeven.
Hij verleende zijn medewerking aan documentaires van BBC en History Channel.

Reizigers door de Grote Oorlog      Thiry  A. & D.van Cleemput      Belgische geschiedenis

Tijdens de Eerste Wereldoorlog wordt in Parijs een Belgische gevechtseenheid   gevormd, het ACM – les Autos-Canons-Mitrailleuses, die opereert met pantserauto’s.
Koning Albert I schenkt dit elitekorps aan de Russische tsaar.
Vierhonderd Belgische oorlogsvrijwilligers vertrekken naar het Russische front.
Om er strijd te leveren tegen de Duits-Oostenrijkse vijanD. Ze krijgen de chaos van de Russische revolutie over zich heen én beginnen aan een moeizame tocht die hen dwars door Siberië en China voert.
De start van een verrassende en fascinerende reis die hen als oorlogshelden tot in de Verenigde Staten zal brengen.
Reizigers door de Grote Oorlog vertelt het verhaal van vrijgevochten Belgen die ten oorlog trekken.
De lezer treedt in de voetsporen van Marcel Thiry, Julien Lahaut, worstelkampioen Constant le Marin en andere markante korpsleden.
Meer dan honderd originele foto’s illustreren hun odyssee.
Een panoramische en onvergetelijke terugblik.

In 1915 is het eerste pantserkorps ter wereld, de Autos-Canons-Mitrailleuses, gelegerd aan het IJzerfront.
Het is de eerste volledig autonome legereenheid en bestaat uit vierhonderd Belgische oorlogsvrijwilligers die met bewapende wagens, motoren en fietsen ten strijde trekken.
Hun leven verandert drastisch wanneer koning Albert I het korps aan de Russische tsaar schenkt.
De soldaten schepen in naar Sint-Petersburg en worden in 1916-17 ingezet tegen de Duitsers en Oostenrijkers in Oekraïne.
Na de Russische Revolutie en de dood van de tsaar trekt het corps door het woelige Siberië, China en de Verenigde Staten.
Pas in 1918 komen ze aan in België, na een wereldreis van 3 jaar.

August Thiry en Dirk Van Cleemput brengen het spannende relaas van vrijgevochten Vlamingen, Walen en Brusselaars en zorgen voor een onderhoudende herdenking, negentig jaar na de feiten.

Weinig mensen weten dat België een der allereerste afdelingen pantserauto’s bezat.

In 1915 wordt in Parijs een Belgische gevechtseenheid gevormd, het ACM – les Autos-Canons-Mitrailleuses, die opereert met gepantserde auto’s.
Doordat het westelijk front al spoedig stagneert in een loopgravenoorlog, is er voor het korps geen emplooi meer.

Koning Albert I schenkt dit elitekorps aan de Russische tsaar.
Vierhonderd Belgische oorlogsvrijwilligers vertrekken naar het Russische front, dat nog steeds in beweging is en waar ze nuttiger werk kunnen leveren voor de geallieerde zaak.
Zij worden ingezet aan het Galicische front, tegen de Duits-Oostenrijkse vijand en nemen deel aan enkele offensieven, die telkens op niets uitlopen.
Om propagandaredenen wordt het optreden van het korps flink opgeblazen.
Zo circuleert in Franse tijdschriften het (volledig verzonnen) indianenverhaal van een Belgische raid, meer dan 100 km achter de Oostenrijkse linies.
Het levert wel 100 verse rekruten op voor het korps.

Dan breekt 1917 aan, met kort na elkaar twee Russische revoluties: die van Kerenski en die van de bolsjewieken onder Lenin en Trotski.
De Belgen zijn ontzette getuigen van de januari-bloedbaden (1918) in Kiev.
Ze krijgen de chaos van de Russische revolutie over zich heen en beginnen per trein aan een moeizame tocht die hen dwars door Siberië en China voert.
Regelmatig komen zij in botsing met gewapende bendes bolsjewieken die hun wapens opeisen, wat de Belgen telkens weigeren uit gezond zelfbehouD. Onderweg deserteren vier manschappen om zich aan te sluiten bij de ‘Witten’, de contrarevolutionaire troepen van de Kozakkenhetman Semjonov.
Uiteindelijk bereiken ze Vladivostok, waar ze op 25 april 1918 geëvacueerd worden met een Amerikaans oorlogsschip, de Sheridan.
Aan boord wordt de militaire discipline opnieuw vaster aangesnoerD. De vrijgevochten mentaliteit van de Belgen was hun nominale aanvoerder, generaal de Ryckel, al lang een doorn in het oog.
Officieren en gewone soldaten gingen volgens hem (en volgens de gebruiken van die tijd) veel te familiair met elkaar om.
Het minste wat je kunt zeggen is dat ze weinig geluk hadden met hun bevelhebbers bij het Russische hoofdkwartier.
De Ryckel was een salongeneraal die zijn comfortabel onderkomen in Petrograd (St.
-Petersburg) één enkele keer verruilde voor de modder achter het front bij een bezoek aan ‘zijn’ ACM-manschappen.
Vermoedelijk door zijn toedoen kregen zij de reputatie van onhandelbare en tuchtloze bende herrieschoppers, aangetast door de bolsjewieken.
Een reputatie die zij tijdens hun tocht door de Verenigde Staten niet meer kwijt zouden raken.

Van San Francisco tot bij hun aankomst in New York in mei 1918 mogen ze in alle grote steden in militaire parades opdraven als oorlogshelden uit “brave little Belgium.
”

Op 23 juni ontschepen ze eindelijk in Bordeaux.
Onmiddellijk volgt de ontnuchtering: hier zijn ze geen helden meer, maar een onooglijk groepje soldaten in een miljoenenmassA. Op 15 juli 1918 wordt het ACM ontbonden.
In Rusland laten zij hun 11 doden achter op het kerkhof van Tarnopol.

Bespreking

De auteurs illustreren hun odyssee met meer dan 100 originele foto’s, waarvan een aantal van verrassend goede kwaliteit.
Dit is in de eerste plaats te danken aan de medewerking van Richard Boijen, archivaris van het documentatiecentrum van het Koninklijk Legermuseum Brussel, die in 2007 overleed, nog voor het boek voltooid was.
Zij maakten eveneens dankbaar gebruik van talloze documenten in het bezit van nakomelingen van de ACM-leden.

Reizigers door de Grote Oorlog is een bijzonder boeiend tijdsdocument doordat de auteurs veel dagboekverslagen enz.
verwerkt hebben, waardoor je onverbloemd de vaak miserabele leefomstandigheden leert kennen maar ook de even vaak racistische en bekrompen mentaliteit van de Belgische militairen.
Vooral hun antisemitisme komt ons nu als bijzonder stuitend over.

Tenslotte volgen Thiry en Van Cleemput de verdere lotgevallen van een aantal ACM-leden na de oorlog, ook van de ‘deserteurs’ die in Rusland bleven om te vechten tegen de bolsjewieken.
De meesten vormden immers levenslang een hechte groep wapenbroeders.
In zijn boek Passage à Kiew (1990) verwoordt Marcel Thiry (geen familie van de auteur) treffend hoe de Belgische militairen de Russische Oktoberrevolutie hebben ondergaan: “Hoe konden we in die tijd iets weten van de gigantische gebeurtenissen die zich rondom ons voltrokken.
On voit mal les montagnes quand on y habite” (p.
287).
Gelukkig voor de hedendaagse lezer voorzien de auteurs regelmatig achtergrondinformatie uit andere bronnen om deze lacune in de dagboeken van de Belgen op te vullen.
Met hun boek brengen zij een totaal onbekend wapenfeit onder de aandacht van een ruim publiek en van het collectieve geheugen.
Geen geringe verdienste: op dit ogenblik is er bij ons weten geen enkel Waals of Vlaams schoolboek geschiedenis dat het verhaal van het ACM brengt.
Ook in buitenlandse studies zal men het tevergeefs zoeken.
De 400 Belgen waren maar een miserabel kleine zandkorrel in de machinerie van de Grote Oorlog, vergeleken met de analoge avonturen van het Tsjechisch Legioen.
Maar die waren dan ook met honderd maal meer - 40.
000.

Keizer Karel V 1500-1558      Blockmans Wim      Belgische geschiedenis

Dit is een absoluut onbetwistbaar meesterwerk van de eminente Vlaamse Keizer Karel-specialist en befaamde maatschappijhistoricus Wim Blockmans (geB. 1945), die aan de universiteit van Leiden doceert.
Keizer Karel V 1500-1558 is een schoolvoorbeeld van meeslepende synthetische geschiedschrijving, wetenschappelijk en toegankelijk tegelijkertijd, een pareltje voor zowel het brede publiek als voor de geschoolde historicus.
De publicatie is fraai vormgegeven, handig van formaat en niet duur.
Het boek bevat geen plaatjes, maar dat wordt ruimschoots gecompenseerd door de beeldrijke taal van de auteur.
Bovendien worden er geen bochten genomen om te verklaren waarom noodzakelijke bijlagen ontbreken.
Alles zit in de prijs: een beknopt voetnotenapparaat, een chronologie, overzichtelijke genealogieën, kaarten, een selectieve bibliografie en een register van persoonsnamen.

Wim Blockmans heeft, geholpen door zijn grote talenkennis, de verschillende historiografische tradities over Karel V verwerkt en tot eenheid gebracht: de Spaanse, de katholiek-Duits-Oostenrijkse, de Luthers-Duitse, de Belgische, de Angelsaksische, de mediterrane.
Eindeloze lectuur en geduldig compilatiewerk is hier de aangewezen weg want ; ;door de massale overlevering van bronnenmateriaal is niemand in staat het geheel te overzien op basis van eigen oorspronkelijke studie ; ;.

De eerste helft van de 16de eeuw was een cruciale periode, met de verovering van Amerika, de renaissance en het humanisme, de opkomst van het protestantisme en het ontstaan van het pre-kapitalisme.
In dat uitzonderlijke dynamische kader kreeg Karel V (1500-1558) door een speling van het lot buitensporig veel macht toebedeelD. Blockmans gaat niet op zoek naar de persoonlijkheid van de keizer -- die was nl.
helemaal niet uitzonderlijk en zeker niet 'bovenmenselijk' --, maar naar zijn beleid en de gevolgen ervan voor de wereldgeschiedenis.
Hij bouwt zijn boek zorgvuldig via zeven thematische hoofdstukken op, waarbij hij eerst de enorme potentialiteit van het keizerschap schetst en geleidelijk laat zien hoe en waarom Karel faalde.

Na een brede kaderschets onderzoekt hij in de volgende twee hoofdstukken de strategieën van Karel en zijn raadgevers om het immense imperium uit te breiden en samen te houden.
De keizer voerde veel oorlog, vooral tegen zijn twee grote vijanden, Frankrijk en het Ottomaanse rijk.
Blockmans concludeert dat de diplomatieke middelen om conflicten op te lossen onderbenut werden en dat de reputatie en de eer van de Keizer voor alles -- en voor veel menselijk lijden -- kwam.
Vervolgens wordt zijn religieuze politiek besproken.
Karels repressieve beleid tegen moslims en protestanten lag in de lijn van de exclusivistische visie van de middeleeuwse pausen en vorsten.
Hij waande zich een miles Christi, een ridder van Christus.
Karels interne politieke systeem berustte op familiale verbondenheid (cf.
de landvoogdessen), op de loyauteit van hoge adelgeslachten en op een professionele bureaucratie.

In de slothoofdstukken wordt de onhaalbaarheid van de doelstellingen van de keizer aangetoonD. Zijn regering, die hij zelf in het teken van de vrede onder de christenen en de verdediging van de katholieke kerk had willen plaatsen, eindigde in meer oorlogsgeweld, een scheuring binnen de katholieke kerk, een splitsing van zijn dynastie, hogere belastingen, afnemende welvaart en toenemende onverdraagzaamheiD. ; ;Zeker is dat zoveel macht in de handen van één (matig begaafd) persoon, hoe goed ook geadviseerd, tot aberraties heeft geleid… Zelf heeft hij zijn falen scherp ingezien en er de hoogst ongebruikelijke consequentie aan verbonden van zijn aftreden ; ;.
De wil van de keizer won het niet van de kracht van structuren.

Karel V wordt geboren in het Prinsenhof in Gent uit het huwelijk van Filips de Schone en Johanna de Waanzinnige.
Hij is zes jaar oud wanneer zijn vader overlijdt en wordt dan maar meteen 'vorst van de meeste Nederlandse gewesten'.
Op veertienjarige leefijd wordt hij meerderjarig verklaard, ook al zou hij alles behalve vroegrijp zijn geweest.
In principe moet hij nu het regeerwerk op zich nemen, maar in de praktijk hebben zijn raadslieden en opvoeders nog stevig in de pap te brokken.
Een jaar later erft hij de Spaanse kroon en in 1517 trekt hij naar Spanje.
Karel heeft de smaak te pakken en vanuit zijn streven naar een Habsburgse wereldhegemonie dwingt hij dankzij omkoping en bloedvergieten nog meer titels af.
Zo wordt hij in 1521 keizer van het Heilig Roomse Rijk der Duitse Natie.
Tel bij al die Europese gebieden ook nog eens de koloniale (Spaanse) eigendommen en u begrijpt waarom Karel V de keizer genoemd wordt van een rijk ; ;waar de zon nooit ondergaat.
;

Na Karels vertrek naar Spanje wordt zijn bewind over de Nederlanden ondergeschikt en treedt zijn tante, Margaretha van Oostenrijk, op als landvoogdes.
Toch wil hij vanaf 1520 ook de Nederlanden op een meer totalitaire manier gaan besturen.
Maar de vrijwel absolute macht waarmee hij over Spanje en Italië heerst, krijgt hij niet in de Nederlanden.
De voornaamste reden is zijn financiële afhankelijkheid van Statencolleges, die zijn 'beden' moeten goedkeuren.
Bovendien krijgt hij er vanaf 1525 te maken met een reeks stedelijke oproeren tegen onder meer de voortdurende oorlogslast en hongersnooD. De bekendste en wreedst onderdrukte opstand is die van Gent in 1540.
Gent, vandaag bekend als de 'stroppenstad', heeft zijn ongehoorzaamheid duur betaalD. De Gentenaren en nagenoeg al hun hoogwaardigheidsbekleders worden publiekelijk vernederD. Per klasse moeten ze in zwart gekleed en blootsvoets in een processie naar het Prinsenhof lopen, waar ze geknield om vergeving moeten vragen aan de keizer en de landvoogdes.
Helemaal op het einde lopen de 'creesers', die enkel een hemd dragen en een strop om de hals, als symbool voor hun verdiende straf aan de galg.
Globaal gezien wordt het bewind van Karel V voor de Nederlanden als niet erg positief ervaren.
Toch was hij een groot heerser, die zorgde voor de definitieve territoriale afbakening van het gebied van de 'zeventien Nederlandse provinciën'.
Door zijn overwinningen op de Franse koning Frans I heeft hij bovendien het graafschap Vlaanderen definitief losgemaakt van Frankrijk en bij het Heilig Roomse Rijk gevoegD.

Karel V wordt omschreven als een ; ;hard werkende, vrijwel humorloze man die leefde uit de overtuiging door goddelijke uitverkiezing verheven te zijn boven alle schepselen.
; Ondanks deze overtuiging was niets menselijks hem vreemD. Zo had hij vijf kinderen: drie binnen zijn huwelijk met Isabella van Portugal en twee daarbuiten ;

De val van Albert I      Noterman Jacques      Belgische geschiedenis

Zeventig jaar geleden stierf koning Albert.
België en de bevriende landen stonden verstomD. Vanuit alle hoeken van de wereld kwamen blijken van medeleven, ondermeer van Albert Einstein, die in 1933 uit Duitsland was weggevlucht en even in Den Haan had gewoonD. Volgens de officiële versie was de heldhaftige koning-ridder van de Eerste Wereldoorlog en getrainde bergbeklimmer verongelukt door een val van een rots in Marche-les-Dames, nabij Namen.
Albert stierf op 17 februari 1934.
In maart verscheen een eerste boek, in april een tweede en in 1940 stond de teller op niet minder dan 86.
Jacques Noterman heeft dus veel voorgangers.

Naast die officiële versie, begonnen al vlug allerlei geruchten een eigen leven te leiden.
Journalist Jacques Noterman kreeg een tip van ‘een politicus die anoniem wenst te blijven’, vroeg en kreeg na drie maanden een kopie van het dossier en ging op zoek naar de vele onverklaarbare elementen in het dossier.
In het tweede hoofdstuk somt de auteur een aantal mogelijke schuldigen op: de Duitse, Franse of Britse geheime dienst; een bedrogen echtgenoot van een minnares; graaf Xavier de Grunne; een minnaar van koningin Elisabeth; een ruzie in het gezin.
Pas in hoofdstuk 15 sluit de auteur er een deel van uit.
Hij houdt de lezer dus in spanning.

Verder beschrijft hij het decor van die tijd zoals de auto, de rots, het weer, de lichamelijke conditie van de vorst en objecten die verdwenen.
Hij portretteert ook de dramatis personae waaronder een tiental hofmedewerkers en vrienden van de koning, allemaal Franstaligen waaronder enkele inwoners van Marche-les-Dames.
Hij schildert ook een portret van de talentrijke en omstreden koningin Elisabeth en haar minnaars waaronder Albert Einstein en Hendrik De Man.
Bij het nieuws van de dood zei ze geen woord en liet ze geen traan.
Het boek bevat een reeks tegenstrijdigheden en onbeantwoorde vragen.
Het levert boeiende lectuur, die ieders nieuwsgierigheid prikkelt, maar daarom nog geen bewijs levert.
We krijgen ook een gedetailleerd overzicht per uur en minuut van 17 en 18 februari.
Achteraan wordt dat nog eens hernomen in de vorm van een tijdslijn.
Uiteindelijk beschrijft de auteur hoe hij zelf het terrein gaat onderzoeken, de expertiseverslagen en de mogelijke gevolgen als de waarheid of zijn waarheid aan het licht zou komen.
Om uitsluitsel te geven stelt Noterman voor om het lijk op te graven in Laken.

Het boek heeft historisch en wetenschappelijk een grote waarde.
Noterman wijst op tegenstrijdige verklaringen, ongerijmdheden, gemiste kansen, het feit dat Albert al in 1932 een testament zou opgemaakt hebben en een levensverzekering afgesloten van 5 miljoen toenmalige BF, goed voor 3,3 miljoen euro nu.
Hij wijdt ook op het ontbreken van de plaats van overlijden in de akte, het feit dat de overlijdensakte niet werd ingeschreven in de registers van Marche-les-Dames, het weglaten van een lijkschouwing, een bril die samen met de rest van de klimuitrusting pas later ongedeerd werd teruggevonden en onderzoeksrechters die het verband rond het hoofd van de koning lieten en dus de wonde niet zagen.

Maar anderzijds levert hij geen enkel bewijs voor een eventuele moord of zelfmoorD. De auteur is er zelf van overtuigd dat het geen ongeval was.
Hij vermoedt dat Albert vermoord werd in het paleis van Laken en dat zijn lijk nadien naar Marche-les-Dames werd vervoerD. Hij toont aan dat het onderzoek niet volgens de regels is verlopen en concludeert dat er maar twee mogelijkheden overblijven: moord of zelfmoorD. We hebben in ons landje wel meer ervaring met geklungel bij ongevallen en moordpartijen Zijn voorstel om het lijk op te graven lijkt mij utopisch: de koninklijke familie heeft daar niets bij te winnen en ons parlement heeft niet de gewoonte een confrontatie met Laken aan te gaan.

Het boek is interessant voor al wie meer wil weten over het privé-leven van Albert en Elisabeth, over hun liefjes en minnaars en over hun eventuele bastaardkinderen.
Historici moeten intussen geduldig wachten op een degelijke wetenschappelijke studie.

40-45 Boven Schelde, Dender en Durme      De Decker Cynrik      Belgische geschiedenis

Verhalen over luchtgevechten in de streek boven Dender, Schelde en Durme ;

Reisgids naar de Tweede Wereldoorlog      Van Clemen Sam      Belgische geschiedenis

Historicus Sam Van Clemen verdiende als auteur reeds zijn sporen met zijn publicaties ; ;Turnhout tijdens de Eerste Wereldoorlog ; ; en ; ;Turnhout tijdens de Tweede Wereldoorlog ; ; (samen met Harry de Kok).
Hij heeft ook meegewerkt aan ; ;Antwerpen bevrijD. De bezetting en bevrijding in 250 aangrijpende foto's ; ;.
Met zijn reisgids neemt hij ons mee doorheen gans België op zoek naar tekens die ons aan de Tweede Wereldoorlog herinneren.
En dat blijken er heel wat te zijn .

Van Clemen deelde zijn boek in in vier grote delen, aan de hand van de vier belangrijke chronologische fases van de Tweede Wereldoorlog: de mobilisatie en de Duitse inval (1939-1940), de bezetting (1940-1944), de bevrijding en het V-bommenoffensief (1944-1945) en het Ardennenoffensief (1944-1945).
Elk hoofdstuk, op het vierde na, is op dezelfde manier ingedeelD. Na een algemene, maar korte historische beschrijving volgt er een bespreking van de interessante oorlogslocaties, in alfabetische volgorde.
Bij elke locatie wordt uitgelegd wat er precies op die plaats is gebeurD. De lezer krijgt ook informatie over de ligging, de openingsuren (indien van toepassing) en bijkomende informatie.
Op die manier weet je bijvoorbeeld dat bij een bezoek aan het fort van Barchon warme kledij, gepast schoeisel en een zaklamp handig zijn.

In het eerste hoofdstuk komen heel wat forten en bunkers aan bod (Barchon, Eben-Emael, Liezele, Tancrémont).
Wist u dat dat laatstgenoemde fort zich pas op 29 mei 1940 overgaf, een dag na de Belgische capitulatie? Hoofdstuk twee is, zoals gezegd, gewijd aan de periode van de Duitse bezetting.
Hier ligt dus de nadruk op Jodenvervolging (bv.
Dossin-kazerne), bombardementen (Mortsel, 5 april 1943), het verzet (het nationaal monument van de weerstand in Hechtelt), het Duits bestuur (Gestapo-hoofdkwartier in Brussel), enz.
Ook van de periode vlak voor en na de bevrijding vallen heel wat zaken te herdenken: de V-bom op cinema Rex in Antwerpen, de gesneuvelde Canadese soldaten in Maldegem, de omgekomen Poolse vliegeniers in Sint-Denijs-Westrem,

Het vierde hoofdstuk is een beetje een buitenbeentje in het geheel.
Het is namelijk opgevat als een echte reisgids.
We worden via vijf uitgestippelde routes (met kaart) meegenomen langs de belangrijkste plaatsen van het Ardennenoffensief, één van laatste stuiptrekkingen van de Tweede Wereldoorlog.
De routes zijn gebaseerd op een brochure van de Waalse Dienst voor Toerisme, die door de auteur inhoudelijk verder werden uitgewerkt.
De zesde route slingert langs plaatsjes in het Groothertogdom Luxemburg.
Ook hier staat de Slag om de Ardennen centraal.

Dankzij dit eenvoudige, maar duidelijke opzet neemt de auteur ons mee naar meer dan tweehonderd kleine en minder kleine plaatsen (forten, bunkers, monumenten, musea, .
) in België die ons herinneren aan de Tweede Wereldoorlog.
Meer dan honderd foto's illustreren het geheel.
Uiteraard is het boek niet compleet - hoe kan dat ook? Toch is het werk van Van Clemen veel meer dan een gewone reisgids: het is een bron van informatie, een onmisbaar naslagwerk voor die vele kleine, maar o zo interessante verhalen achter de vaak verweerde monumenten en kerkhofmuren.
Bovendien hoef je er niet eens ver te reizen: ze liggen in ieders buurt, zo blijkt.

Negentig jaar geleden kwam de Eerste Wereldoorlog tot een einde.
Veel plekken en bouwwerken in België herinneren ons aan de historische periode van 1914 tot 1918: forten, bunkers, monumenten op slagvelden van weleer, oorlogskerkhoven, musea...Ontelbaar veel bezoekers gaan steeds op zoek naar de sporen van dit levende verleden.
Reisgids naar de Eerste Wereldoorlog is een praktisch naslagwerk over meer dan tweehonderd oorlogslocaties in ons lanD. Het is ook een handige gids, met uitgestippelde routes, detailkaarten en foto's.
Bij elke locatie wordt uitgebreid beschreven welke strijd er tijdens de oorlog is gevoerD. Een veel omvattend boek dat de Eerste Wereldoorlog in kaart brengt en waarbij zowel de Duitse inval, de bezetting, het Ijzerfront, de geallieerde frontsector als de bevrijding en haar nasleep ruim aan bod komen.

Sam Van Clemen (1970) is als historicus gespecialiseerd in oorlogsgeschiedenis.
Hij publiceerde eerder Reisgids naar de Tweede Wereldoorlog, Turnhout tijdens de Eerste Wereldoorlog en met Harry de Kok Turnhout tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Verder werkte hij mee aan Antwerpen bevrijD.

De verkrachting van België      Zuckerman Larry      Belgische geschiedenis

In augustus 1914 stelde de Duitse regering de Belgische een ultimatum; de notulen van de kabinetsraad die een antwoord formuleerde ontbreken al evenzeer als notulen van het kabinet dat een antwoord van de Servische regering op het Oostenrijkse ultimatum zocht.
Er mocht immers geen verdeeldheid blijken.
De Amerikaanse auteur Larry Zuckerman slaagt er toch in een levendig beeld van de kabinets- en kroonraad te schetsen op basis van de notas en haastige krabbels van landbouwminister Helleputte.
Na wat gepalaver en geruzie tussen generaals (ééntje van de koning en ééntje van premier Broqueville) kwam men er uit: België weigerde de Duitse troepen toegang tot ons grondgebieD. Daarop viel het Duitse leger het neutrale België binnen om te kunnen doorstoten naar Parijs.
Het nieuws van executies, platgebrande dorpen en plunderingen schokte toen de werelD. De geallieerde propaganda sprak al gauw verontwaardigd over de verkrachting van België.
Anderzijds rechtvaardigde de vijand zijn optreden met het valse argument te worden bestookt door franc-tireurs, gewapende burgers, zoals in 1870 in Frankrijk was gebeurD.

De controverse hierover bestaat tot op heden.
Frankrijk wilde na de Eerste Wereldoorlog de oorlogsmisdadigers straffen, de Britten heel wat minder en de Amerikanen al helemaal niet.
Zelfs inzake het Belgische recht op een deel van de Duitse herstelbetalingen formuleerden de Britten bezwaren.
Omdat de aard van de bezetting van België nooit is onderzocht was niemand voorbereid op de nazibezetting van West-Europa in 1940, terwijl dat voorbeeld had kunnen volstaan voor wie had willen klaar zien.
Larry Zuckerman uit Seattle, die furore maakte met een geschiedenis van de aardappel, onderzocht de les van de eerste bezetting van België en het waarom en de gevolgen van het niet afdwingen van juridische vervolging van verantwoordelijken.
Feit is dat de meer dan 7 miljoen Belgen die ruim vijftig maanden bezetting moesten verduren constant leefden onder de dreiging van wrede terreur.
Het boek De verkrachting van België beschrijft deze omstandigheden en de blijvende gevolgen ervan.
Het levert een schokkend beeld op dat om bijstelling vraagt van onze huidige kijk op de Eerste Wereldoorlog.
Bovenal pleit de auteur -voor een oorspronkelijk Amerikaans publiek- om internationale gerechtshoven ernstig te nemen, iets waar pas na 11 september een erg bescheiden opening voor lijkt te komen.
Hij had eraan toe kunnen voegen dat de Armeniërs, ondanks de toezeggingen in de vredesverdragen, merkten dat de Turkse verantwoordelijken voor de massamoorden op hun volk in de oorlog nièt werden bestraft en daarom via terreur het recht in eigen handen namen, iets waren de Belgen nooit aan toe gekomen zijn.

Voor augustus 1914 was België de op vijf na grootste industriële macht ter wereld en een van de oudste democratieën, maar de Duitsers plunderden het land leeg en installeerden er een totalitair regime.
Bezet België was een voorbode van nazi-Europa, iets dat de Britse en de Amerikaanse regeringen niet konden of wilden zien.

Zuckerman heeft veel aandacht voor economie.
Duitsers plunderden de vele afdelingen van de Nationale Bank vanaf de eerste oorlogsdagen, legden belastingen op- dé manier om populair te worden in ons land- en, misschien uit eerlijke schaamte- stelden socialistische Duitsers voor de progressieve sociale zekerheid van Duitsland bij ons in te voeren.
Dat gebeurde niet en het zou hoe dan ook onwettelijk zijn geweest.
De reden voor dit alles was dat Duitsland niet was voorbereid op een langdurig conflict, al in oktober waren enkele offensieven afgelast omdat ze door hun munitievoorraad geraakten (p.
109).

Voedsel was het grote probleem.
Engelsen noch Duitsers wilden invoer van etenswaren, maar de Amerikaanse Relief Commission van Herbert Hoover slaagde erin de bevolking te behoeden voor hongersnood en -opstanden.
Hoover deinsde niet terug om krachttermen te gebruiken en de Britse eerste minister Asquith was zijn slachtoffer.
von der Goltz, gouverneur-generaal van bezet België in 1914, en Lloyd George en Churchill die tegen aanvoer van voedsel waren geweest, gaven toe.
Bissing, die Goltz in 1915 opvolgde zag -niet ten onrechte- in de Amerikanen een bron van moreel verzet, zij sjeesden door het land in hun autos alsof zij en niet de Duitsers het land in bezit hadden (de auteur signaleert dat het gerucht bestond dat Wilson inderdaad ons land had opgekocht)!

De onwetendheid of het gebrek aan belangstelling voor de Belgische bezetting bleek duidelijk in 1919 bij de Parijse vredesonderhandelingen.
Om een deel van de aan België beloofde herstelbetalingen in te pikken, eisten de Britten een minimale aanpak van de Duitse roof- en bezettingsmisdaden.
In de jaren daarna groeide het geloof dat de beproevingen van België zich tot de zomer van 1914 beperkten (of zelfs nooit hadden plaatsgevonden) en dat het Duitse leger zich niet slechter had gedragen dan een andere bezettingsmacht.
Critici lieten geen spaan heel van de gruwelverhalen en beweerden dat men de Duitse bedreiging ernstig had overdreven.
De VSA lieten begaan en maakten zo het proces van Nüremberg na 1945 onvermijdelijk.
Het martelaarschap van België was in de ogen van velen een schandelijke leugen i.p.v.een waarschuwing.
Sophie De Schaepdrijver getuigt in het voorwoord dat zij in een speech in de Senaat voor de vaderlandslievende verenigingen besefte dat zelfs deze kringen overtuigd waren van de propagandawaarde van wat bikkelharde feiten uit 1914 waren.
Het boek van Zuckerman is daarom volgens haar erg welkom, zelfs noodzakelijk.

Verkrachting van België

Bijdrage van Jeannick Vangansbeke

zaterdag, 1 januari 2005

Gewijzigd op dinsdag, 3 januari 2006

Larry Zuckerman uit Seattle onderzocht de les van de eerste bezetting van België en het waarom en de gevolgen van het

niet afdwingen van juridische vervolging van verantwoordelijken.

In augustus 1914 stelde de Duitse regering de Belgische een ultimatum; de notulen van de kabinetsraad die een

antwoord formuleerde ontbreken al evenzeer als notulen van het kabinet dat een antwoord van de Servische regering op

het Oostenrijkse ultimatum zocht.
Er mocht immers geen verdeeldheid blijken.
De Amerikaanse auteur Larry Zuckerman

slaagt er toch in een levendig beeld van de kabinets- en kroonraad te schetsen op basis van de notas en haastige

krabbels van landbouwminister Helleputte.
Na wat gepalaver en geruzie tussen generaals (ééntje van de koning en

ééntje van premier Broqueville) kwam men er uit: België weigerde de Duitse troepen toegang tot ons grondgebieD.

Daarop viel het Duitse leger het neutrale België binnen om te kunnen doorstoten naar Parijs.
Het nieuws van executies,

platgebrande dorpen en plunderingen schokte toen de werelD. De geallieerde propaganda sprak al gauw verontwaardigd

over de verkrachting van België.
Anderzijds rechtvaardigde de vijand zijn optreden met het valse argument te worden

bestookt door franc-tireurs, gewapende burgers, zoals in 1870 in Frankrijk was gebeurD.

De controverse hierover bestaat tot op heden.
Frankrijk wilde na de Eerste Wereldoorlog de oorlogsmisdadigers straffen,

de Britten heel wat minder en de Amerikanen al helemaal niet.
Zelfs inzake het Belgische recht op een deel van de

Duitse herstelbetalingen formuleerden de Britten bezwaren.
Omdat de aard van de bezetting van België nooit is

onderzocht was niemand voorbereid op de nazibezetting van West-Europa in 1940, terwijl dat voorbeeld had kunnen

volstaan voor wie had willen klaar zien.
Larry Zuckerman uit Seattle, die furore maakte met een geschiedenis van de

aardappel, onderzocht de les van de eerste bezetting van België en het waarom en de gevolgen van het niet afdwingen

van juridische vervolging van verantwoordelijken.
Feit is dat de meer dan 7 miljoen Belgen die ruim vijftig maanden

bezetting moesten verduren constant leefden onder de dreiging van wrede terreur.
Het boek De verkrachting van België

beschrijft deze omstandigheden en de blijvende gevolgen ervan.
Het levert een schokkend beeld op dat om bijstelling

vraagt van onze huidige kijk op de Eerste Wereldoorlog.
Bovenal pleit de auteur -voor een oorspronkelijk Amerikaans

publiek- om internationale gerechtshoven ernstig te nemen, iets waar pas na 11 september een erg bescheiden opening

voor lijkt te komen.
Hij had eraan toe kunnen voegen dat de Armeniërs, ondanks de toezeggingen in de vredesverdragen,

merkten dat de Turkse verantwoordelijken voor de massamoorden op hun volk in de oorlog nièt werden bestraft en

daarom via terreur het recht in eigen handen namen, iets waren de Belgen nooit aan toe gekomen zijn.

Voor augustus 1914 was België de op vijf na grootste industriële macht ter wereld en een van de oudste democratieën,

maar de Duitsers plunderden het land leeg en installeerden er een totalitair regime.
Bezet België was een voorbode van

nazi-Europa, iets dat de Britse en de Amerikaanse regeringen niet konden of wilden zien.

Zuckerman heeft veel aandacht voor economie.
Duitsers plunderden de vele afdelingen van de Nationale Bank vanaf de

eerste oorlogsdagen, legden belastingen op- dé manier om populair te worden in ons land- en, misschien uit eerlijke

schaamte- stelden socialistische Duitsers voor de progressieve sociale zekerheid van Duitsland bij ons in te voeren.
Dat

gebeurde niet en het zou hoe dan ook onwettelijk zijn geweest.
De reden voor dit alles was dat Duitsland niet was

voorbereid op een langdurig conflict, al in oktober waren enkele offensieven afgelast omdat ze door hun munitievoorraad

geraakten (p.
109).

Voedsel was het grote probleem.
Engelsen noch Duitsers wilden invoer van etenswaren, maar de Amerikaanse Relief

Commission van Herbert Hoover slaagde erin de bevolking te behoeden voor hongersnood en -opstanden.
Hoover

deinsde niet terug om krachttermen te gebruiken en de Britse eerste minister Asquith was zijn slachtoffer.
von der Goltz,

gouverneur-generaal van bezet België in 1914, en Lloyd George en Churchill die tegen aanvoer van voedsel waren

geweest, gaven toe.
Bissing, die Goltz in 1915 opvolgde zag -niet ten onrechte- in de Amerikanen een bron van moreel

verzet, zij sjeesden door het land in hun autos alsof zij en niet de Duitsers het land in bezit hadden (de auteur signaleert

dat het gerucht bestond dat Wilson inderdaad ons land had opgekocht)!

De onwetendheid of het gebrek aan belangstelling voor de Belgische bezetting bleek duidelijk in 1919 bij de Parijse

vredesonderhandelingen.
Om een deel van de aan België beloofde herstelbetalingen in te pikken, eisten de Britten een

minimale aanpak van de Duitse roof- en bezettingsmisdaden.
In de jaren daarna groeide het geloof dat de beproevingen

van België zich tot de zomer van 1914 beperkten (of zelfs nooit hadden plaatsgevonden) en dat het Duitse leger zich niet

geschiedenis.
nl

http://www.
geschiedenis.
nl (c) Histocasa Gegenereerd: 11 March, 2008, 16:24

slechter had gedragen dan een andere bezettingsmacht.
Critici lieten geen spaan heel van de gruwelverhalen en

beweerden dat men de Duitse bedreiging ernstig had overdreven.
De VSA lieten begaan en maakten zo het proces van

Nüremberg na 1945 onvermijdelijk.
Het martelaarschap van België was in de ogen van velen een schandelijke leugen

i.p.v.een waarschuwing.
Sophie De Schaepdrijver getuigt in het voorwoord dat zij in een speech in de Senaat voor de

vaderlandslievende verenigingen besefte dat zelfs deze kringen overtuigd waren van de propagandawaarde van wat

bikkelharde feiten uit 1914 waren.
Het boek van Zuckerman is daarom volgens haar erg welkom, zelfs noodzakelijk.
En

als Sophie -niet echt een hoerapatriot- het schrijft .

Larry Zuckerman, De verkrachting van België.
Het verzwegen verhaal over de Eerste Wereldoorlog.
Manteau, 2004.
Met

woord vooraf door Sophie de Schaepdrijver, Prijs Euro 19.
95

Interview 2 oktober 2004

- Wat was nu precies de Belgische bijdrage aan de geallieerde zaak in 14/18?

Die was substantieel maar moeilijk te vatten voor Britten en Amerikanen.
Tenslotte werden de Britten pas na de oorlog

geconfronteerd met passief verzet, met name in IndiA. Er waren verzetsgroepen zoals La Dame Blanche, die ook in

40/45 weer actief werd, maar bovenal saboteerden de Belgen de bezetter, eerder dan actief te bestrijden.
Vooral de

spoorwegen waren kampioen in dit lijdzame verzet.
België leverde de geallieerden ook de kans om een morele kruistocht

te voeren, maar die kans is niet echt gegrepen, naar mijn bescheiden mening.
Anderzijds gaven de Belgen de Duitse

legerleiding de kans om psychologisch de complottheorie te verspreiden.
Niemand in Duitsland had verwacht dat de

Belgen zouden vechten.

- Waarom wilde Bissing dat de vluchtelingen terugkeerden?

Hij vreesde dat de vooral naar Nederland gevluchte Belgen anders toch naar het leger zouden gaan.
Hij miskende de

mentaliteit van de Belgen, die als het even kon er onderuit probeerden te komen.

- Hielden de Britten zich steeds aan het oorlogsrecht?

Tegen de Duitsers wel.
Maar ze interpreteerden de regels van de hongerblokkade eigenzinnig.
Vooral t.
A.v.
de

Hollanders, die verbazend goed met de Duitsers konden opschieten.

- Hoe stonden Britten en Amerikanen tegenover de oorlogsmisdaden?

De publieke opinie wilde die wel, in Istamboel voerden de Britten ook processen, maar de politieke leiders wilden zaken

doen met Duitsland na de oorlog, en dus vooral geen processen.
Wilsons houding was see no evil, hear no evil, speak

no evil.
Hij zorgde wel voor wat meer geld voor het leger maar bereidde de oorlog niet voor.
Hij wilde bemiddelen en de

Nobelprijs winnen, zoals Teddy Roosevelt, zijn frustratie.
Hij was radicaal tegen processen, helaas.
De Fransen en

Belgen waren voor, bereidden die voor maar konden het niet doorzetten omwille van de obstructie van Londen.

- Was koning Albert niet dezelfde mening toegedaan als Wilson?

geschiedenis.
nl

http://www.
geschiedenis.
nl (c) Histocasa Gegenereerd: 11 March, 2008, 16:24

Absoluut: ook hij meende dat enkel een onderhandeld compromis een einde aan de oorlog kon maken.
En hij was ook

tegen processen, zoals de hele politieke elite in Amerika en EuropA.

- Wat indien je de processen die de Duitsers zelf opzetten in Leipzig na WO I vergelijkt met Nüremberg?

Nüremberg was goed voorbereid door de Amerikanen, Churchill zou gewoon opgeruimd hebben zonder proces.
Pas na

1947 is een aanvalsoorlog beramen een misdaad geworden volgens de conventie van Genève.
Asquith weigerde iets

voor te bereiden.
Het is zo jammer dat het proces tegen Milosevic nu van de rails loopt, allicht ook gevolg van

onvoldoende voorbereiding tijdens de oorlog.
Maar ja, Milosevic genoot aanvankelijk meer dan een beetje steun in de

westerse publieke én officiële opinie .

De lectuur van Tuchmans Guns of August, met name haar beschrijving van de gruwel van Leuven.
Waarom is daar zo

weinig over bekend vroeg ik me af? België was niet uniek door de wreedheid van de Duitsers, ze traden harder op in

Noord-Frankrijk, maar door het absolute sympathieke neutrale van de Belgen, slachtoffers zonder meer.

- Siegfried Sassoon schreef in 1917 dat de Britten voor een nobele zaak, de Belgische onafhankelijkheid, de oorlog

begonnen maar nadien hun doelstellingen wijzigden.
Wat zou u hem zeggen?

Vooreerst dat ik zijn poëzie bewonder, maar Owen nog meer.
Verder dan je de wijze waarop de oorlog gevoerd wordt

nooit moet verwarren met het waarom van de oorlog maar dat hij wel een punt heeft dat de Britten onvoldoende de

Belgische zaak verdedigd hebben want dat was een just cause.
Dat Albert zijn soldaten spaarde en de Britten zo een

groter offer moesten brengen, droeg uiteraard niet bij aan hun idealisme.

geschiedenis.
nl

http://www.
geschiedenis.
nl (c) Histocasa Gegenereerd: 11 March, 2008, 16:24 ;

De Fabriekswacht      Timmermans Dries      Belgische geschiedenis

Vlaamsche Fabriekswacht

In mei 1941 onder de naam Vlaamsche Wachtbrigade opgerichte paramilitaire collaboratie-eenheid, belast met het bewaken van (Duitse) militaire terreinen.
Kwam al snel onder het gezag van het VNV, meer bepaald de DM-ZB. Leden stonden bekend als Vlaamsche Wachters of Fabriekswachters.

In 1941 opgericht om vliegvelden en andere voor de Luftwaffe belangrijke installaties te bewaken.
Vanaf 1943 ging de formatie onder de naam Vlaamse Wachtbrigade formeel deel uitmaken van de Luftwaffe.
In 1944 werd de Wachtbrigade omgebouwd tot Flak-brigade, een luchtdoel-artillerie-eenheiD. In september 1944 week de brigade uit naar Duitsland, maar weigerde op te gaan in de Vlaamse ss-Divisie Langemarck (Waffen-ss*).
In maart 1945 was de formatie nog betrokken bij de verdediging van de Rijn.

Alles is voorbijgegaan als een schaduw      De Staercke André      Belgische geschiedenis

Er is de voorbije tijd heel wat te doen geweest over de mémoires van André De Staercke, gewezen Belgisch topdiplomaat en al actief in de Belgische politiek sinds het begin van de Tweede Wereldoorlog.
Sinds de prille aanvang van de Koningskwestie dus.
De Staercke koos vanaf het begin – bewust – de kant van toenmalig premier Hubert Pierlot, en werd na de bevrijding de secretaris van prins Karel, broer van Leopold III, en de zogeheten Graaf van Vlaanderen.
De Staercke overleed twee jaar geleden, en nam heel wat geheimen mee in zijn graf.
Toch blijft Alles is voorbijgegaan als een schaduw een interessant boek voor wie geïnteresseerd is in hedendaagse geschiedenis.

’Aan de vooravond van mijn 77ste verjaardag heb ik mijn mémoires (van toen De Staercke 37 was - nvdr.
) nog eens herlezen.
Moest ik ze herschrijven, dan zou ik het anders aanpakken.
Allereerst zou ik mijn stijl wat afvlakken.
Door de passie van mijn jonge levensjaren stond ik nog te dicht bij de gebeurtenissen en was ik dermate bevlogen, dat ik me daar nu als bejaarde man niet meer in kan herkennen.
’

De lezer treft deze passage aan op pagina 300.
In feite zou die relativering van De Staercke aan het begin van het boek moeten staan.
Want de lezer die oprecht op zoek is naar de vele nuances en tegengestelde visies die de Koningskwestie eigen zijn en waren, moet nu eerst vele pagina's en hoogdravende volzinnen doorworstelen met galmende verwijzingen naar historische auteurs, vooraleer hij van De Staercke zelf te lezen krijgt dat hij er op rijpere leeftijd wat minder ; ;bevlogen ; ; tegen aan zou zijn gegaan.
En toch, ondanks het feit dat Leopold III een ; ;lamentabele koning ; ; was (p.
228), blijft de dynastie volgens De Staercke een onmisbaar onderdeel van het Belgische landschap.

Heeft hij (altijd) gelijk?

De mémoires van De Staercke pretenderen niet zoals de studies van Albert De Jonghe een wetenschappelijk karakter te hebben.
En dat is in wezen ook onmogelijk, want De Staercke kan door zijn rechtstreekse betrokkenheid onmogelijk het afstandelijke en ongebonden uitgangspunt hanteren dat De Jonghe wel kon.
Kort en bondig: waar De Jonghe in zijn onovertroffen Hitler en het politieke lot van België met documenten, getuigenissen en (gortdroge maar) rake analyses de hiaten aantoont in zowel de leopoldistische geschiedschrijving als in de apologetische geschriften van Spaak en Pierlot, baseert De Staercke zich op zijn persoonlijke (subjectieve) gevoelens en waarnemingen: Leopold III was ; ;een Duitse koning ; ; en als dusdanig een figuur die het vaderland enorme schade heeft toegebracht.

Het Vaderland

De Staercke is op zijn best als hij de ontmoeting en de gesprekken beschrijft die de Belgische regering onder leiding van toenmalig premier Achilles Van Acker en de kersverse regent prins Karel ging voeren met de zopas in Oostenrijk bevrijde Leopold III.
De hele delegatie – op kabinetchef Fredericq van Leopold na – is op dat ogenblik al overtuigd van het feit dat de Koning – op basis van zijn gedrag tijdens de Tweede Wereldoorlog (onder meer zijn ontmoeting met Hitler) – best een stevig mea culpa zou slaan.
Leopold III is zich echter van geen kwaad bewust, en blijft erop hameren dat hij door het slijk is én wordt gesleurd, en dat de ; ;Londenaars ; ; geen plaats verdienen in het naoorlogse België.
Op het einde van dat eerste bezoek wordt Fredericq als het ware manu militari door prins Karel belet om gelijktijdig met de rest van delegatie terug naar België te reizen.
Petit détail: er was aanvankelijk afgesproken dat Fredericq pas na andere leden van de delegatie de Koning zou opzoeken.
Een afspraak waaraan hij – volgens De Staercke – ter plaatse zonder meer zijn voeten heeft gelapt.
Het draagt allemaal niet bij tot het bereiken van een compromis.

Maar intussen speelden zowel Leopold als zijn tegenstanders het begrip ; ;vaderlandsliefde ; ; tegen elkaar uit.
Zoals een morsige pudding waarmee naar believen kan worden gesmeten en geworpen naar elkaar.

Voorlopige conclusie

Het lijdt – ondanks het uitblijven van een definitieve biografie over Leopold – geen twijfel dat zijn bedoelingen na de Achttiendaagse Veldtocht er op de eerste plaats in bestonden de dynastie en dus zijn eigen persoon in het Derde Rijk te handhaven.
In de mémoires van De Staercke worden wel een aantal belangrijke elementen geminoriseerd, zoals de verschillende pogingen van Pierlot en Spaak om in juni 1940 vanuit het gecapituleerde Frankrijk toch tot vredesonderhandelingen met de Duitsers te komen, vooraleer zij door de feitelijke toestand gedwongen werden om naar Londen uit te wijken.
De Staercke is ongetwijfeld een deskundig en bekwaam diplomaat geweest, ook toen hij na de Tweede Wereldoorlog België ging vertegenwoordigen bij de Navo.
Maar hij ging blijkbaar gebukt onder een dualisme dat zijn persoon en zijn wezen beknelde.
Citeren we uit de inleiding van historicus Jean Stengers: ‘(André De Staercke) had vooral oog voor het mannelijk schoon.
Deze man, die zich gepassioneerd overgaf aan het gebed, gaf zich eveneens vrijelijk over aan de zonde.
’ Dat heet dan … de tijd van toen.

Aelbrecht & Isabella      Brepols Catalogus      Belgische geschiedenis

Isabella [Zuidelijke Nederlanden], Isabella Clara Eugenia, ook bekend als aartshertogin Isabella (Segovia 12 aug.
1566 – Brussel 1 deC. 1633), vorstin (1598–1621), nadien landvoogdes van de Zuidelijke Nederlanden (1621–1633), dochter van de Spaanse koning Filips II, die bij de Akte van Afstand (6 mei 1598) de soevereiniteit over de Zuidelijke Nederlanden overdroeg aan haar en haar aanstaande echtgenoot, aartshertog Albrecht van Oostenrijk.
Het huwelijk vond plaats op 18 april 1599 te ValenciA. Na de dood van Albrecht (1621) werd Isabella landvoogdes van de krachtens de Akte van 1598 onder Spaanse soevereiniteit teruggekeerde Zuidelijke Nederlanden.
Zij streefde verder naar een vreedzame oplossing van het conflict met de Republiek der Verenigde Nederlanden, o.
m.
door een hernieuwing van het Twaalfjarig Bestand van 1609, maar de zaak mislukte wegens de overdreven Spaanse eisen.
Na een mislukt complot van jonge edelen tegen het gezag van de Spaanse koning (1632), riep zij, ondanks het verbod van Filips IV, de Staten-Generaal bijeen om de toestand te bespreken, doch zij overleed tijdens de bijeenkomst.
Op het economische vlak spande Isabella zich in voor een rechtstreekse verbinding tussen Antwerpen en de Rijn door het laten graven van de ‘Fossa Eugenia’.

Albrecht [Nederlanden] (Wiener Neustadt 15 nov.
1559 – Brussel 13 juli 1621), aartshertog van Oostenrijk, uit het Huis Habsburg, zesde zoon van keizer Maximiliaan II en Maria van Oostenrijk, dochter van Karel V.
Hij werd aan het hof van Filips II opgevoeD. In 1577 werd hij kardinaal en aartsbisschop van Toledo, zonder evenwel de wijdingen te ontvangen.
Sedert 1581 was hij onderkoning van Portugal, tot hij in 1595 gouverneur-generaal van de Zuidelijke Nederlanden werd te Brussel.
In 1598 huwde hij na pauselijke dispensatie Isabella, dochter van Filips II.
In de Akte van Afstand (6 mei 1598) droeg Filips II de soevereiniteit over de Nederlanden over aan Isabella en Albrecht.
Bleef hun huwelijk kinderloos, dan zouden de Nederlanden naar de Spaanse kroon terugkeren.
Op binnenlands terrein bracht de regering van de aartshertogen economisch herstel, o.
A. dankzij verbeteringen in het muntstelsel, het verlenen van octrooien voor de industrie en het graven van kanalen.
Voorts spanden de vurig katholieke Albrecht en Isabella zich zeer in voor de zege van de Contrareformatie.
Vooral kunstenaars van de hoogbarok profiteerde van hun mecenaat.
Albrechts buitenlandse politiek getuigt van onafhankelijkheid en realisme.
Zo droeg hij bij tot de vrede van Vervins met Frankrijk (1598), dreef de benoeming door van de Italiaan Spínola, die voor Spanje Oostende heroverde op de Republiek (1604), en sloot in 1609 het Twaalfjarig Bestand, dat hij vergeefs poogde te verlengen.
Na zijn dood werd Isabella landvoogdes van de onder Spaanse soevereiniteit terugkerende Zuidelijke Nederlanden.

Slachtoffer van verraad en intrige      Van Dormael      Belgische geschiedenis

5 juni 1568.
Lamoraal, vierde graaf van Egmond, bestijgt met Filips van Horne het schavot en wordt onthoofd op bevel van Alva, in naam van Filips II.

Voorheen genoot Lamoraal van Egmond nochtans het vertrouwen van Karel V en Filips II.
Onder hun bewind was Lamoraal stadhouder geworden in Vlaanderen en Artesië, en bevelhebber van de Spaanse troepen in de Nederlanden.
Maar toen Lamoraal van Egmond zich met Willem van Oranje en Filips van Horne verzette tegen het bestuur van kardinaal Granvelle, was het mooie liedje uit!

Was de militair inderdaad zo briljant? Was zijn politiek optreden zo onhandig? Was hij een twistappel? Een slachtoffer van verraad en intrige? Of eerder een zwakkeling die zijn ambitie boven de vrijheid van de Nederlanden stelde?

Dit boek geeft verrassende antwoorden op basis van boeiend literatuur- en archiefonderzoek.
Het vertelt het fascinerende en tragische levensverhaal van een edelman op een keerpunt, tussen de feodaliteit, waarin edelen raadgevers waren van de koning, en de moderne staat, met een absolutistische vorst die van de adel onderwerping verwacht.

Op 5 juni 1568 wordt Lamoraal, vierde graaf van Egmond, op de Brusselse Grote Markt in naam van Filips II onthoofD. Nochtans leek hij aanvankelijk het volste vertrouwen van de vorst en diens vader te genieten.
In een herwerking van haar doctoraat vertelt Aline Goossens hoe Egmond als edelman op een scharnierpunt tussen middeleeuwse feodaliteit en moderne staatsstructuur moest balanceren, en in al zijn naïviteit als afschrikvoorbeeld werd geslachtofferD.

Lamoraal van Egmond wordt op 18 november 1522 in La Hamaide (Henegouwen) geboren.
Na de dood van zijn broer erft hij de grafelijke titel.
De familie, die oorspronkelijk uit het Hollandse Egmond afkomstig was, had op een paar generaties tijd via lucratieve transacties een enorm fortuin en de bijhorende politieke invloed vergaarD. Ze bewoog zich sinds het regentschap van Maximiliaan van Oostenrijk (1482-1494) in kringen rond het Habsburgse hof, en had zich steeds een trouw vazal getoonD. Zijn vader was kamerheer en een persoonlijke vriend van Karel V geweest, en zelf vecht Lamoraal meermaals aan de zijde van de keizer.
Diens zoon Filips II benoemt hem tot stadhouder van Vlaanderen en Artesië en bevelhebber van de Spaanse troepen in de Nederlanden.

Hoe glansrijk zijn militaire carrière ook was geweest, in zijn politieke leven stapelt hij de mislukkingen op.
Hij toont zich naïef en weinig consequent in zijn politieke beslissingen, ondermeer in zijn aanpak van de godsdiensttroebelen die Vlaanderen en Artesië verdelen, en voelt zich als lid van de oude adel steeds meer bedreigd door de nieuwe staatsstructuur die onder Filips II wordt opgebouwd, en waarin de oude adel zijn politieke macht steeds verder ziet verliezen aan een select kringetje van vertrouwelingen met kardinaal Granvelle als centrale spil.
Wanneer Granvelle in 1564 na groeiend protest van de inlandse adel naar Madrid wordt teruggehaald, zendt de Raad van State Lamoraal van Egmond naar de koning om de zaak van de edelen te bepleiten.
Filips II stuurt hem echter met een kluitje in het riet, en gedesillusioneerd laat hij zich gaandeweg voor de kar van de prins van Oranje spannen.
Ondanks zijn steun aan het Eedverbond der Edelen blijft hij zich echter verzetten tegen de gewapende opstand die Oranje preekt.
Wanneer hij finaal het kamp van de Spaanse kroon kiest en breekt met Oranje, meent hij daarmee zijn loyauteit aan de koning te hebben betoonD. Die laat hem echter door de hertog van Alva arresteren, en op 5 juni 1568 wordt hij in Brussel terechtgestelD. Filips II ziet met zijn executie het laatste streven naar onafhankelijkheid van de adel in de zuidelijke Nederlanden definitief uitgeroeiD.

Het gruwelijke lot van Egmond werd echter al snel een populair literair en artistiek thema dat vooral in de 18de en 19de eeuw steeds meer werd gelinkt met de toenmalige politieke ontwikkelingen.
In de Zuidelijke Nederlanden, Frankrijk en Duitsland werd de onfortuinlijke graaf vereeuwigd als patriot en martelaar die de strijd aanbond met het politieke despotisme, en in de zoektocht naar een eigen geschiedenis vond de jonge Belgische staat in Egmond al snel een nationale held die voor zijn onafhankelijkheid het finale offer had gebracht.
In de biografie ‘Slachtoffer van verraad en intrige.
Graaf Lamoraal van Egmond 1522-1568’ plaatst Aline Goossens deze romantische beschouwingen in een juister daglicht, en reconstrueert aan de hand van diepgaand literatuur- en archiefonderzoek het echte levensverhaal van de vierde graaf van EgmonD. Het resultaat is een sterke wetenschappelijke publicatie die opnieuw de nuances legt die in de voorbije eeuwen bij de mythevorming waren verdwenen.

Kelten en de Lage landen      Clerinx H.      Belgische geschiedenis

De Kelten spreken tot de verbeelding.
Samen met de oude Grieken, Romeinen en Germanen stonden ze aan de wieg van onze beschaving.
Maar eigenlijk weten we zeer weinig over hen.
De verhalen die ons zijn overgeleverd dateren uit de (vroege) Middeleeuwen, toen ze al lang waren opgegaan in de Romeinschristelijke beschaving.
In de 19e eeuw heeft de Romantiek deze verhalen opgesmukt of zelf mythes verzonnen.

Het is helemaal niet duidelijk wie de Kelten waren.
We moeten afgaan op de eerder schaarse archeologische en taalkundige bronnen, en die zijn het niet altijd onderling eens.

In zijn boek probeert Clerinx een genuanceerd en wetenschappelijk onderbouwd beeld te geven van de (Keltische) beschaving in Zuidwestelijk Europa vanaf de Hallstattperiode (v.
A. 1200 v.
C.).
Hij focust daarbij op wat er van de Keltische beschaving overbleef in de Lage Landen (huidige Benelux).
Deze kennis moet noodgedwongen fragmentarisch blijven, omdat de artefacten het zelf ook zijn en niet steeds ondubbelzinnig kunnen geïnterpreteerd worden.
De Kelten zelf (wie dat ook moge voorstellen) hebben bovendien nauwelijks geschreven materiaal nagelaten.
Onze informatie berust dus op bronnen uit tweede hanD. Heel veel vragen staan nog open, en zullen het waarschijnlijk blijven.

Alva en de tiende penning      Grapperhaus      Belgische geschiedenis

Begin van de opstand tegen het Spaanse gezag.
Willem van Oranje geeft leiding aan de opstand tegen Spanje.

In 1568 begon in de Nederlanden de Tachtigjarige Oorlog tegen Spanje die tot 1648 zou duren.
Er was overigens geen sprake van een permanente oorlog gedurende deze periode.
In 1568 viel Willem van Oranje met huurlegers op vier plaatsen tegelijk de Nederlanden binnen om een volksopstand te ontketenen.
Om deze opstand te bekostigen had hij een deel van zijn Nassause bezittingen verkocht.
Het plan werd slecht uitgevoerd waardoor deze opstand mislukte.
Omdat Alva Willem van Oranje zelf niet te pakken kreeg, stuurde Alva de zoon van Willem van Oranje, Filips Willem, die in Leuven studeerde, naar Spanje.
Willem zou zijn zoon nooit meer terugzien.
In Brussel liet Alva Egmond en Hoorne, de medestanders van Willem van Oranje, executeren.
Alva maakte zich nog meer gehaat bij de bevolking en de adel door een zogenaamde ‘tiende penning’ te heffen.
Dit was een heffing van 10 procent van de verkoopprijs bij iedere verkoop van roerend goeD. Voor een handelsland als de Nederlanden was die tiende penning erg hoog.
Bovendien raakten de gewesten hierdoor hun controle over de belastingheffingen kwijt.
Het lukte Alva dan ook niet deze tiende penning te innen.
Hij moest genoegen nemen met een afkoopsom, die door de gewesten bij elkaar was gebracht.

Na de mislukte opstand tegen Alva verbleef Willem voor langere tijd in Frankrijk bij de hugenoten, de Franse volgelingen van Calvijn.
Daar leerde Willem het calvinisme van de adel en de stedelijke burgerij kennen.
Dit in tegenstelling tot het calvinisme, dat in Nederland voornamelijk populair was onder het gewone volk.
Willem was zelf nog steeds katholiek en bleef dat nog enige tijD. Hij bleef strijden voor vrijheid van geloofsuitoefening, ondanks dat zijn medestanders, de calvinisten, het katholicisme verboden in de door hun ‘ hervormde’ gebieden.

In 1572 ondernam Willem een derde poging, nadat een tweede in 1570 opnieuw was mislukt.
Bij deze opstand had hij de steun van de Franse hugenoten en vanaf zee van de watergeuzen.
Het plan was om in juni tegelijkertijd in de aanval te gaan.
Tot Willem’s verrassing waren het de watergeuzen die al op 1 april 1572 een eerste overwinning boekten op de Spanjaarden door de inname van Den Briel in ZeelanD. De plaatsen Vlissingen en Veere volgden.
Bovendien brak in Holland en Zeeland de verwachte volksopstand uit.
In Dordrecht kwamen de opstandige steden bij elkaar en erkenden Willem van Oranje als stadhouder.
Dat hij niet tot staatshoofd werd benoemd, maar stadhouder bleef, kwam voort uit zijn overtuiging dat de opstand niet was gericht tegen de koning, maar tegen de tirannie van AlvA. De zin uit het Nederlandse volkslied Het Wilhelmus: “De koning van Hispanje heb ik altijd geëerD.”, slaat op deze overtuiging.
Het Wilhelmus, een religieus-politiek propagandalied dat Oranjes leiderschap verdedigde, werd in deze periode door een onbekende dichter als een loflied op Willem van Oranje geschreven.

De Tachtigjarige Oorlog (in de modernere geschiedschrijving ook wel De Opstand of de Nederlandse Opstand genoemd) is de naam voor een opstand en strijd in de Nederlanden (1568-1648, met een Twaalfjarig Bestand in de jaren 1609-1621).

Tijdens de oorlog werd de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden een wereldmacht, vooral door de zeevaart.
De Republiek beleefde een Gouden Eeuw op economisch, wetenschappelijk en cultureel gebieD.

Start van de opstand

In de 16e eeuw waren de Nederlanden onderdeel van de Bourgondisch Habsburgse staat.
In 1500 werd Keizer Karel V geboren in Gent.
Hij groeide op in de Nederlanden.
Toen hij afstand deed van de troon in 1556 werd hij opgevolgd door zijn zoon Filips II.
In tegenstelling tot zijn vader was Filips II vooral geïnteresseerd in Spanje.

Enkele jaren voor de troonsafstand van Karel V begon het calvinisme? zich te verspreiden door de Nederlanden, aanvankelijk vooral in de zuidelijke provincies.
In 1566 vond de Beeldenstorm? plaats: calvinisten drongen de katholieke kerken binnen en vernielden de beelden en afbeeldingen van rooms-katholieke heiligen.
Eveneens in 1566 nam een protestantse synode in Antwerpen het besluit over te gaan tot gewapend verzet.
Filips II stuurde hierop de hertog van Alva? als landvoogd naar de Nederlanden, om de opstand te beteugelen.
De bijnaam van Alva was de ijzeren hertog: een naam die hij eer aandeed gezien zijn brute optreden.
Alva nodigde, na zijn aankomst in Brussel in augustus 1567, de edelen van de opstandige gebieden uit voor een gesprek.
De meeste edelen doorzagen dat het een list was: alleen Graaf Egmont en Graaf Horne kwamen opdagen; zij werden meteen gevangen genomen.
Later werden beiden door de Raad van Beroerten ter dood veroordeeld en op de Grote Markt van Brussel onthoofD.

In 1568 probeerde Willem van Oranje, stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht, Alva te verdrijven uit Brussel.
Het ging hier nadrukkelijk om een opstand tegen Alva en niet tegen de koning.
Het vers uit het Wilhelmus, dat omstreeks deze tijd geschreven werd, herinnert hieraan: De koning van Hispanje heb ik altijd geëerD. De Slag bij Heiligerlee op 23 mei 1568 was het eerste treffen tussen de troepen van Willem van Oranje (aangevoerd door Lodewijk van Nassau) en die van AlvA. De slag bij Heiligerlee werd gewonnen door de opstandelingen.
Er was echter nog steeds weinig steun voor Oranje; veel steden verkozen zich niet aan te sluiten bij de opstanD.

Behalve de Raad der Beroerten voerde Alva ook een zware belasting in: de Tiende Penning.
Dit leidde tot bijkomend ongenoegen.
De Watergeuzen, op dat moment een stel zeerovers met een kaperbrief van Willem van Oranje, profiteerden hiervan.
Bij gebrek aan een eigen marine zag Willem in de Geuzen een nieuwe mogelijkheid de troepen van Alva te verslaan en verleende hun het recht zijn rood-wit-blauwe vlag te voeren.
Kaperij was in die tijd een gebruikelijke aanvulling van de maritieme macht van veel vorsten.
Op 1 april 1572 veroverden de Geuzen de Zuid-Hollandse plaats Den Briel.
Omdat deze plaats op dat moment niet verdedigd werd, besloten de Geuzen de stad in hun bezit te houden in naam van de Prins van Oranje.
Op 22 april van dat jaar liet de stad Vlissingen de Geuzen binnen.

Door Alva werd het verzet getypeerd als een opstand, niet als een oorlog.
In 1572 bericht Lodewijk van Nassau aan zijn broer Willem dat de hertog van Alva zeer verbaasd is .
dat de steden zo in opstand komen (les villes se revoltent ainsi).
In brieven, kronieken en dagboeken uit die tijd wordt gesproken over verzet, verlatinghe, afzwering van de landsheer, enz.
Wel hoopte Willem van Oranje sinds 1568 op een volksopstand in de Nederlanden tegen het Spaanse bewinD.

Oranje had intussen zijn broer Lodewijk aangesteld tot leider van de Geuzen.
De bedoeling was dat de Geuzen enkele steden innamen en dat te zelfdertijd een nieuw invasieleger de Nederlanden binnenviel.
Eind mei 1572 vielen de steden Valencijn (Valenciennes) en Bergen in Henegouwen in handen van de Geuzen.

Een maand later, juni 1572, sloot Enkhuizen zich aan bij de opstandelingen.
Later volgden de meeste steden in Holland en ZeelanD. Middelburg, Goes en Amsterdam bleven trouw aan AlvA.

In een vergadering van de Staten van Holland werd nogmaals bevestigd dat Willem van Oranje stadhouder van de koning was.
Nog altijd was de opstand alleen gericht tegen Alva en niet tegen het koninklijke gezag.
Een zwager van Willem van Oranje veroverde inmiddels grote delen van Gelderland, waaronder Zutphen en Deventer.
Ook Friesland schaarde zich geheel achter Oranje.
Later dat jaar volgde nog de inneming van steden als Mechelen, Dendermonde en Leuven.

De reactie van de koning

Bij Bergen in Henegouwen wist de Spaanse bevelhebber Julian Romero het leger van Oranje grote verliezen toe te brengen en de Oranjes moesten zich terugtrekken.

Het aanvankelijke succes van de opstand had gedeeltelijk te maken met de oorlog die Spanje gelijktijdig voerde tegen Turkije.
Toen de Turken eenmaal verslagen waren (Slag bij Lepanto, 1571), had Filips II echter zijn handen vrij, en kon hij meer troepen naar het noorden sturen.
Mechelen werd heroverd en de Spaanse troepen hielden er vreselijk huis.
Andere Brabantse steden besloten hierop vrijwillig hun poorten voor de Spanjaarden te openen.
Ook in Zutphen en Naarden werden door de Spaanse veroveraars vele moorden gepleegd: in het vestingstadje Naarden werd vrijwel de hele bevolking afgeslacht.

Direct na het bloedbad van Naarden naderde een vloot Geuzen het Spaanse leger en stuurde legerleider Don Frederik een vijftigtal haakschutters onder bevel van Rodrigo Perez op de geuzenknechten af.
Het was winter, en tot verbazing van de Spanjaarden verplaatsten de Geuzen zich zeer snel over het ijs.
Perez werd een hopeloze verliezer omdat, zoals de Spaanse geschiedschrijving vertelde, de geuzenknechten een bepaald soort sporen droegen, die, ; ;met twee krammetjes op een plankje beslagen onder de holle voet worden gedragen en hen daardoor in staat stellen zich zonder uitglijden op het ijs staande te houden ; ;.
De Spanjaarden zagen voor het eerst schaatsen.

Via Amsterdam, dat altijd aan de kant van de koning had gestaan, trokken de Spaanse troepen naar Haarlem.
De Haarlemmers besloten zich echter te verweren.
Via het water werden zij bevoorraad door andere Hollandse steden.
Het beleg van Haarlem duurde zeven maanden, van december 1572 tot juli 1573.
Ongeveer 8000 Spanjaarden sneuvelden.
Veel Haarlemmers verhongerden tijdens het beleg of werden na de val van de stad vermoorD.

Daarna volgde op 21 augustus 1573 het beleg van Alkmaar.
Op initiatief van Willem van Oranje werden de dijken rondom Alkmaar doorgestoken, waardoor de Spanjaarden op 8 oktober hun beleg moesten opgeven.
Drie dagen later won een geuzenvloot in de buurt van Hoorn overtuigend van een Spaanse vloot in de Slag op de Zuiderzee.
Enkele dagen na deze nederlaag vertrok de hertog van Alva naar Spanje; hij werd vervangen door Don Luis de Requesens.

Langzamerhand veranderde het karakter van de oorlog.
Waren het eerst vooral edelen die in opstand kwamen tegen de hertog van Alva, halverwege de jaren zeventig van de zestiende eeuw kreeg de opstand steeds meer het karakter van een burgeroorlog tussen calvinisten en katholieken.
Reeds in juli 1572 waren in Den Briel (Brielle) verschillende katholieke geestelijken vermoord (Heilige Martelaren van Gorcum) door de Geuzen onder leiding van Lumey.

In 1573 stapte ook Willem van Oranje over op het Calvinisme.

Door het neerslaan van de opstand in de andere gewesten werden Holland en Zeeland bastions van de calvinisten.
Het is het verloop van de oorlogvoering geweest, en niet de vermeende grotere sympathie voor het protestantisme in het noorden, dat uiteindelijk tot gevolg heeft gehad dat Nederland overwegend protestants werd en België rooms-katholiek.

Mookerheide, Leidens ontzet, vredesoverleg

Vrijwel direct na hun nederlaag bij Alkmaar omsingelden de Spanjaarden Leiden.
Tijdens dat beleg veroverden de legers van de prins Middelburg (9 februari 1574).
Ook werd wederom een vlootoverwinning op de Spanjaarden behaald, ditmaal op de Oosterschelde.
De legers van de prins konden echter niets doen om Leiden te ontzetten.
Lodewijk van Nassau probeerde met financiële steun van zijn broer Jan en de Fransen een Duits invasieleger op de been te brengen.
Het Spaanse leger rondom Leiden gaf tijdelijk de omsingeling op, om het nieuwe leger tegen te houden.
Op 14 april 1574 vond op de Mookerheide een slag plaats tussen het leger van Lodewijk van Nassau en het Spaanse leger.
Lodewijk van Nassau en zijn broer Hendrik van Nassau sneuvelden.

De verslagenheid over de nederlaag op de Mookerheide en het sneuvelen van twee van Willems broers was groot.
De Spanjaarden hervatten het beleg van Leiden.
De Leidenaren weigerden zich over te geven, waarna opnieuw besloten werd de dijken door te steken.
Na twee maanden, op 3 oktober 1574 stond het water rondom Leiden zo hoog dat de Spanjaarden hun beleg moesten opgeven.
De Geuzen werden als overwinnaars binnengehaalD. Tot op de dag van vandaag wordt het Leidens Ontzet gevierd in de staD. In Leiden werd op initiatief van Willem van Oranje nog datzelfde jaar de universiteit gesticht, die overigens nog steeds was opgedragen aan Filips II.

De Spaanse bevelhebber Requesens probeerde een vredesverdrag te sluiten.
Om de opinie gunstig te stemmen, schafte hij de Tiende Penning en de Raad van Beroerten af.
Ook werd de opstandelingen amnestie beloofd, maar omdat hierop weer driehonderd uitzonderingen werden gemaakt, was dit vermoedelijk geen serieus aanboD. Op 3 mei 1575 vonden in Breda onderhandelingen plaats.
Hier bleek echter hoe sterk de opstand het karakter van een godsdienstoorlog had gekregen: de onderhandelingen liepen stuk op godsdienstige eisen.
Zo eisten de Spanjaarden dat de protestanten het land zouden verlaten en eisten de opstandelingen dat alle bisschoppen zouden vertrekken.

Na het mislukken van de onderhandelingen werd de strijd in alle hevigheid voortgezet.
Oudewater en Schoonhoven werden door de Spanjaarden veroverD. In de herfst van dat jaar viel ook Zierikzee.
De stad Woerden werd door de Spanjaarden belegerd, maar door het doorsteken van de dijken werden de Spanjaarden, na elf maanden, verdreven.

Pacificatie van Gent

Door het verlies van de steden leek de situatie voor de opstandelingen hopeloos.
Maar vrij onverwacht keerden de kansen.
Op 1 september 1575 werd Spanje voor de tweede keer bankroet verklaard: hierdoor moest er bezuinigd worden op de soldij van de troepen.
Bovendien overleed Requesens onverwacht op 1 maart 1576 zonder een opvolger te hebben aangewezen.
Door de achterstallige soldij en het ontbreken van een leider begonnen Spaanse troepen te deserteren.
Zierikzee en Aalst werden door plunderende troepen leeggeroofd; Mechelen en Brussel werden bedreigD. De Staten van Henegouwen en Brabant riepen begin september de Staten-Generaal bijeen en knoopten onderhandelingen aan met de opstandige gewesten Holland en ZeelanD. In Gent werden eind oktober afspraken gemaakt tussen de opstandige en de koningsgetrouwe gewesten over het verdrijven van de muitende Spaanse troepen.
De godsdienstige meningsverschillen hoopte men later op te lossen.

De Spaanse Furie, de plundering van Antwerpen door Spaanse troepen.

Op 4 november trokken Spaanse troepen moordend en plunderend Antwerpen binnen: achtduizend Antwerpenaren vonden de dood en duizenden gebouwen gingen in vlammen op in de Spaanse Furie.
Na deze zoveelste plundering werd de Pacificatie van Gent? meteen ondertekend en op 8 november 1576 afgekondigD. De Nederlanders leken zich weer verenigd te hebben in hun verzet.
Op 9 november werden de Spanjaarden verdreven uit Gent, in 1577 namen de inwoners van Utrecht de stad zelf in handen en kort daarna deden de Antwerpenaren hetzelfde.

Unie van Brussel

Filips II stuurde zijn halfbroer Don Juan, (een bastaardzoon van Karel V), die in 1571 bij Lepanto de Turkse vloot had verslagen, naar de Nederlanden.
De Staten-Generaal probeerden met hem tot een overeenkomst te komen.
Op 7 januari 1577 werd de Unie van Brussel gesloten: Don Juan erkende de Pacificatie van Gent en de Staten-Generaal erkenden op hun beurt (nogmaals) de koning en beloofden zich sterk te maken voor het behoud van het rooms-katholieke geloof in de provincies.
Don Juan zou landvoogd worden en de Spaanse troepen zouden zich (tegen betaling) terugtrekken.
Op 6 april tekende ook Filips II de overeenkomst, echter niet uit overtuiging.

De Spaanse troepen begonnen zich eind april 1577 terug te trekken, maar na enkele maanden, op 24 juli, nam Don Juan de citadel van Namen in.
Het begon er dus naar uit te zien dat er geen vreedzame oplossing zou komen en op 31 augustus beval Filips II bovendien dat de Spaanse troepen terug moesten keren naar de Nederlanden.
In januari 1578 kwam Alexander Farnese, hertog van Parma, zoon van Margaretha van Parma, de voormalige landvoogdes, met nieuwe troepen Don Juan ondersteunen.
Op 28 januari won Farnese (of Parma) het van een leger van de Staten-Generaal bij Gembloers, ten zuidoosten van Brussel.

Willem van Oranje liet zich echter op 23 september 1578 triomfantelijk binnenhalen in Brussel.
Don Juan schreef aan Filips II dat Oranje feitelijk de macht had in de Nederlanden.
De gewesten erkenden hem niet meer als landvoogd maar stelden in zijn plaats de aartshertog Matthias van Oostenrijk, neef van Filips II, aan.
Dit was tegen de zin van Filips II, voor wie Don Juan nog gewoon landvoogd was.
Matthias van Oostenrijk was nog erg jong en politiek onervaren, zodat hij in de praktijk weinig in te brengen had tegen Willem van Oranje.
In de volksmond werd hij spottend de griffier van de prins genoemD. Niettemin bedreigden Spaanse troepen Brussel en de Staten-Generaal besloten zich terug te trekken naar Antwerpen.
Op 1 oktober 1578 overleed Don Juan in zijn legerkamp nabij Namen op 33-jarige leeftijd aan typhus, nadat hij Farnese aangewezen had als zijn opvolger.

Unie van Atrecht en Unie van Utrecht

doel van de Pacificatie van Gent was het herenigen van de Nederlanden.
Al vrij snel echter begonnen de meningsverschillen op te spelen.
Behalve de godsdienstige conflicten, speelde ook mee dat iedere provincie vooral voor zijn eigen belangen opkwam.
Zo werd de toegangsweg naar de Antwerpse haven door Zeeland en Holland geblokkeerd: alleen tegen betaling werden schepen doorgelaten.

De Unies van Utrecht en Atrecht

De zuidelijke provinciën Artesië en Henegouwen en de Franstalige Vlaamse stad Dowaai sloten op 6 januari 1579 de Unie van Atrecht, waarin zij zich weer onder het gezag van de koning schaarden.
In de Unie van Atrecht werd wel afgesproken dat de buitenlandse troepen zich terug dienden te trekken.
In het traktaat van Atrecht (17 mei 1579) erkennen dezelfde gewesten Farnese als landvoogD.

Op 23 januari 1579 tekenden Gelderland, Holland, Zeeland, Utrecht en de Ommelanden een eigen verdrag, de Unie van Utrecht.
In de daaropvolgende maanden sloten ook de andere noordelijke provincies en veel steden in Brabant en Vlaanderen zich daarbij aan.
Gent, Brussel en Antwerpen werden bestuurd door calvinistische ; ;republieken ; ;.
Willem van Oranje was aanvankelijk tegen deze Unie, omdat het in feite een afscheuring was en hij nog altijd geloofde in een verenigd NederlanD. Feitelijk vielen ook de Staten-Generaal uiteen in een noordelijke ( ; ;Utrechtse ; ;) en een zuidelijke ( ; ;Atrechtse ; ;) vergadering.
Op 3 mei 1579 ondertekende Willem echter een steunverklaring aan de Unie van Utrecht.
Deze wordt gezien als de oprichting van de Verenigde Provinciën, die overigens pas na de Vrede van Münster op 15 mei 1648 internationaal werden erkenD.

Vredesoverleg in Keulen

Op uitnodiging van keizer Rudolf II begonnen in mei 1579 vredesonderhandelingen in Keulen.
De Spanjaarden eisten dat de protestanten zich terugtrokken uit de Nederlanden en dat de politieke situatie van vóór 1559 werd herstelD. Van de kant van de koning verwachtte men niet dat de opstandelingen hierop in zouden gaan, maar hoopte men hen op het slagveld te dwingen.
Parma veroverde intussen in juni 1579 Maastricht, en de stadhouder van Groningen, Friesland en Drenthe, de graaf van Rennenberg, sloot zich in 1580 weer aan bij de koning.
Hiermee gingen Coevorden, Groningen en het toch al weerspannige katholieke Oldenzaal verloren.
Alleen in Friesland konden de opstandelingen hun posities behouden.
Toen Rennenberg in 1581 overleed, werd hij vervangen door de Spanjaard Francisco Verdugo.

Gesteund door deze militaire successen besloot Filips II zich te richten op de oorlog tegen Portugal.
Hij liet Willem van Oranje op 15 juni 1580 vogelvrij verklaren: hiermee raakte Willem van Oranje definitief vervreemd van de Spaanse troon.

Door het uitblijven van steun van Spanje en doordat de hertog van Parma de buitenlandse troepen terugtrok zoals afgesproken, stokte zijn militaire campagne.
In twee jaar tijd werd alleen Doornik veroverd, op 29 november 1581.

Hertog van Anjou en Acte van Verlatinghe

Willem van Oranje zocht al in 1573 een buitenlandse partner.
Engeland, met als staatshoofd de protestantse Elizabeth I leek voor de hand te liggen.
Maar Elizabeth aarzelde om zich in een oorlog met Spanje te storten en de onderhandelaars keerden met lege handen terug.

In 1580 hadden de opstandelingen meer succes: de hertog van Anjou, broer van de Franse koning, zou met 10.
000 man de opstand steunen.
Anjou eiste wel dat de Noordelijke Provinciën definitief de Spaanse koning zouden afzweren, en op 22 juli (volgens andere bronnen 26 juli) 1581 werd de Acte van Verlatinghe aangenomen.
Op 10 februari 1582 kwam Anjou aan in Vlissingen en op 19 februari werd hij ingehuldigd als hertog van Brabant.
De hertog was niet populair onder de bevolking en toen in 1582 een (mislukte) moordaanslag op Willem van Oranje werd gepleegd, dachten velen ook dat hij hierachter zat.

Op 4 juli werd Oudenaarde veroverd door de hertog van ParmA. Pas toen in de herfst van 1582 de 10.
000 man versterking kwam (voornamelijk Zwitserse huurlingen) keerden de kansen in de strijD. Uit frustratie over zijn ondergeschikte positie ten opzichte van Willem van Oranje, besloot de hertog van Anjou tot een aanval op Antwerpen en andere Brabantse steden om daar zijn gezag te vestigen.
Op 17 januari 1583 raakte hij binnen de Antwerpse stadsmuren maar stuitte op hevig verzet van de bevolking, waarna de Fransen op de vlucht sloegen.
De Franse politiek van Willem van Oranje had hiermee definitief afgedaan.
Ondanks een verzoeningspoging verliet de Anjou in juni 1583 de Nederlanden.

De hertog van Parma kreeg door deze ontwikkelingen opnieuw ruimte, en hij veroverde in hoog tempo steden aan de Vlaamse kust.
De grote Vlaamse steden Brugge, Gent en Ieper werden ingesloten en veroverd en in september 1583 viel ook Zutphen.

Oranje vermoord

Op 10 juni overleed de hertog van Anjou.
Voor de Staten-Generaal en Willem van Oranje was dit een reden om opnieuw met Frankrijk te onderhandelen over steun in de strijD. Frankrijk ging daar echter niet op in, en de moord op Willem van Oranje op 10 juli 1584 door Balthasar Gerards maakte definitief een einde aan de gesprekken.

Val van Antwerpen

Die maanden leek het einde van de opstand nabi J. Het leger van de hertog van Parma begon een nieuwe opmars in Brabant.
Op 27 augustus 1585 viel Antwerpen, na een beleg van ruim veertien maanden, weer in Spaanse handen.
Eerder dat jaar hadden Farneses troepen ook al Brussel en Mechelen ingenomen.
Parma had bij het beleg van Antwerpen de toevoerwegen naar Antwerpen één voor één afgesloten, met als technisch hoogtepunt een 730 meter lange brug van schepen dwars over de Schelde.
Op 17 augustus op het kasteel van Beveren tekende de protestantse burgemeester Marnix van Sint-Aldegonde? de overgave van de uitgehongerde staD. Grote delen van de bevolking, vooral (protestantse) kooplui en intellectuelen vertrokken naar het Noorden.

Engelse steun

Op 14 augustus 1585 weigerde Koningin Elisabeth de souvereiniteit over de Nederlanden te aanvaarden maar ze beloofde wel graaf van Leicester met een troepenmacht van 6000 man naar de Nederlanden te sturen.
Leicester kwam in december 1585 in Vlissingen aan.
Even voordien, in november 1585, was Willem van Oranjes tweede zoon, prins Maurits, op 18-jarige leeftijd benoemd tot stadhouder van Holland en ZeelanD. Op 4 februari 1586 liet Leicester zich uitroepen tot landvoogd en kapitein-generaal van de Nederlanden maar Elisabeth gelastte hem die titel op te geven omdat zij een oorlog met Spanje wilde vermijden.
Vanaf februari 1586 regelde Johan van Oldenbarnevelt, landsadvocaat van Holland, de interne zaken binnen de Unie; graaf Leicester behield de leiding over de militaire operaties.
Maar de Engelse militaire steun was onduidelijk: twee Engelse officieren, Stanley en York, gaven Deventer en de schans voor Zutphen over aan de Spanjaarden.
Ook Sluis viel in Spaanse handen, al kon prins Maurits, met zijn eerste krijgsdaad, Axel op 17 juli 1586 op de Spanjaarden veroveren.
Leicester bleek echter op last van koningin Elisabeth op een vrede met Spanje aan te sturen.
In december 1587 werd hij gedwongen te vertrekken.

Maurits en Van Oldenbarnevelt besloten na de debacles met de Franse en Engelse hulp, geen pogingen meer te ondernemen om een soevereine vorst voor de Nederlanden te vinden.
In de Justificatie of Deductie werd bepaald dat de politieke macht bij de Staten-Generaal zou komen te liggen.
Dit is in feite het begin van de Republiek.

Spaanse Armada

Mede als reactie op deze Engelse inmenging, besloot Filips II met een oorlogsvloot de Engelsen een les te leren om daarna definitief met de opstandelingen in de Nederlanden af te rekenen.
Hoewel de admiraal, de hertog van Medina Sidonia, geen maritieme ervaring had, werd de vloot vanwege haar omvang als onoverwinnelijk beschouwD. De oorlogsvloot, armada invencible (onoverwinnelijke vloot) of kortweg Armada genaamd, was 130 schepen en 30.
000 man (waarvan 20.
000 soldaten) groot.
De armada liep echter op een drama uit voor de Spanjaarden: de Spaanse schepen waren geen partij voor de kleinere en wendbaardere Engelse schepen.
Met hulp van de Nederlanders, die belangrijke havens van de Spanjaarden blokkeerden zodat de schepen zich niet terug konden trekken, werd in juli 1588 een groot deel van de armada in het Kanaal vernietigD. In paniek besloten de overgebleven schepen via Schotland en Ierland terug naar Spanje te varen, maar door stormen en stromingen werd nogmaals een groot aantal schepen vernietigD. Meer dan de helft van de vloot keerde niet terug in Spanje.
De hertog van Parma kreeg de schuld van deze nederlaag.

Nieuwe kansen

Vrij plotseling keerden de kansen voor de opstandelingen.
De hertog van Parma kreeg van Filips II opdracht naar Parijs op te rukken, toen daar een godsdienstconflict uitbrak.
Filips II wilde voorkomen dat Parijs in handen van de protestanten zou vallen.
Op 19 september 1590 trok de hertog van Parma Parijs binnen.

Deze ontwikkeling gaf prins Maurits, die inmiddels ook stadhouder van Utrecht, Gelderland en Overijssel was geworden, de mogelijkheid het leger te reorganiseren.
Zijn neef Willem Lodewijk was stadhouder van Friesland geworden, en samen slaagden ze erin een goed leger op de been te krijgen.

De jonge republiek boekte hierop meer en meer militaire successen.
In 1591 werd Breda veroverd door troepen via een turfschip de stad binnen te smokkelen (zie turfschip van Breda).
In 1592 werden Coevorden en Steenwijk heroverd, in 1593 Geertruidenberg, in 1594 Groningen en in 1597 Oldenzaal en Bredevoort.

Inmiddels was de hertog van Parma overleden (6 december 1592).
In het katholieke Zuiden volgde daarop een periode met niet minder dan 40 muiterijen.
Omdat Filips II ook zijn eigen einde voelde naderen, liet hij zijn dochter Isabella trouwen met haar neef Albertus van Oostenrijk om samen over de Nederlanden te regeren.
In 1598 werd door Spanje een poging ondernomen om de provinciën te verenigingen, maar de Noordelijken kwamen niet opdagen bij de Statenvergadering in Brussel.

Slag bij Nieuwpoort

In juni 1600 besloten de (Noordelijke) Staten-Generaal dat Duinkerke aan de Vlaamse kust moest worden ingenomen, omdat het een uitvalsbasis van piraten was, die de handelsvloot bedreigden.
Prins Maurits was, evenals Willem Lodewijk, fel tegen deze aanval, maar hij ging toch omdat het hem bevolen was.
Onverwacht ontmoette het leger van de prins een Spaans leger op het strand bij Nieuwpoort.
De daarop volgende Slag bij Nieuwpoort werd gewonnen door de prins, maar het leger was dermate verzwakt, dat Maurits direct terugkeerde naar het Noorden.

De Spaanse legers werden inmiddels aangevoerd door Ambrogio Spinola, een kundig veldheer.
Allereerst probeerde hij Oostende te veroveren.
Het beleg van Oostende duurde van 1601 tot 1604.
Vanuit zee kon de stad steeds bevoorraad worden.
Pas na drie jaar werd de stad ingenomen.
Volkomen onverwacht viel hij de Achterhoek binnen: de steden Lochem, Oldenzaal, Rijnberk en Groenlo werden door hem heroverD.

Slag bij Gibraltar en Twaalfjarig bestand

Op zee was de Republiek echter oppermachtig geworden.
Op 25 april 1607 vernielden Nederlandse oorlogsschepen onder leiding van Jacob van Heemskerck een Spaanse vloot in de haven van Cadiz.
Deze zeeslag is gekend als de Slag bij Gibraltar.

Het verloop van de strijd leidde tot vredesbesprekingen in Den Haag na buitenlandse bemiddeling.
Spinola zelf kwam hiervoor naar Den Haag.
Er kon geen overeenstemming worden bereikt over definitieve vrede, maar wel werd op 9 april 1609 in Antwerpen besloten tot een bestand, dat uiteindelijk twaalf jaar zou duren.

Tijdens dit Twaalfjarig Bestand kwam er een definitief einde aan de eenheid binnen de Republiek.
Volgelingen van de geestelijke Jacobus Arminius (de remonstranten) kregen een conflict met de volgelingen van Franciscus Gomarus (de contra-remonstranten).
Behalve een godsdienstig meningsverschil (de remonstranten hadden een vrijere interpretatie van de bijbel), speelde er ook een politiek conflict.
De remonstranten waren republikeins, de contra-remonstranten voor prins Maurits.
Johan van Oldenbarnevelt koos partij voor de remonstranten, prins Maurits voor de contra-remonstranten.
Er dreigde even zelfs een burgeroorlog.

Prins Maurits werd tijdens het Twaalfjarig Bestand steeds populairder, en het gezag van de regenten nam af.
Dit kwam onder meer doordat steeds meer burgers kapitalen verdienden met de handel terwijl de politiek in handen van regenten was.
Op 4 augustus 1617 begon het conflict te escaleren: de Staten van Holland namen de Scherpe Resolutie aan, waarin de steden de vrijheid kregen op te treden tegen de contra-remonstranten.
Deze resolutie pakte echter averechts uit: prins Maurits beschuldigde Van Oldenbarnevelt en anderen van verraad en liet hen op 28 augustus 1618 arresteren.
Johan van Oldenbarnevelt werd ter dood veroordeeld en op 13 mei 1619 op het Binnenhof in Den Haag onthoofD.

In 1620 overleed Willem Lodewijk, op dat moment stadhouder van Friesland, Groningen en Drenthe.
Hij werd opgevolgd door zijn jongere broer Ernst Casimir.

Hervatting van de strijd

In 1621 overleed Albertus van Oostenrijk.
Omdat zijn huwelijk met Isabella kinderloos was gebleven, kwamen de Zuidelijke Nederlanden weer onder Spaans bestuur.
Isabella bleef wel landvoogdes, maar kon niet voorkomen dat de strijd tussen de Spaanse troepen en de Republiek weer oplaaide.

Aanvankelijk verliep de hervatting van de strijd niet gunstig voor de republiek.
In 1625 veroverde Spinola BredA. Op 23 april van datzelfde jaar overleed prins Maurits.
Maurits werd opgevolgd door zijn broer Frederik Hendrik.
Vanaf 1626 begon Frederik Hendrik samen met Ernst Casimir met een militaire campagne, waarin hij verschillende successen boekte.
Zo werden de inmiddels door katholieke Contrareformatie stevig beïnvloede steden Oldenzaal (1626) en Groenlo (1627) heroverD. In 1628 veroverde de zeerover Piet Hein voor de Cubaanse kust in naam van de Republiek de Spaanse Zilvervloot: plotseling was er geld in overvloeD.

Een jaar na de overwinning op de Zilvervloot, begon Frederik Hendrik aan het Beleg van 's-Hertogenbosch.
In een poging de troepen weg te lokken, probeerden de Spaanse troepen onder leiding van Ernst van Montecuculi Amersfoort en de Veluwe in te nemen.
Dit mislukte echter, waarna 's-Hertogenbosch zich overgaf.

Hierna kwam steeds meer gebied in handen van de Republiek.
In 1632 liepen hoge Zuid-Nederlandse edelen over, waarna Frederik Hendrik vrijwel probleemloos Roermond en Venlo in kon nemen.
Maastricht werd na een belegering ingenomen.
Ernst Casimir overleed bij het beleg van Roermond; hij werd opgevolgd door zijn zoon Hendrik Casimir I.

Landvoogdes Isabella probeerde in 1633 op eigen gezag (zonder de koning in Madrid te raadplegen) vrede te sluiten met de Republiek door rechtstreekse onderhandelingen met de Republiek aan te gaan.
De onderhandelingen liepen echter op niets uit.
Isabella overleed nog datzelfde jaar.
Een jaar later, op 4 november 1634 werd Ferdinand van Oostenrijk (Don Ferdinand) de nieuwe landvoogd van de Zuidelijke Nederlanden.
Don Ferdinand ging voortvarend te werk en veroverde in 1635 de steden Sierck-les-Bains en Trier.
Hierop verklaarde Frankrijk Spanje de oorlog.
De Franse troepen versloegen de Spanjaarden in de Slag bij les Avins.
Samen met het leger van de Republiek veroverden ze enkele steden in de Zuidelijke Nederlanden, waaronder Tienen, Diest en Aarschot.
Op 8 februari 1635 sloten kardinaal Richelieu namens Frankrijk en Frederik Hendrik namens de Republiek een verdrag om de Waalse Nederlanden bij Frankrijk en de Vlaamse Nederlanden bij de Republiek te voegen.
Dit verdrag werd echter niet van kracht omdat Frederik Hendrik zich terug trok uit argwaan.
De gezamenlijke troepen van Frankrijk en Nederland misdroegen zich zo, dat de publieke opinie in sommige van de Zuidelijke Nederlanden zich fel tegen de Republiek keerde.
Het beleg van de katholieke universiteitsstad Leuven mislukte.
Opnieuw vonden in 1636 vredesonderhandelingen plaats, maar opnieuw zonder resultaat.

In 1637 werd het leger van Frederik Hendrik verslagen bij het Zeeuws-Vlaamse Hulst, waarna hij Breda belegerde.
Don Ferdinand begon een campagne in Limburg en veroverde op 7 augustus 1637 Venlo en op 4 september RoermonD. Ook heroverde hij enkele steden op de Fransen.
Hij kon echter niet voorkomen dat Breda werd ingenomen door Frederik Hendrik.
Op 20 juni 1638 probeerde een leger onder leiding van Willem van Nassau Antwerpen te veroveren: het leger werd echter door de Spanjaarden verpletterend verslagen.

De Spanjaarden ondernamen vervolgens een tweede poging om met een armada de zeemacht van de Republiek te breken.
Op deze tweede armada behaalde Maarten Harpertsz.
Tromp vermoedelijk zijn grootste overwinning, in de Slag bij Duins, vlak onder de Engelse zuidkust.
In 1640 werd Hulst alsnog veroverD. Hendrik Casimir I sneuvelde echter bij de slag.
Hij werd door zijn broer Willem Frederik opgevolgd als stadhouder van de noordelijke gewesten.
Ook op een ander front leed Spanje een gevoelige nederlaag: Portugal werd onafhankelijk.

Don Ferdinand werd in 1641 vervangen door Francisco de Melo als landvoogd van de Zuidelijke Nederlanden.
In datzelfde jaar nam Frederik Hendrik Gennep in.
Francisco de Melo richtte zich aanvankelijk op de strijd tegen de Franse troepen.
In 1642 maakte hij grote delen van de Franse gebiedswinsten ongedaan en hij behaalde grote overwinningen.
De Republiek vocht in dat jaar nauwelijks, maar een aanbod tot onderhandelingen over vrede werden door Frederik Hendrik afgewezen.
Na zijn aanvankelijke successen tegen de Fransen, werd Francisco de Melo op 16 mei 1643 echter vernietigend verslagen bij Rocroi: voor hem het begin van het einde van zijn loopbaan.
Op 20 september 1644 werd hij opgevolgd door Manuel de Castel Rodrigo.
Inmiddels hadden de Fransen Grevelingen (in het huidige Frans Vlaanderen) veroverd op de Spanjaarden en had Frederik Hendrik Sas van Gent veroverD.

Door de opeenvolgende nederlagen en de interne spanningen, nam de kracht van het Spaanse leger snel af.
In 1645 veroverden de Fransen enkele steden en won Frederik Hendrik het Vlaamse Hulst.
In 1646 sloeg Frederik Hendrik opnieuw het beleg op rondom Antwerpen: de Fransen konden daardoor enkele steden in het zuiden veroveren, waaronder Duinkerke en Kortrijk.
Het beleg van Antwerpen werd de laatste veldslag voor Frederik Hendrik: in 1647 kwam hij te overlijden.
Hij werd opgevolgd door stadhouder Willem II.
De landvoogd van de zuidelijke Nederlanden werd aartshertog Leopold van Oostenrijk.

Vrede van Münster

Inmiddels was het oorlog in grote delen van Europa, de Dertigjarige Oorlog.
In 1641 begonnen vredesonderhandelingen tussen de strijdende partijen in deze oorlog.
Afgesproken werd dat in Münster en Osnabrück onderhandeld zou worden.
Hoewel de Republiek niet meevocht in de Dertigjarige Oorlog, werd besloten de Republiek toch uit te nodigen bij de vredesonderhandelingen.
Door de oorlog tegen Spanje was de Republiek teveel een partij geworden.
Via Frankrijk ontving de Republiek een uitnodiging.

Hoewel er rond die tijd enorme militaire successen werden geboekt, was er binnen de Republiek steeds meer sprake van een vredesstemming.
De langdurige oorlog kostte veel geld en mensenlevens.
Alleen de provincies Zeeland en Utrecht, en de stad Leiden, bleven tot het einde toe voorstander van de oorlog.

De Republiek slaagde erin als volwaardige staat aan de onderhandelingen mee te mogen doen: zelfs Spanje stemde hiermee in.
In januari 1646 kwamen 8 vertegenwoordigers van de Staten aan in Münster om te onderhandelen met de Spanjaarden over vrede.
De onderhandelingen zouden plaatsvinden in het Huis van het Kramersgilde, tegenwoordig het Haus der Niederlande genoemD. De Spaanse onderhandelaars hadden uitgebreide volmachten meegekregen van koning Filips IV, die al jaren vrede zocht.
Tijdens de onderhandelingen werden de Republiek en Spanje het snel eens: de tekst van het Twaalfjarig bestand werd als uitgangspunt genomen en de Republiek werd door Spanje als soevereine staat erkenD. De vrede leek snel nabi J. Frankrijk gooide echter roet in het eten door steeds met nieuwe eisen te komen.
De Staten besloten hierop buiten Frankrijk om vrede te sluiten met Spanje.
Op 30 januari 1648 werd de vredestekst vastgestelD. Deze werd ter ondertekening naar Den Haag en Madrid gestuurD. Op 15 mei werd de vrede definitief getekenD.

Latere visie op de Tachtigjarige Oorlog

De naam ; ;Tachtigjarige Oorlog ; ; werd voor het eerst gebruikt in de 19e eeuw.
Tot die tijd werd vooral gesproken van De Opstand of De Nederlandse OpstanD. De naam ; ;Opstand ; ; slaat vooral op de eerste fase van de Tachtigjarige Oorlog, toen de Republiek nog niet bestonD. In een recente studie spreekt onder meer Arie van Deursen over De Opstand van 1572-1584.
Door allerlei geschiedkundigen is de Opstand verschillend beoordeelD. De discussie over de opstand tegen Spanje gaat tot op de dag van vandaag voort.

De Grote Oorlog      De Schaepdrijver Sophie      Belgische geschiedenis

De Grote Oorlog

De Eerste Wereldoorlog zit in de literaire lift.
Het lijkt er bovendien op dat nu vooral vrouwen dit ‘mannenthema’ bestormen.
Pat Barkers The ghost road werd in 1995 bekroond met de Booker Prize (Weg der geesten, EPO/ De Geus, 1996).
In hetzelfde jaar maakte Chrisje Brants een bloemlezing uit literaire getuigenissen van de Grote Oorlog (Een plasje bloed in het zand, Balans, 1995).
Dezelfde auteur bezorgde al eerder de herhaaldelijk herdrukte ‘reisgids’ Velden van weleer (Nijgh & Van Ditmar/Dedalus, 1993).
In 1997 verscheen De Groote Oorlog: het Koninkrijk België tijdens de Eerste Wereldoorlog van Sophie de Schaepdrijver, momenteel docente moderne Europese geschiedenis aan de universiteit van New York.
De Schaepdrijver, gevormd aan de Vrije Universiteit Brussel en de Rijksuniversiteit Leiden, schreef het boek in het academiejaar 1995-1996 toen ze zich dankzij een beurs van het Amerikaanse National Humanities Center vrijwel geheel aan die taak kon wijden.
Het boek werd door de Vlaamse en Nederlandse pers unaniem geprezen als een belangrijk historisch werk met grote literaire kwaliteiten.
Een enkele recensent bombardeerde De Schaepdrijver al tot de Vlaamse evenknie van Barbara Tuchman.
De auteur heeft inderdaad

[p.
140]een vlotte pen.
Haar boek leest als een trein.
Maar in de eerste plaats bewijst De Schaepdrijver dat ze een uitstekende historica is met een groot synthetisch vermogen.

Men kan niet beweren dat de geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog in België ‘terra incognita’ is.
Tien jaar geleden publiceerden twee medewerkers van het Koninklijk Legermuseum een grondige bibliografie die toen al meer dan 11.
000 titels bevatte.
Het onderzoek heeft inmiddels niet stilgelegen.
Talloze deelonderwerpen werden grondig uitgespit, zij het dat in vergelijking met het buitenland het Belgische onderzoek achterloopt, o.
m.
door het ontbreken van een grote synthese.
In 1928 publiceerde Henri Pirenne La Belgique et la Guerre Mondiale.
Sedertdien waagde niemand er zich nog aan, enkele verdienstelijke maar halfwassen pogingen, zoals Luc Schepens' 14/18: Een oorlog in Vlaanderen (Lannoo, 1984), niet te na gesproken.

Dat De Schaepdrijver er zich aan gewaagd heeft, mag dus al een huzarenstukje genoemd worden.
Toch biedt haar werk geen verrassend nieuwe inzichten.
Het steunt grotendeels op de bestaande literatuur, al heeft ze ook zelf nieuw bronnenmateriaal aangeboorD. Ze beoefende zelfs even de mondelinge geschiedenis door toch nog een van de weinige overgebleven (en inmiddels ook overleden) frontsoldaten te interviewen.
Dat nieuwe materiaal wendt ze vooral aan om een bewust gekozen invalshoek te stofferen.
De Schaepdrijver schrijft geschiedenis van onderaf.
De gewone ‘man’ (m/v) staat centraal.
Ze schrijft met veel empathie voor de ontelbare slachtoffers van de brutale oorlogsmachinerie, al gebeurt dat niet kritiekloos.
Ze memoreert bijvoorbeeld hoe zeer velen zich vrijwillig voor de oorlog meldden.
Iedereen kent de opgeklopte patriottische sfeer die zo vaak in de literatuur werd geëvoceerD. De Schaepdrijver voegt er een verhaal uit haar eigen familiegeschiedenis aan toe.
Haar overgrootvader sloeg in augustus 1914 zijn Aalsterse voordeur achter zich dicht, vrouw en vijf kinderen achterlatend, met de onsterfelijke woorden: ‘'k gon d'er mè uk en poesje schieten’ (ik ga er ook een portie omverschieten).
Het inlassen van dit soort anekdotes typeert De Schaepdrijvers aanpak.

De auteur betaalt de tol voor haar invalshoek.
Bepaalde, toch wel essentiële aspecten blijven vrijwel onaangeroerD. Zo leren we niets over de verhoudingen binnen de Belgische regering in Le Havre en hoe er slechts op het nippertje een koningskwestie kon worden vermeden.
Ze mengt zich niet in netelige historiografische kwesties.
Zo handelt ze de Dr.Jekyll and Hyde-kwestie inzake koning Alberts houding ten opzichte van de Vlaamse beweging af met de laconieke constatering dat de zogenaamde sympathie van Albert naderhand overdreven is gebleken, maar dat er destijds in werd geloofd, ook door de Vlaams-gezinden.
De door de Leuvense historicus Lode Wils verdedigde visie waarin Albert de anti-flamingante duivel in persoon is, blijft onbesproken.
Inzake het activisme neemt ze dan weer Wils' stellingen nagenoeg volledig over (cf.
diens Flamenpolitik en aktivisme, Davids-fonds, 1974).
Dit activisme is een creatie van de Flamenpolitik die zich bediende van op carrières en geld beluste Vlaamsgezinden.
In het spoor van Wils schetst ze een ontluisterend beeld van het activisme, al zijn er enkele sporen van nuancering waar ze bijvoorbeeld schrijft dat de Flamenpolitik ‘harten’ weet te winnen van sommige Vlaamsgezinden en dat het activisme een geestesstroming herbergde van vooral jongeren die uit waren op ‘heldhaftig handelen’.
Ikzelf ben er na het doornemen van vele tientallen biografieën van activisten bij de voorbereiding van de Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging (Lannoo, 1998) van overtuigd geraakt dat er meer dan een nuancering noodzakelijk is om het activisme te verklaren.
Al ben ik het met De Schaepdrijver wel eens dat het beeld dat de (oude) Encyclopedie van de Vlaamse Beweging (Lannoo, 1973-1975) biedt zeer apologetisch is.

De auteur wil de spankracht van haar synthese niet aantasten door zich al te zeer in deze disputen te mengen.
Het lijkt mij een terechte keuze, al blijft de geïnformeerde lezer daardoor soms naar meer verlangen.
Het ‘definitieve werk’ over de Eerste Wereldoorlog (dixit de uitgever) heeft De Schaepdrijver niet geschreven.
Ze heeft wel een belangrijk boek bezorgd dat een plaats verdient in de standaardliteratuur over de Belgische geschiedenis.

De zaak Irma Laplace      Van Isacker Karel      Belgische geschiedenis

Irma Laplasse was de vrouw van een kleine landbouwer uit Oostduinkerke.

Haar man was flamingant en lid van het V.
N.
V.

Zij deelde deze vlaamsgezindheid maar had zich nooit met politiek opgehouden.

Deze eenvoudige maar fijnzinnige vrouw leefde uitsluitend voor haar gezin, tot de achtste september 1944 haar in een drama joeg dat eindigde met haar executie op 30 mei 1945 Uit het strafdossier blijkt dat Irma Laplasse werd veroordeeld én geëxecuteerd zonder ernstig onderzoek , zonder bewijzen , tenzij wat vage en zelfs valse getuigenissen en één meineeD.

Het is een van de grote verdiensten geweest van prof.
Karel van Isacker de onschuld van Irma Laplasse te bewijzen.

Hitler in Belgie      Mathot René      Belgische geschiedenis

Van 22 mei tot 28 juni 1940 is het dorpje Brûly-de-Pesche, gelegen in het zuiden van België niet ver van de Franse grens, het centrum van belangrijke gebeurtenissen.
Met het oog op de tweede slag om Frankrijk (5 juni 1940) verblijven Hitler en zijn staf er in het GHK (Groot Hoofdkwartier).
Deze studie bevat zowat alle informatie over deze gebeurtenis, van de aanwezigheidslijsten en bezoeken van militaire en politieke kopstukken, waaronder Speer, Jodl, Keitel, Göring, Hess en vele anderen, tot de genoteerde tafelgesprekken met de Führer.
Tevens wil de auteur afrekenen met een aantal hersenspinsels in het leven geroepen door romanciers o.a. Len Deighton) die de mogelijkheid lieten doorschemeren van een geheime ontmoeting tussen Winston Churchill en Hitler omstreeks deze tijd en op die plaats.
Ook het gerucht dat Hitler de locatie zou hebben uitgekozen omdat deze zich situeerde op de 49e breedtegraad, een plaats vermeld in de cryptische voorspellingen van Nostradamus, wordt met afdoend feitenmateriaal weerlegD.

Wat er in werkelijkheid plaatsvond, is zeker nog boeiend genoeg om er een boek mee te vullen en de auteur liet geen gegeven onbenut.
René Mathot heeft alle details zorgvuldig uitgespit en geverifieerd en zijn beschouwingen zijn puur wetenschappelijk, ook al wijst hij de lezer op een aantal symbolische toevalligheden, zoals het feit dat het GHK van de Führer (dat overigens nog steeds te bezichtigen is) en het gedenkteken voor het Verzet vlak naast elkaar liggen.
Tussen het ontwerp en de bouw van de 'Wolvenkloof', de bunker die Hitler en zijn staf diende te vrijwaren voor de nachtelijke raids van de RAF, de nauwgezette voorbereidingen voor de onderhandelingen van de Franse capitulatie en het geruchtmakende telegramverkeer tussen de Duitse legerleiding en koning Leopold III, ligt slechts een tijdsverloop van enkele weken, maar de besproken thema's, zo o.
m.
de geplande invasie van Engeland en de reden achter de driedaagse opschorting van het offensief, zullen nog generaties lang stof opleveren voor controversen en discussies.
In dat geval zal deze studie ongetwijfeld dienen als belangrijk en betrouwbaar referentiekader.
Het boek is naast talrijke foto's ook voorzien van een begrippenlijst, een bibliografie, een index van personen en plaatsnamen, en een lijst met noten.
Gedetailleerde verklaringen en interessante anekdotes zorgen ervoor dat Hitler in België zowel de leek als de specialist zal weten te bekoren.

WOII Gehalte: 100%

In het Frans beter bekend als ; ;Grand quartier general allemand 1940 ; ;.

In de omgeving van Dinant (Belgie-Wallonie) bij het plaatsje Couvin ligt een kleine bunker genaamd ; ;Abri du Hitler ; ;, met 2 houten barakken.
Het is een groot terrein in een bosrijke omgeving.

Het terrein ligt bij een kerkje en een kroegje.
In het dorpje lijkt de tijd te zijn stilgestaan.
De koffie smaakte heerlijk, maar de sfeer was als in de oorlog.
De kerk is een verhaal apart.
In 1940 is op last van Hitler de kerkklok eruit gehaald en in de kerktoren is een watertank geplaatst voor de manschappen.
Er worden hier nog regelmatig herdenkingsdiensten gehouden.
Toen wij er in juni 2000 waren, kwamen er nog veel oudgedienden voor een dienst.

In de barakken zijn 2 permanente tentoonstellingen:

In een bijzonder realistisch kader wordt enerzijds een beeld geschetst van het leven op het Duitse grote hoofdkwartier tijdens de Franse campagne juni 1940.
Anderzijds van de plaatselijke verzetsbeweging tijdens de bezetting.

Er worden videomontages getoond in het Nederlands, Frans, Engels en Duits.
Het is zo ingericht dat als je eerst in de 2 barakken bent geweest en zo dus het verhaal hebt gehoord en gezien.
Dan wordt je naar buiten geleid naar de bunker.
Deze bunker is zo klein dat er maar 2 à 3 personen in kunnen.
Er staat ook bij dat deze bunker alleen voor Hitler bestemd was.
Vandaar is een wandelroute uitgestippeld, die je naar een uit stenen gemetselde omèga leiD.

Op deze plek heeft Hitler gestaan als hij zijn commandanten toesprak.
Voor die vorm is heel bewust gekozen, omdat dan de commandanten in een halve cirkel om Hitler stonden.
Verder gaat de wandeling langs een stroompje, waar een soort rek in staat om je aan vast te houden.
Hier liep Hitler in als hij last van zijn voeten haD. Aan dit stroompje werd geneeskrachtige werking toegekenD. Een eind verder is nog een schuilkelder.
In deze schuilkelder, van stenen en zandzakken, hebben eerst dus de manschappen van Hitler gezeten.
Nadat Hitler hier weg was, is deze schuilkelder in gebruik genomen door de verzetsbeweging.
Die daar onderduikers verstopte.
Onder andere waren hier Britse piloten, die neergeschoten waren en door de verzetsbeweging weer over de grens werden gesmokkelD. Ook werden hier gewonden verzorgD.

De route die je loopt wordt op diverse plekken, zoals boven vermeld, een verhaal verteld via een geluidsinstallatie.
Ook hiervoor geldt dat je bij het begin van de wandeling aan kunt geven in welke taal.

Wij vonden het een heel bijzondere plaats, alleen vind je dit nergens terug in de boeken.
De plek is een beetje moeilijk te vinden, maar met een goede kaart en uitleg kom je een heel einD. En het is zeker een bezoekje waard! ;

Het nut van het verleden      Reynebeau Marc      Belgische geschiedenis

Het nieuwe boek van Marc Reynebeau is integraal gewijd aan zijn grote passie: de geschiedenis en hoe mensen daarmee omgaan.

- Wanneer iemand in het publieke debat historische feiten aanhaalt, gebeurt dat zelden zonder ideologische of politieke bijbedoeling.
Voortdurend krijgt de geschiedenis spektakelwaarde en wordt ze gebruikt of misbruikt.
Door de overwinnaars, die de geschiedenis schrijven, of door de verongelijkten, die hun versie van de feiten op het voorplan willen brengen.
Denken we maar aan de 'mythe' van de vreemde overheersers in Vlaanderen, de vieringen van 175 België en 700 jaar Guldensporenslag, 'het geheim van Leopold III' of de discussies over ons koloniale verleden.

Het nut van het verleden is opgebouwd uit drie delen.
In deel één, Het verleden, een speeltuin, toont Reynebeau hoe lichtzinnig mensen soms omspringen met geschiedenis en die naar hun hand trachten te zetten of als wapen in de politieke strijd van het moment pogen te gebruiken.
Deel twee, Het verleden, een discipline, behandelt de meer theoretische, wetenschappelijke kant van de geschiedenis.
Deel drie tenslotte, Het verleden, een praktijk, bevat een aantal uitgewerkte voorbeelden over hoe de geschiedenis wordt aangewend voor eigen doeleinden.
Hier toont Reynebeau o.
A. hoe Guy Verhofstadt de geschiedenis inzette tegen het Vlaams Belang en soms zelfs de ; ;officiële ; ; historische werkelijkheid decreteerde, nog voor de aangestelde commissies hun rapporten hadden afgewerkt (de moord op Lumumba, de Rwandese genocide).

Ik heb wat moeite om enthousiast te zijn over dit boek.
Ik vond het een goed, maar bijwijlen ook moeilijk boek.
Reynebeau had duidelijk problemen om zijn publiek te kiezen.
Ik vroeg me vaak af of hij nu schreef voor zijn vakbroeders, dan wel voor het grote publiek.
Vooral het theoretische tweede deel valt wat uit de toon.
Een ander minpuntje is Reynebeau's redelijk ongenuanceerde houding met betrekking tot de repressie.
Het boek bevat een aantal verhalen die best interessant zijn en die bevestigen dat onze kennis van het verleden door de gevestigde machten gemanipuleerd wordt.
Telkens weer probeert men de huidige tijd voor te stellen als het eindpunt van een lange historische evolutie.
De geschiedenis is echter de geschiedenis van de tijd waarin ze geschreven wordt of herschreven wordt.
En ze zit vol valstrikken, zoals Guy Verhofstadt aan den lijve heeft mogen ondervinden.

Waarom lijkt Brugge op Las Vegas?

Waarom wil Guy Verhofstadt criminele jongeren historisch besef bijbrengen?

Waarom viert België zijn verjaardag door hem niet te vieren?

Waarom is de IJzertoren het Vlaamse 'memoriaal'?

Waarom moeten pestkinderen naar Auschwitz op bezoek?

Waarom is een verkleedpartij nog geen geschiedenis?

Waarom vergeet België de miljoenenmoord in Congo?

Waarom is de koninklijke familie rijk?

Waarom eindigt de geschiedenis waar de koninklijke belangen beginnen?

Waarom wordt de Tweede Wereldoorlog in een Vietnamees uniform uitgevochten?

Waarom is het verleden een grabbelton, waarmee iedereen zijn voordeel kan doen?

Waarom heeft de geschiedenis maar een beperkte houdbaarheid heeft?

Waarom bestaat de historische waarheid niet?

Waarom wil iedereen de eigenaar van het verleden zijn

Waarom valt er maar één les uit het verleden te trekken: dat zulke lessen niet bestaan?

Waarom let niemand op wat historici schrijven?

Moeten we Marc Reynebeau nog voorstellen? Sinds zijn optreden als jurylid en vooral commentator in De slimste mens is hij alom bekend - hij nam trouwens zelf ook deel en werd verdienstelijk tweede.
Maar Reynebeau is natuurlijk in de eerste plaats journalist en historicus.
In die hoedanigheid schrijft hij stukjes over onze (vooral vaderlandse) geschiedenis, artikels die hij voor de gelegenheid herwerkte en bundelde tot Het nut van het verleden, een boek over de grabbelton die de geschiedenis is.

Het nut van het verleden gaat niet over de geschiedenis op zich, maar veeleer over de plaats die de geschiedenis inneemt in onze maatschappij, hoe al die historische feiten - voorzover je er nog van kan uitgaan dat het feiten zijn - worden gebruikt om het heden te verklaren.
Dat levert niet altijd accurate stellingen op, maar wordt niettemin frequent toegepast.
Reynebeau gaat in op het hoe en waarom van de geschiedschrijving als wetenschappelijke discipline, om verder te gaan met enkele praktijkvoorbeelden: van de miljoenen doden in Congo onder het bewind van Leopold II, die meestal verzwegen werden en worden, tot en met de excuses van de paarse regering aan het Rwandese volk dat, zo zei premier Verhofstadt, in 1994 door België in de steek was gelaten.

Reynebeau doorprikt de illusie dat de geschiedenis bestaat, maar dat deed hij al eerder: een van zijn vorige boeken heet niet voor niets Een geschiedenis van België.
Dat laatste boek is van harte aan te bevelen (net als De droom van Vlaanderen, overigens) aan alle geschiedenisliefhebbers.
In deze tijden van moeizame regeringsonderhandelingen zou het verplichte lectuur moeten zijn.
Het nut van het verleden is daarmee vergeleken iets te wetenschappelijk van aard, iets te specialistisch om honderd procent te boeien, ook al gaat het deels over dezelfde feiten.
Of interpretaties, het is maar hoe je het bekijkt.

Ik ben blij met het nieuwe boek van Marc Reynebeau, gefeliciteerd! Wij, Vlamingen in België, in Europa, in de wereld hebben niets te verliezen doch alles te winnen én te overwinnen zoals complexen, vooroordelen en radicalismen.
Onze rijke en boeiende geschiedenis van eigen bodem laten zien wie wij zijn en vanwaar wij komen.
Daarin ligt principieel dé verklaring van ons zijn nu, ons denken over alles nu, onze gedragskenmerken.
Vlaanderen met zijn rijk verleden heeft een boeiend heden en wij staan op de (wereld-)kaart nu.
Alleen moet de kennis van dat verleden via ons goed onderwijs beter en nadrukkelijker doorgegeven worden.
Daar loopt het fout! Het geschiedenisvak moet één van de hoofdvakken worden, want daardoor hou je excessen van vandaag beter onder controle bij de jeugd van nu.
Beleidsmakers niet janken over extremismen, doe er nu iets aan via vorming en herstel Geschiedenis in eer op alle scholen, want daar moet het gebeuren!

Een goede geschiedkundige “is bescheiden, en heeft veel om bescheiden over te zijn” (vrij naar Churchill).
Om als wetenschap erkend te worden, ontbreekt het de geschiedschrijving aan twee zaken.
Zij kan geen herhaalbare tests uitvoeren op haar onderzoeksvoorwerp, want dat is per definitie verdwenen, men kan het alleen bij benadering reconstrueren vanuit de sporen die het heeft nagelaten.
En zij is altijd in zekere mate standpuntelijk, want er bestaat geen absolute objectiviteit die voor elke waarnemer identieke besluiten oplevert.
Historici mogen protesteren tegen het “misbruik” dat politici van hun bevindingen maken, maar ook hun eigen beste werk is nooit geheel vrij van verhulling en vertekening door hun eigen referentiekader of “paradigma”.

Wat de politici betreft: er is hoogstens een gradueel verschil tussen Stalin en Verhofstadt wanneer het op instrumentalisering en verdraaiing van de geschiedenis aankomt.
Weg dus met de “onbescheiden en naieve opvatting” dat “historische vervalsingen in dictaturen” voorkomen terwijl het “bij ons” helemaal in orde is: “want wij doen het ook.
Ik ook.
” Aldus het besluit tot de inleiding van Marc Reynebeau’s bijzonder lucide en leerrijke boek Het Nut van het Verleden (Lannoo).

Omdat hij het dan toch zelf zegt, kunnen we allereerst op zoek naar opvallende verdraaiingen in zijn eigen boek.
Die blijken zeldzaam, maar toch.
Hij doet de notie van “de staatsgreep van Loppem”, het buitenparlementair akkoordje waarmee koning Albert I op het eind van de Eerste Wereldoorlog het algemeen stemrecht invoerde, af als een “mythe” van gefrustreerde conservatieve katholieken (nog steeds zijn kop van Jut) die daar buitenspel stonden en het zo voorstelden dat “de socialisten de koning toen chanteerden met een revolutie naar Sovjetmodel”.
(p.
157) Ook zonder chantage was de burgerij al bang genoeg voor Sovjet-uitzaaiingen, maar het staatsgreep-karakter van dat akkoord zit hem dan ook elders.
In een democratie is het aan het parlement zelf om de procedure voor zijn eigen samenstelling te wijzigen, en hier deed de uitvoerende macht dat.
Al was het algemeen stemrecht dan wenselijk, feit blijft dat het er in België maar gekomen is door een ongrondwettelijke ingreep van de monarch op aangeven van lobbyisten.

En dan een klassieker.
Heel terloops doet Reynebeau het begrip “repressieslachtoffer” af als louter een vleivorm voor “collaborateur”.
(p.
211) Ik deel zijn ergernis over de besmuikte omgang van vele flaminganten met het oorlogsverleden, maar hier maakt  hij een fout, en geen onschuldige.
Er waren talloze repressieslachtoffers die geen collaborateur geweest waren, de kinderen van collaborateurs bijvoorbeelD. Volgens hem had de gerechtelijke repressie niets met de straatrepressie te maken, terwijl de dagdagelijkse behandeling van de repressiegevangenen veel continuïteit vertoonde met hun behandeling op straat, en terwijl ook de juridische repressie talloze onrechtmatige slachtoffers gemaakt heeft.

Zeer velen die in 1940 in de collaboratie stapten, oorlogsburgemeesters bv.
, deden toen immers niets onwettigs en volgden slechts het voorbeeld van het staatshoofD. Je kan desnoods zeggen dat ze moreel fout waren, maar daarover heeft een rechtbank niet te oordelen, wel en alleen over de wettelijkheid van hun daden.
Het was niet een kliek pestlijders die voor de collaboratie koos, maar de staat België.
Veroordelingen op grond van retro-actieve wetten (tijdens de bezetting vanuit Londen uitgevaardigd) waren een onrecht, waarmee België evenmin in het reine gekomen is als de Vlaams-nationale rechterzijde met de collaboratie.
Verder is het niet de straat maar wel het officiële België dat voor de misdaden van de straatrepressie amnestie verleend heeft, dat dus bv.
recht geweigerd heeft aan de talloze verkrachte vrouwen.
Anti-flamingantische auteurs zouden in hun moraallessen aan de flaminganten geloofwaardiger zijn als ze ook eens deze fouten van hun eigen kamp zouden erkennen.

Maar Reynebeau is spijts deze voorspelbare uitschuiver, en spijts zijn even voorspelbare stelling dat de collaboratie in de essentie van het Vlaams-nationalisme wortelde (hoewel velen slechts “schoorvoetend, met dichtgeknepen neus” toetraden tot het VNV met zijn “fascisme”, p.
221), helemaal geen apologeet van België.
In media-optredens hadden we hem al leren kennen als een onthechte waarnemer van het verval van België, die zonder de Vlaamse zaak te steunen desgevallend best vrede kan hebben met een zoveelste hertekening van onze grenzen.
Hier laat hij uitdrukkelijk de vraag open “hoe reëel de onvermijdelijkheid is” van “een opbreken van het land”.

Sedert zijn medewerking aan een Britse reportage over Leopold II en diens misdaden in de Kongo Vrijstaat, geldt hij in belgicistische kringen zelfs als staatsvijandig.
Een Vlaming die voor Brits publiek propaganda maakt tegen ons vorstenhuis, dat moet wel een separatist zijn, een tweede Paul Belien als het ware.
In dit boek (p.
204 vv.
) geeft hij, in een zijsprong uit de metageschiedkundige beschouwing naar de feitelijke geschiedschrijving, tekst en uitleg over hoe de Coburgs via ondermeer de “Koninklijke Schenking” nog steeds op Leopolds Kongolese buit teren.

Hij is om dezelfde redenen skeptisch jegens het Belgische als jegens het Vlaamse nationalisme.
Beide stellen het zo voor alsof hun volk een “tocht door de nacht der tijden” voltrokken had om zijn bestemming te vinden in een eigen natiestaat, in plaats van zelf het product te zijn van eerder toevallig geschapen politieke eenheden.
(p.
106) Beide vullen dit in met de “mythe” van de mekaar opvolgende “vreemde bezettingen”, waarbij de Vlamingen dan België aan het lijstje der bezetters toevoegen (p.
160).
Als wij zo gezagsontrouw zijn, dan ligt dat volgens Reynebeau niet aan een traditie van sluikverzet tegen bezetters, maar aan een langdurige ideologische aanmoediging tot wantrouwen jegens de staat, vooral vanwege de Kerk, bv.
in haar verzet tegen de ten onrechte verguisde “keizer-koster” Jozef II, wiens volkomen redelijke hervormingsbeleid tegen haar belangen inging.

Even signaleren dat de auteur in zijn animus tegen de tsjeven een open doelkans laat liggen, namelijk in zijn uitweiding over de “reactionair katholieke” striptekenaar Hergé.
Diens albums worden terecht aan de actualiteit gekoppeld, van het anticommunisme in Kuifje bij de Sovjets (1929) tot het postmodern cynisme over Latijns-Amerikaanse staatsgrepen in Kuifje en de Picaro’s (1976), maar het gênantste album blijft onvermelD. Hergé had Kuifje al eerder de strijd laten aanbinden tegen de “kapitalistische plutocratie” (p.
270), en dat was opnieuw de vijand in zijn album uit 1942, De Geheimzinnige Ster.
Alleen kreeg die sinistere plutocratie daarin een al te duidelijk gezicht: de New-Yorkse bankier Blumenstein, met grote neus en begerige ogen.
En dat in een verhaalcontext van een strijd tussen “Europa” en Amerika – en wie was toen “Europa”? Daar kan je zeggen: collaboratie om den brode is één zaak, Hergé had gewoon een apolitiek verhaal kunnen tekenen, maar hier deed hij echt en ongedwongen mee aan de propaganda van de bezetter.
Er zijn er voor minder veroordeeld, maar anders dan de Vlamingen hebben de Franstalige Belgen hun culturele iconen wat meer gespaarD.

Bijzonder lezenswaard zijn de beschouwingen over het politieke gebruik van de “herinnering” aan het interbellum en de Tweede Wereldoorlog door het Vlaams parlement (dat een traditie van progressief en pluralistisch flamingantisme uit de brand wil redden en daarbij Paul van Ostaeyen inroept maar diens afscheid van het nationalisme negeert, p.
221 vv.
) en vooral door de Belgische regering.
Premier Verhofstadt heeft de gewoonte aangenomen om zelf voldongen feiten te scheppen inzake de officiële historische waarheiD. Terwijl deskundigen studies maakten over de moord op Lumumba en de Rwandese genocide, stond hij al verontschuldigingen aan te bieden voor de vermeende Belgische rol daarin.
De opzichtige “ethisch”-historische bewogenheid van België aangaande Pinochet en Haider paste helemaal in het gespindoctorde zelfbeeld van beginnend paarsgroen: “ook ‘nieuw’” (p.
236), overigens helemaal gelijklopend met de “ethische” démarches van New Labour, inspiratiebron van nogal wat Slangense spinkunstjes.

Maar vooral het frequente paarse beroep op uitstapjes naar Auschwitz om hedendaagse problemen op te lossen, van VB-stembussuccessen tot pestgedrag op school, wordt hier in meerdere opzichten doorprikt.
Verhofstadt en co.
vervangen daar de kennisgerichte geschiedenis helemaal door de geëngageerde “herinnering”, die de feiten tot één gewenste dimensie herleidt en moedwillig uit hun tijdscontext rukt om ze voor hedendaagse kwesties relevant te maken.
(Dat gebeurt in andere landen ook, maar onze paarse regering doet daar altijd nog een extra laag aperte valsspelerij bovenop.
) Dat soort herinnering is welbeschouwd zelfs het tegendeel van echt historisch bewustzijn.

Met instemming wordt Peter Novick geciteerd: “Historisch bewustzijn focust door zijn aard zelf op de historiciteit der gebeurtenissen – dat zij toen en niet nu plaats vonden, dat ze voortkwamen uit omstandigheden verschillend van degene die nu gelden.
Herinnering daarentegen heeft geen zin voor het verstrijken van de tijd, ze ontkent de ‘verledenheid’ van haar voorwerpen en dringt aan op hun voortdurende aanwezigheiD.” (p.
256)  Met een metafoor uit de psychopathologie: de cultus van de “herinnering” is een gecontroleerde, moedwillige vorm van hysterie.
Dit boek situeert zich in een aan gang zijnde strijd tussen de historische en de hysterische omgang met het verleden.

Het aloude ideaal om aan geschiedschrijving te doen “sine ira nec studio”, zonder afrekeningen noch voorliefde, blijft warm aanbevolen.
Bijna had ik geschreven: “blijft meer dan ooit aanbevolen”, maar dat zou de indruk wekken dat ons eigen tijdperkje inzake geschiedenismisbruik uitzonderlijk en uniek is.
Terwijl er ook op dat punt weinig nieuws is onder de zon.
Laat ons dus liever bescheiden zijn.
Eerlijk proberen om zo onpartijdig mogelijk kennis te nemen van het verleden, dat is al een hele opdracht.

Zoon van een foute Vlaming      Verhulst Adriaan      Belgische geschiedenis

Jeugdjaren en opleiding

Adriaan Verhulst werd te Gent geboren op 9 november 1929.
Zijn vader was handelaar en oud-activist, zijn moeder een Nederlandse domineesdochter.
Hij deed middelbare studies aan het Koninklijk Atheneum te Gent.
Vervolgens ging hij aan de Gentse Rijksuniversiteit rechten studeren.
In 1949 werd hij kandidaat in de rechten.
Maar intussen hadden de toenmalige professoren geschiedenis François-Louis Ganshof en Hans Van Werveke – beiden leerlingen van Henri Pirenne en eminente vertegenwoordigers van de Gentse historische school – zijn belangstelling voor de geschiedenis gewekt.
Het was een belangstelling die hem nooit meer los zou laten.
Tegelijk met zijn rechtenstudies vatte Verhulst nu ook de studie van de geschiedenis aan, om zich uiteindelijk uitsluitend op het historisch onderzoek te concentreren.
In 1952 werd hij met de grootste onderscheiding licentiaat in de geschiedenis.
Vier jaar later behaalde hij zijn doctorsbul met een briljante studie over de Gentse Sint-Baafsabdij en haar grondbezit van de 7de tot de 14de eeuw.
Enige jaren later zou dit lijvige werk (bijna 700 pagina’s) gedrukt worden in de reeks Verhandelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België.

Historicus van de rurale samenleving

In Verhulsts doctoraat kwamen al een aantal vernieuwende kenmerken aan bod, die in de volgende decennia zijn reputatie zouden vestigen.
Een daarvan was de interdisciplinariteit.
Hij beperkte zich immers niet tot een traditionele geschiedenis van een middeleeuwse abdij en haar grondbeheer, maar benaderde het onderwerp op een ruimere manier.
Sociale geschiedenis, economische geschiedenis en historische geografie kwamen er eveneens ruimschoots in aan boD. Het resultaat was een fundamentele studie over de gehele middeleeuwse rurale samenleving.
Het was meteen ook de eerste bijdrage in een discipline die Verhulst zijn hele leven lang zou blijven beoefenen: die van de rurale geschiedenis.
Met zijn vernieuwend onderzoek over het Karolingische landbouwdomein, waarin hij de traditionele visies grondig wijzigde, verwierf hij zich een wereldwijde faam, die nog steeds overeind blijft.
Zijn blijvende interesse voor de rurale geschiedenis blijkt onder meer uit het feit dat hij jaren later, in 1967, samen met Léopold Genicot (hoogleraar in Louvain-la-Neuve) oprichter was van een interuniversitair samenwerkingsverband voor agrarische geschiedenis onder de naam Belgisch Centrum voor Landelijke Geschiedenis / Centre belge d'Histoire rurale.

Historisch geograaf

Twee jaar na het behalen van zijn doctorstitel werd hij assistent bij professor Hans Van Werveke, om kort nadien al docent te worden.
In die hoedanigheid erfde hij de cursus historische geografie van de enige tijd voordien te jong overleden professor Gaston Dept.
Ook in dit vakgebied was hij een vernieuwer.
Zo herschreef hij de geschiedenis van de Vlaamse Polderstreek tijdens de Romeinse tijd en de middeleeuwen.
Dit deed hij aan de hand van de waarnemingen die de bodemkundigen gedaan hadden tijdens de bodemkartering van het gebied in het begin van de jaren vijftig.
De neerslag van zijn historisch-geografisch onderzoek publiceerde hij onder meer in het boek Het landschap in Vlaanderen in historisch perspectief (1965), dat ook in het Frans vertaald werd en dat hij in 1995 grondig herwerkte onder de titel Landschap en landbouw in middeleeuws Vlaanderen.

Stadshistoricus

Zijn nieuwe visie op de ontwikkeling van de Polderstreek had ook gevolgen voor de geschiedenis van Brugge en verbindingen tussen die stad en de zee.
Aan het ontstaan en de vroegste geschiedenis van Brugge wijdde hij in 1960 een fundamenteel artikel in het tijdschrift Le Moyen Age.
Op de ontstaansgeschiedenis van Brugge en van de andere grote Vlaamse steden zou hij later regelmatig terugkomen, waarbij hij de eerste was om de verworvenheden van de stadsarcheologie te benutten.
Vanaf de jaren zeventig werd immers eindelijk werk gemaakt van het archeologisch onderzoek in de Vlaamse binnensteden.
Dit leverde resultaten op die de traditionele theorie van Henri Pirenne over het ontstaan van de steden op losse schroeven zetten.
Verhulst verwerkte die nieuwe inzichten in synthese-artikels over de stadsontwikkeling in Vlaanderen en in Noord-West-Europa, die hem een internationale reputatie van stadshistoricus bezorgden.
Dank zij zijn grote eruditie én talenkennis was hij een graag geziene gast in Europese historische kringen: behalve Nederlands beheerste hij immers uitstekend het Frans, Engels en Duits en wist hij ook met Italiaans overweg.
Hij nam als spreker deel aan talrijke congressen en werd lid van diverse commissies en werkgroepen, waaronder de Commission Internationale pour l’Histoire des Villes.
Op het einde van zijn leven zou hij zelfs voorzitter worden van deze geleerde instelling.

[bewerk] Oorkondenspecialist

Een postgraduaat bij de beroemde Nederlandse codicoloog G.
Lieftinck in 1955 maakte van Verhulst ook een specialist in de kritiek en de analyse van oorkonden en andere middeleeuwse bronnen.
Dit leidde onder meer tot de uitgave (in samenwerking met Thérèse de Hemptinne en Lieve De Mey) van de oorkonden van Diederik en Filips van de Elzas, in de reeks oorkondenuitgaven van de Koninklijke Commissie voor Geschiedenis.
Van 1974 tot 1984 was hij trouwens ondervoorzitter en voorzitter van de Koninklijke Commissie.

[bewerk] Hoogleraarschap

Rurale geschiedenis, historische geografie, stadsgeschiedenis, oorkondenleer: het waren de vier onderzoeksgebieden die Adriaan Verhulst nauw aan het hart lagen en die hem een grote faam bezorgden.
Als hoogleraar – sinds 1965 was hij gewoon hoogleraar aan de Gentse Rijksuniversiteit – wijdde hij talrijke generaties studenten in deze disciplines in.
Het ging daarbij niet louter om Vlaamse studenten.
Regelmatig waren ook buitenlandse postgraduaatsstudenten in zijn cursussen aanwezig: uit Nederland, de Verenigde Staten en zelfs Japan.
Slechts enkele van zijn leerlingen bouwden zelf een academische carrière uit: Wim Blockmans in Leiden en Erik Thoen in Gent.

[bewerk] Emeritaat

In 1995 ging Verhulst met emeritaat.
Dit verhinderde hem allerminst om wetenschappelijk actief te blijven op diverse fronten.
Hij publiceerde verder regelmatig in binnen- en buitenlanD. Kort voor zijn overlijden verscheen van zijn hand nog het boek The Carolingian Economy bij de Cambridge University Press.
In het jaar dat hij met emeritaat ging, werd zijn wetenschappelijk carrière bekroond met de prestigieuze vijfjaarlijkse Ernest-John Solvayprijs, een van de hoogste wetenschappelijke onderscheidingen in België.

[bewerk] Flamingant en liberaal vrijzinnige

Behalve als historicus, heeft Adriaan Verhulst zich in Vlaanderen ook sterk geprofileerd als flamingant en liberaal vrijzinnige.
Reeds als student was hij actief als bestuurslid van de vrijzinnige studentenvereniging 't Zal Wel Gaan en hoofdredacteur van het blad van het Liberaal Vlaams StudentenverbonD. Jaren lang was hij algemeen secretaris (1957-1965) en vervolgens voorzitter (1965-1984) van het Willemsfonds.
In 1965-1968 was hij een spilfiguur binnen het Overlegcentrum van Vlaamse Verenigingen (OVV).
Vanuit het OVV lag hij mede aan de basis van het Cultuurpact (1971) en werd hij een van de hoofdrolspelers in het Vlaamse verzet tegen het Egmontpact.
Van 1969 tot 1988 was voorzitter van de raad van bestuur van de staatsomroep BRT (thans VRT).
Samen met onder meer Walter Prevenier en Marcel Bots richtte hij in 1982 het Liberaal Archief op, waarvan hij vanaf 1996 tot aan zijn dood de voorzitter zou worden.
Zijn flamingantisme had hij van huis uit meegekregen.
Maar terwijl het flamingantisme van zijn vader tijdens de Tweede Wereldoorlog in collaboratie ontaardde, sloeg de jonge Adriaan Verhulst resoluut een andere richting in: die van het vrijzinnig humanisme, waaraan hij zijn hele leven consequent trouw bleef.
Het verhaal van zijn vaders wederwaardigheden en zijn eigen Vlaamse bewustwording heeft hij in 2000 op een eerlijke, intelligente en zeer menselijke wijze geschetst in het boek Zoon van een foute vader.

Frans Drijvers      Diser Lyvia      Belgische geschiedenis

Alles voor Vlaanderen, Vlaanderen voor Christus (AVV-VVK)  

 

Hoe bekend deze strijdkreet ook mag zijn, zo onbekend is een van zijn bedenkers vandaag.
Het motto AVV-VVK van het in 1881 gelanceerde tijdschrift De Student, de belangrijkste spreekbuis van de Vlaamse studentenbeweging in die tijd, was ook de leuze van zijn medestichter Frans Drijvers.
De sociaal bewogen Vlaamse priester was een veelzijdig man.
Was hij een koploper, een tegendraads element of net een product van zijn tijd?

 

Vlaamse zaak, geloof en sociale actie waren de drie pijlers die het leven van Frans Drijvers fundeerden.
Met welsprekendheid en vuur verkondigde hij onder talloze schuilnamen zijn mening in inspirerende gedichten, bewogen godsdienstige publicaties en diverse artikels in de gedrukte pers.
Dit boeiend historisch werk biedt een schets van Drijvers als voorvechter van de vernederlandsing van het onderwijs en de Vlaamse zaak, tegen de achtergrond van en in relatie met de toenmalige gebeurtenissen in België.
In deze gedetailleerde biografie komt hij opnieuw tot leven, als mens, als priester en als maatschappelijk bewogen figuur.

 

Historica Lyvia Diser werkte voor haar licentiaatsverhandeling aan deze vlot geschreven biografie en deed uitgebreid onderzoek naar de figuur en weerklank van Frans Drijvers.
Dit boek komt er in samenwerking met F.
V.
K.
Rodenbachfonds en Vlaanderen Morgen Rotselaar.

Dat het werken achter de schermen van de Vlaamse beweging even intens maar veel minder roemrijk is, bewijst het leven van Priester Jan Frans Drijvers (° 1858, Rotselaar - 1914, Willebroek).
Drijvers speelde een cruciale rol in de katholieke Vlaamse studentenbeweging van zijn tijd: in 1880 richtte hij als seminarist samen met een paar vrienden De Student op, dat het eerste wijdverspreide katholieke Vlaamsgezinde leerlingentijdschrift werD. De redactie verborg haar identiteit onder schuilnamen, om mogelijke tegenkanting van de geestelijke overheid te vermijden.
De belangrijkste verwezenlijking van De Student was dat het ervoor zorgde dat de katholieke schoolgaande jeugd, na een eerdere poging vanuit West-Vlaanderen in de jaren 1870, nu opnieuw werd gebundeld onder eenzelfde ideeënpakket.
Drijvers was hun ‘studentenleider’, zij het dat hij hen aanvoerde met de pen, in alle anonimiteit.
Hij probeerde zijn lezers een vastberaden Vlaamsgezindheid bij te brengen, maar ook een genuanceerde houding tegenover de geestelijke overheid, die Drijvers beschouwde als de ware aanvoerder van de Vlaamsgezinde katholieken.
De Student bracht zijn boodschap onder de vorm van artikels, gedichtjes, verhalen, taallessen enz.
, waarbij humor en ernst elkaar afwisselden.
De door De Student gecreëerde eensgezindheid kreeg in 1890 concrete gestalte met de oprichting van het Katholiek Vlaams StudentenverbonD. Twee jaar later werd De Student echter getroffen door een tijdelijk bisschoppelijk verboD. Drijvers leek er niet in te slagen deze teleurstelling te verwerken.
In 1902 verliet hij de redactie, na ideologische meningsverschillen met de nieuw aangetreden medewerkers.
Drijvers volgehouden anonimiteit als stichter van De Student had het spijtige resultaat dat hij in de vergeetput van de geschiedenis terechtkwam.

De moord op Karel de Goede      Van Caeneghem Raoul      Belgische geschiedenis

Karel, bijgenaamd de Goede (?, cA. 1080/86 – Brugge, 2 maart 1127) was graaf van Vlaanderen van 1119 tot aan zijn dooD. Hij trouwde met Margaretha van Clermont, dochter van Reinoud II.

Karel van Denemarken, later Karel de Goede genaamd, werd geboren in Denemarken als zoon van koning Knoet IV van Denemarken en van Adela van Vlaanderen, dochter van graaf Robrecht I de Fries en Geertruida van Saksen.
Na de moord op haar echtgenoot in 1085 vluchtte Adela met haar kinderen Ingertha, Cecilia en Karel naar haar vader Robrecht de Fries.
Adela hertrouwde later met Rogier Bursa, hertog van Apulië.
Karel van Denemarken bleef bij zijn grootvader en oom aan het grafelijk hof en genoot er een goede opvoeding.
Zoals veel ridders uit die tijd, vertrok Karel van Denemarken ook op pelgrimstocht naar het Heilige Land (1107-1108).

Hij fungeerde als raadgever voor zijn neef, graaf Boudewijn VII van Vlaanderen, bijgenaamd 'Hapkin'.
Zijn naam komt dan ook voor op verschillende akten vanaf 1112.
Hij nam ook deel aan het neerslaan van de opstand van de Zuid-Vlaamse leengraven in 1115 en 1117.
Hij was regent van Vlaanderen toen Boudewijn VII op veldtocht ging naar Normandië in 1117 en 1118 en tevens tijdens de laatste levensmaanden van de graaf in 1119.

Karel volgde zijn kinderloze neef Boudewijn VII op, die hem had aangewezen als zijn opvolger, nog vóór diens dood op 17 juni 1119.
Ondanks enige weerstand tegen zijn persoon werd hij toch als graaf van Vlaanderen erkenD. Zijn bijnaam de Goede kreeg Karel van Denemarken tijdens de hongersnood die in 1124-1125 heel Europa teisterde.
Via verschillende maatregelen kon hij verhinderen dat het dodenaantal erg hoog opliep.

Karel was een godvruchtig vorst en zijn hele binnenlandse politiek was vooral gericht op de vestiging en de handhaving van de openbare vrede door de bestrijding van onrecht en armoede.
Hierdoor ontstemde hij een deel van de kleine adel, onder meer de rijke familie van Erembald, die er eerder in geslaagd was zich te doen opnemen in de adel, hoewel zij van onvrije afkomst was.
De Erembalden waren uit Veurne afkomstig en leverden de burggraven van Brugge.

Toen de graaf naar aanleiding van een juridisch dispuut de onvrije afkomst van de Erembalden in het openbaar beklemtoonde, werd hij het slachtoffer van een samenzwering, geleid door Bertulf, proost van het Brugse Sint-Donaaskapittel en zelf een lid van de clan der Erembalden.
Hij werd in de Sint-Donaaskerk te Brugge vermoorD. Achtentwintig samenzweerders werden gevangen genomen en, op bevel van de Franse koning Lodewijk VI, van de hoogste toren van de burcht naar beneden geworpen.
Eén van zijn moordenaars, Wido van Steenvoorde, werd in Reningelst gedood in een tweegevecht met Herman den Iseren.

Mede door het ontbreken van een rechtstreekse erfgenaam, veroorzaakte Karels dood een ernstige politieke crisis.
Hiervan maakte de koning van Frankrijk gebruik door de Normandiër Willem Clito, kleinzoon van Robrecht de Fries als graaf op te dringen (23 maart 1127).
Dit stootte op het verzet van Brugge en Gent.

Uiteindelijk echter werd Karel opgevolgd door een neef, Diederik van de Elzas, die de machtstrijd won dankzij de steun der Vlaamse steden.
Dit was de eerste gelegenheid waarbij de steden een doorslaggevende rol speelden in de Vlaamse politiek.

De aanleiding en gevolgen van de moord zijn erg gedetailleerd beschreven in het dagboek van zijn secretaris Galbert van Brugge.

 

Karel de Goede werd tussen 1080 en 1086 in Denemarken geboren als zoon van de Deense koning Knoet IV en Adela, dochter van Robrecht I de Fries.
Als neef van graaf Boudewijn VII van Vlaanderen (regerend van 1111-1119) werd hij voor diens dood als opvolger benoemD. Een of twee jaar voordat hij Boudewijn opvolgde, trad hij in het huwelijk met Margarete van Clermont.
Zijn erenaam 'de Goede' verdiende hij voornamelijk tijdens en na de hongersnood van 1124-1125 die Europa teisterde.
Binnen het graafschap trachtte Karel de Goede het aantal stervenden binnen de perken te houden.
Hij steunde armen en zwakken, en pakte machtige wetbrekers (rijke kooplieden, patriciërs of adel) aan.
Zo kondigde hij een nieuwe maateenheid voor het te bakken brood af, opdat de armen zelfs van het kleinste muntstuk een homp brood konden kopen.
Tevens voerde hij tal van heffingen in om de voedselproductie te stimuleren, en onderzocht enkele bestuurlijke instellingen, teneinde een zo eerlijk mogelijke verdeling van voedsel te bereiken.

In de jaren voor de hongersnood kwam er een nieuwe machtsgroep op binnen het graafschap.
In 1089 werd Bertulf, zoon van Erembald van Veurne, als proost van de Sint-Donatiaanskerk te Brugge geïnstalleerD. Drie jaar later trad Bertulf toe tot het dagelijks bestuur van Brugge, zijn broers werden benoemd tot burggraven van de stad, terwijl zij allen tot een horig geslacht behoorden.
Betrulf en zijn familie, kortweg de Erembalders genoemd, wisten steeds meer macht te verkrijgen en hadden uiteindelijk grote zeggenschap over de kanselarij van Brugge, de grafelijke domeinen en het kapittel van de Sint-Donatiaanskerk.
Opmerkelijk is dat de horige Erembalders dankzij hun macht en rijkdom veel huwelijken sloten met adellijke families.
Een ongebruikelijk iets in deze tijd: het was de regel om binnen de eigen stand te huwen.

Dit alles zorgde voor een verstoring van het doorgaans precaire evenwicht tussen adel, kerk en steden.
De spanning tussen de adel en de Erembalders verscherpte toen in 1126 een ridder weigerde een strafproces tegen een Erembalder met een tweekamp te beslechten, omdat zij niet van adel waren.
Karel de Goede besefte dat als de macht van de Erembalders gebroken werd, veel misstanden, misbruiken en onrust zouden verdwijnen.
Hij eiste de Erembalders op als zijn horige onderdanen.
De Erembalders kregen nog de kans om hun adellijke afkomst te bewijzen voor een rechtbank te Kassel.
Hier kwamen zij met zo een grote legerschare opdagen dat de rechters - uit veiligheidsoverwegingen - geen uitspraak deden.
De Erembalders waren nu belust op wraak en vernielden de bezittingen van heer Tancmar van Straten, een lid van de hofhouding van Karel de Goede en - volgens de familie - aanzetter tot de rechtsgang.
Met dezelfde razernij besloten de Erembalders om graaf Karel de Goede te vermoorden.
Op 2 maart 1127, tijdens een mistige ochtend in Brugge, doodden zij Karel tijdens zijn ochtendgebed in de Sint-Donatiaanskerk.
De onverwachte dood van Karel en zijn kinderloze huwelijk met Margarete dompelden Vlaanderen in een crisis: de oorspronkelijke grafelijke dynastie was nu uitgestorven.
Na een korte periode van onrust verkreeg in 1128 het huis Elzas de zeggenschap over het graafschap.

Met de macht van de Erembalders was het na de moord snel gedaan.
Op 7 maart trok een legergroep op tegen een versterking van de Erembalders te Raverschoot.
De versterking werd geslecht, de kopstukken van de familie werden gelyncht en de bezittingen werden - bij gebrek aan erfgenamen - verdeeld onder de baronnen.

Grafelijk secretaris van Karel de Goede was Galbert van Brugge.
In zijn dagboek zijn de gebeurtenissen van 1127-1128, waaronder het machtsmisbruik van de Erembalders, opgetekenD. Het is onze voornaamste bron over de moord op Karel de Goede.

In 1884 werd Karel de Goede door de Katholieke Kerk zalig verklaarD. Zijn neogotische reliekschrijn (1883-1885) staat in een zijkapel van de Sint-Salvatorkathedraal van Brugge.
In de middenbeuk kan men het oud houten portret van hem terugvinden.
Zijn rechter bovenrib werd bewaard in een kristallen, neogotisch reliekschrijn, die sinds 1880 was tentoongesteld in de Torhoutse St.
-Pieterskerk.
Het werd er gestolen op 16 juli 2004.

Een liberale of een socialistische visie op justitie      De Smedt Walter      Belgische politiek

EEN LIBERALE OF EEN SOCIALISTISCHE  VISIE OP JUSTITIE EN POLITIE ?

 

VASTSTELLINGEN EN BEDENKINGEN AANGAANDE EEN GEWIJZIGD POLITIE EN JUSTITIEOPTREDEN      Walter De Smedt   december 2007 

INLEIDING

Er zijn verschillende opvattingen mogelijk m.
B.t.
de wijze waarop justitie en politie moeten handelen .
Men kan de rechten van het individu voorop stellen,deze ondergeschikt maken aan het belang van de maatschappij,of tussen beide een evenwicht nastreven .
  Ons land was bij zijn ontstaan het meest liberale van Europa .
In onze grondwet stonden de rechten van de burger vooraan .
Onze grondwet was niet enkel een burgermanifest .
Het geheel ademde één verzuchting uit : evenwicht .
Dat had zo zijn redenen .
De geschiedenis van ons land is een opeenvolging van bezettingen en annexaties .
Dat laat sporen na .
Daarin ligt ook de oorsprong van ons eigen politiek denken waarin de consensus zorgde voor het behoud van het evenwicht en gewelddadige conflicten konden vermeden worden .
Deze liberale benadering maakte van België,gedurende meer dan een eeuw,de voorloper van ieder denken en handelen m.
B.t.
zowel justitie,politie als het gevangeniswezen .
  Omdat de wijze waarop de strafvordering wordt toegepast,de wijze waarop onderzoeken worden gevoerd,burgers worden vervolgd en veroordeeld,een uitermate belangrijk instrument is in de keuze tussen de verschillende opvattingen,was ons wetboek van strafvordering eveneens een exponent van de liberale opvatting .
De gehele aktie in strafzaken werd beheersd door het monopolie van de onafhankelijke rechter .
Hij vormde het tegengewicht tegen de centrale staatsmacht zoals die door de Bonaparte was uitgebouwd,en zoals die door de provinciegouverneurs, de procureurs,en de gewapende arm ervan,les gens d'armes,werd vertegenwoordigd .
  Daarom ook was de procureur verplicht te vervolgen,kon hij niet seponeren,en moest ieder onderzoek over een misdaad of een wanbedrijf door een onderzoeksrechter gedaan worden .
Het vooronderzoek was slechts voorlopig en in ieder geval schriftelijk,zodat alles aan de strafrechter moest voorgelegd worden en de rechten van de verdediging in een openbaar debat volop aan bod konden komen .
Zo werd voldaan aan het grondwettelijk principe van de scheiding der machten,waarbij de Leiding van het vooronderzoek onverdeeld aan de rechter werd gegeven,het Gezag over en het Toezicht op de gehele gerechtelijke aktie daadwerkelijk aan de hoven en rechtbanken werd toebedeeld .
  Het monopolie van de rechter had een sterk nadeel : het was zeer stroef .
Daarom werd gezocht naar een soepeler werkwijze .
Op grond van zijn bevoegdheid als officier van gerechtelijke politie ging de procureur steeds meer zelf onderzoeken,waaruit het opsporingsonderzoek ontstond .
De mogelijkheid om de openbare vordering te laten verjaren werd systhematisch aangewend,waaruit het sepot groeide .
  Deze gewoonterechtelijke wijzigingen deden evenwel geen afbreuk aan de basisgedachten .
Al werd het monopolie van de rechter,tijdens het vooronderzoek,doorbroken,dan bleef de gehele aktie onder het Gezag en het Toezicht van de hoven en de rechtbanken .
Ook de opdrachten en bevoegdheden van de strafrechter en de rechten van de verdediging bleven intakt .
De behandeling in een publiek debat voor een onafhankelijke strafrechter bleef het enige doel van de gehele aktie .
 

1 EEN BRUTALE WIJZIGING

In het begin van de jaren zeventig werd plots gebroken met de liberale visie .
  Door de socialistische minister van justie Vranckx werd de aktie in strafzaken opgesplitst in twee delen : een operationeel en een gerechtelijk deel .
Het operationeel gedeelte werd volkomen aan de leiding van en het toezicht door de magistratuur onttrokken en aan een specifiek daartoe opgerichtte dienst gegeven:in het ministerie van justitie werd het Bureau voor Criminele Informatie opgericht .
  De leden van deze dienst hadden niet de minste gerechtelijke bevoegdheid .
Het werd voorgesteld dat hun aktie tot doel had inlichtingen te verzamelen m.
B.t.
de nieuwe vormen van criminaliteit,de georganiseerde overvallen en de drughandel .
Naar voorbeeld van de door onze Amerikaanse bondgenoot wereldwijd gevoerde “war on drugs” gingen de leden van het BIC ( bureau d'information criminelle) ook aan geheime operaties doen .
Daartoe gebruikten zij technieken die voordien voornamelijk door de inlichtingendiensten werden gebruikt,en die wij nu omschrijven als Bijzondere Opsporingstechnieken,nl de informantenwerking,de observatie en de infiltratie .
Er werd ook innig samengewerkt met de DEA ( drug enforcement administration), die bestond uit undercoveragenten die opereerden vanuit de Amerikaanse ambasade .
  De rijkswacht liet zich niet onbetuigd en maakte een dubbelganger van het BIC .
In de lokale brigades werden drugsecties opgericht die centraal werden aangestuurd door het Nationaal Bureau voor Drugs .
  De opsplitsing van de gerechtelijke aktie liep verkeerd af .
  De geheime en verzelfstandigde operaties buiten toezicht van de rechterlijke macht hadden tot gevolg dat meerdere agenten die erin werkzaam waren zelf aan misdrijven gingen doen .
Zij werden in een proces,gekend als de zaak François,veroordeeld o .
m .
  omdat zij zelf drughandelaars waren geworden .
 

DE VERGETEN LES

Het door minister Vranckx doorgezette experiment had kunnen aanleiding geven tot een herziening van de mislukte werkwijze .
  Dat gebeurde echter niet .
  In 1988 werd door de onderzoeksrechter te Antwerpen een gerechtelijk onderzoek gevoerd waarbij de nieuwe rijkswachtrecherche volkomen werd bloot gelegd .
  Dit onderzoek toonde aan dat in de lokale BOB's nieuwe afdelingen,Gerechtelijke Informatie Diensten ( GID's)genoemd,waren opgericht die niet onder de lokale hiërarchie,maar rechtstreeks met het Centraal Bureau voor Opsporingen werkten .
Deze GID's hadden tot opdracht inlichtingen te verzamelen en deze door te geven aan het CBO .
Zoals het Antwerps dossier aantoonde deden de GID's ook operaties .
In de operatie “Antwerp Tower “werden,met medewerking van Duitse politieambtenaren,en na coördinatie door het CBO,huiszoekingen 2 uitgevoerd en personen aangehouden .
Om deze operatie,ook voor de onderzoeksrechter,af te schermen werd de voorbereiding en de rol van het CBO weggelaten,werd de aanwezigheid van Duitse politieambtenaren verzwegen,en werd een proces-verbaal opgesteld door acht rijkswachters waarvan er niet één aan de operatie had medegewerkt .
Bij een huiszoeking op het CBO werden stukken in beslag genomen die aantoonden dat het niet om een éénmalige aktie ging maar dat het om een werkelijk systheem ging waarbij ook de wettelijke opdrachten van het commissariaat-generaal van de gerechtelijke politie bij de parketten werden ontweken .
  De ontdekking van dit systheem waarbij de onderzoeksrechter,en dus ook de strafrechter, volkomen buiten spel werd gezet,had minstens kunnen zorgen voor een debat .
  De verdere toepassing van het bewezen systheem stelde immers enrstige problemen in het vooruitzicht .
  Het dossier werd evenwel nooit in openbare zitting behandeld .
  Tegen de onderzoeksrechter werden verschillende tuchtonderzoeken opgestart .
  Geen enkele daarvan kon fouten of nalatigheden aantonen,zodat ook nooit enige tuchtsanctie werd opgelegd .
  Waar de onderzoeksrechter voordien kandidaturen verkreeg voor een promotie naar het Hof van Beroep,was dit gedurende de verschillende tuchtprocedures niet meer mogelijk .
  Eén van die tuchtzaken kan aangehaald worden omdat de inhoud ervan past in de hier aangehaalde materie .
  De onderzoeksrechter werd door een kamervoorzitter in het Hof van Beroep gehoord omdat een door hem gevoerd onderzoek naar een omvangrijke BTW-fraude niet diligent zou zijn gevoerd .
De onderzoeksrechter legde de opdrachten voor die hij aan de rijkswacht had gegeven, waaraan hij schriftelijk had herrinnerd,en die niet waren uitgevoerd .
De reden van nietuitvoering kon hij evenwel niet aanhalen .
Toen vernam hij van een lid van de gerechtelijke politie de ware reden van vertraging : het parket had meerdere andere dossiers in behandeling waaruit vermoedens volgden dat de rijkswachtadjudant aan wie de onderzoeksrechter de opdrachten had toevertrouwd zelf de hoofdverdachte was in de BTWfraude .
Door de onderzoeksrechter daarover ondervraagd,en na huiszoeking in de burelen van de rijkswacht, bekende de rijkswachter de feiten .
  Het hoofd van de GID te Antwerpen die de operatie Antwerp tower had uitgevoerd kwam later ook voor andere feiten in het nieuws : hij werd veroordeeld tot vijf jaar gevangenisstraf voor de verhandeling van twee containers drugs .
Wat van die straf werd uitgezeten is niet geweten .
  Er werd doorgegaan op dezelfde weg,weliswaar ook aangevuld met andere ingrepen .
  Door de socialistische minister van pensioenen Wyninckx werd komaf gemaakt met een belangrijk element van het onafhankelijk karakter van de rechterlijke macht .
Door de wet van 5 augustus 1978 werd het emeritaat afgeschaft en werd het geldelijk statuut van de magistratuur herleid tot dat van een ambtenaar .
  3 Door de wet van 18 juli 1991 demilitariseerde de socialistische minister van binnenlandse zaken Tobback de rijkswacht .
Of dit korps daardoor werkelijk gedemilitariseerd werd is een vraag op zich .
Daardoor werd dit militair korps wel onttrokken aan het groter geheel van de strijdkrachten en het beleid van drie ministers .
Binnenlandse zaken verkreeg daardoor ook de zeggingschap op de grootste,best uitgerustte en alomtegenwoordige politiedienst .
  Dit korps,dat de historische vijand van het socialisme was geweest,werd de speerpunt van het voortgezette socialistische beleid .
  In het korps werden de klassieke officieren,die nog op militaire leest geschoeid waren,vervangen door officieren-juristen waarvan de voornaamsten de socialistische opvatting deelden .
  Hoewel het niet duidelijk was wie het beleid bepaalde,het departement of de korpsleiding,was de gevolgde politiek onbetwistbaar : de splitsing tussen de operationele fase en de gerechtelijke fase werd resoluut hernomen,de werkwijze met bijzondere technieken werd versterkt,de leiding van en het toezicht op de gerechtelijke aktie door de onderzoeksmagistratuur werd betwist .
  Het nieuwe rijkswachtbeleid kwam duidelijk tot uiting in een door de generaal-korpsoverste op het Hof van Cassatie op 1 september 2004 gehouden toespraak .
Daarin werd uiteengezet hoe de rijkswacht tot een verzelfstandigde recherchevorm,ook in de proactieve fase,en met toepassing van bijzondere technieken,wou komen .
Daarin werd ook duidelijke taal gesproken over de overname van de aan de onderzoeksrechter en het parket toebedeelde leiding van het onderzoek,die als ondoeltreffend werd omschreven .
  De door binnenlandse zaken uitgedragen nieuwe vormen van onderzoek stuitten evenwel op verzet door het kabinet van justitie dat een behoud van de klassieke voorzieningen voorstond .
  Zowel door binnenlandse zaken als door justitie werd een afzonderlijk wetgevend initiatief genomen om de eigen opvatting te kunnen legitimeren .
In justitie gebeurde dat door de oprichting van de commissie Franchimont,die bestond uit universiteitsprofessoren en magistraten .
  In binnenlandse zaken zaken werd de wet op het politieambt voorbereid onder het waakzaam oog van officieren-juristen die vertrouwd waren met de denkbeelden van de socialistische studiedienst .
  Deze tweespalt in het toenmalig beleid had twee belangrijke gevolgen .
  Enerzijds kwamen twee afzonderlijke wetgevingen tot stand waarin m.
B.t.
de gerechtelijke aktie in strafzaken totaal tegengestelde opvattingen werden gehuldigd .
In de wet op het politieambt van 5 augustus 1992 werd de opsplitsing van de gerechtelijke aktie in een operationele en een gerechtelijke fase bevestigd en werd de leiding van de operationele fase aan de politiemeerdere gegeven .
Door de wet Franchimont van 12 maart 1998 werd de eenheid van de gerechtelijke aktie behouden en werden de opdrachten en bevoegdheden van de onderzoeksmagistratuur verduidelijkt en versterkt .
  Anderzijds werd het politiebeleid uit handen gegeven .
  Van de politiediensten werd verwacht dat zij zelf,bij wijze van vrijwillig samenwerkingsakkoord, in meer coördinatie en doeltreffendheid zouden voorzien .
Deze onmogelijkheid om tot een eenvormig beleid te komen bracht de bestaande spanningen tussen alle betrokken diensten tot een hoogtepunt en leidde tot een ware politieoorlog .
  4 Onder de mom van een in 1994 opgerichtte Algemene Politiesteundienst ( APSD) die moest zorgen voor coördinatie en samenwerking kon de rijkswacht de opdrachten en bevoegdheden van het Commissariaat-generaal van de gerechtelijke politie overnemen .
De rijkswachtgeneraal werd er korpsoverste van .
Anderzijds weigerde de rijkswacht zijn eigen Centraal Bureau voor Opsporingen,dat identieke opdrachten vervulde,aan de APSD af te staan .
Het verzet van de andere politiediensten binnen de APSD tegen het rijkswachtdictaat maakte dat dit nieuwe instituut,dat slechts een instelling in wording was,nooit echt van de grond kwam .
 

KRITIEK OP HET RIJKSWACHTBELEID

In september 1995 werd in de media bericht over de “ operatie rebel” .
Het ging over de screening door de rijkswacht van alle in ons land verblijvende Turken .
Zowat alle politieke partijen interpelleerden zeer krachtig tegen deze aktie .
Uit het antwoord van de minister van justitie bleek dat het om een door de rijkswacht ontworpen operatie ging die nadien ook de toestemming van de nationale magistraat had verkregen .
Het politiek protest werd opgeschort omdat het Vast Comité P gelast werd met een onderzoek .
Dat onderzoek liet zeer lang op zich wachten .
In een jaarverslag werd er een kleine passage aan gewijd .
Alles was naar behoren verlopen! Op 22 april 1998 interpelleerde de heer senator Erdman ook over de samenwerking en informatieuitwisseling tussen de Belgische rijkswacht en de nationale politie van Turkije .
  Deze interpellatie werd evenwel ingetrokken .
Dat had de senator beter niet gedaan .
Het Vast Comité P had immers over dit onderwerp een uitvoerig onderzoek gedaan en had daarover,op aandringen van de senaatsvoorzitter,aan deze,een tussentijds verslag overgemaakt .
In dit verslag werd duidelijk aangegeven dat niemand het bestaan van de politiesamenwerking tussen de rijkswacht en de Turkse politie kende,dat in de rijkswachtstaf zelf was gewezen op het ongrondwettelijk karakter ervan alsook op de miskenning van de bevoegdheden van de Senaat en van de Algemene Politiesteundienst .
Uit het antwoord van de minister van justitie bleek dat hij zich verzet had tegen nog maar het sturen van een verbindingsofficier .
Het belang van deze zeer ruime samenwerking bleek ook uit het feit dat de operatie Rebel meermaals met de Turkse politieoverheden was besproken .
Het verslag van het Vast Comité P over deze geheime en onwettige internationale politiesamenwerking werd,hoewel het door de overmaking aan de senaat een openbaar karakter verkreeg,nooit in een jaarverslag opgenomen .
Welke inlichtingen in het kader van dit verslag werden uitgewisseld is dus nooit onderzocht,althans niet in ons land .
In Turkijë kwam deze aangelegenheid wel ruim in de openbaarheid door het “ susurlukincident” .
  Naar aanleiding van een autoongeval werden de banden tussen politiekers, politieambtenaren en de drugmafia bloot gelegd .
Een parlementair onderzoek bewees o .
m .
  de betrokkenheid tussen de Turkse ondertekenaar van het politiesamenwerkingsakkoord en de Turkse drugmafia .
Welke de mogelijke gevolgen waren van deze criminele betrokkenheid op de uitgewisselde informatie of de daaruit gevoerde operaties werd niet onderzocht .
Het is overigens evenmin duidelijk wat gebeurde met de gerechtelijke dossiers die op basis van deze informatie in ons land werden opgestart .
  5 EEN SCHANDAAL DAT NIET HIELP Dit was de toestand aan de vooravond van het uitbreken van het Dutrouxschandaal : de eenheid van de gerechtelijke aktie was verdwenen,de leiding ervan opgesplitst,het rechterlijk toezicht afgebouwd,de informatieinwinning en verwerking zat verspreid,de coordinatie was zoek,op het terrein als op het hoogste niveau woedde een politieoorlog .
  Het Dutrouxschandaal nam dermate grote proporties aan dat niemand er nog kon naastkijken .
  De meest logische vraag kon niet ontweken worden : Wie was hiervoor verantwoordelijk? Omdat dit behoort tot de verworvenheden van een parlementaire democratie was deze vraag in de eerste plaats tot het beleid gericht .
  Vanuit justitie werd opdracht gegeven aan de hoogste parketmagistraten om de fouten en tekortkomingen in het dossier Dutroux te onderzoeken .
In de rapportering kwam vooral de nieuwe rijkswachtrecherche,zoals die door de Operatie Othello was uitgevoerd,onder kritiek te staan .
  Daardoor kwam uiteraard het door binnenlandse zaken gevoerde beleid sterk onder vuur .
  Daarop besloot een meerderheid in het Vast Comité P,dat opgericht was om toezicht uit te oefenen op de politiediensten, het onderzoek over te doen .
  Gezien het gerechtelijk beleid wettelijk uitgesloten was uit de bevoegdheid van het Comité, het nooit ernstig onderzoek gedaan had m.
B.t.
de werking van de rijkswacht,en de leden van het Comité die het onderzoek toevertrouwd kregen geen enkele ervaring hadden met de te onderzoeken materie, was deze spontane aktie,op zich reeds verwonderlijk .
  Zonder ooit het gerechtsdossier gezien te hebben besloot het Comité dat de rijkswacht geen verwijt trof,dat alles schriftelijk en mondeling aan de onderzoeksmagistraten was ter kennis gebracht,en dat de operatie Othello geen parallel onderzoek betrof .
Dit besluit werd genomen nadat meerdere in het gerechtelijk onderzoek betrokken rijkswachters door het Comité waren gehoord .
 In de mondelinge toelichting van dit onderzoeksverslag in het Parlement werd door drie leden van het Comité zeer zware kritiek geuit op de onderzoeksrechter die titularis was van het gerechtelijk onderzoek Dutroux .
Zij werd verweten het onderzoek aan zijn lot overgelaten te hebben en op verlof te zijn vertrokken .
  Hoe het Comité tot zijn besluitvorming was gekomen was evenwel niet toetsbaar .
  Het onderzoeksdossier dat de verhoren van de rijkswachters bevatte was immers niet aan het Parlement overgemaakt .
Hoewel de wet dat toeliet,vroeg,op uitzondering van één lid van het Comité,ook niemand er naar .
Uit een later gevoerd gerechtelijk onderzoek bleek dat dat éné lid als de griffier van het comité,ingevolge een op een besloten vergadering genomen politiek besluit,uit het onderzoek en het verslag van het Comité werden geweerd,en daartoe,buiten hun weten,zelfs op zondag werd vergaderd en een onderzoeksverslag werd opgesteld .
  6 Het belang van deze aangelegenheid werd duidelijk toen de voorzitter van de parlementaire onderzoekscommisie,voor geheel tv-kijkend België,de onderzoeksrechter en de rijkswachters, onder eed,confronteerde,en hij moest vaststellen dat één van hen niet de waarheid sprak .
  De door de voorzitter geformuleerde vraag was bovendien de meest kernachtige vraagstelling die in het gehele Dutrouxgebeuren kon gebeuren .
Het ging namelijk juist over wat er gebeurd was in de operatie Othello,zijnde de toepassing van de nieuwe verzelfstandigde rijkswachtrecherche met toepassing van bijzondere opsporingsmethoden,en over wat door de rijkswacht dienaangaande aan de onderzoeksrechter was ter kennis gebracht .
  Deze vraag had dus een volkomen antwoord kunnen geven op het voornaamste doel van een parlementair onderzoek,nl het toezicht op het gevoerde politiek beleid .
  Ondanks dit in een parlementaire democratie een primair beginsel is,ondanks er verklaringen afgelegd werden onder eed,en er dus in het zicht van geheel België een misdrijf was gepleegd, en ondanks een antwoord op die éné vraag de gehele voortslepende problematiek in justitie en politie tot een werkzaam en doeltreffend antwoord had kunnen brengen,bleef het antwoord achterwege .
  De Parlementaire onderzoekscommissie besloot tot het bestaan van “ dysfunkties” die het gevolg waren van de “afstomping van de norm” .
  Maar wat is een “dysfunktie”?Voorheen sprak men van fouten of nalatigheden,wat duidelijkheid in de feiten en een mogelijke sanctionnering toelaat .
De “ dysfunktie” is een leeg begrip dat tot niets leidt en ontelbare malen kan herhaald worden .
Ook de afstomping van de norm ligt in dezelfde orde van grootte,vermits daardoor niet gezegd wordt in wat de afstomping bestaat noch welke norm is afgestompt .
 

HET HAD ANDERS GEKUND

De lektuur van het onderzoeksdossier van het Vast Comité P liet een andere interpretatie toe .
  Daarin verklaarden de rijkswachters immers dat zij niet alles aan de onderzoeksrechter hadden ter kennis gebracht en dat zij dat niet deden “omdat zulks de gewoonte was” .
  Ook over de inzet van de onderzoeksrechter werden verklaringen afgelegd,en genoteerd dat daarop geen kritiek was,dat de onderzoeksrechter,alvorens op verlof te vertrekken een lijst had verstrekt met opgave van de telefoonnummers waarop zij kon bereikt worden en van de plaatsen waar zij verbleef .
Er was eveneens een lijst met de namen van haar vervangers beschikbaar gesteld .
  Anderzijds bleek daaruit ook dat de gehele rijkswachtaktie op het CBO was gecoördineerd vermits aldaar minstens tien vergaderingen hadden plaatsgegrepen .
  Vraag is dus welk het gevolg ware geweest indien het Vast Comité P voorgaande elementen ter kennis had gebracht van de Parlementaire onderzoekscommissie? 7 Die vraag beantwoordt ook de vraag naar de reden van de uitsluiting van het éne lid van het Vast Comité P,vermits dat éne lid nu juist de onderzoeksrechter betrof die in het in 1988 gevoerde onderzoek “ Operatie Antwerp Tower “ de geheime en parallele rijkswachtoperatie had ontdekt en bloot gelegd .
  Vermits die verklaringen werden afgelegd nog voor tot de oprichting van de Parlementaire onderzoekscommissie werd besloten kan zelfs getwijfeld worden of,bij volledige kennisgeving door het Vast Comité P,dit parlementair onderzoek wel noodzakelijk was geweest .
  Dat de parlementaire onderzoekscommissie vaag bleef in zijn besluit en zelfs een zeer belangrijke vraag onbeantwoord liet had tot gevolg dat de dysfunkties van het verleden niet alleen konden worden verdergezet,maar deze zelfs geïnstitutionaliseerd werden .
  Het Octopusakkoord bracht geen wijziging in de problematiek .
  De oprichting van een geïntegreerde politie op twee niveaus was enkel een organieke, vormelijke aangelegenheid .
De inhoudelijke tegenstellingen en spanningen bleven bestaan .
  Een paars beleid nam in deze materie snel een eenzijdig rode kleur aan .
  Ondanks alle parlementaire onderzoeken steeds weer dezelfde tekortkomingen vaststelden werden de voornaamste oorzaken ervan geïnstitutionaliseerd .
De verzelfstandigde politierecherche werd versterkt door de indeplaatsstelling van directeurs met gerechtelijke bevoegdheid, politieambtenaren die beslissen of aan een rechterlijke opdracht al of niet gevolg kan gegeven worden .
Zij oordelen immers of er voldoende “politiecapaciteit” is en door wie de opdracht wordt uitgevoerd .
  De eerste BOMwet (bijzondere opsporingsmethoden) werd als een sneltrein door het parlement gejaagd .
In die wet werd het rechterlijk toezicht vervangen door een toezicht door het parket .
Er werden zelfs maatregelen in voorzien die een onderzoek over mogelijke nieuwe “dysfunkties” onmogelijk maken : enerzijds mogen politieambtenaren nu,met toestemming van de procureur die moet zorgen voor de opsporing en de vervolging,misdrijven plegen, anderzijds verkregen de procureur als die politieambtenaren,als strafuitsluitende grond van verschooning,een absolute immuniteit voor de aldus gepleegde misdrijven .
Een strafproces als de zaak François of de zaak Reyniers is nu niet meer mogelijk,een parlementair onderzoek naar “dysfunkties”onwerkzaam .
  Ook om een andere reden is er nog nauwelijks rechterlijk toezicht mogelijk op het vooronderzoek : de handelingen waarvan het verleden bewezen heeft dat zij het gemakkelijkst aanleiding geven tot “dysfunkties”,de bijzondere opsporingsmethoden,worden niet langer in het gerechtelijk dossier weergegeven,maar worden bewaard in een vertrouwelijk dossier dat nooit aan de strafrechter wordt voorgelegd .
  De invoering van een volkomen immuniteit voor strafbare feiten en de afschaffing van het rechterlijk toezicht daarop,is,gezien de vaststellingen van alle parlementaire onderzoeken,een wel erg onverwacht gevolg .
  Zelfs een eerste vernietiging van deze wet,die werkelijk een BOM onder justitie legde,door het Arbitragehof,juist omwille van de afwezigheid van rechterlijk toezicht,wijzigde in niets de wil om de rode draad van het verleden door te trekken .
  8 Een tweede maal diende het Grondwettelijk Hof belangrijke voorzieningen van de aangepaste wet te vernietigen .
 

DE GERECHTELIJKE ORGANISATIE AANGETAST

 Intussen was ook in de rechterlijke organisatie een wig gedreven .
  De onafhankelijkheid van de rechterlijke organisatie die voorzag in één gestruktureerd geheel van hoven en rechtbanken met daaraan gekoppelde parketten,werd verlaten bij de oprichting van een Federaal Parket .
Deze nieuwe opsporings- en vervolgingsinstantie verkreeg,zoals destijds de rijkswacht,een eigen verzelfstandigd statuut dat zich kenmerkt door een versterkt ministerieel gezag .
Dit nieuw en bijzonder parket werd de promotor van de verzelfstandigde politierecherche bij middel van geheime en bijzondere opsporingsmethoden .
Toen na de strijd tegen de drugs ook “the war on terror “ ingezet werd deed dit parket,buiten de gespecialiseerde politiediensten,ook een beroep op de inlichtingendiensten .
  Daardoor was ook de overname van de werkwijze van de inlichtingendiensten door de politiediensten, nl de toepassing van afgeschermde methoden,afgerond .
Daardoor verdween ook het onderscheid tussen de gerechtelijke en de bestuurlijke benadering en kwam het vervolgingsbeleid geheel in het politiek vaarwater .
  In vorig overzicht werd aangetoond op welke wijze het gerechtelijk onderzoek in strafzaken werd opgedeeld,hoe een verzelfstandigde politierecherche werd bekomen,hoe het gebruik van inlichtingentechnieken in de politionele aktie werden aangewend,hoe het rechterlijk toezicht daarop werd afgebouwd en afgeschaft,hoe een volkomen immuniteit werd gegeven zelfs voor het plegen van misdrijven,en ten slotte ook hoe een belangrijke nieuwe vorm van opsporing en vervolging onder versterkt politiek gezag werd geplaatst .
  De liberale opvatting over het gerechtelijke optreden in strafzaken werd zodoende vervangen door een socialistische opvatting .
  Het evenwicht tussen de bescherming van de maatschappij en de eerbiediging van de rechten van de burger werd doorbroken en maakte plaats voor een verzelfstandigd politieoptreden, gevolgd door een soortgelijke benadering door een bijzonder parket onder rechtstreeks ministërieel gezag .
  Dit alles maakt de opdracht van de onderzoeksrechter als van de strafrechter bijzonder precair .
  Naar toepassing van het wetboek van strafvordering moet de onderzoeksrechter alle maatregelen nemen die de rechtscolleges in staat moeten stellen met kennis van zaken uitspraak te doen ( art .
55) Vraag is echter of de onderzoeksrechter,ten overstaan van de verzelfstandigde politieaktie zoals die in het beste geval opgenomen is in het vertrouwelijk parketdossier,hiertoe nog wel in staat is? Vraag is nog meer of de rechtscolleges nog met kennis van zaken kunnen oordelen? 9 Vastgesteld moet worden dat het meest betwist onderdeel van het vooronderzoek nooit aan die rechtscolleges wordt voorgelegd en dat de rechter over geen enkel middel beschikt om het geheime deel van het vooronderzoek te toetsen .
  Vastgesteld moet eveneens dat de rechter daardoor niet langer de garant kan zijn voor de eerbiediging van de rechten van de verdediging .
  Is de strafrechter daardoor nog in staat om te zorgen voor een openbaar debat waarin alle feiten volledig kunnen onderzocht worden,alle bewijzen beoordeeld,en de behoorlijkheid van het politioneel optreden kan getoest worden? Gaat het hier niet om een onmogelijkheid om te oordelen?

HOE MOET HET NU VERDER ?

In een eerste gedachte is men geneigd te stellen dat de vertegenwoordigers van het soevereine volk dus voor een duidelijke keuze staan : ofwel wordt de liberale opvatting in ere hersteld ofwel wordt de socialistische benadering ongewijzigd gelaten .
  Deze redenering houdt evenwel geen rekening met de afstand van soevereiniteit die intussen is geschied .
Ingevolge de geldingskracht van het Europees Verdag van de Rechten van de Mens hebben wij de primauteit van deze voorzieningen en de interpretatie ervan door een Europees Hof aanvaard .
De Belgische wetgever is dus niet langer vrij om te kiezen .
Hij is zoals blijkt uit de recente arresten van ons Grondwettelijk Hof gebonden door de vereisten van het behoorlijk proces waarin de eerbiediging van de rechten van de burger en het daarmede samengaande rechterlijk toezicht onvervreemdbaar zijn geworden .
  Overigens overstijgt deze vaststelling de enkel strafrechtelijke benadering .
  Het gaat in deze om veel meer dan dat .
  In de nu gestelde vraag naar de mogelijke meerwaarde van onze Westerse beschaving moet niet alleen gekeken worden naar de normen en waarden die wij voorop hebben gesteld .
Indien er een meerwaarde mocht zijn dan ligt deze eerder in de bakens die wij hebben uitgezet in de wijze waarop deze normen en waarden moeten geëerbiedigd worden,in de wijze waarop wij handelen wanneer deze waarden en normen geweld wordt aangedaan : in de wijze waarop in de strafvordering,in de opsporing,in het onderzoek en in de vervolging wordt gehandeld .
 

DE TOEKOMST

 Er kan geen twijfel over bestaan dat Het Europese Hof de Belgische wetgever steeds duidelijker zal dwingen om de basisbeginselen van het behoorlijk proces nauwlettend toe te passen .
  Vraag is echter of hierop moet gewacht worden .
  10 Nu de emoties van de zaak Dutroux zijn gaan liggen is het wellicht tijd voor een breed en diepgaand debat .
  Dit debat richt zich naar al wie er opdrachten en verantwoordelijkheden in heeft .
  De scheiding der machten is immers eerder een middel dan een doel .
  Wat is een rechter zonder goede wet,wat is de waarde van zijn vonnis als het niet wordt uitgevoerd? De scheiding van de machten is een voorwaarde om tot een evenwichtige uitoefening ervan te komen .
  In het debat moeten eerst de basisbeginselen aan bod komen .
  Het is niet zinvol dit gescheiden,vanuit politioneel en vanuit gerechtelijk standpunt,te doen .
  De gerechtelijke aktie kan niet opgesplitst blijven,noch vanuit doelmatigheidsoverwegingen, noch vanuit behoorlijkheidsvereisten .
  Het is een fiktie te geloven dat de pakkans kan verhoogd worden door een eenzijdige versterking van de politieoperatie .
Het vinden en vatten van de daders is slechts een onderdeel van het grotere geheel .
Het enige doel van iedere gerechtelijke finaliteit is de gerechtelijke behandeling .
  Veelal is ieder proactief optreden van bij het begin,of zeer snel,reactief : in de gehele zaak Dutroux was het zeer snel duidelijk dat misdrijven waren gepleegd .
Overigens is het misdrijf van bendevorming in de meeste belangrijke zaken van bij de start duidelijk,zodat van dat ogenblik af het bestaande misdrijf de dreiging door een mogelijk misdrijf vervangt .
  Omdat de opdrachten en bevoegdheden van de politie,op gerechtelijk vlak,thuishoren in de gerechtelijke procedure,dienen zij uitgewerkt in het kader van het wetboek van strafvordering en niet in de wet op het politieambt .

DE SPECIFIEKE PROBLEMEN GEZAG,LEIDING EN TOEZICHT

Deze drie begrippen zijn bepalend bij ieder overheidsoptreden,omdat de invulling ervan de eerste vereiste vormt voor een zowel doelmatige als behoorlijke werking .
  Dat het gezag over de gehele gerechtelijke aktie enkel bij de gerechtelijke overheden kan liggen behoeft in een democratische rechtsstaat geen uitleg .
  Dat de opsplitsing van de leiding oorzaak is van de dysfunkties van het verleden en verantwoordelijk is voor de voortdurende spanningen en tegenstellingen van het heden werd hiervoor aangetoond .
  De oplossing is hier zeer eenvoudig : het volstaat om de bestaande voorzieningen van het wetboek van strafvordering te bestendigen en de tegenspraken van de wet op het politieambt weg te werken .
Wie daarin een aantasting van de meerwaarde van de officiersfunktie binnen de politie ziet vergist zich .
Een verdeling van taken is een noodzaak in ieder moderne aktie .
  11 Geen opdracht is daarbij minderwaardig .
Eenheid in bevel is nergens een zinloos begrip .
  Overigens is er een andere logica die aantoont wie wat moet invullen : de eindverantwoordelijkheid ligt,in ons systheem,nog steeds bij de magistratuur .
De onderzoeksrechter is verantwoordelijk voor zijn onderzoek,de procureur des Konings is verantwoordelijk voor zijn opsporingsonderzoek,de strafrechter voor zijn vonnis .
  Een ander systheem is denkbaar .
  Reeds lang werd overwogen om van de onderzoeksrechter de rechter van het onderzoek te maken .
  In die keuze wordt het vooronderzoek overgedragen aan de procureur des Konings en aan de politiediensten,en beperkt de tussenkomst van de rechter zich tot het beoordelen van de noodzaak tot schending van de grondwettelijke rechten .
  Het grote gevaar van dergelijke wijzigingen ligt in de verstrekkende gevolgen ervan .
  Sinds het vierde concilie van Lateranen,in 1215,zijn twee verschillende vormen van strafproces,het inquisitoir en het accusatoir proces,ontstaan .
  Beide procesvormen hebben zich sindsdien ontwikkeld tot afzonderlijke systhemen met ieder een eigen innerlijk evenwicht .
  Het overnemen van één of meerdere elementen van het éne door het andere heeft tot gevolg dat het innerlijk evenwicht in ieder systheem verdwijnt om plaats te maken voor tegenstrijdigheden en onduidelijkheden .
Daarin ligt juist de grote hindernis wanneer men,onder druk van de vereisten van het “ due process” beide procesvormen afweegt aan de overkoepelende verplichting om de rechten van de mens te eerbiedigen .
  Het wijzigen van het instituut van de onderzoeksrechter kan daarom niet zonder gevolg blijven voor de opdrachten en bevoegdheden van de andere aktoren in het proces .
  Hier moet de aandacht gevestigd worden op de bijzondere positie van het openbaar ministerie in ons systheem .
  Hiervoor werd er reeds op gewezen dat de bevoegdheden van het openbaar ministerie aanvankelijk beperkt waren tot de opsporing en de vervolging .
De evolutie heeft er voor gezorgd dat de rol van de aktieve rechter ( tout juge est procureur-général) steeds verder is afgebouwd ten voordele van de uitbreiding van de bevoegdheden van het openbaar ministerie .
  Dit is wellicht de meest essentiële vraag van het voorliggend betoog : “ Tot waar kan men hierin gaan zonder de basisopdracht van de rechter aan te tasten” .
  Spreken van de rechterlijke bevoegdheden van het openbaar ministerie is daarbij een stap te ver .
De bevoorrechte positie die het openbaar ministerie in onze procedure heeft verkregen kan enkel verantwoord worden door het blijvend gezag van de Hoven van Beroep op de wijze waarop de gerechtelijke politie wordt uitgeoefend ( art 9 SV) .
Indien het openbaar ministerie zich van dit gezag ontdoet verliest het zijn bevoorrechte positie om de plaats in te nemen die het in de Angelsasische procedure heeft en dat is deze van een niet bevoorrechte partij .
  Dergelijke wijziging mogen niet op zichzelf bekeken worden,noch kunnen ze ontdaan worden van de logische gevolgen die er mede samengaan .
  12 M.
B.t.
de doelmatigheid kan getwijfeld worden aan de beschikbaarheid,de snelheid van tussenkomst en de eenvoud van behandeling van een meer afstandelijke rechter die het dossier niet permanent onder zich heeft .
  De voornaamste reden om de onderzoeksrechter te behouden ligt in zijn aanvankelijke bestaansreden : het toezicht door de onafhankelijke rechter doorheen de gehele procedure .
  Het recente verleden heeft niet aangetoond dat deze noodzakelijkheid niet meer zou bestaan .
 

DE BIJZONDERE OPSPORINGSMETHODEN .
 

Vooreerst moet afgestapt worden van de mythe dat de invoering van deze methoden onontbeerlijk was gezien de nieuwe vormen van criminaliteit .
  Wat men nu met” bijzonder” omschrijft,werken met informateurs,observatie en infiltratie is van alle tijden en van alle plaatsen .
  Wat wel nieuw is is het systhematisch aanwenden van deze technieken en van technologisch aangepaste varianten ervan .
De veralgemening van deze technieken heeft ook andere redenen en noopt tot een afzonderlijke beschouwing .
  Het is een gelukkige verworvenheid van de naoorlogse generatie dat wij nooit meer betrokken geraakten in een gewapend conflikt .
  Dit betekent niet dat wij afzijdig bleven van andere vormen van oorlogvoering .
  Drie andere oorlogen hebben elkaar opgevolgd : the war on communism,the war on drugs,en nu the war on terrorism .
  Deze drie oorlogen worden gekenmerkt door dezelfde karakteristieken : ze werden ingezet en wereldweid verspreid door onze grote bondgenoot,ze werden verantwoord door de bescherming van dezelfde maatschappelijke en religieuze opvatting .
  In the war on communism werden zowel militaire als burgerlijke middelen ingezet .
  De burgerlijke aktie werd hoofdzakelijk door toedoen van de inlichtingendiensten gevoerd .
  Inlichtingendiensten hebben maar enkele,toegelaten,werkwijzen : werken met informanten, observatie en infiltratie .
  Inlichtingendiensten hebben enkel de bestrijding van een fenomeen,van een bedreiging,tot doel .
  Zij hebben geen enkele gerechtelijke bevoegdheid en hoeven dat ook niet te hebben .
Inlichtingen-diensten moeten niets bewijzen,enkel aanwijzingen – inlichtingen verzamelen die de politieke overheid in staat moeten stellen de ernst van een bedreiging door een fenomeen in te schatten .
  In de eerste oorlog was dat voldoende om het aanwenden van de militaire middelen te evalueren .
  In the war on drugs was een inzet van de inlichtingendiensten niet mogelijk,minstens niet toegelaten .
Het gebruik en de handel van drugs vormen een misdrijf .
Het vervolgen van een misdrijf vereist het verzamelen van bewijzen en het vatten van daders en vooral de behandeling voor een strafrechter volgens welbepaalde voorschriften .
  Wat toen gebeurde is even duidelijk als eenvoudig : de politiediensten namen vooreerst de 13 technieken van de inlichtingendiensten over en gaven er de naam “bijzondere opsporingsmethoden” aan .
Vervolgens werd ook het werkterrein van de inlichtingendiensten,de enkele bedreiging,overgenomen .
In beide gevallen werd een andere karakteristiek van de inlichtingenwerking meegenomen : de absolute geheimhouding .
  Bij het uitbreken van de derde oorlog,the war on terrorism,werd een laatste stap gezet in de overnamestrategie : de inlichtingendiensten zelf werden ingezet in de gerechtelijke aktie .
  Deze samenwerking tussen politie- en inlichtindiensten,gecoördineerd door het federaal parket, houdt meerder ongereimdheden en evenveel gevaren in .
  Leden van een inlichtingendienst hebben geen gerechtelijke bevoegdheden en kunnen daarom geen enkele daad van gerechtelijke politie stellen .
Het enige wat hen is toegelaten is het overmaken van inlichtingen die die diensten uit eigen aktie hebben verkregen .
Dat dit niet het enige is wat die diensten nu doen blijkt uit de de recente omzendbrief die een meer uitgebreidde medewerking tracht te vertalen door het zeer ondoorzichtige begrip “ expertise” .
Over welke vormen van expertise het juist gaat en volgens welke vormen deze kan ingebracht worden is uit die omzendbrief niet op te maken .
Deze problematiek is het Vast Comite I,dat toezicht houdt op de inlichtingendiensten,niet ontgaan .
Er werden meerdere studies aan geweid,o .
m .
  in samenwerking met de universiteit te Leuven .
Deze problematiek kwam ook in de openbare belangstelling door de dossiers Erdal,de CIAvluchten,het overmaken van het elektronisch bankverkeer langs een in België gevestigde firma .
  Dat politiediensten nu gebruik maken van inlichtingentechnieken kan,zeker gezien de huidige vormen van criminaliteit,geen bezwaar zijn .
Het systhematisch gebruik ervan,voornamelijk op het terrein van de enkele bedreiging,zonder enig onafhankelijk toezicht noch toetsingsmogelijkheid strookt niet met de vereisten van een van een inlichtingenaktiviteit verschillende, gerechtelijke, aktie .
  Het enkele feit dat rechterlijk toezicht hierop met hardnekkigheid geweerd werd roept reeds vragen op .
  Wat staat een rechterlijke toetsing in de weg? Waarom werd deze enkel aan het openbaar ministerie gegeven? Weliswaar zijn er redenen mogelijk die niet toelaten de aanwending van deze methoden en het resultaat ervan ter kennis te brengen,of vroegtijdig ter kennis te brengen,van de vervolgde partijen .
  De bescherming van de fysische integriteit van personen zowel als de tussentijdse resultaten van de opsporing of het onderzoek vormen aanvaardbare belemmeringen .
  Een toetsing door de strafrechter “ in camera” moet ook voor de verdediging aanvaardbaar zijn,mits daaruit door de strafrechter gevolgen kunnen getrokken worden bij de beoordeling van de toelaatbaarheid en de behoorlijkheid .
  Het opmerkelijke is dat dergelijk toezicht in de Verenigde Staten van Amerika,van waaruit deze strategie is overgewaaid,als geheel normaal wordt aanvaard .
Het loont overigens de moeite om de rol en de tussenkomst van de rechter in deze grote democratie nader te onderzoeken om vast te stellen dat zijn tussenkomst,zelfs bij akties van inlichtingendiensten,heel wat frekwenter en krachtdadiger is dan hier wordt vermoed .
  14 Gezien de vaststellingen van alle parlementaire onderzoeken is de invoering van een strafuitsluitende grond van verschooning de meest verrassende ingreep .
  Vraag is of het Parlement wel begrepen heeft wat dit betekent en wat er de gevolgen van zijn .
  Een strafuitsluitende grond van verschooning geeft aan de procureur die de toelating heeft gegeven als aan de politieambtenaren die de toegestane misdrijven plegen,bij het gebruik van bijzondere opsporingsmethoden,een absolute immuniteit .
Het gevolg daarvan is dat er voor die misdrijven geen vervolging meer mogelijk is en er nooit een rechterlijke toetsing van kan gebeuren .
Deze maatregel schept een ruimte waarbinnen politieambtenaren ongestraft zowat alles kunnen doen .
  Dat de procureur des Konings hiertoe toelating kan geven is in totale tegenspraak met zijn meest fundamentele opdracht,nl .
de opsporing en vervolging van de misdrijven,en ondergraaft de integriteit van zijn ambt .
  Dat er rekening kan gehouden worden met de specifieke omstandigheden waarin undercoveragenten moeten werken zal niemend betwisten .
  Daarvoor is een absolute immuniteit niet nodig .
  Het is aan de procureur des Konings om bij de uitoefening van de strafvordering een afweging te maken van de noodzaak en de wenselijkheid van de vervolging .
  Wanneer de rechter hierover aangesproken wordt zijn er gronden van verrechtvaardiging mogelijk .
  In beide gevallen is er minstens een beoordeling mogelijk zoadat de “dysfunkties” van het verleden kunnen vermeden of gesanctionneerd worden .
  M.
B.t.
deze methoden kan niet vergeten worden dat het Grondwettelijk Hof in uitgebreidde arresten tweemaal is moeten tussenkomen om belangrijke voorzieningen van de twee opeenvolgende BOM-wetten te vernietigen .
Dit sluit aan bij de hiervoor gemaakte opmerking m.
B.t.
de voorrang van de Europese regelgeving zoals die door onze grondwet werd geëerbiedigd .
  Ook hier is het noodzakelijk stil te staan bij de oorzaken en gevolgen van deze gebeurtenis .
  De twee opeenvolgende BOMwetten werden voorbereid door een nauwe samenwerking tussen het openbaar ministerie,hoofdzakelijk het federaal parket,en de minister van justitie .
  Daarbij werd ontegensprekelijkk de socialistische opvatting gevolgd .
Het antwoord van het Grondwettellijk Hof was duidelijk : de vervanging van het rechterlijk toezicht door het toezicht door het openbaar ministerie is niet in overeenstemming met de hogere rechtsregels .
  Nochthans werd in een tweede wetgeving gepoogd aan deze duidelijke uitspraak te ontsnappen,wat andermaal een vernietiging tot gevolg had .
  Deze toestand is onwerkbaar en tast de geloofwaardigheid van de betrokken instanties aan .
  Het niet loyaal aanvaarden van een uitspraak van het Grondwettelijk Hof treft de gehele democratische rechtsorde .
Het nastreven van een daarmede tegengestelde politieke opvatting is niet de opdracht van een openbaar ministerie .
  Het is niet verkeerd,en zelfs wenselijk,dat het openbaar ministerie,bij wijze van advies,betrokken wordt bij de voorbereiding van wetten .
Wanneer het OM daarbij de promotor wordt van een aan de bestaande nationale en zelfs internationale regelgeving tegengestelde politieke opvatting verwijdert het zich in sterke mate van de grondbeginselen van de rechterlijke macht waartoe het aanspraak maakt te behoren .
 

15 DE POLITIEKE KONTEKST

Het wijzigen van meerdere basisbeginselen in het optreden van justitie en politie is het gevolg van een politieke strategie .
  Om te begrijpen hoe en waarom deze wijzigingen konden doorgevoerd worden moet dan ook hieraan de nodige aandacht gegeven worden .
  Tot het midden van de vorige eeuw was justitie en politie het monopolie van de liberale en christendemocratische partijën .
  Het is pas met de invoering van de gerechtelijke hervorming van 10 oktober 1967,waardoor de rechtbanken van koophandel,de arbeidsrechtbanken en twee hoven van beroep werden opgericht,dat de socialistische partijen een voet in huis kregen in de rechterlijke macht .
  Vermits de benoemingen in de magistratuur toen grotendeels op grond van de politieke overtuiging gebeurden,werden de nieuwe en de open gekomen plaatsen,ook die van korpsoverste, in ruime mate aan socialistische kandidaten toebedeeld .
  Dezelfde inhaalbeweging gebeurde in de door de wet van 18 juli 1991” gedemilitariseerde” rijkswacht : officieren met een uitgesproken socialistische opvatting namen er de belangrijkste posities in .
  In het rooms-rode beleid dat samenliep met de eerste parlementaire onderzoeken in deze materie werd vanuit het socialistische kabinet van binnenlandse zaken een krachtdadige politiek gevoerd .
  Men kan het de twee opeenvolgende ministers van dit departement niet kwalijk nemen dat zij hun politieke verantwoordelijkheid namen ten overstaan van de door de parlementaire onderzoekscommissies vastgestelde “ dysfunkties” .
  Het is even begrijpelijk dat zij hun politieke opvatting trachtten door te zetten .
  En deze was,kort gezegd,vrij eenvoudig : de omvorming van de rijkswacht tot een federale éénheidspolitie die de gerechtelijke politie bij de parketten én de staatsveiligheid,die beiden afhingen van het departement justitie,moest opslorpen,de oprichting van een hiërarchisch gestructureerd éénheidsparket,en met voor beiden een versterkt ministeriëel gezag .
  Vanuit democratisch oogpunt was een herverdeling van het justitie- en politielandschap,en daarin het nastreven van een politiek evenwicht,begrijpelijk .
  De door binnenlandse zaken nagestreefde hervormingen stuitten evenwel op sterke tegenstand, zowel op het christendemocratisch kabinet van justitie als in de magistratuur zelf .
Het mag niet ontkend worden dat enkele procureurs-generaal hierin meer aandacht hebben gehad voor hun eigen opdrachten en bevoegdheden dan voor het belang van de gehele rechterlijke macht .
Hun aktie kan geenzinds vergeleken worden met de hierna aangehaalde uitspraken van hun voorgangers .
Dit heeft het debat binnenskamers geen goed gedaan,zorgde voor de instandhouding van de “ ivoren toren”,is er deels oorzaak van dat het debat op een onderliggende agenda werd geplaats en het met minder aangepaste middelen werd gevoerd .
  16 Het is voornamelijk de wijze waarop,in de praktijk,gebruik gemaakt werd van de feitelijk dominante positie van de rijkswacht,die vatbaar is voor ernstige kritiek .
  Maar ook hier had de toenmalige parketmagistratuur op een andere wijze kunnen reageren .
  Sinds de wet van 1919 tot oprichting van de gerechtelijke politie bij de parketten beschikte het openbaar ministerie over zijn eigen politie .
Het ging evenwel niet om een nationaal gestructureerd korps .
De wet liet enkel toe aan de procureurs des Konings medewerkers te geven die hen in het bijzonder moesten bijstaan in de opsporing en de vervolging .
Daaruit ontstonden de arrondissementele brigades van de gerechtelijke politie waarvan de procureurs des Konings de directeurs waren .
  Het mag betreurd worden dat de oprichting van het commissariaat-generaal bij de gerechtelijke politie niet werd aangewend om van deze parketpolitie een goed gestructureerd en behoorlijk uitgerust korps te maken dat in staat was zowel nationaal als internationaal een antwoord te bieden op de nieuwe vormen van criminaliteit .
Door het vasthouden aan de arrondissementele bevoegdheden hebben de procureurs des Konings een kans laten liggen,of beter een kans gegeven aan een ander,en beter uitgerust, korps,dat uit zichzelf de ontstane leemte wist op te vullen .
Bij de oprichting van een drieëntwintigste brigade was het reeds te laat .
Ook de informele werking van de nationale magistraat was eerder een poging tot verzoening dan een duidelijke en daadwerkelijke versterking van het openbaar ministerie .
  Met de komst van een nieuwe coalitie dacht men aan een “ verandering” .
  Enkele manifesten toonden het belang van de burger ten overstaan van de versterking van de staat .
  Al snel bleek dat de gehele veiligheidsproblematiek aan de socialistische regeringspartners werd overgelaten .
  Toen gebeurde wat nooit voordien was geschied : het gehele veiligheidsgebeuren werd in handen van dezelfde politieke strekking gegeven : het departement justitie met o .
m .
  de veiligheid van de staat,het departement landsverdediging met o .
m .
  de militaire inlichtingendienst, het voorzitterschap van het Vast Comité I en het voorzitterschap van de Senatoriale Begeleidingscommissie,het voorzitterschap van de Commissie op het privéleven,kwamen in socialistische handen .
Het departement binnenlandse zaken werd onder tutele van een veiligheidsadviseur van socialistische strekking geplaatst .
  De verhoopte “ verandering” maakte plaats voor een versterkte voortzetting van het vorige beleid .
  De Vaste Comités van Toezicht op de politiediensten en de inlichtingendiensten ontsnapten niet aan de zeggingschap van dit ononderbroken beleid .
  Hoe het Vast Comité P,in zijn eerste samenstelling,werd ingeschakeld in de nieuwe strategie kan voldoende blijken uit de wijze waarop het verslag m.
B.t.
de zaak Dutroux werd opgesteld .
  Het Vast Comité I slaagde er in weerwerk te bieden en trachtte de werkelijke problematiek in het debat te brengen .
Toen “politiek gevoelige” dossiers als deCIAvluchten,Erdal,Kimyon- 17 gür,of de Bonvoisin aan verslaggeving toe waren werd de mondigheid van dit comité aan banden gelegd .
  Enerzijds werd een techniek “ for your eyes only”bedacht,waarbij enkel de leden van de parlementaire commissie inzage konden nemen van de verslagen,anderzijds werd aan deze vertegenwoordigers van het volk een zwijgplicht opgelegd .
Daardoor ontstonden twee soorten van parlementairen : zij die het wisten maar het niet mochten zeggen,en zij die het wilden zeggen maar het niet mochten weten .
Daardoor werd ,ook een einde gemaakt aan het besisprincipe van de “freedom off speech” .
  Deze laatste “informele” regelgeving geeft mogelijks de voornaamste reden aan waarom wetgevingen als de twee BOMwetten,zonder enig werkelijk verweer,door het parlement konden gesluisd worden .
  Fraus omnia currumpit – bedrog vernietigt alles In 1921 schreef procureur-generaal Servais in zijn mercuriale : “ Le rendement total des services de police dépend de la coördination de leur action et des conflits sont quasiment impossibles si un magistrat maintient son autorité et son contrôle actif sur tous,comme cela lui appartient .
” In 1931 voegde procureur-generaal Cornil daaraan toe “ La procédure pénale doit être légale, sinon,la liberté individuelle est en danger,( .
  .
  .
)Notre Congrès National,comme l'Assemblée Constituante,avaient voulu que les règles de la procédure pénale fussent tracées dans des textes légaux,afin que chacun pût vérifier si elles étaient observées,les règles de l'instruction préparatoire ne sont plus aujourd'hui dans des textes légaux,mais elles se perdent dans les broussailles de la pratique,où quelques arrêts de la Cour de Cassation jettent des lueurs éparses; il est ainsi devenu impossibles à chacun de vérifier si elles sont observées .
Le principe constitutionnel est méconnu .
Que des abus n'aient quère été commis jusqu'ici,tant mieux,mais la porte est ouverte et cela suffit pour qu'il faille chercher un remède à la situation” .
  In de vorige uitspraken van de hoogste parketmagistraten werd,driekwart-eeuw geleden,zeer duidelijk aangegeven welke de problemen waren en werd eveneens gewaarschuwd voor het gevaar van misbruiken : de doeltreffendheid van de werking van de politiediensten hangt af van hun coördinatie;conflikten zijn bijna onmogelijk indien een magistraat zijn gezag en zijn aktief toezicht uitoefent zoals hem dat toekomt;de strafprocedure moet door de wet geregeld worden zoniet is de individuele vrijheid in gevaar;iedereen moet kunnen nagaan of de regels van de procedure worden geëerbiedigd zoniet is het grondwettelijk beginsel miskent .
  Het loont de moeite om de belangrijke gebeurtenissen uit voorliggende nota nogmaals af te meten aan deze visionaire uitspraken .
  In 1988 werd de onderzoeksrechter te Antwerpen geconfronteerd met een proces-verbaal, opgesteld door acht beëdigde politieambtenaren,waarvan er niet één enige uitleg wist te geven over de inhoud van dit document,omdat er niet één aanwezig was geweest bij de gestelde handelingen .
  Bij nader onderzoek bleek ook de inhoud van het proces-verbaal onjuist : over de voorbereiding van de operatie door en op het CBO en de aanwezigheid van Duitse politie- 18 ambtenaren werd niets gezegd;de omstandigheden waarin de huiszoekingen en de vrijheidsberovingen gebeurden werden onjuist weergegeven;het bestaan van een bijzondere eenheid binnen de rijkswacht,de GID,als de rechtstreekse samenwerking ervan met het CBO werden verzwegen;om te ontkomen aan de geseinde opdracht om de onderzoeksrechter te Antwerpen te verwittigen bij aantreffen van de verdachten werden onregelmatigheden gepleegd;uiteindelijk bleek dat dezelfde zaak reeds meer dan een jaar door een andere Antwerpse onderzoeksrechter werd behandeld en dat deze van niets in kennis werd gesteld omdat deze opdrachten had gegeven aan de gerechtelijke politie .
  De Antwerpse onderzoeksrechter meende het daarom gepast,buiten de feitelijkheden,ook het door de rijkswacht ontworpen en uitgevoerde systheem te onderzoeken,en nam,bij een huiszoeking op het CBO,daartoe dienstige documenten in beslag .
  Op vordering van de procureur-generaal te Antwerpen werd terzake door de Kamer van Inbeschuldigingstelling een niet-vervolging uitgesproken zodat het dossier nooit in openbare zitting werd behandeld en het zonder gevolg bleef .
  Toen door de wet van 18 juli 1991 een Vast Comité van Toezicht op de politiediensten werd opgericht werd de Antwerpse onderzoeksrechter benoemd tot raadsheer in dit comité .
  Zijn voorstellen om verder onderzoek te doen naar de nieuwe rijkswachtrecherche zoals hij die had ontdekt werden stelselmatig weggestemd .
  Dit had ernstige spanningen in het comité tot gevolg .
  Op voorstel van de voorzitter van het comité werd tegen de onderzoeksrechter een afzettingsprocedure gestart wegens “ de aanhoudende meningsverschillen die de normale werking van het comité onmogelijk maakten” .
  Daardoor deed het comité ook nooit enig onderzoek m.
B.t.
de nieuwe rijkswachrecherche .
  Ook een audit m.
B.t.
tot de werking van de gerechtelijke politie bij de parketten,voorbereid met steun van de universiteit te Leuven,werd,in afwezigheid van de onderzoeksrechter wegens ziekte,afgestemd .
  Bij het uitbreken van het Dutrouxschandaal kwam er plots een gehele wijziging in de strategie van het comité .
  De voorzitter van het comité stelde voor,uit eigen beweging,een onderzoek naar het onderzoek Dutroux te doen .
  Er werd besloten dat de Antwerpse onderzoeksrechter buiten het onderzoek moest blijven,en hij geen inzage mocht nemen van het onderzoeksdossier .
  Omdat dit besluit geheel in tegenstelling was met de basisbeginselen van het comité zoals die in de organieke wet zijn opgenomen,en die van het comité een colegiaal orgaan maken,werd dit besluit genomen op een geheime vergadering en in aanwezigheid van de voorzitters van de parlementaire begeleidingscommissies .
  Er werden twee leden van het comité aangesteld om het onderzoek te doen .
  19 De éné was een gewezen adjunct-commissaris van de gemeentelijke politie,die ook op het kabinet van binnenlandse zaken een bureel had .
  De andere was de gewezen directeur van een labo van de gerechtelijke politie .
  Deze comitéleden verhoorden de in het gerechtelijk onderzoek betrokken politieambtenaren en stelden daarover processen-verbaal op die in een onderzoeksdossier werden gevoegd .
  Door hen werd ook een onderzoeksverslag opgesteld dat op een op zondag gehouden vergadering, en zonder medeweten van de onderzoeksrechter én de griffier van het comité,werd “goedgekeurd” .
  Het is dit verslag dat aan het parlement werd overgemaakt en dat,gezien de besluiten ervan tegengesteld waren aan de besluiten van het verslag van de procureurs-generaal,het parlement verplichtte om zelf het onderzoek naar de “dysfunkties” over te doen .
  Het is pas veel later dat de Antwerpse onderzoeksrechter inzage kon nemen van de processenverbaal van verhoor die door de twee leden van het comité werden opgesteld en die nooit aan de parlementaire onderzoekscommissie werden overgemaakt .
  Hij diende alsdan vast te stellen dat er formele tegenspraken waren tussen de verklaringen van de gehoorde rijkswachters en het daarover opgestelde verslag .
M.
B.t.
de operatie Othello hadden de rijkswachters immers bekend dat niet alles aan de onderzoeksrechter werd medegedeeld omdat zulks in de rijkswacht “ de gewoonte “ was .
In het aan het parlement overgemaakte verslag werd door het comité net het tegendeel gesteld .
  De herhaling van voorgaande feiten is nuttig omdat daardoor niet alleen wordt aangetoond dat de voorspellingen van de procureurs-generaal juist waren .
  Voorgaande feiten geven ook aan welke praktijken werden aangewend om te beletten dat de nieuwe rijkswachtrecherche in een openbaar debat zou komen .
  Daarbij werd ook aan de toekomst gedacht .
  Het gehele comité werd vroegtijdig naar huis gestuurd .
  Als nieuwe voorzitter werd de nationale magistraat,die gedurende de lange jaren van dysfunktie de juridische verantwoordelijkheid had gedragen voor de toepassing van de nieuwe recherchevormen, benoemd .
  De kolonel,chef van het CBO,en verantwoordelijk voor de parallele operaties,de operatie Othello inclus,werd er directeur-generaal van .
 

BESLUIT

De door alle parlementaire onderzoeken vastgestelde dysfunkties in de werking van politie en justitie werden,lang voor ze plaats grepen,voorzien en aangekondigd door de hoogste parketmagistraten .
  Door recenter gerechtelijk onderzoek werd aangetoond en bewezen dat de onderzoeksmagistratuur, volkomen buiten spel gezet werd door het nieuwe door de rijkswacht ontworpen en uitgevoerde,parallel onderzoek .
  Het onderzoek van het Vast Comité P had de toepassing van dit systheem in het onderzoek Dutroux kunnen bevestigen .
  Alles werd in het werk gesteld opdat de waarheid daaromtrent niet in de openbaarheid zou komen .
  Daardoor konden de oorzaken van de dysfunkties worden geïnstitutionaliseerd .
  De evolutie van de gewoonte,over de slechte gewoonte,naar de wet,heeft weliswaar gezorgd voor “ des textes légaux”,waarvan meerdere door het Grondwettelijk Hof werden vernietigd .
  Daardoor werd echter niet tegemoet gekomen aan het doel ervan : “ afin que chacun pût vérifier si elles étaient observées” .
  Een groot deel van het vooronderzoek,dat niet meer gebeurt “ sous l'autorité et le contrôle actif “ blijft volkomen onttrokken aan het rechterlijk toezicht,zodat niet meer kan nagegaan worden of de wet wordt gerespecteerd .
  In een rechtsstaat heeft iedere democratische overtuiging het recht om te trachten zijn eigen opvatting aan bod te laten komen .
  Daar zijn evenwel spelregels voor .
  Voorzeker als het om dergelijke belangrijke wijzigingen gaat in de wijze waarop justitie en politie in de werkelijkheid kunnen en moeten werken is het aangewezen hierover een breed en duidelijk en open debat te voeren en wijzigingen pas in te voeren wanneer de wet dat toelaat .
  Dat is in deze materie niet gebeurd .
  Gedurende vele jaren was een duidelijk en eenvormig beleid,wegens de tegengestelde opvattingen van de beleidspartners,niet mogelijk .
  Daarom werden wijzigingen op “ gewoonterechtelijke “ wijze ingevoerd en gebeurde dit door de aktie van één politieke opvatting en langs het politiekorps dat daartoe de mogelijkheid en de middelen kreeg .
  De herhaalde vaststelling van dysfunkties in deze verzelfstandigde politierecherche bij wijze van bijzondere en afgeschermde technieken belette niet dat op dezelfde weg werd doorgegaan .
  21 Het kan niet ontkend worden dat dit mogelijk was doordat de duidelijke toetsing van dit beleid door het parlement werd ontweken .
  Door de behandeling op een onderliggende agenda te plaatsen bleef de verantwoordelijkheid en vooral de verantwoording hierover wazig .
  Daardoor konden de gewoonterechtelijke praktijken omgezet worden in wettelijke voorzieningen .
  Dit stuitte dan weer,enerzijds op de klassieke wettelijke bepalingen die er in tegenstelling mede zijn,en zorgde anderzijds voor meerdere vernietigingen door het Grondwettelijk Hof .
  Intussen week de nationale wetgeving ook af van de internationale dwingende regelgeving, zoals die onontkoombaar uit het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens voortvloeit .
  Nu is het tijd om het debat op open en duidelijke wijze te hernemen .
  Iedere partner in het veiligheidsvraagstuk moet daarbij zijn eigen opvatting kunnen uiten,ook al is deze tegengesteld aan de wil van anderen .
  “

Een afwijkende mening “ behoort tot de essentie van de democratische rechtsstaat .
  Wie tracht deze te beletten tast de rechtsstaat zelf aan .
 

Walter De Smedt december 2007 “

Je finis en signalant moi-même ce qu ' un grand nombre de lecteurs considérera comme le défaut capital de l'ouvrage .
Ce livre ne se met précisément à la suite de personne;en l'écrivant,je n'ai entendu servir ni combatre aucun parti;j'ai entrepris de voir,non pas autrement,mais plus loin que les partis;et tandis qu'ils s'occupent du lendemain,j'ai voulu songer à l'avenir”

 A .
Tocqueville De la démocratie en Amérique 22 ;

De crisis van de democratie      Blommaert Jan      Belgische politiek

We leven al jaren in een rechtse en populistische cultuur.
Eén van de ingrediënten daarvan is het anti-intellectualisme.
Diepere verbanden en achtergronden komen nog nauwelijks aan boD. In de media wordt kennis vermalen tot entertainment, 'weetjes'.
De neiging is onweerstaanbaar om om het even welk standpunt als legitiem en aanvaardbaar voor te stellen, van zodra het maar van 'de mensen' komt.
Het onderscheid tussen onderbouwde meningen en opiniërende kwakzalverij wordt zo onzichtbaar.

Het gevolg is bekend: de kwakzalverij van oude en nieuwe populisten haalt het van de grondige analyse, want ze is klaar voor gebruik in de mediA. En de populisten en de media opereren in een nauwe synergie met elkaar.

Deze mediatisering van 'vrije meningen' ondergraaft de democratie want het maatschappelijke middenveld wordt overgeslagen en weggemaaiD. In dat middenveld heeft de intellectueel zijn/haar plaats.
Om te spreken moet hij/zij beroep doen op meer 'archaïsche' genres zoals het boek, het essay, de lezing, de discussie.
En zich beperken tot een kleiner publiek.
In de massamedia heeft hij/zij weinig te zoeken.
De opdracht is specifiek: het formuleren van kritiek en van kwaliteitsonderscheiden in meningen.
Het is een essentieel democratische opdracht, al speelt die zich af binnen eerder kleine niches in de samenleving.

Meningen, media en democratie: de nood is hoog, de redding niet meteen nabi J.

Wie durft zichzelf vandaag de dag nog zonder ironische ondertoon als 'intellectueel' bestempelen? Pakweg tien jaar geleden gold deze term nog als een eretitel, maar nu is het net geen scheldwoorD. Daar zijn de inspanningen van bepaalde politici en mediamensen niet vreemd aan.
Nog niet zo lang geleden voerden Steve Stevaert en Siegfried Bracke hun eigen kleine kruistocht tegen iedereen, die er nog maar voor durfde uitkomen dat hij al eens een degelijk boek opensloeg.
Volgens Jan Blommaert is dit anti-intellectualisme een symptoom van de rechtse en populistische cultuur waarin we leven.
In zijn jongste boek, 'De crisis van de democratie', toont hij haarscherp aan tot welke dramatische gevolgen deze bekrompen houding leidt.

Blommaert is daarbij niet aan zijn proefstuk.
Beroepshalve is hij professor Afrikaanse taalkunde en sociolinguïstiek, maar als rasintellectueel moeit hij zich geregeld in het maatschappelijk debat.
Dat leverde hem in 1993 'de Arkprijs voor het Vrije' op en ook in 2004 oogstte hij succes met het fel gewaardeerde 'Populisme'.
In die verzameling essays toonde hij haarfijn het bedrog aan van de politieke stijl, die 'de mensen', 'de burger' of 'het volk' steeds weer als retorisch uitgangspunt neemt.

In 'De crisis van de democratie' borduurt Blommaert hierop voort, maar meer nog dan in zijn vorige werk, richt hij zijn pijlen op de mediA. Met name het dramatisch niveau van de nieuwsuitzendingen moet er in dit boek aan geloven.
Je kan de man ook geen ongelijk geven.
De nieuwsankers op TV staan meer bekend om hun looks, dan om hun scherpe vragen en met de herstijling van nieuwszender Radio 1 is het nieuws er vervangen door nieuwtjes.

Bovendien lopen op elk journaal de 'gewone' mensen die over eender wat hun mening denken te moeten geven, elkaar voor de voeten.
Niet gehinderd door enige kennis van zaken wordt die mening liefst op een zo plat mogelijke manier geformuleerD. Blommaert verzet zich hier tegen.
Volgens hem is iedereen vrij een mening te hebben, maar is het een catastrofaal misverstand te denken dat al die meningen gelijk zijn.
Sommige meningen steunen immers op een weldoordachte kritische analyse, terwijl andere enkel gebaseerd zijn op een vluchtig onderbuikgevoel.

Dat mag allemaal elitair klinken, maar de kracht van 'De crisis van de democratie' ligt er net in dat de auteur deze stelling prima weet te onderbouwen.
Meer zelfs, zijn analyse toont op overduidelijke wijze aan hoe deze evolutie ertoe leidt dat het net de gewone man is, die genaaid wordt.
Het schijndebat over sappige futiliteiten zorgt er immers voor dat de moeilijke, onderwerpen die er wel toe doen, doodgezwegen worden.
Blommaert slaat met deze analyse nagels met koppen en hij doet dat op toegankelijke wijze.
Doordat hij met voorbeelden uit de recente Belgische en wereldpolitiek werkt, is dit boek een leesplezier voor iedereen met een beetje interesse in de actualiteit.

Blommaert blijft trouwens niet bij de pakken zitten.
Hij pleit ervoor dat intellectuelen hun schaamte afgooien en zich met hun weldoordachte meningen terug in het debat storten.
Dit kan op radio en TV, maar dat lijkt hem weinig aannemelijk.
De massamedia willen immers entertainment en laten daarom geen grondige analyses toe.
Blommaert vindt daarom dat het beter is om zich op meer archaïsche genres te richten.
Plekken waar je op een nauwkeurige, trage manier je punt kan maken, zoals een lezing, een essay of een boek.
De waardering voor dat laatste medium geeft ons alvast nog een reden om 'De crisis van de democratie' aan iedereen warm aan te bevelen.

Hoe meer vrije meningsuiting, hoe meer onnozelheid ; ;

09/10/2007 11:00

In zijn nieuwe boek heeft Jan Blommaert het over de crisis van de de­mo­cratie, het nut van de zuilen en de voetbaltribunes in het maatschappelijk debat.
In een Knack-in­terview legt hij uit waarom hij Balthazar Boma niet is.

'Stel je voor', zegt hij, 'dat je Frankie Vercauteren zou interviewen na een wedstrijd van An­der­­lecht, maar dat je hem vraagt om te spreken zoals Balthazar Boma uit F.
C. De Kam­pi­oe­nen.
Dus zonder al dat trai­nersjargon, en met de bedoeling om de mensen gewoon een beetje te vermaken.
Dat zou je toch nooit in je hoofd halen.
Maar als een we­ten­schap­per de televisiestudio komt binnengewandeld, is het eerste wat hij hoort: hou het simpel, an­ders verstaan de mensen er niets van.
Een intellectueel moet blijkbaar wel spreken zoals BomA. Maar ik ben Boma niet.
'

Deze week verschijnt van Jan Blommaert, hoogleraar antropologie en sociolinguïstiek, De cri­sis van de democratie, een boek dat zich laat samenvatten in drie zinnen: 'Eén: we zitten in de pro­­­ble­men met ons den­­ken over democratie.
Twee: een van de be­lang­rijkste redenen voor die cri­sis is een bepaald idee dat we heb­ben over vrije meningsuiting.
En drie: een deel van probleem én op­­­lossing zit in de vraag: wie draagt die vrije menings­ui­ting? De gecommercialiseerde media be­we­ren dat zij het ve­hi­kel van de vrije meningsuiting zijn.
Mijn argument is dat je daarnaast ook altijd de stem van de in­tellectuelen moet horen.
'

Een paar citaten uit het interview.

Over de kloof tussen burger en politicus:

BLOMMAERT: Er moet een afstand zijn tus­sen bur­gers en beleid omdat de burgers anders het beleid niet kunnen bestraffen.
Als de po­li­ti­­cus zich opstelt als een in­stru­ment van de volks­wil en hij blundert, dan heeft de volkswil ge­blun­­derD. En als dat gebeurt, valt de mogelijkheid tot bestraffing weg en zit je in de dic­ta­tuur.

Over zuilen en vakbonden:

BLOMMAERT: Een vakbond is een collectieve organisatie waarin machtelozen en mach­ti­gen bij el­­kaar worden gebracht.
Een belangenvereniging waar mensen met laag opleidingsniveau in contact kunnen komen met hoog op­ge­­lei­de men­­sen die het voor hen kunnen op­nemen.
Dat we van­daag nog een stukje wel­­vaartsstaat heb­ben, is dankzij de vak­bonden, niet dankzij het kapitaal dat plot­seling de ar­beider wat beter wilde betalen.

Over de doorbraak van het Vlaams Blok:

BLOMMAERT: Het Vlaams Blok werkte precies zoals de socialisten in de jaren vijf­­tig: aan de basis, met een zeer krachtige ideologie, zeer brutale propaganda, en een bijna dic­ta­toriaal, on­be­­twistbaar leiderschap.
Dat is de grote iro­nie van de jaren ne­gen­tig: terwijl politici probeerden om een antwoord te vinden op het VB, de­den ze net datgene wat die partij goed uitkwam, na­me­lijk het middenveld overlaten aan de me­diA.

Over Philip Dewinter:

BLOMMAERT: Hij is de Johan Cruijff van het nieuwe populisme: hij dribbelt vlotjes door de media, voert voort­du­rend schijnbewegingen uit, geeft instructies aan de andere spelers en scoort tussendoor af en toe ook zelf nog een doelpunt.

Over de vrije meningsuiting:

BLOMMAERT: Een absoluut recht op vrije meningsuiting bestaat niet.
Er zijn een hele rist wet­­ten die dat recht beperken.
Er zijn ook informele regels die wij ge­brui­­ken, vaak noemen we dat: goeie manieren.
Je hébt wel degelijk het recht om alles te zeg­gen wat je maar wilt, dat klopt: in je eigen tuin, maar niet in een televisiestudio.
Die scrupule zijn we ver­lo­ren.
Met als ge­volg dat hoe meer men de vrije meningsuiting gaat sacraliseren, hoe meer onno­zel­heid we horen, hoe meer lapzwanzen daar hun gedacht komen zeg­gen.
We wor­den voort­durend gedwongen om naar een vorm van opiniërende kwak­zal­ve­rij te luisteren.

Open je ogen      Gijsels Hugo      Belgische politiek

Maandag 27 december 2004 overleed Hugo Gijsels.
De klap is hard aangekomen.
Na heel wat gezondheidsproblemen de voorbije jaren was Hugo aan de beterhanD. Actief in het Anti-Fascistisch Front in de beginjaren van het AFF, groeide Hugo uit tot dé onderzoeksjournalist die waarschuwde voor extreem-rechts.

 

Hugo kwam begin jaren zeventig in aanraking met extreem-rechts toen hij in de Antwerpse binnenstad de eerste wereldwinkel in Vlaanderen opende.
Eerlijke wereldhandel? Dat zinde de bezoekers van café De Leeuw van Vlaanderen niet, en ze vernielden meermaals de ruiten van de wereldwinkel.
Bij een betoging tegen de Amerikaanse interventie in Vietnam zag Hugo extreem-rechts opnieuw aan het werk: VMO’ers en Voorpost-ers vielen de Volksunie-militanten aan die mee opstapten tegen de oorlog in Vietnam.
Hugo begon zich te documenteren over extreem-rechts.
Hij werd lid van het AFF, en werd een geëngageerd militant en auteur in de strijd tegen extreem-rechts.

 

Met Georges Timmerman richtte hij een collectief van onderzoeksjournalisten op; Walter De Bock leerde hen de knepen van het vak.
Hugo publiceerde over verschillende onderwerpen (Als het lood om je hoofd is verdwenen en Vrouwenwerkloosheid in 1979, Amar, een arbeider te gast in 1980, Zwartboek Orde van Geneesheren in 1982…).
Hij richtte mee het collectief tegen verrechtsing en racisme Halt op, en leverde in 1987 in De VlaamSSche Kronijken de bewijzen van het Hitlerjugend-verleden van André Leysen.
In 1988 publiceerde Hugo een portret van extreem-rechts in De barbaren, een boek over migranten en racisme in de Belgische politiek.
In 1989 volgde het samen met Jos Vander Velpen geschreven Het Vlaams Blok 1938-1988.
Het verdriet van Vlaanderen.
Het eerste volwaardig boek over het Vlaams Blok: haar wortels, haar vrienden en haar programmA.

 

Drie jaar later, als Vlaanderen nog met een kater zit na de verkiezingen op 24 november 1991, verschijnt Het Vlaams Blok.
Het is een encyclopedie over het Blok, waarin aangetoond wordt hoe de grondslagen van het Blok gelegd zijn vanuit het collaboratie-milieu; het politiek programma gespeld wordt van de A van Amnestie tot de Z van Zwangerschapsonderbreking; en de 18 parlementsleden van het Blok geportretteerd worden, de 36 provincieraadsleden, de 23 gemeenteraadsleden en andere partijtenoren.
In 1994 volgt het minder dikke maar daarom niet minder handiger Open je ogen voor het Blok ze sluit.

 

Tussendoor werkte Hugo als onderzoeksjournalist bij onder meer Humo, Knack en De Morgen.
Broodschrijverij noemde hij dat smalend, maar zijn artikels waren daarom niet minder onthullenD. Soms zat hij er wel eens naast, maar wat wil je in een wereld waar men er alles voor doet om potjes gedekt te houden.
Voor kritiek op de magistraten in de zaak van Notaris X werd hij vrijgesproken door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg.
Een boek over Paul Vanden Boeynants bezorgde hem wel een veroordeling wegens laster en smaaD.

 

Hugo zocht en vond gelijkgezinden over taal- en landsgrenzen heen.
Met Franstalige Belgen werkte hij samen aan het blad CelsiuS, en later steunde hij RésistanceS.
Met Nederlandse anti-racisten richtte hij Casablanca op, Nederlands-Vlaams blad dat van eind 1991 tot eind 1993 verscheen.
Hugo zocht en vond steun in zowel syndicale als universitaire milieus.
Het boek Open je ogen voor het Vlaams Blok ze sluit bijv.
kwam tot stand met financiële en logistieke steun van het ABVV, onder toezicht van een leescomité waarin onder andere zeven universiteitsprofessoren zetelden.

 

Alhoewel wat hij schreef over extreem-rechts vooral zijn eigen werk was, bedankte Hugo in elk boek weer allen die een bijdrage hadden geleverd voor het boek.
Hugo steunde ook grootmoedig nieuwe auteurs (Ruud Martens, Wim Haelsterman…), en het is dan ook jammer dat als Marc Spruyt in 1995 met Grove Borstels debuteert Marc zich in zijn inleiding afzet tegen Hugo.

 

Hugo zelf is op dat ogenblik als raadgever voor Johan Leman aan de slag op een cel over extreem-rechts in het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrijding, en geeft regelmatig vorming in een aantal Vlaamse en Waalse vakbondscentrales.
Op vakantie trekt hij graag naar de Ardennen, en in het boekendorp Redu kan hij zijn voorkeur voor de Ardennen combineren met zijn liefde voor het kritische boek.
Hij opent er de tweetalige boekhandel Article 31, een naam die verwijst naar een niet-bestaand artikel in het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens over racisme.

 

Ook in de Ardennen jaagt hij extreem-rechts nog de stuipen op het lijf.
Zoals die keer toen een groep Voorpost-ers tot slot van een uitstap in de Ardennen in Redu neerstrijkt, en in Article 31 een aantal zeldzame boeken van extreem-rechtse auteurs vindt.
Tevreden over hun aankoop genieten ze nog na met een trappist op een vlakbij gelegen terras… tot ze zich verslikken in hun bier als Hugo er opduikt en de uitbater van Article 31 blijkt te zijn waar ze daarnet veel geld hebben achtergelaten.

 

Anekdotes… Hugo kon er honderden vertellen.
Hij heeft veel meegemaakt, en kon er meeslepend over vertellen.
Als zijn dochter Saskia zich inschrijft aan de V.
U.
B. nodigde Hugo haar uit voor een etentje, en wat vertelt vader dan aan zijn dochter nu ze naar de universiteit gaat? Hoe je moet betogen.
Wat je meeneemt en wat je best thuislaat, wat je kan doen en wanneer het juiste moment is om te gaan lopen voor de politie…

 

Hugo was niet alleen inhoudelijk goeD. “Het predikaat ‘onderzoeksjournalist’ waard,” zoals Walter Pauli schreef in De Morgen.
Denken we ook maar aan zijn boeken over De Bende van Nijvel en over het Gladio-netwerk.
Hugo schreef vlot, en had ook aandacht voor de vorm waarin de informatie gepresenteerd werD. Zijn boeken over het Blok zijn in zoveel hoofdstukken en subhoofdstukken ingedeeld dat je ze gemakkelijk als een naslagwerk kan raadplegen.
Een namenregister moest er ook altijd in.
Het ontbreken ervan vond Hugo bijv.
het enige gebrek aan het boek De internationale van de haat van Rinke van den Brink.
Hugo had ook oog voor het belang van goede illustraties.
Samen met leden van de Werkgroep Anti-Racisme van het ABVV-Antwerpen maakte hij bijv.
de brochure Het Vlaams Blok in documenten.
Le Vlaams Blok en documents.
Vijftig illustraties die de link tonen tussen het Blok en het nazisme, verduidelijken wat het Blok denkt over de arbeidersbeweging, enzovoort.

 

Hugo introduceerde ook een nieuw begrip in het Nederlandse taalgebied: hij bracht het idee aan om een cordon sanitaire rond het Blok te leggen.
Hij engageerde zich in Charta 91 om het tij te keren.
Dat het cordon sanitaire tegenwoordig door sommigen verketterd wordt, en het tij niet gekeerd is, doet niets af aan de noodzaak om het Blok verder te bekampen.
Hugo heeft ons als allereerste gewaarschuwd, uitvoerig gedocumenteerD. We kunnen niet zeggen dat we het niet geweten hebben.
Helaas willen sommigen het niet weten.
Tot ze met schade en schande zullen ondervinden waar Hugo voor waarschuwde.

Wat het Vlaams Blok verzwijgt      Spruyt      Belgische politiek

Het Vlaams Blok wijzigt geruisloos zijn programmA. Die indruk wekt de partij althans zelf.
In televisiedebatten laten Blok-kopstukken nog zelden het achterste van hun tong zien.
Radicale standpunten worden voor het oog van de camera ingeslikt of zelfs botweg ontkenD.In de strijd om de kiezer zet het Blok vele maskers op.
Grote delen van haar programma verdwijnen tijdelijk in de schaduw.
Ondertussen zet de partij haar greep naar de macht voort.
Nog nooit zaten zoveel rechts-extremisten in Belgische parlementen.
Maar om wat te doen? Welke initiatieven nemen zij en hoe is hun stemgedrag?Als het Blok uitpakt met een slogan als 'Wij zeggen wat U denkt', waarom laten dan zovelen van haar parlementsleden nauwelijks van zich horen? Marc Spruyt zet in Wat het Vlaams Blok verzwijgt de puntjes op de ideologische i.
Hij analyseert de evoluties die zich de voorbije jaren in het Vlaams Blok hebben afgetekend binnen en buiten het parlement.
Hij duidt daarbij ook de toenemende kritiek op het Blok vanuit extreem-rechtse hoek.
Synopsis by Verzet.
orgPhilippe Dewinter, het boegbeeld van het Vlaams Blok/Belang, in 1992: ; ;Ik zeg u: geloof niet wat de kranten over hetVlaams Blok schrijven...Geloof die vuilspuiterij niet, maar alleen wat wij in onze eigen tijdschriften schrijven! ; ; De West-Vlaming Philippe Dewinter (Brugge, 11 sep 1962), die zich liever Filip laat heten, en in een opzettelijk kromNederlands doorspekt met een typisch geforceerde Antwerpse 'A' (hij wil toch burgemeester worden van de Antwerpse sinjoren) hetEigen Volk pleegt toe te spreken, reageerde daarmee furieus op de boeken over het Vlaams Blok die tot dan waren verschenen.
Vooral de boeken diedoor wijlen Hugo Gijsels (1950-2004), De man die het Vlaams Blok het masker afrukte werden uitgebracht.

 

Maar dat was buiten de talenten van de opkomende Blokwatcher Marc Spruyt (º1969) gerekend!Toen ik op 24 april 1995 het eerste boek van de toen 25-jarige Marc Spruyt Grove Borstels.
Stel dat...aankocht in de Standaard boekenhandel in Antwerpen, wist ik het wel: de enige die het Vlaams Blok/Belang een stevige veeg uit de pankon geven is Marc Spruyt.
Voor dit boek heeft Marc 6.
828 pagina's VB-programmateksten, referaten, brochures, congresteksten enander VB-uitgaven grondig doorgenomen.
Een fenomenale prestatie die hem door niemand, zelfs door geen enkel VB-lid of mandataris, ooitwerd nagedaan.
In feite was dit eerste boek een uitvoerige herwerking van zijn eindverhandeling De ideologie van het VlaamsBlok, waarmee Marc Spruyt in 1994 afstudeerde aan de Universitaire Instelling Antwerpen (UIA) als licentiaat in de politieke en sociale wetenschappen.
Enkele jaren later in 2000 verscheen dan van zijn hand het veel beter onderbouwde werk Wat het Vlaams Blok verzwijgt,en deze keer nam ook het Vlaams Blok hem ernstig.
De studiedienst van het Vlaams Blok, vond het toen zelfs noodzakelijk om een -erg zwak- weerwoord te vormen door Geert Van Cleemput, toenmalig hoofd van de VB-studiedienst, die sinds kort ook zijn biezen heeft gepakt enterzelfdertijd als Het Beste van Blokwatch, zijn eigen dissident verhaal brengt in Vlaams geBLOKkeerD. Het Ontlullende insiders-verhaalvan een ex-Blokker.
Sindsdien heeft Marc Spruyt de kracht van het internet ontdekt en van zijn aanvankelijke Blokwatchblog, een jaar later op 7 januari 2005 een stevige Vlaams Belang onthullende website gemaakt: Blokwatch.
be.
Door velen geplagieerd maar nooit geëvenaard noch overtroffen.
Lees ook deze boekbesprekingen op Verzet.
org:&bull; Wat u moet weten over het Vlaams Belang.
Het Beste van Blokwatch (Marc Spruyt)&bull; Wat het Vlaams Blok verzwijgt (Marc Spruyt)&bull; Grove Borstels (Marc Spruyt)&bull; ; ;Wiens Belang? ; ; Het Vlaams Belang over inkomen, werk, pensioenen (Norbert van Overloop)&bull; Brieven aan mijn postbode, Will Tura en Peter Vandermeersch (Piet de Moor)Verzet.
orghttp://www.
verzet.
org

Marc Spruyt.
Ik zet me af tegen de media die het Vlaams Blok steeds meer voorstellen als een intern verdeelde partij of als een hoofdzakelijk conservatieve parti J. Dat speelt in de kaart van het Vlaams Blok.
Het Blok wil uit het isolement breken, het wil af van zijn extreem rechts imago.
Maar het Blok is wel degelijk een extreem rechtse formatie.
Er is geen enkele andere partij die zover gaat in het afbreken van de sociale verworvenheden, in het uitschakelen van de arbeidersbeweging.

Het Blok schuwt daarbij de vooroorlogse inspiratiebronnen niet.
Toen begin 1996 in de partij gediscussieerd werd over de richting die het sociaal-economisch congres moest uitgaan, verscheen in het partijblad een bijzonder lovend artikel over Edgard Delvo.
Delvo was een overtuigd nationaal-socialist en tijdens de oorlog een collaborateur.
Hij leidde onder de Duitse bezetter de nazi-vakbond Unie voor Hand- en GeestesArbeiders (UHGA).
Ondermeer Delvo bracht het solidarisme aan als één van de drie hoofdpijlers in de Grondbeginselen van het Vlaams Blok.
Die geest van solidarisme leeft vandaag nog altijd in het Blok.
Blokker Frans Wymeersch verklaarde onlangs in het Vlaams Parlement: “Die oude tegenstelling werkgevers-werknemers – voor zover ze in de praktijk nog bestaat – is uit de tijD.” Niet de sociaal-economische verschillen, wel de ‘volksnationale gelijkenissen’ tellen voor het Blok.
Daarmee verdoezelt de partij elke tegenstelling tussen arbeid en kapitaal.

Het Blok heeft taalgebruik en beeldtaal gemoderniseerd - ze spreken nu niet meer over solidarisme - maar het blijft de achterliggende ideologie.

Wat me opviel is dat het Blok onlangs zijn oud wetsvoorstel opnieuw indiende om de vakbonden rechtspersoonlijkheid te geven.

Marc Spruyt.
Met dat wetsvoorstel van Karel Dillen uit 1983 kunnen de bestaande vakbonden onmiddellijk buiten de wet worden gestelD. Via rechtspersoonlijkheid en openbaarheid van de stakingskassen en lidgelden wil het Blok de vakbonden muilkorven.
Karel Dillen schreef toen dat stakingen “misdadig zijn” en dat “staken schaadt en werken baat”.
Het Vlaams Blok maakt er een principe van dat wetsvoorstel elke legislatuur opnieuw in te dienen: in 1992, in 1994, in 1995 en opnieuw op 23 mei 1996.
Dat was nota bene in dezelfde maand dat zij hun eerste 1-mei-optocht hielden en hun charme-offensief naar de arbeiders startten.

Het wetsvoorstel om de vakbonden te verbannen kwam trouwens eerder dan het wetsvoorstel om de migranten terug te sturen.
Dat zegt iets over de echte agenda van het Vlaams Blok.

Via dat charme-offensief haalt het Vlaams Blok nu meer dan twintig procent bij de actieve arbeiders.
Maar heel het Blokprogramma is tégen de arbeiders.
Neem nu de wet op de veiligheid op het werk, die de werkzaamheden van de Comités Veiligheid en Preventie regelt.
Dat is een belangrijke wet voor de arbeidsomstandigheden op de werkvloer.
Welnu, de voltallige Vlaams Blokfractie in de Kamer stemde tegen die wet.
Zij hebben enkel oog voor de patronale kant van de zaak.
De patroons beschouwen die veiligheidswetten als een last.
Bij alle sociaal-economische thema’s kijkt het Blok spontaan naar de eisen die het patronaat stelt.
Dat is een constante.
Langs de andere kant blijft het Blok potdoof voor de verzuchtingen van de arbeidersbeweging.
Dat kan je ook zien op de congressen.
Op het sociaal congres Vlaanderen werkt van 1996 waren er wel werkgroepen zoals Investeren in Vlaanderen maar geen enkele commissie over de arbeidsomstandigheden.

Rob Verreycken, lid van de vakbondscel van het Vlaams Blok, eiste dat men “het marxistisch varken Roberto D’Orazio zou ophangen” of hem minstens “voor lange tijd achter de tralies zou steken”.
Hoe representatief zijn zulke uitspraken voor het Vlaams Blok ?

Marc Spruyt.
Rob Verreyken staat op de loonlijst van het Vlaams Blok.
Hij schreef mee aan de teksten voor het congrs over democratie.
Zijn uitspraken liggen in het verlengde van wat het Blok op een meer beschaafde en rustige manier zegt.
Hij verwoordt standpunten die wellicht door vele rechtse extremisten in stilte worden gedacht.
Van zodra de vakbondsstrijd heviger wordt, ligt het Vlaams Blok op vinkenslag om in te grijpen.
Na de betoging van de Forges de Clabecq in december 1996, toen enkele ramen van bankkantoren sneuvelden, vroeg vader Wim Verreycken in de Senaat: “Zullen de deelnemers aan de vernieltocht worden vervolgd wegens het vormen van een privé-militie?”

Het Blok heeft in een persverklaring de acties van de truckers betreurD. Geen woord over het heropnemen van de benzine in de index.

Marc Spruyt.
Neen.
Het Blok wil de automatische indexering van lonen, wedden en sociale uitkeringen (de aanpassing aan de levensduurte) gewoon afschaffen.
Dat had ik al in mijn boek Grove Borstels geschreven.
Niet de index maar de evolutie van de economie moet de loonpolitiek beheersen, zo schreven ze in hun partijblad in 1990.
Dat hadden de Vlaams Blok Jongeren trouwens ook al op hun congres geëist.
Het Vlaams Blok wil ook een beperkt basisloon invoeren dat vermeerderd kan worden door de winst van het bedrijf en de “persoonlijke inzet” en de “ondernemingsgeest”.
Want “nu straft men enkel de baas”, gaf ideoloog Willy Smout als verklaring.

Het Vlaams Blok wil de loonnorm trouwens nog verscherpen.
De loonnorm bepaalt dat de lonen bij ons niet sneller mogen stijgen dan in de buurlanden.
Tijdens de debatten over de loonnorm in het parlement, vond het Vlaams Blok dat de regering niet ver genoeg ging.
“De enige manier om ons te wapenen is dat onze loonkosten niet gelijk, maar lager liggen dan die van de belangrijkste handelspartners, met name Duitsland, Frankrijk en Nederland”, zei Bart Laeremans toen namens de Vlaams Blok kamerfractie.

Alexandra Colen stelde in de Kamer voor om de progressieve belastingschalen af te schaffen en naar Amerikaans model te vervangen door een zogenaamde flat-tax.
Dan moeten de armen evenveel belastingen betalen als de rijken.
Voor dat standpunt is Alexandra Colen nooit teruggefloten.
Alles wordt louter van de zijde van het kapitaal bekeken.
Zo wil het Vlaams Blok ook de privé-pensioenen aanwakkeren.
Het Blok eist de afschaffing van de ziekenfondsen.
Filip Dewinter spreekt over “uitkeringsverslaafden” en over de “uitzuivering van het profitariaat” en Alexandra Colen ging – in eigen naam – zelfs zo ver om de afschaffing van de hele sociale zekerheid te eisen en het stelsel te vervangen door een systeem van privé-verzekeringen.

Je stelt dat de parlementaire invloed van het Vlaams Blok nihil is.
Toch zijn heel wat voorstellen van het Vlaams Blok wet geworden: niet alleen over de repressieve aanpak van de vluchtelingen maar ook over sociaal-economische thema’s zoals de uitverkoop van de haven van Antwerpen, de uitbreiding van de luchthaven van Deurne…

Marc Spruyt.
Toch blijft het een feit dat geen enkel wetsvoorstel van het Blok in het Vlaams Parlement werd aangenomen.
Het Blok is één van de rijkste partijen, met een jaarlijks inkomen van ongeveer 150 miljoen frank.
Waarvan trouwens 65 miljoen van de staat – onze belastingen.
Het Blok besteedde in 1998 ongeveer 80 miljoen aan propaganda en folders.
Het heeft al meer dan tien jaar beroepspolitici in loondienst.
En toch blijven ze maar schelden op de andere beroepspolitici als zakkenvullers en profiteurs.
Het Vlaams Blok zit al 25 jaar in de oppositie en heeft nog niets gerealiseerd voor de mensen.
Die positie kunnen ze niet blijven handhaven.

Het is wel juist dat er geen linkse reactie op het Vlaams Blok is gekomen.
Er kwam integendeel een verdere opschuiving naar rechts.
In plaats van meer solidariteit te organiseren, hebben ze de klassieke extreem rechtse thema’s zoals onveiligheid overgenomen.
De uitspraken van Louis Tobback, die asielzoekers vergeleek met “meeuwen op een stort”, vormden daarin een triest dieptepunt.
Al is de klucht die men vandaag over het migrantenstemrecht opvoert ook niet mis.
Jarenlang hebben ze dat stemrecht tegengehouden met het argument dat het koren op de molen van het Blok zou zijn.
En nu ontdekken ze plots dat het in 2006 een wapen tégen het Blok zou zijn.

Wist u dat het Vlaams Blok

1.
…de remgelden (de opleg) voor zieken wil verhogen?

Alsof het huidige remgeld nog niet hoog en ‘behoorlijk’ genoeg is, eist het Vlaams Blok: “Er moet een behoorlijk remgeld worden ingevoerD.” – Senator Bosman, 3 december 1992.

2.
…de loonnorm wil verlagennaar een niveau onder de buurlanden?

“De enige manier om ons te wapenen is dat onze loonkosten niet gelijk, maar lager liggen dan die van de belangrijkste handelspartners, met name Duitsland, Frankrijk en Nederland,” eist het Blok in de kamer.
– Bart Laeremans in de Kamer tijdens de besprekingen van de kaderwetten over het concurrentievermogen, 13 juli 1996.

3.
…tegen de wet op het welzijn op het werk is?

De voltallige Blokfractie stemde tegen het wetsontwerp over het welzijn op het werk.
“Het Vlaams Blok stemt tegen deze wet omdat wij het helemaal niet eens zijn met de grond van de zaak.
Er worden te veel lasten opgelegd aan de kleine en middelgrote ondernemingen.
” – Wim Verreycken, senaat 27 juni 1996

4.
…vingerafdrukken eist van alle steuntrekkers?

Omdat zieken profiteurs zijn en werklozen “uitkeringsverslaafden” (term van Filip Dewinter), eist het Blok dat “de uitbetaling van alle welzijnstoelagen wordt onderworpen aan een geautomatiseerde controle van de vingerafdrukken om elke dubbelontvangst uit te sluiten.
” – Vlaams Blok, Congres Arm Vlaanderen, 5 december 1993.
Dit standpunt werd later ‘officieel’ ingetrokken.

5.
…een duur privé-pensioenstelsel wil invoeren?

“Het privé-pensioensparen moet gestimuleerd worden” en “het repartitiestelsel moet vervangen worden door een stelsel van kapitalisatie”, aldus het Blok.
– Vlaams Blok, Een programma voor de toekomst van Vlaanderen, 1997.

6.
…meer belastingen wil voor de kleine man?

Volgens het Blok moeten minimumlonen evenveel betalen als multimiljardairs en moeten de progressieve belastingschalen afgeschaft worden.
“Onze regering zou er goed aan doen zich te inspireren op wat thans in de Verenigde Staten gebeurt.
Daar wordt de invoering van een flat-tax, een vlakke belasting, overwogen.
Iedereen zal daarbij eenzelfde belastingpercentage betalen op al zijn inkomen.
” – Alexandra Colen, 28 november 1995, in de Kamer tijdens de bespreking van de fiscale programmawet.

7.
.
nog meer cadeaus voor de bazen wil?

“De vereiste financiële zuurstof voor innovatie kan verkregen worden door het verminderen van de patronale bijdragen.
Een andere maatregel is het verminderen van de vennootschapsbelastingen.
” – Willy Smout, Van crisis en werkloosheid naar een volledige werkgelegenheid in een organische solidaristische staat, april 1989, blz.
21.

8.
… de CAO’s wil afschaffen?

“Deelname in de bedrijfsresultaten van de ondernemingen in plaats van CAO’s met verworven rechten.
” – Ibidem, blz.
36.

9.
…vindt dat vrouwen enkel voor luxe-artikelen gaan werken?

“Eén man wordt gelijkgesteld met één vrouw, met één jongere en met één gastarbeider.
Nochtans gaat het hier telkens om totaal andere categorieën werknemers.
Zo is de werkende man meestal de hoofdkostwinner en zijn er tal van vrouwen die mee uit werken gaan voor het bekostigen van aangename doch in feite niet strik levensnoodzakelijke weeldeartikelen.
” – Karel Dillen in Vlaams Blok in het parlement.
Wetsvoorstellen, deel 1, Vlaams Blok, 1984, blz.
29.
Opnieuw ingediend op 23 mei 1996.

10.
…schoolbezoeken aan het concentratiekamp Breendonk wil verbieden?

“Als het van de Gentse Vlaams Blokker Francis Van Den Eynde afhangt, mogen schoolkinderen het fort van Breendonk niet meer bezoeken.
Van Den Eynde vraagt zich af of het wel verantwoord is kinderen van 10 tot 12 jaar te confronteren met de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog.
” – De Streekkrant, Gent, 25 augustus 1994.

11.
…een avondklok vanaf 19 uur voor jongeren onder de 16 jaar eist?

In haar Antwerps programma stelt het Blok naast die avondklok vanaf 19 uur ook nog volgende maatregelen voor: geen kinderbijslag meer voor ouders die te laks optreden, zero-tolerantie (er staat: “Schuin de straat oversteken kan nog, al de rest wordt onmiddellijk bestraft») en systematische identiteitscontroles.
– Gazet van Antwerpen, 26 mei 2000.

   print  versturen ;

Het Vlaams Belang      Verhelst ED.      Belgische politiek

Voor de volledige reeks zie Formulier Korte Inhoud of  \Mijn documenten\Archief\Grondbeginselen van het Vlaams Blok.
doc

De opgang van extreem-rechts in Europa en van Vlaams Belang in Vlaanderen en Brussel is een opmerkelijk maatschappelijk verschijnsel dat niet alleen in de politieke wereld en de media maar ook in vele lagen van de bevolking onderwerp van gesprek of debat is.
De voor- en tegenstanders zijn sterk gepolariseerD. Eenzijdige en tendentieuze informatie is langs beide zijden schering en inslag evenals simplificatie en veralgemening.
De opgang van Vlaams Belang met haar streven naar Vlaamse onafhankelijkheid en haar radicaal vreemdelingenprogramma is op een punt gekomen dat in beide landsdelen het establishment, de gevestigde politieke partijen en de links-progressieve groeperingen erg ongerust worden.
Bij elke verkiezing verliezen de gevestigde partijen steeds meer zetels.
Een ; ;cordon sanitaire ; ; rond het Vlaams Belang werd ingesteld waarbij alle mandatarissen van de ; ;democratische ; ; partijen zich verbonden hebben om met deze partij geen samenwerkingsverbanden af te sluiten.
Alle zeilen worden dan ook bijgezet om de opgang te stuiten.
Of dit zal lukken na zesentwintig jaar gestadige vooruitgang blijft een open vraag.
Verdere groei zou wel eens een feitelijk tweepartijenregime kunnen doen ontstaan.

De samenleving wordt steeds ingewikkelder en ondanks de stijgende welvaart wordt de burger meer en meer geconfronteerd met allerlei maatschappelijke problemen zoals toenemende subjectieve onveiligheid, werkloosheid, sociale achteruitgang, verloedering van het stedelijk milieu, huisvestings- en samenlevingsproblemen, onzekere toekomstperspectieven, e.a.

De ingewikkelde staatsstructuren met hun gebrek aan transparantie en het hoog aantal mandatarissen, de nog onopgeloste communautaire spanningen, het korte termijnbeleid, de regelneverij van zowel regionale, federale als Europese overheden en de gevallen van corruptie bij beleidsmakers en ambtenaren, hebben bij de burger het vertrouwen in de politiek doen verliezen.
Ook de media spelen hun rol.

Het ongenoegen dat hierbij ontstaat wordt als een boemerang  door de kiezer terug geworpen naar de regerende coalitiepartijen.
Meer dan een vierde van de kiezers stemmen op een partij die niet aan het beleid kan deelnemen maar die wel de vinger op de wonden legt en het hardop durft verkondigen.

Is dit democratisch?

Zijn de analyses van deze partij terecht, zijn haar voorgestelde oplossingen adekwaat en uitvoerbaar?

Zijn de standpunten en eisen van Vlaams Belang in overeenstemming met onze maatschappelijke waarden en ethische beginselen?

Om dit te onderzoeken heb ik talrijke websites van Vlaams Belang zelf en van haar tegenstrevers uitgepluisd en de samenvattingen weergegeven in mijn sociologische studie ; ;Opkomst van uiterst-rechts in Vlaanderen ; ;.
Voor de drukbezette lezer zal dit volstaan om zijn oordeel te kunnen vormen en om zich beter te kunnen wapenen met argumenten om hierover gefundeerde discussies aan te vatten.

Voor de belangstellende lezer die zich meer wil verdiepen is er een meer uitgebreide tekst  (116 blz.
) beschikbaar onder dezelfde titel met de volledige of gedeeltelijke weergave van de studieonderwerpen.

ED.Verhelst   15 mei 2006

INHOUD

Waarom het Vlaams Belang?

Algemene Eisen

Vreemdelingenproblematiek in Vlaanderen en Brussel

Eisen Vlaams Belang inzake vreemdelingenbeleid

Eisen van Vlaams belang inzake veiligheid

Vooroordelen over het Vlaams Belang

OPGANG VAN HET VLAAMS BELANG

Opgang van uiterst-rechtse politieke bewegingen

De opgang van het Vlaams Belang

Kapitalisme als oorzaak?

De stuitbare (?) opgang van het Vlaams Belang in cijfers

Wie stemt voor Vlaams Belang?

Waarom stemt men voor het Vlaams Belang?

COMMENTAAR OP HET PROGRAMMA VAN HET VLAAMS BELANG

Het programma

70 Voorstellen Vlaams Belang

Vaststellingen over het Vlaams Blok

Inside-informatie over VB

HET CORDON SANITAIRE

Het Cordon Sanitaire Samengevat

Het Cordon Sanitaire in stand houden

Het cordon sanitaire staat ter discussie!

Het Cordon Sanitaire ondemocratisch?

Nadelen van het cordon sanitaire.

Waarom het Vlaams Blok niet in de regering mag.

Het Cordon Sanitaire contraproductief?

Het Cordon Sanitaire onefficiënt?

Petite histoire du Cordon Sanitaire

Geen samenwerking met het Vlaams Belang

Maak het cordon overbodig

Wie heeft voordeel bij het cordon sanitaire?

Wie zijn de verliezers van het cordon sanitaire?

STANDPUNTEN

Agalev

Socialistische Parti J.

De Vlaamse strijd is een economische strijd, maar een sociale?...Geenszins!

Liberaal Vlaams Studentenverbond

OPINIES OVER HET VLAAMS BELANG

Het Vlaams Belang is geen republikeinse partij!

Het kunstbeleid van het Vlaams Belang.

Vlaams Belang is ondemocratisch en uiterst gevaarlijk

Het Vlaams Belang en christelijke waarden.
     Mark Eyskens

Over de Vlaamse volksaard en het nieuwe plichtendenken.

Het Vlaams Belang als democratische parti J.

De Vlaamse identiteit is een mythe

Coninx schrijft brief tegen Vlaams Belang

WAAROM NIET STEMMEN VOOR HET VLAAMS BELANG?

Hoe aanvaardbaar is extreem-rechts?

Stemmen voor het Vlaams Belang is onverenigbaar met onze maatschappelijke en individuele belangen.

Het Vlaams Belang is racistisch

Bekwaamheid van Vlaams Belang mandatarissen

Objectief beschouwd is het Vlaams Belang anti-Belgisch en anti-Vlaams.
Mark Eyskens

Stemmen voor het Vlaams Belang is onethisch            Etienne Vermeersch

BIJDRAGE TOT OMMEKEER VAN DE MAATSCHAPPELIJKE CRISIS

Oproep tot een radicaal antiracistisch, multiculturele visie op Vlaanderen

Het is niet de schuld van de mediA. [Of toch?]

Invloed van de media op het verkiezingssucces

GERAADPLEEGDE WEBSITES & LITERATUUR ;

Politieke ontwikkelingen in België      Eppink Derk Jan      Belgische politiek

Pro memorie  voor zover nodig : Derk Jan Eppink is een Nederlands journalist met werkplaats bij de EU, reeds verscheidene jaren woonachtig in het Brusselse en goed vertrouwd met België

 

In België zijn verschillen tussen Vlamingen en Walen niet het probleem, maar de Franstalige Brusselaars.

Derk Jan Eppink publicist

 

Is België nog regeerbaar? Na 174 dagen informeren en formeren mislukte de tweede poging van kandidaat-premier Yves Leterme om een regering te vormen.

 

De buitenwacht denkt vaak dat het gaat om verschillen tussen Vlamingen en Franstaligen.
Maar het Franstalige front is ook onderling verdeeld, want er is een groot verschil tussen Walen en Franstalige Brusselaars.
Uiteindelijk is Brussel de kern van het Belgische probleem.

 

België heeft een ingewikkelde psychologie.
Vlamingen vormen een demografische meerderheid die zich gedroeg als een verdrukte minderheiD. De Franstalige taalgroep is een culturele minderheid die zich superieur voelde.
Met de emancipatie van Vlaanderen tot sterkste regio

ging dat wringen.
Het voormalige ’kleine boerke’ werd plotseling economisch en politiek

sterker.
De Franstalige minderheid verdedigt zich door die vroegere boerkes uit te maken voor

’racisten, separatisten en egoïsten’ zodat ze hun oude, ondergeschikte plaats weer innemen.

 

Maar die psychologische intimidatie werkt niet meer.
Voor het eerst in vijftig jaar gebruikten

Vlamingen hun demografische meerderheid door in te zetten op splitsing van het kiesdistrict

Brussel-Halle-Vilvoorde.
Dat was een enorme schok voor de Franstaligen.

 

Zijn Vlamingen rancuneus en egoïstisch? Ze betalen jaarlijks ongeveer 6 miljard euro om

armere Franstaligen in Wallonië en Brussel op de been te houden via sociale uitkeringen.
Dat

bedrag is hoger dan de netto-bijdrage van Nederland aan de EU.
De Nederlandse regering

maakte daar veelophef over.
Vlamingen betalen dat bedrag al decennia zonder veel morren,

terwijl Wallonië er economisch niet op vooruit gaat.
Integendeel, de deelstaat raakte

subsidieverslaafd en kwam in handen van een parasitaire politieke klasse.
Vlamingen vinden

dat de solidariteit met Wallonië te veel een bodemloze put is geworden.

 

Werkloosheidsuitkeringen zijn in België onbeperkt in de tijd en worden uitbetaald door de

vakbonden.
Veel Waalse gezinnen zijn al generaties werkloos.

 

Willen Vlamingen zich wreken? Nee, zij hebben geen hekel aan de Walen en zullen blijven

betalen ook al valt België uiteen.
Ze vinden Walen ’arme sukkelaars’ zoals zij dat vroeger

waren.
Veel Walen zijn geëmigreerde Vlamingen die ooit gingen werken in de staal- en

kolenindustrie.
Vlaming en Waal voelen elkaar vrij goed aan, ook al spreken ze verschillende

talen.
Beiden houden van improviseren en bricoleren.

 

Vlamingen voelen zich wel gekrenkt door Franstalige Brusselaars, de ooit machtige bourgeoisie

in de hoofdstad die neerkeek op de ’boerkes’.
Ze spraken enkel Frans en vonden Nederlands

een ’keutertaaltje’.
Ze etaleerden een culturele arrogantie die Nederlanders zich wellicht

moeilijk kunnen voorstellen.

 

De Francofonie was daar waar Frans werd gesproken, ook al was het in Vlaanderen.
Dat gebrek

aan aanpassingsvermogen heeft Vlamingen altijd gestoken, of ze nu links of rechts zijn.

Vlaamse gemeenten rondom Brussel stelden taalfaciliteiten in voor Franstaligen, om hen te

helpen zich aan te passen.
Maar ze pasten zich niet aan en eisten een blijvend recht op het Frans

als administratieve taal.

 

Die houding van de Brusselse bourgeoisie is nog altijd een open zenuw.
Tijdens de ’Mars voor

België’ op 19 november was 90 procent van de deelnemers Franstalig, in meerderheid uit

Brussel.
De meeste manifestanten spraken geen woord Nederlands.
Wie moet zich nu aanpassen

aan wie?

 

Belgische Franstaligen zijn dus niet per definitie Walen.
Bovendien gaan Walen en Franstalige

Brusselaars ook niet goed samen.
Daarom hebben zij twee aparte regeringen.
De Waalse

Gewestregering in Namen beheert de Waalse economie en infrastructuur.
De Franse

Gemeenschapsregering in Brussel is enkel bevoegd voor culturele zaken, onderwijs en pers.
De

Brusselse francofonie kijkt ook neer op Wallonië.
In de hoogtijdagen van het unitaire (nietfederale)

België aan het begin van de 20-ste eeuw zei men wel eens dat Brussel drie kolonies

had: Vlaanderen, Wallonië en Kongo.

 

Brussel is in België een zeer aparte entiteit.
Als het ooit tot een deling komt, kiest Brussel niet

voor Vlaanderen noch voor Wallonië maar voor Europa: Capitale de l’Europe.
Is de Europese

Commissie in staat supervisie te houden over Brussel zoals het Amerikaanse Congres

Washington DC onder zijn hoede heeft?

 

De stad bestaat uit 19 gemeenten: in de praktijk lokale bolwerken van partijen en politieke

families.
De ene helft van de stad is burgerlijk liberaal; de andere helft islamiseert in hoog

tempo.
De gemiddelde werkloosheid is 20 procent en in migrantwijken zoals Molenbeek en

Anderlecht tot 60 procent.
Na het Frans is de tweede taal van Brussel niet meer het Nederlands

maar het Arabisch.
De islam is de grootste religie in de hoofdstad van EuropA.

 

De Belgische federatie loopt op haar laatste benen.
Steeds minder bindt de Belgen.
Het uiteenvallen van België en de positie van Brussel worden in de eerste plaats een ’Europees probleem’.
Dat was de proclamatie van de Belgische staat in 1830 ook.
Toen werd Europa

verrast door ’Belgische toestanden’.
Nu weer.

 

Frans Brussel kijkt neer op Vlaanderen én Wallonië

Reactie Jaak Verhelst

Niet voor niets zeg ik al jaren dat niet Wallonië het probleem is maar Brussel.
  Wie woont er in het Brusselse?  Jawel, Joëlle Millequet, Laurette Onckelinkx, Maingain, Moureaux….
En wie ligt weer dwars, vandaag, om een regering te vormen?  Inderdaad, het CDH en de PS!  De echte Waalse politici zoals Reynders, Michel…die het blijkbaar beu worden om door Brusselse politici in de tang te worden genomen, zogezegd om de eenheid onder de franstaligen, moeten nu maar eens duidelijk afstand nemen van de ‘arrogance bruxelloise’.
Wat voor hen telt is de Brusselse macht over zowel Wallonië als over Vlaanderen.
  Herinner de uitspraak van die volgevreten Brusselaars over de Vlamingen: “il nous ont pris la Flandre”!  Zelfs hier aan de kust weigeren deze ‘uitgeweken’ Brusselse families zich aan te passen; zelfs aan de Vlaamse schoolpoort, waar hun kinderen of kleinkinderen Nederlands leren, praten ze Frans met luide stem!  Binnen tien jaar eist de volgende generatie faciliteiten aan de ‘Belgische Kust’.
Remember St.
Genesius Rode, Linkebeek, Wezembeek-Oppem, Drogenbos, waarvan men nu gewoon Brusselse (=Francofone) grond wil van maken.
  Wanneer Wemmel, Meise, Wolvertem, Merchtem, Dilbeek, en zoveel andere?  Walen en Vlamingen moeten samen een halt toeroepen aan de Brusselse chantage.

Antwoord Eddy Verhelst

Ik kan me wel vinden in uw standpunt maar ik vrees dat de MR en de PS niet graag het dik pak stemmen uit de Brusselse regio willen kwijtspelen.
Bovendien hangen PS en CDH zeer nauw aan elkaar.
MR bakkeleit wel met de PS maar Reynders e.
a zijn er wel op uit om de Franse Gemeenschap en het Waals Gewest te fusioneren.
Dat zal de invloed van de Brusselse politici en hun aanhang niet verminderen en zal het franstalig front niet verzwakken.
De PS is momenteel niet meer de dominante partij in Wallonië maar als de verwachtte recessie er komt zullen veel franstalige arbeiders en uitkeringsgerechtigen wel opnieuw massaal terug stemmen voor die parti J. Enkel een stevig Vlaams front met  aangepaste federale hervormingen kan tot een gunstige oplossing leiden waarbij de franstaligen van het territorialiteitsprincipe moeten overtuigd worden.
Niet om het principe of het symbool op zichzelf maar om een vlotte samenleving in een gemeente in stand te houden.
Vlaamse inwoners van Waals-Brabantse gemeenten vragen ook geen faciliteiten maar passen zich aan.

Een separatistische oplossing  houdt veel nadelen in, levert nieuwe problemen op en wordt momenteel door de meerderheid van de bevolking niet gewenst.

 

Gravensteenmanifest

Het Manifest

De ondertekenaars van dit manifest, die zich de Gravensteengroep* noemen, vertrekken vanuit verschillende politieke en ideologische uitgangspunten, maar zijn het eens in hun gehechtheid aan de democratie en de mensenrechten.
Zij stellen de waarden van vrijheid, gelijkheid, solidariteit en wederzijds respect centraal, en wijzen alle vormen van racisme en xenofobie radicaal af.

Zij zijn echter verontrust door het feit dat in de recente discussies over de staatshervorming de indruk wordt gewekt dat redelijke en rechtvaardige Vlaamse eisen telkens weer met (extreem-) rechts gedachtegoed worden geassocieerD.  Daarom wensen ze de volgende standpunten naar voren te brengen.

Bij het ontstaan van België in 1830 heeft de francofone bourgeoisie de kans schoon gezien haar prioriteiten veilig te stellen, door een regime te installeren dat essentieel op sociale ongelijkheid en discriminatie van de Vlaamse taal en bevolking was gefundeerD. Die sociaal-economische ongelijkheid is mettertijd in grote mate weggewerkt dankzij een strijdbare arbeidersbeweging.
Het recht op eigen taal en cultuur hebben de Vlamingen echter moeten afdwingen via een kluwen van ondoorzichtige compromissen.
Het resultaat is een omslachtige staatsstructuur, een institutionele doolhof met zeven parlementen en zes regeringen.
Onze 'imago-schade' in het buitenland wordt niet alleen veroorzaakt door de voorbije formatiecrisis, maar ook door de chaos die de Belgische constructie na 177 jaar lapwerk kenmerkt.
De verkiezingsuitslag van 10 juni 2007 in Vlaanderen is mede veroorzaakt door het ongenoegen over deze historische vergroeiing en lijkt een onomkeerbare optie op de toekomst te nemen.

Dat een flink deel van de Vlaamse culturele wereld de intellectuele moed mist om deze analyse te maken, is onbegrijpelijk.
Dat ze zich, samen met de oude Belgische elites, vastklampt aan een Belgische status-quo, is onaanvaardbaar.
Dit zelfverklaard 'progressief Vlaanderen' stelt zich behoudsgezind op en dreigt de trein van de geschiedenis te missen.
Ons aanknopingspunt is niet een belegen Vlaams romantisme, maar wel de Verlichtingsfilosofie, het democratisch gelijkheidsbeginsel, een moderne visie rond decentralisatie, subsidiariteit, schaalverkleining en regionale autonomie die overal in Europa aan de orde is, van Schotland tot Kosovo, en van Catalonië tot EstlanD.

Centraal staat daarin het principe van territorialiteit.
In 1962-63 werden de definitieve grenzen vastgelegd van Vlaanderen, Wallonië en Duitstalig België, als taalkundige én culturele ruimtes binnen het Belgisch federaal bestel.
Dit nadat al in 1932 de eentaligheid der regio's -mede onder sterke Waalse druk-  werd aanvaarD. De taalgrens heeft hier in dit opzicht de kracht van een staatsgrens.
Zo'n ruimtelijke afbakening impliceert bepaalde spelregels, nodig voor een gezond sociaal weefsel.
Wereldwijd beschouwt men het namelijk als evident dat een immigrant, mits een aanpassingsperiode, zich inburgert door zich de taal van het nieuwe thuisland eigen te maken.
Dit doet geen afbreuk aan de mensenrechten inzake godsdienst, culturele eigenheid of taalgebruik in de privé-sfeer.
Laagopgeleide allochtone migranten doen deze inspanning met vrucht, terwijl veelal hoogopgeleide Franstalige inwijkelingen in Vlaanderen dit om principiële redenen niét blijken te doen, hierin gesteund door hun politici.
Sommigen menen zelfs dat het volstaat, in een grensgemeente een meerderheid te verwerven, om de grenzen te verplaatsen.
Daarmee ondergraven ze het principe van de politieke solidariteit tussen de gewesten, en meteen ook van de Belgische federale structuur op zich.
Men kan zich indenken hoe de Fransen zouden reageren, mocht een Duitstalige meerderheid in een Franse grensgemeente eventjes de grenzen tussen beide landen willen wijzigen...

De ondertekenaars van dit manifest vinden daarom dat elke discussie over sociaal-economische solidariteit onmogelijk wordt, indien men de politieke solidariteit, D.w.
z.
  het wederzijds respect voor grens en ruimte niet eerbiedigt.
Er is een ommekeer in de mentaliteit nodig bij de francofone politici: wij hoeven dit respect niet 'af te kopen'.
De splitsing van Brussel-Halle-Vilvoorde is een toepassing van dat in de grondwet verankerd territorialiteitsbeginsel.
Daarnaast vormt reële tweetaligheid in Brussel, als hoofdstedelijk gewest, de laatste kans voor België om als confederale staat te overleven.

Als een consensus over deze basisbeginselen wordt afgewezen,  is elke discussie over staatshervorming zinloos.
Noodgedwongen moeten we dan de nodige stappen zetten om de regio's als onafhankelijke staten deel te laten uitmaken van de Europese Unie.
Overigens, in de post-Belgische context van de Europese samenwerking kan interregionale solidariteit maximaal spelen.
Wij willen, als welvarende regio, zowel de interpersoonlijke als de interregionale solidariteit in stand houden.
Met ons hoofd én met ons hart.
Maar niet met een latent onbehagen omtrent cultuurimperialisme, ongezond parasitisme, en verborgen partijpolitieke agenda's.

Dit België is zonder duidelijke, onherroepelijke afspraken niet werkbaar; wie een hervorming in deze democratische zin afwijst, pleit in feite voor de ontbinding van die staat.
In het verlengde van deze moderniseringsgedachte vragen wij transparante politieke structuren, responsabilisering van de regionale besturen, de toepassing van democratische grondrechten, en onschendbaarheid van taalgrenzen.
Met onze Franstalige vrienden als het kan, zonder hen als het moet.

Meer autonomie zal eenieder tot voordeel strekken.
Gelukkig groeit aan beide zijden van de taalgrens het besef dat ook Franstalig België zijn eigen groeikansen hypothekeert in de mate dat het zich laat gijzelen door politici die zweren bij de status-quo.

De oude vijandbeelden moeten vervangen worden door nieuwe samenwerkingsverbanden, gebaseerd op een evenwicht tussen solidariteit en verantwoordelijkheiD. Wallonië als bevriende partnernatie lijkt ons een aantrekkelijker perspectief dan een staatsbestel dat zich van de ene crisis naar de andere voortsleept.

Namens de Gravensteengroep,

Etienne Vermeersch

Jan Verheyen

Frans-Jos Verdoodt

Piet van Eeckhaut

Jef Turf

Bart Staes

Johan Sanctorum

Jean-Pierre Rondas

Yves Panneels

 Chris Michel

Bart Maddens

Paul Ghijsels

Paul De Ridder

Dirk Denoyelle

Peter De Graeve

Eric Defoort

Jo Decaluwe

Ludo Abicht

*De groep kwam voor het eerst samen en stelde deze tekst op in de schaduw van het Gentse Gravensteen.

Vlaams geblokkeerd      Van Cleemput Geert      Belgische politiek

Door Geert van Cleemput  ex-hoofd studiedienst en kandidaat lijst Kamer

De stichter Karel Dillen heeft de partij opgericht met als streefdoel Vlaamse OnafhankelijkheiD. Hij heeft gezorgd voor goedbetaalde partijfuncties voor zijn 3 kinderen .

Het toptrio Dewinter, Annemans, Vanhecke leidt de partij , de interne werking is absoluut niet democratisch.
Alle partijmandatarissen hebben hun job en hun inkomen aan één van die drie te danken en zijn dus volledig afhankelijk.
Vanhecke is bondgenoot van Dewinter en komt goed over bij de militanten.

Annemans is de vaandeldrager van de nationalisten.
Filip Dewinter is de machtigste figuur in de partijleiding.
Hij is een goede politicus, heeft een gevoelige neus voor de pijnpunten in de samenleving  maar streeft geen enkel politiek ideaal na, zeker niet het Vlaams -nationalisme.
Hij maakt het de tegenstrevers gemakkelijk in hun hetze omwille van zijn z.
g.
racistisch programma, optreden en taalgebruik.
De andere partijleden zijn niet in staat om zijn programmapunten te doen aanpassen.
Hij is waarschijnlijk het enige obstakel om het cordon sanitaire op te heffen maar door hem is VB ook zeer sterk gegroeiD.

De leiders en hun clans geven de schijn op van eenheid maar bestrijden elkaar intern.

De partij legt de focus vooral op propaganda en niet op de studiedienst omdat ze nog niets kan realiseren.

De partij heeft een probleem om bekwame medewerkers en politici aan te trekken en te houden maar dit komt goed uit voor de drie leiders die aldus hub positie onbedreigd zien.

Gabriel Garcia Marquez      Martin Gerald      Biografie

Zelfs voor een liefhebber van het werk van Gabriel García Márquez (1927) is de hoeveelheid kennis die zijn biograaf Gerald Martin in zeventien jaar bijeen heeft gesprokkeld over deze literaire icoon, wat veel van het goede.
Tegelijkertijd is het een voorbeeldige biografie.

Martin laat zien hoe het werk uit het leven is voortgekomen, en toont andersom ook de gevolgen van het werk op het leven, zoals de tol die de roem zou eisen, vooral na het ontvangen van de Nobelprijs in 1981.

Voordat het zo ver is portretteert hij een man met de ambitie om niet zo maar een schrijver te worden, maar 'een grote schrijver'.
Uitvoerig beschrijft hij hoe de schrijver-journalist al twintig jaar zat te ploeteren, vaak in ronduit armoedige omstandigheden en de wanhoop nabij, totdat hij op z'n veertigste, na de verschijning van Honderd jaar eenzaamheid, wereldberoemd werd en vervolgens gedoemd was steeds weer zijn meesterschap te bewijzen.

Tegelijkertijd plaatst hij Márquez en diens werk en politieke engagement in het decor van de wereldgeschiedenis, een goede keuze bij een schrijver die zich in de publieke opinie en in zijn contacten met de machthebbers van deze aarde nadrukkelijk met de wereld bemoeide.
Daarbij verhult Martin allerminst dat Márquez zijn vriend Fidel Castro op dubieuze momenten de hand boven het hoofd heeft gehouden, een vorm van opportunisme die hem door collega-schrijvers niet altijd in dank is afgenomen.

Ook de pure literatuurliefhebber komt in deze biografie aan zijn trekken.
Martin schrijft intelligente analyses van de belangrijkste werken van Márquez, en de thema's (macht, liefde, eenzaamheid, dood, etc) die daar als een rode draad doorheen lopen.
Daarnaast is hij erin geslaagd een nieuw licht op bepaalde aspecten van Márquez' schrijverschap te werpen.

Zo laat hij zien hoezeer de schrijver in zijn vormende jaren, maar ook in de beginjaren van zijn schrijverschap vrijwel geheel georiënteerd was op de Europese en Noord-Amerikaanse literatuur: Kafka, Dostojevski, Faulkner, Hemingway.
Pas in het begin van de jaren zestig ontdekte hij de meesterwerken van de Mexicaanse schrijver Juan Rulfo (De vlakte in vlammen en Pedro Páramo) en ging de wereld van de Latijns-Amerikaanse literatuur voor hem open, waarin toen al grote mannen figureerden als Carlos Fuentes, Mario Vargas Llosa en anderen.
En in het kielzog van die ontdekking oversteeg hij het Colombiaanse provincialisme en begreep hij dat hij zijn thematiek in een groter perspectief moest plaatsen.

Zo kon dan, in 1967, de roman Honderd jaar eenzaamheid het licht zien, waarin het dorp Macondo (gemodelleerd naar het dorp van zijn jeugd, Aracataca) niet louter symbool is voor de geschiedenis van Colombia, maar voor geheel Latijns-AmerikA.

Overtuigend toont Martin aan hoe het autobiografische gehalte van Márquez' werk nog groter is dan vaak wordt aangenomen.
Zo laat hij zien dat niet alleen het verhaal van zijn grootvader en diens vergeefse wachten op zijn pensioen de achtergrond vormt voor de novelle De kolonel krijgt nooit post, maar dat dat verhaal ook geënt is op zijn eigen hongerjaren in Parijs in de tweede helft van de jaren vijftig.
En hoe hij zich in romans als De herfst van de patriarch en De generaal in zijn labyrint (over de grote negentiende-eeuwse vrijheidsstrijder Simon Bolivár) liet inspireren door zijn eigen ervaring met de eenzaamheid van roem en macht.

Zo komt Martin uiteindelijk tot zijn conclusie dat Márquez in zijn romans vaak meer over zichzelf heeft geopenbaard dan in de vuistdikke autobiografie Leven om het te vertellen, die hij enkele jaren geleden publiceerde.
Daarmee zijn we terug bij het werk.
Het mooie bijeffect van deze overvolle biografie is dat je zin krijgt weer eens wat te herlezen van de meester.
Ik houd het voorlopig op De kolonel krijgt nooit post en Honderd jaar eenzaamheiD.

Wie kent Gabriel García Márquez niet? Hij is een van de grootste en populairste auteurs van de afgelopen decenniA. In zijn werk maakt hij van zijn leven en geboorteland Colombia wonderbaarlijke fictie.

De auteur van de biografie Gerald Martin is erin geslaagd de moedige, fascinerende en ook humoristische werkelijkheid te onthullen die zich achter de boeken verschuilt.
Martin beschrijft in deze biografie niet alleen het leven van de slecht geklede, magere jongeman die vanuit een duistere provincie internationaal doorbrak, maar hij heeft ook aandacht voor de spanningen in García Márquez’ leven: tussen het beroemd-zijn en de literaire kwaliteit, tussen politiek en schrijverschap, en tussen liefde, eenzaamheid en macht.

Martin onderzoekt de tegenstelling tussen de Caribische achtergrond van de schrijver en de mistroostige autoritaire praktijken in het hoogland van Bogotá, en zijn bewuste keuze zich af te wenden van het magisch realisme en te kiezen voor rechtoe-rechtaanvertellingen als Liefde in tijden van cholerA.

Voor deze uitzonderlijke biografie heeft Martin meer dan driehonderd mensen geïnterviewd, onder wie Fidel Castro, Felipe González, vier presidenten van Colombia, de schrijvers Carlos Fuentes, Alavaro Mutis, Mario Vargas Llosa en Tomás Eloy Martinez en, net zo belangrijk, de familie van de schrijver – zijn vrouw, zijn zonen, zijn moeder, zijn broers en zussen en zijn vrienden en professionele medewerkers.
En natuurlijk sprak hij door de jaren heen ook veel met Gabriel García Márquez, die hem beschouwt als zijn ‘officiële’ biograaf.

Hoewel Martin zich helemaal onderdompelt in de wereld van García Márquez bekijkt hij dit aangrijpende leven ook met een kritische blik.
Deze magistrale biografie, gebaseerd op vijftien jaar onderzoek, geeft een fascinerend inzicht in het leven en werk van een uniek schrijver.

Richard Branson      Branson Richard      Biografie

Leren van successen en mislukkingen

Niemand is geïnteresseerd in iets waar je slecht in bent en daarin zou je zelf ook niet geïnteresseerd moeten zijn.
Gelukkig deelt Branson in dit boek openhartig zijn successen en ook zijn mislukkingen, zodat we er nog wat van kunnen leren.
Wat een inspirerend boek over 40 jaar Virgin ondernemerschap, gevat in 340 bladzijden.
Dit moet je als ondernemer gelezen hebben.
The Branson-wayRichard Branson

Succesvol ondernemer Richard Branson schreef een boek over zijn ervaringen in het ondernemerschap.
Van fouten en tegenslagen kun je alleen maar leren.
méér...Prijs21,50 0-tarief  Branson kiest voor zeven hoofdstukken of eigenlijk thema's om het boek in te delen.
Ik heb bij elk hoofdstuk er een zin of quote uitgepakt die mij aanspreekt.

 

1.
Mensen: Goede mensen vinden - geef hun de vrijheid

Hoe meer mensen je vrijmaakt om zelf te denken, hoe meer ze kunnen helpen.
Je hoeft het niet in je eentje te doen.

Dat lijkt een ; ;inkopper ; ;  maar is het zeker niet.
Ik denk dat dit een van de redenen is dat Richard Branson zo succesvol is als ondernemer.
Hij heeft de gave om mensen om zich heen te verzamelen en helpt ze het beste uit zichzelf te halen.
Zo vertelt hij dat hij op het laatste feest waar hij al zijn 60.
000 medewerkers had uitgenodigd iedereen persoonlijk de hand heeft geschuD. Dat noem ik nou nog eens een persoonlijke benadering.

 

2.
Merk: de vlag laten wapperen

Leveren wat je belooft

Virgin heeft de kracht en de uitstraling ontwikkeld om in heel veel verschillende branches, van vliegtuigindustrie tot platenmaatschappij, van mobiele telefonie tot ziekenhuizen, steeds dezelfde waarden uit te stralen.
De klant staat centraal, een scherpe, transparante prijs en een goede service.
Geweldig met meer dan 300 bedrijven in de Virgin Groep.

 

3.
Levering: per expresse

Ingewikkeldheid is je vijanD. Hou het simpel.

Hoe complexer je dingen maakt, hoe minder mensen je kunt overtuigen.
Een boodschap moet simpel zijn, overtuigend en authentiek.
Je moet het ook echt waar kunnen maken.
Bij de MKB Servicedesk houden we het simpel: Antwoord op ondernemersvragen.
Dat dit in de levering complex is merken we elke dag, maar bovenal prikkelt het onze nieuwsgierigheid en hebben we er lol in.

 

4.
Leren van fouten en tegenslagen: Schaderapport

Als je voortbestaan op het spel staat zul je moeten veranderen.

Branson heeft in het voorwoord al aangegeven dat hij het boek op sommige punten moest aanpassen in deze druk omdat hij de eerste versie in augustus 2008 op de markt bracht en de wereld er toen anders uitzag.
De economische crisis was toen net begonnen en op de dag van de boekpresentatie viel Lehman Brothers om.
Elasticiteit is een van de kernwaarden van het Virgin merk, maar ook van Branson, die altijd bewust naïef en nieuwsgierig is gebleven.
Hij neemt weloverwogen risico's, hij maakt fouten en leert ervan, dat maakt hem succesvol als ondernemer.

 

5.
Innovatie: de drijvende kracht achter het zakendoen

Innovatie is het resultaat van het profiteren van je geluk, als je achter je bureau vandaan komt en gaat kijken waar ideeën en mensen je heen voeren.

 

Hier wil ik toch graag een stuk van het boek quoten:

; ;Het is gemakkelijk -te gemakkelijk zefs- om de verantwoordelijkheid voor uw idee aan deskundigen over te laten.
Dat is bijna altijd een vergissing, omdat deskundigen alleen op hun eigen terrein deskundig zijn.
Ze zijn niet deskundig in uw idee.
U zult uw eigen ideeën moeten uitwerken .
U moet uw eigen onderzoek doen.
U moet verantwoordelijkheid nemen voor de manier waarop u een idee in daden omzet en als u dan alsnog de deskundigen benadert - de accountants en de juridische bollebozen -, dan hebben ze iets om hun tanden in te zetten.
;

 

6.
Ondernemers en leiderschap: vasthouden en loslaten

Ondernemen of managen.
Maak een keuze.

Dit geldt vooral voor ondernemers, die hard aan het groeien zijn en steeds meer mensen aan moeten sturen.
Je kunt dan niet alles meer combineren en moet keuzes maken.

 

7.
Sociale verantwoordelijkheid: gewoon werk

Ondernemerschap is het kloppende hart van het bedrijf.
Het draait om ideeën, niet om gelD.

Wat is succesvol ondernemerschap? Voor Branson is het vooral het uitwerken van ideeën die ertoe doen.
Geld en winst zijn voorwaarden om een onderneming voort te laten bestaan en om mooie ideeën uit te kunnen werken.
Door aandacht te besteden aan duurzaam ondernemerschap neem je als ondernemer je verantwoordelijkheiD. Het zet weer aan tot nadenken.
Elke bijdrage, hoe klein ook, is immers welkom.

Tussen twee werelden      Dyab Abou Jahjah      Biografie

Met Tussen twee werelden heeft Dyab Abou Jahjah een knappe autobiografie afgeleverd waarin hij voor het eerst een vrij volledige blik gunt op zijn leven en de gebeurtenissen die hem maakten tot wat hij nu is.
Maar ondanks de vele details blijft Tussen twee werelden een rationeel boek.
Net als in het Resist!-boekje staan de persoonlijke vertellingen in dienst van het politieke relaas.
Dat blijkt al meteen in het eerste hoofdstuk waar de recente geschiedenis van de Libanon en bij uitbreiding de Arabische wereld verweven wordt met het verhaal van het vijfjarige jongetje dat in 1976 een 52 dagen durende omsingeling van zijn geboortedorp door het Israëlische leger en hun collaborateurs meemaakte.

Zoveel Nederlandstalige boeken over de oorlog in Libanon gekaderd in de ontwikkeling van het hele Midden-Oosten zijn er niet en hier krijg je het met veel eruditie en inzicht opgedienD. Het eerste hoofdstuk Mijn Libanese jeugd doet dienst als raamvertelling om het anti-imperialistische element van de ideologie van Dyab Abou Jahjah uit te doeken te doen.
Abou Jahjah is zoals bekend een Arabische nationalist, maar dat Arabisch nationalisme ziet hij zelf niet als een ideologie.
Het is volgens hem het enig mogelijke strategische antwoord op het kolonialisme dat de Arabische natie in een lappendeken van marionettenstaatjes heeft opgedeelD. ; ;Het niet-streven naar Arabische eenheid staat gelijk aan het aanvaarden van kolonialisme en zoinisme.
;

Eénmaal de jonge Libanees dat doorhad, zocht hij toenadering tot de Baath-parti J. Hij vormde daarmee een uitzondering in zijn vriendenkring die ; ;de poging om de Arabieren te verenigen zinloos en onrealistisch en het socialisme een onderdrukkende ideologie vonden ; ;.
Dyab Abou Jahjah ging zo met zijn politieke ontwikkeling in tegen de ; ;algemene trend in de Arabische publieke opinie na de nederlaag van het nationalistische regime in Egypte, de dood van Nasser en het verraad van Sadat ; ;.

De legendarische Egyptische leider Nasser is voor Dyab Abou Jahjah het grote voorbeelD. Nasser genoot in de jaren ’50 van vorige eeuw een enorm aanzien en hoort thuis in het rijtje van grote nationalistische leiders van de Derde Wereld als Nehru en LumumbA. Hij formuleerde ook een middenweg tussen kapitalisme en communisme gebaseerd op de islamitische waarden die hij het Arabisch socialisme noemde.
In die tijd werd Nasser door zowel de communisten als de islamisten van de Moslimbroeders bestreden.
Dyab Abou Jahjah geeft hen beiden een veeg uit de pan.
Zij zouden de reden en de motivatie van de strijd van Nasser niet begrepen hebben.
De islamisten gingen tekeer tegen wat in hun ogen een verderfelijke en verdelende ideologie van Westerse oorsprong was.
De communisten vonden het nationalisme een inbreuk op de principes van internationale solidariteit.
Dertig jaar later liggen de kaarten anders.
Islamisten, nationalisten en communisten verenigen zich nu rond de figuur van Nasser in hun gezamenlijke strijd tegen vijand Israel.
Die nieuwe eenheid weerspiegelt zich volgens Dyab ook binnen AEL.
De Arabisch-islamitische beweging biedt de ingredienten van het ‘programma voor de Arabische natie’ van AEL.

Naar de tweede wereld

Op twintigjarige leeftijd trekt Abou Jahjah de deur van het ouderlijke huis achter zich toe en reist hij naar EuropA. Het moest eigenlijk Detroit in de VS worden waar Abou Jahjah aan de University of Michigan wilde studeren, maar daar stak het uitbreken van de eerste oorlog tegen Irak een stokje voor.
Het werd dan maar Frankrijk aangezien hij voor dat land een toeristenvisum te pakken kreeg.
Na enkele weken in Parijs verbleven te hebben bij een vriend van de familie reist Abou Jahjah door naar België.

Het eerste dorp waar hij neerstrijkt is Poperinge waar een man aan een hotelbar hem al meteen inleidt in de communautaire kwestie van het land: ; ;Vlamingen werken hard en Walen zijn lui ; ;.
Wat daarna komt is een tocht langs het Klein Kasteeltje, ontelbare obscure werkplaatsen van Anderlecht tot Brugge en van Sluis terug naar Brussel om tenslotte in Antwerpen te eindigen.
In de rest van dit tweede hoofdstuk volgt dan het ontluisterende relaas van de jaren dat Abou Jahjah voor de ABVV en later voor de Federatie van Marokkaanse Verenigingen van Mohammed Chakkar werkte.

Abou Jahjah had toen al enkele ervaringen opgedaan met racisme die hij niet langer aan zijn gebrekkige kennis van het Nederlands kon wijten (hij leerde Nederlands door zich doorheen een Nederlandse vertaling van een boek over de psychologie van Jung te worstelen) of het niet hebben van de Belgische nationaliteit (die kreeg hij na zijn huwelijk met een Belgische vrouw).
Vanuit die ervaringen formuleert hij zijn visie op wat in België doorgaat voor integratie.
; ;Waar in België werd over gesproken, was assimilatie en absorptie...Het is een volledige omkering van de essentie van het begrip integratie dat betekent dat er een algemeen proces op gang komt waarin de hele maatschappij zich op alle niveaus hervormt om zich beter aan haar geledingen te kunnen aanpassen.
; Diversiteit moet geïnstitutionaliseerd worden en België weigerde dat te doen.

Het stuk over integratie is verplichte literatuur voor iedereen die nog op zoek was naar een antwoord op het racistische discours van onderzoekster Van San.
Eenmaal die analyse gemaakt was, had Abou Jahjah zijn missie gevonden.
; ;Hoe kunnen we, enerzijds de meerderheid zover krijgen dat ze ideologisch kiest toe te werken naar diversiteit en die te institutionaliseren in plaats van die uit te wissen en hoe kunnen we, anderzijds, de minderheid van zichzelf en haar problemen bewust maken en haar de benodigde kracht verschaffen om haar bestaan in stand te houden.

Met die vragen in het achterhoofd gaat Abou Jahjah werken bij de socialistische vakbond ABVV waar hij na een hoop ontgoochelingen en frustraties afhaakt om bij het FMV terecht te komen.
Bij het ABVV wordt hij de speelbal van een machtsstrijd tussen twee oversten en krijgt hij ook voor het eerst te horen dat zijn ideeën gelijkstaan aan apartheidsdenken.
Bij het FMV lag het probleem anders.
; ;We moesten rekening houden met de subsidiecriteria en konden niet veel druk uitoefenen, omdat de regering anders wel eens heel streng zou kunnen worden met haar inspecties.
;

In 2000 werd Al Rabita, de voorloper van AEL opgericht.
De ervaringen bij de vakbond en bij het FMV zouden de organisatie omvormen tot wat ze nu is.
AEL is een lobbygroep, maar lobbyen kan je volgens Abou Jahjah niet beperken tot public relations.
; ;Om een pressiegroep te zijn, moet men de mogelijkheid hebben de tegenpartij te kunnen raken; heeft men die niet dan kan er van pressie geen sprake zijn.
;

Van dan af gaat het in één ruk door naar de eerste mediagenieke pro-Palestijnse betogingen, het eerste platte artikel in De Morgen van Anne de Graaf (die volgens Abou Jahjah een rechtstreekse connectie met Filip Dewinter heeft wat in de recensie van Walter Pauli in De Morgen vreemd genoeg niet ontkend wordt), de woelige maanden oktober en november met de moord op Achrak, de arrestatie van Abou Jahjah en de betogingen tegen de oorlog in Irak en de lancering van de verkiezingslijst Resist.
Dyab Abou Jahjah vertelt als met een ongeziene openheid en af en toe kan je zelfs een bijna genante blik op de interne keuken werpen.

Debat?

‘Eindelijk’ stond er dus in het begin van deze bespreking.
Tussen twee werelden is zeer welkom omdat het de mogelijkheid biedt het debat rond de figuur Abou Jahjah uit de sfeer van paranoia en verdachtmakingen weg te halen.
Abou Jahjah is dus, voor hen die er nog aan twijfelden, geen fundamentalist.
Het boek bevat meermaals kritiek op mensen die zich verliezen in religie.
De eerste Hezbollah-leden die hij leert kennen, vergelijkt hij zelfs met getuigen van JehovA. Zijn moslim-democratie is eerder verwant aan de bevrijdende tendensen binnen het christendom.
Hij stelt het zelf nadrukkelijk tegenover de Amerikaanse islam met zijn terroriserende kledingsvoorschriften en volstrekte dociliteit aan despoten.

Misschien dat de linkse intellectuelen die tijdens zijn gevangenschap heel schuchter de verdediging opnamen van Dyab Abou Jahjah na het lezen van dit boek eindelijk eens voluit het debat durven aangaan.
Aanleidingen zijn er genoeg.
Over de definitie van identiteit bijvoorbeeld waar Abou Jahjah drie kringen onderscheidt - de etnische groep, het volk en de islamitische wereldgemeenschap – maar waar hij de klassen over het hoofd ziet.
Dat leidt tot vreemde tegenstellingen verder in het boek als hij ‘de vrienden’ oproept om samen met de AEL te strijden tegen de sociale onrechtvaardigheid, de macht van het kapitaal en het imperialisme.
Ik beschouw mij als een vriend, maar dan wel op basis van een klassenanalyse.
Op basis van de identiteitsanalyse van Abou Jahjah zou ik een tegenstander moeten zijn die familie, volk en cultuur verdedig.
West-Vlaams, Vlaanderen en de Europees-christelijke waarden als het ware.
Of ben ik een collaborateur die meeheult met de Arabisch-islamitische vijand? Zelfde probleem als Abou Jahjah zegt dat Saudi-Arabië ; ;een goede vriend van jullie ; ; is.
Jullie? Van mij? De koninklijke afstammelingen van Mohamed Ibn Saoud behoren toch tot jouw tweede en derde cirkel, Dyab?

Het boek sluit af met een hoofdstukje ideologie waarin Abou Jahjah afrekent met het marxisme en het liberalisme en de menselijke dialectiek als enige juiste methode naar voor schuift.
Ook dat verdient een serieus debat.
Ik kan mij alvast moeilijk van de indruk ontdoen dat Abou Jahjah hier vooral afrekent met de vulgaire versie van het marxisme die hij in de Baath-partij heeft opgestoken.

Hoe moet het nu verder met AEL? Wat brengt de toekomst? Abou Jahjah spreekt in de epiloog een waarschuwing uit: ; ;De keuze is aan jullie: Sinn Féin of de IRA, Herri Batassuna of de ETA, de AEL of God verhoede wat als jullie ons vernietigen.
;

AEL en Dyab Abou Jahjah hebben in die korte tijd inderdaad enorme resultaten geboekt.
Ze hebben voor het eerst in de geschiedenis van de Belgische migratie een grote groep allochtonen gemobiliseerd tegen racisme en uitsluiting.
Dit is een ongelooflijke verdienste.
Zelfs Abou Jahjah heeft blijkbaar ooit getwijfeld of zijn gemeenschap wel in beweging te krijgen was.
AEL heeft het debat ook op een hoger niveau gebracht.
Maar wat er nu gaat komen, kan de man die het vuur aan de lont stak blijkbaar zelf niet voorspellen.
; ;Alles is mogelijk, dat is het AEL-ding.
;...;

Wonder en is gheen wonder      Devreese J.T.& Guido Vanden Berghe      Biografie

Leven: In 1548 of 49 werd Stevin buitenechtelijk geboren in Brugge als zoon van Anthuenis Stevin en Catalyne van der Poort.
Tussen 1571 en 1577 zou hij rondgezworven hebben in EuropA. Zijn ontwerpen van waterbouwkundige werken zijn gevonden in Gdansk, Braunsberg en Elbing.
In 1577 werd hij aangesteld als klerk op het belastingkantoor in het Vrije van Brugge: hij werd mondigh genoemD. Na Antwerpen en later Gent dook hij in 1581 op in Leiden.

De reden voor de verhuizing is onduidelijk.
Sommigen veronderstellen religie (was RK, later NH).
Ook worden wel genoemd: geen vrijstelling voor bieraccijns of geen vergunning een azijnfabriek op te richten, maar dat lijkt niet waarschijnlijk.
In 1583 schreef hij zich in als student, net als prins Maurits, hij is dan 35 en heeft dan al boeken op zijn naam staan.
In 1590 publiceerde hij een calvinistische visie op de maatschappij: Het burgherlyck leven, vol normen en waarden; wellicht om in de gunst van prins Maurits te komen.
Dat lukte pas later toen hij praktische en militaire werken had geschreven waar de prins meer aan haD. Hij ondertrouwde op zijn 68ste met de veel jongere Catharina Caerls; hij had toen al drie van de vier kinderen (hun tweede zoon Hendrik wordt zijn biograaf) en stierf in 1620 in ´s Gravenhage.

In 1845 zou in Brugge een standbeeld van hem worden opgericht.
Dat stuitte op felle tegenstand: voor een afvallige?! In 1847 kreeg hij toch een bronzen beeld, want in 1846 werd beweerd dat hij altijd katholiek was gebleven.
In 1619 waren namelijk 84 missen besteld door ene Simon Stevin.
Later blijkt dat een andere Stevin, namelijk een moordenaar met wroeging.

Techniek: In 1589 ontwierp Stevin een groot sleep/baggerwerktuig.
In 1600 stelde hij het leerplan op voor de ingenieurschool in Leiden: praktische wiskunde voor landmeters en militair ingenieurs.
Hij gaf les in wiskunde, natuurkunde en krijgskunde.
Hij berekende in 1586 het rendement van de Hollandse wipmolen met verticale as, nuttig als gemaal in de Nederlanden.
Rond Delft verbeterde hij het afwateringssysteem m.
B.v molens.
Pas in 1884 werd die verhandeling overigens uitgegeven.
Bekend is de zeilwagen die met 28 man, waaronder Hugo de Groot en prins Frederik Hendrik, in 2 uur tijd met 40 km/uur van Scheveningen naar Petten reeD. Zelf was hij hier niet erg trots op, maar ironisch genoeg is die wagen ongeveer het enige dat de meeste mensen nog van hem weten.

Handel: In 1581 gebruikte Stevin zijn dubbelboekhoudsysteem.
Zijn eerste werk: Tafelen van Interest verscheen in 1582 en De thiende in 1585, met daarin het pleidooi voor de decimale notatie en het decimaal stelsel voor munten, maten en gewichten.
Dit boekje werd vertaald in 1585 in het Frans, in 1602 in het Deens en in 1608 in het Engels.

Via Sicilië en Spanje was eerder het tientallige stelsel voor cijfers ingevoerD. In Florence werd dat nog in 1300 bij wet verboden; een 0 kon immers gemakkelijk in een 6 of een 9 worden veranderD. De bruikbaarheid werd fors vergroot door de invoering van tientallige breuken.
In het oosten waren die al lang bekend - zo gebruikte Al-Kashi in de vijftiende eeuw verschillende kleuren om de cijfers ´voor en na de komma´ te scheiden - maar het is duidelijk dat Stevins boekje de invoering in Europa heeft versnelD.

Doelgroep: Sterrekykers, Landtmeters, Tapijtmeters, Wijnmeters, Lichaemmeters int ghemeene, Muntmeesters, ende alle Cooplieden.
Vandaar dat hij in het Nederlands schreef en niet in het Latijn.
De Havenvindingh schreef hij in 1599.

Navigatie: Hij pleitte voor loxodromisch navigeren op zee: kies voor een constante hoek ten opzichte van de lengtecirkels in plaats van de kortste weg via een grootcirkel; dat laatste vereist voortdurend bijsturen.

Wiskunde: In 1583 kwam zijn tweede boek in Antwerpen uit: Problemata GeometricA. Daarna drie boeken bij Plantijn in 1584: Dialectike ofte Bewijsconst, De Thiende en l´Arithmatique.
De breuknotatie met komma werd alleen in de goniometrie toegepast.
Stevin merkte op dat de komma altijd gebruikt kan worden om de waarde van elk getal aan te geven.
Dat leverde een aanzienlijke vereenvoudiging op.

Natuurkunde: De kracht van Stevin ligt in zijn didactisch verantwoorde behandeling, met als meest bekende voorbeeld het evenwicht op een hellend vlak met behulp van de clootkrans: ende de clooten sullen uyt haer seluen een eeuwich roersel maken, t´welck valsch is.

Lagrange noemde het bewijs met het kogelsnoer ´une démonstration très ingénieuse´.
Feynman in zijn Lectures on Physics: ´Cleverness, however, is relative.
It can be deduced in a way which is even more brilliant, discovered by Stevinus and inscribed on his tombstone - if you get an epitaph like that on your gravestone, you are doing fine´.
(Het graf van Stevin is overigens nooit gevonden.
)

In 1586 verschenen De Beghinselen der Weeghconst, met o.
A. vectoren en het parallellogram, De Weeghdaet en De Beghinselen des Waterwichts: met de opwaartse kracht en de hydrostatische paradox en dat allemaal in goed Nederlands.
Simon Stevin ontleedde in De Beghinselen der Weeghconst talrijke situaties waarbij gewichten op hellende vlakken optreden.

   

Hij analyseerde het evenwicht van drie krachten, bepaalde zwaartepunten van vlakken en van ruimtelijke figuren .

´Dynamica´ In Nederland was Stevin de eerste uitgesproken aanhanger en vurig verdediger van Copernicus, hij deed de valproef vóór Galilei, bestudeerde magnetisme vóór Gilbert: overal ter wereld moesten gaslaghers hun kompasnaalden bekijken en hun bevindingen opsturen naar de Republiek; zijn instructies moesten dus niet in het Latijn.
Stevin zag in dat de aardas in zijn baan om de zon een cilinder beschrijft en geen kegel, in zijn eigen woorden: in zeilstenige stilstand blijft.

In De Weeghdaet verzette Stevin zich tegen de afleiding van de hefboomwet waarbij beweging verondersteld wordt, terwijl die beweging juist niet mag voorkomen.
Liever virtuele verplaatsing.
In het aanhangsel beschreef hij de valproef met de vader van Grotius (Hugo de Groot) in Delft.
Laet nemen twee loyen clooten d´een thiemael grooter en swaerder als d´ander, die laet t´samen vallen van 30 voeten hooch ...ende sal blijcken ...dat haer beyde gheluyden ene selve clop schijnt te wesen.

Taal: De motieven van Simon Stevin ten gunste van het gebruik van het ´Duytsch´ werden onder meer uiteengezet in de inleiding tot De Weeghconst onder de kop: Uytspraeck van de weerdicheyt der Duytsche tael.
Nederlands was volgens hem zelfs het meest geschikt als voertaal van de wetenschap(!) (door de vormingswijze van woorden en samenstellingen).
Stevin heeft de wetenschap toegankelijk gemaakt en het (Neder)duytsch verrijkt, vooral met technische termen, o.
A. met de woorden: wiskunde, driehoek, zwaartelijn en loodlijn.
Hij ging daarbij zorgvuldig te werk: luchtledig (zonder lucht) tegenover ijdel (helemaal niets).
Hierbij werd hij gesteund door de rederijkerskamer: In Liefde Bloeyende.
Ook woorden als hoofdstuk, geweten, in het oneindige, rechtsgeleerde, neutraal, beginsel, opschrift, hebben we aan zijn invloed op de Nederlandse taal te danken.

Wiskunde stamt van wisconst, een woord dat wellicht door Simon Stevin werd ´gesmeed´.
Woorden waarvan aangenomen wordt dat Stevin ze aan het Nederlands toevoegde, zijn bijvoorbeeld: evenredigheid, stelkunde, kegelsnede, raaklijn, gegeven, rechthouckich, evewijdich, lanckworpigh, evenaar, middellini, vlack, sichteinder, middelpunt.
Woorden die Simon Stevin waarschijnlijk heeft geput uit de omgangstaal: menichvuldighen, noemer, rekenen, somme, telder, tellen, mael, viercant, wortel, worteltrecken, aftrekken, cijfer, deelder, deler, delinghe, ghebroken, getal, helft, ghebreeckende (het getal nul).

'Ommedat al de werelt gheen latijn en can'

Militair: Stevin was trots op zijn functie van militair ingenieur.
Hij kwam in 1593 bij Maurits als ingenieur in persoonlijke dienst, in 1594 schreef hij Stercktebouwing.
Zo ontwierp hij bijvoorbeeld sluizen om land onder water te zetten o.
A. voor Oostende dat daardoor een beleg door de Spanjaarden drie jaar lang kon volhouden.
In 1604 werd hij kwartiermeester in het Staatse leger.
Omdat hij privédocent en raadgever van prins Maurits was, komen in de Wisconstighe Ghedachtenissen (in 1605-1608 uitgegeven) ook bijdragen van de prins voor.
Het is een weerslag van zijn lessen en behandelt astronomie, wiskunde en boekhouding.
Dit boek werd in 1608 vertaald in het Latijn door Snellius onder de titel: Hypomnematica mathematicA. In 1634 volgde een Franse vertaling: Oeuvres Mathématiques.
In 1617 verscheen: Castrametatio, bouw en inrichting van een legerkamp.

Tijdgenoten: Bruno, Galilei, Kepler, Napier, Snellius, Leeghwater, Hooft (noemde Stevin en de zijnen vernuftelingen), Constantijn Huygens, Bredero, Shakespeare, Cervantes, El Greco, Richelieu, Van Oldenbarnevelt, Willem Barentsz.
, Calvijn, ...;

Het belang van Hannah  Arendt      Young-Bruehl Elisabeth      Biografie

Bi(bli)ografie Hannah Arendt

1906

Hannah Arendt wordt geboren op 14 oktober in Hannover in een joods-protestantse familie.

1910

De familie verhuist naar Königsberg, de geboortestad van Hannah's ouders.

1913

Haar vader, Paul Arendt, sterft.

1924-1928

Hannah Arendt studeert filosofie, theologie en klassieke filologie in Marburg, Freiburg en Heidelberg, achtereenvolgens bij  Husserl, Heidegger, Bultmann en Jaspers.

1929

Promoveert bij Karl Jaspers op het proefschrift Der Liebesbegriff bei Augustin.
Huwt met Günther Stem (alias Günther Anders), de latere auteur van Die Antiquiertheit des Menschen (1956).

1929-1933

Arendt krijgt een studiebeurs en werkt aan een biografie van Rahel Vamhagen, een jodin die rond 1800 in haar salon in Berlijn de intelligentsia van de romantiek ontmoet en haar hele leven vecht met haar joodse identiteit.
Arendts studie was grotendeels klaar in 1933, maar werd pas gepubliceerd in 1958, onder de titel Rahel Varnhagen.
The Live of a Jewess.
In deze jaren vinden ook beslissende contacten plaats met Kurt Blumenfeld, woordvoerder van de Duitse zionistische beweging.

1933-1940

Arendt vlucht naar Parijs.
Zij ontmoet er Aron, Koyré, Camus en Sartre, en volgt colleges bij Wahl en Kojève.
Vanaf 1935 werkt ze voor de 'Aliah des jeunes', een organisatie die kinderen van joodse vluchtelingen naar Palestina helpt uitwijken.
In 1936 scheidt ze van Günther Stern.
In 1940 huwt ze met Heinrich Blücher, ex-communist, die actief was in de raden van 1918, maar afstand nam van het communisme naar aanleiding van de schijnprocessen in Moskou in de jaren dertig.

1941

Vlucht via Lissabon naar de Verenigde Staten, met in haar koffer de Thesen über die Philosophie der Geschichte van Walter Benjamin, die zelf tijdens de vlucht zelfmoord pleegt.

 

1941-1948

Arendt schrijft bijdragen voor de tijdschriften Aufbau en Partisan Review en werkt bij de uitgeverij Schocken Books, waar ze teksten uitgeeft van Kafka en Gershom Scholem, en in contact komt met T.
S.
Eliot, Randall Jarrell en Hermann Broch.
Ook ijvert ze voor de oprichting van een joods leger.

 

1948

De oprichting van de staat Israël is volgens Arendt een gemiste kans.
Zij keert zich van het zionisme af en pleit voor een multi-nationale staat, waarin Joden, Arabieren en Palestijnen als gelijkwaardige burgers worden behandelD.

 

1949

Zij keert voor het eerst terug naar Europa, in opdracht van de European Jewish Cultural Reconstruction.
Weerzien met Karl ]aspers en Martin Heidegger.

 

1951

The Origins of Totalitarianism verschijnt.
Arendt verwerft het Amerikaans staatsburgerschap.

 

1953

Vanaf 1953 wordt Arendt uitgenodigd aan de grote Amerikaanse universiteiten: Princeton, Berkeley, columbia, Chicago University en de New School for Social Research.
Ze mengt zich in de discussie rond de Koude oorlog en de heksenjacht op de communisten onder senator McCarthy.

 

1954

'Philosophy and Politics' (NeD.: 'Filosofie en politiek' in Politiek in donkere tijden, 1999), lezingen aan de Notre Dame University.

 

1956

Naar aanleiding van de gebeurtenissen in Hongarije schrijft ze 'Reflections on the Hungarian Revolution', dat samen met 'Ideology and Terror' in de tweede uitgave van The Origins of' Totalitarianism wordt opgenomen.

 

1958

Publicatie van The Hurman Condition (NeD.: De mens.
Bestaan en bestemming, 1968; Vita activa, 1994).
Arendt spreekt de Lofprijzing uit bij de toekenning van de Friedenspreis des Deutschen Buchhandels aan Karl ]aspers, ‘Laudatio auf Karl Jaspers’ (NeD.: 'Karl ]aspers: een loftede' in Politiek in donkere tijden, 1999).
Publiceert 'The Modern Concept of History' in Review of Politics (NeD.: 'Het geschiedenis begrip bij de ouden en de modernen').

 

1959

Arendt wordt bekroond met de Lessing-Preis van de stad Hamburg.
Houdt de toespraak 'Von der Menschlichkeit in finsternen Zeiten.
Gedanken zu Lessing' (NeD.: 'Over menselijkheid in donkere tijden: gedachten over Lessing' in Politiek in donkere tijden, 1999).
Zij schrijft het zeer controversiële artikel ‘Reflections on Little Rock’ (NeD.: ‘Overpeinzingen bij Little Rock’ in Verantwoordelijkheid en oordeel, 2003)

 

1961-1962

Arendt verslaat het Eichrnannproces voor de New Yorker.
Dit resulteert in het boek Eichmann in Jerusalem.
A Report on the Banality of Evil (NeD.: De banaliteit van het kwaaD. Een reportage?, 1969), dat in de Joodse gemeenschap een bittere controverse ontketent.
In 1961 verschijntDe eerste uitgave van Between Past and Future (NeD.: Tussen verleden en toekomst, 1994) .

 

1963

 

On Revolution (NeD.: De revolutie.
Macht en onmacht van een politiek verschijnsel, 1965; Over revolutie, 2004) verschijnt.

 

1964

Houdt aan de Diviniry School of the Universiry of Chicago de lezing 'Labor, Work, Action' (NeD.: 'Arbeiden, werken, handelen' in Politiek in donkere tijden, 1999).
Houdt een radiotoespraak, gepubliceerd onder de titel: ‘Personal Responsibility under Dictatorship’ (NeD.: ‘Persoonlijke verantwoordelijkheid onder een dictatuur” in Verantwoordelijkheid en oordeel, 2003)

 

1965-1966

Arendt houdt dubbele reeks colleges aan de New School for Social Research en de University of Chicago onder de respectievelijke titels: ‘Some Questions of Moral Philisophy’ en ‘Basic Moral Propositions’ (NeD.: ‘Enkele problemen uit de moraalfilosofie’ in Verantwoordelijkheid en oordeel, 2003).
In het essay ‘Auschwitz on Trial’ (NeD.: ‘Auschwitz voor het gerecht’ in Verantwoordelijkheid en oordeel, 2003) spreekt Arendt over een verdachte van oorlogsmisdaden die in tegenstelling tot Eichmann wel had nagedacht over zijn daden.

 

1967

Arendt ontvangt de Sigmund Freud-prijs van de Deutsche Akademie für Sprache und Dichtung.

 

1969

Overlijden van Karl Jaspers.
Radiotoespraak naar aanleiding van Heideggers tachtigste verjaardag, ‘Martin Heidegger ist achtzig Jahre’ (NeD.: 'Martin Heidegger is tachtig jaar oud' in Politiek in donkere tijden, 1999).

 

1970

Overlijden van haar man Heinrich Blücher.
Publicatie van On Violence (NeD.: Over geweld, 2004), naar aanleiding van de studentenrevoltes in Amerika en EuropA.

 

1971

Publicatie van haar lezing ‘Thinking and Moral Considerations’ (NeD.: 'Denken en morele overwegingen’ in Verantwoordelijkheid en oordeel, 2003)

 

1972

Publicatie van Crises of the Republic, waarin naast het reeds vermelde 'On Violence' kritische essays over de Amerikaanse politiek in Vietnam en over burgerlijke ongehoorzaamheid gebundeld worden.

 

1973-1974

Arendt verzorgt de Gifford Lectures aan de universiteit van Aberdeen.
Hieruit groeit haar laatste werk, de trilogie The Life of the Mind, waarvan de eerste twee delen, Thinking (NeD.: Denken, 1980) en Willing in 1978 uitgegeven worden door haar vriendin Mary McCarthy.
In 1983 verschijnt Lectures on Kant's Political philosophy (NeD.: Oordelen.
Lezingen over Kants politieke filosofie, 1996), dat over het oordelen handelt en dat algemeen beschouwd wordt als het derde deel van deze trilogie.

 

1975

Arendt ontvangt de Deense Sonning-prijs, waarbij ze een toespraak ‘Prologue’ (NeD.: ‘Proloog’ in Verantwoordelijkheid en oordeel, 2003) houdt.
Naar aanleiding van het tweehonderdjarige bestaan van de Verenigde Staten schrijft ze het bijtende 'Home to Roost' (NeD.: ‘Wrange vruchten’ in Verantwoordelijkheid en oordeel, 2003).
Ze sterft aan een hartaanval op 4 december.

Hannah Arendt was een Duitse filosofe met Joodse ouders.
Ze leefde tussen 1906 en 1975.
Vorig jaar was het dus precies honderd jaar geleden dat ze voor het eerst het levenslicht zag.
Ter ere van deze gebeurtenis vonden overal in de wereld herdenkingen en academische conferenties plaats.
In Berlijn werd zelfs een Hannah Arendt Strasse geopenD.

Volgens de Amerikaanse intellectueel Russell Jacoby is de hernieuwde aandacht voor Arendt een hype.
Hij noemt haar de meest overschatte denkster uit de vorige eeuw.
De reden hiervoor is dat ze er volgens hem nooit in slaagde om één coherente theorie neer te pennen.
Bovendien noemt Jacoby de boeken van Arendt ondoorzichtig en onleesbaar.
Volgens mij is deze analyse van Arendt gedeeltelijk onterecht.
Een recent boek van de hand van Elisabeth Young-Bruehl maakt duidelijk waarom.
Het geeft een mooi overzicht van de intellectuele erfenis van Arendt en geeft ook aanzetten om haar ideeën toe te passen in de hedendaagse politiek.
Russell Jacoby maakt volgens mij twee fouten.
Ten eerste slaagt hij er niet in om de rode draad doorheen de werken van Arendt te vatten.
Ondanks het feit dat sommige van haar conclusies soms tegenstrijdig lijken, is deze rode draad wel degelijk aanwezig.
Ten tweede negeert hij de rol van een publiek intellectueel en essayiste zoals Arendt was.
Volgens Jacoby is het de taak van een intellectueel om één allesomvattende theorie te formuleren.
Dit is volgens mij strijdig met de taak van een politieke essayist en een publiek intellectueel.
Deze moet niet alleen bezig zijn met het bedenken van grote theorieën maar met het analyseren van politieke en maatschappelijke ontwikkelingen.
Een essayist reageert op de dingen die plaatsvinden op het moment van schrijven.
Het is onvermijdelijk dat er over een hele carrière van een essayist dingen worden geschreven die tegenstrijdig zijn met elkaar.
Het tegendeel zou impliceren dat er zich gedurende de hele carrière van de essayist geen enkele ontwikkeling heeft voorgedaan die nieuw is.
Dat lijkt me een vrij naïeve gedachte.

Interessant is het dan ook om op te merken dat Arendt zich in haar werken altijd heeft afgezet tegen deductieve vormen van wetenschapsbeoefening.
Volgens haar moeten denkers altijd beginnen met het particuliere om van daaruit conclusies te trekken die politiek relevant zijn en die bijdragen tot het in stand houden van het politieke debat.
Het boek van Young-Bruehl is een mooie poging om de bijdragen van Arendt beter te begrijpen.
In de volgende paragrafen beschrijf ik de manier waarop Young-Bruehl reflecteert over het denken van Arendt.
Vooral haar definitie van politiek speelt een prominente rol.
Ten slotte zal ik besluiten met de sterke en zwakke punten van het boek van Young-Bruehl zelf, en met mijn eigen antwoord op de vraag waarom Arendt vandaag de dag nog steeds belangrijk is.

 

 

Net zoals vele van haar tijdgenoten moest Hannah Arendt tijdens het Interbellum haar moederland ontvluchten om te ontkomen aan de terreur van de Nazi’s.
Deze ervaring zou haar latere intellectuele loopbaan blijven tekenen.
In haar eerste belangrijke boek, The Origins of Totalitarism, beschreef ze uitvoerig de structuur van totalitaire regimes.
In dit indrukwekkende boek had ze niet alleen aandacht voor de Nazistische dictatuur maar ook voor de totalitaire staat in de Sovjet Unie.
Ondanks ideologische verschillen tussen beide regimes, beweerde ze dat ze kenmerken bezaten die gemeenschappelijk zijn.
Linkse denkers die tijdens de jaren zestig nog hoog opliepen met het communisme als alternatief voor het kapitalisme hekelden Arendt omdat ze het Sovjetcommunisme op één lijn plaatste met het fascisme van de Duitse nationaalsocialisten.
Ze wekte ook de toorn op van andere Westerse denkers omdat ze beweerde dat bepaalde kenmerken van de totalitaire staat ook aanwezig waren in het democratische westen en de Verenigde Staten in het bijzonder.
Binnen het intellectueel gepolariseerde landschap van de Koude Oorlog had Arendt aanvankelijk dus geen duidelijke positie.
Dit is volgens Young-Bruehl één van de redenen waarom het boek over totalitarisme aanvankelijk op weinig aandacht kon rekenen binnen de intellectuele gemeenschap.

 

Een andere gebeurtenis die een diepe indruk naliet op haar denken was het proces van Adolf Eichmann in Jeruzalem.
Dit vond plaats aan het begin van de zestig van de vorige eeuw.
Als verslaggeefster van het proces van deze voormalige Nazi medewerker raakte Arendt diep onder de indruk van de persoonlijkheid van Eichmann.
Deze bleek op de strafbanken in de hoofdstad van Israel niet de minste wroeging te bezitten over zijn medeplichtigheid aan de Holocaust.
Hij verklaarde er doodsimpel dat hij gewoon zijn taak uitvoerde toen hij duizenden Joden op de treinen richting concentratiekampen plaatste.
Wat haar in het bijzonder opviel aan het proces, was dat Eichmann eigenlijk een doodgewoon persoon was.
In geen enkel opzicht leek hij op een gewetensloze crimineel.
Hij kwam in tegendeel over als een verzorgd persoon.
In sommige opzichten was hij zelfs een voorbeeldige huisvader.
Hieruit concludeerde Arendt dat het kwade in de mens schuilt in het uitschakelen van het morele denken.
Het kwade komt niet alleen voort uit het plannen van criminele daden.
Het is het stopzetten van het denken over de gevolgen van de eigen handelingen dat leidt tot het begaan van slechte daden.
Het zijn volgens Arendt mensen die stoppen met denken en debatteren in de publieke sfeer die vatbaar zijn voor het uitvoeren van gruweldaden.
Om dit proces te kunnen beschrijven introduceerde Hannah Arendt het concept de banaliteit van het kwade (The banality of evil).
Een term, die zoals Young-Bruehl benadrukt, vaak verkeerd wordt gebruikt door hedendaagse journalisten en andere denkers.
Zo gebruikte de New York Times onlangs het concept regelmatig om de gruweldaden van Saddam Hoessein te beschrijven tijdens zijn proces in BagdaD. Het mag duidelijk zijn dat deze voormalige dictator in geen enkel opzicht banaal was volgens de definitie van Arendt.

 

Al snel koppelde Arendt haar conclusies uit het Eichmann proces aan haar onderzoek naar totalitarisme.
Ze besefte dat het niet voldoende was om alleen de politieke structuren van totalitaire regimes te onderzoeken.
Om te voorkomen dat het totalitarisme zich opnieuw zou voordoen was het volgens haar nodig om een grondige analyse te maken van het menselijke denken en handelen.
Dit thema vormde het onderwerp van haar latere werken.
Het was trouwens een thema dat ze al had aangehaald voor het proces van Eichmann in haar boek The Human Condition dat voor het eerst verscheen in 1958.
De conclusie van dit onderzoek legde de grondslag voor ons hedendaagse denken over de rol van publieke debatten.
Arendt zocht, en vond, de oorzaak van het totalitaire denken in een afkeer van de politiek.
Het zijn denkers, politici en bureaucraten die zich afkeren van politieke en maatschappelijke debatten die terechtkomen op het pad naar het kwaaD. Helaas kon Arendt haar onderneming niet helemaal tot een einde brengen.
Tijdens het schrijven van haar laatste boek, The Life of The Mind, kwam ze te overlijden.
  Desondanks beschikken we over voldoende informatie om grotendeels te begrijpen wat ze nu precies bedoelde met haar visie over politiek.
Haar definitie van politiek is zonder meer baanbrekend te noemen.
Helaas is het nog steeds niet voldoende doorgedrongen in onze denkbeelden.

 

Politiek betekent volgens Arendt de uitwisseling van verschillende visies.
Het is een aanhoudend proces waarbij denkers en politici hun ideeën blootleggen aan de kritische blik van de publieke sfeer.
Zonder je ideeën kenbaar te maken en open te stellen aan kritiek geraak je immers opgesloten in je eigen denken.
Wanneer dit proces plaatsvindt op grote schaal ontstaat een totalitair systeem.
Hiermee kwam Arendt inderdaad dicht bij de kern van totalitaire regimes zoals we dat ook kunnen zien in de romans van George Orwell.
Het is de onwil van politieke elites om te debatteren over hun ideologie die leidt tot een totalitaire staat.
In principe maakt het niet uit wat de ideologie is van een totalitaire parti J. Het is het feit dat ze weigert om in debat te treden met andere ideologieën die er voor zorgt dat ze totalitair wordt.
Ze geraakt overtuigt van haar grote gelijk en verliest het pluralisme van de menselijke conditie uit het oog.
Wanneer zo een partij er in slaagt om aan de macht te komen leidt dit onvermijdelijk tot onderdrukking van diversiteit met gewelddadige middelen.

 

Het was onder andere haar controversiële relatie met de filosoof Martin Heidegger die haar tot deze conclusie had gebracht.
Als studente in Heidelberg had Arendt een geheime relatie met Heidegger, haar docent filosofie.
Tijdens de opkomst van het nationaalsocialisme keek ze lijdzaam toe hoe haar voormalige mentor zich bekeerde tot de ideologie van Adolf Hitler en zijn volgelingen.
Deze bekering had volgens haar te maken met de onwil van Heidegger om deel te nemen aan het publieke debat.
Als product van de romantiek verzette hij zich tegen de publieke sfeer en het publieke debat in het bijzonder.
Zo schreef Heidegger ooit de befaamde woorden: “Das Licht der Offentlichkeit verdunkelt alles???.
Niet alleen betoonde hij zich tijdens de jaren dertig een aanhanger van het regime van Hitler, ook daarna weigerde hij in alle opzichten om deel te nemen aan maatschappelijke en publieke debatten.
Nooit legde hij duidelijk rekenschap af voor zijn fouten uit het verleden en op geen enkel moment vond hij het nodig om de complexiteiten van zijn filosofie uit te leggen aan een breder publiek.
Het was een attitude die voor Arendt niet aanvaardbaar was.

 

Het was volgens Arendt bovendien net dit verzet tegen de publieke sfeer dat er toe leidde dat Heidegger zich bekeerde tot het nationaalsocialisme.
Omdat hij zo opgesloten geraakte in zijn eigen denken verloor hij de realiteit uit het oog en sloot hij zich aan bij een totalitaire partij met een teleologische heilsleer.
Hiermee stond hij in schril contrast met zijn tijdgenoot Karl Jaspers.
Hij had Arendt begeleid tijdens het afmaken van haar studie aan de universiteit van Heidelberg en vormde als intellectueel de tegenpool van Heidegger.
Jaspers bleef zich als intellectueel publiekelijk verzetten tegen de ideeën van het nationaalsocialisme, zelfs toen dat zijn leven in gevaar bracht.
Hij gaf zijn strijd tegen het Nazisme nooit op en bleef pogingen ondernemen om het publieke debat in Duitsland aan te wakkeren op momenten dat dit bijna onmogelijk werd gemaakt door het regime van Hitler.
Het is niet toevallig dat Jaspers kan omschreven worden als een kosmopolitische denker.
In sommige van zijn werken probeerde hij uit te leggen dat de geschiedenis van de filosofie eigenlijk moet aanzien worden als één aanhoudend debat.
Hiermee keerde Jaspers zich tegen Platonische visies over filosofie die beweren dat het de taak is van de filosofie om op zoek te gaan naar absolute waarheden.
Het boek waarin Jaspers deze ideeën het meest systematisch uitwerkte, werd vertaald onder de titel The Origin and Goal of History.
Dit boek oefende een enorme indruk uit op het denken van Arendt.

 

Het was volgens Arendt bovendien net dit verzet tegen de publieke sfeer dat er toe leidde dat Heidegger zich bekeerde tot het nationaalsocialisme.
Omdat hij zo opgesloten geraakte in zijn eigen denken verloor hij de realiteit uit het oog en sloot hij zich aan bij een totalitaire partij met een teleologische heilsleer.
Hiermee stond hij in schril contrast met zijn tijdgenoot Karl Jaspers.
Hij had Arendt begeleid tijdens het afmaken van haar studie aan de universiteit van Heidelberg en vormde als intellectueel de tegenpool van Heidegger.
Jaspers bleef zich als intellectueel publiekelijk verzetten tegen de ideeën van het nationaalsocialisme, zelfs toen dat zijn leven in gevaar bracht.
Hij gaf zijn strijd tegen het Nazisme nooit op en bleef pogingen ondernemen om het publieke debat in Duitsland aan te wakkeren op momenten dat dit bijna onmogelijk werd gemaakt door het regime van Hitler.
Het is niet toevallig dat Jaspers kan omschreven worden als een kosmopolitische denker.
In sommige van zijn werken probeerde hij uit te leggen dat de geschiedenis van de filosofie eigenlijk moet aanzien worden als één aanhoudend debat.
Hiermee keerde Jaspers zich tegen Platonische visies over filosofie die beweren dat het de taak is van de filosofie om op zoek te gaan naar absolute waarheden.
Het boek waarin Jaspers deze ideeën het meest systematisch uitwerkte, werd vertaald onder de titel Dit boek oefende een enorme indruk uit op het denken van Arendt.

De rode draad doorheen de werken van Arendt is haar bescherming van de politiek.
Hieronder verstond ze niet een bepaalde regeringsvorm of zelfs niet een parlementaire democratie, maar een aanhoudend proces van uitwisseling van ideeën.
Eigenlijk zouden we kunnen stellen dat politiek bij Arendt gelijkstond aan pluralisme en diversiteit.
Het is de erkenning dat we als individu nooit de absolute waarheid in pacht hebben en dat we bijgevolg geen andere mogelijkheid hebben om voortdurend onze visies en ideeën uit te wisselen met anderen.
Wat geldt voor een individu, geldt uiteraard per definitie voor een politieke parti J. Het is precies wegens deze reden dat de publieke sfeer zo een belangrijke rol speelt als middel tegen het totalitarisme.
Alleen door over onze ideeën en denkbeelden te spreken, kunnen we voorkomen dat we vast komen te zitten in de illusie dat we de absolute waarheid in pacht hebben.

Arendt beschreef de erkenning van pluralisme en diversiteit vaak als een aanvaarding van het leven zelf.
Indien we er voor kiezen om ons terug te trekken in ons eigen grote gelijk dan keren we ons immers af van onze ware menselijke aard die pluralisme en diversiteit als onvermijdelijke gegevens omvat.
Het tegengestelde van het actieve leven is een contemplatief leven waarin men zich alleen bezighoudt met het filosoferen over buitenaardse aangelegenheden en op zoek gaat naar metafysische antwoorden voor wereldlijke en politieke problemen.

 

Arendt ging sinds het midden van de jaren zestig op zoek op naar ideeën in de geschiedenis van het westerse denken die overeenkwamen met haar visie.
Het enige boek dat volgens haar dicht in de buurt kwam was de Kritik der Urteilskraft van Immanuel Kant.
Voor het overige merkte ze in de westerse geschiedenis vooral denkers op die hadden getracht om het idee van pluralisme te vervangen door absolute waarheden die niet moeten worden blootgesteld aan de kritische blik van de publieke sfeer.
Het was Plato, met zijn afkeer voor de opinie van het gewone volk en de wereld van verschijningen, die de westerse filosofie op het verkeerde spoor had gezet.
Volgens Arendt brak hij daarmee radicaal met het idee van zijn leermeester Socrates die beweerde dat een filosoof altijd in dialoog moet treden met omstaanders om zo via een aporische dialectiek dichter bij de waarheid te komen.
Een ander groot voorbeeld van haar was de Franse essayist Michel de Montaigne, die schreef tijdens de zestiende eeuw.
Opmerkelijk is ook het feit dat ze grote bewondering bleef koesteren voor Jezus van Nazareth.
Deze moet volgens haar niet alleen aanzien worden als de grondlegger van het christendom maar als één van de grondleggers van onze moderne opvattingen over politiek.
Het is aannemelijk dat ze deze positieve benadering van de rol van Jezus ontleende aan de werken van Augustinus en diens visies over het belang van vergiffenis en naastenliefde.
Het zegt ook veel over haar visie over religie.
Zolang als religie geen totalitaire vormen aanneemt kan het volgens Arendt deel uitmaken van het normale politieke leven.
Religie is met andere woorden niet per definitie dogmatisch.
Hierin heeft ze uiteraard overschot van gelijk.

 

In haar boeken en essays keerde Arendt zich tegen alles en iedereen die het voortbestaan van de politiek bedreigde.
Uiteraard waren er de totalitaire regimes uit het verleden, maar ook na 1960 merkte ze meerdere tegenstanders van de politiek op.
Zo wees ze met een schuldige vinger naar de Amerikaanse regering die op basis van leugens een oorlog aan het voeren was in Vietnam.
Leugens, zo stelde Arendt terecht vast, zijn een sluwe poging om het publieke debat te misleiden.
Het is een methode die door partijen en politici wordt gebruikt om anderen te misleiden en om rationele debatten te vermijden door het optrekken van rookgordijnen.
Young-Bruehl trekt hier terecht de vergelijking met de leugens van G.
W.
Bush in de aanloop naar de Amerikaanse invasie van Irak in 2003.
Ook hier was er sprake van een flagrante poging om de politiek en het publieke debat monddood te maken.
Arendt richtte haar pijlen ook op de twee grote Duitse politieke partijen die in 1966 een monstercoalitie vormden met elkaar.
Arendt sloot zich aan bij Karl Jaspers die deze monstercoalitie een dictatuur van politici noemde.
Binnen het denken van Arendt is een brede coalitie schadelijk voor het publieke debat.
Als alle grote partijen samen een coalitie vormen, dan blijft er weinig plaats over voor echte oppositie.
Bovendien is binnen een monstercoalitie de invloed van de partijleiders op de afzonderlijke politici bijzonder groot.
Ook dit vormt volgens haar een bedreiging voor het voortbestaan van de politiek.
  Het was dus geen inconsistentie die er voor zorgde dat Arendt zich op een bepaald moment keerde tegen de ontwikkelingen die plaatsvonden in West-DuitslanD. Het was een logische toepassing van haar visies over politiek.
Zoals reeds gezegd maakte het voor Arendt niet zo veel uit van welke ideologische strekking de vijanden van de politiek waren.
Het feit dat er werd geprobeerd om publieke debatten te ondermijnen was voor Arendt voldoende om te wijzen op het dreigende totalitaire gevaar.

 

Volgens Elisabeth Young-Bruehl is de invloed van Arendt op de westerse politiek bijzonder groot.
Ze wijst er terecht op dat de werken van Arendt gretig werden gelezen door intellectuelen uit Centraal- en Oost Europa die leefden onder het communistische juk van Moskou.
Lezers die bekend zijn met het leven en werk van iemand als Vaclac Havel of Gyorgy Konrad hebben in mijn bovenstaande beschrijving van de visie van Arendt over politiek talrijke overeenkomsten aangetroffen.
De rol die de publieke sfeer speelde in de jaren voor de val van het Sovjetcommunisme zijn mooi beschreven door de Britse professor in de politieke wetenschappen John Keane en vele anderen.
De invloed van Arendt op intellectuelen die zich actief hebben verzet tegen het communisme is algemeen bekenD. Op basis van inzichten van Arendt besloten velen van hen destijds dat een revolutie in traditionele zin van het woord geen kans op slagen had om de communistische dictatuur omver te werpen.
Het was enkel en alleen de uitbouw van een ruime publieke sfeer dat er voor zou kunnen zorgen dat het regime in Moskou zou beginnen te wankelen.
Ook bekend is de invloed van Arendt op de linkse intellectuelen van de mei ‘68 revolutie.
Iemand als Daniel Cohn-Bendit was en blijft sterkt beïnvloedt door de denkbeelden van Arendt.

 

Opvallender in het boek van Young-Bruehl is de invloed van Arendt op het proces van politieke verzoening dat plaatsvond in Zuid-Afrika na het einde van het Apartheidsregime aan het begin van de jaren negentig.
Volgens de auteur was het idee van verzoening door middel van debatten en openbare schuldbekentenissen in de veelbesproken Truth and Reconcilliation Commission (TRC) een implementatie van de ideeën van Hannah Arendt in de praktijk.
De voorzitter van de TRC,  Desmond Tutu, is volgens Young-Bruehl een groot aanhanger van Arendt.
Het is niet helemaal zeker in hoeverre de ideeën van Arendt inderdaad een invloed hadden op de politieke processen in Zuid-Afrika tijdens de afgelopen jaren.
Naar mijn weten is hierover tot op heden weinig tot geen onderzoek uitgevoerD. Helemaal twijfelachtig is het feit dat Young-Bruehl schrijft dat Arendt mee aan de wieg stond van het proces van Europese integratie.
Hoewel er zeker bepaalde aspecten zijn aan het proces van Europese integratie die in verband kunnen worden gebracht met de ideeën van Arendt, is het volgens mij zeer twijfelachtig of ze inderdaad kan aanzien worden als iemand die een grote invloed heeft gehad op de evolutie van de Europese Gemeenschap en de Europese Unie.
Het lijkt er sterk op dat Young-Bruehl zich hier een beetje laat meeslepen in haar enthousiasme.
Dit doet ze ook op andere plaatsen in het boek.
Zo schrijft ze dat de voetnoten van The Origins of Totalitarism meer kennis bevatten dan de hele politieke filosofie voor de verschijning van het boek.
Dit soort overdrijvingen zijn niet nodig om het belang van Arendt aan te tonen en hadden beter vermeden kunnen worden door Young-Bruehl.

 

Waarom is Arendt belangrijk? Het antwoord op deze vraag is ontegensprekelijk haar visie van politiek als een aanhoudend publiek debat.
Hannah Arendt maakte in haar werken duidelijk wat de logische consequentie is van het feit dat we als menselijke wezens verplicht zijn om samen te leven met mensen die fundamenteel verschillen van onszelf.
Deze toestand impliceert dat we moeten leren om verschillen op zo een manier te organiseren dat totalitaire onderdrukking wordt vermeden.
Dit kan door het in stand houden van een levendige publieke sfeer waar we ideeën kunnen uitwisselen met elkaar.
Alleen op deze manier zijn we in staat om diversiteit en pluralisme niet te laten ontaarden in geweld enerzijds, of totale onverschilligheid anderzijds.
De vijanden van de publieke sfeer zijn Platonische filosofen die denken dat het de taak is van de filosofie om de absolute waarheid te achterhalen of romantische denkers zoals Martin Heidegger die zich afsluiten van het politieke leven en zich opsluiten in hun eigen denken.
Maar ook politieke partijen moeten oppassen dat ze geen vijanden worden van de politiek.
Dit kan gebeuren wanneer een partij denkt dat ze kan besturen zonder ideeën of zonder haar ideologie bloot te leggen aan kritiek.
Op dat moment dreigt immers het ontstaan van een dictatuur van politici.
Hierbij kunnen we denken aan de Amerikaanse regering onder leiding van G.
W.
Bush die, nagenoeg tegen de gehele mondiale publieke opinie in, besliste om een oorlog te beginnen in Irak.
Maar we mogen ook extreemrechtse en neofascistische partijen niet vergeten die denken dat politiek bestaat uit het beledigen van de zwakkeren in de samenleving of het openlijk schofferen van politieke collega’s.
Ten slotte zijn er diegenen die politiek zien als een bureaucratische aangelegenheid zonder ideologische debatten.
Zij denken dat politiek gelijkstaat aan goed bestuur en hekelen diegenen die met een ideologie komen aanzetten.
Als er één boodschap is die Arendt aan de wereld wilde kenbaar maken is het wel deze: politiek is onmogelijk zonder brede en uitvoerige ideologische en maatschappelijke debatten.

Fritz Haber      Wils Eric R.J.      Biografie

 

Fritz Haber (1868 – 1934) was een Duits chemicus die met zijn onderzoek naar strijdgassen de gasoorlog introduceerde in de Eerste Wereldoorlog.
Daarnaast is hij bekend als de uitvinder van het Haber-Bosch proces, waarmee luchtstikstof kan worden gebonden als ammoniak.
Voor deze uitvinding ontving hij in 1919 de Nobelprijs voor chemie.
Dit Haber-Bosch proces is de basis van de kunstmestproductie en heeft grote invloed gehad op de productiviteit van landbouwgrond over de gehele werelD. 

 

 Inleiding

In zijn biografie over Fritz Haber, geschreven in 1994, vermeldde Dietrich Stoltzenberg de volgende vier trefwoorden: ‘Chemiker, Nobelpreisträger, Deutscher, Jude’ (zie foto).

Deze trefwoorden dienen als leidraad voor dit artikel.
Dietrich Stoltzenberg was een zoon van Hugo Stoltzenberg, één van Fritz Habers voormalige chemische medestrijders tijdens de Eerste Wereldoorlog.
Prominent op het titelblad van de biografie is echter de foto van Haber als militair te zien en er ontbreekt dan ook minstens één trefwoord en dat is ‘Hauptmann’ vanwege de rol van Haber in de Eerste Wereldoorlog.

Daar zal in dit artikel het accent op liggen en dan vooral op de gasoorlog.
Maar er is een Fritz Haber voor de oorlog en er is ook nog één daarna en dit artikel volgt min of meer chronologisch zijn levensloop met af en toe kleine sprongen heen en weer in de tijD.

  

Vroege levensloop

Fritz Haber werd geboren in december 1868 in Breslau toen behorend tot Duitsland, nu tot Polen.
Zijn vader Siegfried was een welvarende handelaar in kleurstoffen.
Bovendien een Duitse patriot, dus dat kreeg de jonge Fritz met de paplepel ingegeven.
Zijn moeder stierf drie weken na zijn geboorte.
Haber is moederliefde te kort gekomen en dit is wel eens als verklaring genoemd voor de latere donkere kant van hem.

Haber bezocht het gymnasium en ging in 1886 chemie studeren aan de Universiteit van Berlijn.
In 1888 vervulde hij zijn dienstplicht bij een artillerieregiment, maar het lukte hem niet reserveofficier te worden.
Zijn joodse afkomstig maakte dat in Pruisen onmogelijk en hij verliet de dienst slechts als ‘vizefeldwebel’.

De studie in de chemie werd na de diensttijd vervolgd in Berlijn; daar studeerde hij in 1891 af als Doctor.
Hij werd toen niet als een hoogvlieger beschouwD. Ook aan de universiteit ondervond Haber dat joden tegengewerkt werden en hij besloot mede daarom in 1892 over te gaan tot de evangelisch-protestante kerk en de banden met het jodendom te verbreken zodat dit geen belemmering voor zijn carrière meer zou kunnen vormen.
Habers innige wens was een echte Duitser te worden.
De foto toont hem op 22-jarige leeftijd, toen hij nog een volle haarddos haD.

 Beginnend chemicus

Na enige tijdelijke baantjes kreeg Haber in 1894 eindelijk een vaste aanstelling als wetenschappelijk assistent aan de ‘Technische Hochschule’ van Karlsruhe in Baden; één van de liberaalste deelstaten van het jonge Duitse Keizerrijk.
Daar zou hij 17 jaar verblijven en carrière maken.
Haber was een harde werker, uiterst ambitieus en baande zich een weg naar de top van de Duitse chemie.
Hij schreef wetenschappelijke boeken en vele artikelen.
Hij werd onder meer gekarakteriseerd als impulsief, een briljante snelle denker en een uitstekend spreker.
Op de leeftijd van 37 jaar kreeg hij eindelijk een aanstelling als professor aan de ‘Technische Hochschule’ van Karlsruhe.
De foto uit 1903 toont hem poserend in zijn laboratorium in Karlsruhe.

 Eerste huwelijk

In 1901 trouwde Haber met Clara Immerwahr, een jodin, geboren in 1870 in Breslau.
Zij was eveneens bekeerd tot het protestante geloof.
Ondanks het feit dat Haber het joodse geloof had verlaten, trouwde hij toch met iemand uit zijn eigen kringen.
Clara Immerwahr (zie foto hierboven) was eveneens gepromoveerd in de chemie en had kort gewerkt als laboratoriumassistente.
Na het huwelijk en kort daarop de geboorte van hun zoon Hermann in 1902 was het echter over met de wetenschappelijke carrière.
Het huwelijk was niet goed en verslechterde met het jaar.
Haber was nou eenmaal in de eerste plaats getrouwd met de chemie en had geen tijd en aandacht voor zijn Clara, zijn zoon Hermann en huishoudelijke zaken.
Het slechte huwelijk zou later nog dramatische gevolgen krijgen.

 Doorbraak als chemicus

Rond 1909 volgde Habers doorbraak als chemicus, wat aan de hand van een stukje chemie eenvoudig is uit te leggen (zie schema).
Wat in Nederland stikstof wordt genoemd, wordt aangeduid met het symbool N2.
Stikstof is onmisbaar voor het dierlijk en menselijk leven.
Het komt in de atmosfeer voor in een gehalte van 80%, maar daar kan de mensheid niets mee.
Het moet eerst gebonden worden met waterstof (H2) tot ammoniak (NH3).

 

(a) 3 H2 + N2 ? 2 NH3

 

(b)  2NH3 + 4 O2 ? 2 HNO3 + 2 H2O

 

(c)  HNO3 + NH3 ? NH4NO3

 

 

 Schema van de synthese van ammoniak en salpeterzuur uit de elementen.

Nu was het rond 1900 de uitdaging om dat chemisch voor elkaar te krijgen.
Verscheidende onderzoekers hadden dat al geprobeerd, maar het lukte Haber en zijn medewerkers uiteindelijk in 1909.
In het hieronder getoonde apparaat werd bij een hoge druk en temperatuur ammoniak gevormd uit de elementen.

 

   

 

Ammoniak kan met zuurstof (O2) omgezet worden tot wat in het Nederlands salpeterzuur (HNO3) heet.
Dit is de essentiële grondstof voor het maken van explosieven.
Salpeterzuur en ammoniak vormen samen ammoniumnitraat (NH4NO3) een kunstmest.

In samenwerking met Carl Bosch van de chemische industrie BASF (‘Badische Anilin und Soda Fabrik’) werd de synthese van ammoniak uitgewerkt tot een industrieel proces.
Om even op de geschiedenis vooruit te lopen: het proces om ammoniak te maken zorgde ervoor dat de Duitsers na 1915 voldoende munitie konden blijven produceren om de oorlog voort te zetten.
Anders was de oorlog inderdaad voor Kerstmis 1914 afgelopen geweest.
Geen munitie, geen oorlog.

 Wetenschappelijke top

In 1911 bereikte Haber zijn wetenschappelijke top met de benoeming tot directeur van het Kaiser Wilhelm Instituut voor fysische chemie in Berlijn.
Deze nieuwe, prestigieuze en onafhankelijke onderzoeksorganisatie was opgericht om de leidende positie van de Duitse natuurwetenschappen te continueren.
Bij Habers aanstelling behoorde tevens de eretitel van ‘Geheimrat’, een benoeming tot honorair professor aan de Universiteit van Berlijn en tot lid van de Pruisische Academie van Wetenschappen.

Het geld waarmee het instituut werd opgericht was voor ruim een derde afkomstig van joden, waaronder een bijdrage van 1 miljoen mark van de joodse zakenman Leopold Koppel.
Haber was door Koppel voorgesteld en toen keizer Wilhelm II daar zijn goedkeuring aan hechte, kon Haber niet meer weigeren.
Het keizerrijk riep.
De onderstaande foto uit 1912 toont de opening van het instituut door keizer Wilhelm II, uiteraard pontificaal voorop lopenD.

 

 

 Wetenschappelijk directeur

Haber was nu meer een manager van de wetenschap geworden dan dat hij nog wetenschappelijk werk deeD. Hij had uitgebreide contacten met andere wetenschappers, waaronder met wellicht de grootste geleerde van de twintigste eeuw: Albert Einstein.
Haber was continu bezig de positie van zijn Kaiser Wilhelm Instituut te versterken en het lukte in de zomer van 1914 om Einstein naar Berlijn te halen.
Einstein was toen 35 jaar oud, maar al beroemD. Einstein en Haber zijn tot Habers dood altijd vrienden van elkaar gebleven ondanks het feit dat ze verschilden van karakter en een tegengestelde mening hadden over het Duitse militarisme.
Einstein was een pacifist en kwam daar ook rond voor uit tijdens de oorlog.
De foto toont Haber (links) en Einstein (rechts) in de zomer van 1914, kort na de aankomst van Einstein op Habers Kaiser Wilhelm Instituut.

 

 

 Uitbreken Eerste Wereldoorlog

In augustus 1914 brak de oorlog uit en Haber behoorde tot degenen die dit met enthousiasme begroetten.
In de euforie van die dagen meldde hij zich aan voor militaire dienst.
Hij was toen 45 jaar oud en werd niet aangenomen.
Maar Duitsland had hem wel nodig en Haber kon Duitsland als toonaangevend chemicus veel beter dienen dan als frontsoldaat.
Twee weken later stond zijn naam op een lijst met natuurwetenschappers en leiders van chemische industrieën samengesteld door het Ministerie van Oorlog om de bevoorrading van het leger met brandstof en munitie op peil te houden.
Drijvende kracht hierachter was de joodse industrieel Walther Rathenau, die scherp inzag dat de Duitse legerleiding de bevoorrading van essentiële grondstoffen had verwaarloosD. Dit leidde tot de vorming van een chemische afdeling in het Ministerie van Oorlog, welke door Haber geleid ging worden en daarom ook wel het ‘Buro Haber’ werd genoemD.

 Werk voor de Duitse krijgsmacht

Na het uitbreken van de oorlog stelde Haber de diensten van zijn Kaiser Wilhelm Instituut ten dienste van de Duitse krijgsmacht.
Habers devies was: ’Im Frieden der Menschheit, im Krieg dem Vaterland’.
Haber beschouwde het als zijn plicht om zich met al zijn mogelijkheden voor Duitsland in te zetten opdat Duitsland de oorlog zou winnen.
De chemicus Haber werd een krijger.

Haber werd voor de chemische problemen van het Duitse leger een sleutelfiguur in de driehoek: wetenschappelijk onderzoek, chemische industrie en het leger.
Er waren uitgebreide contacten met de chemische industrie (Bayer en BASF) en met de technische sectie van de generale staf van het Duitse leger (majoor Bauer).

Een van de eerste taken was te zorgen voor een afdoende productie van munitie.
Eind 1914 had het Duitse leger een groot munitiegebrek.
Het belangrijkste ingrediënt om munitie te maken is salpeterzuur.
Duitsland had door de Britse blokkade geen toegang meer tot de natuurlijke bron van nitraatzouten uit Chili, waaruit salpeterzuur vrijgemaakt kan worden.
En er was nog slechts een voorraad van enkele maanden aan nitraatzouten.
Het Haber-Bosch proces leverde ammoniak, dat weer omgezet kon worden in salpeterzuur, de essentiële grondstof voor munitie.
De chemische firma BASF startte na 1914 met een grootschalige productie.
Vanaf 1915 zouden er vele duizenden tonnen ammoniak en salpeterzuur worden geproduceerD.

Chemici zoals Haber speelden dan ook een cruciale rol bij het instandhouden van de Duitse oorlogsproductie.
Men zou verwachten dat daar in de literatuur over de Eerste Wereldoorlog ruime aandacht aan zou worden besteed, maar dat is nauwelijks het geval.
Men zou ook verwachten dat Haber hier op zou worden aangevallen door de geallieerden na de oorlog, tenslotte heeft de drie jaar langer durende oorlog miljoenen slachtoffers gekost, maar dat is niet het geval.
Haber wordt alleen aangevallen voor zijn rol in de gasoorlog.

 De gasoorlog

Na de gevechten eind 1914 ontstond er een patstelling aan het westelijk front: de loopgravenoorlog was begonnen.
Door de strijdende partijen werd er nagedacht om deze patstelling te doorbreken.
Eind 1914 benaderde Haber zijn militaire superieuren met een idee om door het gebruik van het giftige chloorgas de frontsoldaten uit de loopgraven te verdrijven.
Dat idee was op zich zelf niet nieuw.
De tijd was er rijp voor dat chemische middelen op grote schaal werden ingezet.
In de tweede helft van de 19e eeuw was vooral in Duitsland de chemische industrie belangrijk geworden.
Aan zowel Duitse als Franse kant waren eind 1914 al traangasgranaten gebruikt.
Zonder veel effect overigens.
Maar er was geen wetenschappelijk genie voor nodig om het gebruik van meer toxische stoffen te bedenken.

Haber wist door zijn goede contacten met de chemische industrie dat chloor ruim voorradig was.
Chloor zou er voor zorgen dat er een doorbraak geforceerd kon worden.
De schaal waarop chloor zou worden toegepast was het nieuwe aspect.
Haber is niet zo zeer de uitvinder van de gasoorlog, maar wel de grote animator en energieke uitvoerder.
Haber was er bovendien van overtuigd dat het inzetten van gas humaner was dan het gebruik van artillerie en machinegeweren; gas veroorzaakte bijvoorbeeld geen afschuwelijke verminkingen.

 Inzet chloor bij Ieper

Ieper is het gebied geweest waar chemische wapens voor de eerste keer massaal zijn ingezet.
De keuze op Ieper is gevallen omdat de bevelhebber van het Duitse vierde leger, hertog Albrecht von Württemberg, als enige instemde mee te doen met deze inzet.
De andere Duitse legerbevelhebbers waren niet zo geporteerd van het gebruik van dit nieuwe wapen, dat als niet passend in de militaire traditie werd beschouwD.

Het koste Haber heel wat moeite om de legerleiding te overtuigen van het nieuwe wapen.
En vermoedelijk werden ze nooit helemaal overtuigD. Want Haber mocht dan wel een beroemd chemicus zijn, dat wou nog niet zeggen dat hij verstand had van oorlogvoeren.
Uiteindelijk lanceerden de Duitsers een aanval met chloor aan de noordkant van de Iepersaillant.
De aanval was wekenlang zorgvuldig voorbereid door speciaal gevormde pioniereenheden van het Duitse leger.
De foto toont soldaten bezig met de installatie van een aantal van de duizenden gascilinders.

 

 

 Aanvallen met chloor in april 1915

Op 22 april 1915 werd langs een front van 6-7 kilometer breed zo’n 150 ton chloor losgelaten.
Door het ontbreken van een gunstige wind was de aanval uitgesteld tot vijf uur ’s middags.
Een geelgroene wolk dreef langzaam naar de loopgraven bezet door twee Franse divisies.
Door de slachtoffers en de in paniek wegvluchtende soldaten ontstond er een kilometers breed gat in de Franse linies.
Haber was persoonlijk aanwezig bij deze gasaanval en volgde de opmars van de Duitse troepen.

 

 

Twee dagen later lieten de Duitsers voor de tweede maal chloor los, nu op de Canadezen, iets oostelijk ten opzichte van de plaats van de vorige gasaanval.
De eerste schok van het nieuwe wapen was inmiddels gedeeltelijk verwerkt en er waren enige tegenmaatregelen bedacht.
De Canadezen hadden de instructie gekregen niet weg te lopen, maar de gaswolk over zich heen te laten gaan.
Tevens pasten zij de eerste vormen van ademhalingsbescherming toe door met water of urine natgemaakte doeken of sokken voor de mond en neus te houden.
Het directe aantal Canadese dodelijke slachtoffers van deze aanval was beperkt.

 

 

 Ieper april 1915

De resultaten van de gasaanval op 22 april 1915 aan het front rond Ieper zijn weergegeven in de getoonde kaart.
Door de aanhoudende gasaanvallen en gevechten in april en mei zou de gehele oostkant van de Ieperboog door de Duitsers veroverd worden.
Het verrassingseffect van het chloorgas had gewerkt en de aanval was een succes voor de Duitsers.
De aanval werd alleen niet voldoende uitgebuit; er waren geen reservetroepen beschikbaar om door te stoten naar Ieper en een eventuele doorbraak naar de Noordzee te bewerkstelligen.

Hoewel er een juichstemming was bij de Duitse legerleiding, was Haber toch teleurgesteld omdat de grote doorbraak was uitgebleven.
De legerleiding had onvoldoende vertrouwen gehad in de goede afloop.
Haber had duidelijk gesteld dat wanneer Duitsland de oorlog wou winnen ze dan de gasoorlog met overtuiging moesten uitvoeren.
Dat was niet gebeurd naar zijn mening.

 

 

 Brits-Franse reactie

Duitsland werd in de Brits-Franse pers en in legercommentaren hard aangevallen voor dit grootschalige gebruik van gifgas.
Een kop in de The Daily Mirror luidde bijvoorbeeld: Devilry, thy name is Germany.
Er werd uitdrukkelijk op gewezen dat gas een verboden en barbaars wapen was.
Hoewel Duitsland sterk werd veroordeeld voor barbaarse daad, vormde dat geen belemmering voor de Britten en de Fransen om dezelfde weg te gaan volgen.
De wedloop van de gasoorlog was begonnen.

 

 

 Benoeming tot Hauptmann

Kort na de gasaanvallen in april 1915 volgde de promotie van Haber van reserve-onderofficier tot de rang van kapitein.
De smet dat hij tijdens zijn diensttijd 27 jaar daarvoor geen reserveofficier mocht worden was eindelijk uitgewist.
Op onderstaande foto poseert hij trots in zijn uniform, waarbij de linkerkant met het likteken op de kin goed zichtbaar is.

Haber werd in de volgende jaren ook nog onderscheiden met het IJzeren Kruis.

De oorlogsjaren waren voor Haber de grootste periode in zijn leven.
Eindelijk kon hij al zijn talenten, kennis, overtuigingskracht en organisatievermogen aanspreken om Duitsland daadwerkelijk te dienen.
Zoiets moet ook wel betoverend werken.
Zoals hij dat na de oorlog omschreef beschouwde hij zich als een van de machtigste mannen in DuitslanD.

 

 

 Hauptmann Haber

Haber raakte in de loop van de oorlog geobsedeerd door het gaswapen.
In de loop van 1916 was hij niet alleen de coördinator van het onderzoek naar chemische wapens, maar ook van de technische ontwikkelingen en de productie van de chemische wapens in de betrokken bedrijven, de ontwikkeling en productie van de beschermende middelen, en zag tenslotte nog toe op de optimale inzet aan het front.
De foto toont hem met uitgestrekte arm aanwijzingen gevend over de inzet van gasgranaten; in zijn linkerhand zijn onafscheidbare sigarenpeuk.

 

 

 Persoonlijk leven

Zoals eerder vermeld was het huwelijk tussen Haber en zijn vrouw Clara mislukt.
Vlak na de gasaanvallen rond Ieper pleegde Clara op 2 mei 1915 zelfmoord met Habers legerpistool.
De juiste toedracht blijft duister.
Er zijn twee theorieën.
De eerste, meest waarschijnlijke, theorie wijt de zelfmoord aan het feit dat Clara het werk van haar man voor het Duitse leger afkeurde en zich niet kon verenigen met het gebruik van gas als oorlogswapen.
Het was als het ware de druppel die de emmer deed overlopen.
Volgens de tweede theorie zou Clara haar man hebben betrapt in een amoureuze houding met een zekere Charlotte Nathan.
Wat ook precies de reden was, Clara zag kennelijk geen andere uitweg meer.
Haber zou de rest van zijn leven overigens worstelen met schuldgevoelens over de zelfmoorD.

Of de tweede theorie waar is of niet, feit is dat Haber in oktober 1917 trouwde met deze Charlotte Nathan.
Zij was 20 jaar jonger, ook een jodin en werd qua karakter als een tegenpool van Clara Haber beschouwD. Haber staat rechts op de trouwfoto in het uniform van een Duitse officier met een ‘Pickelhaube’.
Links staat zijn dan 15 jarige zoon en in het midden Charlotte Nathan.
Zij kregen twee kinderen, waaruit blijkt dat Haber toch nog tijd had voor de persoonlijke genoegens des levens.
Dochter Eva in 1918 en zoon Ludwig in 1920, die later carrière maakte in EngelanD.

Ook Habers tweede huwelijk zou geen stand houden en werd in 1927 ontbonden.
Haber was nou eenmaal geen familieman.
Zoon Ludwig Haber schreef in 1986 een toonaangevende, uitvoerige studie over de gasoorlog onder de titel: ‘The poisonous cloud’.

 

 

 Duitse organisatie gasoorlog

De gaswapenwedloop was na de chlooraanvallen in 1915 begonnen en de ontwikkelingen volgden elkaar in snel tempo op.
De meest belangrijke aspecten waren: de inzet van meer toxische gassen zoals fosgeen, het gebruik van gasgranaten in plaats van cilinders, de bescherming tegen de gassen en hoe die weer te doorbreken.
Bij al die aspecten was Haber betrokken zoals blijkt uit een schema van de Duitse organisatie van de gasoorlog in 1916.

Haber staat in dit schema vermeld als hoofd van de Chemische Afdeling van het ‘Kriegsministerium’, met een tweede lijntje naar zijn Kaiser Wilhelm Instituut.
In dit instituut vond het onderzoek naar de chemische wapens plaats.
Daarnaast was er de productie van de gassen in de chemische industrie, de productie van de gasmaskers en het speciale geschut.
Door de Duitsers werden tijdens de oorlog ruim 38 miljoen gasgranaten en 12 miljoen gasmaskers geproduceerD. Dit geeft een indruk van de omvang van de gasoorlog aan Duitse kant.

 

 

 Inzet mosterdgas in 1917

Vanaf mei 1915 werd er continu gewerkt aan de verbetering van de bescherming tegen gasaanvallen.
De foto toont een Duits gasmasker met grote oogglazen en een filterbus geschroefd op het masker.
De steeds betere adembescherming maakte het gaswapen eind 1916 weinig effectief meer.
Het nieuwe middel om de patstelling aan het westelijk front te doorbreken had even voor een verrassing gezorgd in april 1915, maar uiteindelijk toch niet gewerkt.
Integendeel het had het oorlogvoeren aan beide zijden bemoeilijkt en dus eigenlijk de impasse versterkt.

De Duitsers namen echter weer het initiatief door een nieuw en giftiger middel toe te gaan passen.
Haber vergeleek het gaswapen en de gasdefensie als stukken in een schaakspel.
In de vicieuze cirkel van bescherming tegen gassen en het toepassen van steeds giftigere middelen werd er naar middelen gezocht om de effectieve adembescherming te doorbreken.
Of in Habers visie een nieuwe zet, die tot schaakmat kon leiden.
Dit kon worden bereikt door middelen die eveneens via de huid werkten en leidde tot het gebruik van mosterdgas.
Aan de vooravond van de derde slag om Ieper in juli 1917 werd het middel voor het eerst ingezet.

 

 

 Effecten van mosterdgas

De effecten van mosterdgas op de huid zijn weergegeven op onderstaande foto’s.
Links een karakteristieke blaar ontstaan twee dagen na een besmetting op de hanD. Besmetting van het achterwerk trad vaak op doordat soldaten in besmet gebied op de grond waren gaan zitten.
De historie van de patiënt, wiens achterwerk hier is weergegeven, is gedocumenteerD. Mosterdgas drong door zijn kleding en veroorzaakte ontsteking van de billen.
Na 24 uur ontstond er roodkleuring van de huid gevolgd door blaren.
Na acht dagen kleurden de wonden bruin, zoals te zien op de afbeelding.
Door vermijding van infectie was de genezing compleet na drie weken.
Een karakteristiek beeld van een mosterdgasbesmetting.
Mosterdgas zorgde ook voor een sterke aantasting van de ogen met als gevolg tijdelijke blindheiD. Genezing volgde in de regel na enkele weken.
De foto van de rijen Britse soldaten met doeken voor hun ogen behoort tot een van de bekendste foto’s uit de oorlog.

 

 

 

 Gebruik van gas tijdens de Eerste Wereldoorlog

In 1918 bereikte de gasoorlog zijn hoogtepunt.
Tijdens hun grote voorjaarsoffensieven maakten de Duitsers veel gebruik van chemische granaten.
Meer dan 25% van alle afgeschoten granaten in 1918 had een chemische lading.
De grafiek laat duidelijk deze toename zien.
Ondanks het toenemende gebruik van het chemisch wapen aan het westelijk front, was na afloop van de oorlog toch de conclusie dat gas geen van de strijdende partijen groot voordeel had opgeleverD.

 

 

 Gasslachtoffers uit de Eerste Wereldoorlog

Het totaal aantal gasslachtoffers van alle strijdende partijen tijdens de Eerste Wereldoorlog wordt op 0,5 tot 1 miljoen geschat.
Het totale aantal dodelijke gasslachtoffers wordt op 91 duizend geschat.
Dat is minder dan 1% van alle tijdens de oorlog gedode militairen.
De getallen lijken Habers stelling te onderschrijven dat het inzetten van gas humaner was dan de meer gebruikelijke middelen zoals artillerie.
Of het humaner was kan men zich terecht afvragen, maar het leidde in ieder geval tot minder doden.

 Einde Eerste Wereldoorlog

Op 11 november 1918 eindigde de oorlog door ondertekening van het wapenstilstandsverdrag in Compiègne.
Haber was zoals vele Duitsers bitter teleurgesteld en gedesillusioneerD. Haber was wel een man, die altijd vooruit keek en ondersteunde de nieuwe republiek van Weimar.
Hoewel een grote Duitse patriot was hij absoluut geen aanhanger van allerlei rechts georiënteerde organisaties en partijen, die spoedig zouden opkomen in DuitslanD. Hij kreeg na de indiening van zijn ontslag van de minister van Oorlog een brief met de woorden: ‘Uw prachtige successen zullen altijd in de geschiedenis voortleven en zullen niet vergeten worden.
’ Dat bleek 15 jaar later niet meer op te gaan, maar is uiteindelijk toch bewaarheid gebleken.
Habers werk uit de oorlogsperiode is vandaag de dag zeker niet vergeten.

 Verantwoording Haber

In 1919 werd Haber er mee geconfronteerd dat zijn naam op de lijst met Duitse oorlogsmisdadigers stonD. Met zijn gezin week hij enkele maanden uit naar ZwitserlanD. Maar de storm ging over en op een nieuwe, verkorte lijst kwam hij niet meer voor.
Haber is min of meer de personificatie geworden van het Duitse gifgasproject.
In die zin wordt hij wel de vader van het chemisch wapen genoemD. Hoewel hij de animator was, was het toch vooral de omvangrijke Duitse chemische industrie die het mogelijk maakte dat gifgas in grote hoeveelheden geproduceerd kon worden.
Bovendien wie was er nu verantwoordelijk voor het inzetten van chemische wapens? Dat waren toch nog altijd de Duitse militaire autoriteiten geweest.
Moet de hertog Albrecht von Württemberg, die als enige instemde mee te doen met het inzetten van chloor bij Ieper in april 1915 niet primair verantwoordelijk worden gesteld? Hij had toch net als de andere Duitse legerbevelhebbers kunnen weigeren gas te gebruiken en de gehele gasoorlog had misschien nooit die omvang gekregen.

Gas en mosterdgas in het bijzonder, riep echter een sterk gevoel van afschuw op.
Hoewel ieder wapen zo zijn eigen verschrikkingen had of het nu om artillerie, vlammenwerpers of gas ging, werd gas beschouwd als het middel waarvan het effect alle voorstellingen te boven ging.
Het werd min of meer als vanzelfsprekend geaccepteerd dat een vijand in stukken werd geblazen door artillerie of doorzeefd werd door mitrailleurkogels, maar niet dat hij stikte.

Haber werd in 1921 ondervraagd over zijn activiteiten in de gasoorlog door een geallieerde onderzoekscommissie, waar hij het overigens goed mee kon vinden.
Hij werd in 1923 tevens ondervraagd door een Duitse parlementaire commissie van de Rijksdag.
Verder verdedigde hij zich in het openbaar over zijn oorlogsactiviteiten in een aantal lezingen, maar hij heeft nooit publiekelijk afstand genomen van zijn rol in de gasoorlog.

 Nobelprijs voor de chemie

In de herfst van 1919 werd bekend gemaakt dat aan Haber de Nobelprijs voor chemie voor het jaar 1918 werd toegekend door het Zweedse Nobelcomité (zie foto).
De Nobelprijs werd toegekend voor de synthese van ammoniak uit de elementen.
De toekenning leidde als vanzelfsprekend tot protesten.
Twee Franse kandidaten weigerden hun prijs.
Ook waren er Britse en Amerikaanse uitingen van misnoegen in de pers.
Zo vroeg de New York Times zich af waarom de Nobelprijs voor literatuur niet toegekend werd aan de man, die generaal Ludendorffs dagorders schreef.
Britse, Belgische en Amerikaanse winnaars boycotten in 1920 de ceremonie, waarbij met geen woord werd gesproken over de rol van Haber tijdens de oorlog.
Het ging alleen over de synthese van ammoniak voor de verbetering van de voedselproductie.
Ook dat de tijdens de oorlog geproduceerde ammoniak voornamelijk diende voor de munitieproductie kwam niet ter sprake.
Laat staan de gasoorlog.

 

 

 Terug naar de wetenschap

Direct na de oorlog zette Haber zich weer in voor de naoorlogse Duitse wetenschap.
De foto toont Haber hier in zijn Kaiser Wilhelm Instituut uitleg geven aan jongere collega’s met de sigarenpeuk in de hanD. In die rol excelleerde hi J. Haber was in 1920 de geestelijke vader van de stichting ‘Notgemeinschaft der deutschen Wissenschaft’, een stichting die fondsen wierf voor wetenschappelijk onderzoek, door Haber onontbeerlijk gezien voor het voortbestaan van DuitslanD. Samen met Albert Einstein zette Haber zich ook in om de wetenschappelijke boycot van de Duitse geleerden ongedaan te maken.
Duitse geleerden werden namelijk niet langer meer uitgenodigd op internationale congressen.
Aan het einde van de jaren 1920 lukte het om Duitse geleerden weer toe te laten tot de wetenschappelijke forA.

 

 

 Opkomen van de NSDAP

Zo verenigd als Duitsland was in 1914 zo verdeeld was het land gedurende de Weimar republiek.
In het begin van de jaren 1920 begon de fel antisemitische NSDAP zich te roeren o.
l.
v.
de voormalige korporaal Adolf Hitler, ironisch gezien een slachtoffer van de gasoorlog die Haber was begonnen.
In 1923 besloot de partij de macht te grijpen, wat mislukte.
Haber werd in het Weimar tijdperk en met het toenemen van het antisemitisme in Duitsland meer en meer herinnerd aan zijn joodse achtergrond, iets wat tijdens de oorlog nauwelijks meer speelde.

De foto toont hem in 1928 op zestigjarige leeftijD. De nazi’s voerden uitgebreid campagne tegen joden op de universiteiten en onderzoeksinstellingen.
Opmerkingen dat hierdoor de Duitse wetenschap ernstige schade opliep maakten geen enkele indruk.
In de politieke chaos aan het einde van het Weimar tijdperk in het begin van de jaren 1930 kreeg de NSDAP steeds meer aanhang en men kon niet meer om Hitler heen.
Eind januari 1933 werd hij benoemd tot rijkskanselier.
Hitler en de NSDAP hadden langs legale weg de macht verworven.

 

 

 Het laatste jaar

Kort na het aantreden van de nazi’s werden de antisemitische decreten met betrekking tot de ambtenarendienst en het onderwijs uitgevaardigD. In april 1933 moesten alle joden hun banen opgeven.
Dat gold ook voor de joodse medewerkers van Habers Kaiser Wilhelm Instituut.
Gezien zijn oorlogsverleden mocht Haber nog aanblijven, maar hij zag de bui wel hangen en verklaarde zich solidair met zijn joodse medewerkers.
Op 30 april 1933 diende hij zijn ontslag in.
Hoewel hij bekeerd was tot het protestante geloof, directeur was van een wetenschappelijk topinstituut en tijdens de oorlog voor de Duitse zaak had gestreden, bleef hij voor de nazi’s toch gewoon een jooD. In een brief aan Einstein drukte hij het als volgt uit: ‘Ik heb me in mijn leven nog nooit zo joods gevoeld’.

Haber wist niet goed meer wat hij moest doen.
Zijn gezondheid was slecht; hij had problemen met het hart.
Begin augustus 1933 verliet hij Duitsland voor het bijwonen van een conferentie in Spanje en zou niet meer in Duitsland terugkeren.
Het laatste halfjaar van zijn leven werd een zwerftocht door EuropA. Hij vond voor enkele maanden onderdak aan de Universiteit van Cambridge.
Zijn gezondheid speelde hem echter sterk parten en hij ging naar Zwitserland voor een kuur.
De zionist Chaim Weizmann probeerde hem over te halen een betrekking aan te nemen aan de Universiteit van Jeruzalem.
Een definitief besluit is daar niet over genomen, want in de nacht van 29 januari 1934 overleed Haber aan een hartaanval in Basel.

 Begraven buiten Duitsland

Een paar weken voor zijn dood had Haber instructie gegeven aan zijn oudste zoon Hermann dat hij verenigd wou worden met zijn voormalige eerste vrouw ClarA. Begraven in Berlijn bleek niet mogelijk en dus werd gekozen voor een begrafenis in Basel op een begraafplaats dicht bij de DuitslanD. De Friedhof Hörnli ligt in een straat die naar de Duitse grens loopt.
De as van Clara Haber werd later overgebracht uit Berlijn.
De foto toont het eenvoudige graf.
Een jaar na het overlijden van Haber werd in Berlijn, ondanks sterke druk en intimidatie van de nazi’s om dit niet te doen, een drukbezochte herdenkingsdienst gehouden.

 

 

 Nalatenschap

Haber heeft zijn sporen nagelaten.
Daar moet bovenal het proces voor de synthese van ammoniak worden genoemD. Het Britse toonaangevende wetenschappelijke tijdschrift Nature selecteerde de synthese van ammoniak als de meest belangrijkste wetenschappelijke vooruitgang in de twintigste eeuw.
De wereldproductie aan ammoniak bedraagt momenteel meer dan 100 miljoen ton per jaar.
Meer dan 40% van de wereldbehoefte aan stikstofhoudende voedselproducten vindt zijn basis in het Haber-Bosch proces.
Geëxtrapoleerd betekent dit in feite dat 40% van de wereldbevolking er niet zou zijn zonder de synthese van ammoniak.
Hoewel sommige mensen misschien zullen vinden dat de enorme groei van de wereldbevolking geen positieve zaak is.
Verder heeft Habers voormalige instituut in Berlijn na de Tweede Wereldoorlog in 1952 zijn naam gekregen.
Ook in Israël draagt sinds 1981 een onderdeel van de Hebreeuwse Universiteit zijn naam, waar Haber zelf uiteindelijk niet terecht kwam in 1934.

 Oordeel over Haber

Haber vormt nog steeds een onderwerp van discussie.
Zo zijn er in de laatste decennia een aantal uitvoerige biografieën aan hem gewijD. Er komt zelfs een film over hem.

Haber is het voorbeeld hoe wetenschap twee kanten kan hebben: het goede en het kwade verenigd in een persoon.
Aan de ene kant de ontdekker van de ammoniak synthese voor de productie van kunstmest en aan de andere kant de promotor van de gasoorlog.

Was Haber een Duitse patriot die meende een oplossing te hebben zodat Duitsland de oorlog kon winnen? Ook als de methode indruiste tegen internationale verdragen.
Het antwoord daarop is zonder meer jA. In tegenstelling tot die militaire leiders, die niets anders konden verzinnen dan hun troepen maar weer een zinloze aanval te laten uitvoeren tegen een versterkte stelling, heeft Haber iets nieuws geprobeerD. Het was uiteindelijk geen succes, maar dat weet men nou eenmaal niet altijd van te voren.

Of was hij een amorele wetenschapper, die als een moderne Faust zijn ziel aan de duivel had verkocht? Als die duivel Duitsland was, en de geallieerde propaganda stelde dat als zodanig, dan kan het antwoord daarop ook ja zijn.
Of Duitsland dat ook zo ziet is natuurlijk een andere zaak.

Of was hij een ‘evil scientific genius’?, zoals hij nog altijd in de veelal Angelsaksische literatuur wordt geportretteerD. Haber was geen slecht mens zoals blijkt uit getuigenissen van vrienden, collega’s en voormalige medewerkers.
Tot aan zijn dood bleef hij bijvoorbeeld bevriend met Albert Einstein, die wars was van het Duitse militarisme en later een icoon werd van het pacifisme.

Het oordeel over Haber zal altijd gekleurd worden door zijn werk voor de Duitse Krijgsmacht.
Haber voelde het net als zo vele Duitsers als zijn plicht om Duitsland hoe dan ook aan de overwinning te helpen.
Met plicht en patriottisme was hij grootgebracht.
Hij behoorde bovendien tot de verliezende natie, waardoor het altijd gemakkelijk is om een negatief oordeel over hem te vellen.

Maar Haber kan echter moeilijk bij de ‘heiligen’ geclassificeerd worden.
Hij past in hetzelfde rijtje van andere uitvinders van wapensystemen zoals Alfred Nobel (explosieven), Hiram Maxim (machinegeweer) en Robert Oppenheimer (atoombom).
Voor al die wapenontwikkelaars geldt dat ze in het gezelschap verkeren van de leiders van de wapenindustrie, waar de producten uiteindelijk gemaakt worden, en de politieke en militaire bevelhebbers, die uiteindelijk beslissen over het gebruik.

 Tot slot: de mening van zoon Ludwig Haber

In zijn boek ‘The poisonous cloud’ geeft zijn zoon Ludwig Haber, 52 jaar na het overlijden van Fritz Haber, het volgende oordeel over vader: ‘Een briljante geest en een uiterst energieke organisator, vastberaden en misschien ook wel gewetenloos’.

Gegoven is gegoven      Goven      Biografie

Vlaams-Brabant: Eric Goven leidde liederlijk leven met geld van anderen

Meesteroplichter en bankier eigende zich geld van klanten toe

Een slordige dertien miljoen euro.
Andere bronnen zeggen twintig miljoen.
Dat is ongeveer het bedrag dat Eric Goven, in de jaren tachtig en negentig beleggingsadviseur bij KBC, zich toe-eigende van zijn klanten.
Met het geld leidde hij een luxeleven.

In maart van dit jaar viel het doek voor de 52-jarige Eric Goven.
De correctionele rechtbank in Leuven veroordeelde hem tot vijf jaar cel, waarvan een derde met uitstel.
De man ging niet in beroep tegen die uitspraak, maar vroeg wel om een werkstraf en om zijn straf thuis uit te zitten met een enkelbanD. Dat kreeg de meesteroplichter niet voor mekaar.
Sinds juli van dit jaar zit hij in de cel.

Met de veroordeling van Goven komt meteen ook een einde aan het mooie leven dat hij jarenlang leidde op kosten van anderen.
Goven was aanvankelijk kantoorhouder van het KBC-filiaal in Lubbeek.
Later maakte hij promotie en werd beleggingsadviseur in het hoofdkantoor in Leuven.
Hij bewandelde voor het eerst het slechte pad in 1986, toen hij zich met het spaargeld van zijn Lubbeekse klanten een dure wagen kocht.

Drie prostituees

Tijdens zijn proces bleef Goven volhouden dat hij het geld wel wilde terugstorten, maar dat de 'negatieve evolutie van de financiële markten' hem steeds parten speelde.
Omdat gewoon teruggeven na verloop van tijd niet meer mogelijk bleek, begon Goven te speculeren op de buitenlandse beurzen.
Maar ook dat plan liep faliekant af.
Voor de bankier zat er niets anders op dan de putten te vullen door er nieuwe te graven.

Zijn liederlijke leven zegde hij wel niet op.
Integendeel.
Hij huurde een appartement in Monaco, onderhield drie prostituees en kocht een fraaie en peperdure kunstcollectie.
Maar mooie liedjes duren niet lang.
Toen één van zijn klanten een grote som geld wilde innen, spatte Govens droomwereld uit elkaar.
Hij kon het geld niet ophoesten en vluchtte naar Frankrijk.
Daar werd hij in 1999, na een zoektocht van een half jaar, opgepakt.

De beschuldigingen tegen zijn persoon hadden inmiddels astronomische proporties aangenomen.
Volgens het parket maakte Goven zich schuldig aan 128 verduisteringsfeiten, 88 feiten van valsheid in geschrifte en vier witwaspraktijken.
In totaal maakte hij zijn klanten 13 miljoen euro afhandig.
Andere bronnen hebben het over twintig miljoen.

In afwachting van zijn proces werkte Goven als bediende, bus- en taxichauffeur en zelfs in een steenkapperi J. Net voor hij naar de cel ging, trouwde de meesteroplichter nog met zijn vriendin.
Na de uitspraak van het vonnis was Goven vooral opgelucht.
'Ik ben blij dat ik definitief een streep kan trekken onder het verleden.
Ik wil bouwen aan een nieuwe toekomst', klonk het toen.

'Iedereen ontgoocheld'

Gevraagd naar zijn motieven antwoordde Goven bij de voorstelling van zijn boek Gegoven is Gegoven enkele jaren geleden: 'Geld, een honger naar geld, het geld om het gelD. Met geld kan je goed doen, mensen gelukkig maken.
Maar uiteindelijk was iedereen ontgoocheld en ongelukkig.
' Na goed dertien maanden in de cel kan Goven al vervroegd vrijkomen.
Hij zat immers al veertien maanden in voorhechtenis.
De KBC heeft de gedupeerde klanten, tenminste zij die zich gemeld hebben, inmiddels vergoeD.

Saddam Hoessein      Coughlin Con      Biografie

 

Hoessein wordt geboren op 28 april 1937 in Tikrit.
Hij groeit op in Auja, een dorpje dat bestond uit hutten, iets ten noorden van BagdaD. Zijn ouders waren arme boeren.
Door zijn oom, een legerofficier en voorstander van Arabische eenheid, raakte hij geïnteresseerd in de politiek.

Baathpartij

In 1956, Hoessein is dan 19, wordt hij lid van de Baathparti J. Zijn eerste wapenfeit is de deelname aan een aanslag op de toenmalige Iraakse premier Abudul Karim Kassim.
Tijdens die poging wordt hij in zijn been geschoten.
Hoessein ontvlucht het land, eerst naar Syrië en toen naar Egypte.
Diverse couppogingen volgen.
In 1958 wordt Irak een republiek.

Tien jaar later helpt hij mee een militaire coup te leiden die de Baath partij aan de macht brengt.
Saddam wordt vice-president onder generaal Ahmed Hassan Bakr.
Op die positie breidt hij zijn netwerk uit.
Met behulp van de geheime politie laat hij dissidenten oppakken en vermoorden.
Veertien vermoedelijke samenzweerders worden publiekelijk ophangen.
Op die manier boezemt hij zijn onderdanen angst in.

President

Van 1969 tot 1979 is Saddam, als neef van Bakr, voorzitter van de Revolutionaire Commandoraad (RCC).
Hij krijgt steeds meer macht.
Saddam Hoessein dwingt Bakr zijn ontslag in te dienen, officieel vanwege de slechte gezondheid van Bakr.
Als Hoessein in 1979 president wordt executeert hij direct een derde van de RCC en tientallen leden van zijn eigen nationalistische Baathparti J.

Iran

In 1980 stort Saddam Hoessein Irak in een kostbare oorlog tegen Iran die acht jaar zal duren.
Irak valt de Iraanse provincie Khyuzistan binnen.
Daar zitten de belangrijkste olievelden.
Aanleiding voor de oorlog is dat Irak zich bedreigd voelt door de sjiïtische revolutie in buurland Iran.
Irak eist onder meer dat Iran zich terugtrekt van de Golf-eilandjes, dat het verdrag van Algiers (1975) wordt herzien en dat Iran zich niet mengt in binnenlandse aangelegenheden van Arabische staten.

Tijdens de oorlog herstelt Irak de diplomatieke betrekkingen met de Verenigde Staten, dat Saddams bewind hulp toezegt.
Irak krijgt verder wapens van Frankrijk en de Sovjet-Unie.

Koeweit

Slechts twee jaar later, het is dan 1990, valt Saddam Koeweit binnen.
Volgens hem is het landje een afvallige provincie van Irak.
De Iraakse inval is ook ingegeven door de oliepolitiek van Koeweit die Bagdad parten speelt.
Volgens Saddam produceert Koeweit zoveel olie dat de prijzen onder druk komen te staan.

Waar de Iraakse dictator niet op heeft gerekend, gebeurt toch.
De Verenigde Naties en VS houden zich niet afzijdig, maar besluiten de Iraakse agressie af te straffen.
De VN-Veiligheidsraad legt Irak economische sancties op.
Maar Hoessein legt zegt daar niet bij neer.
In 1991 vallen Amerika en bondgenoten Irak aan.

51 dagen duurt de oorlog.
Amerika en bondgenoten verliezen 148 soldaten in de strijD. Schattingen over de Iraakse doden variëren van 60.
000 tot 200.
000 doden.

Direct na de Golfoorlog breekt in heel Irak verzet uit tegen Saddam Hoessein.
Veel mensen zijn het oneens met het regime.
Maar de dissidenten worden hard aangepakt.
Er komen meldingen van mishandelingen, moorden, bombardementen op scholen, ziekenhuizen en moskeeën.
De VS worden zwaar bekritiseerd omdat ze Hoessein zijn gang laten gaan.
Tussen de 30.
000 en 60.
000 mensen zouden omgekomen zijn.

Propaganda

Om de legitimiteit van zijn regime te benadrukken, heeft Saddam een immens propaganda-apparaat in het leven geroepen.
Overal in het land zijn kolossale beelden en portretten van hem te bewonderen.
Op radio en televisie wordt hij dagelijks de hemel in geprezen.
Zijn officiële, negentiendelige biografie is verplicht leesvoer voor Iraakse regeringsfunctionarissen.

Marco Polo      Bergreen Laurence      Biografie

Marco Polo is een van de meest fascinerende personen uit de wereldgeschiedenis.
Deze biografie voert de lezer mee op zijn lange en opzienbarende odyssee langs de Zijderoute.
We leren Marco Polo kennen als onervaren jongeman, telg uit een rijke Venetiaanse koopmansfamilie.
In 1271, amper zeventien jaar, vertrekt hij met zijn vader en zijn oom naar Azië, waar hij het vertrouwen weet te winnen van de Mongoolse heerser Koebilai Chan.
We leren de gebruiken aan het hof van de grootchan kennen en zien hoe verbazingwekkend goed Marco Polo zich daaraan blijkt te kunnen aanpassen.
Vierentwintig jaar later volgen we hem op zijn terugreis naar Venetië, beladen met rijkdommen en een schat aan verhalen over zijn omzwervingen.
Tot slot zien we hoe zijn ontmoeting met de schrijver Rustichello hem ertoe brengt zijn reisverhalen op te schrijven.

Tot ver in de negentiende eeuw gold zijn boek als de meest gezaghebbende beschrijving van ChinA.

Marco Polo (1254-1324)     

Marco Polo  Koopman en ontdekkingsreiziger uit Venetië die beroemd is geworden door zijn reizen naar het Verre Oosten.
Hij was de eerste Europese beschrijver van het Verre Oosten.

Marco Polo wordt op 15 september geboren.
Zijn vader Nicolò Polo vertrekt rond 1260 samen met zijn broer Matteo naar China en keert in 1269 terug met het verzoek van de Mongool Koebilai (1214-1294) aan de paus om missionarissen naar het gebied te zenden.
In 1271 vertrekken Nicolò en Matteo opnieuw naar China. De nog jonge Marco Polo gaat dit keer mee.

Het gezelschap reist via Bagdad naar de Perzische golf, van Oermoez uit dwars door Perzië naar de Boven-Oxus en over Pamir voorbij het dorp Lom-Nor, naar de stad Cambalig (Peking).
Marco Polo valt hier in de gunst van de groot-chan Koebilai en maakt namens de Mongolen-leider verschillende reizen, onder meer naar Tibet, Burma en TsjambA. Van 1282 tot 1285 is Marco Polo zelfs gouverneur van de grote stad Sangui (Nanking).

Marco Polo bij chan KoebilaiNa zeventien jaar krijgt Marco Polo toestemming uit het gebied te vertrekken.
In 1295 keert hij, als rijk man, terug in Venetië.
De terugreis liep via de Zuidchinese Zee, Sumatra, Java, de Straat van Malakka, Ceylon (Sri-Lanka), naar Ormoez.
Hier gingen de Polo's aan lanD. Via Armenië, Trebizonde en Constantinopel bereikten ze uiteindelijk Venetië.

Van september 1298 tot juli 1299 zit Marco Polo gevangen, nadat Genuezen de Venetianen bij Curzola hebben verslagen.
In zijn cel heeft Polo alle tijD. Hij dicteert het verhaal van zijn verre reizen aan celgenoot Rustichello van Pisa, die de verhalen in het Frans opschrijft.
Het werk wordt bekend onder de naam Il Milione of 'Boek der miljoenen wonderen'.

Kaart van de route die Marco Polo zou hebben afgelegdDe beschrijving van de reizen van Marco Polo waren van grote waarde voor de Europeanen die tot op dat moment nog bijna niets wisten over Azië.
Bekend is dat de beroemde ontdekkingsreiziger Columbus zich door het boek liet inspireren.

Sommige geschiedkundigen betwijfelen of Marco Polo de reizen zoals die staan beschreven in het boek wel gemaakt heeft.
Sommigen menen dat hij nooit verder is gekomen dan Perzië en de informatie over de verder gelegen streken daar via horen zeggen opdeeD.

Eigen volk :      Lodewyckx Jan      Biografie

 

Eigen volk bevat honderd portretten van Vlamingen van de meest diverse pluimage.
Voor u in beeld gebracht door evenveel auteurs en fotografen.
Honderd portretten van mensen die zich hier eigen voelen, zich hier thuis voelen.
Van volk dat van overal kwam, zijn wortels elders had maar hier geboren werd, dat wegging en weer teruggekomen is.
Of van mensen die hun oorsprong niet kunnen achterhalen.
Voor hun levensavonturen kun je alleen maar respect opbrengen.
Ook al is deernis soms niet ver weg als het om tragische verhalen gaat.

 De meesten vertellen hier voor het eerst hun levensverhaal, ook al zijn sommigen in Vlaanderen zeer bekende en zeer aanvaarde gezichten.
Maar alle honderd hebben ze één ding gemeen: ze zijn deel van een wereldwijde, nooit aflatende odyssee van mensen die hun geluk niet konden of mochten vinden op de plek waar ze werden geboren.
Ze zijn allemaal eigen volk.

Machiavelli      ?      Biografie

Leven en werk van Niccolo Machiavelli (1469 - 1527)

Niccolo Machiavelli werd geboren op 3 mei 1469 in Firenze (Italië).
Deze Florentijn is een van de bekendste historische figuren wat betreft het politieke denken.
Machiavelli kwam uit een oude en welgestelde burgerlijke familie.
Zijn vader, die jurist en financieel expert was, en zijn moeder, die eveneens uit een oude Florentijnse familie afkomstig was, gaven hem een voortreffelijke opvoeding.
De jonge Machiavelli studeerde rechten.
Het was het tijdperk van Lorenzo de Medici (1449 - 1492), bijgenaamd 'Magnifico'.

Na de dood van Lorenzo werd zijn opvolger, Piero de Medici, door een volksopstand in 1494 uit Firenze verjaagD. In de vier jaar daarna werd de stad geregeerd door de dominicaan Savoranola, die een dicht bij het volk staande puriteinse republiek stichtte.
Savonarola werd door de paus als ketter veroordeeld en stierf in 1498 op de brandstapel.
In de nieuwe, gematigde republiek die volgde, werd Machiavelli secretaris van de kanselarij en niet veel later ook kanselier van de 'Raad van Tien'.
In zijn ambt deed hij waardevolle ervaring in de politieke praktijk op.
Hij had vooral met buitenlandse politiek te maken en met de oorlog tussen Florence en PisA.

Machiavelli was een man die leefde voor politiek en patriottisme.
Maar vandaag wordt hij vooral in verband gebracht met corruptie en totalitaire regimes.
De reden hiervoor is zijn pamflet Il Principe (De Prins), dat hij schreef om respect te krijgen van de Medici's.
Toen Machiavelli zijn verhandeling Il Principe schreef, was Italië een verscheurd lanD. Er braken geregeld oorlogen tussen steden uit; eenheid was ver te zoeken.
Naar zijn mening kon het land alleen gered worden door een absolute monarchie.
De vorst diende voor alles te streven naar macht en stond boven elke moraal.
Macht was een doel waarvoor alle middelen geheiligd waren, inclusief moord en verraaD. Politiek was succesvol als de macht werd gehandhaafd en vergroot.
Godsdienst beschouwde hij als een verzinsel en een vorm van bedrog.
Machiavelli's ideeën zijn altijd omstreden geweest en worden met cynisme, sluwheid en machtswellust geassocieerD. Ze vertonen echter de kenmerken van de Renaissance in die zin dat Machiavelli het reilen en zeilen van een staat verklaarde uit menselijke driften en strevingen.
Zelfhandhaving en machtsvermeerdering is het enige beginsel voor politiek handelen, alle middelen - moreel en immoreel - zijn daartoe geoorloofd, immorele middelen blijken immers dikwijls het meest succesvol.
Politicus moet mens, die dom en zwak is, uitbuiten.
Recht wordt begrensd door staatsgrenzen.
Tussen staten onderling bestaat geen enkele moraal of recht.

Anderen zien hem eerder als de grondlegger van de moderne politieke wetenschap.
Volgens hem was de politiek niet ondergeschikt aan de theologie, maar direct aan de ervaring, zoals hij die zelf in dienst van de staat had verworven.
Op politiek vlak was hij een tegenstander van de paus en van de clerus.

Zijn tweede bekende boek is de Discorsi sopra la prima deca di Tito Livio (Verhandelingen over de eerste tien boeken van Titus Livius).
Machiavelli werkt hierin de thema's die hij in Il Principe kort en schetsmatig behandeld, veel dieper uit.
De Discorsi is het grote werk over de geschiedenis van Rome uit de eerste eeuw na Christus.
Het bestaat uit drie delen.
In deel 1 behandelt Machiavelli de Romeinse constitutie (in de brede zin van politeia, D.w.
z.
regime), in deel 2 de externe expansie van de Romeinen en in deel 3 de betekenis van individueel leiderschap voor de Romeinse Republiek.
Hij spreekt de taal van Livius, namelijk het klassieke republikanisme, maar keert haar ondersteboven en binnenstebuiten.
Waar het klassieke republikanisme virtus, honor, fides, iustitia en temperantia ziet als de oorzaak van de groei en bloei van de Republiek en van staten in het algemeen, stelt Machiavelli dat het macht en kracht, bedrog en geweld zijn die de grondslag vormen van succes en roem.
Tegenover de antieke moralistische spookjes stelt hij een realistisch beeld van staat en recht.

Machiavelli stierf op 22 juni 1527.

Er is geen held voor nodig      Schwarzkopf Norman      Biografie

Slechts uiterst zelden manifesteert zich iemand met zoveel charisma en zoveel meeslepend leiderschap, en die zo tot de verbeelding van de hele wereld spreekt, als H.
Norman Schwarzkopf, de commandant van de geallieerde troepen in de Golfoorlog in 1991.

Generaal Schwarzkopfs uiterst boeiende autobiografie onthult het volledige verhaal van zijn leven en carrière, in een boek dat even openhartig als controversieel is.

Hij schrijft over zijn jeugdjaren in Amerika, het Midden-Oosten en Europa, de complexe familieverhoudingen en zijn leerjaren op West Point.

Ook de gebeurtenissen en emoties in Vietnam en in de 'duistere jaren' die daarop volgden komen aan bod, evenals zijn soms moeizame contacten met het Pentagon.
Bovendien schuwt generaal Schwarzkopf niet de tijden van persoonlijke crisis tijdens zijn bijna veertigjarige carrière eerlijk te behandelen.

Cervantes      ?      Biografie

Miguel de Cervantes Saavedra (Alcázar de San Juan, 29 september 1547 – Madrid, 23 april 1616) is één van de belangrijkste roman- en toneelschrijvers uit de Spaanse literatuur.
Hij schreef een twintigtal toneelwerken, maar is vooral bekend geworden door zijn boek Don Quichot van La Mancha (El ingenioso hidalgo Don Quixote de la Mancha).

 Biografie

Cervantes was van bescheiden afkomst: zijn familie leefde in het Spaanse Alcázar de San Juan en volgde nooit een universitaire opleiding.
Hoewel hij katholiek was, maakte zijn deels joodse afkomst dat hij scheef werd aangekeken in het Spanje van de toen strenge contrareformatie.
In 1569 verliet hij Spanje en ging naar Italië waar enkele elegieën werden gepubliceerD. Als lid van het Spaanse leger vocht hij mee tegen de Ottomanen in de Slag bij Lepanto in 1571.
In de gevechten verloor hij het gebruik van zijn linkerarm en werd vanaf toen el manco de Lepanto (de éénarmige van Lepanto) genoemd, hoewel de arm niet geamputeerd werD. Hij keerde echter niet naar Spanje terug, maar vertrok naar de Spaanse Nederlanden (waarschijnlijk was hij nog steeds soldaat).
Toen hij daarvan terugkeerde in 1575 werd hij door piraten uit Algiers (in Algerije) gevangengenomen.
Hij verbleef 5 jaar in gevangenschap en werd in 1580 vrijgelaten toen zijn losgeld was betaalD.

Terug in Spanje huwde hij met Catalina de Salazar y Palacios (1584) en publiceerde La Galatea in 1585.
Korte tijd was hij actief als leverancier en belastingambtenaar.

In 1597 begon hij met het schrijven van zijn meesterwerk, Don Quichot, toen hij gevangen zat voor schulden in SevillA. In 1605 publiceerde hij het eerste deel: El Ingenioso Hidalgo Don Quixote de la Mancha, in hedendaagse spelling Quijote en in het Nederlands De vernuftige edelman Don Quichot(te) van La ManchA. Het tweede deel verscheen pas 10 jaar later, in 1615.
In die tussentijd voltooide hij ook Novelas Ejemplares (De voorbeeldromans), een collectie van 12 korte verhalen.
Nog in 1615 gaf hij Ocho Comedias y Ocho Entremeses Nuevos Nunca Representias uit, hoewel zijn beroemdste toneelstuk, La Numancia, onveranderd bleef tot in de 18e eeuw.

De roman Don Quichot was weliswaar succesvol, maar Cervantes verloor de daardoor verworven inkomsten weer waardoor hij in 1616 in armoede kwam te overlijden in MadriD. Na zijn dood werd zijn roman Los Trabajos de Persiles y Sigismunda uitgegeven.
Dit minder bekende verhaal wordt door kenners unaniem als veel beter beoordeeld dan 'Don Quichot'.

Tony Blair      Blair Tony      Biografie

 

Oud-premier Tony Blair blijft in zijn memoires overtuigt van zijn grote gelijk.

Tony Blair bezorgde boekhandels in Londen op 1 september een Harry Pottermoment.
Er stonden nog net geen rijen op de stoep voor een exemplaar van zijn lang verwachte memoires, maar voorraden werden ’s nachts aangevoerd en etalages in het donker verbouwD. Er mocht geen flard uitlekken en voor een grote boekhandel werd zelfs even betoogd tegen de ‘oorlogsmisdadiger’.

De auteur zelf was op de grote dag niet in het lanD. Hij zat in Washington mee aan bij het diner dat Barack Obama aanbood, naar aanleiding van de nieuwe gesprekken over vrede in het Midden-Oosten.
Blair is sinds zijn vertrek uit Downing Street drie jaar geleden de gezant van het zogenaamde kwartet – de Verenigde Naties, de Verenigde Staten, de Europese Unie en Rusland – in de ontvlambare regio.
Hij brak in die baan geen potten, maar het was niet zo gek dat hij werd gevraagD. Blair voerde als premier niet alleen oorlog: katholieken en protestanten werden het in zijn ambtsperiode eens over gedeeld bestuur in Noord-IerlanD.

Tony Blair was tien jaar premier van het Verenigd Koninkrijk en hij won drie opeenvolgende algemene verkiezingen.
Hij blies de vermolmde socialistische partij nieuw leven in en positioneerde zijn New Labour sterk in het politieke centrum met een fris links-liberaal programmA. Wat hij in zijn eerste ambtstermijn aan sociale hervormingen en decentralisering voor elkaar kreeg, was geen rechtse agendA.

De memoires verschenen toevallig op de dag dat Obama het einde afkondigde van de Amerikaanse gevechtsopdracht in Irak.
Die oorlog maakte van Blair in de tweede helft van zijn premierschap een omstreden politicus.
Hij volgde de toenmalige Amerikaanse president George W.
Bush in zijn dwaze, ideologische strijd en hij vond het nodig om die strijd met leugens te rechtvaardigen.
Het spreekt vanzelf dat Blair ook nu nog bij die beslissing blijft – het tegendeel zou hebben verbaasD. Het is ook geen grote verrassing dat hij uithaalt naar zijn opvolger Gordon Brown.
Blair geeft in het hele, dikke boek overigens maar één fout toe: dat hij de vossenjacht verbooD.

Het ging Blair als premier geleidelijk meer over de vorm van de politiek dan over de inhouD. In het laatste hoofdstuk kapittelt hij zijn partij en prijst hij de zware sanering die de conservatief-liberale regering van David Cameron voorbereidt.
Zijn vroegere kiezers worden daarvan nochtans de eerste slachtoffers.
De kandidaten die zich opmaken voor de verkiezing later deze maand van een nieuwe leider van Labour wisten vorige week niet hoe snel ze zich van de tekst van Blair moesten distantiëren.

De waarheid is dat Blair zelf ook geen vierde verkiezing op rij had gewonnen.
Zijn tijd zat erop.
De politieke slinger sloeg terug.
Het is daarom wel erg gemakkelijk om de schuld in de schoenen van zijn opvolger te schuiven, die door Irak een bitter verdeelde partij in handen kreeg en al snel met een crisis in de financiële sector moest afrekenen.
De oorlog in Irak, zei Barack Obama vorige week, duwde Amerika financieel en economisch in de put.
Tony Blair heeft net iets te veel bochten gemaakt om wie dan ook met de vinger te wijzen.

De inhoud van het boek werd tot de publicatiedatum zorgvuldig geheim gehouden.
Tony Blair doet in Memoires onthullende uitspraken over Gordon Brown, de oorlog in Irak en zijn persoonlijke leven.
Naast een beschrijving van zijn jaren als premier geeft hij vooral zijn visie op modern leiderschap.

Blair behoort tot de belangrijkste wereldleiders van de laatste tien jaar.
Zijn politieke leven beslaat een ongemeen boeiende periode en is verweven met tal van ingrijpende gebeurtenissen en beslissingen.
De eerste jaren van zijn premierschap leken een aaneenschakeling te zijn van hoogtepunten – van zijn optreden na de dood van prinses Diana tot aan de oplossing van de Ierse kwestie.
In later jaren werd zijn politieke carrière overschaduwd door enkele fel bekritiseerde, omstreden beslissingen, met als dieptepunt zijn besluit de Amerikanen te volgen in de oorlog in Irak.
Dat Blairs memoires tot de interessantste politieke geschriften van deze tijd zullen behoren, leidt geen twijfel.

De Britse oud-premier Tony Blair werd soms ; ;helemaal gek ; ; van zijn minister van Financiën en opvolger Gordon Brown.
Dat schrijft (pdf) Blair in zijn vandaag verschenen autobiografie 'A Journey: My Political Life'.

Blair legt de schuld van de verloren parlementsverkiezingen geheel bij Brown.
Die heeft het sociaal-democratische Labour te veel naar links opgeschoven en denkt dat de staat de oplossing is.

Hoewel Blair Brown roemt om zijn analytische vermogen en politieke calculaties, schrijft hij ook dat Brown iemand is met nul emotionele intelligentie of politiek gevoel.

Irak

Blair zegt geen spijt te hebben van de Brits-Amerikaanse aanval op het Irak van Saddam Hussein in 2003.
; ;Ik kan geen spijt hebben van het besluit de oorlog te beginnen ; ;, schrijft Blair (pdf).
; ;Wat ik wel kan zeggen is dat ik nooit had verwacht wat voor nachtmerrie het zou worden ; ;.

Twee weken geleden ontstond ophef over Blairs voornemen om al het geld dat hij aan de boek gaat verdienen, te schenken aan een militair revalidatiecentrum.
Tegenstanders noemden het bloedgeld, waarmee Blair zijn geweten probeert te zuiveren.

In een interview met de krant The Guardian zegt Blair dat hij al besloot om het geld te schenken toen hij aftrad als premier.

Drank

Elders in het boek biecht Blair op dat hij meer alcohol ging gebruiken om met de druk van zijn premierschap om te kunnen gaan.
Hij dronk een glas whisky voor het eten, gevolgd door een halve fles wijn.

Macht verschroeit alles: hooggestemde idealen, partijvriendschappen, ethiek.
Dat ben ik, los van de gebeurtenissen op het wereldtoneel – 9/11, 'the war on terror', de beurscrash en de crisis – een steeds boeiender wordende rode draad doorheen de memoires van Tony Blair gaan vinden.
Ook 's mans obsessie met de media, in al hun vormen en verschijningen, kleurt de 762 pagina's.
Wanneer Blair verneemt dat Prinses Diana in Parijs tegen een brug is geknald, steekt hij meteen de stekker in de mediamachine, roept zijn voorlichters en spindoctors bij elkaar om uit de zee van verdriet die Albion net niet onder water zet, een slaatje ten eigen glorie en bate te slaan.

 Ook in de oorlog met Gordon Brown spelen de kranten – de tabloids voorop – een belangrijke rol.
Op elke redactie hebben beide protagonisten van het koningsdrama dat zich aan de top van Labour en in Downing Street voltrekt, hun mannetjes zitten.
Die signaleren waar en wanneer er bezwarende, lovende, vileine, onthullende stukken zitten aan te komen.
De eerste macht loopt aan de leiband van de vierde macht: niet alleen over het Kanaal een verontrustende ontwikkeling.

 Politiek is niet voor doetjes, ook ten onzent niet.
Maar om op dit niveau tegen een hels en slopend ritme mee te draaien, moet je fysieke, intellectuele en emotionele constructie uit hardhout, ijzer en staal vervaardigd zijn.
Voor watjes gaat de deur van 'de 10' niet open.

Gaat niet, bestaat niet      Branson Richard      Biografie

Richard Branson, grote baas van Virgin, is een van de meest succesvolle ondernemers ter werelD. Dit ondanks, of waarschijnlijker, dankzij zijn ietwat excentrieke gedrag.
Want waar je op business schools leert om te kijken naar kerncompetenties van je bedrijf, om vervolgens op basis hiervan voorzichting nieuwe, gerelateerde producten te introduceren, doet Branson er niet moeilijk over om zijn Virgin platenimperium uit te breiden met een vliegtuigmaatschappij (daarbij reus BA aanvallend), of een cola-merk.

  ; ;Screw it, let's do it ; ;, is zo een beetje het motto van Branson die op de een of andere manier overal mee weg komt.
Opvallend is ook dat hij zeer veel beslissingen neemt die bergen met geld kosten en zo een beetje elk ander bedrijf failliet hadden laten gaan.
Niet bij Branson.

 Hoe doet hij dit? Hoe krijgt hij het voor elkaar om zo een persoonlijkheids-mythe op te bouwen waardoor hij zo een beetje overal succesvol in is.

Het boek ; ;Gaat niet bestaat niet ; ; geeft een klein inzicht in de Branson methode van het zakendoen.
Een klein inzicht, want hoewel de 250 pagina's vol staan van voorbeelden, uitleg en toelichting, blijft duidelijk dat dit boek meer inspiratie is dan een ; ;how-to ; ;.
Gelukkig maar, want het gemiddelde ; ;How-to ; ; boek is nogal doorzichtig.
En ; ;Gaat niet bestaat niet ; ; is bijna een jongensboek.
Branson, de grote belhamel, heeft zin om iets te doen, en doet het vervolgens, zonder te luisteren naar de conventies en naar ; ;wat hoort ; ;.
Hij werkt hierbij keihard en omringt zich met de juiste mensen, waardoor hij inderdaad uitermate succesvol is.

 

Ik denk dat iedereen wel wat goede lessen uit dit boek kan trekken.
Maar er is nog iets meer nodig willen we allemaal even succesvol worden als Branson.

Proust      De Diesbach Ghislain      Biografie

 

Een snob, een leugenaar, een ingebeelde zieke, maar ook een genie, een groot schrijver, een meedogenloos observator en een fabuleus causeur: in Proust geeft Ghislain de Diesbach een scherp beeld van Marcel Proust en schetst hij een fascinerend portret van de tijd en wereld waarin Proust leefde.
Deze biografie, die zelf de meeslepende toon, de humor en de stijl van een roman heeft, vertelt smeuïg over de Parijse salons en de mensen die van invloed zijn geweest op Prousts leven en gevoelens.
Met de romancyclus Op zoek naar de verloren tijd heeft Proust zijn eigen legende geschapen.
Diesbach ontrafelde die legende en schreef het geslaagde verhaal van een mislukt leven.

Valentin-Louis-Georges-Eugène-Marcel Proust (Auteuil, 10 juli 1871 – Parijs, 18 november 1922) was een Franse intellectueel, romanschrijver, essayist en criticus.
Zijn vader was een bekende hoogleraar in de medicijnen.
Zijn moeder kwam uit een rijke Joodse familie.
Vanaf zijn negende levensjaar heeft hij last gehad van astmA. Op zijn 51ste stierf hij, nadat hij kou had gevat.

 Gezondheid

Proust was vanaf zijn negende levensjaar astmatisch en had sindsdien een zwakke gezondheid die hem ernstig belemmerde in bijna alle facetten van zijn leven.
Hij was hierdoor overgevoelig voor zijn omgeving en was daardoor zeer precies omtrent zijn woning en de hotels waarheen hij op reis ging, als hij überhaupt daartoe al in staat was.
Bekend is dat Proust, als hij uitging, altijd zeer warm gekleed was, ook in de zomer.
Zijn zwakke gezondheid speelt tevens een rol in Op zoek naar de verloren tijd (zijn belangrijkste roman in zeven delen, zie hieronder).
Zo is de verteller lange tijd niet in staat naar Venetië te reizen waardoor deze stad in zijn verbeelding een haast mytische status krijgt.

Homoseksualiteit

Gedurende zijn tienerjaren kwam Proust erachter dat hij homoseksueel was.
Opvallend is dat de verteller uit Op zoek naar de verloren tijd echter hetero is en zijn liefde uitsluitend op vrouwen richt.
Toch speelt homoseksualiteit een belangrijke rol in zijn werk (met name in het vierde deel ; ;Sodom en Gomorra ; ;).
De verteller is echter slechts een getuige van de homoseksuele relaties om hem heen en speelt er geen enkele rol in.
Proust heeft zijn homoseksualiteit altijd voor het publiek verborgen gehouden en slechts zijn vrienden waren ervan op de hoogte.
Tegenover zijn goede vriend en collega schrijver André Gide heeft Proust het tegen het einde van zijn leven wel betreurd dat hij hierover niet meer openheid had getoonD.

 À la recherche du temps perdu

 

Manuscript van A la recherche du temps perdu.
Zijn belangrijkste werk is À la recherche du temps perdu (Op zoek naar de verloren tijd).
Proust begon het werk in 1909 en eindigde het vlak voor zijn dood in 1922.
De laatste drie delen zijn geredigeerd door zijn broer Robert.
A la recherche du temps perdu beslaat met zeven delen zo'n 3000 pagina's en bevat meer dan 200 figuren.
Proust wordt dankzij dit werk gerekend tot de grootste romanschrijvers van de twintigste eeuw.

Een verteller met de naam 'Marcel' vertelt in Op zoek naar de verloren tijd op een associatieve wijze vanuit de eerste persoon enkelvoud over zijn leven: ouders, liefde, het snobisme van de Franse society van het fin-de-siècle en de invloed van de Dreyfus-affaire daarop en de liefde voor de kunst en natuur.
Centraal staat de geestelijke ontwikkeling die de hoofdpersoon onder invloed van al deze dingen doormaakt tot hij uiteindelijk tot het schrijverschap komt in het laatste deel, De tijd hervonden.

Bekend is de zogenaamde 'madeleine-scène': de verteller eet een koekje dat in de bloesemthee is gedoopt.
De smaak die hij lang niet geproefd heeft activeert zijn geheugen en langzaam komen alle herinneringen aan het dorpje Combray (in werkelijkheid gecombineerd uit de plaatsjes Illiers en Auteuil) waar hij in zijn jeugd veel tijd doorbracht bij zijn oud-tante Leonie naar boven.

Ter ere van Proust heet Illiers thans officieel Illiers-Combray

[bewerk] Bibliografie

Portraits de femmes

1896 Les plaisirs et les jours

1913-1927 À la recherche du temps perdu of Op Zoek Naar de Verloren Tijd

1913 Du côté de chez Swann (De Kant van Swann)

1918 À l'ombre des jeunes filles en fleurs (In de Schaduw van de Bloeiende Meisjes)

1920 Le côté de Guermantes (De Kant van Guermantes)

1922 Sodome et Gomorrhe (Sodom en Gomorra/Pédérastie)

1923 La Prisonnière

1925 Albertine disparue (originele titel: La fugitive) (De Voortvluchtige)

1927 Le temps retrouvé (De Tijd Hervonden)

1919 Pastiches et mélanges

1954 Contre Sainte-Beuve

1954 Jean Santeuil ;

Virussen      Levine      Biologie

 

Virussen zijn overal en altijd aanwezig, maar waarom ben je dan niet altijd ziek? Hier bestaan verschillende verklaringen voor.
Niet alle virussen in de lucht zijn in staat om jouw cellen te infecteren en bovendien heeft je lichaam zijn eigen afweermechanisme; het immuunsysteem.
Daarnaast zijn de meeste mensen in westerse landen gevaccineerd tegen een aantal virale ziekten, zoals polio en hepatitis B. Door middel van vaccinatieprogramma’s worden soms goede resultaten bereikt, de pokken als menselijke ziekte komt bijvoorbeeld niet meer voor.
Maar hoe werkt nu een vaccin en welke rol speelt biotechnologie hierin? Traditioneel wordt een geïnactiveerd of verzwakt virus in de mens geïnjecteerd waardoor het immuunsysteem antistoffen gaat maken gericht tegen dit specifieke virus.
Met de opkomst van de moderne biotechnologie zijn ook andere mogelijkheden om te vaccineren ontstaan.
Alle soorten vaccins, of ze nu op traditionele of biotechnologische wijze geproduceerd zijn, zorgen ervoor dat je weerstand opbouwt en niet meer ziek wordt.

Bronnen op Internet

Virussen en ziek worden

Virussen zijn “deeltjes“ op het grensvlak tussen leven en levenloos; ze kunnen zich namelijk niet zelfstandig voortplanten en hebben geen eigen stofwisseling.
Een virus is tussen de 20 en 2000 nm groot, veel kleiner dus dan een cel uit het menselijk lichaam.
Er bestaan vele verschillende soorten virussen , die zowel mensen, dieren, planten en schimmels als micro-organismen kunnen infecteren.
Een virus is gastheerspecifiek  en kan dus maar een beperkt aantal soorten organismen infecteren.
Als een virus een cel infecteert , wordt alles in die cel aangewend om de vermenigvuldiging van het virus mogelijk te maken.
Als de gastheer heel veel nieuwe virussen gemaakt heeft, barst de gastheercel open en kunnen de nieuwe virussen andere cellen infecteren.
Een virus parasiteert dus zijn gastheer.
Wil je meer weten over virussen, kijk dan eens in het dossier Virussen van VWO-campus.

Vaccins en hun werking

Om een virus infectie te voorkomen is je immuunsysteem  actief.
Speciale cellen, ook wel macrofagen genaamd, zorgen dat lichaamsvreemde stoffen (antigenen), waaronder virussen, uit je lichaam verwijderd worden.
Macrofagen doen dit door antigenen op te nemen, ook wel fagocytose genoemd, waarna de antigenen binnen de cel worden vernietigD. Vervolgens worden virale eiwitten, of antigenen, aan zogenaamde lymfocyten aangeboden door de macrofaag.
Deze lymfocyten zorgen vervolgens voor de productie van antilichamen om een infectie af te slaan.
Juist deze antilichamen zorgen in toekomstige infecties voor het snel onschadelijk maken van het virusdeeltje.
Daarom blijft na een infectie altijd een deel van de lymfocyten achter die het virus onthouden, zogenaamde geheugencellen.
Met een inenting ofwel vaccinatie wordt een immuunrespons opgewekt, slim gebruik makend van dit soort geheugencellen, om ervoor te zorgen dat een virus vroegtijdig uit het lichaam wordt verwijderD.Een vaccin bestaat traditioneel uit inactief of afgezwakt virus (of een mengsel van verschillende soorten virussen) of delen van een virus (bijvoorbeeld manteleiwitten), waardoor deze geen ziekten meer kunnen veroorzaken.
Tegen een aantal veel voorkomende en gevaarlijke virale ziekten, zoals pokken, polio en mazelen, wordt de bevolking sinds 1952 grootschalig ingeënt, dit wordt het rijksvaccinatieprogramma  genoemD. Recente uitbraken van epidemieën zoals SARS , maar ook dierlijke epidemieën zoals de vogelpest en MKZ  laten weer het belang van vaccinatie zien om epidemieën te voorkomen (voor meer informatie over MKZ zie ook het dossier biologische aspecten van Mond- en Klauwzeer).
Tegenwoordig bestaan er veel meer soorten vaccins en wordt er nog steeds veel onderzoek gedaan naar nieuwere vaccinatiemethoden met behulp van biotechnologie, deze zullen hieronder beschreven worden.

Recombinant antigenvaccin of subunit vaccin

Het principe van deze techniek is dat het virale gen, dat codeert voor een immunogeen eiwit (ofwel antigeen), getransleerd wordt in bacteriën, gisten of dierlijke cellen voor de productie van dit eiwit.
Het immunogene eiwit kan vervolgens opgezuiverd worden uit de zogenaamde transgene organismen  en gebruikt worden voor het ontwikkelen van een vaccin.
Deze methode voor vaccinproductie wordt onder andere bekeken voor de ontwikkeling van hepatitis B vaccins .

Recombinant vectorvaccin

Het blijkt mogelijk om genen van eiwitten, die een sterke immuunrespons opwekken, van bepaalde virussen te introduceren in een afgezwakt drager virus (dit virus is dus niet in staat iemand ziek te maken), ook wel vector genaamD. De vector met toegevoegde virale genen vermenigvuldigt zich vervolgens in een gastheer.
Hierdoor zorgt de vector indirect voor de productie van de virale eiwitten, die uiteindelijk tot een immuunrespons zullen leiden.
Een voorbeeld hiervan is het onderzoek naar een vaccin tegen HIV, het zogenaamd ALVAC  vaccin, waarbij het kanariepokken virus als vector wordt gebruikt.
Maar het is zelfs denkbaar om een vaccin te maken op basis van een “levend” virus.
Dit virus is zo afgezwakt dat het de mens niet meer kan ziek maken, maar slechts eenmaal in staat om een cel te infecteren en kan bovendien ook de genetische code bevatten voor een ander viraal eiwit.
Op die manier krijg je dus eigenlijk een twee-in-één vaccin.
Een aardig voorbeeld hiervan is het onderzoek naar een gecombineerd vaccin tegen dengue  of knokkelkoorts en het westnijlvirus .
Dit werkt in zo verre anders dan het gewone afgezwakte virus aangezien het hier gaat om een levend verminkt virus met eventueel de genetische code voor virale eiwitten van een ander virus, terwijl bij het bij het afgezwakte drager virus om een vector gaat die de virale eiwitten van een ander virus produceert.

DNA Vaccin

Een DNA vaccin bestaat uit circulaire DNA stukjes (plasmiden) die coderen voor een viraal gen, die vervolgens een immuunrespons kan veroorzaken in de gastheer.
Het DNA vaccin wordt direct in de spier van de ontvanger gespoten.
Dit DNA wordt vervolgens opgenomen door spiercellen, wat vervolgens leidt tot een krachtige immuun respons.
Onderzoek naar een dergelijk vaccin tegen Ebola  wordt op het ogenblik met enig succes uitgevoerD.

‘Synthetic peptide vaccins’

Bij deze techniek worden stukjes eiwitten ofwel peptiden geproduceerd, die vervolgens direct in vaccins gebruikt kunnen worden.
Deze techniek is nogal gecompliceerd aangezien het nogal veel kennis van de immuunrespons vereist.
Niet alle peptiden wekken een immuunrespons op.
Een succesvol synthetisch peptide vaccin bestaat dus uit een specifiek stuk peptide van het virus dat een immuunrespons kan opwekken.
Met een synthetische peptide vaccin  zijn al positieve resultaten behaald bij de bestrijding van huidkanker ofwel melanomas bij de mens.

Multivalent subunit vaccins

Eén van de problemen bij synthetic peptide en subunit vaccins is dat deze vaccins slechts in beperkte mate in staat zijn om een immuunrespons op te wekken doordat deze immunogene eiwitten (of delen van eiwitten) niet gedetecteerd worden door macrofagen.
Verschillende technieken kunnen voor een krachtiger immuun respons zorgen tijdens vaccinatie, namelijk:1.
Een antilichaam-antigeen matrix, waarbij antilichamen specifiek tegen het peptide ofwel antigeen worden gebruikt om het antigeen te presenteren aan macrofagen.
Het systeem werkt als volgt: de vaste matrix bestaat uit een Staphylococcus aureus bacterie die middels zogenaamde Fc receptoren antilichamen aan de celmembraan binden.
Deze antilichamen binden op hun beurt weer met een specifiek antigeen.
Het gehele antilichaam-antigeen complex kan vervolgens gebruikt worden voor het opwekken van een krachtigere immuunrespons.
2.
Immunostimulerende complexen (immunostimulating complexes afgekort als ISCOMs ), liposomen  of micellen , die gevormd kunnen worden zodanig dat ze dienen als antigeen-aflever partikels doordat de antigenen gevangen worden in de structuren van deze partikels.
3.
Virus Like Particles (VLP’s ) zijn virusdeeltjes, meestal bestaande uit een type manteleiwit die assembleren zonder genetisch materiaal.
Zij vormen dus geen infectiegevaar.
Door specifieke antigenen te fuseren aan het gen van zo’n soort viraal manteleiwit, kunnen zogenaamde fusie eiwitten ontstaan.
VLP’s bestaande uit fusiemantel eiwitten zijn zodoende in staat om een antigeen specifieke immuunrespons op te wekken.
De bovenstaande drie technieken zijn voorbeelden van ‘multivalent subunit vaccins’.

Anti-idiotype vaccins

Tijdens een immuunrespons worden specifieke antilichamen gemaakt tegen antigenen.
Bij anti-idiotype vaccins  worden antilichamen tegen de antigeen specifieke antilichamen geproduceerD. Deze anti-idiotype antilichamen hebben hierdoor precies de “vorm” van het oorspronkelijke antigeen en zijn daardoor in staat om een immuunrespons op te wekken.

Marker Vaccins

De recente uitbraken van Mond- en Klauwzeer (MKZ), maar ook varkenspest  hebben het vaccinatiebeleid binnen de Europese Unie weer ter discussie gestelD. Het probleem is dat gevaccineerde dieren niet meer van niet gevaccineerde besmette dieren onderscheiden kunnen worden, doordat beide groepen dieren positief reageren op tests die de aanwezigheid van antilichamen nagaan.
Alleen is de aanwezigheid van antilichamen in een dier bij de ene groep het gevolg van een ziekteverwekker en bij de andere groep het gevolg van vaccinatie.
Daarom wordt er onderzoek  gedaan naar vaccinatiemethoden, waarbij onderscheid gemaakt kan worden tussen besmette dieren en gevaccineerde dieren.
Een markervaccin  is een vaccin dat het mogelijk maakt om zo’n onderscheid te maken.
Dat onderscheid wordt gemaakt op basis van een verschil in antilichaampatroon via een immuunrespons als gevolg van besmetting of als gevolg van vaccinatie.
Het verschil in antilichaampatroon wordt verkregen doordat met een vaccin een immuunrespons op basis van andere virale antigenen opgewekt kan worden dan tijdens een besmetting met het wildtype virus.

Vaccins adjuvanten

In de meeste gevallen is een vaccin op zich niet in staat om een significante immuunrespons op te wekken.
Na de eerste ontwikkeling van een vaccin wordt daarom ook onderzoek gedaan naar zogenaamde adjuvanten om de werkzaamheid van het vaccin te versterken.
Adjuvanten kunnen op drie manieren werkzaam zijn om de immuunrespons te beïnvloeden.
Ten eerste kan een adjuvant ervoor zorgen dat het vaccin langzaam vrijkomt, het werkt dan als een soort antigeen reservoir.
Hierdoor wordt de tijd dat het immuun systeem met een bepaald antigeen in aanraking komt aanzienlijk verlengd, waardoor het immuun systeem meer tijd heeft om een immuunrespons te genereren en bovendien zal deze immuunrespons langduriger zijn.
Ten tweede kan een adjuvant een interactie aangaan met cellen die betrokken zijn bij de immuunreactie, bijvoorbeeld macrofagen, en hiermee de immuunrespons stimuleren.
En ten derde kunnen adjuvanten ook de fagocytose door macrofagen bevorderen.
Adjuvanten zijn dus in staat om de mate of sterkte van de immunologisch respons flink te verhogen, terwijl het vaccin het antigeen aanlevert voor de immuunrespons.
Voor ieder nieuw vaccin moet weer onderzocht worden welk adjuvant  het meest geschikt zal zijn.
Bovendien is de keuze voor een adjuvant uit veiligheidsoverwegingen afhankelijk van het gegeven of het vaccin voor een mens of een dier bedoeld is.
De twee meest gebruikte adjuvanten op het ogenblik zijn Freunds adjuvant (alleen voor dieren) en aluminiumzout adjuvanten (toegestaan voor gebruik bij de mens).
Ook de eerder genoemde subunit vaccins kunnen als adjuvanten aangeduid worden, aangezien het adjuvant daarin verbonden is aan het antigeen.

De weg tot Vaccin

Wanneer de ontwikkeling van het vaccin goed gaat, moet deze vervolgens op grotere schaal geproduceerd gaan worden.
Tijdens het proces van ontwikkeling en productie van vaccins komen hierdoor verschillende vakgebieden met elkaar in aanraking.
Om te beginnen bestuderen moleculair biologen en celbiologen het virus en de manier waarop het virus de gastheer ziek maakt.
Op basis van deze informatie wordt vervolgens een keuze gemaakt voor een te ontwikkelen vaccintype.
Dit vaccin wordt in de laatste fase van ontwikkeling geproduceerd op grote schaal.
Virale of bacteriële eiwitten voor de productie van vaccins kunnen op diverse manieren verkregen worden:1.
In planten  (link: press releases 28 februari 2001, Plant Research International en RIKILT bereiken doorbraak in medicijnproductie in planten), bijvoorbeeld in aardappelknollen  of tomaten, sla en papaja ,2.
In eieren , 3.
In bioreactoren met insectencellen.

In het geval van vaccinproductie in planten kan het vaccin toegediend worden via de consumptie  van (het eetbare deel van) deze plant.
Het grote voordeel hiervan is de eenvoudige toediening van het vaccin.
Bovendien is deze methode kosten en tijd besparend omdat injecties hiermee overbodig worden.
Verder is het opzuiveren van het vaccin uit de plant niet nodig, iets dat wel nodig is bij de productie van vaccins uit eieren of met behulp van insectencellen.
Deze eetbare vaccins worden in het maag-darm kanaal afgebroken tot kleine eiwitsegmenten, die door de darmwand worden opgenomen.
Deze kleine eiwitsegmenten kunnen vervolgens zorgen voor een zeer effectieve inductie van het afweersysteem.
Het Laboratorium voor product- en procesontwikkeling van het RIVM is bijvoorbeeld een van de instituten die actief zijn bij het proces van vaccinontwikkeling tot productie op grote schaal.
Voordat het vaccin uiteindelijk geproduceerd en toegepast mag worden moet er getest worden of het veilig is.
Dit is dus een zeer belangrijke fase in het proces.
Uiteindelijk zijn procestechnologen verantwoordelijk voor de productie van een vaccin op grote schaal, waardoor het vaccin uiteindelijk voor iedereen beschikbaar wordt.

Architectuur in de natuur      Hildebrandt, Stefan en Tromba, Anthony      Biologie

Bespreking van de diverse verschijningsvormen van objecten in natuurkunde en biologie aan de hand van wiskundige principes.
Veel voorbeelden uit vlakke en ruimtelijke meetkunde.
Vooral vormen als optimale oplossingen spelen een belangrijke rol.

The surface of the Earth is ample half a billion km2 and there is 1.
39 billion km3 water.
So, if water was equally dispersed the Earth would be fully covered by a 2.
7km deep ocean (Fig.
1).
The 48m upper layer would be ice.
However, 29% is lanD. It contains 3% of all existing water, but 2/3 is frozen.

 

If all ice would melt by gobal warming sea level would raise 66m.

 

Areas like deserts receive less then 200mm, areas like tropical rain forests more then 2 000mm average per year (Fig.
3).

De DNA-code gekraakt      Shreene James      Biologie

In dit boek krijg je het intrigerend verhaal over het kraken van de code van het menselijk DNA.

In1998 zijn er twee instellingen die zich tot doel stellen de genetische code van de mens te ontrafelen.
Er is het, door de overheid gesteunde, Human Genome Project, dat denkt voor dit immens werk zeven jaren nodig te hebben.
Vervolgens kondigt Craig Venter in mei van datzelfde jaar aan dat hij een onderneming op poten gaat zetten die hetzelfde resultaat in drie jaar tijd zal bereiken.
Het doel is het biomedische onderzoek een gigantische hulp te bieden bij het zoeken naar medicijnen tegen genetische afwijkingen, zoals kanker.

Vanaf de aankondiging van Venter dat hij als eerste het menselijk genoom wil ontrafelen, volgt de auteur deze ambitieuze persoon.
Venter kiest voor zijn bedrijf de naam Celera, naar het Latijnse woord voor snelheiD. Hiermee geeft hij al van in het begin aan dat het er hem om te doen staat als eerste dit complexe wetenschappelijke probleem op te lossen.
De ’genomics’ was nog zo’n totaal nieuw vakgebied dat de meeste mensen, andere wetenschappers inbegrepen, er nooit van gehoord hadden.
In de eerste hoofdstukken komt de geschiedenis van de ontdekking van de genen aan boD. Dit is geen eenvoudig onderwerp en de auteur beschrijft het wel zeer uitvoerig.
Dat er hieraan ook een ware plejade van geleerden heeft meegewerkt, die allen met naam en functie worden genoemd, vergemakkelijkt het eerste deel van het boek niet.
Het verhaal loopt soms verloren in details en personages.
Situaties en onderzoekers laten ons op hun beurt verloren lopen in de complexiteit van het geheel.

Dat het onderzoek naar het DNA van de menselijke genen niet zo vlot verliep als eerst werd gedacht, wordt ons zeer uitvoerig toegelicht.
Zowel de immense uitgebreidheid van het onderzoeksgebied, de problemen met de benodigde infrastructuur van gebouwen en toestellen, de naijver tussen het HGP en de firma Celera als de financiële implicaties van de uitlatingen van Venter komen uitgebreid aan boD. Hier bovenop worden nog de vele medewerkers met hun functies en de bedrijven en overheidsinstellingen die een rol in deze ontdekkingsreis speelden, vermelD. De complexiteit van het onderwerp en de uitvoerige beschrijvingen ervan komen niet altijd de vlotte leesbaarheid van het boek ten goede.
Zoals de auteur trouwens halverwege het boek zelf vermeldt: ‘Theorie is de kunst van het boeiend maken van de werkelijkheiD.’

James Shreeve heeft een lofwaardige poging ondernomen om ons duidelijk te maken dat twee jaren intensief wetenschappelijk onderzoek het aanschijn van de toekomstige gezondheidszorg grondig zal wijzigen.
Dat deze ontdekkingstocht niet van een leien dakje verliep, toont hij aan met een minutieuze opsomming van alle problemen die dienden te worden opgelost.
Op het einde van het verhaal kunnen we enkel blij zijn dat deze wetenschappers, en Venter niet op z’n minst, dit tot een goed einde hebben gebracht.
Dat er nu nog veel te doen valt wordt ook expliciet vermelD. Misschien had de auteur echter een keuze moeten maken.
Ofwel een wetenschappelijk logboek samenstellen, dat voor de toekomst zeker zijn belang zou hebben, ofwel een spannend verhaal schrijven.
Te lang blijft het boek tussen deze twee uitgangspunten twijfelen, waardoor beide lezersgroepen misschien ontgoocheld zullen achterblijven.

Enzymen      Dressler David      Biologie

Structuur en functie van een enzym.

Enzymen zijn grote eiwitten die chemische reacties versnellen.
In hun bolvormige structuur draaien en vouwen zich een of meer polypeptideketens, waardoor een klein aantal aminozuren wordt samengebracht die vervolgens de actieve plaats op het enzym vormen.
Op deze plaats gaat het substraat een verbinding aan en vindt de reactie plaats.
Enzym en substraat slagen er niet in een verbinding aan te gaan als hun vorm niet precies overeenkomt.
Op deze manier wordt voorkomen dat een enzym een verkeerde reactie aangaat.
Het enzym wordt zelf niet beïnvloed door de reactie.
Zodra de reactieproducten zijn vrijgekomen kan het enzym weer een verbinding aangaan met een ander substraat.

enzym(v.
Gr.
en = in, zumè = zuurdeeg, gist) (oude naam ferment), biologische katalysator, dwz.
versneller van (bio)chemische processen die zich in levende organismen afspelen.

 

Door bemiddeling van deze biokatalysatoren kunnen de talloze, voor de levensverrichtingen essentiële, scheikundige processen ondanks de milde fysiologische omstandigheden (lage temperatuur, neutrale pH) tóch met hoge snelheid verlopen.

Het katalytisch vermogen van de enzymen is bijzonder groot: onder optimale omstandigheden verlopen de door enzymen gekatalyseerde reacties 108 tot 1011 maal zo snel als de overeenkomstige niet-enzymatische reacties.

Enzymen werken zeer specifiek, dwz.
dat één enzym slechts één soort chemische omzetting kan katalyseren.
Doordat er in het lichaam veel verschillende reacties plaatsvinden, is er ook een groot aantal verschillende enzymen.

In speeksel en darmsap komen enzymen voor die betrokken zijn bij de (spijs) vertering(bijv.
amylase dat suikers afbreekt en pepsine dat eiwitten afbreekt).

De snelheid van de enzymatische reactie neemt toe naarmate de hoeveelheid actief enzym groter is.
Door een nauwgezette regulatie van de actieve hoeveelheid van elk enzym is de levende cel in staat het verloop van elke reactie te reguleren en hierdoor wordt een strakke coördinatie van alle chemische reacties mogelijk.

Aangezien vrijwel alle biologische processen (synthese, groei, uitscheiding e.
D.) door enzymen gekatalyseerd worden, worden de fysiologische eigenschappen of het karakter van een levend organisme (van een levende cel) bepaald door de enzymen die erin aanwezig zijn.
Dat een levercel zich blijft gedragen als een levercel en nooit als een niercel (hoewel beide zijn ontstaan uit één enkele eicel) vloeit dus voort uit het feit dat een levercel een bepaalde verzameling enzymen bezit en een niercel een andere verzameling enzymen.
Dat een bepaalde cel bepaalde enzymen wel en andere niet bezit, komt doordat die cel alleen die bepaalde enzymen kan produceren.

  1.
WERKING

Voor de werking van de enzymen is het interne milieu van de levende cel niet vereist.
Ze kunnen dus na verbreking van de celstructuur worden geïsoleerd en gezuiverd en in de reageerbuis (in vitro) worden bestudeerD. Hieruit blijkt dat de katalytische eigenschappen van de enzymen verankerd zijn in hun structuur.

Het is gebleken dat het overgrote deel van de enzymen behoort tot de eiwitten.
Dankzij de sterk toegenomen kennis van de eiwitstructuur is het mogelijk geworden de uitzonderlijke eigenschappen van de enzymen te verklaren en te voorspellen.
Een eiwit blijkt te zijn opgebouwd uit een groot aantal verschillende bouwstenen (aminozuren), die in een vaste, specifieke volgorde aaneengeregen zijn.
De specifieke volgorde van de aminozuren in de eiwitketen is bepalend voor de wijze waarop de ketens bij gegeven pH e.
D. ruimtelijk worden opgevouwen.
Uitsluitend aan de aldus voorgeschreven ruimtelijke structuur danken de enzymen hun specifieke eigenschappen.
Verlies van deze ruimtelijke structuur (denaturatie) leidt dan ook tot activiteitsverlies.

Een enzym gaat met de om te zetten verbinding (het substraat) een complex aan, dat na afloop van de reactie weer uiteenvalt in product en onveranderd enzym.
De binding van het substraat vindt plaats aan één bepaalde plek op het ruimtelijk eiwitbouwsel, het actieve centrum.
De rangschikking van de aminozuren in en rondom dit actieve centrum is verantwoordelijk voor het katalytisch effect en de goede rangschikking van de bij de activiteit betrokken aminozuren is alleen bij de ene, unieke ruimtelijke eiwitstructuur gerealiseerD.

De ruimtelijke opvouwing van een eiwitketen is onder meer afhankelijk van de pH (zuurgraad) en dit verklaart de sterke pH-afhankelijkheid van de enzymatische activiteit.
De meeste enzymen zijn slechts in een zeer beperkt pH-gebied optimaal actief (het optimum ligt doorgaans bij pH 5–8).
Buiten dit pH-gebied verliezen de enzymen, soms op irreversibele wijze, hun activiteit.

In vele gevallen kan de katalytische werking van de enzymen worden verhoogd door bepaalde stoffen, die activatoren worden genoemD. Voorbeelden hiervan zijn thiolverbindingen (zoals mercapto-ethanol en cysteïne), maar ook tweewaardige metaalionen (Mg2+, Mn2+, Zn 2+ e.
D.).
Daarnaast zijn er stoffen die de activiteit van de enzymen al of niet reversibel verlagen (inhibitoren of remmers).

  1.
1 Co-factoren

De specificiteit van een complex enzym wordt bepaald door het apo-enzym; dit blijkt o.
m.
uit het feit dat verschillende enzymen (en dus met verschillende specificiteit) hetzelfde coënzym kunnen bevatten.

Uit onderzoek is gebleken dat naast enzymen die geheel uit eiwit bestaan ook enzymen voorkomen waarin zowel een eiwit- als een RNA-gedeelte aanwezig is.
Het RNA is essentieel voor, en in bepaalde gevallen zelfs de drager van, de katalytische activiteit.
Er is zelfs een geval bekend van een RNA-molecuul dat geheel zelfstandig een chemische reactie katalyseert.
Deze ontdekking is van groot belang in verband met theorieën over het ontstaan van het leven.
Hiermee wordt namelijk steun gegeven aan het idee dat de huidige, op eiwitten gebaseerde, levensprocessen ontstaan zijn uit processen gebaseerd op de biologische activiteit van (primitieve) RNA-moleculen (zie evolutie [algemeen, biologie]

  2.
INDELING

Door de vroegere Commission on Enzymes of the International Union of Biochemistry (nu: Commission on Biochemical Nomenclature of the IUPAC and the IUB) zijn de enzymen op grond van hun werking als volgt ingedeeld:

A. oxidoreductasen, deze katalyseren redoxreacties, zoals het reversibel onttrekken van waterstof(dehydrogenasen) en andere oxidatieprocessen (oxidasen);

B. transferasen, deze katalyseren de overdracht van groepen van de ene verbinding naar de andere (A+BC ? AC+B);

C. hydrolasen, deze katalyseren de hydrolytische splitsing van verschillende verbindingen, zoals van eiwitten (peptidasen), nucleïnezuren(nucleasen), vetten (lipasen), esters (esterasen), koolhydraten;

D. lyasen, deze katalyseren de niet-hydrolytische verbreking van bindingen, zoals de koolstof-koolstofbinding (aldolasen, decarboxylasen), de koolstof-zuurstofbinding (dehydratasen) en de koolstof-stikstofbinding;

e.
isomerasen, deze katalyseren isomerisatiereacties, zoals de overgang van L-alanine in D-alanine (racemasen) en de overgang van glucose in galactose (epimerasen);

f.
ligasen, deze katalyseren de vorming van bindingen (synthese) en worden dan ook wel synthetasen genoemD.

  3.
TECHNISCHE TOEPASSINGEN

Vele van oudsher toegepaste processen berusten op de werking van enzymen, zoals de bereiding van kaas, brood, alcoholische dranken en leer.
Daarnaast worden enzymen gebruikt o.
A. in de textielindustrie, bij de fabricage van papier en kleefstoffen, bij de zuivering van afvalwater en in wasmiddelen.

Enzymen worden zowel toegepast in 'ruwe' als in gezuiverde vorm; in dit laatste geval worden zij geëxtraheerd uit dierlijk of plantaardig materiaal: vnl.
bacteriecultures en daarnaast klieren, bladeren en schillen.

Gedurende de laatste jaren is ook de biotechnologische productie van enzymen sterk in opkomst.
Hierbij staan vooral enzymen in de belangstelling waarvoor de bronnen schaars zijn en enzymen die alleen met behulp van kostbare zuiveringstechnieken kunnen worden verkregen.

De productie van grote hoeveelheden enzym is relatief eenvoudig geworden door het gen voor het betrokken enzym via recombinant-DNA-technieken in te bouwen in een gemakkelijk te kweken organisme, zoals gist of een bacterie.

Een voorbeeld is de in Nederland ontwikkelde productie van het bij kaasbereiding belangrijke enzym chymosine (= rennine) m.
B.v.
gistcellen.
Deze techniek biedt bovendien de mogelijkheid om gerichte veranderingen in de structuur (aminozuurvolgorde) van het enzym aan te brengen en zo de eigenschappen van het enzym beter aan te passen aan de omstandigheden waaronder het moet worden gebruikt (protein engineering).

Synthetische biologie      Schrauwers Arno  & Poolman Bert      Biologie

Heel stilletjes is de moleculaire biologie in een nieuwe fase terechtgekomen, niet alleen van knippen en plakken van bestaand genetisch materiaal, maar nu ook de fase van leven als tekentafelproject: de synthetische biologie.

J. Craig Venter, mede-ontrafelaar van het menselijke genoom, heeft zich op de synthese van nieuw leven gestort.
In 2007 kondigde hij met veel aplomb aan dat zijn instituut een chromosoom van de bacterie Mycoplasma genitalium had gesynthetiseerD. In augustus 2009 meldde het instituut dat het een met behulp van een gist ‘gebouwd’ chromosoom van Mycoplasma mycoides, een familielid van M.
genitalium, had overgeplant in M.
capricolum.
Ondertussen, medio 2010, heeft Venter het voor elkaar: de ‘nieuwe’ bacterie JCV0.
2 is geboren.

De synthetische biologie begint met het nabouwen van bestaande, relatief eenvoudige systemen, zoals het chromosoom van een bacterie of van het roemruchte virus dat begin van de twintigste eeuw de dodelijke Spaanse griep veroorzaakte.

 

Dodo of walgvogel

 

We zijn er nog een heel eind vandaan, maar we kunnen op enig moment ook de veel ingewikkelder eukaryoten nabouwen – organismen die in tegenstelling tot de bacteriën een celkern bevatten, net zoals de cellen in ons lichaam.
Het is een frivole gedachte en een flinke sprong verder, maar zullen er ooit weer, gereconstrueerde, mammoets rondlopen op de Siberische steppen?

Zover zijn we nog lang niet – als het al ooit zover komt – maar nog niet alle hoop op de ‘reconstructie’ van een nieuwe generatie mammoets is verloren, want ook het erfelijk materiaal van een mammoet ligt opgeslagen in DNA en als onderzoekers erin zouden slagen dat DNA te reconstrueren, dan zou dat DNA in principe nagemaakt kunnen worden.

We hoeven ons bij de reconstructie van uitgestorven dieren niet te beperken tot de mammoets.
Ook de in de zeventiende eeuw uitgestorven dodo of walgvogel zou weer tot leven gewekt kunnen worden of de sabeltijger.
En we hoeven niet te stoppen bij de uitgestorven dieren.
We kunnen, in theorie tenminste, natuurlijk ook dieren tot leven wekken die tot nu toe alleen nog maar hebben bestaan in onze sprookjes en fantasieën zoals eenhoorns, draken en andere toverdieren.

 

Molecuul van 2,5 meter

 

Voor de fantasie met ons aan de loop gaat, moeten we even aan de rem trekken.
Het maken van nieuw leven is beslist geen sinecure.
In theorie is het mogelijk.
Of het wenselijk is, is een tweede.
Uiteindelijk ligt er scheikunde aan de basis van alle leven; ingewikkelde scheikunde, maar toch scheikunde.
Die scheikunde bepaalt het leven.
Zo bestaat dat beroemde ‘levensmolecuul’ DNA uit lange reeksen van slechts vier typen basen met ‘aanhang’, de zogeheten nucleotiden.
Die worden afgekort aangeduid naar hun basebestanddeel met de letters A, voor adenine, C, voor cytosine, G, voor guanine, en T voor thymine.
In de lange reeksen DNA-nucleotiden ligt de blauwdruk, de code, voor het leven opgesloten.

Zo’n DNA-molecuul is vele malen groter dan de langste moleculen die mensen maken (zoals in kunststoffen).
Een DNA-molecuul meet, uitgerekt, wel 2,5 meter en bevat vele miljoenen van die vier verschillende nucleotiden aan elkaar.
In theorie kan je zo’n reuzenmolecuul wel maken, maar voor we al te geestdriftig worden, moet je daarbij meteen bedenken dat het risico groot is dat je bij het tienduizendste molecuul een foutje inbouwt en dan moet je nog duizenden malen zo’n streng van 10.
000 nucleotiden maken.
Dan hebben we het nog niet eens over de tijd die het kost om zo’n enorm molecuul te synthetiseren.
Dat is echter slechts de weerbarstige praktijk: leven is maakbaar.

 

Je kunt je verminderd toerekeningsvatbaar laten verklaren als je te veel alcohol hebt genuttigd, maar hoe toerekeningsvatbaar zijn we zonder? Een 62-jarige Nederlandse man die aan de ziekte van Parkinson leed, een bewegingsstoornis, werd behandeld met elektrische prikkels in zijn hersenen.
Die stimuli deden de verschijnselen van zijn ziekte verdwijnen, maar de man was daarna niet meer ‘zichzelf ’.

Hij werd aanminnig, koopziek en vertoonde bovendien riskant gedrag dat hij in ongestimuleerde toestand niet vertoonde.
Dat gedrag verdween als de elektrische hersenprikkels werden verminderd, maar dan kwamen ook de verschijnselen van zijn ziekte weer terug.
Aardig detail is dat de man in onbehandelde, ‘normale’ toestand koos voor ‘stimulatie’.

 

Biologie van de tekentafel

 

De discussie wat bewustzijn is en of we een vrije wil hebben, is reuze interessant, maar daar gaan we het hier niet over hebben.
We strippen de mens – en het overige aardse leven – tot zijn chemische en fysische wortels en gaan eens na wat we daar al aan kunnen sleutelen en vertimmeren: de biologie van de tekentafel.

Dat we de mogelijkheden in handen hebben gekregen om leven te maken, heeft er mee te maken dat de natuurkunde, scheikunde en biologie elkaar steeds dichter naderen en hier en daar zelfs bij elkaar komen.
In feite is synthetische biologie die ontmoeting tussen de biologie, de leer van het leven, de natuurkunde, de leer van het onveranderlijk dode, en de scheikunde, de leer van het veranderlijke dode.

Mens als God?

 

Een van de eerste ideeën die hierbij opkomen, is: gaan we voor God spelen? In theorie is dat mogelijk, maar daar zijn we nog ver van verwijderd, zoals het voorbeeld hierboven met het maken van DNA-strengen illustreert.
Berichten in de media wekken misschien een andere indruk, maar we weten in feite nog ontzettend weinig van wat er zich in levende organismen afspeelt.
Zelfs voor wat leven nu eigenlijk is, kunnen we geen sluitende definitie geven.
Virussen, bijvoorbeeld, worden door veel biologen niet tot het leven gerekend, maar computervirussen voldoen vaak wel aan de, manke, definities die voor leven worden gegeven.

Craig Venter is een van de vele onderzoekers die zich momenteel heeft gestort op de synthetische biologie.
Hij wil geen mammoet reconstrueren of een feniks uit zijn as doen herrijzen, maar hij heeft zich tot doel gesteld een ‘nieuwe’ bacterie te maken die waterstof produceert, om daarmee ons energieprobleem op te lossen.

Onopgelost raadsel

 

Teer punt blijft dat Venter het nagebouwde chromosoom niet geheel chemisch heeft gemaakt, maar dat de DNA-streng in stukjes en beetjes vervaardigd is met hulp van een bacterie, Escherichia coli (bekend uit onze darmflora), en aan elkaar is gelijmd door een gist (Saccharomyces cerevisiae, bekend als bakkersgist en tevens gebruikt voor alcoholische gisting).
De volgende stap is het aanbrengen van grootschalige veranderingen in de DNA-code waardoor het ontvangende organisme (de van zijn erfgoed ontdane cel) een aantal nieuwe ‘voorgeprogrammeerde’ functies krijgt.

 

We snappen nog niet veel van dat hele ingewikkelde proces dat leven heet.
Het lijkt er zelfs op dat hoe meer we denken te weten, hoe groter de gaten in de kennis worden.
Ooit is gedacht dat DNA de draad des levens was: als we die zouden kunnen lezen, dan zou het raadsel zijn opgelost.

 

Dat is niet zo.
Weliswaar is het ‘levensmolecuul’ de oermal van alle eiwitten die ons lichaam maakt, maar dat betekent allerminst dat het uitlezen van dat molecuul voldoende is om de bouw van een cel te doorgronden.
Een mens heeft meer dan 200 verschillende soorten cellen in zijn lichaam en in al die cellen huizen dezelfde DNA-moleculen.
Genen kunnen worden aan- en uitgezet.
Er zijn zogeheten springende genen en er is een fraai mechanisme dat ervoor zorgt dat cellen zich delen.
Ook mutaties, veranderingen in de genetische code, spelen een rol.

Het leven is nog voor een groot deel een mysterie.
Veel van de aandacht is gericht op DNA, maar ook dat machtige DNA is maar een deel van het hele systeem dat leven heet.
Waarom gebruiken we bij het bouwen van eiwitten maar twintig aminozuren van de talloze die er mogelijk zijn en waarom juist aminozuren? Moeten we, als we leven gaan maken, ons beperken tot de ‘paar’ moleculen waaruit levende systemen nu bestaan of kunnen we helemaal van nul beginnen en worden de mogelijkheden van synthetische biologie slechts beperkt door de grenzen van ons voorstellingsvermogen?

 

Ontcijferen

 

Zoals gezegd, is er nog veel duisternis rond het complexe chemische systeem dat leven heet.
Dat je de finesses van een proces nog niet kunt doorgronden, wil echter niet meteen zeggen dat je er ook niets mee kan.
Wel vaker is de praktijk de theorie voor.
We zijn niet geheel hulpeloos.
De technieken waarmee we naar dat hele ingewikkelde systeem in een levende cel – de bouwsteen van het leven – kunnen kijken, worden ook steeds indrukwekkender.

Kostte het nog geen decennium geleden nog jaren en een half miljard dollar om het eerste menselijk genoom te ontcijferen, nu kan dat voor enkele duizenden dollars en enkele dagen en als nieuwe technologieën zich in de praktijk bewijzen, dan kost het uitlezen van ons individuele DNA binnenkort nog maar een paar honderd dollar/euro.

Medische toepassingen

 

Een paar jaar geleden meldde het Engelse zakenblad The Economist dat een speciaal computerprogramma van het Californische bedrijf GeneDupe mythische dieren tot een virtueel leven zou kunnen wekken.
Met een speciale virtuele cel zou GeneDupe van een embryo in een minuut een volwassen dier kunnen maken door met speciale software alle biochemische en biologische details virtueel in de cel te zetten.
Het bedrijf wilde die spook- of sprookjesdieren ook echt tot leven wekken, zo meldde het blaD.

Daarvoor moest echt DNA gebruikt worden, waarmee het door de computer ontwikkelde genetische materiaal van het mythische dier zou worden gecombineerD. Het artikel stond in de uitgave van 1 april 2006 en zal ongetwijfeld de zinnen hebben geprikkeld van mensen die gevoelig zijn voor sciencefiction, maar helemaal onzinnig is het idee niet.

Big Blue

 

Het maken van nieuwe gewervelde dieren zal niet de hoofdstroom zijn van de synthetische biologische toepassingen, althans zeker de eerste jaren niet.
Het belangrijkste werkterrein van de toepassingsgerichte synthetische biologen zal zeer waarschijnlijk onze gezondheid zijn, medische toepassingen.
Er wordt al gewerkt met gentherapieën, waarbij getracht wordt ‘foute’ genen uit te schakelen of om te scholen, maar dat gebeurt op een vrij primitieve manier.

Die technieken behoeven verfijning.
Ook daarbij wordt de biologie weer te hulp geroepen: met behulp van virussen kunnen genen worden ingebouwD. IBM, dat in navolging van de TU Delft een nanoporiesysteem heeft ontwikkeld, mikt met zijn recente DNA-lezer op medische toepassingen.
Met zo’n systeem van Big Blue kan bijvoorbeeld medicatie veel beter specifiek worden toegespitst op de individuele patiënt, is het verhaal van de Amerikaanse computerfabrikant.

Van gezondheidszorg is het een kleine stap naar preventie.
Er is al sprake van virusachtige sensoren, die allerlei metingen in de bloedbaan kunnen verrichten om, bijvoorbeeld, vroegtijdig de vorming van kankercellen te detecteren.
Bij de grote inentingscampagne tegen de Mexicaanse griep in 2009 ging het gerucht rond dat mét het griepvaccin ook dergelijke nanosensoren mee zouden worden ingespoten.
Onjuist in dit geval, maar die techniek is wel degelijk in ontwikkeling.
Van preventie, het voorkomen van ziekten, naar het verbeteren van het systeem is dan een volgende stap.
Enzovoort.
De meesterproef voor synthetisch biologen is natuurlijk het maken van volledig nieuw leven.

Fossiele grondstoffen

 

Vooralsnog is dat nog een stap te ver, maar eens zal het zo ver komen, zeker als we het over eencellige organismen als bacteriën hebben.
Daarnaast – of misschien wel daarvoor – zal een groot deel van het synthetisch biologisch onderzoek gericht zijn op energietoepassingen en duurzame productie van chemische verbindingen.
Venter wil zijn aangepaste micro-organismen waterstof laten produceren, waarmee wij mensen in onze groeiende energiebehoefte zouden kunnen voorzien, zonder het klimaat of milieu te schaden (bij de verbranding van waterstof ontstaat slechts water).

Veel van wat we momenteel maken is gebaseerd op fossiele grondstoffen en 150 jaar chemische technologie.
De beschikbaarheid van fossiele grondstoffen is echter beperkt en zowel voor onze energievoorziening als voor die van chemische bouwstenen zullen alternatieven gevonden moeten worden.
Synthetische biologie zou de sleutel kunnen vormen voor duurzame productie van chemische verbindingen zoals die worden gebruikt voor textiele vezels, vliegtuigen of bouwmaterialen, om maar een paar voorbeelden te noemen.

Stilte

 

Het is verbazingwekkend dat deze hele ontwikkeling zich vrijwel geheel afspeelt in het domein van de wetenschap.
Hoewel instituten die zich bezighouden met het volgen en het inschatten van de gevolgen van nieuwe wetenschappelijke ontwikkelingen, zoals het Nederlandse Rathenauinstituut, al verschillende malen aandacht hebben besteed aan deze ontwikkeling (onder meer in het Rathenaurapport Leven Maken, uit 2007), wil de publieke discussie over de synthetische biologie maar niet losbarsten.

Het lijkt wel alsof het grote publiek en de milieuorganisaties hun kruit verschoten hebben in de jaren tachtig en negentig toen er, lichte, paniek uitbrak rond het thema van wat toen nog genetische manipulatie werd genoemD. Genetisch veranderde micro-organismen en planten zouden onze flora en fauna wel eens in gevaar kunnen brengen en uiteindelijk tot het uitsterven van de mens kunnen leiden, omdat ons afweersysteem niet tegen die vreemde ‘beestjes’ bestand zou zijn.
Greenpeace maakt zich nog steeds druk over de ‘antieke’ gengewassen, terwijl de technieken inmiddels de menselijke cel hebben bereikt en oneindig veel verfijnder zijn geworden.

Te ver doorgeslagen

 

In wetenschappelijke kringen leeft de mening dat zowel wetenschappers als maatschappelijke organisaties geleerd lijken te hebben van lessen uit het verleden rond de ontwikkeling van recombinant-DNA. Het rapport van het Rathenauinstituut wordt daar gezien als een stuk dat, wat de mogelijkheden op korte termijn alsook de risico’s betreft , te ver is doorgeslagen: zowel de mogelijkheden als de risico’s worden overschat.

Op een congres over synthetische biologie in 2008 in Heidelberg, georganiseerd door de Europese organisatie voor moleculaire biologie EMBO, werd de opvatting geventileerd dat het debat al in de jaren 1970 en 1980 heeft plaatsgevonden toen de, destijds baanbrekende, recombinant-DNA-techniek onderwerp van heftige publieke discussies was.
Voor een deel is dat waar, maar de mogelijkheden op dit terrein zijn inmiddels zover voortgestoven dat het goed is het grote publiek erbij te betrekken, zonder daar meteen een zenuwoorlog mee te willen ontketenen.
Daarmee is niemand gebaat.
Dit boek zou een, zij het bescheiden, bijdrage aan die discussie kunnen leveren.

Eind 2007 kondigde de Amerikaan triomfantelijk aan dat hij voor het eerst een kunstmatige DNA-streng voor een bacterie had gemaakt en in een van DNA ontdane bacteriecel had getransplanteerD. Een probleempje was dat het organisme met dat ‘nieuwe’ DNA – dat overigens op een ‘watermerk’ na identiek was aan het oorspronkelijke – weliswaar niet meten dood ging, maar dat het zich niet deelde zoals natuurlijke bacteriën plegen te doen.
Inmiddels heeft hij die barrière echter ook genomen.

Bloed      Strengers      Biologie

Belicht worden onder meer de symboliek van bloed door de eeuwen heen, de geschiedenis van bloedtransfusies, de samenstelling van bloed, de bloedsomloop en leukemie.
Hoewel er al veel bekend is van bloed heeft het ook nog veel geheimen.
De kennis om bijvoorbeeld allergieën, virussen (aids, syfilis, hepatitis B) en bloedtransfusieproblemen het hoofd te bieden zijn veelal nog ontoereikenD. Dit deel bevat uittreksels uit het handboek van het Centraal Laboratorium van de Bloedtransfusiedienst en beschrijft de mogelijkheden om ziekten te herkennen, de nadruk ligt hierbij op aandoeningen die het bloed en het afweersysteem betreffen.
Het derde deel is gewijd aan wetenschappelijke artikelen en krijgt in zekere mate de functie van naslagwerk.
De meeste zo niet alle artikelen zijn verschenen in het blad van het Centraal Laboratorium van de Bloedtransfusiedienst: CLBbulletin.
De laatste twee onderdelen zijn voor een select gezelschap.
Was het eerste stuk een samenhangend geheel waardoor verreikende voorkennis niet nodig is, voor de laatste twee delen is dit niet te zeggen.
Zij zijn ronduit moeilijk en onsamenhangend, de verschillende onderwerpen hebben geen samenhang en zijn daardoor moeilijk te begrijpen.
Voor diegenen met de juiste voorkennis en interesse zoals artsen en wetenschappers zal dit ongetwijfeld een goede en begrijpelijke bron van informatie zijn.
Al vallen de laatste twee onderdelen een beetje tegen, deze driedelige encyclopedie geeft toch een compleet beelD. Kruisverwijzingen nemen de gebruiker mee op een ontdekkingsreis door de verschillende onderdelen.
Het is de eerste keer echter wel moeilijk te bepalen waar je bent als je met behulp van een kruisverwijzing naar een ander onderdeel bent gegaan.
Er is veel gebruik gemaakt van videofragmenten en illustraties zowel foto’s als tekeningen zodat dit boeiende onderwerp op aangename wijze in beeld wordt gebracht.
Er zitten vergaande beelden bij; in Rusland werd in de jaren dertig een methode ontdekt om bloed van overledenen geschikt te maken voor transfusie, op videobeelden is te zien hoe het bloed uit een lijk wordt afgetapt.
Er zitten hele boeiende beelden bij, de toegevoegde waarde van de videobeelden is echter dubieus: een groot aantal voegt weinig toe meneer Hupsepups neemt dit en dat in of hadden door één enkele foto vervangen kunnen worden.
Bovendien zijn in de tekst geen foto’s opgenomen, door in de tekst een link aan te klikken, kan de gebruiker een foto tevoorschijn halen.
Verwijzingen naar pagina’s op het internet bieden de mogelijkheid om nog dieper in het bloed te duiken.

De code van het leven      Davies      Biologie

De mens heeft maar twee keer zo veel genen als een fruitvlieg en maar een paar honderd meer dan de kip.
Nu het menselijk genoom volledig in kaart is gebracht, blijkt dat we maar 30.
000 genen hebben in plaats van de veronderstelde 100.
000.

De code van het leven is het spannende verslag van de zoektocht naar deze eigentijdse Heilige Graal.
Auteur Kevin Davies behandelt alle belangrijke hoofdrolspelers die in een van de twee samenwerkende onderzoeksinstellingen een rol spelen: het publieke Human Genome Project van Francis Collins en het bedrijf Celera Genomics van Craig Venter.
Hij beschrijft de indrukwekkende en spannende zoektocht naar het geheim van het menselijk leven.
Daarnaast gaat hij uitgebreid in op de vraag wat de wereld met al deze nieuwe kennis kan en moet doen

 1.
Doorbraken in de biologie

            1.
DNA en genomen

            2.
Genen, aminozuren en eiwitten, en ook nog junk-DNA

 2.
Doorbraken in de technologie: microroosters en bio-data

3.
Doorbraken in de wiskunde en statistiek

4.
Toepassingen

      1.
Klinische toepassingen in de oncologie

            1 Selectie van kenmerken

            2 Selectie van individuele genen

            3 Selectie van combinaties van genen

            4 Voorspellingen

            5 Ontdekken van klassen

      2.
Ontrafelen van DNA-functies

            1.
Situering

            2.
Clusteren van genexpressieprofielen

            3.
Representatie van de bindingsplaats van een transcriptiefactor

            4.
Voorbeeld

4 De (nabije) toekomst: systeembiologie

1.
Inleiding

 

In een beroemd artikel van slechts één pagina, dat verscheen in het bekende tijdschrift Nature in 1953 [Watson, 1953], beschreven Francis Crick en James Watson voor het eerste de chemische structuur van het DNA2.
Sinds die ontdekking is het wetenschappelijk onderzoek in de moleculaire biologie en biotechnologie werkelijk geëxplodeerD. We weten steeds meer over de genetische en biochemische processen die zich in de cel afspelen.
Verwacht wordt dat de impact van toepassingen op mens, dier en plant enorm zal zijn.

  Een gelijkaardige exponentiële evolutie van toepassingen maken we heden ten dage mee in de informatietechnologie.
Deze is gegroeid uit het fundamenteel onderzoek van de eerste helft van de 20ste eeuw.
Wat we vandaag hardware noemen, is ontstaan uit de elektromagnetische wetten van Maxwell (electriciteit en draadloze transmissies).
Het onderzoek in de kwantummechanica door Einstein, Bohr, Schrödinger, Heisenberg en vele anderen heeft uiteindelijk geleid tot de eerste transistor in 1948.
Wat we omschrijven als software is gebaseerd op de vele wiskundige ontdekkingen en ontwikkelingen tussen 1850 en 1950, de formulering van de informatietheorie door Shannon en het onderzoek in de computerwetenschappen sinds de jaren 50.
‘Software’ omvat numerieke algoritmes, databases, transmissieprotocollen, computertalen enz.
De spectaculaire groei van de informatietechnologie wordt soms gekarakteriseerd door de Wet van Moore3, waarvan de manifestaties zeer goed te zien zijn in ons dagelijkse leven: Denken we maar aan computers en laptops, DVD-spelers, mobiele telefoons en Ipod's, het internet en het World Wide WeB. Het zijn stuk voor stuk technologieën en realisaties die tien jaar geleden nog niet bestonden.

  Deze bijdrage gaat echter niet alleen over moleculaire biologie of enkel over informatietechnologie, maar vooral over de synergie tussen deze op het eerste gezicht totaal verschillende wetenschappen.
Deze symbiose wordt de bio-informatica genoemD. De manier waarop vandaag moleculair biologisch onderzoek wordt verricht, is door de informatietechnologie ingrijpend veranderD. ‘Biology has become an information science’, zegt Leroy Hood van het Institute for Systems Biology in Seattle (zie http://www.
systemsbiology.
org/).

 

In wat volgt zullen we de belangrijkste ingrediënten van de bio-informatica toelichten, zonder exhaustiviteit na te streven.

2.
Wat is bio-informatica ?

 

Bio-informatica ontstaat op de samenvloeiing van twee wetenschapsdomeinen, namelijk dat van de informatietechnologie en dat van de moderne biologie.
Vooraleer we ons buigen over enkele illustratieve voorbeelden van toepassingen in de bio-informatica, is het nodig om dieper in te gaan op enkele verschillende doorbrakenin de biologie, de technologie en de wiskunde.

1.
Doorbraken in de biologie

It has not escaped our notice that the specific pairing we have postulated

immediately suggests a possible copying mechanism for the genetic material.

Laatste zin uit het Crick & Watson artikel in Nature, 1953

 

Van alle wetenschappen is de biologie misschien wel het vlugst geëvolueerd gedurende de afgelopen vijftig jaar.
In deze discipline zijn er dan ook geweldig veel wetenschappelijke ontdekkingen gedaan, te veel om hier op te noemen, met elk een diepe impact op onze kennis over virussen, bacteriën, planten, dieren en mensen.
Van het hiernavolgend overzicht maken we ook gebruik om de lezer in het kort vertrouwd te maken met de vereiste biologische basiskennis4.

1.
DNA en genomen

Het menselijk lichaam bestaan uit ettelijke miljarden cellen.
In de kern van elke cel vinden we de chromosomen.
Deze chromosomen kunnen beschouwd worden als hoofdstukken van een boek, dat geschreven is in het alfabet van het DNA. DNA5 staat voor ‘DeoxyriboNucleic Acid’.
Elk DNA-molecule is een lineaire aaneenrijging van vier genetische basiscomponenten, die aangeduid worden met de letters A (Adenine), C (Cytosine), T (Thymine) en G (Guanine).
Wat Watson en Crick beschreven in hun artikel in Nature van 1953, was de moleculair geometrische structuur van een DNA-molecule – de befaamde dubbele helix.
Deze ziet er uit als een wenteltrap, waarbij de treden bestaan uit paren van A-T en G-C moleculen.
De dubbele spiraal waartussen deze treden gevormd wordt, bestaat uit twee ketens van fosfaat-deoxyribose-suikerpolymeren.
Het geheel noemt men dan ‘dubbelstrengig DNA’.
Het feit dat A hier altijd samen voorkomt met een T, en een G altijd met een C, noemt men de complementariteit van het DNA. Deze complementariteit is het fundamentele principe waarmee DNA bij celdelingen wordt gecopieerD. Op één of andere manier splitsen de treden van de trap in het midden, waarbij elke A van de overeenkomstige T wordt gescheiden, en elke G van de overeenkomstige C. Vervolgens worden de twee gescheiden strengen van het DNA elk opnieuw ‘gecomplementeerd’ met ‘complementaire strengen’, doordat aan elke A (of T) een nieuw molecule T (of A) wordt ‘gebreid’ (idem dito met C (of G) en G (of C)).
De realiteit is natuurlijk wel heel wat ingewikkelder dan hier beschreven, maar dit is een goed begin! De complementariteit van het DNA laat dus toe om de genetische informatie als het ware te ‘ontdubbelen’ en vervolgens te kopiëren.
Zoals we verderop zullen zien, is de complementariteit ook de basis van de nieuwe technologie van microroosters.

  Een andere grote doorbraak is de beschikbaarheid vandaag de dag, van de volledige DNA-sequentie – het genoom - van een toenemend aantal organismen.
Zeer recent werd dat van de mens volledig ontrafeld en gepubliceerd in twee belangrijke artikels met bijbehorende websites6 [Lander, 2001] [Venter, 2001]7.
Naast het menselijk genoom, dat ongeveer drie miljard tekens lang is, heeft men de laatste tien jaar ook heel wat andere genomen van organismen gesequentieerd, zoals dat van verschillende virussen8, ééncellige organismen zoals bacteriën9 (e.
g.
Haemophilus influenzae), organismen zoals gist (Saccharomyces cerevisae), planten zoals Arabidopsis thaliana (Nature, 14 december 2000), rijst10, of de kiezelalg11, de nematode worm Caenorhabditis elegans12, het fruitvliegje Drosophila melanogaster (Science, 24 maart 2000) en de muis Mus musculus (zie Nature, 420, 5 december 2002).

2.
Genen, aminozuren en eiwitten, en ook nog junk-DNA

Zoals we gezien hebben bestaat het genoom van elk organisme in essentie uit een lineaire aaneenschakeling van nucleotides.
In dit genoom bevinden zich bepaalde functionele stukken.
Hiervan zijn de genen de meest bekende.
Een gen kan biologisch gedefinieerd worden13, maar hier geven we een vereenvoudigde informatie-theoretische beschrijving.
Een gen bestaat eigenlijk uit een aaneenrijging van ‘codons’, waarbij elk codon bestaat uit drie opeenvolgende nucleotides.
Elk van deze drie letters staat voor een bepaald aminozuur.
In de natuur zijn er 20 verschillende aminozuren.
Het begin van een gen wordt aangeduid door een start-codon (meestal ATG) en het einde ervan door een stop-codon (meestal TAA, TAG of TGA)14.
Men moet zich nu inbeelden dat een gen door een welbepaald leesmechanisme wordt afgelezen van bij het start-codon, waarbij elke opeenvolgende combinatie van drie letters chemisch vertaald wordt in een aminozuur.
De opeenvolgende aminozuren worden dan aan mekaar geregen tot een eiwit (proteïne).
Het zijn deze proteïnes die zowat de werkpaarden zijn in alle mogelijke biologische processen.
Het traject van de functionele entiteiten – de genen – in het DNA, via codons en aminozuren, naar proteïnes wordt het centraal dogma van de biologie genoemD. Recent echter zijn hierop ook belangwekkende uitzonderingen ontdekt en is men eigenlijk niet langer zeker of dit ‘dogma’ wel zo universeel is.

  Omdat een codon drie letters bevat, die kunnen gekozen worden uit een alfabet van vier letters (A, C, T, G), bestaan er 64 verschillende combinaties (nl.
4 tot de 3de macht).
In de natuur komen echter slechts 20 verschillende aminozuren voor.
Het is dan ook zo dat sommige aminozuren gekenmerkt worden door verschillende groepjes van drie letters.
Dit is geen ‘fout’ van de natuur, maar eerder één van haar sterktes: op die manier mag er af en toe, bijvoorbeeld door een toevallige mutatie, een letter in het DNA veranderen zonder dat dit een merkbaar effect heeft op het geproduceerde aminozuur.
Maar af en toe gebeurt het ook dat één kleine puntmutatie in het DNA zeer erge gevolgen heeft.
Dat is het geval bij sommige monogenetische ziekten, waarbij de afwijking in één enkel gen soms catastrofale gevolgen heeft.

  Ondanks het beperkt aantal aminozuren is het aantal mogelijke proteïnes astronomisch groot.
Immers, voor proteïnes die bestaan uit L aaneengeregen aminozuren, is het aantal mogelijke combinaties ‘20 tot de Lde macht’.

  Proteïnes, die dus eigenlijk lineaire ketens zijn van aminozuren, zijn meestal opgerold volgens ingewikkelde driedimensionale geometrische configuraties.
De geometrische structuur van elk proteïne is zeer determinerend voor zijn precieze interactie met andere proteïnes en moleculen, zoals bindingseigenschappen en –affiniteiten, enzymatische catalyse, signaaltransductie, cel-celcommunicatie en vele andere functies en processen in de cel: het zijn de eiwitten die cellen aan mekaar klitten tot weefsels, die de weefsels tot organen organiseren en van daaruit een levend wezen scheppen.
Eiwitten regelen de celdeling, herstellen kapot erfelijk materiaal, leveren belangrijke stoffen aan het natuurlijke afweersysteem, helpen bij de zuurstofvoorziening (enz.
)15.
Wanneer er met de eiwitproductie iets misgaat (bvB. productie van te veel of te weinig van bepaalde eiwitten) omdat er iets misloopt in één van de stroomopwaartse stappen (een fout in het DNA, problemen bij transcriptie en translatie16, enz.
), dan wordt dat snel duidelijk op het niveau van de weefsels, de organen en uiteindelijk het algemeen welvoelen van de patiënt.
Zo bijvoorbeeld weet men dat bij het ontstaan van prostaatkanker vier eiwitten een belangrijke rol spelen (nl.
(te weinig) PPAP2B en GSTP1, (te veel) PIM1 en HPN).
Er wordt dan ook veel onderzoek verricht naar methodes die de precieze geometrische vorm van een proteïne kunnen voorspellen, vertrekkende van de DNA-sequentie die er voor codeert (het zgn.
‘protein-folding’ probleem).

  De hierjuist beschreven genetische code, vertrekkende van DNA-sequenties, over codons/aminozuren naar proteïnes, is quasi universeel voor alle organismen op onze planeet.
Dat opent natuurlijk op termijn heel wat perspectieven om stukjes DNA-sequentie uit te wisselen tussen organismen om daarbij bepaalde ‘verbeteringen’ te realiseren.
Naarmate men de genomen van steeds meer organismen opgelijnd krijgt, kan men ook steeds meer preciezere schattingen maken van het aantal genen dat aanwezig is in elk organisme.
Enkele voorbeelden zijn bacteriophage Lambda (grootte genoom 5.
0E+04 base paren17, 60 genen), Escherichia coli (4.
6E+06 bp, 4290 genen), Gist (12.
0E+06 bp, 6144 genen), de fruitvlieg Drosophila melanogaster (1.
0E+08 bp, 13338 genen), het wormpje Caenorhabditis elegans (1.
0E+08 bp, 18266 genen), de ‘zandraket’ Arabidopsis thaliana (2.
3E+08 bp, 27000 genen) en de mens Homo sapiens (3.
0E+09 bp, ‘slechts’ 25000 genen)18.

  In het genoom van mensen, zoogdieren en planten zitten ook sequenties van DNA die niet coderen voor eiwitten.
Tot voor kort werden de meeste van deze stukken omschreven als ‘junk-DNA’.
De laatste jaren komt men terug van die wat oneerbiedige naam.
Immers, in deze niet-coderende gebieden liggen tal van andere functionele entiteiten, zoals regulatorische elementen en motieven, waarop we hierna verder zullen ingaan.
Het zijn ‘schakelaars’, die een gen aan of af kunnen zetten, en die ook kunnen ageren als ‘dimmers’ (D.w.
z.
een gen meer of minder actief maken, m.
A.w.
de hoeveelheid geproduceerd mRNA regelen) en ‘timers’ (D.w.
z.
de activiteit van een gen aansturen als functie van de tijd, bvB. bij bioritmes en –cycli).
Er zijn ook ‘pseudo-genen’, D.w.
z.
genen die lange tijd geleden, ergens in de evolutie wel een functie hebben gehad, maar die nu niet langer worden aangeschakelD. En er is tenslotte ook – zoals blijkt uit recente experimenten19 – echt junk-DNA dat klaarblijkelijk geen precieze functie heeft.
Vandaag de dag gebeurt zeer veel onderzoek over de ontrafeling van alle mogelijke interacties tussen regulatorische elementen, genen of groepjes van genen.
Men noemt dergelijke interacties ‘genetische netwerken’.

  Al deze biochemische reacties spelen zich af op gigantisch kleine schalen.
Zo zijn virussen bijvoorbeeld slechts enkele honderden nanometer groot (een nanometer is een miljoenste van een millimiter, dus 0,000000001 m).
Maar de tijdschalen waarop biologische systemen actief zijn, kunnen een enorme variatie vertonen.
De bacterie E.
Coli kan zich in ideale omstandigheden delen in 20 minuten.
Dit betekent dat na 8 uur 1 bacterie aan de basis kan liggen van een populatie van 2 tot de 24ste macht aantallen bacteriën.
Ze blijven zich dus om de 20 minuten verdubbelen.
Anderzijds zijn er bijvoorbeeld de genetische systemen die verantwoordelijk zijn voor bioritmes.
Deze hebben een periodiciteit van 24 uren of zelfs langer.

2.
Doorbraken in de technologie: microroosters en bio-data

De complementariteit in het DNA, het feit dat een A altijd aan een T is gebonden, en een C altijd aan een G, is de essentie van het genetisch kopieermechanisme, waarbij erfelijk materiaal wordt doorgegeven wanneer cellen delen.
Maar diezelfde complementariteit ligt ook aan de basis van een belangrijke nieuwe technologie die de laatste jaren opgang maakt, namelijk deze van de microroosters.

  In het pad van DNA naar proteïnes, dat we hierboven sterk vereenvoudigd hebben beschreven, speelt boodschapper RNA (mRNA met de ‘m’ van messenger) een belangrijke rol.
mRNA bestaat uit kleine enkelstrengige kopieën van DNA. Het is eigenlijk het mRNA dat kan migreren vanuit de kern, waar het genetisch erfgoed zit opgeslagen, naar de buik van de cel om daar het eiwitsyntheseapparaat van instructies te voorzien zoals hierboven beschreven.
Eén en ander wordt geïllustreerd in Figuur 1.
Hoe meer mRNA vanuit het erfelijk epicentrum wordt aangevoerd, hoe harder de eiwitmachine zal draaien.
Afwijkende eiwitconcentraties zijn rechtstreeks terug te voeren tot een verstoorde aanvoer van mRNA en duiden op een mogelijk ziektepatroon.
Daarom is de hoeveelheid mRNA moleculen – en de concentratie – een belangrijke indicatie over de moleculair biologische activiteit van bepaalde genen.
Dat laatste kan dan weer een een uiterst belangrijk beeld geven van wat er zich afspeelt met betrekking tot bepaalde ziektes.

  Recente technologische ontwikkelingen in de moleculaire biologie hebben het mogelijk gemaakt om de activiteit of het expressieniveau (D.i.
een maat voor de transcriptie of de hoeveelheid mRNA dat van een bepaald gen wordt aangemaakt), van duizenden genen in een cel simultaan te meten.
Eén van deze technologische ontwikkelingen is het microrooster (van het Engels ‘microarrays’) [Schena, 1995] [DeRisi, 1997] [Lander, 1999].
Microroosters bestaan uit een groot aantal sondes samengebracht op een klein oppervlak.
Sterk vereenvoudigd kan gesteld worden dat ieder van deze sondes bestaat uit DNA dat complementair is of bindt aan één welbepaalde mRNA-streng (ze meten dus de activiteit van één welbepaald gen).
Iedere mRNA-streng zal dus specifiek binden aan (of hybridiseren met) zijn complementaire sonde(s) wanneer het totaal mRNA, afkomstig uit cellen van een welbepaald celtype, in contact wordt gebracht met de sondes op het microrooster.
De binding van iedere complementaire sonde met zijn overeenkomstig mRNA kan gemeten worden en is dus een maat voor de hoeveelheid mRNA (expressieniveau) afkomstig van één welbepaald gen.
Door het groot aantal sondes die aanwezig zijn op het microrooster kan dus het expressieniveau van duizenden genen tegelijk worden gemeten.
De keuze van de genen of sondes wordt meestal bepaald door het probleem dat wordt bestudeerd (bijvoorbeeld weefselspecifieke genen).
Maar de tijd is niet meer ver af dat men gewoon alle genen van een organisme op één microrooster zal aanbrengen.

  Expressieniveaus van genen bepalen was vroeger reeds mogelijk met specifieke technologieën (bijvoorbeeld Northern blot), maar de grote kracht van microroosters bestaat erin dat deze bepaling, op redelijk eenvoudige wijze, voor duizenden genen tegelijk kan gebeuren.
Men heeft het over ‘high-throughput’-technologieën.
Dit wil zeggen dat voor ieder staal dat wordt geanalyseerd op een microrooster (bijvoorbeeld een biopsie van een tumor), duizenden getallen (één per gemeten gen) als resultaat verkregen worden.
Het spreekt voor zich dat het niet eenvoudig is om deze enorme hoeveelheid data te analyseren.
Daarvoor hebben we wiskunde en statistiek nodig, en ook numerieke computeralgoritmes die deze enorme hoeveelheden data kunnen verwerken en er de relevante biologische informatie kunnen uithalen.
Dat is precies wat bio-informatica doet.

  Door de recente nieuwe technologieën hoeft het geen verwondering te wekken (is het niet verwonderlijk) dat de hoeveelheid biologische informatie op het internet exponentieel toeneemt.
Men schat dat de hoeveelheid genoomsequentie-informatie elke 18 maanden verdubbelt, wat - toeval of niet – dezelfde exponentiële verdubbeling is als die in de Wet van Moore.
Experts voorspellen dat binnenkort ongeveer 100 gigabyte aan biologische informatie, per dag, zal geproduceerd worden.

  Al deze data hebben enkele gemeenschappelijke kenmerken, die we ‘biodata kenmerken’ hebben genoemd [De Moor, 2003] en die we hier even kort samenvatten:

Biodata kenmerk I: Biologische data worden gecollecteerd onder meestal moeilijke experimentele omstandigheden, en zijn daarom niet altijd van de hoogste kwaliteit (technisch zegt men dat de ‘signaal-ruis’-verhouding, D.w.
z.
de verhouding van hoeveelheid ‘nuttige’ informatie t.
o.
v.
de hoeveelheid ‘nutteloze’ of ‘random’ informatie (=ruis), zeer laag is).

Biodata kenmerk II: Biologie als wetenschap wordt (nog?) niet gekenmerkt door een ‘axiomatische aanpak’, m.
A.w.
het is een empirische wetenschap waarin nog heel veel van de zogenaamde ‘first principles’ moeten worden geformuleerd, zo niet ontdekt.
Daarom ook doet men zeer intensief een beroep op de statistiek en op probabilistische methodes.

Biodata kenmerk III: De biologie is tot nader order niet axiomatisch is en de kwaliteit van de empirische data is relatief laag, toch is de kwalitatieve kennis van biologische systemen heel groot.
Dit vraagt om relatief complexe kennisrepresentatiesystemen.

Biodata kenmerk IV: Biologische systemen opereren op meervoudige schalen in ruimte en tijD. Dit impliceert de noodzaak aan methodes die informatie kunnen integreren over verschillende ordes van grootte.

Biodata kenmerk V: Biologisch onderzoek op eenzelfde organisme of pathologie gebeurt tegelijkertijd in verschillende (honderden tot duizenden) onderzoeksgroepen ter werelD. Bijgevolg is ook de kennis gedistribueerd, niet alleen geografisch, maar ook over verschillende honderden (wellicht duizenden) websites met biologische databanken en met relevante publicaties.
Dit vraagt om bijzondere methodes van kennisintegratie.

Biodata kenmerk VI: Biologen representeren biologische problemen en systemen veelal op een grafische manier.
Daarom zijn gebruikersvriendelijke ‘user interfaces’ alsook grafische metaforen voor informatie-uitwisseling zeer belangrijk.

3.
Doorbraken in de wiskunde en statistiek

Men zou kunnen denken dat biologie en wiskunde werkelijk twee totaal verschillende takken van de wetenschap zijn.
Niets is minder waar.
In de twintigste eeuw heeft men ‘ontdekt’ dat de fundamentele wetten van materie, energie en informatie op een bijzonder efficiënte wijze door wiskunde kunnen worden gevat20.
In de éénentwintigste eeuw zal men tot dezelfde conclusie komen over de fundamentele biologische wetmatigheden [Lesk, 2000].
De DNA-code zoals we die hierboven kort (en zeer sterk vereenvoudigd) hebben toegelicht, is een zuiver voorbeeld van het coderen van informatie.
De manier waarop proteïnes met mekaar interageren, kan treffend beschreven worden door differentiaalvergelijkingen.
Informatietheorie, wiskunde en statistiek zullen dus ook bijzonder effectief blijken bij het beschrijven van biologische systemen.

Dat dit alles geen toeval is, blijkt uit enkele historische voorbeelden.
De manier waarop de monnik Gregor Mendel de naar hem genoemde erfelijkheidswetten ontdekte, was niet gebaseerd op biologische inzichten, maar wel op statistische inferentie [Henig, 2000].
Claude Shannon maakte in 1940 een doctoraatswerk met als titel ‘An algebra for theoretical genetics’.
Het is dezelfde ingenieur die een kleine tien jaar later aan de wieg stond van een gloednieuwe tak van de wiskunde, die informatietheorie wordt genoemD. En de beroemde Britse wiskundige Alan Turing, die in de jaren 30 en 40 van de vorige eeuw belangrijke bijdragen leverde tot de computerwetenschappen (de ‘Turing-machine’), en die ook in de tweede Wereldoorlog de geheime codes van de nazi's hielp ontcijferen, diezelfde Alan Turing beschreef rond 1950 de celdeling waaruit embryo’s ontstaan (‘morphogenesis’) aan de hand van reactie-diffusievergelijkingen.
En er zijn talloze andere voorbeelden van deze symbiose tussen wiskunde en biologie.

  In de nieuwe wetenschap die biomimicry (van het Grieks, bios, leven, en mimesis, ‘imiteren’) wordt genoemd (zie www.
biomimicry.
org), laten wetenschappers zich inspireren door de natuur om nieuwe en betere technologische oplossingen voor allerhande problemen te vinden.
De onderliggende redenering is dat de natuur een gigantische computer is, die meer dan 3,8 miljard jaar de tijd heeft gehad om allerhande overlevingsstrategieën uit te proberen en er de beste van over te houden.
Zo gebruiken ingenieurs bijvoorbeeld vandaag artificiële neurale netwerken om moeilijke niet-lineaire verbanden tussen allerlei grootheden te beschrijven.
We gebruiken genetische algoritmen, die gebaseerd zijn op het Darwiniaanse idee van natuurlijke selectie (‘survival of the fittest’) om moeilijke optimalisatieproblemen op te lossen.
Of we gebruiken gesofisticeerde zoekalgoritmen, die geïnspireerd zijn op de manier waarop mieren met elkaar communiceren door gebruik te maken van feromonen.
Onze computervirus-detectiemethodes zijn geïnspireerd op natuurlijke immuunsystemen.
En we maken nu ook al DNA-computers21, waarbij de complementariteit van DNA-strengen (zie hierboven) gebruikt wordt om moeilijke combinatorische optimalisatieproblemen aan te pakken [Kari, 1997].

  Door de Wet van Moore, die erop neerkomt dat de rekenkracht van onze computers elke 18 maanden verdubbelt, zijn we in staat om algoritmen, waarvan sommigen op papier al meer dan 100 jaar bestaan, nu ook daadwerkelijk te gaan gebruiken op grootschalige databestanden22, van vele mega- tot gigabytes groot.
Een algoritme23 is in de computerwetenschappen een bepaalde procedure die gebruikt wordt om een probleem op te lossen.
Wanneer men bijvoorbeeld een lijst van namen alfabetisch wil sorteren, dan zal men daarvoor een bepaalde procedure uitdenken – een sorteeralgoritme- dat dan naderhand vertaald wordt in een computerprogramma dat geschreven wordt in een bepaalde computertaal.
Een numeriek algoritme is een algoritme dat gebruikt maakt van numerieke wiskunde en (lineaire) algebrA. Zo kan je bijvoorbeeld een numeriek algoritme bedenken om de vierkantswortel van een getal te berekenen, om twee matrices met mekaar op te tellen of te vermenigvuldigen of om de eigenwaarden en –vectoren van een matrix uit te rekenen.

  Bio-informatica is mogelijk geworden precies door de interactie tussen deze doorbraken op biologisch, technologisch en wiskundig-statistisch gebieD. Maar ook de toenemende communicatie via het internet, is een sterke katalysator voor de verdere ontwikkeling van deze nieuwe discipline: de dag van vandaag zijn er immers talloze biologische databases beschikbaar, niet alleen met wetenschappelijke artikels, maar ook met de genomen van een toenemend aantal organismen (zoals het menselijk genoom, dat van rijst, van de hond, van bacteriën, enz .
) en met biologische kennis over regulatorische elementen, genetische netwerken, interacties tussen proteïnes enzovoort.

3.
Toepassingen

 

Op basis van de afzonderlijke doorbraken kunnen we nu een tweetal concrete toepassingen van de bio-informatica beschrijven.
De eerste toepassing betreft het herkennen van verschillende soorten van leukemie aan de hand van genetische informatie, afkomstig van microroosters.
Dit voorbeeld toont aan hoe men in de toekomst voor dokters meer dan waarschijnlijk ‘decision-support-tools’ zal maken die ondersteuning kunnen bieden bij het bepalen van een diagnose.
In de tweede toepassing illustreren we hoe microroosters gebruikt worden om nieuwe biologische ontdekkingen te doen, zoals het detecteren van zogenaamde regulatorische elementen in het ‘junk-DNA’.

1.
Klinische toepassingen in de oncologie

Recent zijn verschillende publicaties verschenen die aantonen hoe we gegevens uit microroosters zouden kunnen gebruiken voor klinische doeleinden - veelal in de oncologie (bijvoorbeeld voor het bepalen van de prognose van borsttumoren [van de Vijver, 2002] [van ’t Veer, 2002]).
Deze gegevens kunnen aangewend worden om het proces van diagnose, bepaling van prognose en therapieplanning van kwaadaardige fenomenen mee te sturen.
Eens deze technologie in de toekomst op grote schaal zal worden gebruikt, valt het te verwachten dat de kostprijs ervan zeker zal dalen, waardoor deze techniek het experimenteel stadium zal ontgroeien en binnen het bereik komt van de meeste artsen (wat op zijn beurt een ware revolutie zou kunnen betekenen in het klinisch beleid bij kanker).

  Het ontstaan van kanker is een proces dat zich voor een groot deel afspeelt op het niveau van het genoom.
Onder invloed van bepaalde factoren (bestraling, virale infecties,…) kunnen mutaties ontstaan in bepaalde genen met eventueel ongecontroleerde celgroei en de mogelijkheid tot invasie en metastasering (uitzaaiing van kwaadaardige cellen) tot gevolg.
Door deze mutaties kan er ook bij andere genen verstoring van hun expressie optreden.
Ook al treedt bij deze genen geen mutatie op, toch wordt de expressie ervan direct of indirect door het product of de proteïne van een gemuteerd gen geregeld, bijvoorbeeld als het gemuteerd gen codeert voor een transcriptiefactor.
Het is de verzameling van deze ontregelde genexpressies die het fenotype of gedrag van de tumorcel bepaalt, zoals het stadium van de tumor, de prognose of het antwoord op een bepaalde therapie.
Het meten van een groot gedeelte van deze expressieniveaus door middel van microroosters zou dus van grote waarde kunnen zijn om het werkelijk gedrag van de tumorcellen te kennen, te voorspellen en te begrijpen.
Door de expressieniveaus te betrekken in de klinische besluitvorming, zouden de fundamentele processen die aan de basis liggen van de carcinogenese mee in rekening kunnen worden gebracht om het klinisch beleid te bepalen.
Dit zou een verbetering betekenen in vergelijking met de meer empirische beslissingsschema’s die nu gebruikt worden.

  Bij de studie van tumorstalen met microroosters kan men echter niet onmiddellijk besluiten trekken uit de enorme hoeveelheid gegevens (één waarde per gen of sonde aanwezig op het microrooster wat resulteert in duizenden getallen per microrooster-experiment).
Het is dus duidelijk dat er, om uit deze gegevens klinisch bruikbare resultaten te halen, bepaalde wiskundige en statistische technieken moeten worden aangewenD.

Als voorbeeld nemen we een verzameling van 72 patiënten met acute lymfatische leukemie (ALL), met acute myeloïde (AML) leukemie, of met een derde klasse acute leukemie die MLL-leukemie worden genoemD. Bloed- of beenmergstalen van deze patiënten werden geanalyseerd met een microrooster waarop sondes aanwezig waren voor een 12600-tal genen.
De resultaten van deze metingen [Armstrong, 2002] zijn publiek beschikbaar op het internet (zie http://www.
broaD.mit.
edu/cgi-bin/cancer/datasets.
cgi).

De gegevens afkomstig van microroosters kunnen worden ingezet om

kenmerken te selecteren;

individuele genen te selecteren die relevant zijn voor één van de drie vormen van leukemie;

combinaties van genen te selecteren die relevant zijn voor één van de drie klasses;

allerhande voorspellingen te doen rond het klinisch beleid;

voorheen ongekende klassen te ontdekken.

Op dit alles gaan we nu even nader in.

1.
Selectie van kenmerken

Een eerste doelstelling is het verminderen van het aantal gegevens (of aantal waarden) per patiënt of per meting op het microrooster.
Dit wordt ook het probleem van de dimensionaliteitsreductie genoemD. Voor de dataset bestaande uit de 72 patiënten met acute leukemie is de dimensionaliteit zonder reductie ongeveer 12600.
Omwille van het grote aantal gegevens is een dimensionaliteitsreductie is noodzakelijk vooraleer gestart kan worden met de verdere analyse.
Belangrijk is echter dat deze reductie gepaard gaat met een minimaal verlies aan essentiële informatie.
Enkel de meest essentiële kenmerken, die nodig zijn voor het bestuderen van een bepaald probleem, moeten worden geselecteerD. Deze selectie kan het best op één van de twee volgende manieren gebeuren.

2.
Selectie van individuele genen

De meest eenvoudige manier is de selectie van individuele genen waarvan de expressie het best gecorreleerd is met een bepaalde klasse (dit noemt men ook genen die differentieel tot expressie komen en de technieken die men gebruikt voor de selectie behoren tot de univariate analyse, bvB. hypothese testen.
Dergelijke selectie is nogal voor de hand liggend vermits niet alle genen een expressiepatroon hebben dat informatie bevat over een bepaalde klasse.
Zo zouden bijvoorbeeld voor de patiënten met acute leukemie de 15 genen kunnen worden geselecteerd waarvan het expressieniveau in één van de drie klassen (ALL, AML of MLL) het meest beduidend verschilt in vergelijking met de andere twee (zie Figuur 2).
De andere genen worden, voor dit probleem, gewoon buiten beschouwing gelaten.
Dit komt dan overeen met een dimensionaliteitsreductie van 12600 naar 45 (selectie van 15 genen voor ieder van de drie klassen).
Op deze manier kunnen ook onmiddellijk de genen worden geïdentificeerd die een rol spelen bij een bepaald klassenverschil, wat eventueel zou kunnen helpen om hun rol in de carcinogenese te bepalen.
In de literatuur kan men reeds een groot aantal artikels vinden die op een dergelijke manier genen trachten te identificeren.
Dit gebeurt aan de hand van metingen van expressieniveaus in cellen onder verschillende omstandigheden.
Deze verschillende omstandigheden komen overeen met de verschillende klassen (bijvoorbeeld gezonde cellen versus tumorale cellen, cellen van tumoren met een verschillende prognose, cellen van tumoren met een verschillende respons op therapie, cellen met een bepaalde mutatie versus cellen zonder een bepaalde mutatie, enz.
).

3.
Selectie van combinaties van genen

Een tweede methode om het probleem van de dimensionaliteitreductie op te lossen is de selectie van verschillende combinaties van genexpressies.
Ieder van deze combinaties resulteert dan in één enkele waarde en kan dan beschouwd worden als een kenmerk.
Merk op dat bij de vorige methode ieder kenmerk overeenkomt met één enkel expressieniveau.
Omdat het onderscheid tussen verschillende klassen over het algemeen niet volledig zal bepaald worden door de individuele activiteit van een gen, maar door de interactie van verschillende genen, is het beter om met combinaties van genexpressies te werken.

  Eén van deze methoden voor het bepalen van geschikte combinaties van genexpressies is de “Principale Component Analyse” (PCA).
Dit is een numerieke techniek die reeds lang gekend is in de multivariate statistiek en waarvoor de dag van vandaag zeer goede software bestaat.
PCA zoekt als het ware de combinaties die het meest “informatief” zijn voor een verzameling patiënten of microrooster-experimenten.
Deze combinaties (of kenmerken) worden dan de principale componenten genoemd van deze verzameling patiënten.
Zo kunnen voor de dataset van Armstrong et al.
, zoals die hierboven werd beschreven (acute leukemie),

drie principale componenten worden bepaald waardoor we drie kenmerken of waarden krijgen per patiënt.
Hierdoor kunnen we iedere patiënt voorstellen als een punt in een assenstelsel met drie assen (Figuur 3).
In dit geval is er dus sprake van een reductie van de dimensionaliteit van 12600 naar 3.
Noteer dat het resultaat in Figuur 3 ons in staat stelt om de groep patiënten op een visuele manier voor te stellen.
Hierdoor kunnen we reeds zien dat de drie beschouwde klassen leukemie relatief goed gescheiden zijn (wat er dus op wijst dat ALL, AML en MLL specifieke expressiepatronen hebben).

4.
Voorspellingen

In een klinische omgeving is het belangrijk dat, aan de hand van metingen met microroosters (eventueel aangevuld met andere klinische gegevens), voor individuele patiënten voorspellingen kunnen worden gedaan i.
v.
m.
prognose, antwoord op therapie, e.
D. Dit gebeurt door middel van modellen die aan de hand van geselecteerde kenmerken de tumor trachten te classificeren.
De parameters van het model moeten worden bepaald aan de hand van een verzameling patiënten van wie reeds geweten is tot welke klasse ze behoren (m.
A.w.
patiënten voor wie prognose, effect van therapie, … reeds gekend zijn).
Deze verzameling van patiënten wordt de trainingsset genoemD. Het getrainde model kan achteraf aangewend worden om voorspellingen te doen voor patiënten van de testset, namelijk die patiënten van wie de classificatie nog niet gekend is.
Enkele voorbeelden van veel gebruikte modellen zijn: Artificiële Neurale Netwerken, Bayesiaanse Netwerken, Lineaire Discriminant Analyse en Support Vector Machines.
Zo zouden we dus de 72 patiënten met acute leukemie (waarvan de diagnose – ALL, AML of MLL – reeds gekend is) kunnen gebruiken om een model te trainen dat het onderscheid kan maken tussen ALL, AML en MLL aan de hand van expressiepatronen.
Die modellen kunnen dan later worden gebruikt om de diagnose te stellen voor nieuwe patiënten.

  Met de zonet beschreven methodologie kunnen modellen ontwikkeld worden waarin metingen op microroosters gebruikt worden om de arts te helpen bij de diagnose of waarmee gepoogd wordt een voorspelling te maken van het klinisch verloop van een tumoraal proces.
Enkele voorbeelden:

Een model kan op een dusdanige manier worden getraind dat het de aanwezigheid van metastasen of uitzaaiingen tracht te voorspellen (zelfs indien die nog niet klinisch waarneembaar zouden zijn).
Zo kunnen de patiënten met uitzaaiingen die het meest baat hebben bij een aanvullende therapie (bv.
chemotherapie) na chirurgie worden geselecteerD. Omgekeerd kunnen patiënten worden geïdentificeerd voor wie de aanvullende therapie waarschijnlijk onnodige toxiciteit of mutilatie zou betekenen.

Het klinisch wisselend verloop van sommige tumoren (bv.
van de prostaat) kan zich vertalen op moleculair-biologisch niveau (differentieel tot expressie komende genen).
Dit maakt het mogelijk om modellen te maken die voorspellen of de tumor een eerder traag dan wel agressief verloop zal kennen.
Deze modellen kunnen dus gebruikt worden om een schatting van de prognose te maken.

Modellen die tot doel hebben het antwoord op therapie te voorspellen, zouden kunnen gebruikt worden om, aan de hand van expressieniveaus in de onbehandelde tumor, een schatting te maken van de kans op succes van een behandelingsschemA. Er kan bijvoorbeeld gepoogd worden te bepalen welke patiënten tijdens behandeling met chemotherapie een volledige remissie of, integendeel, progressie van het tumoraal proces zullen vertonen.
Zo ook kan getracht worden te voorspellen welke patiënten die, na het behalen van een volledige remissie, al dan niet zullen hervallen.
De gekozen modellen kunnen dan gebruikt worden om een keuze te maken van de meest geschikte therapie.

5.
Ontdekken van klassen

Door gebruik te maken van het uitgebreid arsenaal aan klinische en morfologische parameters kan men een kwaadaardig proces indelen in verschillende categorieën of klassen.
De manier van classificeren zal in de meeste gevallen ook het beleid bepalen.
Zoals reeds vermeld kunnen patiënten met een gelijkaardige diagnose en therapie (dus patiënten die volgens de huidige kennis tot dezelfde categorie behoren) een variabel verloop kennen.
Door het herschikken of opdelen van diagnostische categorieën kan gepoogd worden deze variabiliteit binnen eenzelfde klasse te verminderen en kan het in sommige gevallen mogelijk zijn om de therapie te verfijnen en het verloop van de ziekte beter te voorspellen.
Hier is het dus niet de bedoeling om voorspellingen te gaan maken voor individuele patiënten (zoals in de vorige doelstelling), maar om te bepalen welke de verschillende tumorklassen en hun eigenschappen zijn.

  Het is mogelijk om, op basis van metingen met microroosters (dus op basis van het expressieniveau van een paar duizend genen), een groep patiënten in te delen in verschillende klassen of clusters waarvan de eigenschappen niet op voorhand gekend zijn.
Een klasse of cluster groepeert over het algemeen patiënten die een zekere graad van overeenkomst vertonen.
De indeling wordt over het algemeen bepaald D.m.
v.
clusteringstechnieken.
Enkele voorbeelden van veelgebruikte methoden zijn: hiërarchische clustering , “Self Organizing Maps” en “K-means clustering” .
In veel gevallen zal de indeling, gevonden door deze clusteringstechnieken, grotendeels overeenkomen met de gekende indeling.
In sommige gevallen zal er echter een totaal nieuwe indeling gevonden worden die eventueel klinisch relevant kan zijn.

Zo zouden we de 72 patiënten met acute leukemie, waarbij vooraf geen onderscheid wordt gemaakt tussen ALL, AML en MLL, kunnen onderwerpen aan een clusteranalyse waarbij aan het algoritme wordt gevraagd om drie groepen patiënten of clusters te ontdekken, waarbij iedere cluster patiënten bevat die een zo hoog mogelijke graad van gelijkenis vertonen in hun expressiepatronen.
Dit wil dus zeggen dat het clusteralgoritme in staat is om zelf de bestaande diagnostische categorieën te ontdekken zonder enige voorkennis.
Dit wordt geïllustreerd in Figuur 4.

2.
Ontrafelen van DNA-functies

1.
Situering

Het belangrijkste aspect van het genexpressieproces is dat de transcriptie gestart wordt door het binden van een geactiveerde transcriptiefactor met het DNA. In 1987 [Berg, 1987] werd aangetoond dat er een zekere complementariteit moet bestaan tussen de actieve site van het proteïne en het DNA vooraleer de transcriptiefactor kan binden met het DNA. Dit betekent ook dat, als we verschillende bindingsplaatsen van een bepaalde transcriptiefactor vergelijken, die bindingsplaatsen bepaalde kenmerken op sequentieniveau gemeenschappelijk hebben.
Momenteel wordt veel onderzoek gedaan om algoritmen te maken die dergelijke bindingsplaatsen kunnen detecteren.
De beginhypothese is dat genen die een gelijkaardige expressie vertonen, mogelijks gereguleerd worden door dezelfde transcriptiefactor(en) en dus ook een zekere gelijkenis vertonen op sequentieniveau.
Als eerste stap in de ontdekking van regulerende elementen moeten we dus genen identificeren die een gelijkaardig expressiegedrag vertonen.
Deze stap noemen we het clusteren van genexpressieprofielen.

2.
Clusteren van genexpressieprofielen

Zoals voordien gezegd kunnen we met microroosters het expressieniveau bepalen van duizenden genen tegelijk.
Microrooster-experimenten kunnen echter ook worden herhaald met verschillende stalen op verschillende tijdstippen van een biologisch proces (bv.
op verschillende tijdstippen van een celdeling of celcyclus).
Bij het clusteren van genexpressieprofielen is het de bedoeling om genen te groeperen die een zo groot mogelijke overeenkomst vertonen zowel in hun gedrag als in functie van de tijD. Van genen met een gelijkaardig expressiegedrag, zeggen we dat ze co-expressie vertonen.
In Figuur 5 kunnen we een deel van het resultaat bekijken van de clusteranalyse van een verzameling genen waarvan de expressie gemeten werd gedurende 18 tijdstippen tijdens twee celdelingen van gistcellen [Spellman, 1998].
De genen die in deze figuur tot dezelfde cluster behoren hebben dus een hogere kans om gelijkaardige biologische functies in de celcyclus te hebben en bijgevolg gelijkaardige bindingsplaatsen te bevatten voor transcriptiefactoren.

3.
Representatie van de bindingsplaats van een transcriptiefactor

Om naar een collectie van bindingsplaatsen te refereren introduceren we de term motief.
Een specifieke bindingsplaats is dan een instantie van het motief.
Een motief stellen we voor aan de hand van een motiefmodel, dit kan zowel een string, een reguliere uitdrukking als een matrixmodel zijn.
Om een motiefmodel aan te maken, vertrekken we van een set van DNA-segmenten waar de transcriptiefactor bindt.
Als we deze voorbeelden groeperen dan kunnen we daaruit een zogenaamde consensus distilleren.
Deze consensus wordt gevormd door alle segementen te aligneren en op elke positie de meest waarschijnlijke nucleotide(n) te selecteren en voor te stellen volgens een bepaald alfabet.
Een meer verfijnde aanpak is deze van het matrixmodel waarbij we rekening houden met de relatieve verhouding van de vier nucleotiden op een bepaalde positie.
Dit resulteert in een positie-specifieke frequentiematrix waarbij iedere waarde in de matrix een maat is voor het aantal keren dat een bepaald nucleotide gevonden wordt op die specifieke positie.
Een voorbeeld hiervan vinden we in Figuur 6, waar we een typische probabilistische voorstelling zien van een motief van 10 letters.

  Recent hebben we geavanceerde algoritmes ontwikkeld die in DNA-sequenties motieven kunnen ontdekken en ze vervolgens gaan voorstellen op een statistische wijze zoals getoond in Figuur 6.
Op het internet bestaan verschillende databanken waarin dergelijke motieven gestockeerd worden, zodat andere onderzoekers ze kunnen verifiëren of biologisch valideren.

4.
Voorbeeld

Als voorbeeld van een uitgebreide analyse van microrooster-gegevens nemen we een veelgebruikte dataset, namelijk de celcyclus in bakkersgist, Saccharomyces cerevisiae [Spellman, 1998].
De celcyclus bestaat uit een opeenvolging van vier fasen: de fase G1 waarin de cel groeit, de S-fase waarin de DNA-synthese plaatsvindt, de overgangsfase G2 en uiteindelijk de mitose in de M-fase.
De microrooster-metingen gebeurden op 18 tijdsstippen gedurende twee opeenvolgende celcycli.
Na het voorbereiden van de data, zoeken we naar clusters van genen met een door ons ontwikkeld clusteralgoritme (Adaptive Quality-Based Clustering) wat resulteert in achtendertig clusters.
Uit deze achtendertig clusters kiezen we er vier die een specifiek profiel vertonen dat overeenkomt met de fases in de celcyclus (zie Figuur 5).
De eerste drie clusters (clusters 3, 4 en 28) vertonen een duidelijk periodiek verloop.
De vierde cluster (cluster 24) bevat negentien genen die een hoog expressie niveau hebben bij de start van het experiment en die daarna uitgeschakeld zijn.

  Van de genen in elk van deze clusters selecteren we stroomopwaartse sequenties van 800 nucleotides.
In elk van de vier sequentiesets zoeken we naar motieven waarbij we de lengte laten variëren tussen 5 en 17 nucleotides.
De resultaten die we bekomen zijn sterk uiteenlopend voor de verschillende clusters.
Het meest uitgesproken motief vinden we in de sequenties van cluster 28.
Hier vinden we in alle motieven een gemeenschappelijke consensus ACGCGT.
Deze consensus stemt overeen met het bekende MCB motief waarvan geweten is dat het een belangrijke rol speelt tijdens de celcyclus.
In cluster 4 vinden we twee motieven, TTTsGykT en TGTTTsTT (de kleine letters zijn combinaties van mogelijke nucleotides), die niet overeenkomen met een bekend motief.
Deze motieven worden ook door andere motief-zoekalgoritmen aangeduid als de meest significante motieven in deze cluster.
Cluster 3 geeft in tegenstelling tot de twee andere periodische clusters geen bevredigend resultaat.
In dit geval vinden we enkel motieven die als consensus een opeenvolging van A's of T's zijn.
Het is geweten dat zulke opeenvolging niet echt een regulatorische functie heeft.
Een test met een string-gebaseerde methode geeft de volgende twee motieven als meest overgerepresenteerde motieven: TGAAAAAT en AAAATTT.
Het tweede motief komt overeen met het motief dat we vinden bij de lengtes 7 en 8 nucleotides.
De analyse van de niet-periodische cluster 24 geeft voor de korte motieflengtes een gemeenschappelijke consensus ATGAAAC. Dit motief vertoont grote gelijkenis met het STE12 motief dat we in de gespecialiseerde databanken vinden.
Verdere analyse van dit resultaat geeft aan dat één van de genen waarvan bewezen is dat het gereguleerd wordt door STE12, ook in de cluster gevonden is.
Dit is een indicatie dat het motief dat gevonden is waarschijnlijk ook effectief van belang is voor de genen in deze cluster.
Voor de langere motieflengtes vinden we een sterk motief ATATATGnnTCAGATA, dat gevonden wordt in 7 genen.
Hiervan kunnen we niet dadelijk de functie achterhalen.
Maar het feit dat we dit motief consistent terugvinden kan een mogelijke inspiratiebron zijn voor verder biologisch onderzoek en validatie.

4.
De (nabije) toekomst: systeembiologie

 

Tot voor enkele jaren werden in het functioneel moleculair biologisch onderzoek, genen, proteïnes en andere moleculen één voor één als geïsoleerde entiteiten bestudeerD. Het gebruik van de nieuwe technologieën situeert de functie van een gen nu in een globale context, namelijk als deel van een complex regulatorisch netwerk.
Vanuit dit nieuw perspectief wordt het organisme beschouwd als een systeem dat interageert met zijn omgeving (zie ook Figuur 7).
Het gedrag ervan wordt bepaald door de complexe dynamische interacties tussen genen/proteïnes/metabolieten op het niveau van het regulatorische netwerk.
Door de beschikbaarheid van data van verschillende modelorganismen kunnen bovendien de cellulaire mechanismen tussen de organismen vergeleken worden.

  Systeembiologie is een interdisciplinair onderzoeksdomein waarin getracht wordt, door een combinatie van high-throughput-moleculaire biologie (microroosters, proteomics, enz.
) en via principes uit de systeemidentificatie en datamining, een mechanistisch inzicht te verwerven in een biologisch systeem.
Dit is één van de belangrijkste uitdagingen van het interdisciplinair bio-informatica onderzoek.

  De reconstructie van genetische netwerken aan de hand van moleculair biologische data (i.
e.
netwerkinferentie) is één van de kernpunten van het systeembiologie onderzoek.
Omdat elk van de beschikbare datatypes vanuit een andere invalshoek informatie levert over de structurele opbouw van de regulatorische netwerken, resulteert het combineren van deze data in een meer holistische beschrijving van het bestudeerde biologische proces.
Een cel kan beschouwd worden als een systeem dat door interactie met zijn omgeving wijzigingen in omgevingssignalen (inputsignalen) omzet in een aangepast gedrag.
Het genetische netwerk is hierbij verantwoordelijk voor de signaaltransductie.
Het bestaat uit moleculair biologische entiteiten (genen en proteinen) die onderling een hiërarchisch georganiseerde connectiviteit vertonen.
Genetische circuits kunnen in dit opzicht vergeleken worden met elektrische circuits.
Wanneer een gen, gesitueerd aan de top van de regulatiecascade, wordt aangeschakeld door een wijzigend omgevingssignaal, zal het overeenkomstige proteïne op zijn beurt verantwoordelijk zijn voor het aanschakelen van een volgende set genen.
Door de hiërarchische structuur van een genetisch netwerk is echter de cellulaire signaaltransductie multiplicatief.
De niet-lineaire aard van het signaaltransductiemechanisme (aanwezigheid van terugkoppelingsmechanismen, synergetische effecten, en logische relaties zoals XOR) maken van de cel een autonoom gereguleerd systeem dat zichzelf op efficiënte wijze beschermt tegen extreme variaties in omgevingsfactoren.
In vele gevallen is de wijze waarop dit genetisch netwerk actief is, niet gekend, D.w.
z.
de wijze waarop genen onderling een causaal verband vertonen is onbekenD. Dankzij recente moleculair-biologische analysetechnieken is het tegenwoordig dus mogelijk om het signaaltransductieproces op te meten (dynamische wijzigingen in genexpressie gedurende de evolutie van een systeem naar zijn regimetoestand) en kan men mits het ontwikkelen en toepassen van de geschikte analysemethodes aan de hand van de data een inzicht verwerven in de structuur en de kwantitatieve eigenschappen van het genetische netwerk.

  Naast het fundamenteel inzicht in de mechanistische werking van een organisme biedt netwerkinferentie of een systeembiologische aanpak eveneens de mogelijkheid tot verregaande industriële of medische toepassingen.
Het ontrafelen van eenvoudige netwerkmodules, betrokken bij het ontstaan van sommige kankertypes, kan bijvoorbeeld een verbeterde diagnose, prognose of behandeling opleveren (bvB. identificeren van een merker in het bloed om kanker vroegtijdig op te sporen, het produceren van een kankervaccin).

  Een ander voorbeeld van een proces dat vermoedelijk gecontroleerd wordt door een complex genetisch netwerk is quorum sensing of cel-celcommunicatie bij prokaryoten (bacteriën).
Men heeft ondekt dat veel verschillende soorten bacteriën kunnen communiceren in een gemeenschappelijke chemische taal die dient om bijvoorbeeld het begin van de pathogenese te reguleren en coördineren.
Het ontrafelen van de fundamentele mechanismen achter quorum sensing is een belangrijke uitdaging in de microbiologie (en heeft bijvoorbeeld belang in de ontwikkeling van probiotica als alternatieve aanpak voor het voorkomen en bestrijden van infecties).
Quorum sensing wordt mogelijk gemaakt door de productie en vrijzetting van signaalmoleculen, die auto-inducers (AI) genoemd worden.
Het gen dat codeert voor het AI-2 synthase, i.
e.
luxS, is geconserveerd in meer dan veertig species.
Bacteriën passen hun genexpressie aan in functie van veranderingen in de hoeveelheid van deze signaalmoleculen.
Van het genetisch netwerk dat (rechtstreeks of onrechtstreeks) gecontroleerd wordt door AI-2 of dat leidt tot veranderingen in de productie van AI-2 is nog maar weinig geweten.
Het identificeren van dit netwerk kan dus gebeuren met een systeembiologische aanpak.

  We kunnen nu wel stellen dat we pas aan de vooravond staan van een nieuwe revolutie in de wetenschappen, waarin biologie en informatietechnologie ons verder zullen leiden naar ongekende nieuwe ontdekkingen en toepassingen.
Nu al denkt men er aan om het eeuwenoude classificatiesysteem van dieren en planten, 250 jaar geleden uitgedacht door Linnaeus, compleet te veranderen.
Verwantschap tussen organismen is immers veel nauwkeuriger te beschrijven op basis van DNA-informatie dan op basis van uiterlijke kenmerken zoals bij Linnaeus [Holmes, 2004].
Maar er is meer.
In deze bijdrage hebben we het vooral gehad over wat ook wel eens ‘transcriptomics’ wordt genoemD. We hebben ons vooral geconcentreerd op de ontrafeling van de functie van bepaalde DNA-sequenties door middel van microroosters.
Maar nu reeds zijn er nieuwe belangrijke technologische doorbraken die zullen leiden tot proteomics (interacties tussen eiwitten) en metabolomics (biochemische processen in de cel).
De hoeveelheid informatie, vervat in databanken op het web, en in databanken met miljoenen wetenschappelijke artikels, is zo immens groot geworden, dat het noodzakelijk wordt om algoritmen te maken die al deze artikels kunnen samenvatten en bepaalde verbanden gaan leggen op basis van allerlei correlatietechnieken.
Men noemt deze discipline ‘text mining’.
Nu al gebruiken biologen ‘text-mining tools’ om duizenden artikels tegelijk te screenen om op die manier potentiële globale biologische verbanden te ontdekken, die naderhand dan biologisch kunnen gevalideerd worden.

De dubbele helix      Watson James      Biologie

DNA

 

Desoxyribonucleïnezuur of DNA is de belangrijkste drager van erfelijke informatie in alle bekende organismen.

Een DNA-molecuul bestaat uit twee lange strengen van nucleotiden, die samen zich buigen tot een dubbele helix.
De twee strengen zijn aan elkaar verbonden zijn door zogenaamde baseparen.
Een basepaar verbindt twee tegenover elkaar liggende nucleotiden.
De volgorde van nucleotiden in een streng wordt een sequentie genoemD. Omdat er in principe oneindig veel sequenties mogelijk zijn, kan de volgorde van nucleotiden unieke erfelijke informatie verschaffen.

In organismen bevindt het DNA zich binnen de cel in de vorm van chromosomen.
Chromosomen kunnen miljoenen basenparen bevatten.
Door middel van de replicatie wordt het DNA in een chromosoom gekopieerD. De replicatie gaat vooraf aan de celdeling.
Zodoende krijgt elke cel een kopie van het DNA, en kan via de voortplanting het DNA doorgegeven worden aan het nageslacht.
Hierbij treedt genetische variatie op, wat leidt tot evolutie.

Op een chromosoom bevinden zich tientallen tot honderden genen.
Genen bestaan uit een of meer DNA-sequenties, en ieder gen kan coderen voor één of meer eiwitten.
Eiwitten vervullen binnen en buiten de cel een zeer grote verscheidenheid aan biologische functies.

Aan de hand van de genetische code kan de DNA-sequentie van een gen kan vertaald worden in de aminozuursequentie van een eiwit.
Dit proces wordt eiwitexpressie genoemD. Bij de transcriptie wordt het DNA van een gen eerst gekopieerd naar mRNA, en het mRNA wordt vervolgens bij de translatie vertaald naar een eiwit.

Bij de meeste organismen vormen de genen maar een klein gedeelte van de totale hoeveelheid DNA. Veel andere gedeelten van de chromosomen zijn betrokken bij de regulatie van de eiwitexpressie.
De functie van het overige DNA is veelal niet bekenD.

 Geschiedenis

 

James D. Watson & Francis Crick

DNA werd in 1869 ontdekt door de Zwitserse biochemicus Johann Friedrich Miescher (1844-1895).
Hij wist de stof te zuiveren uit leukocyten, die hij verkreeg uit pus, afkomstig van ziekenhuisafval.
[1] De chemische structuur van DNA bleef nog lange tijd onbekenD. In 1909 had Phoebus Levene de theorie opgesteld dat DNA uit vier nucleotiden bestond, en in 1919 publiceerde hij een hypothese voor de wijze waarop de nucleotiden onderling verbonden zijn in een nucleïnezuur.
[2]

De fysicus Erwin Schrödinger publiceerde in 1944 een invloedrijk boek met de titel What is Life? In dit boek beredeneerde hij dat het erfelijke materiaal moest bestaan uit een aperiodiek kristal: een vaste stof met een regelmatige maar variabele structuur, die de code zou bevatten voor de ontwikkeling van organismen.
[3] Dat het DNA de drager van erfelijke eigenschappen is, werd duidelijk in 1952 door onderzoek van Alfred Hershey en Martha Chase.
Zij toonden aan dat een virus alleen door middel van DNA een cel kon besmetten.

In 1951 stelde Linus Pauling een model op voor de structuur van DNA. Dit model ging er vanuit dat DNA de structuur had van een helix, maar bevatte op andere punten belangrijke onjuistheden.

In 1952 publiceerde Erwin Chargaff een belangrijke stelregel over de samenstelling van het DNA: dubbelstrengs DNA bevat evenveel adenine als thymine en evenveel cytosine als guanine.
Deze regel werd een jaar later verklaard door het concept dat de dubbele helix is opgebouwd uit baseparen van enerzijds adenine en thymine, en anderzijds cytosine en guanine.

De correcte chemische structuur van DNA is in 1953 bepaald door het onderzoek van James D. Watson, Francis Crick, Maurice Wilkins en Rosalind Franklin.
Franklin deed onderzoek naar de structuur van DNA met behulp van de röntgendiffractietechniek.
Eén van haar opnamen kwam zonder haar medeweten via Wilkins onder ogen van Watson en Crick.
De gegevens van Franklin hielpen Watson en Crick om de structuur van de dubbele helix te bepalen.
Wilkins hielp Watson en Crick bij de verificatie van hun model.
Watson en Crick publiceerden het artikel over de structuur van het DNA in het tijdschrift Nature op 25 april 1953.
In hetzelfde nummer verschenen publicaties van Franklin en Wilkins over de structuur van het DNA. Een maand later publiceerden Watson en Crick op basis van deze structuur een model voor het mechanisme van de replicatie van DNA. [4] Watson, Crick en Wilkins kregen hiervoor in 1962 een Nobelprijs.
[5] Franklin was toen al overleden aan kanker.

Francis Crick stelde in 1958 het centrale dogma van de moleculaire biologie op.
Dit centrale dogma stelt, dat eiwitten geproduceerd kunnen woren uit genen, maar nooit andersom.
Het vormde het kader voor de processen van transcriptie en translatie.

In 1975 publiceerde Frederick Sanger een methode voor het bepalen van de volgorde van nucleotiden in DNA. Deze methode, die sequencing wordt genoemd, werd een standaardmethode in de moleculaire biologie.
DNA-sequenties werden steeds meer gebruikt om de verwantschap tussen organismen te bepalen.
Van steeds meer organismen werd het gehele genoom gesequenceD. In 2001 werden de DNA-sequenties van het humane genoom gepubliceerD.

Naamgeving

De afkorting DNA is afkomstig van het Engelse deoxyribonuclein aciD. Dit wordt in het Nederlands vertaald met 'desoxyribonucleïnezuur'.
DNA is, zoals de naam al zegt, een nucleïnezuur.
Nucleïnezuren zijn ketens van nucleotiden.
Ieder nucleotide bevat een fosfaatgroep, een ribosegroep en een pyrimidine- of purine-base.
Hoewel ieder nucleotide een basische groep bevat, is de bijdrage van de zure fosfaatgroepen groter, zodat DNA toch een zuur genoemd kan worden.
Het voorvoegsel 'desoxy-' vertelt dat, in vergelijking met RNA, de ribosegroepen van DNA een zuurstofatoom missen (om precies te zijn, op de zogenaamde 2'-positie van de ribosegroep).

Structuur

Afmetingen

Een DNA-streng is 22 tot 26 Ångström breeD. Eén nucleotide is 3.
3 Ångstrom lang[6] (1 Ångström is een tiende deel van een nanometer, ofwel een tien miljardste deel van een meter).
Een DNA-molecuul kan toch relatief zeer grote afmetingen bereiken.
Het langste menselijke chromosoom, chromosoom nummer 1, is 220 miljoen baseparen lang.
[7]

Nucleotiden

 

De chemische structuur van DNA. Blauw, rood, groen en paars: basen.
Oranje: deoxyribosegroep.
Geel: fosfaatgroep.
De dubbele en driedubbele waterstofbruggen zijn aangegeven met stippellijntjes.
De 3'- en de 5'-uiteinden van de ; ;ruggegraten ; ; staan eveneens aangegevenEen DNA-streng is opgebouwd uit nucleotiden.
Iedere nucleotide bestaat uit 3 onderdelen:

base

deoxyribosegroep

fosfaatgroep

De basen vormen basenparen en zijn verantwoordelijk voor de erfelijke informatie.
De deoxyribose- en de fosfaatgroepen vormen samen de twee ; ;ruggegraten ; ; van het DNA.

Basen en baseparen

Voor het DNA zijn er 4 verschillende basen: guanine, cytosine, adenine en thymine, afgekort met respectievelijk G, C, A en T.
Een belangrijk onderscheid tussen DNA en RNA is, dat RNA uracil (U) bevat in plaats van thymine.

In het DNA kunnen twee soorten basenparen gevormd worden.

Guanine en cytosine kunnen samen een basepaar vormen met drie waterstofbruggen.

Adenine en thymine kunnen samen een basepaar vormen met twee waterstofbruggen.

De waterstofbruggen geven een zwakke, niet-covalente binding tussen twee basen.
Deze twee baseparen passen als puzzelstukjes in elkaar, de vorming van een basepaar met een andere base gaat niet of moeilijk.

Vanwege het aantal waterstofbruggen wordt het GC-basepaar minder gemakkelijk verbroken dan het AT-basepaar.
Verbreking van de basenparen kan relatief makkelijk plaatsvinden door verhitting of door een mechanische kracht.
[8] Voor biologische processen zoals de replicatie en de transcriptie wordt gebruik gemaakt van een helicase om de basenparen te verbreken, en zodoende de twee strengen te scheiden.

Qua chemische structuur worden de basen onderverdeeld in twee soorten:

Guanine en adenine zijn purinebasen: ze hebben het skelet van purine, dat bestaat uit een 5-ring en een 6-ring.

Cytosine en thymine zijn pyrimidinebasen: ze hebben het skelet van pyrimidine, dat bestaat uit enkel een 6-ring.

Zowel het purine- als het pyrimidineskelet bevatten meerdere stikstof-atomen, waarvan sommige participeren in de vorming van waterstofbruggen.
Elk basepaar bestaat uit een purine- en een pyrimidinebase.

De ruggengraten van het DNA

 

Ribose.
De base bindt aan de 1'-positie (rechtsboven).
Bij DNA is er op de 2'-positie (rechtsonder) geen OH-groep.
Aan de 3'-positie (linksonder) bindt een fosfaatgroep van een andere nucleotide.
De eigen fosfaatgroep bindt aan de 5'-positie (linksboven).
Een DNA-streng kan beschouwd worden als een ; ;ruggegraat ; ; die om en om deoxyribose- en fosfaatgroepen bevat, met de basen als ; ;ribben ; ; die aan de deoxyribosegroepen bevestigd zijn.
Omdat DNA twee strengen bevat, kan gesteld worden dat het DNA twee ruggegraten heeft.

De deoxyribosegroep is afgeleid van ribose, een suikermolecuul.
Op de 2'-positie van de ribose ontbreekt een zuurstofatoom, vandaar deoxyribose.
In RNA is er op deze positie een hydroxylgroep, die wel een zuurstofatoom bevat.
Deze hydroxylgroep is beschikbaar voor allerlei chemische reacties.
Doordat zo'n hydroxylgroep bij DNA ontbreekt, is DNA veel stabieler dan RNA. Dit is een van de redenen dat DNA als erfelijk materiaal veel geschikter is dan RNA.

Op de 3'- en de 5'-posities kunnen fosfaatgroepen binden.
Hierdoor kan er een ruggengraat gevormd worden, waarin de deoxyribosegroepen en de fosfaatgroepen om en om zitten.

De twee strengen van het DNA lopen antiparallel: bij de ene streng zit de 5'-positie aan het ; ;begin ; ; en de 3'-positie aan het ; ;eind ; ;, bij de andere streng andersom.
Het biologische belang van deze orientaties is groot: de replicatie en de translatie kunnen alleen in de 5'?3'-richting plaatsvinden.

Een stukje DNA kan nu als volgt worden weergegeven:

5' --- A T G C C G T T A G A C C G T T A G C G G A C C T G A C ? 3'

3' ? T A C G G C A A T C T G G C A A T C G C C T G G A C T G --- 5'

 

 

Dubbele helix

 

Animatie van de dubbele-helixstructuur van een stuk DNA.[9] De basenparen liggen horizontaal tussen de twee strengen in.
De grote en de kleine groeve tussen de strengen zijn goed zichtbaar.
(Grotere versie)In DNA draaien de twee strengen in een opwaartse spiraal langs elkaar heen.
Deze structuur wordt een dubbele helix genoemD. De dubbele helix kan voorkomen in een groot aantal verschillende conformaties.
De normale vorm is B-DNA.

B-DNA is rechtsdraaienD. Per draaiing bevat B-DNA ongeveer 10 baseparen.
Bij B-DNA hebben de twee groeven tussen de spiralen verschillende afmetingen.
Er is sprake van een grote en een kleine groeve (Engels: major en minor groove).
De grote groeve heeft een breedte van 22 Å en de kleine groeve is 12 Å breeD.[10]

Een belangrijk effect in de dubbele helix is pi-stacking: de stapeling van basen.
Basen hebben een relatief platte vorm door de aanwezigheid van aromatische ringen.
Hierdoor kunnen de basen als het ware op elkaar gestapeld worden.
Het achterliggende effect is de overlap van de moleculaire orbitalen van de pi-bindingen in de aromatische systemen van aangrenzende basen.
De basenvolgorde zou geen invloed op dit effect hebben.
[11]

Alternatieve structuren

Naast B-DNA zijn A-DNA en Z-DNA bekende vormen van de dubbele helix, omdat deze conformaties biologisch actief zijn.
A-DNA schijnt vooral voor te komen in gedehydrateerde samples van DNA, en is daarom van belang bij kristallografie.
Z-DNA komt voor wanneer er veel supercoiling aanwezig is, waardoor er een grote spanning op de DNA-strengen staat.
Andere vormen die beschreven zijn, zijn C-DNA, D-DNA, E-DNA, L-DNA, P-DNA en S-DNA.

 

De structuur van een DNA-quadruplex zoals die voorkomt in telomeren.
[12]In de grote groeve van B-DNA past een derde streng, waardoor een driedubbele helix gevormd kan worden.
Daarbij worden zogenaamde Hoogsteen-baseparen gevormD. Er is maar één geval bekend waarbij een driedubbele helix in vivo voorkomt: in de bacterie E.
Coli ontstaat het als een tussenproduct wanneer het recombinatie-enzym RecA actief is.

Aan de uiteinden van chromosomen bevinden zich telomeren, waarin duizenden malen de sequentie TTAGGG wordt herhaalt.
Dit leidt tot de vorming van een zogenaamde quadruplex van vier DNA-strengen.
Hierbij spelen Hoogsteen-baseparen eveneens een rol.
Ook op andere plaatsen dan de telomeren kunnen dergelijke quadruplexen voorkomen.

Chromatine

Chromatine is het complex van DNA en eiwitten, welke samen de chromosomen vormen.
De eiwitten in het chromatine hebben diverse functies: ze helpen het DNA te verpakken in zeer compacte structuren, ze spelen een belangrijke rol in de regulatie van de eiwitexpressie, en ze maken het DNA extra sterk wanneer er tijdens de mitose en de meiose veel spanning op het DNA komt te staan.

Cellen moeten grote hoeveelheden DNA in een klein volume opslaan.
Bijvoorbeeld, menselijke cellen bezitten DNA met een totale lengte van ongeveer 2 meter[13], wat opgeslagen moet worden in een celkern die een diameter heeft van 11 tot 22 micrometer.
[14].
Op verschillende niveaus wordt daartoe het DNA op compacte wijze verpakt.

 

De dubbele helix (1) wordt in het beads-on-a-string model (2) voorgesteld als een draad die zich rondom het nucleosoom wikkelt (3).
In de eerste plaats zijn er de nucleosomen.
Nucleosomen zijn eiwitcomplexen waar de dubbele helix zich om heen wikkelt.
Het DNA en de nucleosomen vormen samen als het ware kralen op een ketting, dit wordt in het Engels het beads-on-a-string model genoemD. De dubbele helix wikkelt zich tweemaal om ieder nucleosoom.
Tussen de nucleosomen bevindt zich een spacer region van linker-DNA dat niet gebonden is aan de nucleosomen.

 

Het nucleosoom.
Groen: de kern van het nucleosoom met 8 histonen.
Rood: het DNA. Grijs: histon H1Een nucleosoom is een eiwitcomplex dat bestaat uit acht histonen.
Histonen maken het grootste deel uit van het chromatine.
Er zijn 5 soorten histonen, met de namen H1, H2A, H2B, H3 en H4.
De histonen H2A, H2B, H3 en H4 komen elk tweemaal voor in een nucleosoom.
Deze histonen spelen een belangrijke rol in de regulatie van eiwitexpressie.
Acetylering van histonen kan leiden tot activatie van de transcriptie van genen, methylering heeft het tegenovergestelde effect.

Histon H1 maakt geen onderdeel uit van het nucleosoom, het houdt het DNA op z'n plaats en speelt een rol in de vorming van de 30 nm fiber.

De 30 nm-fiber is een ; ;vezel ; ; met een doorsnee van 30 nanometer en wordt gevormd door een compacte opeenpakking van de nucleosomen.
De 30 nm-fiber vormt een helix, hoewel de precieze structuur nog niet bekend is.

Individuele verschillen in het DNA

Hoewel individuen die tot één soort behoren in het algemeen hetzelfde aantal chromosomen hebben (er zijn uitzonderingen, zoals bij veldbeemdgras) en ook een zeer grote overeenkomst vertonen in hun exacte DNA-volgorde, zijn er tussen individuen van een soort naast de geslachtsverschillen ook altijd enige verschillen aantoonbaar, met name in bepaalde regionen van het chromosoom.
Naast polymorfismen (de aan- of afwezigheid van bepaalde kenmerkende stukjes DNA) zijn er variabele regio's (microsatellieten) met lengtevariaties in repeterend DNA ook wel junk-DNA genoemd, wat het een handig hulpmiddel maakt bij het identificeren van sporen (bv.
bloed, sperma, haren) achtergelaten op delictplaatsen.
Als men een verdachte heeft, kan men na onderzoek van het spoor en van het DNA van de verdachte.
nagenoeg met zekerheid zeggen of het spoor van de verdachte afkomstig was of niet.

Ook bij het bepalen van afstamming en bloedverwantschap kunnen deze variabele regio's van het DNA een grote rol spelen.
De genetische vingerafdruk, een door mensen gemaakte analyse van de variabele regio's in het DNA, is voor ieder mens uniek mits er voldoende genetische merkers worden gebruikt.
Alleen eeneiige tweelingen en klonen zijn met behulp van de DNA-techniek niet van elkaar te onderscheiden.

Bij DNA-onderzoek wordt gewerkt met 11 variabele plekken op een genoom, 1 plek om te bepalen of het DNA-profiel van een man of een vrouw is en de overige 10 om het profiel te maken.
Stel dat van deze 10 plekken in het genoom er gemiddeld 10 varianten zijn in een populatie, dan is de kans om twee keer een willekeurig profiel aan te treffen 1 op 10 miljarD. De kans dat twee willekeurige individuen hetzelfde DNA-profiel hebben, is daarmee dus verwaarloosbaar klein.

DNA-schade

 Schade aan het DNA heeft geleid tot diverse breuken in de chromosomenDNA-schade kan ontstaan ten gevolge van normale biologische processen zoals het metabolisme, maar ook door omgevingsfactoren zoals UV-straling.
Naar schatting treden er op moleculair niveau in iedere cel per dag zo'n duizenden beschadigingen op aan het DNA. Bij de mens kan dit aantal oplopen tot zo'n 1 miljoen beschadigingen per cel per dag.
[15] Veel van deze beschadigingen kunnen zorgen voor schade aan de structuur van het DNA-molecuul.
Daardoor kan de transcriptie van een gen beïnvloed worden.
Andere beschadigingen leiden tot potentieel gevaarlijke mutaties.
Daarom zijn er constant DNA-herstelmechanismen in werking, zodat zoveel mogelijk schade gerepareerd kan worden.

Het grootste deel van de schade aan het DNA betreft de primaire structuur van de dubbele helix.
Dat wil zeggen dat er chemische veranderingen optreden aan de basen in het DNA. Ook de dubbele-helixstructuur zelf kan hierdoor aangetast worden, en uiteindelijk ook de structuur van het chromosoom.

DNA-schade kan ook weer ongedaan gemaakt worden door de informatie van de complementaire streng te gebruiken, of door gebruik te maken van de informatie op de zusterchromatide.

Kunstmatige aanpassing van DNA

DNA kan kunstmatig aangepast worden.
Een voorbeeld is recombinant-DNA. Veel geneesmiddelen worden gemaakt met behulp van recombinant-DNA.

DNA kan ook in levende wezens aangepast worden door middel van gentherapie.
In eerste instantie ontstond het idee om genen toe te voegen aan het DNA. In de praktijk wordt echter meer succes geboekt door genen inactief te maken door middel van RNA-interferentie: het stilleggen van een gen door er een stuk kunstmatig RNA aan te binden.

Sense en antisense

Als gevolg van het feit dat de beide strengen in tegengestelde richting aan elkaar zitten, en dat de enzymen voor het aflezen van een stuk DNA voorkeur hebben voor een bepaalde richting wordt slechts één streng goed afgelezen voor een bepaald gen.
De andere streng kan alleen achterstevoren afgelezen worden, en gezien de nodige sequenties voor transcriptie niet aanwezig zijn op die andere streng zal er geen transcriptie optreden.
Moleculair biologen noemen een stuk DNA dat afgelezen wordt of afleesbaar is een antisense en het tegenovergestelde, dus niet afleesbaar, sense (letterlijk vertaald staat sense voor betekenis).
Hieruit volgt wat paradoxaal dat het sjabloon (template) voor transcriptie een antisense streng heeft, hetgeen resulteert in het aflezen van de antisense DNA-streng en in een sense RNA-streng.

Onderscheid tussen sense en antisense strengen

Een klein deel van de genen in prokaryoten en een groter gedeelte in plasmiden en virussen maakt het bovenstaande verschil in sense en antisense er niet duidelijker op.
Sommige stukken van hun genoom-DNA doen dubbel dienst doordat een eiwit gedecodeerd wordt bij het aflezen van de ene streng van 5' naar 3' en tegelijkertijd een tweede eiwit wordt afgelezen op de andere streng echter ook van 5' naar 3'.
Hierdoor kunnen hun genomen in vergelijking met het aantal genen dat ze bevatten zeer compact zijn.
Dit bevestigt dat er geen biologisch verschil is tussen de twee strengen, hetgeen nog wordt versterkt doordat elke streng van een dubbele DNA-helix in verschillende gebieden optreedt als sense en antisense.

De genetische code

 Zie genetische code voor meer informatie over dit onderwerp.

Drager van erfelijke informatie

 

schematische weergave van een gen op een chromosoomDNA is de drager van erfelijke informatie.
Op het DNA liggen de afzonderlijke genen.
Eén gen bevat over het algemeen de instructies voor het aanmaken van één bepaald soort eiwit.
De eiwitten zijn uiteindelijk bepalend voor de biochemische activiteiten van de cel.

Het aantal genen kan per organisme verschillen.
Planten hebben de meeste genen, rond de 50 duizenD. Zoogdieren als de mens, de muis en de rat hebben ongeveer 25 duizend genen, insecten en wormen tussen de 10 duizend en 20 duizend genen.
Alle genen van een organisme worden samen het genoom genoemD.

Bij normale celdeling (mitose) wordt het DNA in de oorspronkelijke cel gekopieerd, en elke dochtercel krijgt een kopie van het het totale genoom.
Bij meiose, een vorm van celdeling waarbij de geslachtscellen (gameten) ontstaan, krijgt elke dochtercel slechts de helft van de DNA in de moedercel.
Omdat geslachtscellen als ze versmelten ook hun DNA samenvoegen, heeft het nieuwe organisme dat hieruit ontstaat, weer de normale hoeveelheid DNA. De eigenschappen van het nieuwe organisme zijn op deze wijze van beide ouders afkomstig.

Transcriptie van DNA naar RNA

Het DNA bepaalt de gang van zaken in de cel door het coderen van eiwitten.
Dit gaat niet direct, maar met behulp van boodschapper (messenger) RNA ofwel mRNA, dat erg op DNA lijkt.
mRNA, dat opgebouwd is uit vrijwel dezelfde bouwstenen (nucleotiden) als DNA, wordt overgeschreven van het DNA (transcriptie).
RNA verschilt van DNA doordat het thymine vervangen is door uracil en in plaats van 2-desoxyribose ribose als suiker gebruikt wordt.

Bij de transcriptie bij prokaryoten spelen operons een belangrijke rol.
Een operon bestaat uit op het DNA bij elkaar liggende genen die bij elkaar horen voor het tegelijk uitvoeren van één transcriptie van meerdere enzymen voor één celproces.
Een voorbeeld is het lac-operon voor de productie van het lactoseverterend enzym (ß-galactosidase).

Na de transcriptie verlaten deze mRNA-moleculen de celkern en verplaatsen zich naar andere delen van de cel (het celplasma of naar het endoplasmatisch reticulum).
Daar worden de RNA-moleculen vertaald in aminozuren (translatie), die in een lange keten een eiwit vormen.
Eiwitten zijn dus ketens van aminozuren, waarvan er in de natuur een twintigtal zijn.
Ieder aminozuur in de keten wordt gespecificeerd door een bepaalde volgorde van drie basen (een zgn codon) op een DNA/RNA-streng.

Omdat op elke positie steeds 4 nucleotiden mogelijke zijn, kunnen er 4 × 4 × 4 = 64 combinaties gevormd worden met drie basenparen.
Dat zijn er meer dan de voor de aminozuren benodigde 20, dus is de code ontaard: er zijn aminozuren die door meer dan 1 code worden aangeduid; er is ook een code die alleen bij het starten voorkomt (het zgn.
startcodon ; ;TAC ; ; ( ; ;AUG ; ; in RNA) ofwel het aminozuur methionine) en drie die het codon stop betekenen (UAA, UAG, UGA; alle drie RNA-codes).
Dit aflezen van de basenvolgorde naar aminozuren wordt gedaan door de ribosomen (grote complexen van RNA en eiwitten).
De keten van aminozuren vormt zich op basis van verschillende ladingen en krachten o.a. H-bruggen, S-bruggen) in die keten tot een eiwit.
Vaak wordt een streng meerdere malen afgelezen door een serie van ribosomen, waardoor er in een geringe tijd veel eiwit gemaakt kan worden.

Enkelstreng-DNA

De meeste virussen hebben geen DNA maar RNA. Er zijn echter ook virussen die wel DNA hebben en bij sommige van deze virussen bestaat het DNA niet uit twee maar uit één streng.

DNA-databank

Er zijn twee soorten DNA-databanken:

Een bank waarin alle bekende sequenties, stukjes DNA, worden opgeslagen met de daarbij eventueel bekende functie.
Hierdoor kunnen onderzoekers een door hen onderzocht stukje DNA vergelijken met alle reeds bekende stukjes.
Een overzicht van deze databanken is hier te vinden European Bioinformatics Institute.

Databanken waarin DNA-profielen zijn opgeborgen om daders van misdrijven te kunnen identificeren.

DNA in de taxonomie

DNA wordt tegenwoordig veel gebruikt in de systematiek.
Het gaat dan in de eerste plaats om chloroplast DNA bij planten en mitochondriaal DNA bij dieren: volgens de endosymbiontenhypothese is dit in beide gevallen eigenlijk prokaryoot DNA. Een praktische consequentie van deze nieuwe aanpak is het APG II systeem (2003).
Op grond van DNA-sequenties komt men vaak tot andere taxonomische indelingen dan op grond van uiterlijke kenmerken.

Maatschappelijke consequenties DNA-onderzoek

De maatschappelijke consequenties van het DNA-onderzoek zijn de laatste jaren groot te noemen.
Enerzijds op medisch vlak; anderzijds op juridisch gebieD. Wat dit laatste betreft kunnen tegenwoordig cold cases alsnog worden opgelost, waarbij regelmatig blijkt van een rechterlijke dwaling bij de veroordeling van onschuldigen.
DNA kan helpen als bewijs om de werkelijke dader te vinden, hoewel het aantreffen van DNA-materiaal niet zonder meer het bewijs levert van daderschap van degene, van wie het DNA is aangetroffen.
In jure, dus op juridisch gebied, vindt de laatste tijd weer een nuancering plaats, onder andere vanwege de bij de Puttense moordzaak niet houdbaar gebleken versleeptheorie.

Doordat DNA-onderzoek steeds goedkoper wordt is het voor meer mensen mogelijk om verwantschappen vast te stellen.
Met name het vaststellen van vaderschap is daardoor aan een grote opmars begonnen.

Charcot      Dupont Jean-Claude      Biologie

Charcot : de verovering van het brein / Dupont, Jean-Claude.
- Veen Magazines, 2010.
- 160 blz.
-

(Wetenschappelijke Biografie ; 34)

Oorspr.
druk: 2008

De Franse psychiater Jean-Martin Charcot (1892-1893) is bekend als de grondlegger van de moderne

neurologie.
Bij Charcot –‘de Napoleon van de neuroses’ – ontstaat de moderne psychiatrie.
Iedere dag

onderzocht Charcot zo’n tachtig patiënten, waarvan hij de interessantste behandelde in de

aanwezigheid van talloze studenten.
Onder die studenten bevonden zich Pierre Janet, bedenker van

het idée fixe en de hypnose, Sigmund Freud, de grondlegger van de psychoanalyse, William James,

bedenker van het pragmatisme, Georges Gilles de la Tourette, bekend van de naar hem vernoemde

ziekte en Alfred Binet, maker van de eerste intelligentietest.

Jean-Martin Charcot (Parijs, 29 november 1825 - Morvan, 16 augustus 1893) was een Franse arts die wordt beschouwd als een van de grondleggers van de neurologie.

Na aan de Sorbonne gepromoveerd te zijn met als specialisme gewrichtsreuma, ging hij werken als ziekenhuisarts.
Na enige jaren keerde hij terug naar Parijs, waar hij werd benoemd als professor voor pathologische anatomie.
Hij verrichtte zeer veel onderzoek naar anatomie en de pathologie van het zenuwstelsel en ontdekte de ziekte amyotrofische laterale sclerose (ALS).
Ook toonde hij aan dat multiple sclerose en de ziekte van Parkinson twee verschillende ziekten waren.
De ziekte van Charcot-Marie-Tooth, een perifere zenuwziekte is naar hem genoemd samen met Pierre Marie (1853-1940) en Howard H.
Tooth (1856-1926).
In 1882 werd speciaal voor Charcot de eerste leerstoel voor ziekten aan het zenuwstelsel ingesteld aan het Hôpital de la Salpêtrière (Parijs).

Als dank en erkenning voor zijn werk werd hij in 1883 benoemd tot lid van de Académie de médecine en de Académie des sciences.

In de latere jaren van zijn carrière deed hij ook onderzoek naar de verschijnselen van hysterie, waarvoor hij onder andere hypnose gebruikte.
Zo werd Charcot zelfs na zijn overlijden van invloed op de psychiatrie en psychoanalyse.
Veel van Charcots kennis werd namelijk overgenomen door diens student Sigmund FreuD. Ook Alfred Binet en Georges Gilles de la Tourette studeerden onder Charcot.

Onze zelfzuchtige genen      Dawkins Richard      Biologie

The Selfish Gene (ISBN 0192860925) is een boek uit 1976 van de Britse bioloog Richard Dawkins.
De Nederlandse vertaling luidt ; ;Onze zelfzuchtige genen ; ; vertaald door Henny Scheepmaker.
Het boek is in 2006 opnieuw uitgebracht met een uitgebreid nieuw voorwoord van de auteur.
Van de Engelstalige versie van het boek zijn wereldwijd meer dan een miljoen exemplaren verkocht.

In het boek wordt door Dawkins ingegaan op de gevolgen die de Evolutietheorie heeft gehad op een van de belangrijkste aspecten uit ons maatschappelijk leven: de biologie van de zelfzucht en het altruisme.
Hij concludeert uiteindelijk dat het bij de evolutie gaat om het welzijn van het individu (of het gen), en niet zoals daarvoor altijd werd aangenomen, om het welzijn van de soort.
Een succesvol gen ontwikkelt in de eerste plaats een niets ontziende zelfzucht.

Een van de eerste vragen die Dawkins in dit boek stelt is de vraag waarom er mensen zijn.
De mens wordt zowel zelfzucht als altruïsme toegekenD. Dawkins wil niet psychologiseren over of altruïsme eigenlijk ingegeven wordt zelfzucht (en wellicht ook nog andersom), maar probeert aan de hand van de biologie op het niveau van het gen de ontwikkeling van deze eigenschappen bij levende organismen te verklaren.
Ook toont hij aan dat het bij de natuurlijke selectie, zoals de Evolutietheorie van Charles Darwin niet gaat om het welzijn van de soort (of de groep), maar dat het uiteindelijk het gen is dat middels ; ;overlevingsapparaten ; ;, alle levende organismen, zijn eigenschappen doorgeeft.
Hierbij is overigens samenwerking tussen andere genen geen beletsel.
Een gen bevat niet altijd het totale ontwerpplan voor een complex organisme; kleur van de vacht zit in een ander gen, de structuur van de botten weer in een ander, om maar eens wat te noemen.

Genen zijn de ; ;bouwblokken ; ; en bevatten het ontwerpplan, of delen van het ontwerpplan, van een organisme en dat is het enige dat doorgegeven wordt van generatie tot generatie.
Het gen, dat het beste ; ;overlevingsapparaat ; ; bouwt, overleeft.
Zo gezien zijn genen in concurrentie met elkaar.
Dit bedoelt Dawkins met het zelfzuchtig zijn van genen.
Die genen, die het beste overlevingsapparaat kunnen bouwen, zullen lang genoeg leven om hun eigenschappen aan opvolgende generaties door te kunnen geven.

Hoewel genen als egoïstisch beschouwd kunnen worden, wil het niet zeggen dat het organisme (het overlevingsapparaat) dat op basis van veel samenwerkende genen gebouwd kan zijn, noodzakelijkerwijs egoïstisch is.
Daarmee geeft Dawkins' gedachtegang ook ruimte voor het bestaan van altruïsme, zoals dat bij verschillende diersoorten en bij mensen geobserveerd kan worden.

Een voorbeeld hiervan is de aap die de kolonie waarschuwt dat er een predator in de buurt is en daarmee de aandacht van de rover op zichzelf vestigt.
Het valt niet moeilijk in te zien dat hiermee de kolonie de meeste kans op overleven heeft en de genen, waarop de eigenschappen van de overlevingsapparaten, C.q.
de leden van de apenkolonie, berusten, zullen overleven en hun eigenschappen zullen doorgeven, inclusief het gen dat het vermogen om te waarschuwen bevat.

De wetenschap van het leven      De Groef Bert  Roels Peter      Biologie

Ons verhaal begint zo’n 3,8 miljard jaar geleden.
Niets liet vermoeden dat de primitieve oercellen van toen aanleiding zouden geven tot de gigantische biodiversiteit van vandaag.
Daarbij komen de meest wonderbaarlijke aanpassingen voor.
Zo overtreffen planten - die hele ecosystemen van energie voorzien - de efficiëntie van elk zonnepaneel, hebben runderen complexe magen met micro-organismen die hen toelaten op gras te overleven, en omzeilen bacteriën steeds weer nieuwe antibioticA. De wetenschap die de verwondering over zoveel ‘vernuft’ vertaalt naar concrete wetenschappelijke vragen en experimenten is de biologie, de studie van het leven.

Omdat alle levensvormen een gemeenschappelijke oorsprong delen, vertonen ze een opmerkelijke uniformiteit.
Dat ze opgebouwd zijn uit één of meerdere cellen, DNA gebruiken als erfelijk materiaal en eenzelfde genetische code hanteren, zijn maar enkele voorbeelden die we onder de loep nemen.
Vervolgens gaan we dieper in op de diversiteit van het leven: hoe passen organismen zich aan hun omgeving aan, tot welke verscheidenheid aan soorten leiden de evolutieprocessen, en hoe treden al die soorten met elkaar in interactie? Ten slotte beantwoorden we de vraag waarom de impact van de mens - eigenlijk slechts een jong twijgje aan de Stamboom van het Leven - zo ingrijpend is.

Om het levende van het levenloze te onderscheiden, gaan wij bijna vanzelfsprekend eerst te rade bij de verschijnselen die wij dagelijks aan en in ons eigen lichaam waarnemen : de lichamelijke functies en de uitingen van onze geestelijke vermogens.
Ons bewustzijn en onze kennis van de dingen, ons onderscheidingsvermogen, ons willen en ons voelen, kortom al onze zielsuitingen, trachten wij ook terug te vinden in de levende gestalten die ons omringen.
We doen dan gemakkelijk de ontdekking, dat de volledige scala van zielsvermogens tot een wel heel klein gedeelte van de levensvormen is beperkt.

Ook in de dierenwereld spelen deze vermogens een niet te miskennen rol.
Maar slechts één wezen heeft de hoogste top bereikt : alleen de mens kan aanspraak maken op de onderscheiding 'sapiens', m.
A.w.
de wetende.
Ook de hogere dieren weten, maar alleen de homo sapiens weet dat hij weet !

Naast de studie van de ziel, is er die van het lichaam.
Om praktische redenen blijkt dit te zijn samengesteld uit een zeer groot aantal microscopisch kleine bouwstenen, cellen, die in onderlinge harmonie en afhankelijkheid hun speciale taken verrichten ten dienste van het geheel.
Ook dieren en planten zijn 'cellulair' van bouw.

Levende wezens nemen voortdurend stoffen op, bewerken deze en geven afvalproducten af : zij hebben m.
A.w.
een stofwisseling.
Voedingsstoffen worden gedeeltelijk tot bouwmaterialen voor groei en ontwikkeling.
Bovendien moeten voortdurend inwendige reparaties worden uitgevoerd, want net als in een machine zijn ook in een levend organisme de onderdelen aan slijtage onderhevig.
Een ander deel van het voedsel levert de brandstof voor de spiermotoren en in het algemeen voor de cellen.
Want in elke cel heerst dag en nacht grote activiteit, en actie kost arbeidsvermogen.
De nodige energie voor alle levensprocessen wordt door verbranding aan suikers en andere stoffen onttrokken.
Hiervoor is zuurstof, dus ademhaling noodzakelijk, terwijl de verbrandingsproducten door speciale uitscheidingsorganen moeten worden verwijderD. Al deze activiteiten moeten in wisselwerking met de veranderingen in de buitenwereld kunnen verlopen : daarom is de levende stof in hoge mate gevoelig voor allerlei invloeden of prikkels.

Een ander belangrijk verschilpunt tussen levende organismen en dode natuurvoorwerpen is het vermogen tot voortplanting.
Het individu is vergankelijk, maar het voortbestaan van de soort moet voor lange tijd veilig gesteld worden.
Van de vele voortplantingsmogelijkheden wordt de geslachtelijke voortplanting door de natuur met kennelijke voorkeur gehanteerD. De bedoeling hiervan ligt voor de hand : waar twee nooit volkomen gelijke partners hun voortplantingsmateriaal samenvoegen, kunnen - afhankelijke van een reek onveranderlijke erfelijkheidswetten - nieuwe combinaties ontstaan.
De 'soort' krijgt hierdoor een grote mate van variabiliteit.
De overstelpende rijkdom aan vormen in de natuur is voor een niet gering gedeelte juist aan de geslachtelijkheid te danken.

Elk levend wezen, zelfs het eenvoudigste, streeft naar een inwendig evenwicht.
Het past zich voortdurend aan, het verdedigt zich tegen ziektekiemen, het maakt binnengedrongen gifstoffen onschadelijk en vervangt delen die door slijtage verloren gingen, door nieuwe.
En al is een deel van deze processen tot ingewikkelde scheikundige omzettingen terug te brengen, het geheel waarin ze zich afspelen, de gesloten totaliteit van het levende lichaam, wijst in zijn innerlijke doelmatigheid, in de zeldzame harmonie van zijn werkingen, op iets dat ver uitgaat boven chemie en fysicA. Die doelmatigheid is in het organisme zelf besloten en niet alleen gericht op het welzijn en de ontwikkeling van dit organisme, maar ook op het voortbestaan en de uitbreiding van zijn soort.
Deze 'inwendige doelmatigheid', een uitdrukking die we al bij Aristoteles aantreffen, is uitsluitend eigen aan de levensvormen.

Samenvattend kunnen we de levende wezens als volgt karakteriseren :

ze bestaan uit een doelmatig verband van cellen, waarin bepaalde organische stoffen - proteïnen en nucleïnezuren - de hoofdrol spelen; ze hebben dus een bijzondere structuur

ze nemen stoffen op en zetten die om in lichaamsbestanddelen, ze hebben dus een stofwisseling

ze reageren doelmatig op veranderingen in de omgeving en passen zich aan

ze kunnen zich handhaven en zich tegen afbrekende invloeden teweerstellen

ze planten zich voort, waarbij hun eigenschappen op de nakomelingschap worden overgedragen

ze hebben een bepaalde levensduur.

De tweede schepping      Wilmut Ian      Biologie

Het klonen van de ooi Dolly in 1996 uit het celmateriaal van een volwassen schaap was een mijlpaal in de geschiedenis van de moderne wetenschap.
Voor de eerste keer lukte het Wilmut, Campbell en hun collega's van het Roslin Institute in Schotland een zoogdier op basis van een volwassen lichaamscel te klonen.
In 'De tweede schepping' leggen de geleerden die deze doorbraak hebben bereikt hun hypothesen en experimenten uit.
Ze lichten hun conclusies toe en bespreken de implicaties van hun werk voor wetenschap en samenleving.
Zo zullen in de toekomst genetisch aangepaste dierorganen in het mensenlichaam geïmplanteerd kunnen worden.
Varkensorganen bijvoorbeeld, die vrijwel onmiddellijk door het menselijk immuunsysteem worden afgestoten, kunnen na genetische aanpassing een oplossing bieden voor het tekort aan menselijke organen.
Het materiaal van genetisch versleutelde schapen kan bijvoorbeeld gebruikt worden voor de behandeling van aandoeningen als suikerziekte, de ziekte van Parkinson en spierdystrofie.
Maar wat zijn de ethische consequenties van deze revolutionaire biotechnieken, hoe kunnen we onze bezwaren verzoenen met de enorme mogelijkheden die de wetenschap ons biedt? Wordt de weg geplaveid naar het klonen en genetisch manipuleren van mensen? De auteurs van 'De tweede schepping', die daar zeker geen voorstanders van zijn, hebben hun boek geschreven als bijdrage aan het noodzakelijke publieke debat over de vérstrekkende implicaties van de moderne biotechnologie.

50 inzichten genetica      Henderson Mark      Biologie

Beschrijving: In 50 inzichten genetica behandelt Mark Henderson de centrale ideeënvan de genetica in vijftig heldere en compacte essays.
Hij begint met de evolutietheorie en behandelt themaâs als het genoom en hoe natuur en cultuur samenwerken, evenals de nieuwste, vaak controversiële,ontwikkelingen in gentherapie en kunstmatig leven.
Wat zegt DNA over de geschiedenis van de mens? Hoe gaat de kennis van het DNA de geschiedenis bepalen? Gaan we babyâs opmaat maken? Aan de hand van alledaagse voorbeelden, informatieve citaten en nuttige tabellen biedt Mark Henderson een blikin de toekomst.
Hij laat zien hoe genetica kan helpen om kanker, aids en malaria tegenezen.
Ook de laatste inzichten over âjunk-DNAâ (DNA waarvan de functie niet helder is) en epi-genetica komen aan de orde.
Tot slot laat Henderson zien dat chromosomen, DNA en het menselijkegenoom onze persoonlijkheid kleuren.

Bionica      Videler John      Biologie

In Bionica beschrijft John Videler hoe we met de natuur als voorbeeld efficiënter kunnen varen, vliegen, rijden, filteren, graven en boren.
Hij laat onder andere zien hoe we het fileprobleem kunnen oplossen en hoe nieuwe wereldrecords gezwommen kunnen worden.

Zo bevat dit boek een ontwerp voor een nieuw verkeersvliegtuig dat minder lawaai maakt, veiliger is en minder energie verbruikt per passagier.
Ook duurzame energie, esthetisch bouwen, het kweken van vissen, natuurlijke klimaatbeheersing en filterprocessen komen aan boD.

Bionica is leren van de natuur.
Naarmate we beter begrijpen hoe het leven functioneert, kunnen we er meer van toepassen.
Neem bijvoorbeeld het vermogen van planten om, met behulp van bladgroen en zonlicht, CO2 en water om te zetten in energierijke verbindingen.
Zodra we erachter zijn hoe dat precies werkt zijn alle energieproblemen de wereld uit.
Bionica gaat over verwerving van biologische kennis en over het verlangen om er iets voor de maatschappij mee te doen.
Het beschrijft hoe ver het vak bionica is gevorderd, bespreekt lopende projecten en verkent toekomstige mogelijkheden.

De natuur is een oneindig grote bron van inspiratie want evolutie biedt voor alle mogelijke problemen een oplossing.

 

Door natuurlijke selectie hebben dieren en planten al lang een oplossing gevonden voor allerlei mogelijke menselijke problemen.
De moeilijkheid is alleen wel die oplossing te zien.

En vervolgens, zoals John Videler in zijn praktijk als biologisch onderzoeker ontdekte, moeten mensen er ook nog van overtuigd raken dat de natuur betere oplossingen paraat heeft voor hun praktijkproblemen.
Een constante in het boek Bionica is toch dat wij erg conservatief zijn, en graag vasthouden aan hoe het altijd was.

Dus werken de cutterzuigers van baggeraars nog altijd met snijkoppen waarvan de tanden veel te snel verslijten.
Terwijl de bionica leert dat slakken die op een vergelijkbare manier boren geen rechte snijtanden hebben, maar gebogen.

Dus zijn bijna alle vliegtuigen veel te smalle buizen, die alleen daarom al energie vreten om verplaatst te worden.
Hadden ontwerpers gekeken naar de ideale stroomlijn van snelle vissen, dan waren de vliegtuigrompen veel breder geworden, waardoor aanzienlijk meer mensen te verplaatsen zijn voor dezelfde energiekosten.

Aardig aan dit boek is onder meer dat Videler de speculatie niet schuwt.
Spreeuwenzwermen, en hun luchtballetten, laten volgens hem perfect zien hoe het fileprobleem in de toekomst is op te lossen.
Als die vogels zo dicht op elkaar kunnen bewegen, en zich zonder problemen van de zwerm kunnen losmaken, moet er ook geleidetechniek mogelijk zijn waarmee auto’s en masse over de snelwegen verplaatst kunnen worden.

Files ontstaan ook zelden door drukte, maar vrijwel altijd omdat automobilisten zich zo onvoorspelbaar gedragen, voor elkaar.
Daardoor blijft hun onderlinge snelheid niet gelijk.

Videler is inmiddels emeritus hoogleraar BionicA. Hij werkte aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Dit boek biedt een overzicht, aan de hand van uitgewerkte voorbeelden, van problemen waar zijn vakgebied mee bezig is.

Bionica beschrijft hoe we efficiënter kunnen varen, vliegen, rijden, filteren, graven en boren door gebruik te maken van wat de natuur aan kennis te bieden heeft.
Het boek laat zien hoe we het fileprobleem kunnen oplossen en hoe nieuwe wereldrecords gezwommen kunnen worden.

Het bevat een ontwerp voor een nieuw verkeersvliegtuig dat minder lawaai maakt, veiliger is en minder energie verbruikt per passagier.
Het gaat ook over esthetisch bouwen, natuurlijke klimaatbeheersing en het opwekken en gebruiken van duurzame energie.

 

Bionica is leren van de natuur.
Naarmate we beter begrijpen hoe het leven functioneert, kunnen we er meer van toepassen.
Neem bijvoorbeeld het vermogen van planten om, met behulp van bladgroen en zonlicht, co2 en water om te zetten in energierijke verbindingen.
Zodra we erachter zijn hoe dat precies werkt zijn alle energieproblemen de wereld uit.
Bionica gaat over verwerving van biologische kennis en over het verlangen om er iets voor de maatschappij mee te doen.
Het beschrijft hoe ver het vak bionica is gevorderd, bespreekt lopende projecten en verkent toekomstige mogelijkheden.
Die zijn groot, want de natuur heeft voor elk probleem een oplossing.

 

Bionica als startpunt voor industriële innovatie is origineel, duurzaam en effectief.

China Inzicht in zijn doorbraak      Plasschaert Sylvain      China

Prof.
Sylvain Plasschaert, emeritus van de K.
U.
L.
en van de U.
A. , is een autoriteit op het gebied van Chinese economie.
Hij wil in dit boek ( 1 ) aantonen dat de huidige Chinese successen ons niet hoeven te verwonderen, omdat China tot 1800 meer uitvindingen deed en waarschijnlijk welvarender was dan de rest van de werelD.

Hij begint met een overzichtje van technische prestaties in het verleden : uitvinding van zijde

( rond 2° e.
v.
C. ), papier ( 2° e.
n.
C. ), het graven van het Zuid- Noord- kanaal ( 7° e.
) waardoor de rijkere oogsten van het Yangzi -bekken ( Blauwe rivier ) naar het droge noorden gevoerd konden worden, boekdrukkunst ( 9° e.
), buskruit ( 10° e.
) , kompas ( 12° e.
).

Vervolgens legt hij uit hoe het eeuwenoude Chinese denken ( met universalisme, syncretisme, yang- yin, kosmos, tian, beweging, taoïsme ) ook nu nog van invloed is op hun onderhandelingen, waardoor een contract altijd nog veranderd kan worden.

Hij verklaart ook waarom de CCP het christendom momenteel weer tolereert en dat de Chinese bevolking door het taoïsme de neiging heeft zich niet aan strenge gezagsstructuren te onderwerpen en dus niet zo onderdanig is als wij dikwijls denken ( p.
42 ).
Zes pagina’s verder zegt hij dan weer dat de meerderheid vanuit het Confucianisme een sterk gezag wel accepteert.

Hij beschrijft ook het taoïsme, boeddhisme en confucianisme.
Dit laatste wordt door velen beschouwd als zowel de oorzaak van de neergang in de 19° eeuw ( door zijn aanvaarding van ongelijkheid en onderwerping ) als van de heropbloei in Oost- Azië sinds 1970 ( door zijn groepsdiscipline en sober leven).

De politieke continuïteit is grotendeels te danken aan de hoge homogeniteit van de bevolking: meer dan 90 % zijn Han-Chinezen, die al eeuwen dezelfde geschreven taal hanteren en vanuit hun confucianisme een sterk gezag accepteren.

De Mongolen ( 13° - 14° e.
) en de Mantsjoes ( 1644 – 1912 ) waren de enige buitenlandse dynastieën.
En zoals de Romeinen de hoogstaande cultuur van de Griekse verliezers overnamen, zo namen ook deze volkeren de cultuur en administratie over van de Chinezen.

In het economisch hoofdstuk stelt Plasschaert dat China tot de 12° eeuw een hoger gemiddeld inkomen had dan West-Europa en tot in de 18° eeuw dan de werelD. Je kan dit ook anders lezen : West-Europa heeft sinds de 13° e.
een hoger gemiddeld inkomen dan ChinA. Elders in de wereld was er tot 1800 weinig welvaart.

Tussen 1740 en 1834 steeg de bevolking van 143 miljoen naar 400 miljoen.
In 1820 had China 33 % van het mondiaal BNP, in 1950 slechts 5 % .

De natuur was eerder een nadeel : slechts 13 % van de oppervlakte is geschikt voor landbouw.
Bergen en woestijnen overheersen grote delen van het landschap.
Het noordoosten ( rond de Huanghe of Gele Rivier ) is geschikt voor tarwe en maïs, het zuiden

( van de Yangzi of Blauwe Rivier tot de Parelrivier ) levert veel rijst op.
De natuurlijke rijkdommen zijn beperkt : voor olie en aardgas is China afhankelijk van het buitenlanD. Overstromingen en aardbevingen teister(d) dikwijls het lanD.

Een verklaring voor de economische neergang na 1800 is niet evident : de snelle bevolkingsgroei zonder toename van de levensmiddelen, slecht bestuur, isolationistisch conservatisme waardoor men geen technische vernieuwingen wilde overnemen, vanaf 1839 de bemoeiingen van Europa, de VSA, Rusland en Japan, opstanden van verarmde boeren ( o.
A. de Taiping-rebellie 1850 – 1864 en de Boksers in 1900), de door buitenlandse mogendheden opgelegde “herstelbetalingen” van 1842, 1860, 1895, 1900, de verspilzucht tijdens regentes Cixi ( 1861 – 1908 ).

Het zelfopgelegd isolationisme is wsch.
ook de verklaring waarom de Industriële Revolutie niet begon in China of waarom China niet bij de kopgroep was.
Een andere factor is dat China geen Renaissance, Hervorming of Verlichting heeft gekend, die in het Westen de grondslag legden voor experimenten met wetenschappelijk onderzoek.
En ook geen burgerij die sinds de Middeleeuwen vrijheden afdwong van de vorst en deze bewaarde in fiere belforten.

De afzondering werd ook in de hand gewerkt door de natuur : de Himalaya in het zuiden, woestijnen in het westen, het gevaar van Mongolen en Mantsjoes in het noorden.
Anderzijds waren er ( trage ) zijderoutes en vooral de kust die meestal onderbenut werd : 14.
500 km met 200 zeehavens.
De expedities van Zheng He vormden een uitzondering.
Plasschaert laat ze eindigen in Oost- Afrika, met het huidige Kenia als verste punt en niet in Amerika, zoals Gavin Menzies en andere fantasten ons proberen wijs te maken.
Plasschaert verklaart het einde van de tochten vanuit budgettaire problemen en doordat de mandarijnen de handel als minderwaardig beschouwden.
Tegelijk beweert hij dat veroveren of handel drijven niet het doel was, maar wel verkrijgen dat andere volkeren eer moesten betuigen aan de superieure keizer, de bemiddelaar met de hemel ( 68 – 70 ).

De afgewezen Britse toenaderingspogingen van 1793 en 1815 komen ook hier aan boD.

In deel II vernemen we waarom de burgerlijke republiek van 1912 tot 1949 en het Mao-tijdperk van 1949 tot 1976 er niet in slaagden om China er economisch bovenop te brengen en te moderniseren.

Sun Yatsen, de vader van het nieuwe China, miste een politieke en militaire machtsbasis en organisatietalent.

Zijn schoonbroer Chiang Kaichek herenigde Centraal China, maar door het conflict met de CCP (dat hijzelf gezocht had ) en de invasie van Japan, mislukte hij op het vasteland en slaagde hij enkel in de economische opbloei van Taiwan.

Mao hield vast aan zijn ; ;permanente revolutie ; ; ( zowat om de 7 jaar de slechte geesten van de macht houden ) en aan zijn ; ;“massalijn ; ; , D.w.
z.
vertrouwen in de revolutionaire kracht van de massa, mits ze gemotiveerd en gemobiliseerd wordt om terreur uit te oefenen tegen contrarevolutionairen en andere doelgroepen of om kanalen te graven.
In 1957 onthief hij 300.
000 tot 700.
000 intellectuelen uit hun partijfunctie en tijdens de Culturele Revolutie misbruikte hij de destructieve energie van opgezweepte jongeren om zijn totalitaire macht te herbevestigen en de intellectuelen te kneden tot echte communisten.
Het waren allemaal dingen die de economie niet vooruit hielpen.

Ook puur economisch blunderde Mao : tijdens de Grote Sprong (1958-1960) ontredderde hij de bevolking door het economisch beleid te decentraliseren, de landbouw snel en compleet te collectiviseren zodat de boeren zelfs geen klein stukje grond voor zich mochten bewerken en door een amateuristische industrialisatie van het plattelanD. Deze aanpak resulteerde in een diepe val van het BNP met 30 % , ondervoeding en 25 miljoen hongerdoden.
Nu nog is het in China taboe om deze doden toe te schrijven aan het voluntarisme van Mao.

Met de ongelooflijk wrede Culturele Revolutie ontwrichtte de grote leider - leraar - opperbevelhebber- roerganger niet alleen de intellectuele bovenlaag en de top van de CCP   ( Peng Dehuai, Liu Shoaqi, Deng), maar ook de economie, de gezinnen ( waar kinderen in opstand kwamen tegen hun ouders ) en de morele grondslagen van de maatschappi J. Kortom : economisch gezien zou China veel verder hebben gestaan als Mao 20 jaar eerder van het toneel was verdwenen.
In zijn regeringsperiode was er wel een groei van de zware industrie met cA. 8 % per jaar, een daling van het analfabetisme en een vooruitgang van de volksgezondheid, maar de landbouw faalde en de levensstandaard verbeterde weinig, mede door de tekortkomingen die inherent zijn aan centraal geleide bevelseconomieën.

China ’s economische metamorfose sinds 1980.
De groei ( 9,5 % per jaar) was fenomenaal, maar met 1700 $ p.
p.
p.
J. hoort China nog niet bij de 100 meest welvarende landen.
In Shenzhen, Shanghai en Beijing is de levensstandaard al vergelijkbaar met de West-Europese middenklasse.
De statistieken uit het verleden waren niet altijd betrouwbaar, maar werden gecorrigeerd door internationale instituten, o.
A. zelfs de CIA, waarvan China zelf soms de cijfers overnam.
De landbouw werd gedecollectiviseerd, eerst door de boeren zelf, die het gebruiksrecht in handen namen, pas nadien door de CCP, met als gevolg dat de productie steeg met 7,7 % per jaar en de rurale inkomens met 4 % sinds 1990.
Maar de grond bleef tot nu toe staatsbezit en het onderwijs en de gezondheidszorg op het platteland werden geprivatiseerd en zijn dus niet meer toegankelijk voor de allerarmsten.
Jiang Zemin en nog meer Hu Jintao plaatsten de lotsverbetering van de rurale bevolking bovenaan op de agendA. Ingrijpende milieumaatregelen mogen ook niet lang meer uitblijven.

Deng, van wie we hier ook een portret krijgen, werd pas in zijn laatste 25 jaar een groot staatsman.
Hij beloofde de Chinezen een fiets, uurwerk, radio en naaimachine.
Nu staan 300 miljoen Chinezen veel verder.
Hij opende China voor buitenlandse bedrijven, Jiang Zemin verkreeg de toetreding tot de WHO / WTO.
De graad van openheid ligt nu met 69 % veel lager dan België ( 185 % ) , maar veel hoger dan die van de VSA ( 19 ) of Japan ( 22 ) en contrasteert sterk met het eeuwenlange introverte autisme.
De overzeese Chinese diaspora, zo’n 60 miljoen mensen in Zuidoost Azië, werkt actief mee aan de opbloei, door invoer van kapitaal en uitvoer van goederen.

De politieke democratie kwam er niet.
Zhao Ziyang was de enige toppoliticus die begrip had voor de studenten op het Tienanmenplein.
Hij werd ontslagen en kreeg huisarrest tot zijn dood in 2005, dus 16 jaar lang.
De censuur op de media en op het internet blijft ook overeind, maar de vrijheid van meningsuiting, van beroepskeuze en de artistieke vrijheden zijn nu veel groter dan t.
t.
v.
Mao.
De verantwoordelijken van dorpen en stedelijke wijken worden nu door de bevolking gekozen, zonder dat ze tot de CCP moeten behoren.
Maar de ; ;ijzeren rijstkom ; ; of de zekerheid van een loon, medische zorg, huisvesting, onderwijs en andere sociale voordelen aan zeer voordelige voorwaarden, zijn opgeheven.

De internationale weerslag van de transformatie.

De export groeide met 40 % p.
J. sinds 1980; 60 % was te danken aan buitenlandse bedrijven : dus Made in China, maar niet Made by ChinA.

De EU staat als investeerder op de 4° plaats, na Hongkong, de VSA en Japan.
Hongkong geniet nog tot 2047 van een speciaal statuut als kapitalistische regio.
Opmerkelijk is dat Taiwan niet in deze topvier staat.
België zit met 500 bedrijven en bedrijfjes in China; Bekaert is de grootste investeerder met 12 vestigingen , die vnl.
staalkoord fabriceren voor autobanden.
Maar China investeert nauwelijks in België : rederij Cosco zit voor 20 % in de Antwerp Gateway Terminal.
Nederland is veel prominenter aanwezig.
Philips is koploper met 32 vestigingen.
De export van beide landen naar China bedraagt slechts 1 % van de totale uitvoer.

De delokalisatie wordt overroepen : West-Europese bedrijven verkiezen de nieuwe EU-lidstaten, die dichterbij liggen, meer juridische zekerheid bieden dank zij de EU - wetgeving, ontsnappen aan douanerechten, grotere culturele en politieke overeenkomsten vertonen en ook een ruim afzetpotentieel hebben.
Delokalisatie is ook meer gericht op nieuwe markten dan op kostenbesparing.
In dit deel overloopt de auteur ook nog de buitenlandse politiek, m.
n.
t.
o; de 3° Wereld, Taiwan, VSA, Japan, Rusland, India en de E.
U.

Blik in de toekomst.
De overbrugging van de welvaartskloof tussen stad en morrend platteland is essentieel.
940 miljoen mensen hebben moeilijk toegang tot lager onderwijs en medische zorg.
740 miljoen leven op het platteland, 200 miljoen werken als gastarbeider in de steden.
Hun leven en dat van het grauwe en bitter etende China is schrijnend beschreven door Catherine Vuylsteke .

De onrendabele staatsbedrijven zijn op 20 jaar gereduceerd tot 35 % ; 65 % maakt lage winst, enkele renderen echt.
Het aantal arbeiders is er gedaald van 92 naar 68 miljoen.
De werkloosheid ligt boven 10 %.
De heropbouw van de sociale zekerheid en van de medische zorg is een werk van lange adem.
De sanering van het bankwezen is aan de gang en wordt bevorderd door de intrede van Britse en Zwitserse banken in de staatsbanken en door de spaarijver van de bevolking.
De rijkdom aan deviezen is volgens Plasschaert geen gevolg van het exportsurplus, maar van de buitenlandse investeringen.

De inventiviteit blijft voorlopig beperkt tot de landbouwsector, m.
n.
in de genetisch gemodificeerde rijstsoorten .

Enkele opmerkingen : in de bibliografie mis ik de interessante werken van Cheng Shan-Whei

( China), Julia Lovell ( Chinese Muur), Jeanne Boden ( Essentie van China), Libbrecht ( De geelzucht van Europa), Jung Chang ( Mao), Schulte Nordholt ( De Chinacode ontcijferd ) ,

Ng Sauw Tjhoi ( Made in China), de “China Toolkit” van Marc Van Gastel e.a. , de Nederlandse vertaling van Zhisui Li en Chris Patten.

Bij de onderdrukking van de Tienanmenrevolte geeft Plasschaert de indruk dat de slachtoffers sneuvelden buiten het plein; dat komt niet overeen met de versie dat op het plein zelf de bebloede tegels snel vervangen werden door nieuwe.
Mao had vier vrouwen i.p.v.drie.

Marco Polo was cA. 17 jaar in China .
Het is aannemelijk dat China tot 1800 rijker was dan een groot deel van de wereld, maar bij de bronnen hiervoor staan Marco Polo, niet meteen een historicus en Joseph Needham, die rond 1950 beweerde dat de Muur het enige bouwsel is dat vanaf Mars te zien is.

Gelukkig geeft Plasschaert zelf toe dat de Chinese bouwkunst, beeldhouwkunst en schilderkunst niet de pracht en de variëteit van stijlen vertoont die de Europese steden zo mooi maakt.
De artistieke creativiteit werd afgeremd door normen van hogerhand, waardoor de kunstwerken eenvormig zijn.

Het taalgebruik is soms wat ouderwets en afgestemd op universitair geschoolden.
De doelgroep is een breed, maar vooral gevormd publiek.

Avonturen in modern China      Moleman Hans      China

Hans Moleman is al enkele jaren correspondent van de Volkskrant in ChinA. Het is een boek vol reportages en interviews, in een poging te snelle opkomst van China te schetsen.
Wordt China de nieuwe wereldmacht? Vanuit veel verschillende perspectieven gekeken naar het China van nu en door de humoristische manier van schrijven zeer goed leesbaar.

 In een zestigtal korte schetsen zapt de auteur langs uiteenlopende economische en sociale ontwikkelingen in stedelijk en landelijk China en Taiwan anno 2005.
Een scala aan thema's passeert de revue.
Van de seksuele lente in het land, het nieuwe toerisme, havenindustrie, moslimextremisme tot de prijs van de welvaart.
Hans Moleman blijft erg aan de oppervlakte en geeft niet de indruk verder dan de waan van de dag te willen gaan.
Hij bevestigt het beeld dat een buitenlander al heeft; China komt voor de lezer nauwelijks echt tot leven.

Wilde Zwanen      Chang Jung      China

In dit fenomenale boek maken we kennis met de schrijfster Jung Chang en haar familie.
Het is een historische roman over China vanaf het begin van deze eeuw tot eind jaren zeventig.
Op overtuigende wijze beschrijft Jung Chang hoe miljoenen Chinezen onder verschillende heersers proberen te overleven: onder de warlords, de Kuomintang en de communisten.
Maar bovenal is het boek een getuigenis van drie vrouwen die leven voor hun idealen.
In hun streven daarnaar kennen ze successen en hevige tegenslagen.
Het is dan ook een boek vol hoop en wanhoop, ontbering en volharding.

We volgen de grootmoeder, Yu-fang, rond de eeuwwisseling toen China in chaos verkeerde door de strijd tussen de verschillende krijgsheren, de zogenaamde warlords, die toen de dienst in China uitmaakten.
Er heerste rechteloosheid en terreur.
De enige manier om je teweer te stellen tegen de macht van de krijgsheren was door zelf een of andere officiële positie proberen te bekleden.

Yu-fang ondergaat als meisje nog de wrede praktijk van het inbinden van voeten.
Dit gebruik had als enig doel om mannen te behagen.
Een vrouw met ingebonden voeten kan slecht lopen hetgeen bij mannen een gevoel van bescherming moet oproepen.
Daarnaast werden die kunstmatig klein gehouden voeten als erotisch beschouwD. In de praktijk betekende dit voor meisjes en vrouwen helse pijnen en rottingsverschijnselen aan de voeten, en een levenslange handicap.
Yu-fang wordt door haar vader uitgehuwelijkt en wordt concubine van een rijke man, hetgeen in die tijd geen ongewone praktijk was.

Uit deze verbintenis wordt Bao Qin geboren, de moeder van de schrijfster.
Haar jeugd staat in het teken van de strijd tussen de Kuomintang (de nationalisten die strijden tegen de buitenlandse overheersers) en de communisten.
Ze sluit zich aan bij de kommunisten en zal aanzienlijke posities gaan bekleden als communistische official.

In 1949 wordt de Volksrepubliek China, de communistische staat, uitgeroepen.
Begin jaren vijftig starten de eerste zuiveringsacties.
Iedereen die zelfs maar vage banden heeft met Kuomintang-aanhangers wordt aan verdachtmakingen onderworpen.
Alhoewel Bao Qin en haar man zeer belangrijke posities innemen blijven zij de volgende decennia niet gespaarD. De zuiveringsacties kregen meer en meer het doel de machtspositie van Mao te verstevigen.
Op het moment dat de machtsstrijd voor iedereen duidelijk wordt is het al te laat: het land is in de verstikkende greep van de tentakels van Mao en zijn handlangers, waaronder zijn vrouw.

De dochter van Bao Qin, Jung Chang, groeit als kind van hoge functionarissen op in een klimaat waarin alles in het teken staat van het geloof in het communisme, Mao en de revolutie.
Ook zij vereert Mao en dicht hem welhaast goddelijke wijsheid toe.
Zij en haar ouders gaan er vanuit dat belangrijke communistische leiders Mao misleiden en dat hij zelf geen weet heeft van de gruwelijkheden die in zijn naam worden gepleegD. Jung Chang vindt haar eigen weg in de dagelijkse terreur door zich zo onzichtbaar mogelijk te maken.
Aangezien het hele leven gecontroleerd, geïndoctrineerd en beheerst wordt door de kommunisten is het echter onmogelijk om niet op een of andere manier mee te doen of zelfs maar twijfel bij jezelf toe te staan.

Haar ouders worden verschillende keren onder arrest geplaatst in de loop van de vijftiger jaren.
In de zestiger jaren worden zij, evenals miljoenen anderen, onderworpen aan publiekelijke vernederingen.
Velen gaan ten onder aan geestelijke en lichamelijke afstraffingen.
Eind jaren zestig zitten haar ouders regelmatig gevangen en worden tenslotte, evenals de kinderen, verbannen.
Met miljoenen andere Chinezen worden ze als een soort dwangarbeiders op het platteland en in fabrieken geplaatst.
Onder het mom van politieke heropvoeding worden mensen juist monddood gemaakt.

Begin jaren zeventig wordt het regime iets losser en wordt de familie vrijgelaten om naar de stad terug te keren.
De vader van Jung Chang overlijdt ten gevolge van de vernederingen en ontberingen.
Hij is gebroken door zijn verlies in het geloof in Mao.
Jung Chang, inmiddels in de twintig, gaat naar de universiteit en verlaat het land in 1978 vanwege een studiebeurs in EngelanD.

Het boek biedt een imponerende kijk achter de schermen van het China van deze eeuw.
Aan het leven van drie generaties vrouwen kun je feilloos de verschillende periodes van overheersing van machthebbers over het Chinese volk aflezen.
Ik vond met name de beschrijving van de successen en de mislukkingen van het Maoisme interessant.
Het was voor het eerst dat ik een boek las waarin niet radicaal een standpunt voor of tegen het Maoisme werd ingenomen.
Het maakt duidelijk dat kommunistische officials zelf steeds meer in verwarring raakten over wat nu wel en wat nu niet loyaliteit naar Mao en de revolutie was.
Ik begrijp nu ook beter hoe de zogenaamde Culturele Revolutie in zijn werk ging en welke rol Mao's vrouw hierin heeft gehaD. Zij heeft op een tirannieke wijze het culturele leven van China helpen verwoesten.

Interessant is ook Jung Changs beschrijving van en de visie op de cultus rond Mao.
Men kon en mocht niet twijfelen aan Mao want hem werden haast goddelijke gaven en wijsheid toegedicht.
Maar langzaam brokkelde zijn machtspositie af.
Ook de huidige leider van China, Deng Xiao Peng, komt in het boek voor.
Hij is net als Jung Changs ouders verschillende malen het slachtoffer van zuiveringsacties geweest, maar dat is blijkbaar een goede leerschool geweest om nu zelf strak de touwtjes in handen te houden.

China's stille expansie      Cardenal Juan Pablo      China

Economiejournalisten die beklijvende verhalen vertellen, ze zijn zeldzaam.
Nog zeldzamer zijn correspondenten die tot de Chinese ziel kunnen doordringen.
De Spaanse nieuwsratten Juan Pablo Cardenal (El Mundo/El Economista) en Heriberto Aráujo ruilden twee jaar lang hun gerieflijke kantoor in Beijing voor een sjofele rugzak, op zoek naar het geheim en de gevolgen van China’s geruisloze verovering van de derde werelD.

China’s stille expansie neemt de lezer mee op een odyssee door de heetste en krankzinnigste plekken van de wereld, naar de gezichten achter cijfers en analyses, naar de waarheid achter de oordelen.
Centraal staan de bijzondere figuren die hun pad kruisen.
Van straatventer Lan in Caïro, over de pronkerige miljonair Zhang Qi in Kinshasa tot de Birmese prostitué Myo Mi Mi die elke dag Russische aidsroulette speelt tussen de jadehandelaars.

De moed, taaiheid en bescheidenheid van het Chinese volk, maar ook de beslommeringen eigen aan onderzoek in de omgeving van China’s hermetisch afgesloten staatsapparaat, vormen een rode draaD. Het boek legt indringend bloot hoe China ons leven verandert.
Wie daar nog niet van overtuigd was, is dat des te meer na het lezen van dit boek.

China's stille expansie beschrijft hoe China bezig is met het uitstippelen, uitvoeren en bestendigen van haar almaar groeiende invloeD. De auteurs zijn daarvoor in meer dan 25 landen geweest, van de kopermijnen in Congo tot de gasrijke woestijnen van Oezbekistan en Turkmenistan.
Ze hebben mensen gesproken op afgelegen plaatsen als het autoritaire Venezuela van Hugo Chavez en het turbulente Iran van de Ayatollah.
Ze beschrijven hoe Chinese migranten alle markten in Afrika veroveren en hoe Chinese bedrijven in Peru driehonderd (300!) mijnbouwbedrijven hebben overgenomen.
Uit dit boek komt een beeld naar voren van een hongerige, opkomende wereldmacht die weinig op heeft met mensenrechten, milieubescherming en duurzaamheiD.

‘China’s Stille Expansie’ verscheen origineel in het Spaans en werd intussen in in vele talen uitgegeven.
Twee Spaanse journalisten analyseren in dit boek de wereldwijde aanwezigheid van Chinezen.
Ze komen tot de conclusie dat China in stilte de wereld aan het veroveren is.
Een erg twijfelachtige conclusie.

 

 “Economiejournalisten die beklijvende verhalen vertellen, ze zijn zeldzaam.
Nog zeldzamer zijn correspondenten die tot de Chinese ziel kunnen doordringen.
De Spaanse nieuwsratten Juan Pablo Cardenal (El Mundo/El Economista) en Heriberto Aráujo ruilden twee jaar lang hun gerieflijke kantoor in Beijing voor een sjofele rugzak, op zoek naar het geheim en de gevolgen van China’s geruisloze verovering van de derde werelD.” “Het boek legt indringend bloot hoe China ons leven verandert.
Wie daar nog niet van overtuigd was, is dat des te meer na het lezen van dit boek”

 

Mij gaf het boek gaf een wrang gevoel.
Het onderzoekswerk is indrukwekkenD. Bijna alle feiten die erin staan kloppen.
Goedkope fabels, zoals Chinezen die massaal land van arme Afrikanen opkopen, staan er niet in.
Af en toe geven de auteurs zelfs toe dat de betrekkingen met China gunstig zijn voor een lanD. En toch.
De auteurs schetsen een beeld van Chinezen die met alle geoorloofde en ongeoorloofde middelen, gestuurd vanuit Beijing de wereld geruisloos veroveren.
En dat beeld klopt  niet.
Beijing stelt consequent dat duurzame economische betrekkingen win-win moeten zijn, en dat zie je ook in de feiten.
En Beijing wijst consequent inmenging in de zaken van andere landen, laat staan wereldverovering, af.
De auteurs herschikken op een handige manier echte stukjes van een puzzel om er een vals beeld mee te vormen.
Maar hoe kon ik dat uitleggen zonder van vooroordeel beschuldigd te worden?

 Het antwoord kwam deze week met de boekbespreking door Jamil Anderlini, de bureauchef van de Financial Times in Beijing.
Anderlini kan moeilijk van fanatieke sinofilie beschuldigd worden.
Hij titelt: ”Crouching tiger, hidden agenda?” met veelbetekenend vraagteken en als ondertitel: ‘Een studie over China’s gedrag in het buitenland is behept met xenofobie’.
Wat zegt Anderlini? De Spaanse journalisten zijn op hun best wanneer ze de verhalen vertellen van Chinezen in de meest onmogelijke landen.
Ze schrijven met verve over de milieu- en sociale schade die weinig gewetensvolle firma’s, ook staatsfirma’s, soms veroorzaken.
Voorbeelden: milieuschade in jademijnen in Myanmar, door Chinese firma’s in samenwerking met de militairen; de behandeling van arbeiders in Chinese bedrijven in Peru en Mozambique.
Spijtig genoeg wordt het indrukwekkende onderzoek van de auteurs ontkracht door de voortdurende insinuaties over een geheime Chinese agenda van wereldoverheersing.
Op een aantal plaatsen in het boek balanceren de woordkeuze en de suggesties over achterliggende motieven op het randje van xenofobie.
De groeiende aanwezigheid van China in vele landen wordt herhaaldelijk omschreven als ‘invasie’ of als een uitbreiding van ‘de tentakels van Beijing’.
Chinese investeringen in Latijns Amerika worden ‘Trojaanse paarden ’.
De bouw van een gaspijplijn door Centraal Azië is “gewoon een stap verder in de Chinese strategie om heer en meester te worden in de hele regio” en “er is geen twijfel dat de bouw van infrastructuur een belangrijke strategische plaats inneemt in China’s stille verovering van de wereld”.
Zelfs de titel van het boek insinueert dat alle Chinese emigranten deel uitmaken van een vijfde colonne.
In het nawoord suggereren de auteurs dat China’s “onstuitbare vooruitgang” in de ontwikkelingslanden kan “gezien worden als een prelude voor een toekomstige verovering van westerse markten en uiteindelijk van een nieuwe wereldorde onder controle van Beijing”.

 

Deze negatieve interpretaties worden volgens Anderlini helemaal niet gestaafd door de concrete verhalen in het boek.
Uit de ervaringen van gewone migranten die het boek beschrijft kunnen we echter wel andere inzichten halen.
De auteurs beschrijven verschillende keren hoe Chinese firma’s gewoon aanvaarden om samen te werken met lokale corrupte elites, die profiteren van de Chinese investeringen zonder dat hun volk er voordeel aan heeft.
Dit patroon wordt versterkt doordat China zelf geen sterke handhaving van de wet heeft, geen vrije media of geen burgerorganisaties die de negatieve acties van Chinese firma’s in het buitenland controleren en bestraffen.
Het is juist de zwakheid van het Chinese bestuur die maakt dat Chinese bedrijven op zoek naar winst zich slecht kunnen gedragen in het buitenlanD. Het boek zou beter geweest zijn indien de auteurs op deze thesis hadden doorgewerkt, in plaats van te suggereren dat de groeiende invloed in de wereld het gevolg is van een soort geheim plan, aldus Anderlini.
Ik kan zijn standpunt alleen onderschrijven.

Over China      Kissinger Henri      China

Op veertig jaar tijd normaliseerde de geïsoleerde Volksrepubliek China haar betrekkingen met de buitenwerelD. In Over China schetst Henry Kissinger dat proces ook van binnenuit.
Gedegen, historisch gedocumenteerd en bijwijlen dolkomisch.

In de dialoog met China zitten er veel meer gevaren voor misverstanden dan kansen op wederzijds begrip.
Dat is de grote les van Over China, het even erudiete als elegante boek van Henry Kissinger (1923).

De gewezen Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken plaveide veertig jaar geleden de weg voor de eerste topontmoeting tussen de Verenigde Staten en de Volksrepubliek ChinA. Hij heeft sindsdien vijftig bezoeken aan China gebracht en er met alle topmensen gesproken.
Hij zag vier opeenvolgende generaties Chinese leiders en acht Amerikaanse presidenten komen en gaan.
Zijn turf van meer dan 500 pagina's is dan ook een schatkamer van informatie en inzicht.

Voor wie de periode van normalisatie in de betrekkingen tussen de VS en China heeft meegemaakt, biedt het boek een fascinerende blik achter de schermen.
De jongere generaties doet het beseffen hoe onherkenbaar anders China en de wereld er veertig jaar geleden uitzagen.
Een hilarische anekdote illustreert dat.

 Joegoslavische modeshow

 In 1969 waren de relaties tussen de VS en het China van Mao zo verkrampt dat zelfs een dialoog aanknopen aartsmoeilijk was.
Geen van beide landen wilde de indruk geven vragende partij te zijn.
Uiteindelijk vond het Amerikaanse State Departement een middel om de impasse te doorbreken.
De Amerikaanse ambassadeur in Warschau, Walter Stoessel, kreeg de opdracht om tijdens een onschuldige, mondaine gelegenheid ‘Chinese diplomaten te benaderen en duidelijk te maken dat we een dialoog wensen.
'

 Het klinkt onwaarschijnlijk, maar die onschuldige gelegenheid was een Joegoslavische modeshow in de Poolse hoofdstaD. De aanwezige Chinese diplomaten hadden echter geen instructies ontvangen.
Toen ze merkten dat de Amerikanen naar hen wezen, sloegen ze op de vlucht, uit schrik in een gesprek te worden betrokken.

 Het boek gaat verder: ‘De Amerikanen, vastbesloten hun instructies uit te voeren, volgden de Chinezen.
Toen de wanhopige Chinese diplomaten sneller gingen lopen, renden de Amerikanen hen achterna, terwijl ze in het Pools (de enige taal die beide partijen begrepen) schreeuwden: “We zijn van de Amerikaanse ambassade.
We willen jullie ambassadeur ontmoeten.
President Nixon zegt dat hij weer met de Chinezen wil praten.
”' Van dit soort revelerende anekdotes wemelt het boek, of de boeken.
Eigenlijk zijn het er twee.

 

In de eerste honderd pagina's borstelt Kissinger een geschiedenis van China, want geschiedenis verklaart de streefdoelen, obsessies en angsten van een lanD. Daarna komt zijn relaas over zijn lange ervaring in en met ChinA. Het gaat daarbij over de Amerikaans-Chinese betrekkingen, maar veel doet denken aan de voetangels die ook de Europese landen op de weg naar China vinden.

 

Zo waarschuwt Kissinger dat elke poging om van mensenrechten een factor te maken, tot mislukking gedoemd is.
De Chinese leiders zijn, onder meer wegens de vernedering door buitenlandse mogendheden in de negentiende eeuw, allergisch voor alles wat op ‘inmenging in de binnenlandse aangelegenheden' lijkt.

 

Kortsluiting

 

Een voorbeeld van ingebouwde kortsluiting is de bloedige onderdrukking, in juni 1989, van de vreedzame betogingen voor democratie.
Op en rond het Tienanmenplein in Peking vielen duizenden doden.
De verontwaardiging in de buitenwereld was enorm.
Ook de VS legden sancties op.

 

Een speciale gezant, admiraal Bent Scowcroft, ging aan Deng Xiaoping de reactie van president Bush (de oudere) uitleggen.
Of liever, hij probeerde dat te doen.
Hij zei dat Bush het belangrijk vond om de langetermijnrelatie tussen de Verenigde Staten en China in stand te houden.
Maar de president ‘moest ook “de gevoelens van het Amerikaanse volk” respecteren, dat eiste dat de regering haar verontwaardiging uitsprak.
'

 

De Chinezen begrepen daar letterlijk niets van.
Zij hadden toch gewoon de stabiliteit in eigen land hersteld? Kissinger: ‘Mijn Chinese collega's konden maar niet begrijpen waarom de Verenigde Staten aanstoot namen aan een gebeurtenis waarbij geen wezenlijke Amerikaanse belangen waren geschaad en die volgens China geen enkele relevantie had buiten het eigen grondgebied'.
En hij voegt eraan toe: ‘Het probleem was dat beide partijen gelijk hadden.
Deng had het gevoel dat zijn regime onder vuur lag, en Bush en Scowcroft hadden het gevoel dat de diepstgewortelde Amerikaanse waarden werden aangevallen.
'

 

Dat is zeer herkenbaar.
In 2008 begrepen de meeste Chinezen ook weer niets van de – in westerse landen normale – verontwaardiging over de repressie in Tibet, en de protesten tegen de Olympische vlam op haar weg naar Peking.

 

Hoezeer gevoelens, meer nog dan tastbare belangen, een rol spelen, toont Kissinger in een fascinerend hoofdstuk over Vietnam, ‘beschamer van grote mogendheden'.
Iedereen, de VS, die de Vietnamoorlog van de kolonisator Frankrijk overnamen, China en de Sovjet-Unie, iedereen heeft zich op dat land verkeken.
De Noord-Vietnamese communisten waren geen gewillige handlangers van de Sovjet-Unie om – zoals Washington dacht – de andere Indochinese landen als ‘dominostenen' voor het communisme te doen vallen, of om – zoals Peking vreesde – China te ‘omsingelen'.

 

De drijfveer van Ho Chi Minh, zoals van vorige Vietnamese leiders, was volgens Kissinger een hartstochtelijke nationale trots, onder meer ingegeven door een paranoïde schrik voor ChinA. Daardoor aangevuurd hebben de Vietnamezen de Amerikaanse militaire macht getrotseerd, een Chinese invasie afgeslagen en hun onafhankelijkheid van Moskou gedemonstreerD. Het boek staat bol van dergelijke, verrassende inzichten.

 

Keizer Mao

 

Daarnaast is er de boeiende portretgaleri J. De onvoorspelbare Mao ‘heerste als een keizer', noemde zijn communistische dogma's cynisch ‘lege kanonnen', veroorzaakte met zijn ‘revolutionaire' politiek de ergste hongersnood van de moderne tijden (20 miljoen doden) en beroofde China van zijn elite en een groot deel van zijn cultureel erfgoeD. Maar hij liet ook, aldus Kissinger, een verenigd en internationaal weer gerespecteerd China achter.

 

Er is ook de patriciër Zhou En-lai, ‘de meest fascinerende man die ik in zestig jaar openbare dienst heb ontmoet'.
Er is de pragmatische, nogal botte Deng Xiaoping, die simpelweg zei: ‘Socialisme is geen armoede.
', en daarmee een ontwikkeling aanvuurde die letterlijk de wereld veranderde.

 

De grote les uit het boek is dat een ‘belangendiplomatie' een bedrieglijk simplistisch begrip is.
Want de manier waarop een land zijn belangen bepaalt, hangt zeer sterk af van hoe het zijn geschiedenis en zichzelf ziet, en daarin zit een enorme emotionele factor.
De les is dat, om onze zogenaamd geglobaliseerde wereld te begrijpen, we niet in de eerste plaats statistieken moeten lezen, maar geschiedenis, geschiedenis, geschiedenis.
En dus boeken als Over ChinA.

 

DE AUTEUR: Amerikaans diplomaat en Republikeins politicus.
Hij was minister van Buitenlandse Zaken onder Richard Nixon en Gerald ForD.

 

HET BOEK: brengt veertig jaar Chinese diplomatie in kaart, gebaseerd op historische bronnen en persoonlijke ervaringen.

 

ONS OORDEEL: een schatkamer van informatie, verrassende inzichten en revelerende anekdotes.

China :  economische en politieke kansen      Burnstein Daniel      China

De drie figuren die aan de basis liggen van de Chinese successen (en mislukkingen) en die het aangezicht van de volksrepubliek bepaald hebben zijn Mao, Deng en Jiang.
Over Mao verschenen recentelijk minstens twee biografieën.
Zijn uitgeweken lijfarts Li Zhisui beschreef vooral zijn privé-leven (1893 – 1976) in The private life of Chairman Mao.
Hoewel Li in hetzelfde comfortabele paleis Zhongnanhai woonde, met Mao ging zwemmen en alle officiële reizen mocht meemaken, naast hem op talloze foto ; ;s mocht staan (p.
368 – 369), verjaardagen mocht meevieren, de nefaste Culturele Revolutie aankondigen etC., vertelt hij weinig positiefs over de grote roerganger: hij was vuil, een gewetensloze seksmaniak, vanuit zijn paradijselijke welvaart liet hij miljoenen mensen opsluiten in kampen (laogai), ombrengen of uithongeren en zeker tijdens de grote proletarische culturele revolutie(1966 – 1976) liet hij bovendien veel kunstschatten vernielen.

Het Rode Boekje.
Citaten van voorzitter Mao Tse-Tung, een bundeling van notities en toespraken van Mao door zijn confrater Lin Piao, uitgegeven in 1966 als ogenschijnlijk vreedzaam bijbeltje, bood in die rampzalige jaren een alibi voor alle kwaadaardigheid die Rode Gardisten maar konden bedenken.
Vele citaten zijn namelijk voor uiteenlopende interpretaties vatbaar.
Het boekje is momenteel weer in en wordt op elke straathoek te koop aangeboden.
In de meeste taxi ; ;s hangt trouwens weer een portretje van Mao en zijn mausoleum zal langer meegaan dan dat van Lenin in Moskou en zeker dan dat van Georgi Dimitrov in SofiA. In 1988 week Li met zijn vrouw uit naar de USA, waar hij in 1994 op 74-jarige leeftijd overleeD. Zijn biografie is aangevuld door Anne Thurston met interessante noten, een chronologie en korte biografieën van de belangrijkste Chinese politici uit het Mao-tijdperk.
Daardoor is dit tegelijk een overzicht van veertig jaar Chinese geschiedenis.
In die periode zouden dertig à vijftig miljoen mensen gestorven zijn in allerlei campagnes van de grote voorzitter: de strijd tegen het grootgrondbezit, de grote sprong voorwaarts en de culturele revolutie.
De Nederlandse vertaling heeft de vorm van een sobere dubbelpocket; een steviger kaft zou niet overbodig zijn.
Het verhaal is ook erg langdradig: een inkorting tot de helft zou het boek leesbaarder maken.
Het portret van Chinaspecialist Jonathan Spence Mao is evenwichtiger, genuanceerder en vollediger.
Het is ook afstandelijker en minder persoonlijk betrokken.
Spence is ook voorzichtiger: China is nog altijd zijn voornaamste reisdoel, wat bij Li niet meer het geval was na zijn emigratie.

De man die de meeste pech had tijdens zijn leven, maar na zijn dood de beste beoordelingen kreeg, is Deng (1904 – 1997).
Richard Evans schreef zijn biografie, bijna een hagiografie: Deng Xiaoping and the making of modern ChinA. In 1920 – 1926 werkte hij bij Renault in Frankrijk en studeerde hij aan de universiteiten van Lyon en van Moskou, in 1934 – 1935 stapte dit kleine kereltje naast de grote, zware Mao in de “Lange Mars ; ;, nadien nam hij deel aan de oorlog tegen Japan (1937 – 1945) en aan de burgeroorlog tegen Tsjang Kai-Sjek (1945 – 1949).
In 1949 werd hij lid van het Centraal Comité van de CCP, in 1956 secretaris-generaal en lid van het politbureau.
De Culturele revolutie werd hem fataal: omdat hij pragmatisch was en deskundigheid verkoos boven revolutionair elan, werd deze “kapitalist met de stinkende naam ; ; door de Rode Gardisten vernederd, uit al zijn functies ontzet en van 1968 tot 1973 uit Peking verbannen.
Na zijn rehabilitatie in 1973, zette hij de “Vier moderniseringen ; ; in (1975): landbouw, industrie, leger, onderwijs& wetenschappen.
Een vijfde, nl.
democratisering, vond hij en vindt zijn opvolger niet nodig.
Zijn hervormingen waren de voorlopers van de geliberaliseerde economie.
De “Bende van Vier ; ; (Mao ; ;s vrouw Jiang Qing en drie partijfunctionarissen Wang Hongwen, Yao Wenyuan en Zhang Chunqiao) kwam hiertegen in verzet en Deng moest opnieuw een stap opzij zetten.
Maar na de dood van Mao (1976) werd hij gerehabiliteerd en werd de “Bende van Vier ; ; gearresteerD.

Nadien volgde zijn levenswerk: de omvorming van zijn land tot een vrijemarkteconomie binnen een communistische éénpartijstaat.

Democratie is volgens Deng een overbodige luxe: om 1,2 miljard mensen dagelijks eten en huisvesting te geven, acht hij een dictatuur veel bruikbaarder.
De bloedige onderdrukking van het oproer op Tiananmen (4 juni 1989) gebeurde met zijn goedkeuring; ook Evans tilt er niet zwaar aan en de meeste Chinezen met wie je nu spreekt, oordeelt er genuanceerd over: de studenten gingen te ver, de overheid gebruikte te grove middelen.
Maar de huidige generatie begint er niet opnieuw aan: ze prefereren hun job, hun inkomen en hun status boven revolutionaire idealen.
Evans heeft vooral oog voor Deng als weldoener van het volk en niet als onderdrukker van dissidenten.

Zijn opvolger en huidige sterke man is Jiang Zemin.
Hij krijgt zijn lofzang van de Amerikaanse journalist Bruce in Gilley Tiger on the brink.
Jiang Zemin and China ; ;s New Elite.
Hun eerste ontmoeting vond toevallig plaats in de toiletten van een de grote hal van het volk in Beijing (p.
IX – X).
Gilley wil bewijzen dat velen zich vergist hebben door Jiang te beschouwen als een onbelangrijke overgangsfiguur.
Hij tekent zijn persoonlijkheid en tegelijk de veranderingen in China sinds 1989.

Jiang werd geboren op 17 augustus 1926 en werd in 1989 secretaris-generaal van de CCP en in 1993 ook nog president.
Naar Chinese normen was hij dus vrij jong toen hij aan de macht kwam.
Hij studeerde elektrotechniek in Sjanghai, was lid van de partij sinds 1946, werkte in 1955-1956 in de Stalin-autofabrieken in Moskou (p.
39 – 40), waar hij voor het eerst constateerde dat vrouwen even goede technici zijn als mannen.
Maar hij kreeg vlug heimwee naar zijn vrouw en zijn twee zoontjes in Sjanghai.
Daarna vervulde hij allerlei topfuncties in de industrie, kwam vanaf 1982 bij het Centraal Comité van de CCP, was burgemeester van Sjanghai in 1985 – 1989.
Het grootschalig studentenprotest wist hij te counteren en als beloning voor zijn antipathiek kreeg hij de post van partijsecretaris.
Hij was medeverantwoordelijk voor het bloedbad op Tiananmen, werd secretaris-generaal van de CCP en opvolger van Deng.
De biografie van Gilley zou best wat kritischer mogen zijn en overzichtelijk is ze ook niet.
Het geannoteerde register is bijna een noodzaak om de voornaamste wapenfeiten in het leven van Jiang terug te vinden.
Het aantal gebruikte bronnen is bijzonder groot.
De foto ; ;s (p.
148 – 149) zijn beperkt tot de periode 1989 – 1997: Jiang zal zijn jeugd overgeslagen hebben.

Om straks positief te kunnen eindigen, bespreken we eerst enkele negatieve aspecten van de Chinese politiek en maatschappi J. We bedoelen dan de werkkampen, de houding tegenover katholieken en andere godsdiensten, de militarisering.
We beginnen met de werkkampen, waarvan Harry Wu na zijn 19 jaar dwangarbeid een schrijnend persoonlijk getuigenis aflegde.

James Seymour en Richard Andersen maakten er een gestructureerde studie over: New ghosts, old ghosts.
Prisons and labor reform camps in ChinA. Het boek begint met een citaat van Dong Maicang, algemeen directeur van de “RVA ; ; in de provincie Qinghai (p.
264): “Elk land heeft zijn geheimen.
Onze gevangenissen zijn ons geheim ; ; (p.
XIII).
De werkkampen of laogai die hier bestudeerd worden, bevinden zich in drie weinig bevolkte noordwestelijke provincies, waar doorgaans bijna geen toeristen komen, hoewel het niet verboden is.
Ook in het oosten liggen kampen, maar de auteurs vinden het een te grote opgave om alle laogai te bestuderen en door toeval hebben ze meer informatie gekregen over dat verre noordwesten (p.
8).
Zij interviewden voormalige gevangenen en slaagden er ook in enkele afgelegen werkkampen aan de buitenkant te bekijken.
Op kaarten duiden ze ook netjes de ligging aan en voor kandidaat-toeristen leggen ze zelfs de routes uit.
Zij schrokken van de omvang van de kampen, de harde omstandigheden waarin er geleefd en gezwoegd wordt, de economische betekenis.
Het industrieel en agrarisch rendement is dus in strijd met de theorie dat de heropvoeding primeert boven de productiviteit (p.
207 – 215).
De gedetineerden zelf dan: een minderheid zit daar om politieke en religieuze redenen, de meerderheid wegens echte misdaden.
Het percentage recidivisten, dat na de vrijlating hervalt, verschilt naargelang hun eigen voorgeschiedenis.
De cijfers hierover zijn te uiteenlopend: van 4 tot 60 %.

Het wereldgemiddelde van het aantal gevangenen, bedraagt 105 per 100.
000 inwoners.
Volgens de Chinese autoriteiten is dat 107, volgens de auteurs 166 (p.
219).
In de VS is dat 614.
Seymour en Anderson denken dat het totaal momenteel lager ligt dan toen Harry Wu in 1985 een raming van 4 miljoen maakte; hij schatte het percentage “contrarevolutionairen ; ; op 10 %.
Wu denkt dat tussen 1949 en 1996 vijftig miljoen Chinezen terechtkwamen in het systeem en dat 20 à 25 miljoen niet terugkwamen (p.
219 + 295).
Seymour en Anderson wagen zich niet aan een bevestiging of ontkenning van dit getal.
Menig lezer zal zich verwonderd afvragen waar de auteurs zoveel tabellen, statistieken, schema ; ;s, kaarten vandaan hebben gehaalD. Ze geven een perfecte kijk op het systeem, het kampreglement, de specifieke terminologie, de manier waarop de Chinese overheid sommige “modelkampen ; ; toont aan buitenlandse bezoekers of inspecteurs, de beperkte scrupules die vele Chinese ambtenaren hierover lijken te hebben.
Als het thema niet zo grauw was, zouden we het een knappe studie noemen.

Een andere groep Chinezen, die we ook niet moeten benijden, zijn de cA. 10 miljoen katholieken.
Eeuwenlang probeerden katholieke missionarissen voet aan wal te krijgen in China, maar de resultaten bleven beperkt.
Van de Boksersopstand in 1899-1900 (p.
32) tot het meer pragmatische Deng-tijdperk in de jaren 1978 e.
v.
waren er meer periodes van vervolging dan van relatieve godsdienstvrijheiD. Pas na Mao kon men enigszins herademen.
Het aantal leden, dat in 1949 ongeveer drie miljoen bedroeg en in 1980 wellicht een beetje meer, groeide aan tot tien miljoen (p.
39, 137) of één procent van de bevolking die grotendeels ongelovig is.
De aangroei vond plaats binnen de gemeenschappen die in 1949 ook al katholiek waren (p.
137).
De protestantse kerken hadden nog meer succes: van minder dan één miljoen in 1949 stegen ze naar 20 miljoen vandaag (p.
137).

Richard Madsen (16), missionaris op Taiwan, waar de godsdienst ongehinderd kan floreren, bestudeerde vooral in de provincies Hebei en Tianjin ten zuidoosten van Beijing, waar de grootste concentratie van katholieken te vinden is en schreef het boek China ; ;s catholics.
Tragedy and hope in an emerging civil society.
Hij beschrijft de geschiedenis van de kerk sinds de 16e eeuw, de rabiate anticommunistische houding in de jaren 1949 - 1952 (p.
35 – 37 ), de installatie van een nationale Chinese katholieke kerk in 1957 (p.
37), de aanduiding van bisschoppen zonder toestemming van Rome (p.
38), de vervolging tijdens de Culturele revolutie, toen alle kerken gesloten of verwoest werden, de verbeteringen sinds Deng en Jiang Zemin aan de macht kwamen.
Hij onderzoekt welke aantrekkingskracht er uitgaat van het katholicisme, waarom de Chinese katholieken vromer zijn dan hun geloofsgenoten op Taiwan, hoe de relatie is tussen de kerkelijke en de politieke hiërarchie, hoe deze het Vaticaan op afstand houdt en hoe het “feodale en bureaucratische Vaticaan ; ; (p.
43) reageert op de toestand in ChinA.

De communistische leiders zijn niet gesteld op een pausbezoek: ze zijn nog altijd bang van een religieuze manifestatie die ze niet onder controle hebben.
In de praktijk staan ze godsdienstbeleving toe, mits zij die zelf helemaal in handen hebben.
Verder bekijkt Madsen hun onderlinge solidariteit en gemeenschapszin, hun moraal en spiritualiteit, hun roepingen en priesteropleiding, de relatie tussen katholieken en de burgerlijke maatschappi J.

Blijkbaar lijden de katholieken meer onder de moderne welvaart dan onder de voorbije vervolgingen (p.
114 – 115 ): de opvoeding in atheïstische scholen, de beperkte catechese op zaterdag en zondag, het vele huiswerk dat ze meekrijgen op school, TV, video, ontspanningsmogelijkheden, de nieuwe doelstellingen van de volwassenen (geld, zaken doen, aandelen kopen ), het zijn allemaal factoren die de kerk minder aantrekkelijk maken en die in de Verbiest-koerier (sept.
; ;99, p.
2 – 3 ) ook aangehaald worden als verklaring voor het groter aantal uittredingen.
Madsen heeft het ook over de ondergrondse katholieken, die sinds 1989 naar het voorbeeld van de Oost-Europese kerken steeds vaker de confrontatie aangaat (p.
43 - 45) en een eigen leven leidt.
Van hun bisschoppen en priesters zitten er een aantal in de cel (NRC, 22.
03.
;99).
De foto ; ;s tonen ons een devote, preconciliaire kerk, die enkele decennia de contacten met de rest van de wereldkerk gemist heeft (p.
28).
Er staan ook kapellen bij in privé-woningen en ook een Mariabasiliek in Donglu, die door de politie gesloten is (p.
92 – 93).
Madsen maakt ook vergelijkingen met Taiwan en Hongkong, waar de kerk wel de gewenste vrijheden en faciliteiten heeft en via onderwijs en verenigingen meer impact heeft op de bevolking (p.
142 – 146).
Ondanks de beperkte bewegingsruimte, laat de overheid hen meer betijen

dan B.v.
de Falungong-sekte van Li Hongzhi, die sinds 1992 steeds vaker het nieuws haalde met een mengsel van boeddhisme, taoïsme en opvallende ademhalingsoefeningen in het openbaar.
De Chinese overheid maakte er komaf mee in de zomer van 1999.
Het boek van Madsen is voorzien van noten en literatuur.
Wat ontbreekt, is een profiel van de kerkganger: zijn positie in de maatschappij, de problemen die hij eventueel heeft om carrière te maken.
Voor de rest is het een verhelderende studie.

Over die Chinese katholieken handelen ook een paar boeken van onze Ferdinand Verbieststichting: Historiography of the Chinese Catholic Church: nineteenth and twentieth centuries is samengesteld door Jeroom Heyndrickx en bevat een vijftigtal bijdragen over thema ; ;s uit de geschiedenis van de Chinese katholieke kerk in de 19e en 20e eeuw.
Het gaat zowel over personen als over de vorming van priesters en kloosterzusters, congregaties en andere instellingen.
Ze richt zich tot een publiek van deskundigen.

Zhongguo tianzhujiao zhinan.
Guide to the Catholic Church in China is het “jaarboek ; ; van de katholieke kerk in China, dat om de drie à vier jaar de stand van zaken weergeeft in het Chinees en gelukkig ook in het Engels.
Vier thema ; ;s krijgen speciale aandacht: A) de wijding van ruim 600 jonge priesters en honderden zusters.
In vele bisdommen zijn de jonge priesters nu in de meerderheid, maar ze werken samen met priesters die bijna een halve eeuw ouder zijn dan zi J. Want in die tussenperiode was de vervolging te groot.
Die jonge generatie moet opboksen tegen de uitdagingen en de aantrekkingskracht van een snel veranderende maatschappij, die enkel belang hecht aan geld verdienen en andere materiële statussymbolen.
Ook Madsen signaleert dit fenomeen en bij ons is het al decennia bekenD. B) Op dit moment (1997 dus ) zijn bijna 5.
000 gebedshuizen toegankelijk voor het publiek, maar de restauratie of nieuwbouw gebeurt zonder staatstussenkomst.
Meestal zijn het initiatieven van katholieke dorpsbewoners, die in hun vrije tijd eraan werken en met geld van over zee bouwmateriaal aankopen.
Maar er zijn meer kerkjes dan priesters.
Eén priester bezoekt vele parochies.
Er is dus nood aan de opleiding van zusters en catechisten.
C) Bedevaarten en pelgrimstochten hebben veel aanhangers onder arme boeren en vissers, die zeer standvastig zijn in het geloof van hun voorouders.
In het verleden werd het katholicisme dikwijls gebrandmerkt als een “vreemde godsdienst ; ;, maar bij deze mensen vallen vooral de Chinese wortels en de Chinese kenmerken op, die dan nog verschillen van streek tot streek.
D) In de Chinese kerk begint de geest van het tweede Vaticaans concilie eindelijk vaste vorm aan te nemen.
Theologen, kenners van de liturgie en godsdienstleraren van over zee kwamen als gastdocenten naar zes seminaries, om de vernieuwing te ondersteunen.
En een honderdtal priesters, seminaristen en zusters mochten over zee theologie gaan studeren.
De tolerantie van de overheid neemt dus toe.

Het boek valt op door zijn lange lijsten en eindeloze statistieken: 73 bisschoppen die erkend zijn door de Chinese overheid (p.
3 – 7 ); 42 niet-erkende bisschoppen (7 –9 ), die ook met naam en woonplaats genoemd worden; 138 bisdommen; 1.
500 priesters, 1.
000 officiële en cA. 500 niet-officiële seminaristen; 2.
000 zusters: meestal jonge en 1.
000 in opleiding; 5.
000 kerken en kapellen.
Elk van die 138 bisdommen krijgt dan nog eens zijn eigen profiel.
Ook de protestantse kerk wordt geportretteerd (p.
19): 14 miljoen leden, dus 4 miljoen meer dan de katholieke; 7.
000 kerken, 1400 pastores, onder wie 1400 vrouwen.
We zouden zo nog even kunnen doorgaan.

Over naar een minder vreedzaam onderwerp, het Chinese leger.
Als toerist kun je er niet naast kijken: het is duidelijk aanwezig in het straatbeeld, buiten de stad rijden genoeg vrachtwagens rond die goed geladen zijn met soldaten, maar het bezorgt je eerder een gevoel van veiligheid dan dat het indruk maakt door zijn slagkracht.
Lane Chinese military modernization en Bernstein The coming conflict with China denken evenwel anders over de PLA of People ; ;s Liberation Army.
Het trio Lane – Weisenbloom – Liu en defensiespecialisten uit Israël, Japan, Zuid-Korea, Zweden, Engeland en andere landen komen sinds 1990 jaarlijks bij elkaar om de evolutie van het Chinese leger te bestuderen.
Ze letten dan op de strategie, opleiding, getalsterkte, technische vooruitgang, economische rol van het militair-industrieel complex, uitstraling van opperbevelhebber Jiang Zemin, rol van de strijdkrachten in de toekomstige supermacht China, hun invloed op de buitenlandse politiek.
Het opzet is ambitieus, de uitwerking ook.
Zo proberen ze duizend jaar Chinese krijgskunde samen te ballen in één hoofdstuk, de evolutie weer te geven van het Volksbevrijdingsleger sinds 1935, de legersterkte te vergelijken met die van Taiwan, Vietnam, Japan, Zuid-Korea, Indonesië (p.
113 – 116).
Ze tonen ook hoe de Chinezen de militaire theorieën van Clausewitz (p.
54 – 69) integreerde in hun eigen opvattingen.

Interessant voor leken zijn ook de beschrijving van de Sovjet- Unie / Rusland als bedreiging (p.
75 ) én als leverancier van wapens (79 – 80 ), de opsomming van de zwakke plekken (p.
88) en van de economische criminaliteit of corruptie van topmilitairen (188 ), de gespannen relatie met Taiwan en met de USA.

De algemene teneur is dat we nauwlettend moeten toezien, maar ons zeker nog niet ongerust maken over de slagkracht of de bedreiging van het grootste leger ter werelD. De auteurs beschouwen Taiwan en de Spratly-eilanden als de enige mogelijke conflictzones van dit moment.
Verschillende staten maken geheel of gedeeltelijke aanspraken op de Spratly-archipel; we citeren ze in afnemende volgorde: China, Vietnam, Taiwan, Maleisië, de Filippijnen, Brunei(89).
Een zwak punt is het ontbreken van data en eeuwen in het historisch overzicht (18 – 53).
We missen ook een overzichtelijke tabel van de oorlogen en conflicten waarin China sinds 1949 betrokken was, een lijstje of kaartje met de gebieden die Rusland in de vorige eeuw afgepakt heeft en de Chinese kijk op het zwakke en dun bevolkte buurland Mongolië.

Het boek van Bernstein en Munro is één grote alarmkreet.
Wie dit gelezen heeft, kan niet meer zeggen dat hij het gele gevaar niet kent.
De auteurs beschouwen China en de USA als de twee overblijvende wereldmachten, die allebei naar suprematie streven, die wederzijds belang hebben bij economische samenwerking, maar bijna onvermijdelijk op een militaire confrontatie afstevenen.
Wrijvingspunten daarbij zijn: de kritiek op de schending van de mensenrechten en op de behandeling van de Tibetanen, de Amerikaanse gastvrijheid tegenover de Dalai Lama en de president van Taiwan, de verkoop van wapensystemen of van technologie aan mekaars “vijanden ; ; (resp.
Taiwan, Vietnam, Japan / Irak, Iran, Pakistan, Algerije, Libië), de verschillende standpunten in verband met Servië, Indonesië; de obstructie tegen het toekennen van de Olympische Spelen van 2000 aan Beijing en tegen het lidmaatschap van de Wereldhandelsorganisatie.
Soms komt daar nog een incident bij, zoals de Amerikaanse vernieling van de Chinese ambassade in Belgrado, die momenteel in China op T-shirts afgebeeld en verkocht wordt.
De auteurs waarschuwen Taiwan, Japan en hun eigen land met de woorden van Napoleon: “When China awakes, it will shake the world ; ; (203).

Hun conclusies (202 – 221) zijn dan weer genuanceerder en milder dan je zou verwachten: de USA moeten wedijveren met China, maar dan op basis van gelijkheid, door te letten op hun eigen nationale belangen, zonder aan China allerlei importvoordelen toe te kennen.
Ross en Munro verwerpen zowel de containment of confrontatie als de soepele samenwerking, waarbij de toegevingen altijd van één kant komen, nl.
van de nobele maar naïeve Amerikaan.
Essentieel is ook dat Japan (166 – 185) met Amerikaanse hulp een sterker tegengewicht vormt tegen China en tegen een in de toekomst herenigd KoreA.

De Amerikanen moeten niet streven naar een zwak en arm China, maar naar een stabiel en democratisch (p.
204), dat het machtsevenwicht in Azië niet verstoort, zich houdt aan de non-proliferatieakkoorden en op economisch vlak zijn grenzen opent voor producten van elders en de wetgeving op namaak van computers, compact disks en eindeloos veel merkartikelen ook naleeft.
Momenteel kan elke toerist in China alle westerse producten in namaakversie voor een prikje kopen.
Bovendien worden vele producten nagemaakt in fabrieken waarvan de eigenaar het Chinese leger is (p.
206).
En het handelsoverschot van China met de USA is, dank zij het toegestane protectionisme, zo groot dat het overal ter wereld er wapens mee kan kopen.
De zwakke kant in het betoog van Ross en Munro is dat ze over Taiwan, Tibet, mensenrechten en economische aspecten redeneren vanuit onze westerse logica en prioriteiten, dat de Chinezen daar dikwijls geen boodschap aan hebben en dat zoveel andere westerse landen met minder scrupules staan te springen om hun economische samenwerking met China op te drijven als de Amerikanen ergens een stap terug zetten.

Een boek dat enigszins aanleunt bij de conclusies van Ross, maar minder strijdbaar te werk gaat en de nadruk meer legt op economie en politiek, is dat van Daniel Burstein en Arne de Keijzer: ChinA. Economische en politieke kansen.
De invloed van China op bedrijfsleven, economie en politiek.
Beiden zijn beroepshalve adviseurs voor China-investeerders.
Zij beklemtonen het quasi eindeloze potentieel van China voor het bedrijfsleven.
Maar ze wijzen de zakenlui en de politici erop dat China nog lang niet evolueert naar een liberale, democratische maatschappij zoals zij dat wensen of dromen.
De economische vrijheid verschilt sterk van de politieke en maatschappelijke.
Pers en media gaan nog zeer selectief te werk en informatie uit het westen is slechts voor een klein clubje partijgetrouwen toegankelijk.
Dat blijkt vooral uit de gesprekken met Chinese politici en nog meer uit de getuigenissen van dissidenten.
De adviezen van de auteurs zijn praktisch bruikbaar en volgen de actuele ontwikkelingen op de voet.
Hun boek leest ook zeer vlot, dank zij de overzichtelijke bladspiegel en de aantrekkelijke citaten en wijze uitspraken die in een vetter lettertype in de marge van vele pagina ; ;s afgedrukt zijn.

Met sport, kunst, film en toerisme begeven we ons weer op het pad van de vrede.

Wie van Chinese kunst houdt of er eens mee wil kennismaken, kan terecht bij Michael Sullivans Art and artists of twentieth-century China, Oxford-specialist in Aziatische kunst.
In 1996 beschreef hij de hedendaagse Chinese kunst en kunstenaars The Arts of ChinA. Typerend hierbij is dat zij typisch Aziatische kenmerken vertoonden tot 1949; dan volgde de communistische revolutie met de verplichting om zoveel mogelijk het socialistisch realisme toe te passen.
De laatste jaren gunt de overheid ook aan de artiesten weer wat meer vrijheden, met als gevolg dat de saaie uniformiteit van de jaren ; ;50 – ; ;80 plaats maakt voor meer creativiteit en verbeelding.
Zijn handboek van de Chinese kunst begint met de prehistorie en reikt tot cA. 1990.
Het overkoepelt meer dan drieduizend jaar artistieke expressie.
Het verscheen voor het eerst in 1984.
Het is nu aan zijn vierde, herziene en uitgebreide editie toe.
De archeologische opgravingen van de jaren ; ;80 – ; ;90 maakten het Sullivan mogelijk ook van de prehistorie en de oude Chinese culturen een correcter beeld te scheppen.
Anderzijds maakte de opening van China naar de buitenwereld toe een explosie van hedendaagse Chinese kunst mogelijk.
Sullivan richt zich zowel tot deskundigen als tot een groot publiek.
Zijn vlotte stijl, zijn beschrijving van de politieke, religieuze, maatschappelijke en filosofische context waarin de kunstwerken ontstonden, de 164 kleurenillustraties en de 224 zwart-wit foto ; ;s dragen ertoe bij dat velen dit werk aan kunnen.
Zijn boek is wereldwijd de meest gelezen inleiding in de geschiedenis van de Chinese kunst.

^China Trotter      Trotter      China

De gebroken rijstkom      Muys Paul      China

Muys kijkt met enige weemoed terug naar het China van Mao en vergelijkt het met dat van Deng.

De titel verwijst naar wat Mao beloofde aan de arbeiders, nl.
een ijzeren rijstkom, waarmee hij te kennen gaf dat zij hun werk levenslang zouden behouden.

Onder het bewind van Deng is daar verandering in gekomen: de werkzekerheid is verdwenen, de rijstkom is dus gebroken, maar bij velen is die kom nu wel (veel) voller, omdat ze meer verdienen dan t.
t.
v.
Mao.
Het voedselprobleem is opgelost, behalve voor een ; ;grote minderheid ; ; van 80 miljoen mensen .

Muys beschrijft ook enkel andere wijzigingen, o.
A. in de propagandatechniek.

Decennialang werd de productiebrigade van Dazhai in de provincie Shaanxi voorgesteld als hét voorbeeld van agrarische ontwikkeling in de Derde WerelD. Nu geeft men onomwonden toe dat de terrasvelden en de irrigatiekanalen niet door eigen personeel aangelegd werden, maar met de hulp van het leger en dat de productiecijfers voorgelogen werden.

Het doet denken aan de mythe van Stachanov, van wie nu ook toegegeven wordt dat hij zijn titanenwerk niet alleen verrichtte, maar met een groep helpers die zwijgplicht hadden.

Nu wordt ook toegegeven dat bedrijven, gemeentes, scholen e.a. instituten al die tijd bestuurd werden door ongeschoolde partijleden (p.
66).

De rol van die partij en van het wijkcomité (DANWEI) in het dagelijkse privéleven en in de rechtspraak was versmachtend .

Een jurisdictie  waarbij de verdachte schuldig is en de belangen van het volk zwaarder wegen dan die van de beklaagde, is naar onze normen die naam niet waardig.

Deng streeft naar rendement, maar toch besteedt China slechts 2 % van zijn BNP aan onderwijs; het wereldgemiddelde is 5,5 %.

Het opleidingsniveau ligt dus nog laag, de efficiëntie eveneens.

Steeds meer jonge Chinezen hunkeren naar meer welvaart, naar een eigen woning, naar consumptieartikelen.
Op termijn zal dit fenomeen wel vanzelf leiden tot minder geboorten, zodat bovengenoemde inhumane demografische ingrepen kunnen verdwijnen.

In de loopgraven van Brussel      Van Buitenen Paul      Divers

Corruptie in de Europese Unie

De vetpotten van Europa

Een oude wijsheid zegt dat men de kat niet bij de melk mag zetten.
Als een supra-nationaal orgaan als de Europese Unie kan beschikken over vele miljarden aan belastinggelden uit alle lidstaten, bestemd voor de werking, subsidiëring of invulling van zijn taken, en als dat orgaan daarenboven bijzonder complex en ondoorzichtig georganiseerd is, is het niet verwonderlijk dat er zich vele gelegenheden voordoen die een heleboel dieven maken.
Met andere woorden: geen onaanzienlijk deel van de mensen die enige invloed hebben op de geldstromen binnen de Unie heeft naast de Europese eenmaking bovenal de eigen portemonnee als ideaal.
Niet louter een gebrek aan normen en waarden spelen hierbij een rol, maar ook een gebrek aan leiding en een slechte organisatie.

Het is geen kwaal die tot de EU beperkt is: onderzoek wees uit dat naar schatting 5% van alle West-Europese politici en ambtenaren corrupt is, D.w.
z actief aan fraude doet of gevoelig is voor omkoping.
Na Italië spant België de kroon in Europa, zo zegt de anti-corruptieorganisatie Transparency International.
Volgens de gegevens die zij konden bekomen zijn Nigeria, Bolivië, Colombia en Rusland de meest corrupte landen ter wereld; de Scandinavische landen de minst corrupte: gelukkig maken die bijna allemaal deel uit van de Unie.

Europa, waar mismeesteren een kunst is

Fraude, wanbeheer, favoritisme, geldverspilling...Het is allemaal niets nieuws in de Europese Unie.
Het grootste schandaal tot dusver - ingeleid door het ontslag van klokkenluider Paul van Buitenen - dwong de hele Europese Commissie van Jacques Santer in maart 1999 op te stappen na een vernietigend rapport door een raad van wijzen, tegen o.
A. de Franse commissaris Edith Cresson (Wetenschapsbeleid).
Maar er zijn in de loop der jaren tal van andere, kleine tot grote zaken met een geurtje geweest:

• december 1998: tussen 1995 en '98 heeft de EU 24 miljard frank in het Europese opleidingsprogramma Leonardo da Vinci gestoken, terwijl dat nu bol blijkt te staan van nepotisme en geknoei met valse facturen.
Het beheer van het beroepsopleidingsprogramma is in handen van de in Brussel gevestigde firma NV Agenor, een Bureau voor Technische Bijstand (BTB).
Het Parlement weigert de kwijting voor de begroting 1996.

• september 1998: de Commissie schrapt het examen voor ambtenaren waaraan zo'n 30.
000 kandidaten gaan deelnemen nadat bleek dat de Italiaanse tekst met vragen op voorhand stiekem verkocht werD.

• augustus 1998: de Commissie schorst de Fransman Hunert Onidi, chef van ECHO (de Europese koepelorganisatie voor humanitaire hulpprogramma's), omdat zeker 25 miljoen, eigenlijk bedoeld voor de hulpprogramma's, zouden verdwenen zijn via duistere kanalen.

• maart 1995: de Belgische politie valt binnen bij de Toerismedienst van de Commissie.
Twee Grieken en een Fransman zouden tussen 1989 en 1995 voor 15 miljoen smeergeld hebben opgestreken bij het toekennen van studie- en andere opdrachten.

Voorts waren er nog onregelmatigheden bij:

• Phare en Tacis, hulpprogramma's voor Oost-Europa en Rusland: miljoenen zijn ten onrechte uitgegeven aan externe adviseurs.

• Joule-Thermie en Altener, programma's voor onderzoek naar alternatieve energiebronnen: de Europese Rekenkamer stelde vast dat de organisatie een knoeiboel is waarbij zonder enige controle veel geld wordt verkwist.

• MED, het hulpprogramma voor landen rond de Middellandse Zee: geld is verdwenen of opdrachten zijn uitbesteed in een systeem van vriendjespolitiek.
En dan is er nog het, vooral bij zuidelijke lidstaten gebruikelijke nepotisme:

• Europees Commissaris Joao de Deus Pinheiro heeft zijn zwager benoemd in zijn eigen staf, weliswaar via de geëigende kanalen.

• De vrouw van Manuel Marin, de Spaanse commissaris die zelf ook al in opspraak is geraakt wegens financieel wanbeheer bij MED, werkt bij ook bij de Europese Commissie.

• Op den duur ging het 'commi-bashing' van journalisten die het gemunt hebben op de commissarisen erg ver, ten tijde van de zaak-Cresson: zo kon de Nederlandse commissaris Hans van den Broek makkelijk aangewreven worden dat zes van de zeven topambtenaren op zijn kabinet Nederlanders zijn, van wie eentje prins Constantijn van Oranje, de neef van zijn schoonzoon (Van den Broeks dochter Marilène is getrouwd met Maurits van Oranje).

De klokkenluider

Over de Europese vetpotten en fraude wordt al jaren gezeurd en geregeld stellen vooral europarlementariërs bepaalde wanpraktijken aan de kaak, maar eind 1998 komt voor het eerst een Europees ambtenaar met concrete klachten over heel concrete, zelfs hooggeplaatste functionarissen naar buiten.
Toepasselijk heet hij Paul van Buitenen.
Hij is een Nederlandse ambtenaar bij de financiële controledienst van de Europese Commissie (DG-20) en licht de groene fractie van het Europees Parlement in over hoe topfunctionarissen en privé-personen zich schuldig maken aan wanpraktijken bij de toewijzing van openbare aanbestedingen in grote Europese projecten.
Vooral de Franse Commissaris Edith Cresson, bij wie van Buitenen gewerkt heeft, moet het ontgelden.
Begin '99 komt de zaak in de openbaarheid omdat hij geschorst is voor het schenden van het beroepsgeheim en het bekladden van zijn functie.

Al in 1997 meldde van Buitenen vergeefs fraude bij de Europese antifraudedienst Uclaf, maar die deed er niks mee (allicht omdat ze binnen de Commissie opereert).
In oktober '98 vraagt het Europees Parlement de oprichting van een onafhankelijke fraudebestrijdingsdienst (Olaf): volgens een rapport van de Europese Rekenkamer ging in 1996 meer dan 180 miljard frank Europees geld verloren door onzorgvuldig beheer en gebrekkige controles.

De affaire, die net losbarst voor de Europese verkiezingen, verzuurt de verhouding tussen het Parlement en de Commissie nog meer.
Maar vooral van Buitenen is de kop van Jut: in april '99 wordt zijn schorsing ongedaan gemaakt, maar stapt hij over naar de dienst gebouwenbeheer in Luxemburg.
In juli wordt een nieuw onderzoek tegen hem opgestart, omdat hij het privéadres van Cresson had doorgespeelD. In september krijgt hij een berisping voor het doorspelen van informatie over fraude binnen de Commissie.
In oktober probeert hij vergeefs de publicatie van zijn eigen boek over de affaire tegen te houden, uit angst voor de tegenmaatregelen van de Commissie.
Maar dat belet hem niet in april 2000 een lintje te krijgen van de Nederlandse koningin.

Begin 2002 presenteert hij aan de Commissie een rapport over fraude in de Europese Unie: een werkstuk van ruim vijfduizend pagina's vol merendeels oude zaken die al onderzocht zijn of in behandeling zijn.
De Commissie-Prodi had hem acht weken betaald verlof gegeven voor het schrijven van zijn klachtenrapport: 200 bladzijden lang, met zowat 5.
000 bladzijden bijlagen.

Hoewel hij in '99 nog zei dat hij de vele aanbiedingen om in de politiek te gaan afwees omwille van zijn geloofwaardigheid, kiest van Buitenen er in 2003 toch voor om de Europese kwalen vanuit de positie van beleidsmaker te bestrijden: met zijn one issue-partij 'Europa Transparant' dingt hij op 10 juni 2004 tijdens de Europese verkiezingen in Nederland naar de stem van de Nederlandse kiezer.
Hij wordt met twee zetels verkozen en hoopt vanuit het Europees parlement ongehinderd de geldverspilling en fraude binnen de Europese Unie aan de kaak te kunnen stellen.
Van Buitenen is er immers van overtuigd dat zowat een derde van de 100 miljard euro die de EU jaarlijks besteedt, verspild of misbruikt wordt.
Iets wat Europarlementslid Bart Staes, toch lid van de begrotingscommissie, enigszins overdreven omdat 80% van het totale budget door de lidstaten afzonderlijk wordt beheerD. Waar de Europese Commissie faalt in het controleren van die gelden, vindt van Buitenen.
Die in een nieuw boek, 'In de loopgraven van Brussel', flink uitvliegt tegen de commissie en de nieuwe antifraudedienst OLAF.
Vooral Brits commissaris Neil Kinnock, die hij verwijt alle stinkende potjes gedekt te houden, krijgt de wind van voren.

Toch zal van Buitenen zijn geloof in Europa nooit verliezen: ; ;Europa is nodig om problemen op grote schaal aan te pakken; het is alleen jammer dat het bestuur nog het juiste democratische gehalte mist.
;

De val van Santer en co

De raad van wijzen

De zaak-Cresson vs.
van Buitenen is de rechtstreekse aanleiding tot het ontslag van de Commissie-Santer begin 1999.
Voor de eerste en tot nog toe enige keer wordt een Europese Commissie tot ontslag gedwongen.
De Luxemburgse Commissievoorzitter Jacques Santer, opvolger van de Fransman Jacques Delors sinds 1995 (die tien jaar lang voorzitter was), verdedigt commissaris Cresson tegen de aantijgingen van van Buitenen, maar moet een onafhankelijk onderzoek van een raad van vijf wijzen toestaan o.
l.
v.
de gewezen Nederlandse voorzitter van de Europese Rekenkamer André Middelhoek, bijgestaan door vier andere Europese oud-gedienden, onder wie de Leuvense hoogleraar Walter Van Gerven (oud advocaat-generaal van het Europees gerechtshof).

Die komen midden maart '99 tot dezelfde besluiten als van Buitenen: zij leggen een vernietigend rapport over fraude en vriendjespolitiek neer.
Volgens de wijzen heerst er binnen de Europese Unie een cultuur van onverschilligheid en onverantwoordelijkheid waarin wanbeheer en verkwisting welig kunnen tieren.
De experts vinden dat behalve enkele individuele Commissarissen ook de Commissie als geheel verantwoordelijk is voor wanbeheer en onregelmatigheden, vooral door haar gebrek aan interesse voor enige controle over de ambtenarij of door het te laat of niet aanpakken van uitwassen.

Beschuldigd en vrijgepleit

Sporen van directe fraude en persoonlijke verrijking door Commissarissen vond het comité niet, maar Edith Cresson (foto) wordt duidelijk wel vriendjespolitiek verweten.
Zij is schuldig aan minstens één flagrant geval van favoritisme: het toewijzen van een lucratieve adviseurspost aan haar vriend, stadsgenoot en tandarts René Berthelot.
Hoewel hij ondeskundig is op dat vlak, kreeg de tandarts voor aids-onderzoek een lucratief contract van zijn beschermvrouwe: een jaar lang een maandelijks salaris van 275.
000 frank, hoewel hij na een maand afhaakte wegens een 'hartkwaal'.
Cressons onschendbaarheid wordt in februari 2000 opgeheven en op 25 maart 2003 wordt zij door de Brusselse onderzoeksrechter Van Espen in verdenking gesteld voor schriftvervalsing en verduistering.

Ook de Portugees Commissaris Joao de Deus Pinheiro (relaties met ontwikkelingslanden) en zijn Duitse collega Monika Wulf-Mathies (regionaal beleid) worden beschuldigd van favoritisme.
Commissievoorzitter Jacques Santer wordt vrijgepleit van vriendjespolitiek, maar als uiteindelijke verantwoordelijke is hij wel aansprakelijk voor alle ontsporingen.
Ook andere Commissieleden worden vrijgepleit: de Spaanse Manuel Marin en de Finse Erkki Liikanen.

Dossiers waarin de experts 'structurele fouten' aantroffen, waren al bekend: de fraude bij het Toerisme-programma, bij het MED-programma voor hulp aan de landen in het Middellandse Zeegebied (onder verantwoordelijkheid van Marin), het ECHO-programma voor humanitaire noodhulp (aanvankelijk ook onder Marin), het Leonardo-programma voor professionele vorming (onder verantwoordelijkheid van Cresson) en het bewakingscontract voor Securitas-Group 4 (onder verantwoordelijkheid van voorzitter Santer).
Cresson en Marin wordt manifest wanbeheer verweten.
Zo liet Cresson na Santer en het Parlement niet in te lichten over ontsporingen bij het eerste Leonardo-programma; waarop het onwetende Parlement het tweede Leonardo-programma goedkeurde.

Een te streng oordeel?

Zowel Santer als Commissaris Van Miert zijn van mening dat de wijzen in hun harde oordeel te streng de hele werking van de Europese Commissie veroordelen, op basis van slechts een handvol gevallen van wanbeleid, en daarbij het gros van de goed werkende ambtenaren en politici schofferen.

Toch komt het verontwaardigde Europees Parlement nu in beroering.
; ;Ik geloof niet dat de Europese Commissie met zo'n vernietigend oordeel kan voortboeren, ; ; zegt parlementslid Nelly Maes.
; ;Alleen een collectief ontslag is hierop een gepast antwoorD. En als de Commissie daar niet uit zichzelf op komt, zal het Europees Parlement haar daarbij helpen in de vorm van een motie van wantrouwen die we zo snel mogelijk zullen indienen.
;

Wanneer de grootste fractie - de socialistische - zich uiteindelijk ook achter de eis tot collectief ontslag van de Commissie schaart, hebben de 20 commissarissen de keuze tussen naar huis gestuurd worden door het parlement of zelf ontslag nemen.
Omdat Santer wil dat zijn Commissie als één man naar buiten komt, nemen allen ontslag als Cresson dat ook doet.
Ook de commissarissen met onbevlekt blazoen, onder wie de gerespecteerde Karel Van Miert.

Geen verbetering?

Prodi en Olaf

Die onbesproken Commissieleden mogen weliswaar terugkeren in de nieuwe Commissie, maar na de Europese verkiezingen wordt de samenstelling toch weer herschikt (en komt Philippe Busquin in Van Mierts plaats - of toch niet: want terwijl Van Miert verantwoordelijke voor het concurrentiebeleid was, krijgt Busquin de relatief onbelangrijke bevoegdheid van 'wetenschappelijk onderzoek').

De nieuwe voorzitter van de Europese Commissie wordt de Italiaanse christen-democraat Romano Prodi.
Hij belooft aan het Europees Parlement dat hij bij de Europese Commissie de nul-tolerantie voor fraudeurs invoert.
Elk nieuw geval van fraude wordt met wortel en tak uitgeroeiD. Bovendien kondigt hij aan dat hij ook heel streng zal zijn voor de leden van zijn nieuwe Commissie: als één van hen in gebreke blijft bij de aanpak van fraude, zal die mogen opstappen.

Prodi's Commissie bakt er echter weinig van.
Hij hervormt de anti-fraudecel van de Commissie in 1999 tot het nieuwe Office Européen de Lutte Anti-Fraude (Olaf) tot een anti-fraudebureau dat geheel zelfstandig onderzoeken tegen verdachte functionarissen kan instellen.
En effectief zou het aantal gevallen van gesjoemel verminderd zijn en neemt het uitvaardigen van contracten naar bevriende bedrijven stelselmatig af.

Nog meer corruptie

Maar hoewel publiek én Parlement gevoeliger zijn geworden voor corruptie, blijft die welig verder tieren:

• juni 2001: de politiedienst Europol zou gestolen technologie ter waarde van 3,25 miljoen euro hebben gebruikt voor zijn computersysteem.

• september 2002: drie aannemers worden opgepakt door het parket van Mechelen.
Dat onderzoekt fraude bij de renovatie van het Berlaymontgebouw.
Een zaakvoerder van een bedrijf in Mechelen, de hoofdaannemer uit Sint-Martens-Latem en een medewerker van bouwheer vzw Berlaymont 2000 worden er van verdacht voor ongeveer 25.
000 euro gunsten en diensten te hebben verduisterD. Het hoofdkwartier van de Europese Commissie is sinds 1991 dicht voor renovatie.
De kosten zijn gestegen van 160 miljoen euro tot 600 miljoen.

• november 2002: oud-hoofdboekhoudster Martha Andreasen hekelt de Europese boekhouding.
Het systeem ; ;stinkt ; ; volgens haar.

• mei 2003: de Franse justitie heeft, getipt door het Europese anti-fraudebureau Olaf, een onderzoek geopend tegen ambtenaren van het Europese bureau voor statistiek Eurostat.

De zaak-Eurostat

Algemeen directeur Yves Franchet van Eurostat en zijn adjunct Daniel Byk zouden geprobeerd hebben 900.
000 euro via een Frans adviesbureau weg te sluizen naar rekeningen in Brussel, Luxemburg en Spanje.
De twee ontkennen alles, maar worden alvast - op eigen verzoek - overgeplaatst; nog niet geschorst (dat kan pas bij veroordeling).

Binnen de EU-administratie wordt al lang gefluisterd dat het stinkt bij Eurostat.
Het directoraat-generaal Eurostat, gevestigd in Luxemburg en actief met 720 medewerkers, controleert voor de Europese Commissie en het Europees Monetair Instituut of lidstaten zich houden aan de afgesproken maximale begrotings- en schuldentekorten.
Is dat niet het geval, dan riskeren die boetes.

Dat de twee topmannen van Eurostat zo lang buiten schot konden blijven, doet vermoeden dat hooggeplaatste personen hen in bescherming namen.
Zo wordt Europees commissaris Michaela Schreyer (Begroting) genoemd, die niet heeft ingegrepen.
Franchet is altijd al een goochelaar met cijfers geweest: zo kon hij ooit een overboeking van meer dan tweehonderd miljoen frank vanwege het Franse staatsbedrijf France Telecom naar de Franse begroting goedgekeurd krijgen.

Eurostat kwam al in juli 2002 in opspraak: Olaf speelt gegevens over mogelijke fraude bij het afsluiten van contracten met privé-bedrijven over aan het Luxemburgse gerecht.
Ook in het dossier van Paul van Buitenen van begin 2002 over Europese wanpraktijken dook Eurostat op.

Begin juli 2003 worden de drie hoogste ambtenaren van Eurostat geschorst en een disciplinaire procedure wordt opgestart.
EU-commissaris Neil Kinnock (adminstratieve hervorming) geeft toe dat er grootscheepse onregelmatigheden gebeurd zijn.
Er blijken inbreuken te zijn gepleegd tegen de Europese aanbestedingsvoorschriften: de Eurostat-top zou aan bevriende bedrijven systematisch teveel betaald hebben voor opdrachten buitenshuis, en een deel van dat geld (zo'n 1 miljoen euro) zou terechtgekomen zijn op privé-bankrekeningen.
Bovendien zijn er nepcontracten opgemaakt voor Eurostat-ambtenaren die op kosten van de EU peperdure seminaries in luxueuze vakantieoorden gingen organiseren.

In september bevestigt Prodi zijn vertrouwen in Pedro Solbes, verantwoordelijk voor het statistisch bureau Eurostat.
Volgens Prodi zijn de zwaarste fouten bij Eurostat in de jaren negentig gebeurd en zou na het aantreden van de nieuwe Commissie in '99 de cultuur van misbruiken bij Eurostat uitgedoofd zijn.
Prodi ligt nu zelf onder vuur, omdat de Commissie zo traag en weinig doortastend heeft opgetreden, maar de Commissievoorzitter legt alle schuld bij het gekonkelfoes van Franchet, die de zondebok wordt in deze zaak.

Het Parlement, dat weer eens schrikt van de omvang van de corruptie, is echter wantrouwig en allerminst overtuigd van Prodi's verdediging: ; ;Wat mij betreft is hij gebuisd in eerste zit, ; ; zegt Bart Staes.
; ;Het argument dat de fraude na '99 ophield, is twijfelachtig.
; Zo zegt de Interne Accountantsdienst (IAS) in een scherp rapport dat Eurostat na 2001 nog 570.
000 euro betaald zou hebben voor een studie van 1,5 paginA. Volgens IAS werden met zulke opgeblazen contracten de zwarte kassen van Eurostat gespijsD. Het IAS-rapport wijst verder op een contract van ruim 4 miljoen euro met een maatschappij, waarin een voormalig Europees Commissaris zetelde.
IAS signaleert verder dat in de vele bedrijfjes die rond Eurostat cirkelen, steeds dezelfde figuren opduiken.

Ook Olaf wordt in november 2003 hard aangepakt in de parlementscommissie Begrotingscontrole.
Volgens sommigen heeft Olaf veel te lang gedaan over het onderzoek.

Wegwijs      De Schrijver Reginald & Roger Dillemans      Divers

De Schryver (Gent, 1932) is gewoon hoogleraar aan de faculteit Letteren en Wijsbegeerte van de K.
U.
Leuven.

Roger Dillemans (Neerijse, 1932), gewoon hoogleraar aan de Leuvense Rechtsfaculteit, is sinds oktober 1985 rector vau de K.
U.
Leuven.

'Wegwijs cultuur': een boek voor de moderne Vlaming over levens-kunst en cultuur in ruime zin.

Zeker geen encyclopedie, maar een praktisch werk dat nuttige infor-matie verstrekt en inzicht biedt in wat de 'bewoner van de 20ste eeuw' weten moet.
De meest verscheiden aspecten van menselijke bescha-ving, met telkens weer de klemtonen op de situatie bij ons, komen aan boD.

Voor de kwaliteit van de tekst van de honderden trefwoorden staat de deskundigheid van de meer dan 100 auteurs borg.
Enkele van de vele tientallen trefwoorden: omgaan met mensen (ken-nismaken en begroeten, telefoneren, solliciteren, geschenken geven en krijgen, kledij, juwelen, promotie, protocol .
); taalgebruik (stopwoor-den, gevleugelde woorden .
); levenskunst (de bibliotheek van de' hon-nête homme', wooncultuur, gastronomie, wijn- en bier cultuur .
); kunst (wereldliteratuur, muziek, videokunst .
); godsdienst; wetenschap; po-litiek (ideologieën, drukkingsgroepen, zuilen, democratie .
); de milieus (de koninklijke familie en het hof, de adel en de grote families, de diplomatie, het artistieke milieu, het doktersmilieu, de loge .
); het so-ciaal-cultureel leven (sportleven, welzijnszorg, zelfhulpgroepen .
); culturele infrastructuur (musea, bibliotheken, onderwijs, culturele cen-tra .
) en nog zoveel mee ;

Moord op een veearts      Keysers Paul      Divers

Beschrijving van de stand van zaken een jaar na de moord op deze Belgische bestrijder van de hormonenhandel waaruit een beeld naar voren komt van zware criminaliteit en van politieke en juridische onmacht.

20 februari 1995.
Veearts en hormonenjager Karel Van Noppen uit Wechelderzande ontvangt een telefonische oproep.
Dringende hulp gevraagD. Van Noppen verdwijnt in de Kempense nacht en nevel.
Enkele uren later ontdekt een buurtbewoner het levenloze lichaam van de veearts, lafhartig vermoorD. De daders zijn tot vandaag onbekend maar de aanslag draagt de handtekening van de hormonenmaffiA. De hormonengangsters incasseren gigantische winsten terwijl de familie van Karel Van Noppen machteloos en verweesd achterblijft.
Zij zijn hun man, vader en broer kwijt en moeten verbitterd vastellen dat het gerechtelijk onderzoek compleet spaak loopt en de politieke beleidsverantwoordelijken, ondanks spraakmakende verklaringen, overgaan tot de orden van de dag.

De moord op Karel Van Noppen was een moord die gebeurde op 20 februari 1995 op de Vlaamse veearts-keurder Karel Van Noppen.
Later bleek dat de moord gebeurde in opdracht van de hormonenmaffiA.

Als veearts-keurder moest Karel Van Noppen veeboeren controleren op het gebruik van hormonen.
Na een aantal dreigementen bleef hij toch doorgaan met zijn werk.
Op 20 februari 1995 werd zijn auto staande gehouden niet ver van zijn huis, en hij werd in koelen bloede doodgeschoten.

In april 2002 werden vier verdachten schuldig bevonden aan de moord: Carl De Schutter, Albert Barrez, Alex Vercauteren en Germain Daenen.
Ze kregen allen 25 jaar gevangenis, alleen Vercauteren kreeg levenslang.

20 februari 1995 - De moord op veearts-keurder Karel van Noppen deed heel het land opschrikken.
De hormonenmaffia bleek niet alleen tot dreigen in staat, maar ook tot een koelbloedige moorD.

Karel van Noppen werkte bij het Instituut voor Veterinaire Keuring (IVK) en was verantwoordelijk voor het opsporen van boeren die illegaal hun vee inspoten met hormonen.
Hij nam deze taak zeer serieus en kreeg daardoor vele vijanden onder malafide veeboeren en hun hormonenleveranciers.

Hij spoorde de hormonenboeren niet alleen op, hij meldde ook geregeld bij het Hoog Comité van Toezicht dat de hormonenspuiters vanuit de dienst werden getipt over komende keuringen.
Van Noppen kreeg al regelmatig doodsbedreigingen en ook andere veeartsen werden in die tijd slachtoffer van bedreigingen.

Toen Van Noppen op een avond na een telefoontje op weg ging naar een nabijgelegen boerderij, werd hij vlakbij zijn huis tot stilstand gedwongen en koelbloedig neergeschoten.
Zijn lijk werd in een greppel gevonden.
In april 2002 werden vier leden van de hormonenmaffia veroordeeld voor de moorD.

De schurkenstaat      Rigoulot Pierre      Divers

Na de Koreaanse oorlog in de jaren vijftig is Noord-Korea volledig geïsoleerd en geldt het als een van de ontoegankelijkste landen ter werelD. In navolging van zijn in 1994 overleden vader, Kim Il Sung, houdt de huidige leider Kim Jong Il het land met 21 miljoen inwoners in een stalen greep.
Beide leiders zijn door middel van een enorme persoonlijkheidscultus tot mythische proporties verheven.

Noord-Korea is zo goed als bankroet, de economie is ingestort en de bevolking wordt bedreigd door hongersnooD. In een poging aan geld te komen houdt het regime zich bezig met duistere praktijken als wapenleveranties, drugssmokkel en steun aan terroristen.
Reden voor president Bush om het land een `schurkenstaat' te noemen.

In De schurkenstaat.
Een geschiedenis van Noord-Korea geeft Pierre Rigoulot een schokkend en onthullend kijkje in dit gesloten en voor velen onbekende land en beschrijft hij op heldere wijze de geschiedenis en achtergronden van Noord-KoreA. Voor deze Nederlandse vertaling schreef hij een speciaal, geactualiseerd nieuw hoofdstuk.

Pierre Rigoulot is een expert in de geschiedenis van het communisme, waarover hij verscheidene boeken publiceerde.
Eerder verscheen van hem De aquariums van Pyongyang, waarin hij het schokkende relaas van een Noord-Koreaanse vluchteling optekende.

Noord-Korea wordt door de Amerikaanse president Bush een schurkenstaat genoemd, samen met Iran en Irak behorend tot de 'as van het kwaad'.
Dit heeft te maken met de productie van massavernietigingswapens, illegale (wapen)handel, bescherming van terroristen enzovoorts.
In dit boek wordt een korte geschiedenis van het land gegeven: Noord-Korea is een van de laatste stalinistische regimes ter werelD. Dictator Kim Jong II, de opvolger van zijn overleden vader Kim Il Sung, houdt het land in een ijzeren greep.
Net als bij zijn vader is er rond hem een enorme persoonlijkheidscultus.
De ruim 21 miljoen inwoners van Noord-Korea leven vrijwel totaal geisoleerd van de buitenwerelD. In het land worden tienduizenden mensen in kampen vastgehouden.
De bevolking wordt voortdurend bedreigd door hongersnoden, die soms honderdduizenden slachtoffers maken.
Noord-Korea is zo goed als bankroet.
Om aan geld te komen houdt het regime zich met allerlei praktijken bezig: o.
A. wapenleveranties en drugssmokkel.
De schrijver redigeerde eerder 'De aquariums van Pyongyang'*, een getuigenis over de concentratiekampen in Noord-KoreA.

Dank zij satelliet, televisie en internet kunnen we kennis maken met zowat alle landen van de werelD. Zelfs met het communistische CubA. Toch blijft er nog één land over dat weinig of niet gekend is en dat met succes journalisten en andere nieuwsgierigen weet te vermijden.
Het gaat om Noord Korea, een van de laatste communistische bolwerken ter werelD. Het land heeft zich na de Koreaanse oorlog in de jaren vijftig totaal geïsoleerd en geldt als een van de meest ontoegankelijke ter werelD. In navolging van zijn in 1994 overleden vader, Kim Il Sung, houdt de huidige leider Kim Jong Il het land met 21 miljoen inwoners in een stalen greep.
Beide leiders zijn door een enorme persoonlijkheidscultus tot mythische proporties verheven.
Noord-Korea is zo goed als bankroet, de economie is ingestort en de bevolking wordt bedreigd door hongersnooD. In een poging aan geld te komen houdt het regime zich bezig met duistere praktijken als wapenleveranties, drugssmokkel en steun aan terroristen.
Reden waarom president Bush het land een ‘schurkenstaat’ noemde.

In zijn boek De schurkenstaat geeft Pierre Rigoulet een schokkend en onthullend beeld van dit gesloten en voor velen onbekende lanD. Na de Tweede Wereldoorlog ontwikkelde Noord-Korea snel tot een communistische staat met een centrale partij en een reeks volkscomités die begonnen met de confiscatie van de gronden.
Deze politieke ontwikkeling kreeg de steun van Franse intelligentia waaronder Jean-Paul Sartre en Claude Bourlet.
Om het systeem in stand te houden kregen de Noord-Koreanen massale financiële steun van de Sovjet-Unie en ChinA. Intern volgden zuiveringen tegen personen en groepen die beschuldigd werden van revisionisme.
Langzaam maar zeker ontwikkelde Noord-Korea een eigen communistisch en nationalistisch koreanisme.
Het kreeg de sympathie van politieke leiders als Tito, Pol Pot, Ceausescu, Robert Mugabe, Georges Marchais (leider van de Franse communisten), Fidel Castro en zelfs van François MitteranD.

Economisch is de Noord-Koreaanse politiek evenwel een ramp.
Het land eet niet maar bewapent zich wel.
Uit internationale rapporten blijkt dat sinds 1995 meer dan 2 miljoen Noord-Koreanen stierven bij gebrek aan eten.
Bijna de helft van de kinderen in Noord-Korea is ondervoeD. Landbouwers bewerken er het land met de hand want er zijn bijna geen machines.
Door de collectivistische planeconomie die persoonlijke productie en winst verbiedt, slaagt men er niet in voldoende voedsel te produceren voor de eigen bevolking.
Daarbij komen nog ontbossing, erosie en gebrek aan technische hulpmiddelen.
Sinds de val van de Sovjet-Unie komt er ook vanuit die hoek geen hulp meer.
Het land kan alleen overleven dankzij enorme voedselsteun van de VS en de Europese Unie in het kader van het World Food Program.
Het tekort aan voedsel blijft er evenwel een structureel probleem.
Een van de minst gekende vluchtelingenstromen in de wereld is dan ook die van Noord-Korea naar ChinA. Naar schatting 300.
000 Noord-Koreanen verbergen zich in ChinA. Zij zijn op de vlucht voor honger en vervolging.
De Chinese overheid stuurt opgepakte vluchtelingen zonder pardon terug naar Noord-KoreA. Daar lopen ze een reëel risico om gevangen, mishandeld of zelfs gedood te worden.

Veel van hen worden opgesloten in de concentratiekampen van Hoeyong, Xaechon, Yodok en Chongjin in de provincies Noord en Zuid Hamgyong.
Ze zijn vergelijkbaar met de Goelagkampen uit de vroegere Sovjetunie en de Laogaikampen in ChinA. In Noord-Korea zitten ongeveer 200.
000 mensen in strafkampen waar ze dwangabeid moeten verrichten.
Doorgaans gaat het om zogenaamde ‘politieke gevangenen’ maar ook hun familieleden tot de derde generatie worden opgepakt.
Kang Chol-Hwan was negen jaar oud toen hij werd opgesloten in het strafkamp Yodok omdat zijn grootvader zich positief had uitgelaten over het kapitalisme in Japan.
Een decennium later kon hij ontvluchten en schreef hij zijn ervaringen neer in het boek The Aquariums of Pyongyang.
Een andere getuigenis komt van Ahn Myong-chol die zeven jaar bewaker was in kamp 22 van Hoeryong.
Hij kon het land ontvluchten door de Tuman-rivier met buurland China over te steken.
Beiden wijzen ze op de systematische terreur, de onderdrukking en onmenselijke behandeling in hun lanD. Ondanks dit alles stellen uiterst linkse organisaties in het Westen het communistische Noord-Korea nog steeds voor als een modelstaat en als de ultieme natie die het ware socialisme toepast.

Terwijl hun onderdanen honger lijden blijven de Noord-Koreaanse leiders grote legerparades houden.
In september 2003 kregen we beelden te zien van tienduizenden mensen die met wapperende rode vlaggen opstapten in een mars ter ere van de leider Kim Jong Il.
Net zoals in de vroegere Sovjet-Unie, China en nazi-Duitsland staan duizenden kinderen langs de weg te zwaaien met rode vlaggetjes.
Door de luidsprekers klinkt patriottistische marsmuziek.
Mensen gooien bloemen en zwaaien naar de camerA. In feite zijn ze al van in de ochtend aangevoerd met bussen en treinen en krijgen ze vlaggetjes en spandoeken in de hand gedrukt.
En juichen ze omdat ze moeten juichen.
Niet spontaan, maar op bevel.
Ter ere van de Grote Leider en de socialistische heilstaat.
De Grote Leugen van het communistisch regime slaagt er alsnog in hen in het gareel te houden.

Ook de persoonsverheerlijking gaat verder.
De Grote Leider of Suryong staat boven elke instellingen en juridische en constitutionele regelgeving.
Er bestaat controle op verplaatsingen, meningen en informatie (op schrijfmachines en kopieerapparaten).
Wie zich niet plooit wordt heropgevoed en wie echt moeilijk doet wordt gevangen gezet samen met de hele familie.
Een goed staaltje van de indoctrinatie van kinderen was te zien in het Nederlandse televisieprogramma NOVA. Onderwerp was de vertaling van het boek Het Achterhuis van Anne Frank in het Noord-Koreaans en de grote populariteit ervan onder de plaatselijke scholieren.
De geschiedenis van het joodse meisje dat zich moest schuilhouden voor de fascistische bezetters past blijkbaar in de heersende ideologie tegen het imperialisme van Bush en andere kapitalistische landen.

De reportage van NOVA over deze gebeurtenis is onthullenD. Het boek wordt door onderwijzers in Noord-Korea gebruikt als een efficiënt propagandamiddel.
Zo zie je hoe enkele scholieren doelbewust gekozen fragmenten voorlezen als aanklacht tegen de hedendaagse Amerikaanse vijanD. Toen de interviewer een vraag stelde over de oorzaak van het voedseltekort, iets waar ook Anne Frank onder leed, kwamen de officiële begeleiders van de cameraploeg vlug tussenbeide.
Die vraag was onvoorzien en bracht de geïnterviewde scholieren duidelijk in verwarring.
Een juffrouw kwam de kinderen snel het antwoord influisteren.
“Voedseltekort was te wijten aan de bourgeois die het eten weghielden voor het proletariaat”, zo klonk het na een korte onderbreking.
Net dezelfde woorden die de kinderen hoorbaar voor de camera werden ingefluisterD. Die korte scène maakte in één klap duidelijk hoe Noord-Korea als een van de laatste communistische bolwerken omgaat met de waarheiD.

Intussen geeft het land tegengestelde signalen.
In het jaar 1990 brachten de premiers van Noord- en Zuid-Korea wederzijdse bezoeken aan de hoofdsteden.
Het zorgde voor enige ontspanning en tal van landen erkenden het regime van Pyongyang.
Ook in 2000 was er een ontmoeting tussen de twee leiders.
Maar sindsdien gaat het weer minder goeD. Terwijl de VS de grootste leverancier van voedsel is voor het land blijven de Noord-Koreanen dreigen met de ontwikkeling van kernwapens.
Op 31 december 2002 werden de twee enige inspecteurs van de IAEA het land uitgewezen en op 10 januari 2003 kondigde Noord-Korea zijn opzegging van het non-proliferatieverdrag aan.
Het lanceerde intussen ook raketten in de Japanse Zee.
Sinds de terrroristische aanvallen van 9/11 staat Noord-Korea als ‘schurkenstaat’ opnieuw hoog op de zwarte lijst van de Amerikanen.

Momenteel is niet heel duidelijk of de Noord-Koreanen verder willen gaan in hun eigenzinnige koers.
Sommigen dromen van een samengaan met Zuid-KoreA. Volgens de auteur zijn evenwel vooral de Zuid-Koreanen daar beducht voor omdat het een enorme financiële last zou zijn om te dragen.
Een last die vele keren hoger zou zijn dan de hulp van West-Duitsland aan het vroegere Oost-DuitslanD. Andere bronnen zeggen dat het juist de Verenigde Staten zijn die een dergelijk samengaan niet zien zitten en de ‘gemeenschappelijke vijand’ in stand houden om hun militaire aanwezigheid te verantwoorden.

In elk geval zijn de grootste slachtoffers de Noord-Koreanen zelf.
Zij zijn een van de weinige volkeren die nog te lijden hebben onder een mensonwaardig collectivistisch systeem dat de individuele vrijheid onderdrukt en de ontwikkeling van welvaart belemmert.
En dat enkel en alleen omwille van de machtsdrang van enkele partijleiders die zich de vertegenwoordigers van de Zon op aarde achten.

De kunst van het kijken      Jeffrey Ian      Divers

Auteur Ian Jeffrey belicht ruim honderd belangrijke fotografen en hun werk.
Hij duidt zowel de biografische als historische achtergrond van de kunstenaar en zijn beelD. Waarom is een bepaalde fotograaf zo belangrijk geweest? Op welke manier bracht hij vernieuwing? Jeffrey laat ook zien hoe de praktijk van de fotografie in de loop van de tijd is geëvolueerD. Maak kennis met André Kerész, Germaine Krull, August Sander, Robert Frank, William Eggleston en vele andere grote fotografen!

Het verhaal van de fotografie

Van de Britse fotohistoricus Ian Jeffrey verscheen onlangs bij uitgeverij Ludion het boek ‘De kunst van het kijken.
Het verhaal van de fotografie’.
In dit naslagwerk schetst Jeffrey de geschiedenis van de fotografie sinds haar ontstaan in 1839 tot vandaag.
Rijkelijk geïllustreerd met beeldmateriaal van ruim honderd fotografen, vertelt de auteur ‘het’ verhaal van de fotografie.
In korte stukjes beschrijft Jeffrey telkens biografische feiten over de desbetreffende fotograaf en plaatst hij het werk in een culturele en sociaalhistorische context.

Over de geschiedenis van de fotografie bestaan talloze publicaties.
De krachtlijnen van het medium zijn doorheen zijn relatief korte bestaansperiode uitvoerig besproken.
In ‘De kunst van het kijken’ valt Jeffrey daarop terug en vat aan met de obligate William Henry Fox Talbot, de uitvinder van het negatiefpositief-procedé, de werkwijze die we zijn blijven gebruiken tot de digitale fotografie het zilver uit de fotografie bande.
Opvallend is dat Jeffrey de pioniersjaren van de fotografie nadrukkelijk Angelsaksisch inkleurt, terwijl de Fransman Daguerre de officiële uitvinder van de fotografie is en enkele jaren voordien de basis werd gelegd door diens landgenoot Nicéphoire Niepce.
Beiden worden niet eens vermelD. Jeffrey heeft de pretentie om ‘het’ verhaal van de fotografie te schetsen maar laat zich leiden door chauvinisme.
Wanneer hij het iets verder in het boek heeft over vroege oorlogsfotografie vermeldt hij wel de Brit Roger Fenton terwijl de Amerikaan Mathew Brady en het leger fotografen dat verslaggeving deed van de secessieoorlog straal wordt genegeerD. Wanneer Jeffrey uitvoerig ingaat op een van de belangrijkste figuren van de vroeg 20ste-eeuwse fotografie, Alfred Stieglitz, kan hij het niet nalaten Edward Dahlberg te citeren die Stieglitz omschreef als ‘grootste ijdeltuit van de Amerikaanse kunstwereld’.
Jeffrey zelf komt niet veel verder dan een opsomming van biografische data en een beschrijving van wat we op de foto’s zien.
Van dit soort ongefundeerd scepticisme is geen spoor wanneer Jeffrey over tien pagina’s het werk van de Brit Bill Brandt beschrijft.

Verder blijven Jeffreys beschrijvingen tamelijk oppervlakkig en leveren ze weinig nieuwe inzichten.
Vaak gaat hij uitvoerig in op details in de beelden waarmee hij de lezer wil aanzetten om nauwkeurig te kijken maar doet dit misschien vooral om aan te tonen hoe scherp zijn eigen opmerkingszin wel niet is.
Of had u in de foto van Diane Arbus ‘Topless danseres in haar kleedkamer, San Fransico, Californië’ (1968) op de achtergrond het boek van Leonardo da Vinci al opgemerkt? Als u wil weten wat de betekenis is van de wijsvinger van de heilige Thomas in relatie tot de topless dame die haar borst ondersteunt met haar wijsvinger (!) moet u dit boek beslist aanschaffen.

‘De kunst van het kijken’ is een mooi vormgegeven boek dat een adequaat maar zeer gekleurd beeld van de fotogeschiedenis ophangt met hiaten en (te weinig gefundeerde) vreemde accenten (al eens van de illustere Dorothy Bohm gehoord?).
Objectieve geschiedschrijving is even onmogelijk als het fotograferen van de waarheid en het is Jeffreys recht om het vB. niet over mode- en glamourfotografie te hebben maar het feit dat hij het laken van de fotogeschiedenis tracht naar Engeland te trekken, heeft dan weer niets te maken met een persoonlijk standpunt maar met plat chauvinisme.
Misschien is Ian Jeffrey wel de grootste ijdeltuit van de Engelse fotografiewerelD.

De kunst van het kijken: Het verhaal van de fotografie bevat meer dan 350 foto’s, waarvan het merendeel in zwart-wit.
Dit boek verruimt je blik op de geschiedenis van de fotografie, vanaf 1840 tot en met de moderne tijD.

Ian Jeffrey, docent, criticus en auteur, bespreekt kort en chronologisch het leven en werk van ruim 100 fotografen.
Namen als Ansel Adams, Henri Cartier-Bresson en Robert Capa zullen bij veel liefhebbers zeker een belletje doen rinkelen.

 

Eerste en Tweede Wereldoorlog

 

Na enkele van de allereerste fotografen te hebben besproken, gaat het boek verder met de Eerste Wereldoorlog.
Deze wordt in beeld gebracht met foto’s van Wilhelm von Thoma, een gerenommeerde Duitse militair.
De gepubliceerde foto’s van de Tweede Wereldoorlog werden door onbekende Duitse en Amerikaanse militairen genomen.

 

Naast deze oorlogen komen ook andere thema’s aan bod, zoals familie, architectuur, naakt, straatfotografie, natuur, industrie en heel wat portretten.
Een veelgebruikte indeling is een kleinere foto op de linkerpagina en een grotere op de rechterpaginA. Daarbij hoort telkens een korte toelichting.

 

Geen beeld zonder uitleg

Het boek draait echter niet alleen om foto’s en de daarbij horende verklaringen, maar beschrijft ook de sociaal-culturele context daarvan.
Aangezien dit boek handelt over de geschiedenis van de fotografie worden natuurlijk de belangrijkste ontwikkelingen van dit medium besproken.

 

Het formaat van dit boek zit ergens tussen A4 en A5.
Ook zijn veel foto’s redelijk klein afgedrukt.
De oorzaak daarvan ligt mogelijk bij de ouderdom en kwaliteit van de foto’s.
Ook werden lang niet alle gepubliceerde foto’s gemaakt in opdracht: het waren dan ook eerder persoonlijke herinneringen waarvan de kwaliteit ondergeschikt was aan het moment.

Het is echter geen boek met alleen maar foto’s op postzegelformaat, verschillende beelden werden paginavullend afgedrukt.
Om alle foto’s tot hun recht te laten komen, ongeacht hun formaat, werd dik, mat papier gebruikt.
De kaft is echter zacht en daardoor makkelijk te beschadigen.

 

Vernieuwende blik

 

Ian Jeffrey staat bekend voor zijn andere kijk op de geschiedenis van de fotografie en dat is met De kunst van het kijken: Het verhaal van de fotografie zeker niet anders.
Het zijn de verschillende fotografen die centraal staan in dit boek, samen met hoe hun leven en werk verweven zijn met de geschiedenis.

Mijn Verhaal      Lernout Jo      Divers

; ;Jo Lernout - Mijn verhaal ; ;

16/06/2005

Jo Lernout, een van de oprichters van Lernout & Hauspie, vertelt zijn verhaal over de onwaarschijnlijke opmars en de tragische neergang van het Ieperse spraaktechnologiebedrijf.
.

; ;Ik draag mee de morele verantwoordelijkheid voor de ramp die volgde.
Als je te naïef bent om te managen, moet je niet managen, weet ik nu, ; ; bekent Jo Lernout in zijn door Frieda Joris opgetekende biografie annex apologie.
Zijn fout is dat hij het management van het almaar uitdijende bedrijf niet aankon.
Ondertussen nadert het gerechtelijk onderzoek over mogelijke fraude bij het gekapseisde spraaktechnologiebedrijf Lernout & Hauspie zijn einde.
Fraude geeft Lernout niet toe, al komen we over het creatieve boekhouden en de complexe financiering van L&H bitter weinig te weten.

Veel nieuwe feiten bevat ; ;Jo Lernout - Mijn verhaal ; ; sowieso al niet.
Zelfs het kleurrijke relaas over de nu al mythische, moeizame opmars van L&H klinkt geregeld bekend in de oren.
Wie de vaak even hilarische als heroïsche beginperiode wil doorgronden, grijpt beter naar De spraakmakers van Piet Depuydt (hoofdredacteur van Trends).
Wie een vergrootglas wil leggen op de ondergang, kan onder meer terecht bij De windmakers van Robert van Apeldoorn (Trends-Tendances) en De L&H-files van René De Witte, Luc Van Aelst en Luc Van Peteghem (De Tijd).

Dat betekent nog niet dat Lernouts apologie maar beter genegeerd wordt.
Het werk is rijk aan smeuïge anekdoten die de binnenkant van het ondernemen schaamteloos in beeld brengen.
Na een deal met het Amerikaanse concern AT&T, bijvoorbeeld, troont Jo Lernout de onderhandelaars mee naar Brussel, een avondje dat voor sommigen eindigt met Duvels op de Grote Markt ; ;en dan met een iets beperkter gezelschap op naar de rosse buurt.
; Met Microsoft-topman Bill Gates trokken Jo Lernout en Pol Hauspie naar Hotel Meridien in hartje Brussel.
Een exquise maaltijd met de duurste wijn van de kaart wachtte hen, maar de rijkste ondernemer ter wereld ; ;bestelde zonder veel complimenten een hamburger die hij als een schoolkind naar binnen schrokte.
Hij slurpte aan een blik ColA. ;

Gaandeweg wordt duidelijk dat het management de stichters boven het hoofd groeit.
Als ze dan toch versterking zoeken, valt de keuze steevast erg ongelukkig uit.
Voor beleggers moet dit boek dan ook een onrustwekkende belevenis zijn: ze merken hoe zelfs een schijnbaar goed doortimmerd groeibedrijf door een gebrek aan degelijk management heel snel de dieperik kan intuimelen.

Het boek komt ook over als een afrekening met John Duerden en met Philippe Bodson, die tijdens de val van L&H binnengehaald werd als CEO (hij streek er volgens Lernout zo'n 150.
000 euro per maand op).
Na een reis naar de VS wees Bodson alle mogelijke reddingsboeien van overnemers en afnemers van de hand, althans volgens Jo Lernout, die er een Amerikaanse samenzwering achter vermoedt.
L&H had te veel Amerikaanse bedrijven en vooral te veel technologie overgenomen waarin ook de inlichtingendiensten geïnteresseerd waren.
Sterk verhaal? Het is alvast Jo Lernouts visie op het L&H-dramA.

Het boek komt ook over als een afrekening met John Duerden en met Philippe Bodson, die tijdens de val van L&H binnengehaald werd als CEO (hij streek er volgens Lernout zo'n 150.
000 euro per maand op).
Na een reis naar de VS wees Bodson alle mogelijke reddingsboeien van overnemers en afnemers van de hand, althans volgens Jo Lernout, die er een Amerikaanse samenzwering achter vermoedt.
L&H had te veel Amerikaanse bedrijven en vooral te veel technologie overgenomen waarin ook de inlichtingendiensten geïnteresseerd waren.
Sterk verhaal? Het is alvast Jo Lernouts visie op het L&H-dramA.

JO LERNOUT geeft zijn versie van de feiten

,,Ik heb niet het profiel om een groot bedrijf te leiden''

Vanaf woensdag ligt Mijn Verhaal in de winkelrekken, het boek waarin Jo Lernout zijn versie op de feiten in het L&H-drama uit de doeken doet.
Maar is die versie ook de enige echte? Of verbloemt hij de werkelijkheid en probeert hij de schuld in andermans schoenen te stoppen? In een aangrijpend en exclusief gesprek vroegen we het aan het genie/de eindeloze ondernemer/de sjoemelaar/de gebeten honD. (Schrappen wat niet past.
)

Onverwacht geklop op de deur heeft door de eeuwen heen nooit veel goeds betekenD. Ten tijde van het communistische Rusland wilde het meestal zeggen dat je op een trein naar een Siberisch werkkamp werd gezet.
Vandaag betekent het waarschijnlijk dat politieagenten uw puber ladderzat hebben opgepakt.
Of, zoals donderdagavond nog voor de familieleden van advocaat Hein Diependaele, dat hun naaste vermoord is teruggevonden.
,,Ik heb hem niet persoonlijk gekend'', vertelt Jo Lernout over zijn advocaat.
,,Ik had altijd contact met advocaten die voor hem werkten.
Zij zullen mijn dossier voortzetten.
Ons proces dat eraankomt, zal door zijn dood waarschijnlijk geen vertraging oplopen.
''

Ook Jo Lernout kreeg ooit onverwacht geklop op zijn deur.
Op 26 april 2001.

Het betekende de definitieve doodssteek van het levenswerk dat hij samen met zijn streekgenoot Pol Hauspie had gerealiseerD. Zeven mannen brachten hem toen naar de gevangenis van Ieper.
Terwijl hij daar verbleef kon toenmalig directeur van L&H baron Philippe Bodson de kraan definitief dichtdraaien.
Sindsdien is het voor iedereen moeilijk een objectief oordeel over Lernout en Hauspie te vellen.
Zijn het opmerkelijke en geniale ondernemers die het minderwaardigheidscomplex van een hele regio in één klap van tafel hebben geveegd en door de Amerikanen en de Belgische banken vakkundig buitenspel werden gezet? Of zijn het gewetenloze sjoemelaars voor wie het doel de middelen heiligde, desnoods met fictieve bankrekeningen?

We vonden twee manieren om daarop antwoord te krijgen.
Of we vragen het aan zoveel mogelijk gedupeerde aandeelhouders van L&H, of we vragen het Jo Lernout zelf.
Niet echt een eerlijke keuze dus, maar wie zei ook alweer ,, There is nothing wrong with being smart'' toen de zakenkrant The Wall Street Journal bekend maakte dat L&H met LDC's werkte, bedrijfjes die door L&H zelf werden opgericht en het exclusieve recht kregen om bepaalde taalversies van L&H technologie te ontwikkelen en te verdelen?

Juist ja, de opvallend rustige zakenman die op een zonnige vrijdagvoormiddag voor me zit.
Woensdag verschijnt het boek met het levensverhaal van Jo Lernout, niet uitgetikt door een computer met spraakherkenning maar netjes uitgeschreven door journaliste Frieda Joris.

Wat wilt u met uw boek bereiken?

Jo Lernout : ,,Ten eerste wilde ik een pak emoties van me afschrijven.
Ten tweede word ik nog regelmatig gevraagd om ergens een toespraak te geven.
Ik voel dat veel mensen met vragen zitten: Verkocht L&H nu lucht? Zo nee, waarom is het bedrijf dan failliet gegaan? En kan Vlaanderen wel iets uitbouwen in de technologische sector? Dat kan ik in een paar uur niet uitleggen.
Dus doe ik het in een boek.
Omdat ik zelf geen vlotte pen heb, heeft Frieda Joris alles uitgeschreven.
Of er al dan niet fraude is gepleegd, laat ik over aan het gerecht.
Maar als mensen zich afvragen of ze in een luchtkasteel geloofd hebben, wil ik hen aantonen dat dat niet zo is.
Pol, ik en anderen hebben wel degelijk iets opgebouwd en gerealiseerD.''

Gebrandmerkt

De conclusie van het boek is dat veel mensen schuldig zijn aan het verval van L&H: de latere directeuren John Duerden en Philippe Bodson, de journalisten van The Wall Street Journal , de banken die uiteindelijk winst gemaakt hebben...Kortom, alles en iedereen, behalve Jo Lernout en Pol Hauspie.
,,Zo hoef je het niet te interpreteren.
Ik geef toe dat we een aantal fouten gemaakt hebben.
Wat betreft het boekhoudkundige dossier zal de rechtbank oordelen of het om fraude gaat én of het om bewuste fraude gaat.

Dat laat ik buiten beschouwing.
Wat het antwoord daarop ook is, het was niet de reden van het faillissement.
Volgens mij kon het bedrijf nog gered worden.
Kijk, wat de boekhoudkundige manipulaties ook geweest zijn, de bedoeling ervan was het bedrijf sterker op de markt zetten.
Los daarvan, hebben we van alles opgebouwD. Zelfs al trek je de omzet af die niet mocht geboekt worden, dan nog bleef er genoeg over om L&H te redden.
Dat leidt tot het derde thema van mijn boek waarin ik uitleg wat er nog allemaal mogelijk is.
Ik zal daar geen rol meer in spelen.
Naïviteit heeft zijn grenzen.
Ik zal niet meer aan de bak komen en wel om twee redenen: ik ben gebrandmerkt en ik weet waar mijn grenzen liggen.
Als ik terugkijk heb ik een aantal fouten gemaakt: mensen verkeerd ingeschat, te goedgelovig geweest...Ik blijf in hart en nieren ondernemer, maar ik heb niet het profiel om een groot bedrijf te leiden.
''

U vergelijkt L&H onder het bewind van Duerden en Bodson als een lek geslagen schip.
Dat klopt niet.
Het schip was al lek geslagen.
Zij hebben het alleen niet gedicht.
,,Dat is een goede metafoor.
Alleen: de boot is lek geslagen door het feit dat de boekhouding op zijn minst gezegd voor interpretatie vatbaar was en The Wall Street Journal dat beschouwd heeft als fraude, terwijl de rechter daarover nog altijd een uitspraak moet doen.
Maar er was in het schip wel voldoende materiaal aanwezig om het gat te dichten.
Duerden wilde het gat groter maken en aan de andere kant van de oceaan opnieuw beginnen met wat overbleef.
Wat betreft Bodson stel ik vast dat ook hij het gat niet heeft kunnen dichten.
''

.
wìllen dichten.
,,Dat is voor interpretatie vatbaar.
Ik zeg alleen maar dat hij het niet gedicht heeft, terwijl het mogelijk was.
''

U schrijft: We beschikten over een gedegen businessplan maar we hebben ons op één punt enorm misrekend: we waren tien jaar te vroeg.
Komaan, L&H is niet kapot gegaan omdat jullie tien jaar te vroeg waren.
Er was meer aan de hanD. Een rekening van 106 miljoen dollar in Korea die vals bleek, bijvoorbeelD.

,,De methode die we hanteerden en waarvan we dachten dat ze wettelijk oké was ( Lernout bedoelt het systeem van de LDC's, bdc ), zou op termijn leiden tot de waarde die het bedrijf waard was.
De omzet die op die manier geboekt werd, was reëel, behalve misschien die van KoreA. Maar over Korea kan ik geen uitspraak doen.
Ten eerste omdat de rechter dat moet doen en ten tweede omdat ik in Korea niet in de raad van bestuur zat.
''

Toenmalig directeur Gaston Bastiaens zat daar wel in.
Het kan toch niet dat noch hij noch Pol Hauspie, die veel meer in Korea verbleef dan u, niet op de hoogte waren van wat daar werd uitgespookt?

,,Dat kan wel.
Onze functies in Korea waren eigenlijk bloempotfuncties.
We werden daar op de rode loper onthaald door de groten der aarde van KoreA.

Die vertelden ons stuk voor stuk dat ze onze software zouden gebruiken.
Wij sliepen dus op beide oren.
Bovendien werden alle cijfers gecontroleerd door bedrijfsrevisor KPMG KoreA. Moet je die dan op hun beurt laten controleren door nog een KPMG? En die door nog een KPMG?''

Dure cavia's

Na het faillissement van L&H zei Jean-Marie Dedecker in het weekblad Humo : ,, Jo Lernout en Pol Hauspie worden nu met alle zonden Israëls beladen.
Dat is me te gemakkelijk; zeker in het geval van Jo Lernout.
Lernout is geen booswicht.
Hij is een omhoog gevallen handelsreiziger, een verkoper pur sang die een ijskast aan een eskimo zou verkopen.
Alleen, hij heeft het de voorbije jaren te druk gehad met beroemd zijn.
''

,,Hij had grotendeels gelijk.
Zeker wat betreft het eerste deel van zijn uitspraak.
Maar het klopt niet dat ik het te druk had met beroemd zijn.
Ik geef toe dat ik genoot van de ontmoetingen met de groten der aarde, maar eigenlijk had ik daar maar weinig tijd voor.
Het ging van vergadering naar taxi naar vergadering naar hotel naar vergadering naar luchthaven.
Kortom, ik had het te druk met werken.
Ik heb nooit onder stoelen of banken gestopt dat ik graag eens de bloemetjes buiten zette, maar op het hoogtepunt van L&H had ik ook daar de tijd niet voor.
''

U hebt het vaak over het feit dat jullie afgeluisterd werden door de Amerikaanse inzichtendienst Echelon.
Waarom moet iemand schrik hebben afgeluisterd te worden als hij niets te verbergen heeft?

,,Het is niet grondwettelijk.
Het kan toch niet dat de Amerikaanse inlichtingendienst een Europees bedrijf afluistert, op die manier zoekt naar een stok om dat bedrijf mee te slaan en die stok dan doorspeelt naar de pers zodat uiteindelijk de Amerikaanse bedrijven daar beter van worden?

Onze fout was dat we de Amerikanen verkeerd ingeschat hebben.
Ze hebben signalen gegeven dat ze ons eigenlijk niet zo graag hadden.
Die hadden we moeten voelen.
Dus hadden we het bedrijf al eerder door Amerikanen moeten laten leiden in plaats van door Gaston Bastiaens, van wie we het niet over ons hart kregen om hem te ontslaan.
We hadden ervoor moeten zorgen dat de Amerikanen ons veel meer als bondgenoten dan als vijanden beschouwden.
''

In een artikel dat op 9 maart 2002 verscheen in De Morgen zei u: ,,In dezelfde periode werden we gewaarschuwd door de Belgische consul van het prinsdom Seborga, een ministaatje in Italië, die ons heeft verteld dat L&H constant werd afgeluisterd door Echelon.
'' Ik heb eens vlug gezocht maar geen Belgische consul in Seborga gevonden.
,,Die man werkt daar halftijds als Belgische consul.
Hij heeft ook nog andere functies.
Maar het prinsdom bestaat wel degelijk.
Het is een ministaatje dat zichzelf in de jaren '90 onafhankelijk verklaard heeft.
Ik heb het zelf ook ooit eens bezocht.
''

Omdat u de mooie stranden wilde zien? Of omdat het bekend staat als paradijs voor offshorebedrijfjes?

,,Nee.
Ik wilde dat gewoon een keertje zien.
Ik heb het trouwens pas in 2002 bezocht, nadat L&H al failliet was.
''

Ook bekend voor zijn vele offshorebedrijven is het Britse eiland Jersey.
Onderzoeksrechter Henri Heimans die zich met het dossier bezig houdt, liet ondertussen weten dat het gerecht daar een schat aan nieuwe informatie heeft gevonden.
,,Daar weet ik niets van.
Dat laat ik over aan het gerechtelijk onderzoek.
''

Hoe hebt u Pol eigenlijk leren kennen?

,,Ik had een belangrijke functie bij Wang Computers en Pol had zijn eigen computerbedrijfje.
Bovendien was hij een streekgenoot.
Vroeg of laat moesten we elkaar tegenkomen.
Dat gebeurde uiteindelijk op een computerbeurs in 1986.
''

Het gerucht doet de ronde dat jullie elkaar leerden kennen bij LSP, Leading Succesfull People, een omstreden netwerk van grootverdieners dat in de jaren '70 bijzonder populair was.
,,Dat klopt niet.
Ik ben nooit bij LSP geweest.
Pol wel, denk ik.
''

Hoe gaat het met de Gupi, uw cavia die van alles kan?

,,De verkoop loopt niet zo vlot.
De huidige versie kan veel, maar kost nog steeds 12 euro om het te produceren in ChinA. Daardoor kost het in de winkel al vlug 49 euro.
Dat is te duur.
Aan de grote doos zien de mensen de mogelijkheden van het product niet.
Hun kind roept in de winkel dat hij het wil, maar ze zien een kat staan van 29 euro en zeggen: Zou je die niet nemen? Ofwel moeten we het dus goedkoper kunnen maken, ofwel moeten we iemand vinden die wil investeren in advertenties, want daarin kan je alle mogelijkheden laten zien en er flink wat geld voor reclame tegenaan gooien.
Rond Kerstmis werden er in Duitsland in 3 weken 8.
000 Gupi's verkocht, nadat het bedrijf dat het verkoopt er 80.
000 euro aan advertentiebudget voor gebruikt haD. Er is ook geschreven dat de geleverde Gupi's ontploften, maar dat klopt niet.
Bij een aantal exemplaren was de software verkeerd afgestelD. Daardoor bleef de batterij maar opladen.

Uiteindelijk oververhitte die en begon het materiaal rond de batterij te smelten.
Dat was enkel in België het geval en dan nog met amper acht van de vierduizend geleverde cavia's.

Heeft het beestje nog toekomst?

,,Er werd inmiddels een prototype gemaakt van een nieuwe versie van Gupi, waarbij het diertje draadloos verbonden is met een PC in huis.
Via een programma op die PC, en als die PC op het internet is aangesloten, gaat Gupi dan verhaaltjes voorlezen en kan de gebruiker ook chatten en dus telefoneren met andere Gupi's.
Heel leuk.
Die software stoppen we nu ook in een teddybeertje.
Hopelijk kan het bedrijf daarmee verder.
''

Ongelukkige uitzonderingen

In het boek schrijft u: Ik ben een tijdlang kwaad geweest op Pol.
,,Eind 1999 wilde ik uitcashen (een deel van je aandelenpakket verkopen, bdc) .
Dat interesseerde Pol niet.
Hoe weinig mensen het ook geloven, geld heeft hem altijd geen fluit kunnen schelen.
Uiteindelijk had ik hem toch kunnen overtuigen, maar vlak voor het zover was, weigerde hij omdat hij voelde dat er een storm op komst was.
We kunnen ons bedrijf nu toch niet in de steek laten? , zei hi J. Twee dagen later verschenen de eerste berichten in The Wall Street Journal .
Aanvankelijk was ik kwaad op hem omdat we niet hadden verkocht, maar uiteindelijk ben ik daar blij om.
Ik zou me niet goed gevoeld hebben tegenover al die mensen die aan L&H schulden hebben overgehouden.
''

Moeten die tienduizenden kleine aandeelhouders nog hopen hun geld ooit terug te zien?

,,Nee.
De bedrijven die voor een prikje onze technologie hebben opgekocht en daar nu grote winsten mee boeken, Scansoft bijvoorbeeld, zijn niet geneigd de aandeelhouders van het vroegere bedrijf uit te betalen.
Hoewel die bedrijven nu nochtans winst boeken omdat die aandeelhouders ons destijds gesteund hebben.
En zelf zal ik nooit meer bij machte zijn iets terug te geven.
''

Over de gloriedagen van L&H schrijft u: ,,Elke medaille heeft een keerzijde en voor onze tijdelijke glorie en triomf hebben we een zware tol betaalD. Wij en onze naasten'' Dan denk ik: u vergeet al die kleine aandeelhouders.
,,Nee.
Sommige mensen hebben veel geld aan ons verloren en dat vind ik erg.
Heel erg, zelfs.
Maar onze naasten zijn niet alleen materieel getroffen.
Voor mijn broers en zussen is het niet makkelijk om verder te leven met de naam Lernout.
Ook voor mijn echtgenote en mijn zoons is de situatie verschrikkelijk lastig.
Het zijn allemaal sterke karakters die er goed mee omgaan.
Ze slaan zich er wel door.
Maar toch, je eer en je geld verliezen is erger dan alleen je geld verliezen.
''

Als u in het boek ergens schuld bekent, dan wel over uw avontuur met basketbalploeg Athlon Ieper.
U hebt veel geld in de club gepompt maar net daardoor is hij failliet gegaan.
,,Ik heb me toen laten leiden door de euforie van het moment.
Dat zie je wel vaker bij succesvolle ondernemers.
Wijlen John Cordier had me daar nochtans voor gewaarschuwd na zijn mislukt avontuur met KV Mechelen.
Ik had het niet mogen doen, ik was de schoenmaker die bij zijn leest had moeten blijven.
''

Zou u graag uw leven opnieuw beginnen?

,,Ik moet nog wachten op de uitspraak van de rechter, maar ik weet dat ik op zakelijk vlak opnieuw kan beginnen.
Ik heb fouten gemaakt, maar ik ben niet schuldig voor het faillissement van L&H.
En hoewel ik gebrandmerkt ben, weet ik wat er tussen mijn oren zit en wat ik daar nog mee kan doen.
Op privé-vlak zou ik wel opnieuw willen beginnen.
Mijn huwelijk was geen goed huwelijk en dat heb ik enkel en alleen aan mezelf te denken.
Ik kan de schuld niet op anderen steken, want ik ben niet altijd een trouwe echtgenoot geweest.
Maar ik wil daarover ook niet liegen.
Er zijn waarschijnlijk meer mensen die niet trouw geweest zijn dan andersom, maar er zijn er minder die het niet verzwijgen.
Ik weet wat mijn eigenschappen en gaven zijn.
Ik ben niet Mister Perfect , maar ik lieg niet, ik steel niet en ik gebruik geen gewelD.''

De mooiste zin in uw boek is: ,,Het zijn de uitzonderingen die het leven de moeite waard maken.
'

,,Dat klopt, maar daarmee bedoel ik niet dat het positief is een uitzondering te zijn.
Het betekent ook niet dat je daarom gelukkiger bent.
Ik zie rond mij veel mensen met een normale job die gelukkig getrouwd zijn.
Ze zullen ook wel eens hun moeilijke momenten hebben, bij een sterfgeval bijvoorbeelD. Maar ik denk niet dat ze over het algemeen ongelukkiger zijn dan ik.
''

Maar of ze nu een positief of negatief imago hebben, kortom: of ze nu Eddy Merckx of Frank Vandenbroucke heten, de uitzonderingen maken het leven de moeite voor de gewone sterveling.
,,Dat weet ik niet.
Vaak zijn de mensen in de zaal gelukkiger dan zij die op de scène staan.
''

Zij die op de scène staan maken de mensen in de zaal gelukkig.
,,Tenzij de mensen in de zaal er geld aan verliezen .
''

Pol zei altijd: ; ;Die Brusselse dikkenekken, daar ga ik niet voor op mijn buik.
; Wij hadden al heel ons leven moeten vechten, zo kweek je geen diplomaten.
Keikoppen ja, en doorzetters ook.
We vulden mekaar perfect aan.
Mijn rol was die van spreekbuis en speurneus voor zinvolle acquisities.
Pol zorgde ervoor dat het bedrijf kon voortbestaan.
Hij was de overlever, de strateeg, de man die beter kon onderhandelen dan ik.
Pol was een idealist en daardoor waarschijnlijk ook harder.
Ik zweeg liever dan op tafel te kloppen, maar als het belang van het bedrijf in het gedrang kwam, luisterde ik naar Pol en gaf ook geen duimbreed toe.
Zelfs niet als ik met 'dikkenekken uit Brussel' te doen haD. En dat hebben ze ons waarschijnlijk nooit vergeven.

Ons Sofiaproject was in januari 2000 ons nieuwe pronkstuk.
We hadden een prototype toestel gemaakt dat door Gaston Bastiaens getoond werd op een beurs in de VS.
Een toestel waaraan je mondeling een vraag kon stellen, dat draadloos op internet ging zoeken in verschillende talen en terugkwam met de juiste informatie in de taal van de vrager.
Een toestel met semantisch begrip dat zo vernieuwend was, dat het aandeel van Lernout & Hauspie in waarde verdubbelde in de weken na de voorstelling.
We trokken ermee naar de minister van Telecommunicatie Rik Daems.
Een heel vlotte man die ons 's ochtends op zijn kabinet ontving met lekkere koffie en croissants.
We legden hem de werking van het toestel uit.

; ;We laten onze Sofia door Samsung in Korea vervaardigen voor 200 dollar en we schenken elke Belg zo'n toestel waarmee iedereen draadloos op het net kan, ; ; zei ik.
De vaste reclame voor banken, homeshopping en verzekeringen waarvoor de akkoorden in de maak waren met onder meer KBC en Delhaize zouden gigantische inkomsten betekenen voor Belgacom.
Minister Daems antwoordde: ; ;Dat is verschrikkelijk interessant, maar laten we ook De Post inschakelen, die ik volop aan het moderniseren ben.
; Op een zaterdagmiddag kwamen we samen in Antwerpen.
Rik Daems, zijn kabinetschef en Frans Rombouts, toen hoofd van De Post.
; ;Schitterend, ; ; zei Rombouts.
We kwamen overeen een joint venture te maken.

Een maand later ontving ik Rombouts en de kabinetschef bij mij thuis in Zillebeke.
Rik Daems was op het laatste moment belet, we zaten met een man of vijf aan de tafel met kaas en rode wijn.
Frans Rombouts verzekerde geheimhouding en stuurde 's anderdaags een letter of intent die hij ondertekende: ; ;Met warme Vlaamse Groet, Frans Rombouts.
; Sympathiek, dacht ik.

Paniek, een artikel in Trends

In juni 2000 organiseerden België en Nederland samen het Europees Kampioenschap Voetbal.
Frans Rombouts liep er rond en ook Steve Ballmer van Microsoft.
En wat deed Frans? Niet alleen verklapte hij ons geheime project aan Ballmer, hij stelde het ook voor als ; ;een project van De Post.
; En op dat EK liepen ook veel journalisten rond die net zoals de valse oma van Roodkapje, héél grote oren hebben.
Ik had misschien kunnen weten dat het mis zou lopen, maar ik zat ondertussen voor een conferentie in Cannes.
Op een zonnige zaterdagnamiddag lag ik met Ingrid op het strand, toen mijn gsm rinkelde.
Pol.
; ;Jo, paniek! Rombouts heeft ons een mes in de rug gestoken.
Hij heeft ons akkoord geschonden en ons gezamenlijk project aan Ballmer verklapt.
Er volgt een artikel in Trends, waarin Rombouts aankondigt dat hij ons project met Microsoft zal uitvoeren.
We moeten absoluut naar Rik Daems, zodat hij dat artikel tegenhoudt.
;

Op zondag, een dag later, zaten Pol en ik bij Rik Daems thuis op het puntje van onze stoel.

Zijn mama liet ons van hun Hagelandse wijn proeven, we kregen biefstuk met frietjes en Daems zei: ; ;Morgen bel ik naar Rombouts.
Hij moet dat artikel intrekken.
; Maar die maandag was het te laat, het artikel was al gedrukt.
Rázend waren we.
Remi Vermeiren van KBC had net een intentiebrief met L&H getekend, hij stopte 100 miljoen euro in die joint venture.
50 miljoen onmiddellijk, 50 miljoen in een later stadium.
We hadden nog twee dagen, want Trends verscheen op donderdag.
We organiseerden in allerijl zelf een persconferentie voor de lancering van SofiA. We waren nog net op de radio en in de kranten voor het bewuste artikel verscheen.

Dezelfde week vertrok ik op zaterdag met Rik Daems, Frans Rombouts, een heleboel zakenmensen en zelfs prins Filip op een handelsmissie naar Singapore.

Leuk vooruitzicht in die omstandigheden.
Die vrijdagavond zei ik tegen Pol: ; ;Wat gaan we doen? We moeten De Post in gebreke stellen, want Rombouts heeft flagrant het contract verbroken.
; Ik belde naar vice-premier Johan Vande Lanotte, want als er een lid van het koninklijk huis meegaat op zo'n missie en er is onenigheid tussen partijen onderling, moet dat vooraf aan het hof gemeld worden.
Johan antwoordde: ; ;Kom, laten we samen iets gaan eten.
; In de Saint Nicolas in Ieper legden we de situatie uit, waarop Johan in het restaurant de premier belde, terwijl ik de gemarineerde zalm met dille op mijn vork prikte.
; ;Morgenvroeg afspraak bij mij in Oostakker, ; ; gebood Guy Verhofstadt.

De vraag van prins Filip

Mijn koffers voor Singapore stonden in de auto toen ik de premier de brief van Rombouts toonde met onze overeenkomst.
; ;Twee minuten.
; De premier verdween in zijn bureautje vooraan in zijn huis en we hoorden hem tieren en roepen dat het geen naam haD. ; ;Mijnheer de premier, ; ; zei Pol.
; ;Wij kunnen niet anders dan De Post in gebreke stellen, want wij zijn een beursgenoteerd bedrijf.
; ; ;Kijk, ; ; sprak Verhofstadt.
; ;Zondagavond in Singapore tekenen jullie een niet-concurrentiebeding, elk gaat zijn eigen weg, maar De Post mag dat project niet uitvoeren binnen het eerste jaar.
; We gingen daarmee akkoord en besloten over dat niet-concurrentiebeding een perscommuniqué uit te sturen.

In Singapore deed ik alsof mijn neus bloedde, maar er waren er wel die de koude oorlog hadden opgemerkt.

Ook prins Filip.
Woensdagochtend vlak voor ik een demo van ons Sofiatoestel gaf, trof ik de prins alleen bij de lift.
; ;Is er iets mis met De Post? ; ; vroeg hi J. ; ;Op het ogenblik is alles onder controle, monseigneur.
; Ik sprak Rik Daems aan: ; ;Is er nu al voortgang gemaakt want, sorry, vanavond verstrijkt ons ultimatum.
We zijn goeie vrienden, maar ik sta onder druk.
;

's Avonds waren we uitgenodigd op de Belgische ambassade in Singapore, een villa een beetje buiten de staD.

Een tuinfeest, lekkere hapjes, prins Filip kwam naast mij staan en begon met mij te praten.
Mijn vrouw Ingrid, die oren en ogen op haar rug heeft, zag dat Rik Daems ongerust werd omdat ik zo lang bij de prins stonD. Ingrid merkte dat Daems tegen Rombouts siste: ; ;Ga dat papier nu verdomme tekenen, Frans.
; Maar de man van De Post weigerde koppig.
Rik werd vreselijk nerveus, kwam dichterbij en probeerde tevergeefs te horen wat ik tegen prins Filip zei.
Een half uur later kneep Daems in mijn arm en vroeg: ; ;Jo, kan ik je even spreken? ; ; Hij dampte van het zweet.
; ;Hier, ; ; zei hi J. ; ;Je hebt je brief.
; Het niet-concurrentiebeding was eindelijk door Rombouts getekend!

Onhandig geweest met de premier.

Achteraf bekeken heb ik er wat spijt van.
We hadden 'die van Brussel' het mes op de keel gezet, we hadden in plaats van diplomatisch te werk te gaan het spel heel onhandig gespeelD. Je zet een premier niet ongestraft onder druk, al was het dan in het belang van het bedrijf.
Rik Daems heeft ons dat zeker niet in dank afgenomen.
Ik heb hem later nog op een receptie in Ieper ontmoet en hij was toen de vriendelijkheid zelve.
Maar Rik Daems is in de meeste omstandigheden de vriendelijkheid zelve, dus dat wil niets zeggen.
Ik vermoed dat het incident in Singapore zwaar op een aantal magen is blijven liggen en dat kan de reden zijn waarom we vanuit de paarse regering totaal geen steun hebben gekregen toen ons kaartenhuis ineenstortte.

De verzuring was dermate, dat na het losbarsten van de L&H-bom, zelfs gedane beloften werden ingetrokken.

In een radio-interview had toenmalig Vlaams minister van Wetenschap Dirk Van Mechelen beloofd om L&H te steunen met 50 miljoen euro op voorwaarde dat de handelsrechter in Ieper het concordaat zou toestaan.
Het concordaat werd toegestaan, maar van de 50 miljoen euro waarmee Van Mechelen 'het bedrijf zou redden' hebben we nooit iets gezien.
Van Mechelen zou een verontwaardigd telefoontje van 'hogerhand' hebben gekregen.

Aan de haal met de kroonjuwelen.

Onze wagen reed ondertussen zo snel, dat hij dreigde onbestuurbaar te worden.
Geen haar op mijn hoofd dat eraan dacht op de rem te staan.
De aankoop van Dragon, bijvoorbeeld, ik heb pas later goed beseft wat voor een firma we in huis hadden gehaalD. We betaalden het bedrijf dat financiële moeilijkheden had met aandelen in L&H.
Met hoeveel weet ik niet meer precies, want zodra de partijen bij elkaar waren gebracht, was mijn rol zowat uitgespeelD.

Die bollebozen hadden naast zeer goede spraakherkenning voor commercieel gebruik ook echt goede dicteersystemen en spraaktechnologie voor de Amerikaanse spionagediensten en het leger ontwikkelD.

Voor Amerika was het niet alleen een blamage dat twee Belgen dat nu in handen hadden, het was ook ondenkbaar dat defensiegeheimen zomaar naar Ieper doorlekten.
Wat konden Uncle Sam en zijn CIA daartegen beginnen? Officieel niets, officieus veel.
L&H onderuit halen en die slokop door een Amerikaans bedrijf laten opkopen, bijvoorbeelD. Eén rotte appel in de mand en de steun van het wereldwijde spionagenetwerk Echelon met een weelde aan satellieten en de modernste afluisterapparatuur.
Meer moest dat niet zijn.
De rotte appel was niet de aankoop van Dragon, maar wel die van Dictaphone.
Een bedrijf dat op sterven lag en zonder dat we het beseften terminaal veel schulden haD. Wij, de voltallige raad van bestuur incluis, zijn als onnozelaars blind in de val gelopen.
Vier jaar geleden stonden de kelders van het Pentagon vol met die grote, digitale bandopnemers van Dictaphone.
40.
000 man werkte daar om de 5 miljoen telefoongesprekken te beluisteren die Echelon overal ter wereld aftapte.
De digitale apparatuur vergemakkelijkte het werk aanzienlijk.
De professionele luistervinken konden zo snel vooruit en achteruit scrollen op zoek naar relevante gesprekken.
Dictaphone verwerkte niet alleen staatsgevaarlijke informatie, maar bezat ook alle medische dossiers van bijna heel AmerikA. We waren er zo trots op.
Dictaphone was een van de Amerikaanse kroonjuwelen, nog opgericht door monument Graham Bell.
Wij, twee rare Belgen, kochten die nationale trots op.
We gingen onbezonnen en veel te snel te werk.

Dictaphone, het paard van Troje.

Analisten, bankiers, topzakenlui zeiden eenstemmig: ; ;Doén, jongens.
; Ook Microsoft, dat in onze raad van bestuur zat, was enthousiast, zowel over de overname van Dictaphone als over die van Dragon.
Tijdens de acquisitieonderhandelingen werden we begeleid door de Amerikaanse investmentbanker S.
G.
Cowen en een bedrijfsrevisor.
Consultant KPMG ging achteraf de fusie begeleiden.
De chefs van Dictaphone bleken bijzonder handig in het verzwijgen van een aantal zaken.
Na een grondige audit vielen er lijken uit de kast en bleken er meer schulden te zijn dan de 450 miljoen waarvan we op de hoogte waren.

Dictaphone was ons paard van Troje.

We hebben het binnengehaald, en het heeft ons ten val gebracht.
Voor een beursgenoteerd bedrijf is schulden in huis nemen een zwakke plek creëren.
Door Dictaphone te kopen, hadden we onszelf een Achillespees aangenaaiD. De aanvallen op L&H zijn, niet toevallig, vlak na de acquisitie gestart.
Wij zijn te laat ont-Vlaamst.
We zijn anachronistisch bezig geweest om te proberen onze 10% aandelen te behouden, zodat we de macht niet uit handen moesten geven.
We zegden tegen 90% van de aandeelhouders, onder wie toen al een pak Amerikanen: ; ;Jongens, dank u wel dat jullie aandeelhouder zijn, maar je hebt hier niks in de pap te brokken.
Wij, West-Vlamingen en niemand anders delen hier de lakens uit.
;

De morele verantwoordelijkheiD.

Stom, stom.
Daarvoor draag ik de morele verantwoordelijkheiD. Geen juridische verantwoordelijkheid, want ik deed het met de beste intenties.
Pol, Louis Verbeke en ik waren overmoedige boyscouts.
We liepen nog rond in korte broek en waren niet geschikt om met de grote jongens in maatpak aan tafel te zitten.

We hadden moeten terugtreden.

Uitcashen, het bedrijf in Amerikaanse handen geven en met ons geld Flanders Language Valley versterken.
Ik was achteraf bekeken niét de geschikte man om zoveel verantwoordelijkheid te hebben bij L&H.
Ik had me moeten beperken tot dat waar ik goed in ben: een opinie uitdrukken, een paar grote lijnen uitzetten, het evangelie verkondigen en met mijn visie mensen bij mekaar brengen.
Ik ben niet de juiste man om documenten te ondertekenen en ik kan moeilijk 'neen' zeggen, een woord dat je in een leidinggevende functie dikwijls nodig hebt.
Ik ben een veel te soft cookie om een gedisciplineerd bestuurder te zijn.

Dictaphone is na het faillissement uit het concordaat gegaan en mocht herbeginnen.

De nieuwe eigenaars zijn onder andere een consortium van banken, waaronder drie Belgische banken.
Dat consortium dat de 450 miljoen schulden had overgenomen en ons de lening heeft verstrekt, bezit nu 65% van de aandelen van het nieuwe Dictaphone zonder schulden.
Ze kunnen die aandelen voor nul euro inboeken, de verliezen van de lening boeken ze af.
Ze moeten minder belasting betalen, maar als die aandelen binnenkort veel waard zijn, kunnen ze dat geld liquide maken.
Ze moeten er niet eens belasting op betalen, want het is meerwaarde op aandelen en dat wordt in België niet belast.
Gewoon een truc als een ander: 350 miljoen dollar omzet en geen schulden! ìn op de koop toe de technologie van L&H voor een prikje, ik denk dat ze er maar 20 miljoen dollar voor betaald hebben.
Al bij al, de ultieme Belgenmop.

Een georchestreerd faillissement?

Boze tongen zeggen dat alles vooraf gepland was.
Anderen beweren dat het plan om ons onderuit te halen stilaan groeide toen er geruchten de ronde deden over problemen met de boekhouding.
Een derde piste is dat Dictaphone het geluk heeft gehad dat The Wall Street Journal ons afgeschoten heeft en dat we failliet zijn gegaan.
Het bedrijf is kunnen herstarten na de onderhandelingen van onze 'redder' Bodson met de Amerikaanse rechtbank van koophandel en de vroegere eigenaars.
Drie mogelijke pistes waarvan de laatste de meest waarschijnlijke is, maar de andere zijn niet uit te sluiten.

Wat moet ik nu doen met die wetenschap waarvan ik diep in mijn hart overtuigd ben dat het een georchestreerd faillissement is?

Hoe bewijs ik dat? Ik kan alleen de feiten geven, hoe bizar ze soms ook zijn.
Feit: de allerlaatste maanden voor het uiteindelijke faillissement, de lente en zomer van 2001 dus, zijn er een 70-tal ingenieurs samen met Roger Van Praet en Tony Gram opgedoken om het bedrijf te redden.
Dat plan is toen vakkundig door Bodson genegeerd en Gram verloor zijn interesse.
Die 70 ingenieurs zijn er echter mee doorgegaan.
Ze hadden 25 miljoen dollar op zak, maar werden op de laatste dag van de uitverkoopveiling in november 2001 noch in New York, noch in Boston binnengelaten.
; ;Een procedurefoutje.
; Die mensen boden verdorie meer dan het Amerikaanse Scansoft.
( .
) Feit: we zijn in vele opzichten een zeer gemakkelijk slachtoffer geweest.

Brasschaat      Bellens Frans      Divers

Dit boek geeft een gedetailleerde geschiedenis weer van de gemeente Brasschaat vanaf het ontstaan ervan.

Tien verdwenen dagen      van Straten Michiel      Divers

Meters, dagen en getallen zijn vaststaande eenheden in ons leven.
Maar ze hebben een lange geschiedenis en hun betekenis stond niet altijd vast, schrijft Michiel van Straten in ‘Tien verdwenen dagen’.

Cover van 'Tien verdwenen dagen'.

‘Poef’! Daar waren onze mooie cijfers 0 tot en met 9.
Het lijkt alsof ze zo uit de lucht zijn komen vallen, maar in werkelijkheid zit er een lange, woelige geschiedenis achter.
En wat is eigenlijk de reden dat we rekenen met een tientallig getallenstelsel en niet met een veel praktischer twaalftallig stelsel? Twaalf is makkelijk te delen door 2, 3, 4 en 6, het getal tien alleen door 2 en 5.
Schrijver Michiel van Straten behandelt deze en andere vraagstukken over tijd, kaarten en geld uitgebreid in zijn boek ‘Tien verdwenen dagen - Over de menselijke maat achter ons wereldbeeld’.

 

Graag willen we geloven dat de eenheden waarmee we de wereld meten een vaststaand gegeven zijn.
Ze geven de wereld vorm en betekenis, zodat we hierover met elkaar op gelijk niveau kunnen communiceren.
Hoe kun je handel drijven als een meter voor de ene persoon iets anders betekent dan voor de ander?

 

Maar maten en getallen zijn niet zo rotsvast als we denken.
Ze zijn geleidelijk in de geschiedenis ontstaan onder invloed van misverstanden, macht en toeval.
Het toenemen van onze kennis heeft eveneens een belangrijke rol gespeeld en zette aan tot nieuwe ontwikkelingen en ideeën.
Onze opvattingen over de lengte van een week en de waarde van papiergeld zijn als een speelbal van de wind geweest.

 

Kalendersprong

 Van de een op andere dag verdwenen er ooit bijvoorbeeld tien dagen van de kalender, schrijft Van Straten.
Dit was het gevolg van een ingreep van de Italiaanse paus Gregorius, die op deze wijze de eerder gemaakte Juliaanse kalender corrigeerde.
De Juliaanse kalender was in het jaar 45 voor Christus ingevoerd door Julius Ceasar.
Er zat een verschil tussen de tijd die de aarde nodig had voor één omloop rond de zon en de lengte van de Juliaanse kalender.
Dit verschil was in 1500 jaar opgelopen tot tien dagen.
Terwijl buiten de lente al was begonnen en de vogels tjilpten, was het volgens de kalender nog winter.

 

Daarom besloot Gregorius tot een drastische aanpassing, namelijk om van 4 oktober 1582 direct over te gaan op 15 oktober 1582.
Elke vier jaar was er nu een schrikkeldag, om ervoor te zorgen dat de kalender veel langer in de pas zou lopen met de omloop van de aarde.
Veel mensen vonden echter dat je niet zomaar tien dagen over kon slaan, die waren toch niet ineens weg? Bovendien waren mensen bang dat er iets ergs zou gebeuren.
Bij een eerdere aanpassing die men wilde doorvoeren brak plotsklaps de pest uit.
Toch werd deze inhaalslag doorgevoerD. De Italianen gingen slapen en werden de volgende dag wakker na een nacht die tien dagen duurde.

 

Negen getallen en een nul

 In een ander hoofdstuk laat de schrijver zien hoe we aan ons tientallige getallenstelsel zijn gekomen.
De cijfers 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 en 9 vinden hun oorsprong in IndiA. De eenheden werden van rechts naar links gelezen, zodat een getal als 74 werd uitgesproken als ‘vier zeven’.
Deze volgorde gebruiken wij tegenwoordig nog steeds, want we noemen eerst de vier en dan pas de zeven(tig).
Handelaren namen deze cijfers mee naar Alexandrië, waar de wiskundige al-Khw&"257;rizm&"299; bedacht hoe je vergelijkingen kon maken met deze getallen, en zo een onbekend getal x kon bepalen: de algebra was geboren.

 

Deze kennis trok samen met de mensen verder in de richting van Europa, waar de Italiaan Leonardo Bonacci (ook wel Fibonacci genoemd) bekendheid gaf aan deze Indische cijfers.
Hij legde uit hoe makkelijk je hiermee kon rekenen in vergelijking met de Romeinse cijfers die tot dan toe werden gebruikt.
Grote sommen, zoals 324499x17665 konden bijna niet op een Abacus worden berekenD.

 

Met de nieuwe cijfers was dit wel mogelijk.
Iedereen kon hierdoor leren rekenen, het was niet meer iets dat alleen door de Abacisten, de rekenaars, werd gedaan.
Belangrijke uitkomsten ten behoeve van bijvoorbeeld de handel kwamen niet meer uit een zwarte doos, maar konden worden begrepen door iedereen die er een beetje moeite voor wilde doen.

 

In India kende men al langer het getal 0, maar in Europa werd deze pas later aan het bekende getallenrijtje toegevoegD. Dit had te maken met het wereldbeeld dat de Europeanen in de Middeleeuwen vasthielden, namelijk die van Aristoteles.
Hij dacht dat de aarde omringd was door schillen, waarbij God de buitenste schil was.
Daarbuiten kon geen oneindigheid zijn want dat zou groter zijn dan God, wat in de ogen van Aristoteles onmogelijk was.
Leegte, en dus de nul, bestonden niet.

 

In India had men vrede met de leegte, die verankerd lag in de filosofie van het boeddhisme.
In Europa accepteerde men pas de nul toen onder andere duidelijk werd dat de aarde niet het midden van het heelal vormde en dat er een vaccuüm (‘niets’) kon bestaan.
Het begrip leegte kon niet meer worden ontkend en maakte dat de nul op allerlei gebieden zijn intrede deeD. Mensen waren de reden dat er nog niet werd gerekend met de nul, niet omdat dit wetenschappelijk gezien beter of handiger was.

 

Logische verhaallijn

 Hoewel de betekenis van sommige stukken tekst pas volledig tot mij doordrong bij het herlezen van een passage, begon mijn wiskundehartje toch sneller klopppen van alle wonderlijke verhalen.
De zoektocht van de schrijver naar deze geschiedenissen ging van een zwaar bewaakte bibliotheek in Florence naar een hoog ommuurd observatorium in Parijs via de gemoedelijke grasvelden in Greenwich.
De anekdotes over hoe deze zijn ontdekt maken het verhaal luchtig en geven aan wat de opeenvolgende denkstappen van de auteur zijn.
Dit knoopt de verschillende verhalen knap aan elkaar tot een logische verhaallijn, ook al zijn het losse stukjes geschiedenis.

 

De laatste twee hoofdstukken gaan over het ontstaan van het geld en hoe we het nu gebruiken, waarin een heldere kijk op de huidige economische crisis en wat hieraan ten grondslag ligt naar voren komt.
Voor degene die zich afvraagt wat geld en banken precies doen, is het zeker een aanrader om deze hoofstukken goed te lezen.

 

Al jaren zijn mensen bezig om wiskundige betekenis te geven aan wat er om hen heen gebeurt.
Dit is altijd vanuit een behoefte van de maatschappij geweest, zoals het verkrijgen van voordeel op de markt.
Voor ons lijkt het alsof nu alles vaststaat en de tijdsaanduidingen en de maanden van het jaar onveranderd blijven.
Echter, mensen en hun opvattingen over wat werkt veranderen over tijD. Je realiseert je dat dit altijd in beweging zal blijven, zoals de schrijver eveneens benadrukt in de epiloog.
Zullen we hier op een later tijdstip op terug komen, zo rond M.
13 uur in 2026 CE? ;

De alledaagse onwerkelijkheid      Eco Umberto      Divers

Selectie uit een reeks artikels en essays bestemd voor een internationaal lezerspubliek.
De onderwerpen varieren van televisie en de overige massa-media tot politiek.
, van geschiedenis en filosofie tot sport, literatuur nen film.
Het zijn de soms sceptische , soms ironisch-amusante, maar altijd zeer intelligente kanttekeningen van een intellectueel die de kunst verstaat de taal van alledag te spreken.

Ik niet      Fest Joachim      Duitse geschiedenis

Joachim Fest (1926 - 2006), internationaal geprezen historicus en auteur van o.
m.
biografieën van Adolf Hitler en Albert Speer, beschrijft in ; ;Ik niet ; ; zijn kinder- en jeugdjaren tijdens het naziregime.
De Duitse publicatie verscheen in september 2006, enkele dagen na Fests dooD.

De Nederlandse titel, ; ;Ik niet ; ;, slaat eerder op vader Johannes Fest dan op Joachim.
Vader Fest was een katholieke leraar en schooldirecteur in Berlijn.
Hij bezweek niet, zoals leidende figuren van de Zentrumpartij wèl deden, voor het sirenenlied van het nationalisme en hij geloofde evenmin in de waanidee dat Hitler, eens Kanselier geworden, zou inbinden en zelfs zijn eigen politieke graf zou delven.
Vader Fest had een scherp inzicht van wat er na Hitlers machtsovername in januari 1933 werkelijk zou gebeuren en hij was ontsteld over de machteloosheid van de Weimarrepubliek.
Consequent weigerde hij lid te worden van de nationaalsocialistische partij, ; ;die misdadigersbende ; ;.
; ;Ego non ; ; werd zijn devies, en hij hield zijn vijf kinderen weg van de Hitleriaanse jeugdbeweging.
Hij werd ontslagen en gedurende de hele naziperiode moesten hij en zijn gezin, voorheen levend in een zekere welstand, overleven met een miniem wachtgelD. Zoon Joachim beschreef die strijd van zijn erudiete vader om overeind te blijven en zijn kinderen fatsoen, kennis en wijsheid bij te brengen op een nuchtere manier, maar met een diepe genegenheiD. Vader Fest had een kring van gelijkgestemde christendemocraten en sociaaldemocraten en behield contact met Joodse vrienden, die echter één na één ; ;naar het oosten ; ; verdwenen.
Joachim Fest beschrijft de uitbarstingen van machteloze woede van zijn vader, zeker toen eind 1942, begin 1943 meer en meer nieuws doorsijpelde over het verschrikkelijke lot van de Joden.
Niettegenstaande alles groeiden Joachim, zijn oudere broer Wolfgang, zijn jongere broer Winfried en zijn zusjes Hannih en Christa op in een geborgen milieu van boeken en muziek.
Die cultuur heeft de jonge Joachim Fest omgord als een onzichtbaar harnas, te midden alle gevaren, ook die van de Gestapo.
In 1942 zond vader Fest zijn drie zonen uit het gebombardeerde Berlijn naar een internaat in het veiliger Freiburg, aan het Zwarte Woud, waar ze ten slotte toch door de oorlog worden ingehaalD. Wolfgang was het eerst aan de beurt voor legerdienst.
Hij stierf aan een laattijdig verzorgde longontsteking, opgedaan aan het oostfront in LetlanD. De middelbare scholier Joachim belandde via arbeidsdienst en luchtafweer bij het leger aan het westelijk front.
Kort daarna zat Joachim Fest voor bijna twee jaar vast in een Amerikaans krijgsgevangenkamp nabij het Franse Laon.
Hij ondernam er een avontuurlijke maar mislukte vluchtpoging.
Broer Winfried werd in de laatste waanzinnige maanden opgeroepen, dook onder, werd door de Gestapo gevangengenomen, vluchtte onder een Duitse kogelregen en ontsnapte zo aan executie als deserteur.
De overigen van een dozijn lotgenoten, kinderen nog, waren niet zo gelukkig.
In Berlijn ontkwamen zijn zussen als bij wonder aan verkrachting door Russische soldaten.
Vader Fest, bijna zestig, moest ook nog onder de wapens en raakte in toenmalig Oost-Pruisen in Russische krijsgevangenschap.
Hij keerde terug als een ziek en gebroken man.
Hij kreeg weer een functie in het onderwijs, werkte mee aan de opbouw van een democratisch Duitsland, maar werd nooit meer echt de oude.
En hetzelfde geldt voor moeder Fest, die al die jaren vreesde voor haar kinderen.

Na de oorlog studeerde Joachim Fest rechten en geschiedenis in Freiburg en Berlijn, verbleef vaak in Italië, werd radiojournalist en hoofdredacteur van de Norddeutsche Rundfunk.
En uiteindelijk werd hij als historicus en gevierd auteur de ; ;ambteloze geleerde ; ; die hij vanaf zijn 15e altijd al wou worden.
In zijn conclusies beklemtoonde Fest zijn afkeer voor nationaalsocialisme en communisme, evenals zijn ; ;politiek wantrouwen ; ; tegen ; ;warrige en moreel arrogante ideologische pretenties ; ;.
Een echte autobiografie werd het niet, maar in dit aan zijn ouders opgedragen boek heeft Joachim Fest zijn talent van geschiedschrijver en zijn gevoelens van dankbare zoon hartverwarmend vervlecht.

Hitlers Prestatie      Haffner Sebastian      Duitse geschiedenis

Sebastian Haffner, een gerenommeerd Duits journalist en politiek commentator, verwierf in 1978 wereldvermaardheid met zijn Kanttekeningen bij Hitler.
Achter die bescheiden titel gaat een originele en moedige biografie schuil.
Dat blijkt meteen uit de inhoudstafel: 'Leven, Prestaties, Successen, Vergissingen, Fouten, Misdrijven, Verraad'.
Prestaties en successen van Hitler? Ongehoord! En dan dat onderscheid tussen 'vergissing', 'fout', 'misdrijf' - was niet alles wat Hitler deed misdadig?!

Haffner veegt de vloer aan met demonisering en clichés.
Alles wat Hitler gedacht of gedaan heeft taboe verklaren, is onzinnig, 'twee maal twee blijft vier, ook al zou Hitler dat hebben beaamd'.
Het is bijvoorbeeld een waarheid als een koe dat er verschillende rassen bestaan, wie dat woord na Hitler niet meer in de mond wil nemen zal een synoniem moeten bedenken.

Haffner hangt een historiserend beeld op; de Führer zoals ervaren in zijn tijd, onder meer door Haffner zelf.
Die werd in de beginfase even meegesleept door het nazi-regime, maar ontkwam in 1938 met zijn joodse vriendin naar EngelanD. Vanuit die betrokkenheid en dat buitenstaanderschap (hij keerde pas midden jaren vijftig naar Duitsland terug) oordeelt hi J. En dat leverde een intellectueel prikkelend boek op, vol boude beweringen, controversiële en uitdagende stellingen.
Een politieke biografie, want over het individu Hitler valt niets te vertellen, zijn leven ontbeerde 'alles wat een mensenleven normaliter betekenis, warmte en waarde verleent'.

Hitlers grootse prestaties? Het Wirtschaftswunder, in drie jaar tijd was het enorme werkloosheidsprobleem van de baan.
Even sensationeel en onverwacht was de herbewapening van Duitsland, in 1938 had het het sterkste leger van EuropA. En in minder dan tien jaar tijd wist de Führer bijna het hele volk achter zich te scharen; niet als nazi's maar als aanhangers, Führergelovigen.
Dat Hitler zijn politieke tegenstanders de mond snoerde met geweld en terreur, vermeldt Haffner slechts terloops, tussen haakjes.
Ook het eigentijds perspectief heeft zo zijn beperkingen.

Hitler was een 'buitengewoon daadkrachtig, inventief en efficiënt leider' maar als staatsman bakte hij er niets van.
Al zijn prestaties waren van korte duur en alle successen werden behaald op 'tegenstanders die niet in staat of die niet bereid waren om werkelijk verzet te bieden', Hitler overwon alleen 'wat toch al verloren was'.
De Weimarrepubliek bijvoorbeeld, stond op instorten toen Hitler als politicus op het toneel verscheen.
De man wierp maar 'omver wat al viel, doodde slechts wat al stervende was', al moet erkend dat hij daarvoor een onfeilbaar instinct haD.

Haffner nam als een der eersten de moeite om Hitlers politieke wereldbeschouwing te bestuderen.
De Führer bleek geen raszuiver opportunist te zijn, maar iemand die halsstarrig vasthield aan zijn politieke ideologie en strategie zoals uiteengezet in Mein Kampf (1924-26).
Rassen (of volken), niet staten, zijn de dragers van historische gebeurtenissen.
Rassen bestrijden elkaar omdat de levensruimte beperkt is; oorlog is een natuurlijk fenomeen.
Het Duitse Lebensraum ligt in het oosten, moet op Rusland veroverd worden.
Dat alles doordrenkt met Hitlers paranoïde antisemitisme: de joden zijn op wereldheerschappij uit en moeten dus vernietigd worden.

Voor Hitler was de staat geen ordesysteem om burgers te beveiligen en te beschermen, geen middel tot vrede, maar een oorlogsmachine.
Oorlog was geen uitzonderingstoestand, afgerond door vrede, maar de norm.
Bij elke nieuwe overwinning dacht hij meteen aan de volgende campagne of oorlog.
De in 1938 in München gesloten overeenkomst, waarbij Engeland en Frankrijk omwille van de lieve vrede instemden met de verdeling van Tsjecho-Slowakije, iets wat vriend en vijand als 'een fabuleuze triomf van Hitler' zagen, ervoer hijzelf bijna als een nederlaag.
Oorlog wou hij, geen vrede.

Ook in de zomer van 1940, toen Frankrijk verslagen was, gaf Hitler de kans uit handen om de hegemonie van Duitsland over een groot deel van Europa te vestigen.
In plaats van vrede te stichten, zette hij alles op het spel door 'de verovering en bezetting van Europa, wat zich laat vergelijken met de kwaadaardige verkrachting van een volkomen gewillige vrouw'.
Hadden we toen maar, verzucht Haffner, een Bismarck gehad! Maar Hitler, die dacht maar aan één ding, Rusland veroveren, waarmee hij zijn bijna complete overwinning omboog tot een onvermijdelijke nederlaag.

Een nederlaag die Hitler, dixit Haffner, hardnekkig nastreefde toen hij eind 1941 doorkreeg dat hij zijn primaire doel, Duitse heerschappij over Europa, niet zou bereiken.
Van dan af legde hij zich toe op dat andere, lang voordien geplande doel, de jodenuitroeiing.
Dit is een meer dan betwistbare stelling.
Hitler wou de joden kwijt, dwong honderdduizenden tot emigratie (tot overleven, zo men wil); pas toen dat niet meer lukte, onder meer omdat niemand nog joden wou opnemen, ging hij, gedekt door de oorlog, over tot genocide.
En die begon niet, zoals Haffner stelt, begin 1942 omdat de campagne in Rusland mislukte, maar een half jaar eerder, mét de inval in RuslanD.

Kanttekeningen is een briljant essay maar er staan manifeste onjuistheden in, zeker wat de massamoorden op geesteszieken, joden en zigeuners betreft.
Haffner intentionaliseerde al te zeer en overschatte de rol van Hitler.
Dat deed hij in reactie op de toenmalige geschiedschrijving over het nationaal-socialisme; die spitste alle aandacht toe op sociale structuren ten koste van individuen.
Haffner daarentegen beklemtoonde de invloed van 'grote mannen' op het verloop van de geschiedenis.
De 'wereld van vandaag is ook het werk van Hitler'; zonder zijn fouten zouden Duitsland en Europa niet opgesplitst zijn.
Klopt, maar of ook de dekolonisatie aan Hitler moet worden toegeschreven, en of er 'zonder Hitler geen Israël' zou geweest zijn, dat is toch zeer de vraag.

Wel zeker is het verraad van Hitler.
Toen zijn uitverkoren volk niet 'sterk en offerbereid genoeg bleek om zijn eigen bloed voor zijn bestaan in te zetten', wou hij alle Duitsers dood; 'als een opvliegende, ontgoochelde renstalbezitter die zijn beste paard laat doodranselen omdat het de derby niet heeft kunnen winnen'.

Haffner analyseert scherp en meedogenloos.
Natuurlijk haalde Hitler successen en prestaties.
De economische opleving, de quasi volledige tewerkstelling, de verwerping van het Verdrag van Versailles, de herbewapening van Duitsland, de uitbreiding tot het zogenaamde Groot-Duitse rijk en later zijn militaire overwinningen waarvan de overrompeling van Frankrijk allicht de meest spectaculaire was.
Maar waartoe dienden al die successen en prestaties? Wat was Hitlers doel? Wat brachten ze de Duitsers behoudens zelfvertrouwen en nationalistische trots op? Sommigen nostalgici stellen dat Hitler de fout maakte door zijn winst niet te incasseren in 1938 (nog voor hij één oorlogsdaad had gesteld) of in 1940 (na de verovering van Frankrijk).
Zou hij dan niet geëerd zijn geworden als een van de grootste militaire en politieke leiders uit de Europese geschiedenis? Haffner verwerpt die hypothese.
Hitler had in die relatief korte periode immers de fundamenten van de rechtstaat ondergraven.
Hij schafte de grondwet af, hij was de abolute heerser en er bestond geen enkele regeling voor zijn opvolging.
Een mogelijke dood in 1938 had alleen de door hem geschapen chaos in de staatsstructuur geopenbaarD. Dit is het grote verschil met bv.
Napoleon die een wetgeving, een schoolsysteem en een goed georganiseerde staatsindeling naliet.

Belangrijker waren aldus zijn vergissingen, fouten en tenslotte zijn verraaD. Hitlers ideeënwereld was het sociaal-darwinisme in zijn meest vulgaire vorm waarbij de strijd tussen rassen of volkeren uiteindelijk zou bepalen wie de wereldheerschappij waardig was.
Daarbij kantte hij zich tegen alles dat daarvan afweek of tegen in ging.
Zoals het pacifisme, het internationalisme, het kapitalisme, het communisme, de democratie en het parlementarisme.
Allemaal zaken die de staat verzwakten en vernietigden en in Hitlers gedachtengang bedacht werden door de joden.
De joden, dat volk zonder staat, verstoorden juist de strijd om levensruimte die Hitler voor ogen haD. Zij wilden zelf 'hun eigen verdorven wereldheerschappij veilig stellen'.
; ;Om die reden moesten ze weg, helemaal weg, de wereld uit, niet bijvoorbeeld alleen uit Duitsland: ze moesten worden 'verwijderd' (…) Men moet hun ook geen uitweg gunnen.
Als ze afstand nemen van hun religie, betekent dat helemaal niets, aangezien ze geen geloofsgemeenschap maar een ras zijn; en als ze zelfs aan hun ras proberen te ontkomen door zich met 'Ariërs' te mengen, dan is dat nog erger, want daarmee degraderen ze het 'Arische' ras en maken het betreffende volk onbekwaam voor zijn noodzakelijke levensstrijD. ;

In Hitlers wereldbeeld zou Duitsland heersen over Europa en Rusland en daarmee ook over grote delen van Afrika en Azië.
Met minder was hij niet tevreden.
Daarin past zijn houding van 1940 na de overwinning op Frankrijk.
In plaats van dan een voor Duitsland voordelige vrede af te dwingen en aldus de Duitse hegemonie in Europa voor decennia lang vast te leggen wou hij meer.
Niet Engeland interesseerde hem, maar de onderwerping van RuslanD. Aanvankelijk verliep de 'Operatie Barbarossa' succesvol maar eind november 1941 voelde Hitler al intuïtief aan dat hij het niet zou halen.
Tegenover twee buitenlandse gasten verklaarde hij toen op 27 november 1941 het volgende: ; ;Als het Duitse volk ooit niet meer sterk en offerbereid genoeg is om zijn eigen bloed voor zijn bestaan in te zetten, dan moet het ten onder gaan en door een andere, sterkere macht worden vernietigd … Ik zal dan geen traan laten om het Duitse volk.
;

Hier ligt het ultieme verraad van Hitler ten aanzien van de Duitsers zelf.
Hij kon niet meer overwinnen en besloot aldus iedereen in zijn val mee te slepen.
Daarin passen al zijn - op het eerste zicht onlogische - beslissingen.
Zoals zijn (vanuit militair oogpunt volslagen zinloze) oorlogsverklaring tegen de Verenigde Staten op 11 december 1942, zijn weigering op 12 december 1942 om het ingesloten Zesde Leger bij Stalingrad te laten 'uitbreken', de uitschakeling van al wie aanstuurde op een overgave tijdens de 'Aktion Gewitter' op 22 augustus 1944 (waarbij 5.
000 vermeende coupleden werden opgepakt en grotendeels vermoord), het waanzinnige Ardennenoffensief in december 1944, het 'Nero-bevel' van 19 maart 1945 met de opdracht om alle Duitse basisinfrastructuur te vernietigen, de inzet van de allerjongste Hitlerjugend in de verdediging van Berlijn, zijn veroordelingen en degradaties van zijn vroegere medestanders in de laatste dagen van zijn leven, en tenslotte zijn zelfmoord (en moord op Eva Braun?) op 30 april 1945.

Het enige wat hem vanaf de Russische tegenaanval van 5 december 1942 nog interesseert is een langgerekte, vertragende strijD. Hij die vroeger nooit tijd had, vocht nu voor tijD. Tijd om de joden uit te moorden.
Hier ligt een ander soort misdaden waarvoor Hitler verantwoordelijk is.
Voordien al het bevel van 1 september 1939 (de dag waarop de Tweede Wereldoorlog begon) tot het massaal doden van mentaal en fysiek gehandicapten onder de codenaam T4.
Eveneens in september 1939 begon de vernietiging van de zigeuners (naar schatting 500.
000).
De moord op de leidende Polen vanaf oktober 1939 (in totaal 3 miljoen, de Poolse joden niet meegerekend).
De moord op miljoenen Russische soldaten maar ook op burgers door de beruchte Einsatzgruppen (tot april 1942 al meer dan 560.
000 moorden, daarna werden geen gegevens meer bijgehouden).
Sinds medio 1941 werden ook de joden opgepakt, doodgeschoten en in massagraven gegooiD. Op 20 januari 1942 (enkele weken na de ommekeer in de krijgskansen) werd op de Wannsee-conferentie besloten tot het ultieme doel: de liquidatie van alle joden in de door Duitsland gecontroleerde gebieden.
Samen met de vertragingsstrijd werden de gaskamers gebouwD. Eerst in Majdanek, Chelmno, Belzec, Sobibor en Treblinka, daarna in Auschwitz-Birkenau met miljoenen doden tot gevolg.
Al deze moorden zijn geen oorlogshandelingen maar aanslagen op de mens zelf.
Aanslagen op joden, zigeuners, Polen, Russen en tal van andere nationaliteiten.
Maar uiteindelijk ook aanslagen op zijn eigen volk dat hem zo blindelings was gevolgD.

Haffner haalt Hitler definitief van zijn sokkel.
Bladzijde na bladzijde vernietigt hij de laatste resten van halfslachtige bewondering die nog voor deze weerzinwekkende figuur zou kunnen bestaan (en blijkbaar in leven wordt gehouden door neonazi's).
Zelf stelde Haffner, die in 1999 overleed, dat het niet goed is dat de herinnering aan Hitler door de oudere Duitsers is verdrongen en dat de meeste jongeren helemaal niets meer van hem weten.
Daardoor ontstaan immers kansen tot mythevorming en revisionisme.
In zijn boek keert hij zich dan ook af van de linkse sociaal-kritische benadering van het nazisme als een ontaarding van het kapitalisme.
Hij verwijt de linkse intellectuelen met hun marxistische fascisme-theorie ideologische blindheid (iets waar ook Sartre aan leed).
Meer nog, hij ziet juist gelijkenissen tussen het Derde Rijk en de voormalige DDR.
Zowel het fascisme als het DDR-regime willen het leven van de mens collectief organiseren en hem tot een 'socialistische' levenswijze aanzetten.
Zie naar gelijklopende organisaties als de 'Hitlerjugend' en de 'Frei Deutsche Jugend', de 'Deutsche Frauenshaft' en de 'Demokratischer Frauenbond', de 'Kraft durch Freude' en de 'Schönheit der Arbeit'.
Met dezelfde bezigheden: gezamelijk wandelen, marcheren, kamperen, zingen, turnen en schieten.
Voor Haffner streefden ze beiden naar de 'socialisering' van de mens en keerden ze zich beiden tegen het individualisme en de vrijheid van het individu.

Dit boek is misschien teveel gericht op Hitler zelf.
Het kan de indruk wekken dat hij en hij alleen verantwoordelijk was.
Daarom verdient het aanbeveling om ook Haffners andere werk Het verhaal van een Duitser te lezen.
Daarin heeft hij het over de wilszwakte, de lafheid en de slappe knieën van de Duitsers die mee mogelijk maakten wat nooit had mogen gebeuren (een boek dat verplichte lectuur zou moeten zijn voor al wie de onzalige en idiote gedachte koestert om het 'cordon sanitaire' te doorbreken en het Vlaams Blok door machtsdeelname af te zwakken, nvdv).
Maar de kracht van de Kanttekeningen is dat het Hitler heeft teruggebracht tot zijn ware betekenis: die van een massamoordenaar en een verrader van zijn eigen volk.

Pal achter Hitler      Gellatey Robert      Duitse geschiedenis

Hierin toont de schrijver aan de hand van uitgebreid onderzoek in Duitse kranten en archieven aan, dat het Duitse volk in de jaren-dertig niet alleen goed op de hoogte was van de moorddadige praktijken van de nazi’s, maar ook dat veel Duitsers actief deelnamen aan de uitvoering ervan.
De gehele Duitse samenleving werd doordrongen van het nazisme en vrijwel iedere Duitser werd via kranten, radio en diverse manifestaties goed geïnformeerd over welke veranderingen zich vanaf 1933 in Duitsland afspeelden.

Het Keerpunt      Schröter H.
      Duitse geschiedenis

De tweede wereldoorlog is rijk aan geweldige gebeurtenissen.

Wie   herinnert   zich   niet   namen   als   Warschau,   Rotterdam, Doinkerken, Slag om Engeland, Pearl Harbour, Singapore, Midway, Alamein,   Tunis,   de   grote   invasie,   het   Ardennenoffensief, Hiroshima en nog zo veel meer.

Maar geen van die gebeurtenissen spreekt wellicht toch zo tot de verbeelding als de naam Stalingrad ; ;.

Over geen strijdtoneel is wellicht zoveel geschreven als over StalingraD.

Hoe zou het ook anders kunnen?

Niet alleen is dat het geval, omdat er bij Stalingrad aan weerszijden van de frontlijn zulke ontzettend zware verliezen zijn geleden en zo schrikkelijk veel leed werd doorstaan; ook niet alleen, omdat Staiingrad het begin van het einde van Hitlers rijk inluidde, maar bovenal, omdat Stalingrad een vurig teken aan de wand ; ; is ge-worden voor allen, die op een of andere wijze hebben geloofd, of er -ondanks alles - nog in geloven.

Stalingrad toont ons, dat de dictatuur de mens onherroepelijk naar de ondergang voert.

Dictatuur betekent oorlog, ellende, vernietiging.

In de dictatuur telt de mens als zodanig niet mee.

In de dictatuur is de mens slechts een stuk materiaal in handen van de staatsalmacht.
De dictator beveelt, de rest sterft!

Dit schrikbeeld toont ons het boek van Heinz Schröter.
Een schrikbeeld, waarvan Goebbels - toen hij het op zjjn last door Schröter samengestelde verslag van de strijd om Stalingrad onder ogen kreeg - zodanig schrok, dat hij de publikatie ervan verbood en elk documenten probeerde te vernietigen.

De waarheid was hem te erg.

Dit verslag, dit boek, was niet het heldenepos, waarvan de voormalige machthebbers van het - eveneens voormalige - Derde Rijk, droomden.
Dit boek was de koele, nuchtere waarheid en niets dan die waarheiD. In die waarheid werd de propaganda-minister geconfronteerd met de geesten, die hij had opgeroepen en hij was er doodsbang voor.

Dit boek van Schröter is de waarheid, de naakte waarheiD. Niets wordt erin goedgepraat, niets wordt verzwegen, er zit geen vals pathos in, het is de werkelijkheid in al zijn verschrikkelijke hardheiD.

Het heeft geen zin om te pogen een kort overzicht van dit werk te gevcn, dat is zelfs onmogelijk, zonder de inhoud geweld aan te doen.

Men moet het lezen en herlezen, om doordrongen te worden van het ontzagwekkende, wat zich daar bij Stalingrad heeft afgespeeld, in het groot en in het klein.

Daar streed en stierf de Duitse soldaat, opgeofferd aan de waanzin-idee van een aantal erbarmelijke creaturen, die hun misdadige politieke doeleinden ten koste van alles en iedereen poogden te verwezenlijken.

Dat toont ons Heinz Schröter in zijn boek, dat - in tegenstelling met zoveel andere oorlogsboeken - uitmunt door objectiviteit en toch ontroert door zijn diepe bewogenheid, omdat dit boek ons de strijd in de hel van Stalingrad van 76 dagen en nachten, uur voor uur laat zien en doorvoelen, niet alleen van bovenaf - van de zijde der commandanten en staven -, maar óók van onderaf, van de soldaat in zijn schuttersput in voorste lijn.

Dit boek stelt de mens ; ; centraal, juist het tegendeel van wat de dictatuur wil en doet.

Daarom is Heinz Schröters werk een ; ;document humain ; ; van de hoogste orde, dat juist daardoor zulk een bijzondere betekenis heeft.

Daarom is dit boek  meer dan alle andere oorlogsboeken  één geweldige waarschuwing tegen de waanzin van de alvernietigende dictatuur en zijn verschrikkelijke consequenties daarvan.

Daarom moet dit boek gelezen en herlezen worden door allen, die als mens ; ; willen leven en werken.

De Duitse revolutie 1918-1919      Haffner Sebastian      Duitse geschiedenis

Wie spreekt over revoluties denkt onmiddellijk aan de Franse revolutie in 1789 en de Oktoberrevolutie in Rusland in 1917.
Minder bekend is evenwel de Duitse revolutie die in de nasleep van de Eerste Wereldoorlog plaatsgreep van november 1918 tot maart 1919.
De beperkte belangstelling hiervoor ligt wellicht in de turbulente en meer ophefmakende ontwikkelingen in het Duitsland van de jaren dertig die tot de opmars van Hitler en de Tweede Wereldoorlog hebben geleid en die in de geschiedenisboeken zowat alle aandacht trekken, maar ook in het feit dat deze revolutie volkomen mislukte.
Terwijl de revoluties in Frankrijk en Rusland zorgden voor een radicale politieke en maatschappelijke omwenteling die een volledige breuk betekenden met het verleden, leidde de revolutie in Duitsland uiteindelijk tot een behoud van de posities van de traditionele machthebbers.
Weliswaar moest de keizer in 1918, onder druk van een door de oorlog uitgeputte en ontgoochelde bevolking, wijken en plaats ruimen voor een republikeinse staatsvorm, maar de conservatieve krachten bleven op de achtergrond de touwtjes in handen houden.
Over deze merkwaardige gebeurtenis schreef de Duitse journalist Sebastian Haffner reeds in 1968 het boek Der Verrat.
Onlangs verscheen de Nederlandstalige versie onder de titel De Duitse revolutie en nu reeds kunnen we stellen dat dit boek, van de auteur van andere ophefmakende boeken als Kanttekeningen bij Hitler en Het verhaal van een Duitser, het meest controversiële is.

Sebastian Haffner maakt korte metten met de mythe van een door de sociaal-democraten gewilde revolutie en de vermeende impact van de toenmalige communisten als Karl Liebknecht en Rosa Luxemburg hierbi J. Wat in werkelijkheid gebeurde was een cynisch machtsspel waarin de legerleiding, de sociaal-democratische partij en conservatieve groepen onder één hoed speelden.
Waarbij ze het revolutionaire ongenoegen bij de Duitsers opvingen, een korte tijd zuurstof gaven om het nadien bloedig te onderdrukken.

Toen de situatie aan het westelijk front eind september 1918 catastrofaal werd, stelde generaal Ludendorff een algemene capitulatie voor.
Om de verantwoordelijkheid voor de nederlaag niet zelf te moeten nemen stelde hij voor dat een nieuwe, met sociaal democraten uitgebreide regering dit zou mededelen en uitvoeren.
Daarbij moest ook de keizer opgeofferd worden om de volksopstand niet uit de hand te laten lopen.
De sociaal-democratische partijleider Friedrich Ebert ging akkoord en werkte vanaf dan volop mee aan een plan dat tot doel had de oude machtsstructuren te behouden en Duitsland te behoeden voor een revolutionaire omwenteling.

Ebert beleedt die revolutie eerst met woorden.
Het begon met muitende marinesoldaten die in opstand kwamen tegen hun officieren, waarna mensen in gans het land op straat kwamen en een systeem van arbeiders- en soldatenraden eisten.
De betogers wilden niet zozeer een uit Rusland geïmporteerde revolutie, maar wel een sociaal-democratische omwenteling.
In Munchen werd een ‘Radenrepubliek’ uitgeroepen onder leiding van Kurt Eisner.
Op een volksvergadering in Berlijn werd een nieuwe rijksregering goedgekeurd die zich voortaan ‘raad van volksafgevaardigden’ moest noemen met Ebert als ‘volkscommissaris’.

De arbeiders streefden daarbij vooral naar eenheid binnen de socialistische gelederen en keerden zich af tegen al wie met avonturistische ideeën op de proppen kwam.
Op de voorkaft van het boek staat een aangrijpende foto van enkele slecht bewapende burgers en soldaten die een bordje ‘Brüder! Nicht schiessen!’ dragen.
Het bordje zegt in drie woorden hoe de sfeer toen was: die van een enorm solidair en vastbesloten volk dat de Wilhelminische machthebbers en al die reactionaire acolieten die haar in die vreselijke oorlog hadden gestort ten gronde wou richten.
Als hun leider kozen ze daarvoor als vanzelfsprekend voor de voorzitter van de SPD.

Maar in feite gruwde Ebert van de revolutie en werkte hij al van in het begin actief mee aan de contrarevolutie.
Omdat het reguliere leger uiteengevallen was deed hij daarvoor een beroep op ‘vrijkorpsen’ die onder leiding van gewezen officieren overal uit de grond schoten.
De nieuwe vijand werd op slag uiterst links die verantwoordelijk werd gesteld voor het gebrek aan orde en tucht.
Karl Liebknecht en Rosa Luxemburg, leiders van de slecht georganiseerde Spartakusbond, werden op 15 januari 1919 door rechts-extremistische Freikorps-leden opgepakt en vermoorD. Van januari tot mei 1919 woedde een bloedige burgeroorlog waarbij de regering onder leiding van Ebert de kant van de conservatieven en de vroegere legerleiding koos en de vrijkorpsen liet begaan.
Een sociaal-democratische regering voerde in feite oorlog tegen de arbeidersklasse.

Ondanks al die meegaandheid van de sociaal-democraten volgde een militaire staatsgreep uitgaande van vrijkorpsen die zich in weerwil van het Verdrag van Versailles weigerden te ontbinden.
Rijkskanselier Ebert deed nog éénmaal een beroep op de socialistische massa’s en riep een algemene staking uit.
Het succes van die staking toonde aan dat een radicale omwenteling in Duitsland reeël was.
Door het protest mislukte weliswaar de staatsgreep maar voor de tweede maal verried de SPD de revolutie en koos het opnieuw de kant van de conservatieve partijen.
De regering zette aan tot de onderdrukking van de communisten en andere onafhankelijke linksen.
Daarbij aarzelde Ebert niet, aldus Haffner, om “de meest extreme aanhangers van de militante contrarevolutie, de vijanden van de burgerlijke democratie, ja, zijn eigen vijanden, de voorlopers van het fascisme in Duitsland, te bewapenen en tegen zijn argeloze volgelingen te mobiliseren.
” Deze vrijkorpsen zouden in de toekomst trouwens een belangrijke rol spelen bij de opmars van Adolf Hitler.
Er volgde een periode van geweld waarbij linkse tegenstanders van het bewind massaal werden opgesloten.

Toen het vredesverdrag van Versailles van kracht werd, volgde evenwel de dolkstoot.
Conservatief en rechts Duitsland stelde dat de sociaal-democratische regering van Ebert het land had uitverkocht en te schande gemaakt.
Militairen als Hindenburg en Ludendorff verkondigden openlijk de stelling ‘dat de sociaal-democratische revolutie schuld droeg aan de Duitse nederlaag’.
Bij de verkiezingen van juni 1920 verloren de sociaal-democraten meer dan de helft van hun aanhangers.
Daarna volgden, tot het einde van de Republiek van Weimar, burgerlijke coalities en een voortdurende afkalving van het vertrouwen van de Duitsers in het parlementaire systeem, iets waar Adolf Hitler en zijn nationaal-socialistische partij wel bij vaarden.
In zijn nawoord schrijft een emotionele Haffner dat Duitsland nog steeds lijdt aan de verraden revolutie van 1918.
De oorspronkelijke titel van het boek in het Duits Der Verrat is trouwens veelzeggender dan de Nederlandse titel.
Tegelijk is de Duitse revolutie en haar onderdrukking door diegenen die zij tijdelijk aan de macht bracht, vrijwel volledig verdwenen uit het Duitse historische bewustzijn.
Met dit boek wou Haffner de herinnering aan die heldhaftige opstand van het Duitse volk opnieuw leven inblazen.

Het boek wordt afgesloten met een portret van Sebastian Haffner door de Nederlandse historicus Ronald Havenaar.
Hij nuanceert een aantal scherpe conclusies die in het boek voorkomen.
Zo schrijft hij: “de sociaal-democratische vrees voor een wanorde die de weg vrijmaakte naar een radicalisering in dictatoriale richting, was reëler dan Haffner in zijn boek lijkt te willen toegeven.
” Daarbij mag ook niet vergeten worden dat men in gans het Westen met angst keek naar de bolsjewistische revolutie in Rusland die in die periode anarchistische toestanden met zich meebracht.
Havenaar hekelt Haffners’ zwart-wit voorstelling tussen de verachterlijke sociaal-democratie enerzijds en de heldhaftige ‘massa’s’ anderzijds en noemt de auteur zelfs een tikje naïef als hij schrijft dat die massa slechts democratie wilde.
In feite wilde men een soort ‘proletarische democratie’ of ‘radendictatuur’.
Het onderwerp van dit boek is volgens Haffner een van de belangrijkste in de Duitse geschiedenis, maar tegelijk een van minst gekende.
Zijn boek maakt alvast veel duidelijk over de onvoorstelbaar snelle opkomst van het nationaal-socialisme in DuitslanD. Door de vrijgeleide en zelfs steun aan de vrijkorpsen door de SPD, door de radicale onderdrukking van uiterst links en door de gretigheid waarmee linkse partijen en politici deel wilden hebben aan de macht.
Maar ook en nog belangrijker aldus Haffner, was het breken van de strijdvaardigheid van de arbeiders in de jaren 1918 en 1919, iets wat vijftien jaar later bij de opkomst van Hitler later pijnlijk duidelijk werD.

De welwillenden      Littell Jonathan      Duitse geschiedenis

Ga direct naar de content

Jonathan Littell maakt de lezer medeplichtig

 

De verteller is een dandy-achtige nazi - en een volstrekte egoïst.

Toen ’De Welwillenden’ in Frankrijk verscheen, werd deze kolossale roman – die het woord geeft aan een overtuigde nazi - bejubeld én verguisD. Ger Leppers weerspreekt de critici.

Het is misschien wat voor de hand liggend en zelfs flauw om van een oorlogsroman te zeggen dat die is ingeslagen als een bom, maar in het geval van het boek waarmee de bijna veertigjarige Jonathan Littell zijn intrede deed in de Franse letteren, is het moeilijk een passender beeld te vinden.

’De Welwillenden’, een goede duizend pagina's dik, verscheen in de late zomer van 2006, en werd juichend ontvangen.
Datzelfde jaar nog werd het boek bekroond met twee van de belangrijkste Franse literaire prijzen: de Prix Goncourt en de Grand Prix du roman de l'Académie Française.
Er werd ruim een miljoen exemplaren van verkocht, en de vertaalrechten vonden alom gretig aftrek.
Maar, hoe overrompelend goed ’De Welwillenden’ ook is, geheel unaniem was de lof niet.

Dat is te wijten aan het onderwerp.
Honderden bladzijden lang wordt de lezer in vertrouwen genomen door de verteller, dr.
Max Aue, een voormalige SS-officier, die zonder veel consideratie met de lezer in detail verhaalt over zijn gruwelijke belevenissen aan het Oostfront, over zijn deelname aan de slachting van de Joden bij Babi Jar, aan de gevechten in de door Russische troepen omsingelde Kessel bij Stalingrad, zijn belevenissen in de Berlijnse oorlogsadministratie, waar hij onder meer Adolf Eichmann van nabij meemaakte en opklom tot vertrouweling van Heinrich Himmler, over inspectiebezoeken aan het kamp te Auschwitz, en tenslotte over de finale, gruwelijke ineenstorting van het Derde Rijk.

Dat de lezer door uitgerekend dit personage aan het begin van het boek wordt aangesproken met het woord ’mensenbroeders’, en daarmee tot zijn gelijke en tot op zekere hoogte zelfs bondgenoot wordt verklaard, maakt dat je je als lezer vanaf het begin van het boek in een ongemakkelijke positie ten opzichte van deze verteller gemanoeuvreerd ziet.

Natuurlijk, er zijn legio boeken gevuld met de belevenissen van SS’ers.
Bij ons baarde in de jaren zestig de onthullende documentaire ’de ss’ers’ van Armando en Sleutelaar veel opzien.
Een achttal voormalige leden vertelden in dat boek over hun belevenissen bij de SS, en - interessanter - over hun beweegredenen om zich bij die beweging aan te sluiten.
Het boek werd hier en daar uiterst zuinig onthaald, maar uiteindelijk toch erkend als een belangrijk document.
Met een roman ligt dat in zekere zin anders: een roman is uiteindelijk toch een verzonnen verhaal, en daarmee in zeker opzicht frivoler van karakter dan pure geschiedschrijving.

Onder meer voor Jacques Lanzmann, maker van de beroemde holocaust-documentaire ’Shoah’ uit 1985, was dat een van de redenen om het boek af te wijzen.
Ook enkele universitaire historici, onder wie Christian Ingrao en Edouard Husson, meenden dat Littell zich in zijn boek te ver van de historische werkelijkheid had verwijderd, en oordeelden dat hij op ongepaste wijze het woord had gegeven aan een soort nazi-dandy die ’in het echt’ nooit zou hebben kunnen bestaan.

Maar daarmee gaan deze historici toch voorbij aan het bijzondere dat literatuur aan de geschiedenis kan toevoegen.
En dat is, in dit geval, heel veel.
Een schrijver moet niet antwoorden, maar vragen stellen.
En niet streven naar een objectief beeld, voor zover dat al bestaat en te verwezenlijken is, maar interpreteren, belichten vanuit een bepaald perspectief, mogelijkheden laten zien.

Overigens heeft Littell zijn huiswerk wel degelijk grondig gedaan: vijf jaar lang heeft hij honderden boeken en documenten doorgeploegD. Zijn bevindingen zijn naadloos in het verhaal verwerkt, en het is vaak moeilijk te zeggen waar de geschiedenis overgaat in de roman.

Tegelijkertijd heeft Littell het waagstuk volbracht om zijn vaak gruwelijke verhaal vol te stoppen met tientallen grapjes.
Soms ietwat erudiete, zoals wanneer er uit Berlijn partituren van Rameau en Couperin naar het front worden gestuurd door een zekere dr.
Lulley (een naam die wel erg veel gelijkenis vertoont met die van hun voornaamste rivaal aan het hof van de Zonnekoning, Lully).

Op andere momenten zijn de verwijzingen ontleend aan de volkscultuur, en op het banale af.
Wanneer de moeder en stiefvader van Aue vermoord zijn, krijgt de hoofdpersoon te pas en te onpas bezoek van twee detectives die sprekend lijken op het illustere duo Jansen en Janssen uit Kuifje.
En een van de meest sinistere figuren uit het hele boek, de invalide dr.
Mandelbrod, is onmiskenbaar geïspireerd op Mother, het hoofd van de Britse geheime dienst uit de in Frankrijk nog steeds mateloos populaire televisieserie ’De Wrekers’.
Wie dat gezocht lijkt, verwijs ik graag naar de in 2007 verschenen studie van Marc Lemonnier, ’Les Bienveillantes décryptées’, een meeslepend overzicht van de bronnen waaruit Littell voor zijn roman putte.

Maken die luchthartige verwijzingen ’De Welwillenden’ tot een ongepast frivool boek? Ik ben zo vrij te denken van niet.
Ze geven enige lucht in het verhaal, een moment van verlichting waar de lezer, geconfronteerd met Littells grandioze, kraakheldere beschrijvingen van de ergste gruwelen, bij tijd en wijle dringend om verlegen zit.

Want het moet gezegd: Jonathan Littell is een begenadigd schrijver, en alle belevenissen van Max Aue lees je ademloos uit.
Littell slaagt erin - en dat is ongetwijfeld voor sommigen het provocerende en verontrustende aan dit boek - je geheel mee te laten leven met iemand die niet bij voorbaat op je sympathie zou mogen rekenen: een overtuigde nazi, getekend door een incestueuze relatie met zijn tweelingzus Una, bij wie hij een tweeling verwekt, later homoseksueel geworden uit dépit, massamoordenaar van Joden en partizanen, de moordenaar van zijn eigen ouders, volstrekt egocentrisch, die op de laatste pagina van het boek ook nog eens de enige gruweldaad begaat waarvan je nog verwachtte dat hij er niet toe in staat was.
Maar Littell maakt ook duidelijk dat het hem, nog voorbij de gruwelen van het nazibewind, om universelere aspecten van het kwaad te doen is.
De losse verwijzingen die ik boven noemde, wijzen al op een zekere onthechtheid ten opzichte van de stof, maar vooral is er de titel: ’De Welwillenden’, een verwijzing naar de schikgodinnen die, in het antieke Griekenland, een belangrijke rol spelen bij de ondergang van het huis van Thebe, en de door Orestes begane moord op zijn moeder.

Littells onderwerp is weliswaar de naziterreur, maar meer nog gaat het hem om de hel die, zoals Max Aue ons doet begrijpen, in ieder van ons huist, en ook om zijn aandrang die eigen, particuliere hel draaglijker te maken door anderen ermee te besmetten, om de ander door bezoedeling tot medeplichtige te maken.

Jonathan Littell is er, mede daardoor, in geslaagd in zijn romandebuut iets te doen waar geen schilder toe in staat is: zijn tableau van het naziregime is tegelijkertijd inktzwart en voorzien van vele tinten grijs.

Eerst de feiten, dan de fictie’

Jonathan Littell over zijn schokkende oorlogsroman ‘De Welwillenden’

Vrijdag 21 november 2008 door Pieter Steinz

 

Jonathan Littell tijdens een persconferentie in Manosque, de Franse Provence, in september 2006 Foto AFP

‘Het perspectief van de beul is nog steeds een zwart gat, en daar ben ik ingesprongen’, zegt Jonathan Littell.
Zijn monumentale roman over een fanatieke nazi is nu als ‘De Welwillenden’ vertaalD.

De telefoon gaat drie keer over; in Barcelona wordt opgenomen met een kort ‘Oui’.
Ik noem mijn naam, Jonathan Littell bevestigt de zijne, en enkele seconden later klinkt aan zijn kant van de lijn muziek.
Een licht barokconcert – niet de meest voor de hand liggende soundtrack voor een gesprek over Les Bienveillantes, Littells roman over een overtuigde nazi in de Tweede Wereldoorlog.
Een opera van Wagner was logischer geweest, suggereer ik, meteen bedenkend dat de hoofdpersoon van Les Bienveillantes een barokliefhebber is en dat de hoofdstukken zijn genoemd naar delen van een partita van Bach.
En dus reageert Littell onmiddellijk: „Wagner en nazi’s, dat is zo’n cliché.
Bij een Vietnamfilm kun je aankomen met Die Walküre, maar in een boek over nazi’s is het zoiets als zout toevoegen aan zeewater.
In mijn roman heb ik juist niet geprobeerd om te herhalen wat de nazi’s met muziek deden.
Hún soundtrack bestond uit Wagner en Bruckner, de mijne is Bach.
”

De opgezette barok-cd (niet van Bach, maar van de Fransman Marin Marais) lijkt overigens nog een ander doel te hebben: als hij na een uur afloopt, is de stilte een hint dat Jonathan Littell het gesprek als voorbij beschouwt – zoals een horecabaas tegen sluitingstijd het licht aandoet.
Littell is niet dol op interviews, en hij heeft ter gelegenheid van de verschijning van De Welwillenden, zoals Les Bienveillantes in het Nederlands heet, pas na lang aandringen van De Arbeiderspers toegestemd in een telefoongesprek.
„Praten over je werk is iets voor politici, niet voor schrijvers”, zegt hi J. „Een interview wordt gegeven uit commerciële en niet uit artistieke noodzaak.
Mensen moeten boeken zo vrij mogelijk kunnen lezen, zonder dat de schrijver hun ideeën opdringt.
”

Het hoeft dus ook niet te verbazen dat Littell (New York, 1967) aanvankelijk schoorvoetend ingaat op vragen over De Welwillenden, dat twee jaar geleden de Prix Goncourt won en sindsdien meer dan een miljoen keer over de toonbank ging, in het Frans, het Spaans en het Duits.
Nog niet in het Engels, wat opmerkelijk is, aangezien Littell – als zoon van de joods-Amerikaanse spionagethrillerschrijver Robert Littell – perfect tweetalig is.
Zelf wilde hij het in elk geval niet vertalen: „Ik heb zes maanden geschreven aan het boek en vijf jaar besteed aan de voorbereiding.
Dat lijkt me genoeg.
”

De Welwillenden, dat schitterend vertaald werd door Jeanne Holierhoek en Janneke van der Meulen, is het verhaal van Maximilian Aue, een in Frankrijk wonende kantfabrikant met een verleden als hoge nazi in het Derde Rijk.
Beginnend met de omineuze woorden ‘Mensenbroeders, laat me u vertellen hoe het is gegaan’ vertelt hij hoe hij als wetenschappelijk lid van de Sicherheitsdienst, de inlichtingendienst van de SS, betrokken was bij de grootste gruwelen van de Tweede Wereldoorlog: de pogroms (‘Aktionen’) in de zuidelijke Sovjet-Unie anno 1941, de Slag bij Stalingrad, de vernietiging van de joden in Auschwitz, de deportatie van de Hongaarse joden in 1944, de bloedige anarchie van de laatste oorlogsmaanden en de Val van Berlijn in april 1945.
De vaart waarmee Aue vertelt – aus einem Guss, met een minimum aan alineascheidingen – en ook de bijna absurdistische humor van zijn avonturen maken dat de roman leest als de literaire pendant van films als Apocalypse Now en Der Untergang.

Aue is een verknipt figuur – verliefd op zijn tweelingzusje van wie hij als puber gescheiden werd, van de weeromstuit homoseksueel, schijnbaar schuldig aan moord op zijn moeder en haar man – maar hij wordt nooit zó onsympathiek of onbegrijpelijk dat je stopt met lezen.
‘Ik kan u garanderen dat er in elk geval geen greintje wroeging zal doorklinken’, schrijft hij op de eerste bladzij, maar hij maakt ook meteen duidelijk dat de hypocriete lezer – mon semblable, mon frère – ‘ook zou hebben gedaan wat ik deed’.
Morele vragen over eigen verantwoordelijkheid en de lijn tussen goed en kwaad vormen de inzet van De Welwillenden; maar het perspectief is dat van de beul, en niet – zoals in de meeste oorlogsliteratuur – dat van het slachtoffer.

Anderhalf jaar hadden de vertaalsters Holierhoek en Van der Meulen nodig om de roman Les Bienveillantes van de Amerikaanse Fransman Jonathan Littell in het Nederlands te vertalen.
Maar nu is het er, bijna duizend pagina’s dik: De Welwillenden.

Hoewel Jeanne Holierhoek en Janneke van der Meulen de laatste pagina’s vertaling afgelopen september al bij de uitgeverij afleverden, hebben ze zich nog steeds niet helemaal van het boek bevrijD. Gisteravond, bij de officiële presentatie van de Nederlandse vertaling van Jonathan Littells boek over de nazi Max Aue in boekhandel Broese in Utrecht, zei Holierhoek ‘nu af en toe nog de neiging te hebben in tranen uit te barsten’ als er over het boek werd gesproken.

Maarten van Buuren, hoogleraar Franse letterkunde, sprak in Broese over De Welwillenden als ‘absoluut het beste boek dat de afgelopen tien jaar is verschenen’.

Al voor het moment dat Les Bienveillantes in Frankrijk de prestigieuze Prix Goncourt won, verspreidde zich het gerucht dat er een ambitieus boek op komst was.
Volgens Van Buuren en de beide vertaalsters stuitte het kolossale werk in Europa eerst op een muur van scepsis, vóórdat het als meesterwerk werd omarmD. “Wie dacht die betrekkelijk jonge Amerikaan wel niet wie hij was”, zegt Van Buuren over de eerste reactie van Europese critici, “om ons in notabene een debuut iets te vertellen over de Holocaust? Die gaat zich grandioos vertillen, dachten velen.
”

In onder andere Frankrijk en Duitsland doken historici in de boeken om te achterhalen of Littell het in zijn boek wel overal wel aan het rechte eind eind had in zijn boek.
Zag dat huis van Eichmann er wel zo uit in die tijd? Zag Kiev er wel zo uit in de beginjaren van de Tweede Wereldoorlog? Droeg men zulke kleding?

Maximilien Aue, de hoofdpersoon van De Welwillenden, is weliswaar volledig fictief, maar Littell laat hem rondlopen in een wereld die historisch helemaal kloppend moest zijn.
Van Buuren: “Hier en daar is er door historici nog een miniem foutje gevonden, maar over de gehele linie klopt het allemaal.
”Van Buuren leest een aantal alinea’s uit De Welwillenden voor om aan te tonen hoe grondig Littell zich in zijn onderwerp heeft ingelezen.
Holierhoek: “Janneke en ik kregen tijdens het vertalen het idee dat zelfs de geschetste weersomstandigheden in het boek zich ook zo hebben voorgedaan.
Het boek heeft een ontzettend goed gedocumenteerde basis.
”

Holierhoek werd door De Arbeiderspers gevraagd het boek te vertalen.
Ze wist al snel dat ze niet alleen aan de reuzenklus wilde werken.
Van der Meulen en Holierhoek hadden bij eerdere gezamenlijke vertalingen “aan een half woord genoeg om elkaar te begrijpen”, vandaar dat besloten werd tot een duoklus.
Om de beurt werkten ze twintig pagina’s af, die ze vervolgens aan elkaar voorlegden.
Van der Meulen: “Het mag logisch klinken dat je met z’n tweeën twee keer zo snel vertaalt, maar dat is niet het geval.
Het gaat ongeveer anderhalf keer zo snel.
” Want dat er naarstig uitgekeken werd naar de vertaling is duidelijk.
Holierhoek en Van der Meulen werkten naar eigen zeggen “ontzettend hard” het afgelopen jaar, en de vertaling had er dan ook niet eerder kunnen zijn.

Toen er onduidelijkheid was over de bedoeling van Littells Franse woorden, zochten Holierhoek en Van der Meulen de in Barcelona woonachtige schrijver op.
Van der Meulen: “Toen bleek pas echt hoe enorm overdacht Littell dit boek heeft geschreven.
Er is geen woord dat er ‘zomaar’ staat.
Hij stond ons erg royaal te woord en legde uit waarom hij nooit twee keer achter elkaar hetzelfde woord gebruikte voor een werkwoord als ‘zeggen’.
In De Welwillenden vind je daarom in zin 1 bij wijze van spreken de constructie ‘zei hij’, in zin twee  is dat ‘sprak hij’, en daarna is het dan ‘maakte hij duidelijk’.
Dat is allemaal bewust gedaan om een bepaald effect teweeg te brengen.
We moesten dus net zo bewust met het Nederlands omgaan als hij met het Frans is omgesprongen.
”

In De Welwillenden stuit de lezer geregeld op diepgravende theoretische discussies over ondermeer ras, taal en schulD. Van der Meulen en Holierhoek moesten er een klein bibliotheekje op naslaan om gevoel te krijgen voor de materie.
Holierhoek: “Ik dacht dat ik al veel wist over die periode, maar nu ik me noodgedwongen door nog veel meer literatuur heb moeten heen worstelen weet ik dat mijn kennis voorheen beperkt is geweest.
”

De betrokkenheid van Littell bij de totstandkoming van de Nederlandse vertaling deed de vertalers goed, maar Holierhoek en Van der Meulen schrokken er ook van.
“Na een lange voorselectie heeft Litell een Amerikaanse uitgekozen om het boek in het Engels te vertalen.
Toen we bij hem thuis waren zagen we daar een paar vertaalde pagina's liggen, vól met correcties van Littell.
Hij had overal wat op aan te merken, wil de regie houden over het project en ervoor zorgen dat er geen woord verkeerd staat.
Ik ben blij dat Littell het Nederlands niet machtig is”, zegt Van der Meulen.

Had u niet hetzelfde gedaan?

Jonathan Littells debuut over een oorlogsbeul houdt de Fransen in een ijzeren greep

Vrijdag 3 november 2006 door Margot Dijkgraaf

Frankrijk is in de ban van de verpletterende oorlogsroman ‘Les bienveillantes’.
Die druist in tegen haast alle Franse literaire tradities.
Maar is het ook literatuur?

Jonathan Littell: Les bienveillantes.
GallimarD. 907 blz.
€ 25.
De vertaling komt in 2006 uit bij De Arbeiderspers.

Een pil van ruim 900 dichtbedrukte bladzijden en met een gewicht van meer dan een kilo beheerst dit jaar volledig de rentrée, de opening van het Franse boekenseizoen.
Les bienveillantes is de in het Frans geschreven debuutroman van een 39-jarige Amerikaan waarvan in de eerste maand na verschijnen al rond de 150.
000 exemplaren werden verkocht.
De auteur kon een half miljoen euro op zijn bankrekening bijschrijven.
Dit was nog voordat de rechten wereldwijd aan buitenlandse uitgeverijen werden verkocht en voor de uitreiking van de grote Franse literaire prijzen, waarvan hij inmiddels de Grand Prix de l’Académie française al in de wacht heeft gesleept.
Volgens velen kan ook de Prix Goncourt, waarvan de winnaar aanstaande maandag bekend wordt gemaakt, hem nauwelijks meer ontgaan.

Inderdaad is Les bienveillantes ((‘De welwillenden’) een verpletterend boek, en niet alleen in omvang en gewicht.
De verteller, Dr Maximilian Aue, is een oud-nazi die zeer gedetailleerd weergeeft hoe zijn leven eruit zag tussen 1941 en 1944, aan het Oostfront, in Rusland, Polen, later in Parijs en Berlijn.
‘Mensenbroeders, laat me u vertellen hoe het allemaal is gebeurd’, luidt de eerste zin van zijn inleiding.
Degenen die zich meteen van hem afkeren, houdt hij erbij: ‘U zult zien dat het ook u aangaat’.
Niets heeft meer waarde voor de man die ‘als een leeg mens, vol bitterheid en schaamte, als zand dat kraakt tussen je tanden’ uit de oorlog is gekomen.
Hij schrijft om te zien ‘of hij nog iets kan voelen, of hij nog kan lijden’ na alles wat hij, als eerzaam burger, in opdacht van zijn land, heeft moeten doen en doorstaan.
Schuldgevoel? Nee, hij is niet schuldiger dan wij, wij zijn niet beter dan hi J. Ook al heeft hij dan een cruciale rol gespeeld bij de Endlösung der Judenfrage, ook al hebben zijn kennis en handelen er actief toe bijgedragen dat er in die periode ‘13,04 joden per minuut’ vermoord konden worden – en wij niet.
Immers, betoogt Aue, als wij in zijn schoenen hadden gestaan, hadden wij hetzelfde gedaan.
Aue heeft inmiddels een andere naam aangenomen en woont in Frankrijk, het land waar hij een groot deel van zijn jeugd doorbracht, en is daar eigenaar van een kantfabriek.
Befehl ist Befehl, is de teneur van Aues pleidooi en Krieg ist Krieg, nietwaar.

Die oorlog, die dagelijkse aaneenschakeling van geweld, moord en verminking, gezien door de ogen van een Duitse beul is wat Littell ons honderden pagina’s lang voorschotelt.
Ontbeerde de Franse moderne literatuur vaak ‘het grote verhaal’, nu is het uitgerekend een Amerikaan die de grootste genocide uit de Europese 20ste eeuw in één kaft samenvat.
Kenmerkt de Franse literatuur zich doorgaans door een grote aandacht voor stijl en vernieuwing, nu is er een grote roman die zich daaraan onttrekt en zich plaatst in een Russische, naturalistisch- beschrijvende traditie vol semi-filosofische terzijdes en paginalange dialogen.
Littell is zo gedetailleerd in zijn beschrijvingen en tweespraken, dat de verwerking tot een televisiefeuilleton in, laten we zeggen, tweehonderd delen maar weinig aanpassing zou vergen.
Decor, personages, kleding, gezichtsuitdrukking – Littell heeft het allemaal heel precies opgeschreven.
Hoe de Russische jonge vrouw erbij lag in de sneeuw en een hond aan haar ontblote borst vrat, nadat het touw waarmee de Duitsers haar hadden opgeknoopt gebroken was; hoe duizenden argeloze Russische joden met hun schamele bezittingen naar de rand van een diepe kloof werden gedirigeerd om daar te worden doodgeschoten, zodat de kloof gevuld werd met hun deels nog levende lichamen; hoe joodse dorpsbewoners hun eigen graf moesten graven en stootten op de botten van degenen die door de Russische communisten op zelfde plek waren vermoord; hoe wanhopige vrouwen en zieke kinderen voor het vuurpeloton werden gezet; hoe het voelt om met soldatenlaarzen over lijken te lopen; hoe je een pasgeboren baby doodslaat tegen de muur; hoe je een meisjeshand loslaat om het kind te laten fusilleren in een poel van bloed en drek – alles is door Littell haarfijn, scherp, rauw, hard, gevoelloos en uitermate realistisch opgeschreven, alsof hij het met eigen ogen heeft gezien.

Claude Lanzmanns film Shoah heeft hem beïnvloed, net als de beelden van de Vietnamoorlog, die hij als kind op televisie zag en die ook het werk van zijn vader, de spionageschrijver Robert Littell, hebben beïnvloeD. De joods-Poolse familie waaruit hij stamt emigreerde aan het eind van de 19de eeuw naar de VS.
Als werknemer van diverse niet- gouvernementele organisaties waaronder L’action contre la faim bezocht Littell, die Frans, Engels, Russisch en Servo-Kroatisch spreekt, ’s werelds brandhaarden: Afghanistan, Bosnië, Rwanda, ChinA. In 2001 nam hij ontslag, vestigde zich met zijn gezin in Barcelona en begon aan zijn onderzoek.
Hij reisde naar Stalingrad, naar Kiev en Charkov, bestudeerde oorlogsarchieven, notulen van processen, beeld- en geluidsmateriaal.
Na drie jaar schreef hij zijn boek, naar eigen zeggen in vier maanden.

Een literair meesterwerk is Les bienveillantes niet.
Littells taalgebruik is voor alles functioneel, bezeten, gericht op het doen voortjagen van het verhaal dat hij wil vertellen.
Zijn Obersturmbannführer blijft een monster, hoe menselijk hij hem ook wil maken.
Dat de man sinds zijn kindertijd een unieke, incestueuze liefde koestert voor zijn zus, dat hij worstelt met zijn homoseksualiteit die een ernstige bedreiging is voor zijn carrière, dat hij Grieks spreekt en in de officiersmess naast de concentratiekampen een mooie boom kan opzetten over Franse filosofen, dat hij Maurice Blanchot leest na het berekenen van de ‘maximale capaciteit van het menselijk reservoir’ en de tijd tot ‘de realisatie van het einddoel’, maakt van hem nog geen geloofwaardige Duitse SS-er.
Veel opmerkingen die Littell hem in de mond legt zijn oppervlakkig, zijn gedachten pseudo-intellectueel.
Sommige scènes zijn kitscherig en zo sentimenteel dat de krokodillentranen ervan af druipen.
Laat ik de scene noemen waarin een uitzonderlijk getalenteerd, twaalfjarig joods pianistje die in de mess de SS-beulen vermaakt, vraagt of ook hij wordt vermoord (Nee, natuurlijk niet.
Maar later toch).
Of die vele momenten waarop de hoofdpersoon pathetisch terugdenkt aan de puurheid van zijn jeugd (hoewel die werd getekend door incest en haat).

Storend bij het lezen van deze roman is dat onduidelijk blijft wat feit is en wat tot het domein van de fictie behoort.
Historische personen worden sprekend opgevoerD. Wat is verzonnen, wat is waar? Je komt er als lezer niet achter.
Duidelijk is dat de auteur gedegen onderzoek heeft gedaan, maar op de omslag staat ‘roman’.
Waarom deze realistische roman fleuve, kun je je afvragen, als er zoveel historisch materiaal voorhanden is, als de gruwelijke waarheid in woord en beeld geconsulteerd kan worden? Wat heeft deze roman toe te voegen? Het gezichtspunt van een beul? Dat heeft bijvoorbeeld Robert Merle in zijn roman La mort est mon métier al eerder gedaan.
Het inzicht dat ambtenaren de oorlogsmachinerie bepaalden en dat de Endlösung vanachter het bureau werd geregisseerd? Dat is wellicht een nieuwe invalshoek.
Maar welke diepere laag snijdt deze roman aan?

Daar schiet Jonathan Littell tekort, hoe verpletterend zijn roman ook is.
Zijn overtuigingskracht zit in het verhaal, in de narratieve stijl en vooral in de verbeten bezetenheid waarmee hij zijn onderwerp beheerst.
Wat Littell niet beheerst is de kunst van de suggestie, van de onderhuidse implicatie, de kunst te zeggen wat onzegbaar is, kortom, wat de roman werkelijk vermag.

[streamer:Zoon van thrillerauteur Robert Littell werd beïnvloed door ‘Shoah’ ]

„Als mens ben ik meer geïnteresseerd in slachtoffers dan in beulen”, zegt Littell aan de telefoon.
„Ik heb zeven jaar gewerkt voor humanitaire organisaties, onder slachtoffers van oorlog en aids in voormalig Joegoslavië, Tsjetsjenië en Congo.
Het perspectief van de overlevenden is nauwelijks over te brengen, zo gruwelijk, maar het is succesrijk gedaan – zeker in het geval van de Holocaust.
Als schrijver ben ik meer gefascineerd door de beulen; niet door degenen die moorden uit vrije keuze, maar door de moordenaars die nooit van plan waren dat te worden.
Iedere generatie creëert nieuwe beulen, maar hun perspectief is nog steeds een zwart gat, en daar ben ik ingesprongen.
”

Niet tot ieders tevredenheid, zo bleek de afgelopen jaren.
In deze krant toonde Margot Dijkgraaf ontzag voor Littells ‘verpletterende boek’, maar beschuldigde ze de schrijver van literair onvermogen, het mengen van feit en fictie en effectbejag (Boeken, 03.
11.
06).
In Duitsland sprak Die Zeit  van ‘walgelijke kitsch’ en Welt am Sonntag van een boek dat een gat in de markt, namelijk het verhaal van de daders, exploiteert.
En in Frankrijk kreeg Littell aanvankelijk kritiek van Claude Lanzmann, wiens baanbrekende Holocaustfilm Shoah ironisch genoeg een van de belangrijkste invloeden op De Welwillenden was.
Is de schrijver geschrokken van dit soort reacties?

Littell: „Voor mij was vooral van belang wat Holocaust-overlevers ervan vonden.
Van hen kreeg ik nogal wat reacties, maar eigenlijk geen negatieve.
En ik was erg blij dat de ultrarechtse pers geen goed woord voor De Welwillenden over had; die zag de roman als een joods complot om de ‘mythe van de Holocaust’ te verbreiden.
Wat het vermengen van feiten en fictie betreft: dat zou alleen terechte kritiek zijn als ik me te veel vrijheden had veroorloofD. Max Aue is een verzinsel, net als een handvol andere personages.
Maar alles wat hij zegt of doet of meemaakt is in de bronnen terug te vinden.
Als je fictie bedrijft, moet je de feiten kennen, en ik heb me gedocumenteerd met de standaardwerken van Hilberg [De vernietiging van de Europese joden - PS], Kershaw [de definitieve biografie van Hitler], Browning [de monografieën over de ‘Oplossing van het Jodenvraagstuk’] en Arendt [De banaliteit van het kwaad], plus honderden andere boeken.
Het mooiste compliment dat ik heb gekregen kwam van Jorge Semprun, Buchenwald-overlever en lid van de Goncourt-jury.
Hij zei dat De Welwillenden echter is dan de werkelijkheiD.”

Een van de vele indrukwekkende passages in De Welwillenden is de discussie die Aue aan het front bij Stalingrad voert met een Russische tegenhanger, een gevangen genomen officier die fanatiek partijlid is én filosofisch aangelegD. Hun gesprek, over de overeenkomsten tussen nazisme en communisme, rassenbewustzijn en klassenbewustzijn, is een variatie op een scène uit de roman Leven en lot van Vassili Grossman , een Russische journalist-romanschrijver die zeer door Littell bewonderd wordt.
Als ik vraag of Littell zich hiermee mengt in de Historikerstreit uit de jaren tachtig, toen de Duitse historicus Ernst Nolte veel woede opriep met zijn stelling dat de Holocaust geen unieke gebeurtenis was (maar een reactie op de gruwelen van het Sovjet-regime), reageert Littell als door een wesp gestoken.

,,Natuurlijk probeer ik de Historikerstreit geen nieuw leven in te blazen; die is sterk verbonden met de nadagen van de Koude Oorlog en de scherpe Oost-Westtegenstelling.
Wel geloof ik dat stalinisme en nazisme met elkaar vergeleken kunnen worden, hoe verschillend ze ook zijn.
Communistische moordenaars had je in alle soorten en maten, net als nazimisdadigers; het maakte de staat – zoals Aue het formuleert – niet uit of iemand joden of klassevijanden vermoordde uit haat, carrièrezucht of sadisme.
Toch staan wij doorgaans sympathieker tegenover bolsjewistisch idealisme dan tegenover nazi-idealisme.
Ze hadden het allemaal bij het verkeerde eind, maar dat maakt het niet minder interessant om te zien wat ze dachten.
”

In De Welwillenden leren we Aue goed kennen; je zou zelfs kunnen zeggen dat hij zich ten overstaan van de lezer aan een zelfanalyse onderwerpt.
Een jaar geleden deed Littell iets dergelijks met de Belgische fascist en collaborateur Léon Degrelle (1906-1994), die hij in de studie Le sec et l’humide (Besproken in Boeken 25.
04.
08) onverbiddelijk op de divan legde.
Het deed velen vermoeden dat Degrelle (die ook nog een bijrolletje in De Welwillenden speelt) het model was voor Maximilian Aue.
Ten onrechte, bezweert Littell: ,,Aue is niet op één historische figuur gebaseerd; hij is het prototype van een reëel bestaande sociologische groep uit de oorlogsjaren: die van intellectuele SD’ers.
En nu we het toch over types en modellen hebben… Aue is ook niet Orestes, zoals je misschien zou denken op grond van sommige details van zijn levensverhaal of van de titel van de roman.
[‘De Welwillenden’ is de bijnaam voor de drie Furiën die de mythische koningszoon Orestes achtervolgen, omdat hij zijn moeder heeft vermoord – PS.
] Natuurlijk is het mooi als de Griekse tragedie resoneert in een roman, maar ik mag hopen dat er evenveel Dostojevski als Aeschylus of Sophocles in De Welwillenden doorklinkt.
”

Alle literaire invloeden die Littell noemt zijn Europees – opvallend voor iemand die weliswaar zijn jeugd doorbracht in Frankrijk, maar naar de middelbare school ging in zijn vaderland en studeerde aan de universiteit van Yale.
Met de Amerikaanse literatuur heeft hij weinig op, zegt hij, „tenminste: niet met de Angelsaksische mainstreamtraditie van Hemingway en FitzgeralD. De beste schrijvers dompelen zich onder in verschillende tradities: de Russische en de Engelse, zoals Lermontov, de joodse en de Midden-Europese, zoals Kafka, en de Amerikaanse en de Europese, zoals Herman Melville en Nathaniel Hawthorne.

„Melville bewonder ik, alleen al om de vrijheid waarmee hij in Moby-Dick de romanvorm naar zijn hand zette door er encyclopedische uitweidingen en filosofische discussies in te verwerken.
Dat heb ik in De Welwillenden ook geprobeerD. Een roman is alles wat je in proza tussen twee kaften kunt krijgen.
”

Met Melville, de man van ‘a blackness ten times black’, deelt Littell ook zijn zwarte kijk op de werelD. Als ik de schrijver van De Welwillenden tot slot een uitspraak van Aue voorleg – ‘onmenselijkheid bestaat niet, er is alleen het menselijke’ – en vraag of dát de moraal van de roman is, antwoordt hij: „Dat is uw interpretatie, and you’re welcome to it.
Elke zorgvuldige lezing van een boek is gerechtvaardigD. Sommige critici hebben me verweten dat ik een afschuwwekkend boek heb geschreven.
Maar de wereld is afschuwwekkenD. Als er een leukere wereld komt, zal ik leukere boeken schrijven.
”

 Holocaust vanuit nazi-perspectief 

'Die Wohlgesinnten' van Jonathan Littell 

(10 april 2008) In ‘Die Wohlgesinnten’ beschrijft de Frans-Amerikaanse auteur Jonathan Littell de gruwelen van de Holocaust vanuit het perspectief van de fictieve SS-er Max Aue.
Diens perverse gedachtewereld voegt echter weinig toe aan wat er al over de nazi-barbarij is geschreven.

door Jan Luijten

Op de Buchmesse in Frankfurt in het najaar van 2006 zorgde een vuistdikke Franse roman voor opschudding.
Een jonge, in Amerika geboren, maar in het Frans schrijvende auteur had een roman over de Holocaust geschreven, waarbij de gruwelijke geschiedenis van de massamoord op de joden niet, zoals gebruikelijk, werd verteld vanuit het perspectief van de slachtoffers, maar vanuit het perspectief van de daders.

De schrijver Jonathan Littell, van joodse afkomst, was in de huid van een SS-officier gekropen.
Hij liet een SS-Obersturmbahnführer zijn herinneringen aan oorlog en Holocaust opschrijven; een ongehoord schandaal, zo luidde destijds het algemene oordeel.

De roman ‘Les Bienveillantes’ werd in Frankrijk positief onthaalD. Littell werd onderscheiden met onder meer de Prix Goncourt en zijn roman ging in Frankrijk al meer dan 800 duizend maal over de toonbank.
Onlangs verscheen de Duitse vertaling, ‘Die Wohlgesinnten’ (de welwillenden).

Er werd met spanning uitgekeken naar de reacties, want Duitsers zijn over het algemeen argwanend zodra hun verleden door buitenlanders wordt behandelD. Zij kennen hun eigen geschiedenis immers het beste.

Provocatie

Inmiddels is een hele reeks besprekingen verschenen en de meeste recensenten komen tot een negatief oordeel.
Ze noemen de roman een ‘pornografisch werk’ of een ‘monsterachtige mislukking’.

Maar in feite komt de kritiek er toch vooral op neer dat daar waar Littell de geschiedenis van de oorlog en de Holocaust vertelt, hij geen nieuwe feiten of inzichten biedt, en dat zijn hoofdpersoon - een academisch gevormde en belezen SS-officier die homoseksueel is en het liefst een vrouw zou zijn - ongeloofwaardig is.
Deze kritiek, die moeilijk te weerleggen valt, heeft niet verhinderd dat het werk op de bestsellerlijst van het weekblad Der Spiegel staat.

Wellicht heeft Iris Radisch in het weekblad Die Zeit de meest fundamentele kritiek geleverD. Zij vindt de roman in literair opzicht ; ;middelmatig tot slecht ; ; en een ; ;strategische provocatie ; ;.
Dit laatste geeft goed het gevoel weer dat de lezer bekruipt als hij het boek opslaat.
De eerste zinnen luiden: ; ;Jullie mensenbroeders, laat mij jullie vertellen hoe het is geweest.
Wij zijn niet jouw broeder, zullen jullie antwoorden, en we willen het allemaal niet weten.
;    

Medeplichtig

De hoofdpersoon en verteller Max Aue, die in 1945 zijn SS-uniform verruilde voor de schamele kledij van een Franse dwangarbeider en naar Frankrijk vluchtte, wil indirect iedereen medeplichtig maken aan de door hem en andere nazi’s gepleegde misdaden.

Want in ieder mens steekt een moordenaar, zo luidt zijn these.
; ;Voor datgene, wat ik heb gedaan, waren altijd wel redenen, goede of slechte, dat weet ik niet, maar in ieder geval menselijke redenen.
Degenen die doden, zijn mensen zoals degenen die worden gedood, dat is de verschrikkelijke waarheiD. Jullie kunnen nooit zeggen: ik zal niet doden, dat is onmogelijk, hoogstens kunnen jullie zeggen: ik hoop niet te doden.
; En even later zal hij beweren: ; ;Ik ben zoals jullie.
;   

De stelling dat het onmenselijke niet bestaat en er alleen het menselijke is, zoals achthonderd bladzijden verder nog eens wordt herhaald, is echter hoogst eenzijdig.
Littell en zijn hoofdpersoon negeren het feit dat de mens beschikt over een geweten - en in Europa is dat een door de christelijke moraal gevormd geweten - en over een vrije wil.
Hij kan keuzes maken en ook in Hitlers Derde Rijk was dat mogelijk, zoals men bijvoorbeeld in ‘Ich nicht’ van Joachim Fest kan nalezen.

Bovendien heeft niemand de gepromoveerde jurist Aue gedwongen lid te worden van de nazi-partij en de SS en toe te treden tot een Einsatzgruppe, die in Oekraïne de joden vermoordde.
Alleen al bij Babi Jar, een massagraf uit 1941 in de Oekraïne, werden meer dan 33 duizend joden doodgeschoten.

Nationaal-socialistische held

In de roman wordt de SS’er Aue, althans dat wordt gesuggereerd, afgeschilderd als een held uit een klassieke Griekse tragedie, aan wie een onontkoombaar noodlot wordt voltrokken.
De titel ‘Die Wohlgesinnten’ verwijst naar de trilogie ‘Oresteia’ van de Griekse treurspeldichter Aeschylus, waarvan het derde deel de titel draagt ‘Eumeniden’, de welwillenden.

Littell heeft Aue uitgerust met een dodelijke haat op zijn moeder en een incestueuze passie voor zijn tweelingzus.
Aue vermoordt in Zuid-Frankrijk zijn moeder, zo luidt de verdenking, en twee Duitse rechercheurs onderzoeken hardnekkig deze misdaaD. Zij duiken steeds weer op om hem te ondervragen.
Zij zijn de welwillenden die in een hel van dood en verderf op zoek zijn naar rechtvaardigheiD.

Radisch heeft dit nader uitgewerkt.
Ze schrijft: ; ;Zijn boodschap is dubieus: als Aue een antieke held is of daarmee vergelijkbaar, dan heeft zijn tragiek mythologische afmetingen.
Zij is door het noodlot bepaald, onbereikbaar voor de christelijke verantwoordelijkheidsethiek.
; De dader wordt op deze wijze onschuldig.
; ;Maar waarom, alstublieft, hebben we een nationaal-socialistische held nodig? ; ;   

Homoseksualiteit

De SS-officier Aue wordt soms geplaagd door twijfel, en de gruwelen die hij ziet, doen hem braken.
Maar hij blijft een aanhanger van de racistische nazi-ideologie en is (als lid van de persoonlijke staf van Himmler) steeds bereid bevelen uit te voeren.
En hij is een moordenaar.
Vlak voor het einde van de oorlog vermoordt hij zelfs zijn goede vriend Thomas die hem in Stalingrad het leven had gereD.

Vooral sinds het boek ‘Ordinary Men’ van de historicus Christopher R.
Browning weten we dat de daders van de moord op de joden normale mensen waren die na 1945 terugkeerden naar een braaf burgerlijk bestaan.
Aue is echter een buitenstaander.
Homoseksualiteit in de SS was ondenkbaar; homoseksuelen werden vervolgD.

Hij is voorstander van een ‘intellectueel, abstract antisemitisme’ en veroordeelt de corruptie binnen de SS.
In de staf van Himmler is hij vanaf 1943 verantwoordelijk voor de Arbeitseinsatz, dat wil zeggen voor de inzet van gevangenen uit de concentratie- en vernietigingskampen als dwangarbeiders in Duitse fabrieken.
Hij bepleit een betere behandeling van deze gevangenen, omdat zij als arbeidskrachten belangrijk zijn voor de oorlogsindustrie en dus voor de ‘eindoverwinning’.
Maar zijn rapporten verzanden in de SS-bureaucratie die vooral gericht is op de vernietiging van de joden.

Aue is ook een man die regelmatig wordt overvallen door homoseksuele verlangens en incestueuze begeertes die in de werkelijkheid of in zijn fantasie worden uitgeleefd, zodat de lezer wordt geconfronteerd met obscene, perverse beelden.

Feitenmateriaal

Aue heeft Hitler maar één keer ontmoet, en wel op 27 april 1945 in de Führerbunker, drie dagen voor Hitlers zelfmoorD. Hij en enkele andere SS-officieren kregen vlak voor de totale ineenstorting nog een hoge onderscheiding.
Toen Hitler voor Aue stond, kon deze zich niet meer bedwingen en beet hij de Führer ; ;uit alle macht in zijn kokkerd tot het bloedde ; ;.
Een SS-officier die Hitler in zijn neus bijt, behoort niet tot de historische feiten die in deze roman uitgebreid aan de orde komen.

Want afgezien van Aue en nog enkele andere personen die aan de fantasie van Littell zijn ontsproten, hebben alle andere SS-beulen en nazi-bonzen werkelijk bestaan.
En bij alle kritiek, niemand ontkent dat Littell zich buitengewoon goed en grondig heeft verdiept in het feitenmateriaal.

Toch blijft de vraag wat men na het lezen van bijna 1000 pagina’s met deze roman aanmoet, na alles wat al over de nazi-barbarij is geschreven en waaraan Littell niets kan toevoegen.
Blijft de figuur van Aue en zijn verwrongen, perverse gedachtewerelD. Sommige dialogen zijn lezenswaardig, maar over het algemeen is deze Aue een verschrikking met wie men liever niets te maken wil hebben.

Pruisen      Haffner Sebastian      Duitse geschiedenis

De geschiedschrijving van de staat Pruisen is overwoekerd door legenden, mythen, sprookjes, leugens en halve waarheden.
Op de hem zo kenmerkende, bondige en voortreffelijke wijze ruimt Haffner dit allemaal uit de weg en zet hij de lezer weer op het historisch juiste spoor.
Hij beschrijft de 170 jaar lange geschiedenis van deze Europese grootmacht sec en zonder omhaal, daarbij zowel de goede als de slechte kanten van deze staat zonder de gebruikelijke vooroordelen benoemenD. Want Pruisen was, ondanks zijn kolonialistische drang naar het Oosten - en welke grootmacht uit die tijd had trouwens geen kolonialistische aspiraties?- in de 18de eeuw ook de modernste rechtsstaat van zijn tijd, met vergaande tolerantie ten aanzien van bijvoorbeeld religie en een uitstekend bestuursapparaat.

Met de oprichting van het Duitse Rijk in 1871 houdt de staat Pruisen officieel op te bestaan, al zou zijn invloed in meer of mindere mate nog bijna een halve eeuw voortduren.
In dat jaar begint volgens Haffner dan ook het langzame sterven van Pruisen, uiteindelijk uitmondend in het definitieve einde bij het ontstaan van de twee Duitse staten in 1949: de Bondsrepubliek en de ddr.
Overigens toont Haffner onweerlegbaar aan dat het Derde Rijk niets Pruisisch had, ook al probeerde Hitler dat aanvankelijk wel zo te doen lijken.
Maar de Führer schafte als eerste de rechtsstaat af, en daarmee de basis van het oude Pruisen.

Haffner: ‘Het zou overdreven zijn om te zeggen dat niemand treurt om de dood van Pruisen.
Het verdriet van de verdrevenen om het verloren vaderland mag men echte niet verwarren met het verdriet de Pruisische staat, integendeel, het is opmerkelijk (en bewonderenswaardig) hoe soepel en zonder klagen de mensen zich gevoegd hebben in de nieuwe maatschappelijke verhoudingen.
Maar er zijn zeker in het Duitsland van na 1945 nog zeker veel voormalige Pruisen - en niet alleen verdrevenen uit het vaderland - die de karakteristieke kenmerken van hun voormalige staat verschrikkelijk missen: in de Bondsrepubliek de strenge Pruisische orde en rechtschapenheid, in de ddr de droge Pruisische onbekrompenheid en vrije denkwijze.
[ Maar] Pruisen is dood, en wat dood is kan niet meer tot leven gewekt worden.
’

Pruisen is onmiskenbaar een hoogst belangrijke voorloper van het huidige, ongedeelde DuitslanD. De historie van Pruisen goed begrijpen door middel van Haffners immer glasheldere betoogtrant geeft - en alleen al daarom is het boek zo van belang - een beter inzicht in het moderne Duitsland, dat inmiddels de vroegere Pruisische hoofdstad Berlijn weer tot het zijne heeft gemaakt.

Hitler triumphant      Moses %athew      Duitse geschiedenis

Hitler…who was he?

 

I have asked myself that question a thousand times, and nothing is more difficult to answer.

 

Approximately two hundred thousand books have dealt with the Second World War and with its central figure, Adolf Hitler.
But has the real Hitler been discovered by any of them? “The enigma of Hitler is beyond all human comprehension,” the left-wing German weekly ‘Die Zeit’ once put it.

 

The mountains of Hitler books based on blind hatred and ignorance do little to describe or explain the most powerful man the world has ever seen.
How, I ponder, do these thousands of disparate portraits of Hitler in any way resemble a single man?

 

People have come to accept fiction, repeated a thousand times over, as reality.
Yet they have never seen Hitler, never spoken to him, never heard a word from his mouth.
The very name of Hitler immediately conjures up a grimacing devil, the fount of all of one’s negative emotions.
Like Pavlov’s bell, the mention of Hitler is meant to dispense with substance and reality.
In time, however, history will demand more than these summary judgments.

 

After 1945 Hitler was accused of every cruelty, but it was not in his nature to be cruel.
He loved children.
It was an entirely natural thing for him to stop his car and share his food with young cyclists along the roaD. Once he gave his raincoat to a derelict plodding in the rain.

 

Hitler’s most notable characteristic was ever his simplicity.
The most complex of problems resolved itself in his mind into a few basic principles.
His actions were geared to ideas and decisions that could be understood by anyone.
The laborer from Essen, the isolated farmer, the Ruhr industrialist, and the university professor could all easily follow his line of thought.
The very clarity of his reasoning made everything obvious.

 

His behavior and his life style never changed even when he became the ruler of Germany.
He dressed and lived frugally.
During his early days in Munich, he spent no more than a mark per day for fooD. At no stage in his life did he spend anything on himself.
Throughout his 13 years in the chancellery he never carried a wallet or ever had money of his own.

 

Hitler was self-taught and made no attempt to hide the fact.
His intellectual curiosity was limitless.
He could quote entire paragraphs of Schopenhauer from memory, and for a long time carried a pocket edition of Schopenhauer with him.
Nietzsche taught him much about willpower.

 

His thirst for knowledge was unquenchable, especially in mechanics.
He knew how engines worked; he understood the ballistics of various weapons.
The universality of Hitler’s knowledge may surprise or displease those unaware of it, but it is nonetheless a historical fact.

 

More than just an artist, Hitler was above all an architect.
Hundreds of his works were notable as much for the architecture as for the painting.
From memory alone he could reproduce in every detail the onion dome of a church or the intricate curves of wrought iron.
Indeed, it was to fulfill his dream of becoming an architect that Hitler went to Vienna at the beginning of the century.

 

When one sees the hundreds of paintings, sketches and drawings he created at the time, which reveal his mastery of three dimensional figures, it is astounding that his examiners at the Fine Arts Academy failed him in two successive examinations.
German historian Werner Maser, no friend of Hitler, castigated these examiners: “All of his works revealed extraordinary architectural gifts and knowl The builder of the Third Reich gives the former Fine Arts Academy of Vienna cause for shame.
”

 

In his room, Hitler always displayed an old photograph of his mother.
The memory of the mother he loved was with him until the day he dieD. Before leaving this earth, on April 30, 1945, he placed his mother’s photograph in front of him.
She had blue eyes like his and a similar face.
Her maternal intuition told her that her son was different from other children.
She acted almost as if she knew her son’s destiny.
When she died, she felt anguished by the immense mystery surrounding her son.

 

Throughout the years of his youth, Hitler lived the life of a virtual recluse.
His greatest wish was to withdraw from the worlD. At heart a loner, he wandered about, ate meager meals, but devoured the books of three public libraries.
He abstained from conversations and had few friends.

 

It is almost impossible to imagine another such destiny where a man started with so little and reached such heights.
Alexander the great was the son of a king.
Napoleon, from a well-to-do family, was a general at 24.
Fifteen years after Vienna, Hitler would still be an unknown corporal.
Thousands of others had a thousand times more opportunity to leave their mark on the worlD.

 

During the first 30 years of Hitler’s life, the date April 20, 1889, meant nothing to anyone.
In time that would change.

 

Hitler had not yet focused on politics, but without his rightly knowing, that was the career to which he was most strongly calleD. Politics would ultimately blend with his passion for art.
People, the masses, would be the clay the sculptor shapes into an immortal form.
The human clay would become for him a beautiful work of art like one of Myron’s marble sculptures, a Hans Makart painting, or Wagner’s Ring Trilogy.

 

His love of music, art and architecture had not removed him from the political life and social concerns of ViennA. He was a silent spectator, but nothing escaped him: not the vanity and egoism of the bourgeoisie, not the moral and material misery of the people, nor yet the hundreds of thousands of workers who surged down the wide avenues of Vienna with anger in their hearts.

 

Thus Hitler was to live for several years in the crowded city of Vienna as a virtual outcast, yet quietly observing everything around him.
His strength came from within.
He did not rely on anyone to do his thinking for him.
Exceptional human beings always feel lonely amid the vast human throng.
Hitler saw his solitude as a wonderful opportunity to meditate and not to be submerged in a mindless seA. In order not to be lost in the wastes of a sterile desert, a strong soul seeks refuge within himself.
Hitler was such a soul.

 

The lightning in Hitler’s life would come from the worD.

 

All his artistic talent would be channeled into his mastery of communication and eloquence.
Hitler would never conceive of popular conquests without the power of the worD. He would enchant and be enchanted by it.
He would find total fulfillment when the magic of his words inspired the hearts and minds of the masses with whom he communeD.

 

He would feel reborn each time he conveyed with mystical beauty the knowledge he had acquired in his lifetime.

 

Hitler’s incantory eloquence will remain, for a very long time, a vast field of study for the psychoanalyst.
The power of Hitler’s word is the key.
Without it, there would never have been a Hitler erA.

 

It is with trepidation, but grave interest, that I dare to venture into what may have been if this man had achieved his goals.
So follow this rough road never taken and see what Hitler’s fate may have been if he had made certain choices.

Het Oostfront      Brouwer Jaap Jan      Duitse geschiedenis

Op 22 juni 1941, om tien over half vier 's nachts, gaat Operatie Barbarossa van start.
3,5 miljoen Duitse soldaten gaan op weg naar het oosten, waar 4,7 miljoen Russische soldaten ze opwachten.
Hitler verwacht dat zijn troepen voor het einde van het jaar aan de Wolga zullen staan.
De Duitse troepen boeken weliswaar enorme terreinwinst, maar worden uiteindelijk vernietigend verslagen.

In dit boek wordt deze titanenstrijd uitvoerig geanalyseerd, onder meer aan de hand van de getuigenverslagen van Wehrmacht generaal Raus, maar ook van gewone soldaten.
Jaap jan Brouwer laat zien dat de strijd niet aan het front werd beslist, maar daarachter.
De logistieke problemen waarmee de legers kampten en de managementstrategieën van de aanvoerders bepaalden de uitkomst van de strijD.

Spring naar reacties

In het boek Schaduwen over de woestijn analyseert Jaap Jan Brouwer het management en de organisatie van de Duitse en geallieerde legers, en komt tot de conclusie dat de gevechtskracht en effectiviteit van de Duitse legers vele malen groter is dan die van de opponent.
De belangrijkste reden hiervoor is het verschil in operationele tactiek, namelijk ‘Auftragstaktik’ versus ‘Befehlstaktik ‘.
In zijn boek Het Oostfront doet Brouwer hetzelfde, maar nu gaan de Duitse en Russische legers op de snijtafel.

Voor wat de Duitse kant betreft valt er weinig nieuws te lezen, al is het voor iedere manager bijzonder leerzaam om maar weer eens te lezen hoe management en organisatie hebben geleid tot een zo effectief en flexibel wapen.
Wat ook opvalt, is het lerend vermogen, of liever de inherente wil om te blijven leren: elke actie wordt uitvoerig geanalyseerd, en op basis van die analyses wordt waar nodig direct aangepast waarbij de nodige zelfkritiek niet ontbreekt.
Succes is niet het criterium maar de uitvoering.
De snelle verovering van Polen bijvoorbeeld is geen reden om genoeglijk achterover te gaan zitten.
Het succes wordt niet gevierd, het zijn juist de fouten en onvolkomenheden die alle aandacht krijgen, in dit geval de gebrekkige communicatie tussen de verschillende disciplines.
Waarbij de juiste informatie een cruciale;e rol speelt: fouten maken werd niet als doodzonde beschouwd, het niet geven van correcte informatie wel.

De analyse van het Russische leger is voor iedere manager bijna een modelcasus: hoe zorg je ervoor dat een krachtige organisatie in een klap een machteloze entiteit wordt.
Na de Eerste Wereldoorlog en de Revolutie bouwden de Russen in rap tempo een bijzonder efficiënt leger op.
Men voorzag namelijk een confrontatie met het westen, en bovendien wilde men zelf het communistische gedachtegoed op termijn actief gaan uitdragen.
Rond 1935 had Rusland een zeer modern leger, met een uitstekend officierenkorps en wat materiaal betreft meer dan voortreffelijk geoutilleerD.

Omdat de Russische staf de toekomstige oorlogsdoctrine besefte, werd speciale aandacht besteed aan de ontwikkeling van tanks.
Opmerkelijk genoeg waren de Russische tanks op alle fronten superieur aan die van de Duisters, terwijl het toch de Duitsers waren die als grondlegger mogen worden beschouwd van de moderne tankoorlog.

Maar het succes bleek weer eens de reden voor de ondergang.
De kracht van het leger leidde tot een vorm van superioriteit van het officierenkorps die openlijk kritiek begon uit te oefenen op de politiek Stalin.
Waarop een koude sanering volgde.
Onthoofd en ontroofd van zijn kader bleek het Russische leger niet meer dan een samenraapsel van mensen en materieel, gevolgd door een samenraapsel van gedemotiveerde mensen en verkeerd ingezet materieel.
De krachtige tankdivisies werden uiteengerafeld, opgedeeld en gepositioneerd bij infanteriedivisies.

Zoals zo vaak bij dit soort ingrijpende saneringen verdwijnt elk gevoel voor realiteit.
De verantwoordelijken gaan zelfs steeds sterker geloven in de juistheid van de beslissing.
En handelen daarnaar.
Terwijl de Duitsers zich opmaken voor een aanval, brengen ook de Russen alles in gereedheid voor een aanval.
En waar twee partijen dezelfde strategie toepassen, aanvallen in dit geval, is management en organisatie van doorslaggevende betekenis.

De rest van het boek gaat uitvoerig in op het verloop van de oorlog.
Interessant om te lezen, maar door de gedetailleerdheid niet aan iedereen besteeD. Of het moet zijn dat ook aan dit front de Duitse organisatie zijn vruchten afwerpt.
Cynisch genoeg is het die organisatie die de oorlog jaren weet te rekken.
En ook aan dit front is het de overmacht in termen van mensen en materieel dat de Duitsers doet bezwijken.

Mr.Jekyll & Hyde      Haffner Sebastian      Duitse geschiedenis

Duitsland 1939: Jekyll & Hyde

Gesprek met Sebastian Haffner over zijn leven in ballingschap

Londen, 1939.
Een ruim dertigjarige Duitse emigrant, een jurist uit Berlijn die kort tevoren met zijn joodse vriendin in Engeland was beland, zet zich aan het schrijven van een boek over het Duitsland dat hij is ontvlucht.
Met de adem van  de gebeurtenissen in zijn nek schrijft hij snel en doelmatig.
Het boek verschijnt in mei 1940, als Nederland, België, Luxemburg en Frankrijk al gevallen zijn.
Om zijn achtergebleven familie niet in gevaar te brengen kiest hij een pseudoniem: Sebastian Haffner.

Het is het eerste boek in de reeks geschriften van Haffner over de Duitse geschiedenis, internationale politiek en de Tweede Wereldoorlog.
Systematisch en haarscherp analyseert hij de krachtsverhoudingen in DuitslanD. Niet alleen geeft hij zijn eerste, direct rake karakterschets van Hitler (potentiële zelfmoordenaar) en de overige nazi-leiders (wier partij zonder Hitler niets voorstelt), maar hij karakteriseert ook de Duitse bevolking.
Omdat ‘de Duitsers’ de rol van dader en slachtoffer (Jekyll & Hyde) allebei past, onderscheidt hij hen naar de houding die men tegenover het regime inneemt.
Sebastian Haffner verleent in dit boek ongevraagd en onomwonden advies over beleid en propaganda aan Engeland, dat hem gastvrijheid heeft geboden.
Hij doet dit in een meesterlijk boek, ‘een echte Haffner’ (Trouw), dat juist door zijn datering een sensatie is om te lezen.

Sebastian Haffner (1907-1999) werd geboren in Berlijn en opgeleid als jurist.
Hij emigreerde in 1938 naar Engeland, waar hij onder meer werkte als journalist voor The Observer.
Hij keerde in 1954 terug naar Duitsland, om te gaan schrijven voor Die Welt en later voor Stern.

 

Sebastian Haffner (1907-1999), een van de meest vooraanstaande historici in het twintigste-eeuwse Duitsland, is de grote stilist, en vooral bekend als de auteur van het meesterwerk Kanttekeningen bij Hitler, dat Duitsers voor het eerst deed begrijpen waarom Hitler twaalf jaar lang had kunnen regeren in het land van de ‘dichters en denkers’.
Het boek combineert het beste van journalistiek en geschiedschrijving.
‘Een prikkelend, origineel en bovendien stilistisch uitmuntend meesterstuk van historische essayistiek’, luidde het oordeel van Fest.

Haffner legde uit dat de Duitse bevolking zo’n ontzag voor Hitler had omdat hij als politicus zulke aansprekende prestaties leverde.
Het snelle verdwijnen van de werkloosheid, het terugwinnen van het Saarland en Rijnland, het uittreden uit de Volkenbond en het groeiende internationale ontzag voor Hitler maakten hem boven alle tegenspraak verheven.

Haffner zelf was een slachtoffer van het Hitler-regime.
Hij was te onafhankelijk van geest en te zeer een liefhebber van de vrijheid dat hij voor zijn bestaanszekerheid de prijs van onderworpenheid wilde betalen.
Haffner werd geboren in Berlijn, in een wijk (Steglitz) waar volgens hem ‘reeds lang voor Hitler de geest van de twintigste juli leefde.
Het waren mensen die tegen de republiek van Weimar waren, maar ook tegen de nazi’s – ze waren tegen alle schooierigheid, ze vormden de Duitse elite.
’ Met ‘de twintigste juli’ bedoelde Haffner het plot onder leiding van graaf Stauffenberg, dat op 20 juli 1944 in een (mislukte) aanslag op Hitler uitmondde.
‘De klasse van de Pruisische militaire adel’, schreef Haffner later, is misschien wel de enige en zeker de sterkste door Duitsland in de moderne tijd voortgebrachte kracht geweest.
Of ze ons nu sympathiek is of niet, ze had datgene wat een heersende klasse nodig heeft en wat noch de hoge Duitse adel, noch de Duitse bourgeoisie, noch naar het schijnt de Duitse arbeiders hadden of hebben: hechtheid, stijl, machtswil, overredingskracht, zelfverzekerdheid, zelfdiscipline, moraal, geweten, overtuiging, staatsbewustzijn.
Met al zijn deugden en zwakheden was de Pruisische militaire adel in z’n soort toch nog het beste dat Duitsland ooit heeft opgeleverd, en eigenlijk is er nog steeds geen vervanging voor.
’

Haffner studeerde rechten in Berlijn, promoveerde er, en werkte als jurist.
Het was zijn droom hoge ambtenaar te worden en romans te gaan schrijven; in Frankrijk had hij gezien dat dat zo gek nog niet was.
Maar hij had een Joodse vriendin, Erika Landry, en Joodse vrienden.
In zijn herinneringen aan de jaren 1914 – 1933 (Het verhaal van een Duitser) schrijft Haffner over de hulp die hij zijn Joodse vriend Frank Landau in april 1933 bood om het land uit te komen.
Tegenover diens vader, die inmiddels was gaan denken dat iedere Duitser een nazi was geworden, zei hij dat er ‘geen positie meer is die je nog kunt verdedigen.
We zijn nu allemaal zo goed als gevangen, en vluchten is de enige mogelijkheid die ons rest.
Ik wil ook weggaan.
’ Waarom? ‘Omdat het me hier niet meer aanstaat’.

Haffner vluchtte in 1938 met zijn Joodse vriendin naar EngelanD. In plaats van een roman schrijvende hoge ambtenaar werd hij journalist en historicus.
En om zijn achtergebleven familie niet in gevaar te brengen, veranderde hij zijn naam Raimund Pretzel in Sebastian Haffner – Sebastian is afgeleid van Johann Sebastian Bach, Haffner van de Haffner-symfonie van Wolfgang Amadeus Mozart.

In Engeland, waar hij in onzekere en behoeftige omstandigheden verkeerde, schreef hij een analyse van binnenuit van het Duitsland dat hij achter zich had gelaten.
Het verscheen in 1940 in het Engels onder de titel Jekyll & Hyde, en werd in het Britse Lagerhuis geciteerd als argument voor een onverzettelijke houding tegen Hitler.

Een Nederlandse vertaling van het boek verscheen in 1999, maar een herziene vertaling met een bijgewerkt nawoord van Hubert Smeets verschijnt deze week als negende deel in de fraaie reeks vertalingen die uitgeverij Mets en Schilt van Haffner op de markt heeft gebracht.
Volgende week volgt dan onder de titel Kanttekeningen van een rationele profeet het tiende deel – een bundeling van kortere beschouwingen van Haffner, waarin ook het verhaal over Frank Landau een plaats heeft gekregen.
Het bevat ook het lange interview dat Jutta Krug in 1989 met Haffner had, en dat in 2002 als apart boekje in Duitsland is verschenen.
De uitgever presenteert de verschijning van dit tiende deel als de voltooiing van Haffners verzameld werk in het Nederlands.
Dat klopt natuurlijk niet helemaal want er is nog genoeg van Haffner dat niet is vertaald, maar er spreekt een trots uit die bij de afronding van dit monument niet ongepast is.
Het geval wil dat deze afronding samenvalt met Haffners honderdste geboortedag, en dat feit wordt aangegrepen voor een congres dat volgende week vrijdag in Amsterdam wordt gehouden, en waar historici-journalisten als Jan Blokker, Ronald Havenaar en Uwe Soukup (Haffners biograaf) zullen spreken.

Na zijn tergkeer naar Duitsland in 1954, als Brits staatsburger, heeft Haffner als journalist gewerkt bij bladen als de Observer, Die Welt en Stern, en als historicus een reeks van boeken geschreven die allen (op een veel geprezen Churchill-biografie na) over de Duitse geschiedenis gaan: over de geschiedenis van Pruisen, de Eerste Wereldoorlog, de Duitse revolutie van 1918-1919, Hitler, en een overzichtswerk over Duitsland van 1871 tot 1945.
Het beste wat je over die boeken kunt zeggen is waarschijnlijk dat ze zo on-Duits goed zijn geschreven.
Haffner was een ongekend nieuwsgierige man, die helderheid wilde hebben en scheppen.
Zijn stijl is gedurfd maar gecontroleerD. In zijn boeken staat geen woord te veel.
En door die scherpte en helderheid biedt hij verrassende inzichten.

Om daar een voorbeeld van te geven: onlangs las ik een boekje van Paul Lucardie over de geschiedenis van de Nederlandse politieke partijen en daarin staat, tamelijk plompverloren, de zin dat Marx best nog wel eens gelijk zou kunnen krijgen.
Wishful thinking? Kort daarop bladerde ik in een bundel artikelen van Haffner en vond daarin een essay over de vraag of de ‘burgerlijke revolutie’ al voltooid is.
Je kunt wel zeggen dat het reëel bestaande socialisme in Rusland, Cuba en China de hoop en verwachtingen van het marxisme weerlegd heeft, maar Marx zelf heeft altijd benadrukt dat de tijd voor een socialistische revolutie pas rijp zou zijn wanneer de burgerlijke revolutie van het kapitalisme en van de emancipatie van het individu zowel economisch (vrije markt) als politiek (de democratische staat) voltooid zou zijn.
Marx dacht dat die burgerlijke revolutie in zijn tijd al voltooid was.
Maar is dat nou wel zo?, zo vraagt Haffner zich af.
De macht van de kerk is nog groot, de staat is nog niet volledig durchdemokratisiert, en op het terrein van de zeden, van de verhouding tussen de geslachten en van het familierecht is de emancipatie van het individu nog maar net begonnen.
Haffner schreef dit in de jaren zestig, maar veel discussies nu kun je nog altijd klassiek-marxistisch als de laatste fasen van een burgerlijke revolutie zien die de weg voor de socialistische revolutie moet vrijmaken.

Haffner, die zichzelf typeerde als ‘een zeer gematigde conservatief met sympathie voor links’, geeft dus te denken.
Het is daarom een geschenk dat het leeuwendeel van zijn werk nu in goede Nederlandse vertalingen en in- of uitgeleid door deskundig commentaar, in een monumentale reeks beschikbaar is.

De zeven doodzonden van Duitsland      Haffner Sebastian      Duitse geschiedenis

door J.H.
J. Andriessen Haffner is buiten twijfel een begenadigd en briljant schrijver en de meeste van zijn werken laten niet na grote indruk te maken, ook al door zijn duidelijke en heldere stijl en door de wijze waarop hij schijnbaar ingewikkelde zaken op eenvoudige manier voor het licht weet te brengen.
Haffner is echter geen historicus maar jurist.

In haar, overigens lovend nawoord, noemt Sophie de Schaepdrijver Haffner niet zozeer een geschiedvorser als wel een geschiedsyntheticus, iemand die heeft nagedacht over de geschiedenis, een ; ;burgerlijk geschieddenker dus en met die kwalificatie kan ik het wel eens zijn.

Haffner zelf verklaarde overigens dat hij geleerd had ; ;uit het hoofd te schrijven ; ;.
Wat hij tijdens zijn jaren van ballingschap van 1938 tot 1954 over Duitsland schreef, moest hij doen, ver weg van Duitse archieven en bibliotheken en hij diende noodgedwongen gebruik te maken van wat hij zich nog kon herinneren.

; ;Het is kennelijk onvermijdelijk dat een eenmaal gevestigd populair geschiedbeeld slechts heel geleidelijk verdrongen kan worden door nieuwe wetenschappelijke inzichten ; ;, schreef de historicus Hagemeijer onlangs nog in het militaire magazine Armex, een opmerking die me uit het hart gegrepen is en zeker ook van toepassing is op het boek van Haffner.

Mijn kritiek richt zich voornamelijk op het feit dat Haffner zijn boek schreef zonder kennelijk op de hoogte te zijn van de werkelijke historische feiten.
Daarbij komt dat het wel erg vrijblijvend geschreven is en ook duidelijk slordig is samengestelD. Natuurlijk heeft Duitsland fouten gemaakt, grote fouten zelfs, maar de ; ;doodzonden ; ; waar Haffner het over heeft vallen daar toch niet onder.

Ik heb historisch inhoudelijk grote kritiek maar ook op de slordige uitwerking van zijn stellingen.
Eigenlijk is alleen het laatste hoofdstuk een redelijke weergave van de werkelijkheid al gaat hij ook hier op enkele punten teveel af op ; ;gedachten ; ; (denkwerk) zonder de moeite te nemen ze aan gedegen bronnen te toetsen.
Daardoor komt Haffner in dit boek inderdaad niet boven het niveau uit van een ; ;burgerlijk geschiedddenker, zoals Sophie de Schaepdrijver hem zo treffend schetst.

Ik vind ; ;De zeven doodzonden van Duitsland ; ; vanuit historisch perspectief gezien een slecht boek en wel om de volgende redenen.

Op blz.
9 schrijft Haffner:

; ;Evenmin verdwenen zijn de oude mythen van de omsingeling tot dolkstoot, de leugen van schuld en de nederlaag ; ;

Haffner gaat er daarbij gemakshalve maar van uit dat dit ook inderdaad allemaal mythen zijn, een gedachte die hij echter nergens waar maakt noch aantoont.
Het gaat er maar om welke mythe hij met betrekking tot de dolkstoot bedoeld (er zijn er nogal wat) en wat hij precies verstaat onder ; ;de leugen van de schuld en de nederlaag ; ;.
Ook in 1964, toen zijn boek voor het eerst verscheen, was de discussie daarover nog lang niet uitgewoed en nieuw wetenschappelijk onderzoek heeft inmiddels ook wel aangetoond dat deze materie veel ingewikkelder en genuanceerder blijkt te zijn dan Haffner ons wil doen geloven.

Op blz.
10 schrijft Haffner:

; ;In plaats van zich af te vragen hoe zij zich de oorlog op de hals hebben gehaald en waarom zij hem hebben verloren, hebben zij zich zelf steeds weer wijs gemaakt dat de oorlog hun schuld niet was...; ;.

Ook dit is een niet door historische feiten onderbouwde bewering.
Het is niet juist dat de Duitsers zich niet hebben afgevraagd waarom zij de oorlog verloren.
Reeds in 1919, onmiddellijk na de oorlog, stelde de Weimar-regering een Parlementaire enquêtecommissie in die de oorzaken van en de verantwoordelijkheid voor het verliezen van de oorlog, uitputtend onderzocht.
De conclusies werden vastgelegde in een uitgebreid rapport waarin ook de minderheidsstandpunten werden vermelD. Ook naar de Schuldvraag werd een uitvoerig onderzoek ingesteld en met name het rapport van Kautsky, die zeker niet keizergezind was en grote kritiek had op de Duitse keizer en zijn regering, was hierbij toonaangevenD. Tenslotte, ook de bekende Duitse historicus Fritz Fischer deed veel stof opwaaien met zijn studie ; ;Griff nach der Weltmacht ; ;, waarin hij de schuldvraag uitputtend behandelde waarbij hij eveneens de Duitse rol bij het ontstaan van de Eerste Wereldoorlog niet spaarde.
Als Haffner het met deze rapporten en onderzoeken niet eens is, is dat natuurlijk zijn goed recht al zou het dan juister zijn geweest als hij dat had vermeld maar zijn bewering dat de Duitsers nimmer aan zelfonderzoek hebben gedaan is gewoonweg en aantoonbaar onjuist.

Ook zijn vaststelling dat: de Duitsers zichzelf hebben wijsgemaakt dat de oorlog hun schuld niet was ; ;, is een beladen bewering.
Feit is dat er vandaag de dag nog maar weinig historici zijn die blijven beweren dat de schuld aan het ontstaan van de Eerste Wereldoorlog uitsluitend en alleen bij Duitsland gezocht moet worden.
Reeds in de vijftiger jaren verklaarde een groep internationale historici tijdens een bijeenkomst te Verdun dat de Eerste Wereldoorlog niet de schuld was van slechts één regering of één volk maar het gevolg van een aantal oorzaken en gevolgen en vandaag de dag is er welhaast geen enkele historicus meer die de schuld aan de Eerste Wereldoorlog nog eenzijdig en uitsluitend bij Duitsland legt.

Haffners bewering terzake loopt hier duidelijk achter bij de moderne inzichten die op dit gebied gelden, inzichten die overigens ook in 1964 toch op z'n minst al bekend waren.

Ook zijn bewering op blz.
15, dat ; ;de onvermijdelijkheid van de Eerste Wereldoorlog ; ;aan Duitsland is toe te schrijven ; ; is discutabel en Haffner kan dat ook niet waarmaken of met feiten staven.
Hij gaat er veel te gemakkelijk van uit dat iedereen het wel met hem eens zal zijn en acht het niet nodig zijn stellingen nader te onderbouwen.

Een ander opmerkelijk feit in Haffners boek is, dat het moeilijk te achterhalen is over hoeveel doodzonden hij het nu eigenlijk heeft.
Zo schrijft hij op blz.
15: ; ;De eerste grote fout die Duitsland beging, was dat het de Eerste Wereldoorlog überhaupt veroorzaakt heeft ; ;.

Niet alleen is dat een stelling die door de feiten reeds lang is achterhaald, ook de door Frankrijk, Rusland en Groot-Brittannië gevoerde politiek maakte die oorlog uiteindelijk onvermijdelijk, maar op blz.
23 maakt Haffner wederom melding van een ; ;Eerste grote fout ; ; waar hij schrijft: ; ;De beslissende eerste fout die Duitsland heeft gemaakt was het afscheid van Bismarck ; ;.
Afgezien van het feit dat ook deze stelling weer uiterst discutabel is, (het is maar de vraag of dat wel zo’n grote fout was en of Wilhelm een andere beslissing had kunnen nemen), op blz.
27 laat Haffner Duitsland wederom een eerste fout maken als hij schrijft: ; ; Het Duitse rijk had geen behoeften die het met het zwaard zou moeten verdedigen.
Dat Duitsland hier anders over dacht, was zijn eerste grote fout ; ;.

Drie keer een eerste grote fout is toch wel een beetje te veel van het goede, vooral als het nog maar zeer de vraag is of hier, historisch gezien, überhaupt wel van fouten kan worden gesproken.

Op blz.
18 meldt Haffner dan dat: “de opvolgers van Bismarck een systeem wilden opzetten waarin Duitsland in Europa de macht wilde overnemen”.
Nu kan het best zijn dat er individuele personen waren die van zo’n systeem droomden, maar dan toch zeker niet bij een van de opvolgers van Bismarck en ook in de officiële Duitse buitenlandse politiek is niets te vinden dat in die richting wees.

Op blz.
21 volgt dan een tamelijk verwarde redenering waarin hij als eindconclusie stelt: ; ;daarmede was Duitsland omsingeld ; ; en hij zegt dan dat Duitsland daar zelf de schuld van was.
Op blz.
9 echter noemt hij de omsingelingstheorie een ; ;mythe ; ;, daarmede zijn eigen bewering weer onderuit halende.

Op blz.
31 schrijft Haffner: ; ;Het is ook niet waar dat Sarajevo een uitzondering was omdat de Servische regering achter de moorden zou staan.
Zij stond er niet achter, Integendeel, zij was ontzet ...; ;.
Ook dit is historisch weer volstrekt onjuist.
Er is inmiddels genoegzaam aangetoond dat de Servische minister-president Pasic volledig op de hoogte was van de

plannen voor de aanslag op de Oostenrijk-Hongaarse troonopvolger Franz Ferdinand en dat hij die wetenschap ook doorgaf aan een aantal van zijn ministers.
Er werd daarna niets ondernomen om de moordaanslag tegen te gaan en al deze feiten (men leze er Javanovic en Seton Watson maar op na) waren reeds bekend toen Haffner zijn boek publiceerde.
Het gebrek aan degelijk wetenschappelijk onderzoek, het toetsen van zijn beweringen en het gebrek aan kennis van zaken, speelde hem hier dan ook weer duidelijk parten.

Op blz.
37 meldt Haffner dat het Brits-Franse bondgenootschap op springen stond, een stelling die hij verder niet toelicht en die ook volstrekt onjuist is.
Nog merkwaardiger en onjuister is zijn bewering op blz.
39, dat Duitsland ; ;opeens niet tegen Rusland maar tegen het niet betrokken Frankrijk optrok en dat zogenaamd preventief de oorlog verklaarde ; ;.
Waar hij eerder het von Schlieffenplan veroordeelde en daar dus kennis van droeg, is deze

opmerking toch wel heel vreemd omdat een aanval op Frankrijk daar toch juist het voornaamste element in was en dat Frankrijk niet betrokken zou zijn geweest wordt toch voldoende weersproken door het bestaan van het agressieve Frans-Russische geheime militaire verdrag van 1894, een verdrag waarin de militaire betrokkenheid van Frankrijk tot in detail geregeld was.

Ik signaleer zo op bijna elke bladzijde van Haffners ; ;De zeven doodzonden van Duitsland tijdens de Eerste Wereldoorlog ; ; significante en aperte historische onjuistheden en het is haast pijnlijk om te zien hoe een groot schrijver als Haffner, hier de plank volledig heeft misgeslagen.
De Eerste Wereldoorlog was duidelijk niet zijn metier en ik kan niet anders dan tot de conclusie komen dan dat hij ; ;De zeven doodzonden ; ; maar beter niet had kunnen schrijven.
Het werd daarmede een van Haffners eigen doodzonden maar het zij hem vergeven.
Zijn verdiensten als auteur van vele schitterende boeken en artikelen wegen ruimschoots op tegen deze ene misser die in 1964 het levenslicht zag, een misser ook, omdat diegene die minder bekend is met de ontstaansgeschiedenis van de Eerste Wereldoorlog, door zijn boek op een volstrekt verkeerd spoor wordt gezet en als zodanig voegt Haffner weer een mythe toe aan de vele reeds bestaande, mythes waarvan hij nu juist het Duitse volk beschuldigde ze tegen beter weten in stand te houden.

Waarom de geallieerden wonnen      Overy Richard      Duitse geschiedenis

Richard Overy is op dit moment een van de belangrijkste historici op het gebied van de Tweede Wereldoorlog.
Overy geeft met dit boek, Waarom de geallieerden wonnen, antwoord op de vraag hoe na de snelle opkomst en uitbouw van het Derde Rijk Hitler-Duitsland vervolgens ook weer snel in elkaar kon storten.

Overy heeft hierbij naast oog voor het front optreden der verschillende machten ook zijn licht laten schijnen op de economische factoren van de oorlog, waarbij grondstoffen een belangrijke rol speelden.
Ook technologische ontwikkelingen waren van groot belang, bijvoorbeeld daar waar het de duikbootoorlog aan ging.

Waarom wonnen de geallieerden de Tweede Wereldoorlog? Op deze ogenschijnlijk eenvoudige vraag weet iedereen met enige interesse in dit deel van de geschiedenis altijd een antwoord te formuleren, inclusief een rijtje veelgehoorde keerpunten als ‘Stalingrad’, ‘Pearl Harbor’ of ‘D-day’.
Anderen houden het op het economische, industriële en materiële overwicht van de geallieerden, de tweefrontenoorlog, het veroverde geallieerde overwicht in de lucht of de enorme miscalculaties van Hitler.
Het is nu juist dit soort argumenten dat Richard Overy in zijn werk aan de kaak wil stellen.
Zonder de genoemde oorzaken te bagatelliseren, stelt hij dat er een aantal structurele factoren aan de geallieerde victorie ten grondslag lag.
Vandaar dat zijn boek een zeer boeiend beeld geeft van een oorlog die al van zoveel kanten beschouwd is, maar nog niet vaak op een dergelijke verhelderende manier is verklaarD. Richard Overy is een veel geprezen Britse historicus die al vele werken over de Tweede Wereldoorlog en het Derde Rijk op zijn naam heeft staan.
Zijn studie naar de geallieerde eindoverwinning voegt veel toe aan de geschiedschrijving van de Tweede Wereldoorlog.
“Why the Allies Won?” is niet een zoveelste beschrijving van cruciale momenten die het verloop van de Tweede Wereldoorlog bepaalden, maar een diepgaander onderzoek naar achterliggende structuren die uiteindelijk het ware verschil maakten.

In zijn inleiding, een sterke en beknopte analyse van de oorzaken van het conflict, het krijgsverloop en het karakter van de oorlogvoerende partijen, zet Overy alvast de kern van zijn standpunt uiteen.
Hij bestrijdt de neiging tot te eenvoudige of eenzijdige antwoorden op de vraag waarom de geallieerden uiteindelijk niet alleen de belangrijke veld- en zeeslagen, maar ook de oorlog wonnen.
Een gewonnen slag, miscalculaties of ongelijkheid in middelen konden niet doorslaggevend zijn in een totale oorlog die zes jaar in beslag nam, zo stelt Overy.
Hij waarschuwt bovendien voor determinisme, als ware de uitkomst al duidelijk vanaf het moment dat de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en de Sovjet-Unie hun gezamenlijke macht in de strijd wierpen.

Begin 1942 was de uitkomst van de oorlog volgens de Britse historicus nog allerminst zeker.
Pas vanaf dat moment verschoof het initiatief langzamerhand naar de geallieerde strijdkrachten.
Een onsamenhangende coalitie die pas in december 1941 definitief vorm begon te krijgen en in de eerste maanden van 1942 te maken had met een ‘worst case scenario’: de Verenigde Staten waren nog lang niet op volle oorlogssterkte, de Sovjet Unie had strategisch en industrieel belangrijke gebieden verloren, Nazi-Duitsland leek de oliegebieden in de Kaukasus en het Midden-Oosten voor het grijpen te hebben, Japan was op het hoogtepunt van zijn expansie in Azië, de geallieerde aanwezigheid in West-Europa was beperkt tot geïsoleerd en verzwakt verzet van Groot-Brittannië en de toevoerlijnen naar dat eiland lagen onder vuur van Duitse onderzeeboten.
Pas in 1944 werd duidelijk dat het kleine groepje verdrukte en geslagen democratieën uitgegroeid was tot een coalitie die het initiatief definitief in handen had en de wereldorde naar haar hand zou gaan zetten.

Hoe hebben de geallieerden dan deze omslag bewerkstelligd? Overy legt in zijn studie uit dat het niet voldoende is om alleen te wijzen op de Duitse en Japanse expansieoorlog die niet te winnen was of een keerpunt als Stalingrad of Midway.
Een verklaring op basis van statistieken van geproduceerde tanks en vliegtuigen is volgens Overy eveneens ontoereikenD. Het kernwoord is organisatie.
De regeringen van de geallieerde landen wisten hun oorlogseconomie, commandostructuur en strategie ieder op hun eigen manier beter in te richten dan Duitsland, dat er bijvoorbeeld niet in slaagde zijn omvangrijke economische potentieel effectief te verzilveren.
De geallieerden parasiteerden in de lange oorlogsjaren niet op hun numerieke overwicht, maar op de kwaliteit van hun technologie en de gevechtseffectiviteit van hun strijdkrachten.
Overigens moesten de legers van zowel de Westerse mogendheden en de Sovjet-Unie eerst verslagen worden voordat er belangrijke militaire en economische hervormingen van formaat werden doorgevoerD.

De geallieerde sleutel tot victorie is volgens Overy ten eerste terug te brengen tot vier verschillende en tegelijkertijd onlosmakelijk onderling verbonden ‘zones of conflict’.
In het eerste gedeelte van het boek legt de historicus uit hoe de geallieerden de oorlog wonnen (door middel van overwinningen in deze cruciale conflictgebieden: de oorlog op zee, aan het oostfront, het luchtoffensief en de herovering van Europa).
Het tweede gedeelte behandelt vervolgens de vraag waarom overwinningen werden behaald in deze ‘theatres’: ofwel de factoren die de gevechtskracht bepaalden en het geallieerde succes mogelijk hebben gemaakt.
Het boek komt dan ook pas echt van de grond in hoofdstukken als ‘economies at war’, ‘technology and war’ en ‘the moral contest’.
Overy beargumenteert dat de militaire triomfen in de vier conflictgebieden onderling verbonden zijn door een essentiële geallieerde voorsprong op de volgende terreinen: productie, wetenschap, leiderschap, organisatie en maatschappelijk enthousiasme.
Onderzoek naar deze elementen brengt de doorslaggevende verschillen tussen de geallieerden en asmogendheden aan het licht.
Het behandelt tegelijkertijd belangrijke vragen als ‘hoe was de miraculeuze militaire en economische wederopstanding van de Sovjet-Unie mogelijk?’, ‘hoe kon Amerika zich zo snel bewapenen en ontwikkelen tot een militaire supermacht’ en ‘waarom produceerde Duitsland met een dergelijk industrieel potentieel ter beschikking zoveel minder dan de geallieerden?’.

Overy gebruikt statistieken om zijn punten kracht bij te zetten, maar overlaadt de lezer niet met nodeloos veel cijfermateriaal.
Opvallend is het belang dat hij toeschrijft aan de morele dimensies van de oorlog.
Er is een volledig hoofdstuk gewijd aan de verschillen in moraal en sociale mobilisatie.
De geallieerden wisten, zo analyseert Overy, de morele energie van de bevolking beter om te zetten in een effectieve wil om te winnen.
In zijn conclusie onderkent de auteur dat woorden als ‘wilskracht’ en ‘moed’ door veel historici bewust weg gelaten worden in rationele analyses.
Dit gedeelte van het boek is waarschijnlijk het meest controversieel.
Waarschijnlijk zijn er dan ook historici en geschiedenisliefhebbers te vinden die de conclusies van Overy niet volledig delen, maar dat maakt het boek van Overy niet minder lezenswaardig.
Een en ander neemt namelijk niet weg dat “Why the Allies Won” gevuld is met overtuigende, diepgaande analyses van de Tweede Wereldoorlog.
Het biedt uiterst interessante en leerzame gezichtspunten en beantwoordt belangrijke vragen.
In de enorme bibliotheek die de wetenschappelijke en niet-wetenschappelijke geschiedschrijving van de Tweede Wereldoorlog inmiddels omvat, is dit werk dan ook zeer waardevol.
Aan de ondertitel op de kaft (‘A masterpiece of analytical history’, de kwalificatie van de Sunday Times) is dan ook niets gelogen.
Na het lezen van dit boek kan de liefhebber van geschiedenis de vraag waarom de geallieerden de oorlog wonnen een stuk beter beantwoorden ;

Complot tegen Hitler      Knopp Guido      Duitse geschiedenis

Het hoogtepunt van het verzet tegen Hitler was de aanslag van 20 juli 1944.
Onder leiding van Claus Schenk von Stauffenberg werd een aanslag gepleegd op het leven van Hitler.
Een aanslag die door stom ongeluk mislukte.

Maar al voor de oorlog was er een groot aantal mislukte aanslagen gepleegd op Hitler.
Guido Knopp portretteert hen, die met inzet van eigen leven, een daad wilden stellen tegen het Nazi-regime.
Zo schetst hij de lange aanloop naar 20 juli 1944 en geeft hij een gedetailleerd verslag van de voorbereidingen, de aanslag en de naweeën van de aanslag van Von Stauffenberg op Hitler.

De gerenommeerde Duitse historicus Guido Knopp leidt de redactie eigentijdse geschiedenis van de ZDF.
Hij heeft meerdere titels op zijn naam staan, waaronder De oorlog van de eeuw, Hitlers moordenaars, Hitlers

Het hoogtepunt van het verzet tegen Hitler was de aanslag van 20 juli 1944.
Onder leiding van Claus Schenk von Stauffenberg werd een aanslag gepleegd op het leven van Hitler.
Een aanslag die door stom ongeluk mislukte.

Maar al voor de oorlog was er een groot aantal mislukte aanslagen gepleegd op Hitler.
Guido Knopp portretteert hen, die met inzet van eigen leven, een daad wilden stellen tegen het Nazi-regime.
Zo schetst hij de lange aanloop naar 20 juli 1944 en geeft hij een gedetailleerd verslag van de voorbereidingen, de aanslag en de naweeën van de aanslag van Von Stauffenberg op Hitler.

De gerenommeerde Duitse historicus Guido Knopp leidt de redactie eigentijdse geschiedenis van de ZDF.
Hij heeft meerdere titels op zijn naam staan, waaronder De oorlog van de eeuw, Hitlers moordenaars, Hitlers

De Duitse journalist en televisiedocumentairemaker Guido Knopp publiceerde al veelvuldig over Hitler en diens entourage.
In 2004 schreef hij 'Sie wollten Hitler toten', een boek over Claus Schenk von Stauffenberg en operatie Walküre, de mislukte aanslag van 20 juli 1944 op Adolf Hitler.
Het boek is nu vertaalD. Het vormde de basis van de speelfilm 'Valkyrie' (met Tom Cruise en Carice van Houten)*.
De auteur besteedt eerst ruim aandacht aan mislukte aanslagen vóór 1944, zoals die van de eenzame Georg Elser in 1939.
Vervolgens geeft hij een uitgebreide biografie van Von Stauffenberg en personen uit diens kring.
De dagen voorafgaand aan de 20ste juli weet hij vol spanning te beschrijven, evenals de explosie en wat daarbij mis ging.
Von Stauffenberg droeg een dubbele verantwoordelijkheid: hij was aanslagpleger én leider van de staatsgreep.
De bloedige en sadistische wraakneming van het Hitler-regime jegens de complotteurs en hun wijde familie vormt een dramatisch slothoofdstuk in dit met veel vaart geschreven boek.
Met een katern zwart-witfoto's en een persoonsregister.

Van de hand van een specialist ter zake, samen met een aantal prominente medewerkers, krijgen we hier het relaas en de duiding van een belangrijke gebeurtenis tijdens de Tweede Wereldoorlog, dat wel degelijk van zeer groot belang is geweest, en toch een ander beeld weet te geven van wat we vaak aan idee hebben over de militaire top van het Naziregime.
Mochten de zaken naar verwachting zijn verlopen, dan hadden we wellicht een ganse andere wending gezien in de geschiedenis, en dan hadden er heel wat zaken een ander verloop gekenD. Alhoewel….
We reizen terug naar de periode van voor, tijdens en het einde van de Tweede Wereldoorlog, en onderzoeken samen met de auteur(s) een ander beeld van de geschiedenis, nl.
de aanslagen die werden gepleegd op Hitler.
Hiermee krijgen we toch wel een andere benadering die de meeste mensen niet inschatten, en die wel degelijk bewijzen dat Hitler, ook in de militaire middens niet unaniem aanvaard werd, en zijn ideeën en daden niet onverdeeld op een warm onthaal konden rekenen.
De bijzondere aandacht gaat uiteraard naar de aanslag van 20 juli 1944, waar het werkelijk menens was, de zaken bijzonder goed in mekaar staken, en het eigenlijk een groot wonder is geweest dat Hitler kon ontsnappen aan deze moordpoging.
Het verhaal van de mensen die achter deze aanslag stonden, de ontwikkeling van het idee en de betrokken, worden op een spannende wijze gebracht, en het is dan wel een historisch werk, maar het leest als een boeiend avonturenroman.
We beleven werkelijk de hele ontwikkeling van de feiten en de gebeurtenissen, tot de mislukking, maar ook de manier waarop werd gereageerd op deze aanslag, en de slachtoffers die hierdoor vielen.
Het is een verrukkelijk werk, omdat het op een zeer toegankelijke wijze een belangrijke bladzijde van de recente geschiedenis brengt, onder al zijn aspecten en invalshoeken, op een heldere manier, wat niet steeds het geval is met dit genre werken, zeker niet voor de leken onder ons.

Hitlers Troepen      Knopp Guido      Duitse geschiedenis

De auteur probeert met dit boek een beeld te schetsen van “Heinz met de pet” in dienst van het Duitse leger, de Wehrmacht.
Hitlers besognes strekten zich zelden uit tot de gewone infanterist, hij schoof met al dan niet bestaande legers rond om zijn dromen te verwezenlijken.
Bovendien was Hitler van oordeel dat het Duitse volk de oorlog niet kon verliezen.
Mocht dat toch het geval zijn, dan was het Duitse volk geen stuiver waard en verdiende het de ondergang.

Knopp belicht, helaas vooral aan de hand van getuigenissen van hogere officieren, de positie van de Wehrmacht in de oorlog, de slag om Stalingrad en de moordpartijen op de Joden.
Voor zover het nog nodig is, maakt hij duidelijk dat het niet alleen de SS was die zich schuldig maakte aan misdrijven.

De geschiedenis van de Wehrmacht Niet minder dan achttien miljoen mannen dienden in de Deutsche Wehrmacht of kortweg Wehrmacht, zoals de Duitse strijdkrachten onder Hitler meestal worden genoemD. Opgericht in 1935 na een grootschalige reorganisatie van de Reichswehr door de nazi’s, was de Wehrmacht opgebouwd uit de Deutsches Heer (landmacht), de Luftwaffe (luchtmacht) en de Kriegsmarine (zeemacht).
Zes jaar lang speelden Hitlers troepen, die trouw hadden gezworen aan hun tiran, een cruciale rol in de veroverings- en vernietigingspolitiek van hun Führer.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog bezetten ze half Europa, tot ze in 1945 de totale nederlaag moesten ondergaan.
Vijf miljoen soldaten overleefden de oorlog niet.
Binnen de Wehrmacht was er echter ook veel afkeer voor de nazi-ideologie.
Reeds vanaf 1938 werd binnen het Duitse leger verzet gepleegd tegen het regime.
Wie waren de mannen die vochten in Hitlers troepen? Wat bezielde deze soldaten om hun eigen lot, dat van hun land én de wereld te bezegelen? Guido Knopp vertelt hun verhaal, aan de hand van interviews met de laatste levende getuigen, baanbrekend onderzoek van archieven en nieuwe historische inzichten.

Ik was lijfwacht van Hitler      Misch Rochus      Duitse geschiedenis

Dat was het einde.
Een loden stilte, totaal, doods, heerste in de bunker, een echte sarcofaag van beton.
Iedereen wist dat de Führer in de volgende uren een einde zou maken aan zijn leven.
Iedereen vroeg zich af wat er daarna zou gebeuren.
Rochus Misch is de laatste overlevende lijfwacht van Hitler.
Tussen 1940 en 1945 bracht hij dag en nacht door in de nabije omgeving van de Führer, als bevoorrecht getuige van het wel en wee aan de top van het naziregime.
Misch volgde alles van op een afstand, zonder vragen te stellen.
Hij is Hitler trouw gebleven tot het bittere einde van het Derde Rijk: als laatste militair verliet hij de Berlijnse bunker na de zelfmoord van Hitler en zijn gemalin Eva Braun.
Na negen jaar gevangenschap in de USSR keerde hij terug naar Berlijn, waar hij nu nog woont.
In dit boek deed Rochus Misch voor de eerste maal het relaas van zijn jaren als lijfwacht, een kleine geschiedenis in de maalstroom van de grote wereldpolitiek.
Het verhaal werd opgetekend door Nicolas Bourcier, journalist bij Le Monde.
Het werd vertaald in meer dan tien talen.
Rochus Misch is de laatste overlevende lijfwacht van Hitler.
Tussen 1940 en 1945 bracht hij dag en nacht door in de nabije omgeving van de Führer, als bevoorrecht getuige van het wel en wee aan de top van het naziregime.
Misch volgde alles van op een afstand, zonder vragen te stellen.
Hij is Hitler trouw gebleven tot het bittere einde van het Derde Rijk: als laatste militair verliet hij de Berlijnse bunker na de zelfmoord van Hitler en zijn gemalin Eva Braun.

Bijna 91 is hij, maar nog steeds helder van geest.
Van 1940 tot 1945 werkte hij als lijfwacht, koerier en telefoonoperator in dienst van Adolf Hitler.
In het boek Ik was lijfwacht van Hitler geeft hij zijn persoonlijke beeld van de Hitler voor én achter de schermen.

Rochus Misch wordt in 1917 geboren in eenvoudig gezin in Silezië.
Hij wordt al jong wees, maar na Hitlers machtsovername treedt de grote, sterke jongeman toe tot de SS Leibstandarte.
Misch wordt in 1939 gewond tijdens de veldtocht tegen Polen en krijgt een job in het Führerbegleitkommando, de lijfwacht van Hitler.

Klinkt indrukwekkend, maar naar eigen zeggen is hij een veredelde loopjongen, die berichten moet overbrengen tussen de verschillende diensten in het rijks- en legerbestuur, en Hitler zelf.
Zijn eerste opdracht is een pakketje naar Hitlers zus in Wenen brengen.

Als nazi-Duitsland nederlaag na nederlaag begint te lijden, gebombardeerd en ingesloten wordt, trekt Hitler zich met zijn uitgebreid gezelschap terug in zijn bunker onder de rijkskanselarij in Berlijn.
In deze kleine microcosmos spelen zich heel wat drama’s af.
“Maar de sfeer bleef sereen, bijna op fluistertoon.
” De “schreeuwerige scènes” in de recente film Der Untergang noemt Misch “fout en veramerikaniseerd”.

Vriendelijk

Na de oorlog verdwijnt Misch negen jaar in een Russisch gevangenenkamp.
Hij overleeft het en mag in 1954 terugkeren naar zijn vrouw en dochter in Oost-Berlijn.

De führer deed altijd perfect normaal tegen mi J. Hij was een te vriendelijke man om een moordenaar te kunnen zijn.
”

Rochus Misch

Rochus Misch (29 juli 1917 in Oppeln), radiotelegrafist en deel uitmakend van de Leibstandarte-SS Adolf Hitler, is de laatste nog levende getuige van de zelfmoord van Adolf Hitler in de Führerbunker in Berlijn in 1945.

Nadat Misch zwaargewond raakte tijdens de veldtocht in Polen in 1939, kon hij na zijn herstel, als lid van het Führerbegleitkommando aan de slag en werd zo dus een persoonlijke lijfwacht van Hitler.
Rochus Misch was de enige persoon in de Führerbunker, die een wapen mocht dragen.
Alle anderen moesten hun wapen aan de dienstdoende wacht afgeven.

Misch maakte de laatste dagen van de Tweede Wereldoorlog mee vanuit de führerbunker en was één van de allerlaatste aanwezigen in de bunker.
Kort nadat hij de bunker verliet werd hij door de Russen vastgenomen en overgebracht naar een gevangenis in Moskou.
Daar werd hij uitgehoord en gemarteld in opdracht van Stalin, die niet geloofde dat Adolf Hitler zelfmoord had gepleegd en de waarheid boven tafel wilde krijgen.
Hij werd dusdanig gemarteld dat hij naar eigen zeggen smeekte om geëxecuteerd te worden, maar dat gebeurde niet.
In 1953 werd hij vrijgelaten en keerde hij terug naar zijn vrouw en zijn dochter.

Rochus Misch leeft (inmiddels 90 jaar oud en geestelijk vitaal) nog steeds in Berlijn, slechts enkele kilometers van het voormalige machtscentrum van het Derde Rijk.
Hij is sinds het overlijden van Hitlers adjudant Otto Günsche in oktober 2003 de laatste nog levende persoon die van nabij heeft meegemaakt wat er zich afspeelde in de Führerbunker.

Onlangs gaf Misch een interview aan het Duitse weblog www.
roland-harder.
de.
Daarin gaf hij zijn versie aangaande het lot van Hitlers zwager Hermann Fegelein, waarvan tot op de dag van vandaag nog niet exact vast staat wat er met hem is gebeurD.

Kort na de zelfmoord van Adolf Hitler pleegden ook Joseph Goebbels en zijn vrouw zelfmoorD. Daaraan voorafgaand vermoordden zij hun zes kinderen.
Misch was getuige en vertelt daarover:

; ;Ik denk er nog regelmatig aan.
Ik kan het niet vergeten, het waren zulke leuke kinderen.
Ik zal nooit vergeten hoe Joseph Goebbels tegen me zei dat hij het liever anders had gezien.
Hij had de kinderen liever niet in de bunker gewilD. Maar zijn vrouw, Magda Goebbels, was misschien nog wel trouwer aan Hitler dan haar man en wilde haar kinderen niet een wereld in sturen zonder Nationaal-Socialisme.
;

Misch vond ook de lijken van Generaal Burgdorf en Generaal Krebs, die ook zelfmoord pleegden, waarna Misch de bunker verliet.

Volgens Rochus Misch hoorde hij pas van de verschrikkingen in de concentratiekampen na zijn vrijlating uit de beruchte Russische gevangenis LubjankA. Daarover zei hij in het uit 2006 daterende interview met www.
roland-harder.
de:

; ;Ik was geschokt toen ik bij terugkeer hoorde wat er echt gebeurd was.
Tijdens mijn gevangenschap in Rusland heeft niemand me er ooit iets over verteld, terwijl er onder de Russische officieren ook Joden waren.
Gedurende mijn werk voor Hitler heb ik er ook nooit iets over gehoorD. Dat er concentratiekampen waren, dat wist bijna iedereen.
Maar dat er daar ook mensen vernietigd werden, nee, dat heb ik nooit geweten.
Ik heb later veel boeken over de Holocaust gelezen.
Het is vreselijk! ; ; ;

Hitlers brieven en notities      Maser Werner      Duitse geschiedenis

De zwarte periode van Hitler-Duitsland blijft intrigeren.
De boekenstroom gaan ook onverminderd door.
Maar juist tussen al die publicaties zoeken we naar authentiek materiaal.

Als geen ander heet Maser toegang tot deze privé-bronnen van de leider van het Derde Rijk.
Deze geschriften tonen de werkelijke Hitler, los van het propagandabeleid dat minister Goebbels van hem schetste.

Het boek is dan ook een belangrijk standaardwerk voor de liefhebbers van geschiedenis.

 

De Duitse historicus Werner Maser schreef in 1971 een psychologische biografie van Adolf Hitler en onlangs een levensschets van Hermann Goring.
Hij verdiepte zich in Hitlers persoonlijke brieven en aantekeningen uit diverse archieven, vanaf diens jeugdjaren tot het bittere einde in het belegerde Berlijn anno 1945.
In deze uitgave geeft Maser een typerende selectie.
De originele documenten, vaak schetsmatige notities, staan afgebeeld en de vertaling wordt geleverD. Dat geheel wordt van een deskundige toelichting voorzien en geillustreerd met overbekend fotomateriaal.
Zo krijgt de lezer de kans Hitler op de huid te zitten in diens contacten en ontwikkeling van warrige denkbeelden.
Het eerste deel is chronologisch: Hitlers jeugd, soldatentijd in WO I, beginjaren van de nazipartij, verovering van de macht in 1933 en levenseinde; hier ontbreken juist de twaalf jaren van het Derde Rijk.
In het tweede deel staan drie thema's centraal: Hitlers antisemitisme, wereldbeschouwing en testament.
Deze incomplete bronnenpublicatie zal eerder vakspecialisten boeien dan het grote publiek.

Onlangs bracht Uitgeverij Aspekt bv een nieuwe titel uit van de hand van Werner Maser: ; ;Hitlers brieven en notities ; ;.
In het ruim 380 pagina's tellende boekwerk zijn veel afdrukken van aantekeningen van Hitler opgenomen, van redigerende en verklarende teksten voorzien door Maser.
Wat echter opvallend te noemen is, is de bijzondere vertaalfout op pagina 339.
Op deze rechterpagina is de Nederlandse vertaling geplaatst van het op de linkerzijde afgedrukte deel van Hitler's Politieke testament van 29 april 1945.
In de oorspronkelijke tekst wordt gezegd ….
niet verantwoordelijk gesteld te kunnen worden voor ….
, terwijl de vertaalde tekst juist zegt … wél verantwoordelijk gesteld te kunnen worden!

Onderstaand treft u het 1e deel van het Politieke Testament aan in de oorspronkelijke taal, daaronder de Nederlandse vertaling van dit deel.
De bewuste passage is gemerkt met (      )

Mein politisches Testament.

Seit ich 1914 als Freiwilliger meine bescheidene Kraft im ersten, dem Reich aufgezwungenen Weltkrieg einsetzte, sind nunmehr über dreissig Jahre vergangen.

In diesen drei Jahrzehnten haben mich bei all meinem Denken, Handeln und Leben nur die Liebe und Treue zu meinem Volk bewegt.
Sie gaben mir die Kraft, schwerste Entschlüsse zu fassen, wie sie bisher noch keinem Sterblichen gestellt worden sinD. Ich habe meine Zeit, meine Arbeitskraft und meine Gesundheit in diesen

drei Jahrzehnten verbraucht.

Es ist unwahr, dass ich oder irgend jemand anderer in Deutschland den Krieg im Jahre 1939 gewollt haben.
Er wurde gewollt und angestiftet ausschliesslich von jenen internationalen Staatsmännern, die entweder jüdischer Herkunft waren oder für jüdische Interessen arbeiteten.
Ich habe zuviele Angebote zur Rüstungsbeschränkung und Rüstungsbegrenzung gemacht, die die Nachwelt nicht auf alle Feigheiten wegzuleugnen vermag, als dass die Verantwortung für den Ausbruch dieses Krieges auf mir lasten könnte.
(      ) Ich habe weiter nie gewollt, dass nach dem ersten unseligen Weltkrieg ein zweiter gegen England oder gar gegen Amerika entsteht.
Es werden Jahrhunderte vergehen, aber aus den Ruinen unsererStädte und Kunstdenkmäler wird sich der Hass gegen das letzten Endes verantwortliche Volk immer wieder erneuern, dem wir das alles zu verdanken haben: dem internationalen Judentum und seinen Helfern.

Ich habe noch drei Tage vor Ausbruch des deutsch-polnischen Krieges dem britischen Botschafter in Berlin eine Lösung der deutsch-polnischen Probleme vorgeschlagen - ähnlich der im Falle des Saargebietes unter internationaler Kontrolle.
Auch dieses Angebot kann nicht weggeleugnet werden.
Es wurde nur verworfen, weil die massgebenden Kreise der englischen Politik den Krieg wünschten, teils der erhofften Geschäfte wegen, teils getrieben durch eine, vom internationalen Judentum veranstaltete PropagandA.

Ich habe aber auch keinen Zweifel darüber gelassen, dass, wenn die Völker Europas wieder nur als Aktienpakete dieser internationalen Geld und Finanzverschwörer angesehen werden, dann auch jenes Volk mit zur Verantwortung gezogen werden wird, das der eigentlich Schuldige an diesem mörderischen Ringen ist: Das Judentum! Ich habe weiter keinen darüber im Unklaren gelassen, dass dieses Mal nicht nur Millionen Kinder von Europäern der arischen Völker verhungern werden, nicht nur Millionen erwachsener Männer den Tod erleiden und nicht nur Hunderttausende an Frauen und Kindern in den Städten verbrannt und zu Tode bombardiert

werden dürften, ohne dass der eigentlich Schuldige, wenn auch durch humanere Mittel, seine Schuld

zu büssen hat.

Nach einem sechsjährigen Kampf, der einst in die Geschichte trotz aller Rückschläge als ruhmvollste und tapferste Bekundung des Lebenswillens eines Volkes eingehen wird, kann ich mich nicht von der Stadt trennen, die die Hauptstadt dieses Reiches ist.
Da die Kräfte zu gering sind, um dem feindlichen Ansturm gerade an dieser Stelle noch länger standzuhalten, der eigene Widerstand aber durch ebenso verblendete wie charakterlose Subjekte allmählich entwertet wird, möchte ich mein Schicksal mit jenem teilen, das Millionen anderer auch auf sich genommen haben, indem ich in dieser Stadt bleibe.
Außerdem will ich nicht Feinden in die Hände fallen, die zur Erlustigung ihrer verhetzten Massen ein neues, von Juden arrangiertes Schauspiel benötigen.

Ich hatte mich daher entschlossen, in Berlin zu bleiben und dort aus freien Stücken in dem Augenblick den Tod zu wählen, in dem ich glaube, dass der Sitz des Führers und Kanzlers selbst nicht mehr gehalten werden kann.
Ich sterbe mit freudigem Herzen angesichts der mir bewussten unermesslichen Taten und Leistungen unserer Soldaten an der Front, unserer Frauen zuhause, den Leistungen unserer Bauern und Arbeiter und der in der Geschichte einmaligen Einsatz unserer Jugend, die meinen Namen trägt.

Dass ich ihnen allen meinen aus tiefstem Herzen kommenden Dank ausspreche, ist ebenso selbstverständlich wie mein Wunsch, dass sie deshalb den Kampf unter keinen Umständen aufgeben mögen, sondern, ganz gleich wo immer, ihn gegen die Feinde des Vaterlandes weiterführen, getreu den Bekenntnissen eines grossen Clausewitz.
Aus dem Opfer unserer Soldaten und aus meiner eigenen Verbundenheit mit ihnen bis in den Tod, wird in der deutschen Geschichte so oder so einmal wieder der Samen aufgehen zur strahlenden Wiedergeburt der nationalsozialistischen Bewegung und damit zur Verwirklichung einer wahren Volksgemeinschaft.

Viele tapferste Männer und Frauen haben sich entschlossen, ihr Leben bis zuletzt an das meine zu binden.
Ich habe sie gebeten und ihnen endlich befohlen, dies nicht zu tun, sondern am weiteren Kampf der Nation teilzunehmen.
Die Führer der Armeen, der Marine und der Luftwaffe bitte ich, mit äußersten Mitteln den Widerstandsgeist unserer Soldaten im nationalsozialistischen Sinne zu verstärken unter dem besonderen Hinweis darauf, dass auch ich selbst, als der Gründer und Schöpfer dieser Bewegung, den Tod dem feigen Absetzen oder gar einer Kapitulation vorgezogen habe.
Möge es dereinst zum Ehrbegriff des deutschen Offiziers gehören - so wie dies in unserer Marine schon der Fall ist - dass die Übergabe einer Landschaft oder einer Stadt unmöglich ist und dass vor allem die Führer hier mit leuchtendem Beispiel voranzugehen haben in treuester Pflichterfüllung bis in den ToD.

Mijn politieke testament.

Sinds ik in 1914 als vrijwilliger mijn bescheiden kracht in de - het rijk opgedrongen - Eerste Wereldoorlog inzette, zijn nu meer dan dertig jaren verstreken.

In deze dertig jaar hebben slechts mijn liefde en trouw voor mijn volk mijn gehele denken, handelen en leven bewogen.
Ze gaven mij de kracht de moeilijkste beslissingen te nemen, waarvoor tot nu toe nog geen sterveling werd geplaatst.
Ik heb mijn tijd, mijn arbeidskracht en mijn gezondheid in deze dertig jaar verbruikt.

Het is niet waar, dat ik of wie dan ook in Duitsland de oorlog in 1939 heb gewilD. Hij werd uitsluitend gewild en begonnen door die internationale staatslieden, die of van Joodse afkomst waren, of voor Joodse belangen werkten.
Ik heb te veel aanbiedingen gedaan om de bewapening te beperken en te limiteren (hetgeen de komende generaties niet bij alle lafheden kunnen ontkennen) om verantwoordelijk voor deze oorlog te kunnen zijn.
(      )

Ik heb voorts nooit gewild dat er na de eerste, onzalige wereldoorlog een tweede tegen Engeland of zelfs tegen Amerika ontstaat.
Er zullen eeuwen vergaan, maar uit de ruïnes van onze steden en monumenten zal steeds weer opnieuw de haat tegen het uiteindelijk verantwoordelijke volk ontstaan, waaraan we dit alles te danken hebben: het internationale Jodendom en zijn helpers.

Ik heb nog drie dagen voor het uitbreken van de Duits-Poolse oorlog de Britse ambassadeur in Berlijn een oplossing van de Duits-Poolse problemen voorgesteld (+)- overeenkomend met het geval van het Saargebied onder internationale controle.
Ook dit aanbod kan niet worden ontkenD. Het werd alleen verworpen, omdat de competente instanties van de Engelse politiek oorlog wilden, deels vanwege de zaken die ze hoopten te doen, deels aangezet door de propaganda die het internationale Jodendom had georganiseerD.

Ik heb er ook geen twijfel over laten bestaan, dat wanneer de volken van Europa weer slechts als aandelenpakketten van deze internationale financiële samenzweerders worden gezien, dan ook dat volk mede ter verantwoording zal worden geroepen, dat de eigenlijke schuldige van deze moorddadige strijd is: het jodendom! Ik heb verder niemand daarover in het ongewisse gelaten, dat deze keer niet alleen miljoenen kinderen van Europese, arische volken zullen verhongeren, niet alleen miljoenen volwassenen mannen de dood vinden en niet alleen honderdduizenden vrouwen en kinderen in de steden door brand en bombardementen zullen omkomen zonder dat de eigenlijke schuldige, ook al was het door middel van humanere middelen, voor zijn schuld zal boeten.

Na een zes jaar durende strijd, die eens ondanks alle tegenslagen als roemrijkste en dapperste uiting van de levenswil van een volk de geschiedenis zal ingaan, kan ik niet scheiden van de stad, die de hoofdstad van dit rijk is.
Omdat de krachten te gering zijn om de vijandelijke bestorming juist op deze plaats nog langer te weerstaan, terwijl de eigen weerstand door even verblinde als karakterloze subjecten langzaam wordt ondermijnd, wil ik mijn noodlot delen met dat, wat miljoenen anderen ook op zich hebben genomen, door in deze stad te blijven.
Bovendien wil ik niet in handen van de vijanden vallen, die om hun opgehitste menigten te vermaken een nieuw, door joden gearrangeerd schouwspel nodig hebben.

Ik had daarom besloten in Berlijn te blijven en daar vrijwillig op dat moment de dood te kiezen, waarop ik meen, dat de zetel van de Führer en kanselier zelfs niet meer kan worden gehandhaafD. Ik sterf met een blij hart ten aanzien van de mij bewuste, enorme daden en prestaties van onze soldaten aan het front, onze vrouwen thuis, de prestaties van onze boeren en arbeiders en van de in de geschiedenis unieke inzet van onze jeugd, die mijn naam draagt.

Dat ik hen uit het diepst van mijn hart dank, is net zo vanzelfsprekend als mijn wens, dat zij daarom de strijd onder geen voorwaarden zullen opgeven, maar onverschillig waar tegen de vijanden van het vaderland zullen voortzetten, trouw aan de getuigenis van iemand als de grote Clausewitz.
Uit het offer van onze soldaten en uit mijn eigen verbondenheid met hen tot in de dood zal in de Duitse geschiedenis hoe dan ook eens weer het zaad ontkiemen voor een stralende wedergeboorte van de nationaal-socialistische beweging en daarmee voor de verwezenlijking van een ware volksgemeenschap.

Veel dappere mannen en vrouwen hebben besloten hun leven tot het laatst toe met het mijne te verbinden.
Ik heb hen verzocht en hen tenslotte bevolen dit niet te doen, maar aan de verdere strijd van de natie deel te nemen.
De aanvoerders van de legers, de marine en de luchtmacht verzoek ik met de uiterste middelen het moreel van onze soldaten in nationaal-socialistische zin te versterken en er vooral op te wijzen, dat ook ikzelf als stichter en schepper van de beweging de dood heb verkozen boven het laffe terugtrekken of zelfs capituleren.

Moge het eens tot het besef van eer van de Duitse officier horen - zoals dit in onze marine al het geval is - dat de overgave van een stuk land of van een stad onmogelijk is en dat vooral de leiders hier met een lichtend voorbeeld moeten voorgaan, trouw hun plicht vervullend tot in de dooD.

(       de oorspronkelijk foutieve Nederlandse vertaling luidt: ; ;Ik heb te veel aanbiedingen gedaan om de bewapening te beperken en te limiteren hetgeen de komende generaties niet bij alle lafheden kunnen ontkennen, zodat de verantwoordelijkheid voor het uitbreken van deze oorlog op mij rust.
; ;

Operatie Safehaven      Aalders Gerard      Duitse geschiedenis

Operatie Safehaven is het verhaal van een wereldwijd web dat de Duitse industriële kartels sponnen, de pogingen van de Amerikaanse regering om die netwerken bloot te leggen én de inspanningen van de Amerikaanse trusts om dat te dwarsbomen.

Op 10 augustus 1944 kwamen de Duitse topindustriëlen en nazi-bonzen in een geheime vergadering bijeen.
Centraal stond de vraag hoe ze de Duitse dochter-bedrijven, die over alle continenten waren verspreid, voor confiscatie konden behoeden.
Ook na de Eerste Wereldoorlog was de Duitse industrie er al in geslaagd in het buitenland 'ondergronds' door te werken.
Nederland was een van de landen die als wijkplaats dienden.
De geallieerde inlichtingendiensten kregen spoedig lucht van de Duitse plannen.
Om voor altijd af te rekenen met het gevaar van een Vierde Rijk, werd 'Operatie Safehaven' geboren.
Doel was het opsporen en vernietigen van het Duitse economische oorlogspotentieel, waar ook ter werelD. Achter de schermen deden Amerikaanse concerns echter hun best om de operatie te dwarsbomen, bang als ze waren dat hun nauwe banden met de Duitse (oorlogs)industrie aan het licht zouden komen.
Een onthullend boek, dat zich - zoals president Rooseveltooit zei over de geschiedenis van IG-Farben- laat lezen als een detective.

Dit boek gaat over de pogingen van de nazi's Duits economisch bezit (en technologische kennis) naar het neutrale buitenland weg te sluizen in de laatste fase van de Tweede Wereldoorlog.
Doel: financiering van een 'renaissance' van het nazisme zodra de tijd weer rijp zou zijn.
'Operatie Safehaven' werd in 1944 opgestart toen de Geallieerden signalen kregen dat Duitsland bezig was een veilige haven te zoeken voor zijn goud, patenten, technische know how etC. 'Safehaven' moest dit verhinderen en ervoor zorgen dat Duitse eigendommen beschikbaar zouden komen voor herstelbetalingen en de wederopbouw van EuropA. Echter: achter de schermen probeerden Amerikaanse concerns de operatie te saboteren omdat zij bang waren dat zo hun nauwe banden met de Duitse oorlogsindustrie aan het licht zouden komen.
Spannend geschreven, gebaseerd op zeer degelijke research.
Met uitgebreid notenapparaat en register.
Aalders is onderzoeker bij het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie.

De visie van de vijand      D'Haeseleer Peter      Duitse geschiedenis

Bij de start van de Eerste Wereldoorlog werd ook de propagandamachine op gang getrokken.
Heel wat fotografen werden naar het front gestuurd om de successen van de eigen soldaten en nederlagen van de vijand vast te leggen.
Beelden van de oorlog moesten de interesse en steun van de bevolking opwekken en behouden.

 

“Der grosse Krieg in Bildern” was een Duits propagandatijdschrift dat van 1915 tot oktober 1918 de oorlog in beeld bracht.
Met onderschriften in vijf of zes talen richtte het zich op een internationaal publiek.
De visie van de vijand brengt een selectie van die beelden.
Hoe keek de Duitse bezetter naar de grote oorlog? Wat haalden de Duitse oorlogsfotografen voor hun lens? Hoe gekleurd is hun blik?

 

PETER D’HAESELEER selecteerde met veel zorg de beelden voor dit unieke kijkboek.
Alle aspecten van de Eerste Wereldoorlog komen erin aan bod: de oorlog op het land, in de lucht en op zee, het soldatenleven, de militaire uitrusting, de bevoorrading, het leven aan de verschillende fronten… De foto’s zijn belangrijke getuigen, ze bieden ons een vernieuwende en controversiële blik op de Eerste Wereldoorlog.
Door de ogen van de Duitse bezetter en zijn bondgenoten.

Als resultaat van een lange moeizame zoektocht brengt Peter D’Haeseleer een groot aantal losse nummers van het Duitse fototijdschrift ‘Der grosse Krieg in Bildern’ bijeen.
Er moeten in totaal 45 nummers verschenen zijn.
Daaruit selecteerde hij een paar honderd representatieve foto’s over alle fronten en over alle aspecten van de oorlog.
Ook het dagelijkse leven van de frontsoldaat komt uitvoerig aan bod, net als de oorlog ter zee en in de lucht.
Speciale aandacht ging naar het IJzerfront, maar dan aan de Duitse kant.

Het originele aan dit boek is wel dat de oorlog nu eens bekeken wordt vanuit Duits standpunt.
Er zijn heel wat redenen waarom dat tot hiertoe nog niet gebeurd is,niet alleen uit gebrek aan belangstelling voor die kant van het front.
Er ging, vooral als gevolg van de Tweede Wereldoorlog, bijzonder veel fotomateriaal verloren.
Ook de originelen van dit fotoboek zijn nergens meer te vinden.

Het verhaal van een Duitser      Haffner Sebastian      Duitse geschiedenis

Sebastian Haffner, pseudoniem voor Raimund Pretzel, werd in 1907 in Berlijn geboren.
Van zijn vader die eerst als onderwijzer werkte, maar het later tot hoofdambtenaar van het Ministerie van Onderwijs schopte, kreeg hij een liberale opvoeding, die hem gevoelig maakte voor de waarde van de persoonlijke vrijheiD. Na een opleiding tot jurist, week hij in 1938 naar Engeland uit, waar hij o.
m.
voor The Observer werkte.
Hij keerde in 1954 terug naar Duitsland waar hij zijn journalistiek werk verder zette.
Hij stierf in 1999.

Zijn nooit eerder gepubliceerde debuut Het verhaal van een Duitser begint in de zomer van 1914 als de eerste wereldoorlog uitbreekt.
Als kind van zeven vond Haffner het op de eerste plaats verschrikkelijk om de vakantie in de Pommerse bossen te moeten afbreken en naar Berlijn terug te gaan.
Heel de oorlog door hield de knaap nauwkeurig de verliezen van de strijdende partijen bij: de winst aan grond, het aantal gevangenen en de eventuele oorlogsbuit.
In een diepgravende analyse van de oorlogsbereidheid van de Duitsers onder Hitler ziet Haffner precies in deze boekhoudersmentaliteit een beslissende factor.
Ondanks de honger was de oorlog voor hen die thuis gebleven waren een ver verwijderde en rekenkundige zaak.

Daarop laat Haffner een beschrijving volgen van de woelige jaren na de Duitse nederlaag.
Wat in onze geschiedenisboeken vaagweg met de Weimarrepubliek wordt aangeduid, wordt door de auteur op twee niveaus beschreven.
Aan de ene kant geeft hij zijn eigen zeer persoonlijke beleving van die jaren van onrust, revolutie, inflatie en tijdelijk herstel van de orde.
Aan de andere kant wil hij een zo volledig mogelijk beeld geven van de omstandigheden waarin de groei van de nazipartij en Hitlers machtsovername mogelijk werden.

Deze aanpak heeft alles te maken met de wijze waarop dit boek ontstaan is.
Toen Haffner in 1938 Duitsland verliet en naar Engeland emigreerde, rijpte bij hem het idee om een boek te schrijven dat aan het Engelse publiek uit zou leggen wat er nu precies in Duitsland aan de hand was.
Van de Londense uitgever Warburg ontving Haffner daarvoor vanaf midden 1939 zelfs een wekelijks voorschot.
Toen enkele maanden later echter de oorlog uitbrak, hadden de Engelsen uiteraard andere prioriteiten en werd dit project overbodig.

Door Haffners aanpak heeft Het verhaal van een Duitser echter ook voor de lezer van vandaag nog een bijzondere waarde.
Zelden krijgt men immers zo een indringend beeld van deze woelige periode van de Duitse geschiedenis.
Precies omdat Haffner niet de grote politieke beslissingen of persoonlijkheden beschrijft, maar het alledaagse leven in de Duitse hoofdstad tegen de achtergrond van de wereldgeschiedenis, beklijven zijn ervaringen van de revolutionaire sfeer vlak na de Eerste Wereldoorlog en de ontreddering tijdens het inflatiejaar 1923.

Het getuigenis van de auteur hoe sommige van zijn schoolmakkers van de éne dag op de andere miljonair werden en zich lieten rondrijden in een limousine, terwijl gevestigde miljonairs zich geruïneerd zagen, maakt meer indruk dan een doorsnee beschrijving van een geschiedenisboek.
Dat geldt ook voor de periode Stresemann waarin in Duitsland voorzichtig de hoop op een normaal bestaan groeide en voor zijn relaas over de opkomst van het nationaal-socialisme.
De lezer wordt als het ware ondergedompeld in een tijdsbad en zo in de gelegenheid gesteld beter dan op enig andere manier te begrijpen wat een totalitaire staat voor zijn burgers betekent.

In Haffners ogen was Duitsland ongeschikt voor de democratie.
Duitsers hebben volgens hem geen talent om persoonlijk geluk te creëren en op een autonome wijze te leven.
Met uitzondering van een kleine elite die wel een zekere savoir vivre heeft, kent de grote massa in de grijze Duitse steden alleen leegheid en verveling.
Daardoor zoekt men `verlossing': hetzij in drank, hetzij in bijgeloof, hetzij in een overweldigende roes.
Dat is volgens de schrijver een gedeeltelijke verklaring waarom de Duitsers het nazisme omhelsd hebben.

Hitler gaf aan de Duitsers iets om in te geloven, het gevoel met iets belangrijks bezig te zijn, waardoor een nationalistische roes ontstonD.

De lezer krijgt ook een idee van de zware druk waaraan de bevolking van staatswege werd onderworpen.
Dat wordt ondermeer duidelijk in de knappe passage waarin Haffner beschrijft hoe de SA alle joden uit het Berlijnse gerechtsgebouw wil verwijderen.
Hoewel hij het absoluut verkeerd vindt dat deze verdienstelijke collega's uit hun functie worden ontzet, protesteert Haffner niet.

Méér nog: als één van de bruinhemden hem omwille van zijn opvallende neus vraagt of hij een jood is, antwoordt hij zonder nadenken dat hij een Ariër is.
Op hetzelfde moment beseft hij echter ook dat hij al bij zijn eerste test als liberaal gezakt is.
Haffner illustreert goed hoe het nationaal-socialisme snel heel de vertrouwde leefwereld aanvreet: niet alleen komen vriendschappen en liefdesrelaties onder druk te staan, maar ook het verenigingsleven ondergaat een metamorfose.
Sport en ontspanning verliezen hun speelsheiD. Overal wordt met vlaggen gezwaaid, worden liederen gezongen.
Mensen worden verplicht de nazi-vlag te groeten en mee te doen.
De meeste tegenstanders van het nazisme wijken uit of capituleren al snel.
Met de beschrijving van deze veranderingen breekt het manuscript helaas af.
Haffner begon aan ander werk zonder dit verhaal nog af te maken.

Het verhaal van een Duitser bezit grote literaire kwaliteiten zowel op het verhaaltechnische vlak als qua taal.
Precies dat laatste maakt het bijzonder jammer dat vertaalster Jacqueline Godfried haar werk erg mechanisch heeft verricht met weinig respect voor wat in het Nederlands mogelijk -en vooral onmogelijk- is.
Aan diegenen die zich hier niet al te veel aan ergeren, schenkt dit boek een prachtige leeservaring.

Hitler: Een onstuitbare opgang?      Gossweiler Kurt      Duitse geschiedenis

Het Duitse fascisme is aan de macht gebracht door grote kapitaalgroepen en was er het instrument van.

Dat is de centrale thesis van het standaardwerk Aufsatze zum Faschismus van Kurt Gossweiler, de grote specialist van het Duitse fascisme.

Het is een verzameling fundamentele teksten van 728 pagina's.
Daarin worden minutieus de gebeurtenissen, ontmoetingen, afspraken enzovoort, haast dag na dag, aangegeven in de jaren van de opgang van het fascisme.
Fascinerend is zijn kroniek van de betrekkingen van de NSDAP met de industriële en financiële monopolies.
Gossweiler schenkt veel aandacht aan de context van de economische crisis.
Hij wijst alle theorieën af die het fascisme willen losmaken van zijn economische basis.
Hij belicht de rol van de politieke partijen en van de sociaaldemocratie in het bijzonder tijdens de opgang van de NSDAP.

Gossweiler is geboren in 1917, het Russische revolutiejaar.
Als politiek zeer geëngageerde jonge communist heeft hij de opkomst van de nationaal-socialisten van nabij meegemaakt.
Na desertie uit het Duitse leger wordt Gossweiler leraar aan de 'Antifa-school 2041' in Taliza, Sovjet-Unie.
Bij terugkeer naar (Oost) Duitsland in 1947 wordt hij prominent partijlid van de SED en promoveert in 1963 als historicus.
Zijn hoofdthema is het fascisme.
In 1988 krijgt Gossweiler een eredoctoraat aan de Humboldt Universiteit in Berlijn.
Tot op heden is hij nog actief.
Overigens is zijn zwaartepunt niet meer de opkomst van het fascisme van de jaren 30 en 40, maar de collaps van het socialisme.
Kurt Gossweiler is een overtuigd Marxist-Leninist.
Wat hem omstreden maakt, is zowel zijn positieve oordeel over de politiek in de socialistische landen als zijn niet bijzonder kritische houding ten opzichte van het Stalinisme.

Dit alles maakt zijn beschrijvingen van de beginjaren van het nationaal-socialisme, dat hij naar goed socialistisch gebruik consequent met het verzamelbegrip 'fascisme' aanduidt, er niet minder interessant op.
Gossweilers biografie en ideologie maakt wel duidelijk vanuit welk perspectief bovengestelde vraag beantwoord wordt.
Ook maakt het duidelijk dat Gossweiler zijn vermogen tot politieke reflecti biedt het echter ook een kijk op een factor in de opgang van het nationaal-socialisme die vooral in West-Europa weinig aandacht heeft gekregen.
Namelijk de sterke invloed van sommige personen, bedrijven en industriesectoren op de politiek.
Een invloed die lang niet altijd ethisch verantwoord en zeker niet democratisch gelegitimeerd was.
Zonder zulke ondersteuning had de brede volksbeweging niet tot een dergelijk regime uit kunnen groeien.
Alleen al vanwege dat perspectief is dit boek van waarde.

De zes in deze publicatie opgenomen artikelen behandelen min of meer de jaren 1920 tot 1940.
Zij vertellen over het verraad van de sociaal-democraten aan de democratie in de jaren voor Hitlers machtsovername.
Een ander thema zijn de nauwe banden die de industrie al sinds het prille begin met Hitlers NSDAP onderhield, met de eindthese dat niet de industriëlen Hilter volgden omdat men er economisch voordeel uit verwachtten, maar dat zij juist de nationaal-socialistische politiek maakten en stuurden.
Hitler was slechts als uitvoerend werktuig 'aangesteld'.
Daarbij hoort ook het artikel dat onderbouwd hoe weinig de NSDAP een arbeiderspartij was.
Het artikel over de 'wortels van het fascisme' doet vervolgens haarfijn uit de doeken hoe kapitalisme, grotendeels gelijkgesteld aan imperialisme, onomstotelijk tot fascisme voert.
Helaas is daarbij het begrip fascisme zo vaag dat alles wat niet communistisch is, in feite als fascistoïde aan het nationaal-socialisme gelijk gesteld wordt.
Dat laatste wordt nog eens door een afsluitend artikel ondersteund, waarin het tijdschrift 'Europäische Revue', dat in Hitler-Duitsland voor regeringskritisch doorging, ontmanteld wordt als weekmaker voor Hitlers nazi-politiek.
Daarmee is wederom beargumenteerd dat alleen de communisten de ware antifascisten waren.

De conclusies die de auteur in de zes artikelen trekt, zijn dan ook niet bijzonder verrassend en kunnen kort worden samengevat.
Enerzijds hebben de arbeiders uiterste weerstand gepleegd, anderzijds waren zij willoos uitgeleverd aan de grootkapitalisten en hun fascistische bedoelingen.
De arbeiders in Duitsland zijn, door Hitlers gewiekste demagogie, doelbewust door grootkapitaalbezitters in de nationaal-socialistische val gelokt.
Immers, kapitalisme, imperialisme en fascisme, spreek nationaal-socialisme, liggen volgens het socialistische schoolboekje, in elkaars natuurlijke verlengde.
Het nationaal-socialisme was en is daarom slechts te voorkomen door een eensgezind communistisch blok, (hier te lezen als synoniem voor antifascisten) dat de strijd aanbindt met de wortels van al het kwaad: het kapitalisme.
Het succes van de fascisten verwijt Gossweiler dan ook aan de 'rechtse verraderlijke, sociaal-democratische leiders' van die tijd omdat zij, als brave schoothondjes van de kapitalisten en imperialisten, Hitler zonder weerstand zijn kwalijk werk lieten verrichten.

Uit alle artikelen spreekt een revolutionaire strijdlustigheid, die oproept tot een gesloten front om tegen het fascisme ten strijde te trekken.
Er kan geen twijfel over bestaan dat Gossweiler ideologisch het nationaal-socialisme, ten faveure van het communistische socialisme, ten zeerste afkeurt.
Of het doel de middelen heiligt problematiseert hij helaas veel minder.
Een gesloten front in de strijd duldt geen twijfel, geen interne onenigheiD. Deze zou de gelederen immers slechts verzwakken.
Die houding heeft als bekend gevolg dat ieder die kritiek uit, riskeert als verrader verbannen te worden.
Dat smoort elke open discussie in de kiem, zodat een systeem vanzelf fascistiseert.
In hoeverre deze strategie dus een optie vormt in de Vlaamse politiek van het 'cordon sanitair', zoals sommigen ze misschien graag zien, zal daarom zeer kritisch belicht moeten worden.

De gemiste kans      Tigchelaar Bert      Duitse geschiedenis

Hoge Duitse officieren behoren tot de eersten die inzien dat Adolf Hilter de ondergang van Duitsland betekent.
Alleen een staatsgreep kan het onheil afwenden.
Hilter moet in een geprovoceerd vuurgevecht worden gedooD. In september 1938 staat een zwaar bewapend overvalcommando klaar om de Rijkskanselarij in Berlijn te bestormen.

De grote organisator is majoor Hans Oster, de tweede man bij de Abwehr, de contraspionage.
Ook na het mislukken van deze eerste staatsgreep gaat Oster fanatiek door met het verzet tegen flitsen.
Via zijn beste vriend, de Nederlandse majoor Bert Sas, wil hij de wereld waarschuwen voor een komende wereldoorlog.
Sas is in 1936 en daarna in 1939 militair attaché in Berlijn.

Hij hoort van Hans Oster alles over Hilters aanvalsplannen, maar ook over nieuwe plannen voor een staatsgreep.
Hij wordt zelfs uitgenodigd om actief mee te doen.
Telkens weer speelt Sas de datum door waarop Hitler het Westen zal aanvallen.
Maar doordat de aanval steeds wordt uitgesteld, wordt Bert Sas gezien als een paniekschopper en in Den Haag niet meer geloofD.

Hij is de wanhoop nabij wanneer hij zijn laatste waarschuwing doorgeeft op 9 mei 1940.
Na de bezetting van Nederland begint de Gestapo direct met het zoeken naar de 'verraders', hetgeen er uiteindelijk toe leidt dat Hans Oster door de nazi's wordt vermoorD. Bert Sas zal later schrijven: 'Hans Oster was mijn beste, ik mag zeggen enige ware vriend'.

De geschiedenis zou anders zijn verlopen als een complot van Duitse officieren in september 1938 tegen Hitler succes had gehaD. In hun ogen voerde Hitler Duitsland naar de afgrond door op oorlog aan te sturen.
Maar op de conferentie van München stelde de Britse premier Chamberlain zich zo verzoenend tegenover Hitler op, dat die zonder oorlog zijn eis (Sudetenland) ingewilligd zag.
Hitler triomfeerde en de staatsgreep werd afgeblazen.
De organisator, majoor Oster, was goed bevriend met de Nederlandse militaire attaché in Berlijn, majoor Sas.
Oster speelde gevaarlijk spel: hij verklapte aan Sas in 1939/40 telkens de data van de voorgenomen Duitse aanval op NederlanD. Sas' waarschuwingen werden in Den Haag echter in de wind geslagen, ook die aan de vooravond van 10 mei.
Bert Tigchelaar, buitenland-correspondent van NOS en NOVA, schreef een boek over deze twee reeds bekende tragische verwikkelingen.
Het relaas is in korte hoofdstukjes in de tegenwoordige tijd geschreven, zonder register of literatuurverwijzing; levendig en spannend, soms slordig.
Genietbaar voor wie het nog niet wist.
Met enkele zwartwitfoto's.

Hitlers Schutkleur      den Hertog Peter      Duitse geschiedenis

Over het leven, de motieven en de impact van Adolf Hitler en het nazisme werden al ganse bibliotheken volgeschreven.
Toch zijn nog niet alle raadselen rond zijn drijfveren opgelost.
Vooral met betrekking tot zijn virulente antisemitisme tasten gezaghebbende onderzoekers nog steeds in het duister.
Waar kwam zijn rabiate jodenhaat vandaan? Gewapend met een nieuw analytisch instrumentarium onderzocht de Nederlandse historicus Peter den Hertog de bestaande interpretaties door Konrad Heiden, Joachim Fest, Ian Kershaw en tal van andere historici, filosofen en wetenschappers die zich over het fenomeen Hitler gebogen hebben.
Het resultaat is een interessant boek onder de titel Hitlers schutkleur.
De auteur stelde nieuwe vragen aan het primaire bronnenmateriaal, vergeleek de interpretaties en onderwierp de persoonlijkheid van de Führer aan een nauwgezet onderzoek.
Daarbij stuitte Den Hertog op een onderliggend paranoïde patroon in Hitlers gedragingen en komt tot de conclusie dat zijn ware gezicht - dat van een paranoïde antisemiet - gecamoufleerd bleef binnen de bestaande antisemitische traditie.
De auteur ontwikkelt een eigen theorie over het ontstaan van Hitlers antisemitisme, hij weet het begin ervan nauwkeuriger dan ooit te dateren en toont en passant de veranderende perspectieven op zijn jodenhaat in de geschiedschrijving van de afgelopen eeuw.

De gangbare theorie is dat Hitler tijdens zijn verblijf in Wenen, van 1908 tot 1913, al een felle antisemiet was.
Voor anderen is zijn antisemitisme ontstaan in 1916 toen hij op verlof was in München en er de explosieve immigratie van de meer traditionele Ostjuden meemaakte.
Een derde groep situeert zijn jodenhaat in de periode na de Eerste Wereldoorlog.
Eigenlijk is niet zozeer het juiste ogenblik van de aanvang van zijn vurig antisemitisme zo belangrijk, maar wel de omstandigheid of de ervaring die Hitler ertoe aanzette om het ‘uitverkoren volk’ als reden voor alle kwaad te aanzien.
Het antisemitisme in Duitsland en andere delen van Europa was natuurlijk niets nieuw.
Al in de jaren zeventig van de negentiende eeuw keerden grote groepen mensen zich omwille van de economische problemen tegen de democratie, het liberalisme en het kapitalisme.
Tal van intellectuelen baseerden zich op het sociaaldarwinisme en de ongelijkwaardigheid tussen de diverse rassen.
Mensen als Joseph Arthur de Gobineau, Richard Wagner en Houston Stewart Chamberlain stelden de joden voor als de doodsvijanden van de Duitsers.

Een van de belangrijkste politici uit die tijd was de rooms-katholieke burgemeester van Wenen Karl Lueger.
Hij noemde de joden de moordenaars van God en keerde zich tegen de communisten en socialisten waarvan de leiders volgens hem allemaal joden waren.
Hitler keek op naar Lueger, maar evenzeer had hij goede contacten met joden.
Dokter Bloch die zijn moeder tot het einde van haar dagen verzorgde, was een jooD. Verschillende joden zoals Samuel Morgenstern, Löffner, Landsberger en Jacob Altenberg kochten zijn schilderijen en hielpen hem toen door een moeilijke periode in zijn leven.
En tijdens zijn oorlogstijd kreeg hij het ijzeren kruis eerste klasse op voorstel van de joodse officier Hugo Gutmann.
Geen enkele van de weinige vrienden die Hitler in de periode voor en tijdens de Eerste Wereldoorlog had, stelde toen een persoonlijke afkeer voor de joden vast.
Daarmee ontkracht de auteur tal van theorieën over de oorsprong van zijn jodenhaat.
Zoals de Freudiaanse opvatting van zijn jaloersheid tegenover de joodse dokter die zijn moeder ‘naakt zag en behandelde’, het zoeken van de schuld bij de joden voor zijn artistiek falen of zijn adoratie voor de Wagneriaanse muziek.

Overtuigender is de stelling dat Hitler pas na de oorlog fel antisemitisch werD. Diverse feiten wijzen in die richting.
Zo was hij diep ontgoocheld over de afloop van de oorlog waarvoor hij, in navolging van de meeste nationalisten, de schuld in de schoenen van de socialisten en communisten schoof, partijen die men als ‘werktuigen’ van de joden zag.
De jonge oorlogsveteraan wou ook absoluut bij het leger blijven, dat was zijn enige houvast, een andere optie had hij niet.
Daarom bleef hij zich inzetten voor de Reichswehr in Beieren en kwam er in contact met de antisemitische kapitein Karl Mayr.
Die stuurde Hitler van 5 tot 12 juni 1919 naar de universiteit van München om er een anticommunistische redenaarscursus te volgen.
Twee maanden later hield hij zijn eerste anticommunistische voordrachten in het militaire kamp van Lechfeld ‘om gerepatrieerde krijgsgevangenen te verlossen van bolsjewistische en spartakistische invloeden’.
Daarbij ging hij ook fel te keer tegen de joden.
Eén jaar later (13 augustus 1920) hield Hitler in het Hofbräuhaus zijn beruchte redevoering ‘Waarom zijn wij antisemieten?’ waarin hij de joden als een levensgevaarlijk ras bestempelde.
Opvallend daarbij is zijn uitlating dat het antisemitisme niet zozeer ‘gevoelsmatig’ moet zijn maar een ‘verstandskwestie’.
En dat er een rationele reden bestaat waarom men de joden moet ‘verwijderen’.

Dit laatste geeft aan dat Hitlers jodenhaat doordacht was en kaderde binnen een ‘rationeel’ en ‘logisch’ wereldbeelD. Van die attitude valt op basis van het primair bronnenmateriaal niets terug te vinden in zijn Weense periode en in de jaren voor het einde van de oorlog.
Een goede bron is alvast Konrad Heiden, de eerste Hitler-biograaf, die de opkomende politicus reeds kritisch volgde vanaf 1921.
Heiden was een fervent tegenstander van de latere Führer, schreef voor een socialistische en een liberale krant, en kon in 1940 dank zij de steun van Varian Fry via Frankrijk naar Amerika ontsnappen.
Heiden omschreef de jonge Hitler als iemand die bevriend was met joden en tegelijkertijd antisemiet was.
Dat klinkt raar, maar in het Wenen van voor de oorlog bestond er een latent katholiek antisemitisme mee gevoed door invloedrijke figuren als Lueger en Schönerer.
Heiden wijst ook op een belangrijk detail.
In 1918 bracht Alfred Rosenberg, die de bolsjewieken in Rusland was ontvlucht, de beruchte ‘Protocollen van de Wijzen van Zion’ onder aandacht van Hitler.
Dat hij die de ‘Protocollen’ goed gelezen had, blijkt ondermeer uit de toespraak van 13 augustus 1920.

Even onthullend is de stelling van historicus Anton Joachimsthaler die erop wijst dat Hitler zich na de oorlog niet aansloot bij rechtsgeoriënteerde en nationalistische ‘Freikorpsen’ maar actief participeerde ten gunste van de socialistische en later communistische regeringsraden in München.
Na de onderdrukking hiervan door de regeringsgetrouwe witten zat Hitler plots in het andere kamp.
Daarop volgde de redenaarscursus in München en Joachimsthaler wijst hierbij op de impact van de felle antisemitische publicist Gottfried Feder.
Maar is dit alles voldoende om de oorzaak aan te duiden van de jodenhaat van de latere Führer? Peter den Hertog beseft dat hij dieper moet graven en gaat in op de paranoïde houding van Hitler in tal van situaties.
Zowat alle persoonlijke getuigen wijzen op zijn overdreven wantrouwige gedrag en zelfs zijn medestander Ernst Hanfstaengl neemt het woord ‘paranoïde’ in de monD. Zo was Hitler mateloos jaloers en wantrouwig ten aanzien van al wie zijn nichtje Geli Raubal benaderde, had een enorme angst om vergiftigd te worden en zag overal intriges tegenover zijn persoon.
Zo verweet hij bij elke militaire mislukking zijn generaals van verraaD. ‘Uiteindelijk blokkeerde zijn paranoia elk zicht op de realiteit’, zo schrijft de auteur en het doet hem besluiten dat ‘Hitlers bijzonder vasthoudende, extreme en rabiate antisemitisme zich laat verklaren uit het feit dat hij de antisemitische traditie op grond van eigen paranoïde aandriften omhelsde’.

Peter den Hertog haalt ook de beruchte redevoeringen van Hitler op 30 januari 1939 en 1941 aan waarin hij ondubbelzinnig ‘de vernietiging van het joodse ras in Europa’ aankondigde.
Hij gebruikte ‘zijn’ joden als een soort onderpand om Engeland en de Verenigde Staten op zijn minst te neutraliseren.
Toen dat niet doorging ging hij daadwerkelijk over tot de deportatie en vernietiging van miljoenen joden waarvoor hij tot het einde van de oorlog enorme middelen inzette, middelen die hij aldus onttrok aan de diverse fronten.
Zelfs in de zomer van 1944, toen bleek dat de oorlog niet meer te winnen was, deporteerden de nazi’s een half miljoen joden uit Hongarije en Rhodos naar Auschwitz.
Een compleet ‘irrationeel’ gedrag die er enkel kan op wijzen dat Hitler echt pathologisch paranoïde was en de joden bleef aanzien als een levensgroot gevaar.
Die irrationaliteit blijkt ook uit zijn beslissing om tot het einde door te vechten en het Duitse volk mee slepen in de ondergang van zijn Rijk.

Peter den Hertog onthult weinig nieuwe zaken over de persoonlijkheid van Hitler maar toont wel enkele interessante verbanden en focust op een cruciaal moment in het leven van de latere Führer.
Dat was net na het einde van de Eerste Wereldoorlog en zijn nakende ontslag uit het leger.
Voor Hitler dreigde toen ‘het grote niets’.
Om dat te voorkomen zoog hij zich vol met een rabiaat antisemitisme gelinkt aan zijn afkeer voor communistische, socialistische, liberale, pacifistische en parlementaire ideeën.
Gekoppeld aan zijn paranoïde aard zorgde dit later voor een dodelijke cocktail die miljoenen mensen en een gans land in de afgrond stortte.

Hitlers antisemitisme, geen uitgemaakte zaak

Al decennia breken historici zich het hoofd over verklaringen en achtergronden voor de Jodenhaat van Hitler.
Meestal neemt men aan dat dit antisemitisme ontstond tijdens zijn verblijf in Wenen (1907-1913).
Zijn haatgevoelens zouden het gevolg geweest zijn van frustraties, omdat hij in de Oostenrijkse hoofdstad als would-be kunstenaar niet aanvaard werd en er bijgevolg een miserabel bestaan leidde.
Deze versie sluit aan bij wat hijzelf later in Mein Kampf schreef over zijn verblijf.
Volgens eigen zeggen ontdekte hij reeds in Wenen dat de bezigheid van Jood ‘gelijk was aan de pest, erger dan de zwarte dood van vroeger, waarmee ze het volk infecteerden’.
‘Oudere’ biografen (Alan Bullock, Franz Jetzinger, Bradley F.
Smith, Ernst Deuerlein,…) brengen Hitlers antisemitisme in verband met het algemeen heersende anti-Joodse klimaat in Wenen omstreeks 1900.
Naast deze ‘Weense interpretatie’ doen nog andere verklaringsmodellen de ronde.
Zo zou zijn oplaaiende Jodenhaat terug te brengen zijn tot zijn angst voor het Russische bolsjewisme onmiddellijk na de Eerste Wereldoorlog waarin hij een Joodse hand herkende.
De latere genocide in de vernietigingskampen was dan niet meer dan een preventieve actie om het Duitse volk te beschermen tegen een herhaling van de massamoorden, zoals deze door bolsjewieken tijdens de Russische burgeroorlog (1918-1921) werden gepleegD.

Sommige auteurs zoals Joachim Fest verwijzen dan weer naar de (vermoedelijk) seksueel ontwrichte geest van Hitler die vreesde dat duizenden Duitse vrouwen zouden verkracht worden door grijpgrage kromneuzige satanische Joden.
Ongeveer in dezelfde lijn ligt de ongeloofwaardige piste dat alles te maken had met het besef dat de Joodse huisarts van het gezin (Dr.
Bloch) moeder Hitler bij een onderzoek naakt zou gezien hebben.
In de meest recente en gezaghebbende biografie maant Ian Kershaw terecht aan tot voorzichtigheid over het precieze ontstaan van Hitlers rabiaat antisemitisme.
Gezien het anti-Joodse klimaat tijdens het begin van de 20ste eeuw (niet alleen in Wenen, maar ook elders in Europa) vindt hij het inderdaad zeer aannemelijk dat Hitler zijn eigen mislukkingen projecteerde op de bevolkingsgroep die in het Weense straatbeeld goed opviel: de Jood met de kaftan.
Een ander kantelpunt lijkt in Kershaws ogen Hitlers verlof als soldaat in München in 1916.
Hij schreef de chaos en het oorlogsdefaitisme waarin het land op dat ogenblik verkeerde toe aan de ondermijnende invloed van het Jodendom.
De definitieve ommezwaai wordt door de Britse historicus uiteindelijk in 1919 gesitueerd wanneer Hitler lid van de Deutsche Arbeiterpartei (DAP) werD.

Kansen voor psychisch onderzoek

Over Hitlers antisemitisme is inderdaad het laatste woord nog niet gezegD. De Nederlandse historicus en cultuurwetenschapper Peter den Hertog schreef over het onderwerp een proefschrift dat in 2005 in boekvorm werd uitgegeven: Hitlers schutkleur.
Achterflap en inleiding zijn in elk geval veelbelovenD. Den Hertog benadert Hitler met de methode van de geschiedenis én de psychoanalyse.
Hij gebruikt geen nieuw bronnenmateriaal, maar onderwerpt de bestaande theorieën in de vakliteratuur aan een kritisch onderzoek.
De auteur concludeert dat de ‘Weense interpretatie’ over het ontstaan van anti-Joodse haatgevoelens niet houdbaar is.
Aangezien de historische methode tot geen bevredigende antwoorden leidt, hoopt hij Hitler daarom via het psychoanalytische instrumentarium te doorgronden.
Het resultaat is een ontrafeling van de zielenroerselen van de Führer, een methode die bij vele historici wellicht de wenkbrauwen doet fronsen maar bij hen ook de onvermijdelijke wetenschappelijke nieuwsgierigheid moet opwekken.
Den Hertog stelt zich drie cruciale vragen: wanneer, waarom en hoe heeft Hitlers Jodenhaat zich kunnen ontwikkelen?

In de eerste hoofdstukken wordt uitgebreid stilgestaan bij de periode in Wenen en de jaren na de Eerste Wereldoorlog.
Den Hertog typeert Hitler als een verlegen jongeman die zijn onzekerheid en mensenschuwheid afwisselde met vlagen van agressie, dominantie en brutaliteit.
Tijdens zijn jeugd in Linz en het verblijf in Wenen ontwikkelt Hitler een dualistisch, bijna religieus getint wereldbeelD. Hij zag de wereldgeschiedenis steeds meer als een eeuwige, kosmische strijd tussen het goede en het kwade.
Deze levensvisie sloot het beste aan bij zijn angstige en wantrouwige houding tegenover anderen en vooral tegenover het onbekende.
Toen Hitler tijdens de jaren 1920 de onbetwistbare leider van de nazi-partij en een gevreesd politicus was, gedroeg hij zich in het bijzijn van notoire personen nog steeds opvallend verlegen en bijna onderdanig.

Hitlers ommezwaai in 1919

Tot het einde van de Eerste Wereldoorlog had Hitlers Weltanschauung over goed en kwaad nog geen definitieve invulling gekregen.
Vanaf 1919 lijken inderdaad de schellen van zijn ogen te vallen.
Pas dan wordt hem duidelijk dat de alomtegenwoordige Jood een gevaar betekende voor de Duitse volksidentiteit (Deutsche Volkstum).
Alles had te maken met de chaotische periode in Duitsland na de Novemberdagen van 1918.
Her en der in het land kwamen linkse radenrepublieken aan de macht.
Hitler was op dat ogenblik nog steeds soldaat en wachtte in de buurt van München op zijn ontslag uit het leger.
Als militair verleende hij diensten aan de sociaaldemocratische regering die vanaf februari 1919 in de Beierse hoofdstad de macht had gegrepen.
Meer nog, bij de communistische putsch van april 1919 was Hitler zelfs even bataljonsvertegenwoordiger voor het nieuwe regime.
De Joodse betrokkenheid in dit communistisch manoeuvre was toen nochtans algemeen gekend hetgeen de houding van de latere nazi-leider nog opmerkelijker maakt.
Kershaw wijt deze opschuiving naar links aan het politieke opportunisme van de toen reeds völkische Hitler.
Het is een bladzijde in zijn leven waarover de Duitse leider later logischerwijze deemoedig zweeg.

Peter den Hertog geeft een andere plausibele verklaring voor de politieke kronkelwegen van Hitler.
Hij zou zich namelijk herkend hebben in twee basisideeën van het links-Joodse experiment in München: de verwerping van de monarchie en de Obrigkeitsstaat (de nog steeds strenge indeling in rangen en standen).
Zijn opportunisme kwam volgens den Hertog maar echt naar boven wanneer Hitler lid werd van de commissie die moest onderzoeken wie in het leger had deelgenomen aan het linkse experiment.
De auteur meent dat de omslag naar een haatdragend antisemitisme pas hierna wordt gesitueerD. In juni volgde hij in opdracht van het leger een cursus redenaarskunst aan de universiteit.
Hitler kreeg er onder andere les van de rechtse antisemiet Gottfried Feder die vermoedelijk zijn politieke keuzes definitief bepaald heeft.
Vanaf augustus weten we dat hij voor de soldaten anticommunistische redevoeringen hield waarin hij voor het eerst publiekelijk uitvaarde tegen de Joden.
Kortom, Hitlers ommezwaai moet dus wellicht tijdens de zomer van 1919 gesitueerd worden.
Pas dan ontdekte hij dat de beloften van de linkse Joden voor een betere samenleving slechts een dekmantel waren voor de ondermijning van het Deutschtum.

Paranoia: achter de schermen van de geschiedenis

Het boek mondt uiteindelijk uit in de vraag in welke mate Hitlers antisemitisme het gevolg was van een pathologische vorm van paranoiA. Den Hertog onderwerpt de persoonlijkheid van de Duitse leider aan een nauwkeurige analyse aan de hand van de bestaande theoretische inzichten over deze ziekte.
Zo wijst hij de lezer op het bestaan van een paranoid style bij nogal wat historische fenomenen zoals bijvoorbeeld de middeleeuwse geselmonniken of het McCarthyism in de Verenigde Staten tijdens de jaren 1950.
Telkens gaat het om personen die, beïnvloed door een geestesklimaat gekenmerkt door een (apocalyptische) angst voor het kwade, een paranoïde gedrag vertonen.
Daarnaast leverde de geschiedenis ons figuren met een sterke klinische, aangeboren paranoiA. Voorbeelden hiervan waren Idi Amin of Stalin die perfect konden gedijen in een culturele traditie van wantrouwen.
Dergelijk gedrag bij politici is uitvoerig bestudeerd in het werk van Robert Robins en Jerrold Post (Political Paranoia, 1997).
Hierin komt ook Hitler aan bod als klinische paranoicus van het zuiverste soort.
Peter den Hertog onderzoekt vervolgens of en in welke mate Hitlers paranoia uiteindelijk zijn antisemitisch gedrag bepaalde.
Hij stelt dat zijn ontwrichte geest jarenlang verscholen ging achter de schutkleur van het culturele, antisemitische klimaat waarin hij opgroeide.
In wat dan de apotheose van het boek moet worden neemt de auteur ons uitvoerig mee naar het privé-leven van de Führer om te bewijzen dat hij zich ook in deze context paranoia gedroeg.
Hij verwijst uitgebreid naar het wantrouwen van Hitler tegenover zijn generaals, Geli Raubal (de enige vrouw om wie hij echt zou gegeven hebben), zijn naaste medewerkers en zijn lijfarts.

De these dat Hitler overal potentiële verraders zag is allesbehalve nieuw, evenmin als de vaststelling dat hij dit wantrouwen combineerde met een kleine cirkel van trouwe paladijnen.
Volgens Robbins en Post is dit precies de ideale mix voor een geslaagde autoritaire politicus.
Peter den Hertog herkent in dit model het gedrag van Hitler: ‘Het belang (…) van Hitlers paranoia ligt in het feit dat als hij meer paranoïde was geweest – en hij dus ook zijn directe getrouwen al snel had gewantrouwd – hij in Duitsland niet met behulp van de hem toegewijde volgelingen een relatief stabiel regime had kunnen opbouwen.
Was hij minder paranoïde geweest, dan zou hij naar alle waarschijnlijkheid niet het beleid hebben gevoerd, in het bijzonder jegens de joden.
Anders gezegd: Hitler had precies die graad van paranoia waardoor hij de zo extreem fatale rol kon spelen in de geschiedenis’.

Hitlers schutkleur biedt ongetwijfeld enkele originele inzichten.
Het boek levert een nauwgezet en kritisch onderzoek van de bestaande literatuur over Hitlers antisemitisme.
Aanvaardbaar klinkt ook de hypothese over zijn politieke omzwervingen in 1919 en zijn radicale ommezwaai naar het rabiate antisemitisme in deze periode.
Wel moet de lezer vrede nemen met de bijwijlen zelfgenoegzame taal waarmee de Hitler-biografen worden beoordeeld, de soms nutteloze illustraties in het boek en de insinuaties dat sommige onderzoekers doelbewust zijn antisemitisme weigerden te zien als een psychiatrische ziekte omdat dit zijn verantwoordelijkheid zou minimaliseren.

Het boek voldoet jammer genoeg niet aan de hoge verwachtingen.
Vooreerst zijn de meeste gegevens over Hitlers privé-leven en antisemitisme al langer bekenD. Dat zijn jodenhaat toe te schrijven is aan een pathologische vorm van paranoia is vanuit psychiatrisch oogpunt wel interessant, maar is een stelling die bij de meeste lezers niet direct verwondering zal wekken.
Den Hertog is wel bereid om de culturele traditie van die tijd als basis en als schutkleur voor het zieke brein van Hitler te zien, maar herleidt volgens mij de gruwel van de jodenvervolging en de uiteindelijke vernietiging van miljoenen mensen toch al te zeer tot de zieke geest van één man.
Tot vandaag blijven immers nog steeds vragen over de precieze invloed van zijn mentors (Karl Mayr, Gotfried Feder, Alfred Rosenberg,…) en van de “uitvoerders” op zijn plannen.
Was Hitler de enige die het monsterachtig scenario in zijn hoofd had of deed hij met zijn trawanten aan een soort antisemitisch opbod? Misschien moet Peter den Hertog bij een volgend onderzoek ook eens de psychische ingesteldheid van Hitlers inner circle onderzoeken.

Hitler   Een balans      Knopp Guido      Duitse geschiedenis

Dit boek wil een houvast bieden in het labyrint van alle kennis die er beschikbaar is over Hitler.
Het is niet nóg een biografie, maar een betrouwbare analyse van vijf dimensies van Adolf Hitler: Hitler als verleider, als privé-persoon, als dictator, als veroveraar en als misdadiger.
Niemand kan de valse Hitler beter ontmaskeren en de ware Hitler beter openbaren dan Hitler zelf.
Guido Knopp wil in dit werk ook laten zien hoe de Duitsers zich Hitler tegenwoordig herinneren.
Uit tweeduizend interviews die afgenomen zijn ter voorbereiding van dit boek is gebleken dat zij met de dictator nog lang niet klaar zijn.

Over Hitler schrijven is riskant.
Wie het toch waagt, moet zich rechtvaardigen.
Hij zal zich moeten verdedigen tegen de bewering dat een analyse van Hitler in wezen neerkomt op pseudo-wetenschappelijke persoonsverheerlijking.
Daarbij wordt echter over het hoofd gezien dat het adagium 'niet mensen maken de geschiedenis maar de sociaal-economische structuren ' in het geval van Hitler niet opgaat.
Eerst maakte de geschiedenis hem, toen maakte hij de geschiedenis.
Het Derde Rijk was ondenkbaar zonder Hitler.
Zonder hem zou het gedrocht ingestort zijn.
Hij was het ergste ongeluk dat de Duitse geschiedenis kon overkomen, de ergst denkbare catastrofe.

Guido Knopp schets een uitgebreid portret van de man die verantwoordelijk is voor de vreselijkste gebeurtenissen uit de 20ste eeuw en die de geschiedenis van talrijke volkeren op wrede wijze heeft beïnvloeD. Dit boek is het resultaat van een jarenlang onderzoek, dat in samenwerking met een groep internationaal vooraanstaande wetenschappers tot stand gekomen is.

Professor Dr.
Guido Knopp (º1948) was na zijn studie geschiedenis eerst redacteur van de Frankfurter Allgemeinen Zeitung en daarna chef buitenlandse redactie van Welt am Sonntag.
Sinds 1984 leidt hij de redactie eigentijdse geschiedenis van de Duitse televisiezender ZDF en hij doceert daarnaast journalistiek aan de op wetenschappelijke leest geschoeide Gusta Siewerth Akademie in Weilheim.
Vor zijn boeken en talrijke televisiedocumentaires werd de auteur al meermalen onderscheiden.

Een balans van Adolf Hitler (verleider)

n.
A.v.
Guido Knopp, Hitler.
Een balans.
Een intrigerende analyse van Hitler, als privé-persoon en als politicus, Berlijn 1995

Tegen de vijanden van het volk

Uitspraken van Hitler: ‘Verdragen gelden alleen zolang ze mij nuttig uitkomen’.
‘Het werk dat Christus begonnen is, zal ik voltooien.
’ Iemand anders zei: ‘Ik geloof nu eenmaal dat Hitler door Gods genade is uitverkoren’.
Hitlers diabolische beheersing van de massasuggestie heeft hem de weg naar de macht gebaanD. De algemeen verbreide ontevredenheid was de ideale voedingsbodem voor Hitlers agigatietalent.
‘De meesten geloofden echt dat hij niets wist van de concentratiekampen’.
De aantrekkingskracht van zijn optredens had alles met de agressieve verpakking te maken.
‘Ons motto luidt strijd en verder niets’, aldus Hitler.
Hij zei in het openbaar wat anders alleen in obscure cafés te horen was.
Zijn toespraken waren steeds gericht tegen ‘de vijanden van de natie’: liberalen, democraten, marxisten en altijd weer de Joden.
Hij verwoordde de collectieve ontkenning van de werkelijkheid, de vernedering van de nederlaag, het onterechte vredesverdrag, de onacceptabele grondwet, de veranderde tijD. Door de combinatie van demagogie en aureool van ‘heilige ernst’ stak hij ver uit boven rivaliserende volksmenners.

Nauwkeurig voorbereide toespraken

Hoe spontaan Hitler op het podium ook overkwam, hoe ongeremd zijn woordenvloed ook leek, zijn optreden was altijd vrij nauwkeurig ingestudeerD. Hitler bestudeerde urenlang voor de spiegel zijn gezicht en mimiek en probeerde nieuwe variaties uit.
Zijn theatrale gebarentaal leek op die van de Italiaanse fascistenleider Mussolini.
Dit was echter voor de Duitsers iets nieuws.
Hij dwong zich om met een lagere stem te spreken dan hij van nature had, zodat hij mannelijker en voller overkwam.
Als hij in hoogste opwinding verkeerde, overschreeuwde hij zich doelbewust, zodat zijn stem oversloeg.
Ook dit oefende hij op zijn kamer, tot schrik van allen die het toevallig hoorden.
Hitler moest aan zijn presentatie werken, omdat hij van nature niet de meest sympathieke indruk maakte.
Zijn uiterlijk was niet bevorderlijk voor zijn verleidingskunst: ‘Die haarlok voor zijn ogen, zijn weinig imposante lengte, de lelijke proporties van zijn ledematen, zijn onbeholpenheid, zijn enorme platvoeten, lelijke neus, nietszeggende mond en dat borstelsnorretjes…’ Hij had ook geen mooi klinkende stem.
Hitler had de gave om zijn wil te uiten en toehoorders te hypnotiseren.
‘Bij zijn toespraken op grote bijeenkomsten was hij altijd kletsnat en verloor 4 tot 6 pond’.

Het volk, dat hij slechts nodig had voor zijn macht, verachtte hij

Diep in zijn hart verachtte Hitler de mensen die hem vereerden.
Hij schrijft in Mein Kampf: ‘Het volk is in overwegende meerderheid zo vrouwelijk ingesteld, dat denken en handelen veeleer bepaald worden door gevoelsmatige ervaringen dan door nuchtere overwegingen.
’ De massa was voor hem de grondstof die hij nodig had om zijn politieke visie vorm te geven.
Hitler hield zich verre van de overtuigingskracht van rationele argumenten.
Hij wilde hartstochten ontketenen.
Hitler maakte gebruik van één van de grondbeginselen van het reclamewezen: het eindeloos herhalen van eenvoudige leugens.
In het openbaar sprak hij vrijwel nooit voor de vuist weg.
Hij bereidde zijn toespraken grondig voor en hij overdracht alle details tot in de puntjes.
Tijdens een opvoering las hij zelden de tekst letterlijk voor.
Hij vond dat het voorlezen van een tekst een te grote afstand tot het publiek creëerde en noteerde in de regel als kapstokjes voor zijn gedachten alleen de belangrijkste trefwoorden.
Dankzij zijn uitzonderlijk goede geheugen kon hij pretenderen dat de gerepeteerde tekst hem ter plekke inviel.

Keuze voor het hakenkruis om indruk te maken

Zijn toespraken duurden vaak langer dan twee uur.
Hij maakte grapjes, was vaak boosaardig sarcastisch en spottend of had leedvermaak.
Aanvankelijk was zijn stijl vulgair, cynisch en vaak schunnig en zijn woordkeus nogal grof.
‘Vaak was er niet eens een microfoon.
Wie een toespraak hield, moest dus met overdreven gebaren en een luide stem proberen de zaal te bereiken.
’ De NSDAP werd steeds meer een beweging rond Hitler.
Discussie vond er niet plaats, er werd alleen van boven naar beneden bevolen.
De NSDAP was een luchtbel die in hoge mate louter uit propaganda bestonD. De ideologie van de partij was haar propagandA. Zijn partij was geen partij met een programma, maar een propagandabeweging.
Neem bijvoorbeeld de kleuren: het schreeuwende rood van de reusachtige affiches.
Hij zocht intensief naar een embleem dat veel indruk zou maken op affiches en koos voor het hakenkruis, dat Indo-Germaanse wortels haD.

Mislukte staatsgreep

Hitler bouwde knokploegen en ranselbendes in 1921 uit tot het meest effectieve propagandawapen in de eerste jaren van zijn parti J. Het werd de Sturmabteilung (SA).
De paramilitaire eenheden vertoonden dezelfde antagonistische trekken die de Hitlerbeweging vanaf het allereerste begin kenmerkten: propaganda en intimidatie, ceremonieel en terreur, verleiding en gewelD. Hitler en zijn medestanders dachten dat ze over voldoende steun bij de bevolking beschikten en besloten tot een amateuristisch opgezette staatsgreep, op 9 november 1923.
Het debacle kostte veertien mensen het leven.
De NSDAP, de partijkrant en de knokploegen werden verboden.
Voor Hitler was zijn gevangenisstraf een zware klap, maar hij schreef er wel zijn Mein Kampf.
In 1925 kwam hij alweer vri J.

Hitler als substituut voor religie

Dramaturgie was voor Hitler het middel om zijn toehoorders hun geestelijke vermogens te ontnemen.
Doelbewust beukte hij door lange, omtrekkende bewegingen de opnamecapaciteit van de aanwezigen kapot en door het opsommen van bekende programmapunten probeerde hij hun tegelijkertijd een slaapverwekkend gevoel van vertrouwdheid te geven.
Murw gebeukt lieten de toehoorders zich daarna kritiekloos door demagogische leuzen en fraai klinkende kreten meesleuren om vervolgens door de combinatie van bezweringen en begeestering in extase te raken.
Hitler werd nerveus of raakte het overzicht kwijt als iemand zijn beweringen in twijfel trok.
Voor de Hitlerjugend was Hitler ‘alles bij elkaar genomen een substituut voor een religie’.
‘Er waren mensen die tot Hitler baden’.
‘In Duitsland bestond in die tijd een geestelijk vacuüm.
Een groot deel van de bevolking stond ver van de religie af.
Het nationaal-socialisme was voor velen een substituutgodsdienst’.
‘Hij was een Übermensch en voor ons op de een of andere manier geslachtloos.
De situatie was toen misschien te vergelijken met de mensen die tegen Jezus opzagen’.

Verkiezingswinst

Hitler wist met groeiende behendigheid zijn voordracht aan het aanwezige publiek aan te passen.
De inhoud volgde hetzelfde grondpatroon, maar hij kon de vorm van zijn presentatie variëren.
Hij beheerste het hele scala aan emotionele expressiemogelijkheden.
Hitler verwoordde zonder terughoudendheid wat zijn toehoorders stilletjes dachten.
De economische crisis was een vruchtbare voedingsbodem voor de kunsten van de demagoog.
De economische crisis sloopte het laatste restje van de toch al geringe weerstand van de Republiek van Weimar.
In 1928 waren er 1,3 miljoen werklozen, in 1932 ruim 6 miljoen.
De verkiezingen van 1930 veroorzaakten een aardverschuiving.
Het aantal stemmen op de NSDAP verzevenvoudigde en Hitler partij veroverde bijna een vijfde van de Rijksdagzetels.
De gedachte dat een sterke leider de problemen kon oplossen, begon wortel te schieten, ook buiten de partijmuren.
Hitler vermeed nu consequent radicale uitspraken en antisemitische uitvallen en probeerde in brede kringen van de burgerij geaccepteerd te worden.
In 1932 kreeg de NSDAP 37,3 procent van de stemmen en was daarmee de sterkste partij geworden.
Bij de volgende verkiezingen liep het aantal stemmen wel terug.
Het was duidelijk: via de kiezers zou men nooit de alleenheerschappij kunnen verwerven.

Weg naar de macht, ‘dankzij Gods hulp’

Qua uitgaven en moderne inslag waren de verkiezingscampagnes van de NSDAP onvergelijkelijk.
Via de ether bereikte men bijvoorbeeld grote delen van het lanD. Onafhankelijke informatiebronnen werden willoze indoctrinatiemiddelen.
De doctor in de filosofie Joseph Goebbels was degene die de methoden om de massa te manipuleren tot in de perfectie verfijnde.
Goebbels zei: ‘Wat een omslag dankzij Gods beschikking’.
Hitler eindigde wel eens een toespraak met ‘amen’.
Hitlers mannen onderdrukten gewetenloos hun politieke tegenstanders.
Vooral de linkse partijen werden met barbaarse terreur bestreden.
De brandende Rijksdag leverde ten slotte het excuus om de linkse oppositie publiekelijk met de methoden van de politiestaat uit te schakelen.
En weer was het dat Hitler zei: ‘…dankzij Gods genadige hulp…’ De NSDAP zou nooit meer dan 43,9 procent van de stemmen halen.
Goebbels zei: ‘We zullen de mensen bewerken tot ze onze eigendom zijn.
’

Iedereen weer aan het werk

Al in 1936 was nagenoeg iedereen aan het werk en was het dieptepunt in de industriële productie voorbi J. Het hart van de maatregelen bestond uit een enorm werkverschaffingsprogrammA. Er werden grote projecten opgezet als het droogleggen van moerassen, kanaliseren van rivieren, ontginnen van woeste grond, bebossen van braakliggende velden, aanleggen van wegen en kanalen en de bouw van openbare gebouwen.
Er ging een psychologische kracht uit van dit door de propaganda als ‘slag om de arbeid’ betiteld beleiD. Monotoon, zwaar werk werd verheven tot ‘nationaal opbouwwerk’.
Ook de geforceerd doorgevoerd wapenproductie heeft ontelbare arbeidsplaatsen geschapen.
Iedereen zag dat de ellende van de straat verdwenen was.
Het regime had allerlei maniertjes om de arbeiders aan zich te binden.
Er was bijvoorbeeld een door de staat georganiseerd vakantieprogrammA. De begroetingsformule ‘Heil Hitler’ en de ‘Duitse groet’ (gestrekte rechterarm) werden ook aan niet-partijleden opgelegD.

Partijdag volgens protestantse liturgie

Vooral door zijn ogenschijnlijke succesrijke buitenlandse politiek kon Hilter in brede kring op bijval rekenen.
Het stap voor stap terugdraaien van de bepalingen uit het Vredesverdrag van Versailles was psychologisch gezien een meesterstuk.
Hoogtepunt van deze doelgerichte misleiding waren de Olympische Spelen in 1936 in Berlijn.
Voor de hele wereld poseerde Hitler als tolerante vader des vaderlands en vredestichter.
Door de overheid georganiseerde moorden werden en passant geaccepteerd als een bijverschijnsel van een vasthoudende koers.
De poging om Kerst te vervangen door een midwinterfeest tijdens de winterse zonnewende, bleek een vergissing.
De jaarlijkse rijkspartijdag in september was het glanzende hoogtepunt in de nationaal-socialistische feestkalender en tevens de hoogste uitdrukking van de cultus van de volksgemeenschap.
Elke manifestatie was opgebouwd volgens het schema van de protestantse liturgie: oproep, verkondiging, belijdenis.

Een Hitleraltaar in huis

De trouwste aanhangers had Hitler bij de Duitse jeugD. De jongeren waren willoos aan de verleidingskunsten van de opperrattenvanger overgeleverd, omdat ze nooit een andere wereld gekend hadden.
Niet weinigen zouden hun gehoorzaamheid in de laatste dagen van de oorlog op Hitlers bevel met hun leven bekopen.
De verering van de alleenheerser leidde tot uitwassen.
In veel huishoudens was een Hitleraltaar.
‘Christus is door Adolf Hitler tot ons gekomen’, prees een kerkenraad in Thüringen.
Iemand anders zei: ‘Uit oneindige liefde voel ik mij geroepen onze Schepper er dagelijks voor te danken dat hij ons en het hele Duitse volk door Zijn genade zo’n heerlijke Führer geschonken heeft.
’ Hitler verbleef vaak in de Berghof op de Obersalzberg bij Berchtesgaden en die plaats groeide uit tot een pelgrimsoorD.

Hitler sleurde velen mee naar de hel

Het enthousiasme voor Hitler sloeg vaak om in extase.
De uiterlijk niet bijzondere man maakte vooral op vrouwelijke bewonderaars een verpletterende indruk.
‘Toen Hitler mijn vader persoonlijk de hand gedrukt had, heeft mijn vader zijn hand uit piëteit enige tijd niet meer gewassen.
(…) Wij waren gewone burgers, zonder contacten in het buitenland en waren van alle andere informatie afgesneden.
’ ‘Als de Führer dat wist…’ werd het universele excuus voor de uitwassen van het Derde Rijk.
Voor de toenmalige Duitsers had Hitler op economisch en buitenlands gebied een reeks voor onmogelijk gehouden wonderen verricht.
Miljoenen lieten zich paaien door zijn verleidingskunsten en lieten zich door de prediker van politieke wonderen meesleuren naar de hel.

Hitler's Wetenschappers      Cornwell John      Duitse geschiedenis

Hitlers wetenschappers: Wetenschap, oorlog en het duivelse pact

Omschrijving: John Cornwell draait zijn hand niet om voor een boek met een controversieel themA. Enkele jaren geleden zorgde zijn relaas over het (vermeende?) antisemitisme van Pius XII en diens medeplichtigheid met de jodenvervolging voor heel wat opschudding (Hitlers paus, 1999).
Met Hitlers wetenschappers kiest hij opnieuw niet voor de gemakkelijke weg.
Het laatste woord over de rol van de Duitse wetenschap tijdens het nazi-regime is nog niet gezegd; zeer recente onthullingen over het Duitse atoomprogramma hebben dit nog maar eens bevestigD. In tegenstelling tot zijn onthullingen over de rol van de Kerk vóór en tijdens de oorlog neemt Cornwell deze keer wel een iets meer genuanceerd standpunt in.
De wetenschappers die besloten in nazi-Duitsland te blijven, kunnen wel niet op zijn goedkeuring rekenen, maar worden minder hard beoordeeld dan Pius XII.

De Duitse wetenschap tot 1933

In tegenstelling tot andere boeken over dit onderwerp (bvB. J. Medawar en D. Pyke, Hitlers geschenk, 2003) besteedt Cornwell ruime aandacht aan de wortels van de succesvolle Duitse wetenschap tijdens de eerste decennia van vorige eeuw.
Duitsland bezat een enorm potentieel aan intellectueel kapitaal, wetenschappelijke infrastructuur en ervaring.
Vooral op het vlak van de fysica, de chemie en de biologie was het land toonaangevenD. Eén voorbeeld: in 1921 waren de helft van de Nobelprijzen voor natuurkunde en geneeskunde toegekend aan Duitsers of Duitstaligen.

Ofschoon in bijna alle toonaangevende landen wetenschap cA. 1900 ondergeschikt was aan het nationaal belang, waren in het keizerlijke Duitsland politiek, industrie, wetenschap en universiteiten meer dan elders met elkaar verstrengelD. Prototype hiervan was Fritz Haber, één van de grootste Duitse scheikundigen.
Haber was een overtuigd patriot die het leger voorzag van de eerste chemische wapens (het in 1915 voor het eerst gebruikte chloorgas was zijn geesteskind).
Niet alleen de wetenschappelijke wereld schurkte zich tegen de politieke en militaire machtsconcerns.
Ook het bedrijfsleven probeerde zonder veel scrupules zo veel mogelijk overheidsopdrachten in de wacht te slepen.
Zo werkte het industrieel chemisch concern IG Farben tijdens de Eerste Wereldoorlog mee aan de productie van gifgassen.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog zette het alle morele principes aan de kant door de levering van het gifgas Zyklon B aan de gaskamers en door het inzetten van slavenarbeiders in hun fabrieken.

Sinds het einde van de 19de eeuw waren ideeën over raszuiverheid in Europa algemeen bekenD. Dit vond zijn inspiratie in de racistische theorieën van Charles de Gobineau en Herbert Spencer en vond een bijkomende legitimatie in het biologisch darwinisme.
In Duitsland sijpelden ook deze ideeën door in de klassen van bedrijfsleiders.
Zo organiseerde bijvoorbeeld Fritz Krupp (inderdaad, van de Krupp-fabrieken…) in 1900 een controversiële essaywedstrijd die een prijs beloofde aan degenen die het belang van een sterke natiestaat op basis van erfelijke biologische principes kon aantonen.
Niet toevallig krijgen we in dezelfde periode in Duitsland en elders de opkomst van de eugenetica (het wetenschappelijk onderzoek dat via de studie van erfelijkheidsfactoren het menselijk ras wou verbeteren).
Kortom, Hitlers rassentheorieën bezaten een (pseudo-)wetenschappelijke achtergrond en kwamen dus niet uit de lucht vallen.

Eigenlijk verloor Hitler de oorlog op 7 april 1933.
Op die dag werden in Duitsland alle joodse wetenschappers ontslagen.
Wetende dat een kwart van de Duitse Nobelprijswinnaars van joodse afkomst was, krijgt men een idee welke aderlating dit betekende voor de Duitse wetenschap.
Het vervolg is bekenD. Duizenden vorsers, professoren en beloftevolle assistenten besloten om te emigreren, vaak naar Groot-Brittannië en de Verenigde Staten waar ze hun bijdrage tot de geallieerde oorlogsindustrie en de uiteindelijke overwinning leverden.
In één klap maakte Hitler dus de voorsprong van Duitsland in de industrie en de wetenschap ongedaan.
In onze ogen is deze beslissing onwaarschijnlijk dwaas.
Rekening houdend met de weltanschauung van het nationaal-socialisme is ze enigszins te begrijpen.
Het nazisme met zijn verheerlijking van het volk als organisch gegroeide eenheid stond immers haak op het intellectualisme en het mechanische denken van de moderne wetenschap.

Nazi’s en wetenschap

De wetenschappelijke kennis van Hitler zelf was amateuristisch en doorspekt met bijgeloof.
Tijdens de oorlog raakte hij wel meer overtuigd van het militaire nut van sommige uitvindingen.
Toch bleef hij over het algemeen vrij wantrouwig tegenover de producten van de moderne wetenschap.
Tijdens de jaren twintig stelde hij nog dat de beste verdediging van het vaderland niet in zijn wapens gelegen was maar in zijn burgers die een levende muur van mannen en vrouwen moesten vormen.
De weinige beschikbare bronnen geven aan dat Hitler ook weinig heil zag in de ontwikkeling van de atoombom.
Hij kon de impact van een dergelijk wapen blijkbaar niet inschatten.
De wetenschappelijke opvattingen van Heinrich Himmler waren zo nodig meer bizar.
Hij dweepte met de Welteislehre, een waanzinnige theosofische theorie volgens de welke de aarde na een strijd van vuur en ijs in een apocalyptische catastrofe zou vernietigd worden.
Ook droomde hij er van om alcohol te winnen uit de uitstootgassen van schoorstenen en benzine uit sparrenwortels en geraniums.

Wetenschappelijke inzichten werden volledig gemodelleerd volgens de nationaal-socialistische idealen.
Hitler stelde immers dat “de wetenschap door de Völkische staat moet worden aangewend om de nationale trots te vergroten”.
Dit gaf aanleiding tot een zeer eigenzinnige interpretatie van wetenschappelijke theorieën.
De erfelijkheidswetten van Mendel werden aangegrepen om de Duitse raszuiverheid te bepleiten.
Van de eugenetische stellingen nam men wel de euthanasie van zwakke en zieke elementen over, maar niet de afwijzing van de oorlog.
De oorlog bracht in de ogen van vooraanstaande eugenetici het betere mensentype om het leven en was daarom “schadelijk voor wenselijke erfelijke eigenschappen”.
Dit laatste paste dan weer niet in het confrontatie-denken en de oorlogszucht van de nazi’s.
Zelfs in ogenschijnlijk neutrale wetenschappen zoals de kwantumfysica werd krampachtig gezocht naar parallellen met de nazi-ideologie.
Zo stelde de Duitse natuurkundige Jordan dat in bacteriën een kleine groep van bijzondere moleculen aanwezig waren die met een dictatoriaal gezag over het totale organisme waren begiftigd … kortom, in zijn ogen nog maar eens een bevestiging van het Führer-principe.

Een echt coherent wetenschapsbeleid was in nazi-Duitsland eigenlijk onbestaande.
Het wapenprogramma was het resultaat van intriges tussen verschillende concurrerende kliekjes en krijgsheren die allen met hun eigen militair-technische hersenspinsels in de gunst van Hitler probeerden te komen.
Rond de Führer voltrok zich naar het einde van de oorlog een toenemend machtsspelletje van zijn paladijnen én van de grote bedrijven die via overheidsopdrachten probeerden munt te slaan uit de oorlog.
De onderlinge wedijver en de tegenstrijdige signalen van de partijtop verklaren onder andere waarom Duitsland onvoldoende onderzoek verrichtte naar één van de voornaamste uitvindingen van die periode: de radar.
Groot-Brittannië zag veel sneller de voordelen hiervan in en plukte hiervan ook de vruchten.

Het gebrek aan visie verklaart waarom Nazi-Duitsland zijn energie over meerdere projecten verdeelde.
Eén hiervan is de rakettechnologie op de basis van Peenemünde onder leiding van Wernher von Braun.
De speciale belangstelling van de nazi’s voor raketten met militaire doeleinden had te maken met de Vrede van Versailles die over dit soort wapens met geen woord had gerept.
Andere wonderwapens raakten niet verder dan het brein van hun bedenkers of het experiment: locomotieven in beton, supersonische motorboten, vliegboten, wonderpistolen die niet recht konden schieten, afstandsbedieningen om elektrische apparatuur uit te schakelen, … Duitse soldaten konden alleen maar hopen dat de uitvindingen nooit in de praktijk werden omgezet, zoals bleek uit de ongevallen met de goedkope jachtvliegtuigen (Volksjäger) op het einde van de oorlog.

Helden, schurken of meelopers?

Hét centraal thema in Cornwells boek is de vraag naar de morele verantwoordelijkheid van de Duitse wetenschappers voor het misdadige regime van hun lanD. Minutieus onderzoekt hij de beweegredenen van de geleerden die tijdens de jaren 1930 besloten in het land te blijven.
De kritiek op zijn vorig boek indachtig hoedt hij zich voor een uitgesproken stellingname.
Toch meent Cornwell dat de wetenschappers zich direct of indirect schuldig hebben gemaakt aan de wandaden van het nazi-regime.
In zijn ogen waren het geen helden die de nazi’s saboteerden, wel meelopers die de ogen sloten voor het schurkachtige regime.

Cornwell ziet de atoomfysicus Werner Heisenberg (na de oorlog beticht van betrokkenheid in het atoomprogramma van de nazi’s) als het prototype van de Duitse onderzoeker die schipperde tussen enerzijds wetenschappelijke onafhankelijkheid en anderzijds volgzaamheid tegenover het regime.
Hij gebruikt de recente bekendmaking van de Kopenhagen-gesprekken (1941) met Niels Bohr om uiteindelijk toch een oordeel te vellen over Heisenberg, en deze valt in zijn ogen negatief uit voor de omstreden atoomgeleerde.
Echt overtuigen kan de auteur niet met zijn argumentatie.
De rol van Heisenberg blijft ook na het lezen van het boek in het duister gehulD. Het is daarom niet aangewezen om deze man als uithangbord voor de Duitse wetenschappers te gebruiken.
Cornwell geeft zelf toe dat overtuigde aanhangers van het nazisme onder wetenschappers een minderheid waren.
Velen keurden het anti-intellectualisme en het racisme af, maar bleven uiteindelijk uit eigenbelang (vrijwaring van hun carrière of benoeming, het voortzetten van hun projecten, de bezorgdheid om het gezin,…).
Velen lieten zich tijdens de jaren 1930 ontvallen dat ze in Duitsland bleven om de wetenschap te vrijwaren voor het ogenblik dat het verderfelijke regime van het toneel verdween.
Voor ons kan dit getuigen van een beperkt inschattingsvermogen van de politieke situatie, maar voor de patriottische Duitsers die de vreselijke draagwijdte van het nieuwe regime nog niet konden inschatten was dit toen een moreel aanvaardbare optie.
Dat sommigen tijdens de oorlog bij wapenprogramma’s waren, is moreel niet goed te keuren maar moet toch gezien worden in de toenmalige context van het totalitair regime waarin zij leefden.
Wat moet er dan gezegd worden van de wetenschappers die – weliswaar in naam van de democratie - in de Verenigde Staten aan een atoomwapen werkten? Het is overigens bekend dat vele atoomfysici in beide kampen gewetenswroeging hadden over hun medewerking aan dergelijke programma’s.

Het boek presenteert ons niettemin een interessante synthese over de Duitse wetenschap tijdens het interbellum en de Tweede Wereldoorlog.
Het zet de lezer aan tot reflectie over de maatschappelijke positie van de wetenschapper vroeger en nu.
Deze leeft immers niet in een vacuüm; hij/zij heeft de taak om het eigen handelen voortdurend tegen het licht te houden van wat moreel en humanitair verantwoord is.
Cornwell waarschuwt terecht voor de uitdagingen en verleidingen die vele wetenschappers te wachten staan.
Hitlers wetenschappers is aldus niet alleen een geschiedenisboek maar ook een stukje wetenschapsfilosofie waar de geschiedenis als spiegel voor heden en toekomst wordt gebruikt.
Deze neiging om te (ver)oordelen maakt de sterkte van het boek uit, maar ook gedeeltelijk zijn zwakte...Naar analogie van Cornwells vraag wie Heisenberg nu precies was (held, schurk of meeloper)kan men zich als de vraag stellen wat de auteur wil zijn: historicus, essayist of rechter?

Tenslotte nog dit: over de wetenschap in nazi-Duitsland is het laatste woord nog niet gezegD. In maart van dit jaar maakte de historicus Karlsch openbaar dat de nazi’s wel degelijk over een atoombom beschikten en deze in maart 1945 tot ontploffing brachten in de deelstaat Thüringen (zie Rainer Karlsch, Hitlers Bombe, 2005).
Tussen haakjes: als dit klopt, ging het zo goed als zeker om een zogenaamde “vuile bom”, een radio-actieve bom op basis van niet-verrijkt uranium.
Het wordt uitkijken of Heisenberg hierbij betrokken was.

Hitlers gewillige beulen      Goldhagen Daniel Jonah      Duitse geschiedenis

Nog altijd zijn mensen verwonderd over het hoe en waarom van de verschrikkelijke genocide op de joden.
Niet het recentste boek over deze materie, maar zeker één van de meest controversiële is het boek 'Hitlers Gewillige Beulen' van Harvard-politicoloog Daniel Jonah Goldhagen, dat in 1996 voor de eerste maal in Nederlandstalige vertaling verscheen.
In dit boek, waarmee hij in 1994 een prijs won als beste dissertatie in het domein van de comperatieve politicologie, gaat Daniel Goldhagen op zoek naar het waarom van de holocaust.
Hoe kon dit gebeuren? Zijn stelling als waren alle Duitsers mededader en mee verantwoordelijk is even controversieel als verrassenD. Op basis van geheel nieuw wetenschappelijk onderzoek en drie uitgebreide case-studies tracht hij zijn stelling te bewijzen.

Traditionele verklaringen voor de gruwel van de holocaust vertrekken vaak vanuit een antisemitisme dat beperkt blijft tot de kaders van de NSDAP.
De SS zou gewone burgers hebben gedwongen om mee te helpen, mensen wisten niet met wat ze precies bezig waren (als bureaucratische tandwielen in een goed geoliede machine) of luisterden blindelings naar bevelen (Befehl ist Befehl).
Volgens Daniel Goldhagen is niets minder waar.
Zijn boek vertrekt vanuit een theoretische situatieschets van de opgang van het antisemitisme in de Duitse samenleving lang voor de 20e eeuw.
Het stelt dat er gedurende de geschiedenis bijna voortdurend een latent antisemitisme aanwezig was in de Duitse samenleving dat met regelmatige tussenpozen een acute en virulente vorm aannam.
Hij ontleed allerlei situaties die volgens hem zijn stelling ondersteunen.
Zonder al te veel kritiek te willen leveren kan ik mij echter niet van de indruk ontdoen dat Goldhagen zich hierbij schuldig maakt aan een vorm van sleutelgat-geschiedschrijving.
Hij tracht zijn stelling te bewijzen en vanuit deze voorafname ziet hij in vele feiten die eigenlijk voor meerdere interpretaties vatbaar zijn een bevestiging van zijn stelling.
Het beeld dat Goldhagen creëert van de Duitse maatschappij is, bij overpeinzing, verschrikkelijk.
Lang voor er van Hitler of de NSDAP sprake was, was de Duitse maatschappij doortrokken van antisemitisme.

Lang voor Hitler zijn vernietigingsmachine bedacht, leefde bij het Duitse volk de gedachte dat de joden op de één of andere manier geëlimineerd moesten worden.
Wanneer Hitler aan de macht kwam en hij zijn holocaust wilde starten had hij dan ook geen enkele moeite om hiervoor medestanders te vinden die vol overtuiging aan zijn zijde stonden en hielpen bij de uitvoering van deze verschrikking.
Bij hen leefde de opvatting dat de eliminatie van de joden niet alleen noodzakelijk was maar tevens gerechtvaardigD. Deze vaststelling dwingt ons ook om na te denken of ook vandaag nog, in onze Westerse liberale democratieën, de mogelijkheid bestaat dat racistische opvattingen de onderliggende gedachtestroom kunnen zijn van een ganse maatschappi J. Het kan een waarschuwing zijn en een oproep tot behoedzaamheid met betrekking tot vooroordelen of 'gekleurde' berichtgeving in de mediA.

Het koninginnestuk van het boek zijn echter de drie casestudies die zijn stelling moeten ondersteunen.
Goldhagen onderzoekt achtereenvolgens de werking van Politiebataljon 101 waarin gewone Duitsers worden tot verschrikkelijke massamoordenaars, de werking van werkkampen en de dodenmarsen in de laatste dagen van de oorlog.
Het meest uitvoerige gedocumenteerde deel en tevens het meest aangrijpende is het deel over het politiebataljon 101.
Politiebataljons waren een deel van de ordepolitie die moest instaan voor de 'ordehandhaving in veroverde gebieden' en speelden een belangrijke rol bij de volkerenmoorD. Voor Goldhagen zijn vooral drie kenmerken van belang.
Ze bestonden (a) uit gewone Duitsers, die (b) slechts een povere training kregen waar geen sprake was van ideologische indoctrinatie en die (c) tevens geen nazi-organisaties waren.
Het aantal partijleden en SS-militanten was er niet groter dan in de samenleving in haar geheel.
Goldhagen beschrijft op aangrijpende manier hoe de leden van de politiebaltaljons betrokken waren bij massale slachtingen.
Hij laat daarbij niet na bepaalde slachtingen tot in de details te beschrijven.
Kenmerkend, volgens Goldhagen, is echter dat de mannen deelnamen aan de moorden uit vrije wil.
Niemand was verplicht, er was niet zoiets als militaire tucht en er werd zelfs voorafgaandelijk de gelegenheid geboden eruit te stappen.
Niemand deed het.
Allen draaiden zij vrijwillig mee in de moordmachine.
Goldhagen beschrijft hoe leden van de politiebataljon's extatisch reageerden bij de verbranding van honderden joden in de grote synagoge van Bialystok.
Goldhagen ziet hen op slag veranderen in ideologisch strijders, jodenverdelgers.
De beschrijving van vernederingen en moordacties loopt gans het verdere deel door met als conclusie: de daders deden het uit vrije wil, uit haat.

Ook uit zijn bespreking van een werkkamp haalt Goldhagen conclusies die zijn stelling ondersteunen.
Zo voert hij aan dat in werkkampen, die normaal gezien toch gericht zijn op economische motieven, de vernederingen en uitroeiing van de joden de absolute prioriteit was.
De vernietiging van een dermate groot arbeidspotentieel, dat in oorlogsomstandigheden zeker bruikbaar is, is economisch gezien een gigantische vergissing.
De kosten van de uitschakeling kunnen de oorlogsinspanningen zwaar hypothekeren.
Als je het economisch bekijkt tenminste.
Voor Goldhagen kaderde dit echter in het algemene doel.
Niet de economische opbrengst was prioritair, maar wel de vernietiging van de joden.

Ook zijn illustratie van de verschrikkelijke dodenmarsen, die in de stuiptrekkingen van het nazi-rijk in de laatste oorlogsdagen nog duizenden joden de dood injoeg, bevestigt zijn stelling.
Gewone Duitsers haatten de joden, beschimpten, bespuwden… vernederden hen, met de enkelingen die hen brood kwamen brengen als symbolische uitzonderingen.
Ook wanneer de oorlog virtueel verloren was en van hogerhand bevelen waren gekomen om de moorden stop te zetten ging de verschrikking door… omdat ze het wilden.

Gedurende gans het boek is de stelling van Goldhagen nadrukkelijk aanwezig: gewone Duitsers waren dader.
ze hielpen mee aan de holocaust omdat ze het wilden.
Net op het randje van het drammerige af probeert Goldhagen zijn stelling ten allen prijze te bewijzen.
Het boek is ronduit onthutsend, vooral de case-studies geven een verschrikkelijk gedetailleerd en schokkend beeld over de dagdagelijkse werking van één van de grootste tragedies die de mensheid ooit kende.
De conclusie van Goldhagen is waarschijnlijk te eenzijdig, te ongenuanceerd, deels gestaafd met sleutelgatgeschiedschrijving.
Maar de grote lijnen, een maatschappij die akkoord ging met de vernietiging van de joden, blijven.
Hoe kon dit gebeuren en wat kunnen wij doen om te vermijden dat het ooit nog gebeurd? Een schokkend, onthutsend boek maar een must-read voor eenieder die de omvang en de gruwel van de holocaust wil kunnen begrijpen.
Het dwingt elke lezer, murw geslagen met gruwelijke details, tot diep nadenken over hoe het ooit kon gebeuren en of het ooit nog zou kunnen gebeuren.
Vooroordelen en racisme worden opeens nog minder aanvaardbaar en de roep tot universele erkenning en afdwingen van de gelijkwaardigheid in verscheidenheid van alle mensen klinkt luider dan ooit te voren.

Waarom Hitler?      Rosenbaum Ron      Duitse geschiedenis

Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog hebben talloze historici, filosofen, psychologen en theologen zich gebogen over het kwaad dat Hitler heet.
Iedere dag uit zijn leven, ieder aspect van zijn persoonlijkheid is aan een minutieus onderzoek onderworpen.
De meest voor de hand liggende verklaringen wisselen zich af met de meest fantastische speculaties - en toch ontsnappen wezenlijke aspecten van zijn persoon steeds weer aan onze greep.

De Amerikaanse journalist Ron Rosenbaum heeft jarenlang onderzoek gedaan naar Hitler én naar de wereld van de Hitler-onderzoekers.
Hij laat zien dat er een ware oorlog om Hitler woedt, waarin de strijdende partijen vaak meer met zichzelf en met elkaar bezig zijn dan met hun onderwerp.
Rosenbaum behandelt de belangrijkste conflicten en schetst portretten van de hoofdrolspelers, zoals Alan Bullock, Daniel Goldhagen, George Steiner en Claude Lanzmann.

Daarnaast onderwerpt hij, in een poging te begrijpen hoe Hitler de verpersoonlijking van het kwaad kon worden, de voornaamste theorieën aan een scherpe test.
Waar kwam Hitlers jodenhaat werkelijk vandaan? Had hij inderdaad joodse voorouders? Welke rol speelde een joodse arts bij het overlijden van zijn moeder? En: hoe serieus moeten we de one ball theory nemen, die een verklaring zoekt in het - betwiste - feit dat Hitler het met één zaadbal moest stellen?

Het resultaat is een meeslepend geschreven boek over een van de grote raadsels van onze geschiedenis - en over de pogingen dat raadsel te ontsluieren.
Waarom Hitler? gaat over Hitler, over de onderzoekers en, uiteindelijk, over onszelf.

De andere waarheid      Andriessen J.H.J.      Duitse geschiedenis

De Eerste Wereldoorlog kostte aan ca 10 miljoen mensen het leven en leverde ongeveer 20 miljoen gewonden en veminkten op.
In deze derde en geheel herziene druk van de Andere Waarheid behandelt de auteur aan de hand van de fel bediscussieerde voorgeschiedenis, het ontstaan van deze eerste oorlog op grote schaal van moderne geindustrialiseerde staten.
Hierbij komt de rol van de Franse, Britse, Russische, Servische, Oostenrijk-Hongaarse en Duitse deelnemers aan dit wereldconflict uitgebreid ter sprake waarbij nieuwe en veelal onbekende feiten een ander licht werpen op de visie, verwoord in het vredesverdrag van Versailles, dat Duitsland de schuldige was aan deze rampzalige gebeurtenis.

 

Samenvatting

Wat is eigenlijk het verhaal achter deze oorlog? Waardoor is deze oorlog ontstaan? De aanleiding moge bekend zijn; dat is de moord op de Oostenrijkse troonopvolger, aartshertog Franz Ferdinand van Habsburg.
Maar wat zijn de dieper liggende oorzaken? Historicus Hans Andriessen probeert in zijn boek De andere waarheid een verklaring te geven voor het ontstaan van de Eerste Wereldoorlog.
Hierbij schenkt hij individuele aandacht voor de Franse, Britse, Russische, Servische, Oostenrijk-Hongaarse en Duitse aspecten.

Frankrijk in de greep van de revanche

Andriessen begint met het beschrijven van de rol van Napoleon III in de Frans-Duitse oorlog van 1870/1871.
Een logisch begin.
Hieruit komt de revanchegedachte voort die in Frankrijk leefde voor de Eerste Wereldoorlog.
De gebieden Elzas en Lotharingen moesten terugkomen in de Franse moederschoot.
Er werden forten gebouwd en er kwam een offensief gerichte oorlogsmachine.
De houding van de Fransen ten opzichte van Duitsland werd uitermate vijandig.
Naast deze militaire offensieve plannen had Frankrijk ook diplomatieke offensieve plannen.
Een voorbeeld hiervan is het Frans-Russische militaire verdrag van 1893.
Andriessen ziet dit verdrag als erg belangrijk, omdat hierin wordt gegarandeerd dat als slechts één van de Triple Alliantie landen zou mobiliseren, dit voor Frankrijk en Rusland de reden zou zijn om direct Duitsland aan te vallen, zelfs als dit land nog niet gemobiliseerd zou zijn.
Dit verdrag moest altijd geheim blijven.
Andriessen stelt zelfs dat dit verdrag al de kiem van de Eerste Wereldoorlog was.

Theophile Delcassé, de Frans minister van Buitenlandse Zaken van 1898 – 1905, kan gezien worden als een belangrijk persoon in de totstandkoming van het Europese alliantiesysteem.
Hij voerde een politiek die pro-Russisch, pro-Brits en anti-Duits was.
De totstandkoming van de Entente Cordial in 1904 was de bekrachtiging van de goede relatie tussen Frankrijk en EngelanD. De verdienste van Delcassé ligt niet alleen in deze prestatie, maar ook in de prestatie hoe hij Frankrijk uit zijn isolement haalde en het land verzekerde van een andere machtige bondgenoot: RuslanD. Toch moest hij in 1905 naar aanleiding van de Marokko-crisis aftreden.
Frankrijk kon zich het risico van een oorlog met Duitsland nog niet veroorloven.

Delcassé had ook bereikt dat oorlogsplannen samen moesten vallen met buitenlands beleiD. In dat licht moet Plan XVII bekeken worden.
In Duitsland was dat anders.
Het Von Schlieffenplan was een militair plan waarbij politici niet betrokken zijn geweest.
Het was een louter militair plan.
Andriessen stelt dat het Von Schlieffenplan bekend was in Frankrijk, omdat het Franse Plan XVII op het Duitse plan inspeelde.

Andriessen maakt duidelijk dat de Franse president Poincaré, minister van buitenlandse zaken Delcassé en ambassadeur Paléologue een uiterst anti-Duits team vormden, dat, gesteund door de Russische ambassadeur in Parijs Iswolski, de Russische minister van buitenlandse zaken Sazonov en de Britse minister van buitenlandse zaken Grey, gezien moet worden als een team dat een grote invloed heeft gehad op het ontstaan van de Eerste Wereldoorlog.

Maar waarom nam Frankrijk uiteindelijk deel aan de oorlog? Andriessen citeert hier de Canadese historicus John.
S.
Ewart en komt tot de volgende conclusie: het land was van mening dat het tijdstip voor revanche was aangebroken, het was militair gereed en wilde Duitsland op dit moment kleineren als grote mogendheiD. Kortom: het was eigenbelang maar Frankrijk nam het lot van Europa in handen.

Groot-Brittannië medeschuldig?

De minister van buitenlandse zaken Edward Grey had de Eerste Wereldoorlog kunnen voorkomen als hij dat had gewilD. Hij was een liberaal met sterke anti-Duitse gevoelens.
Hij was voorstander van toenadering tot Frankrijk en RuslanD. Grey was een groot voorstander van de militaire besprekingen met Frankrijk.
Hij stelde wel één duidelijke voorwaarde: Frankrijk diende te voorkomen dat het als agressor zou kunnen worden aangemerkt.
Het Britse volk moest te allen tijde achter de inmenging van Engeland in een oorlog kunnen staan.
Dit was de sleutel van Grey’s politiek, ook wel geheime politiek genoemD. Voor hem hing er alles van af dat de Duitsers als eerste België zouden invallen.
Hij zou steun van het volk en kabinet krijgen tot deelname aan de oorlog als Engeland zou kunnen optreden als de ‘redder van België’.
Rondom de persoon en het handelen van Grey rustte een grote geheimzinnigheiD. Met slechts enkelen sprak hij over zijn onderhandelingen met Frankrijk.
De minister-president (Asquith) en de minister van oorlog (Haldane) waren in zijn geheime politiek ingewijD.

De Britse generaal Wilson is de andere Britse sleutelfiguur in het ontstaan van de Eerste Wereldoorlog.
Naast Grey was hij de drijvende kracht en grote promotor van de militaire samenwerking met Frankrijk.
Hij pleitte nadrukkelijk voor deelname aan oorlog tegen DuitslanD.

Ook moest Engeland (in de persoon van Grey) toenadering zoeken tot RuslanD. Er waren twee redenen.
Ten eerste een koloniale reden, want er ging Russische dreiging uit bij de Britse belangen in Centraal-Azië, vooral in IndiA. Door toenadering kon Grey er voor zorgen dat het rustiger in dat gebied zou worden.
Daarnaast zag Grey Rusland als een mooie aanvulling op het bondgenootschap met Frankrijk.
Hier ligt het begin van de Entente.
Grey wenste een militair sterk Rusland als bondgenoot dat gereed zou zijn om de strijd aan te binden met Duitsland om dat land als machtsfactor in Europa voorgoed uit te schakelen.

Grey stuitte echter steeds meer op verzet vanuit het kabinet.
In 1912 moest hij onder druk beloven de verhouding met Duitsland te verbeteren.
Op dat moment verklaarde hij dat alle gesprekken met Frankrijk oriënterende gesprekken waren geweest die tot geen enkele verplichting hadden geleiD. Grey bleef echter doorgaan met het misleiden van het kabinet.
Toch ging Haldane naar Berlijn om te spreken over het ‘vlootprobleem’.
Met deze actie stelde Grey de oppositie tevreden.
In deze situatie kwam de werkwijze van Grey echter het beste naar voren.
Haldane ging naar Berlijn, maar wel met strikte instructies van Grey.
De aanleiding van de bespreking was de groeiende vloot in zowel Engeland als DuitslanD. Duitsland zag zich door diverse ontwikkelingen genoodzaakt een grote vloot te bouwen.
Grey, Churchill en Haldane stelden een memorandum op over de vermindering van de spanningen met DuitslanD. Haldane werd in Berlijn positief ontvangen en de besprekingen verliepen voorspoedig.
Uiteindelijk kwam de Duitse partij met een formule welke vijf punten bevatte.
Haldane keerde terug naar London.
De Duitsers hadden het gevoel dat de overeenstemming met Engeland zo goed als bereikt was.
Niets was minder waar.
Grey kon de formule niet ondertekenen.
Er werd gesproken over ‘strikte neutraliteit’ en dit paste niet in de politieke lijn van Grey en zijn geheime afspraken over militaire samenwerking.
Grey reageerde via de ambassadeur in Berlijn zeer afwijzenD. Wilhelm II was teleurgesteld en voelde zich bedrogen.
Grey bleef volhouden en wilde niets definitief maken.
Men probeerde hem in 1912 op andere gedachten te brengen maar het had geen resultaat.
Een aantal dagen later gaf Duitsland te kennen de besprekingen formeel te willen beëindigen.
De verantwoordelijkheid daarvoor lag echter bij Grey.
Het was duidelijk: Grey was veel te ver gegaan met zijn beloften aan Frankrijk en had daardoor niet meer de handen vrij om tot overeenstemming met Duitsland te kunnen komen.
Hij wilde het ook niet.
Grey gaf de voorkeur aan oorlog boven een verzwakking van de Entente.

Het jaartal 1912 is belangrijk, omdat in dat jaar de neutraliteitsgedachte door Engeland definitief werd losgelaten.
De eerste drie dagen van augustus 1914 waren spannende dagen voor Grey.
Hij wilde het volk met de anti-oorlogsstemming veranderen in een volk dat unaniem toestemde om het arme België te hulp te snellen.
Hij gebruikte daarvoor het verdrag van 1839.
Engeland was verplicht om België te helpen.
Het gaf de Britten de morele basis en rechtvaardiging om aan de oorlog te gaan deelnemen en was dan ook mede de oorzaak van de bijna unanieme instemming van het volk.
In werkelijkheid echter bestond een dergelijke verdragsverplichting niet.
De ondertekenaars hadden zich verplicht om samen of individueel de neutraliteit van België niet te schenden.
Van een verplichting tot verdediging was geen sprake.

Kortom: ‘Het was Grey die het Britse volk de oorlog invoerde en hij voelde zich daar, los van de verantwoordelijkheden van het kabinet, persoonlijk verantwoordelijk voor’.

De geheime doelen van het tsaristische Rusland

Het belangrijkste doel van de Russische buitenlandse politiek was het verkrijgen van een vrije doorgang van de Zwarte naar de Middellandse Zee.
De banden tussen Frankrijk en Rusland waren goed, de band tussen Engeland en Rusland kon beter.
Vooral omdat de Britten de Middellandse Zee beschouwden als hun achtertuin waar de Russische vloot niets te zoeken haD. Het was dus noodzaak voor Rusland om betere banden met Engeland aan te knopen.
Onder leiding van de minister van buitenlandse zaken Sazonov gebeurde dat.
In 1913 schreef hij een memorandum aan de tsaar.
Daarin bepaalde hij dat een wereldoorlog nodig zou zijn om de Zeestraten in handen te krijgen.
Alleen die oorlog moest er nog wel komen.
Het is belangrijk om te zien dat de Russische militaire plannen en de Franse militaire plannen, die vorm kregen in 1893 door de militaire conventie geen louter militaire plannen waren.
De verdragen waren ook politieke verdragen, goedgekeurd door beide staatshoofden (tsaar en Franse president) en hun verantwoordelijke ministers.

De kern van het verdrag tussen Rusland en Frankrijk bevindt zich in artikel 2.
Daarin staat dat mobilisatie van één der Triple Alliantie-landen al voldoende zou zijn om Duitsland aan te vallen, ook als dat land zelf nog helemaal niet gemobiliseerd was.
Men schiep een regel om te allen tijde een reden te vinden om een oorlog tegen Duitsland te kunnen starten.
Mobilisatie betekende in Russische en Franse ogen onvermijdelijk oorlog.
Het was dus een oorlogsverklaring.
Het was voor de hand liggend waar men een mobilisatie zou kunnen uitlokken.
Dat was een incident op de Balkan.

Daarmee komen we bij het tweede doel van RuslanD. Het wenste zijn invloed op de Balkan zo groot mogelijk te maken.
Dit deed men door een goede relatie op te bouwen met Servië, Bulgarije en met Roemenië.

Andriessen sluit dit hoofdstuk af met deze conclusies.

1.
Rusland besloot op 24 juli 1914 tot (mobilisatie) oorlog, niet de militairen.

2.
Rusland ging de oorlog in omdat het de tijd rijp achtte en rekende op hulp om zijn doelen te verwezenlijken.

3.
Rusland nam zijn beslissing mede op emotionele gronden.

4.
Rusland had politieke motieven om een oorlog te starten, maar geen direct militaire redenen.

5.
De geheime militaire conventie werd gesloten door machtshonger en ambities van politieke leiders.

6.
De Russische mobilisatie was een offensieve beslissing.
Sazonov was volledig verantwoordelijk.

Servië willig werktuig van de grote mogendheden

De vraag die Andriessen in dit hoofdstuk stelt is deze: is Servië werkelijk zo onschuldig of is het in werkelijkheid een medeveroorzaker van het wereldconflict? Servië maakte eind 19e eeuw veel machtswisselingen mee.
Onder koning Milan en koning Alexander Obrenovitch voerde het land een koers die pro Oostenrijk-Hongarije was.
Eigenlijk was het zo dat de Dubbelmonarchie Servië als een eigen protectoraat behandelde.
Onder koning Peter van Servië veranderde dat.
Zijn ‘Groot-Servië’- politiek is een oorzaak van de toenemende spanning op de Balkan.
Zijn aantreden was het begin van het einde van de goede relatie met Oostenrijk-Hongarije.
De banden met de andere speler op de Balkan, Rusland, werden steeds beter.
En om die reden begon Oostenrijk-Hongarije zich zorgen te maken over de veiligheid van zijn grenzen.

Wat was het doel van Rusland om Servië te steunen? Rusland wilde zijn positie in de Balkan verstevigen (en uiteindelijk doorgang krijgen tot de Middellandse Zee), de Dubbelmonarchie verzwakken of vernietigen waardoor Duitsland later, zonder bondgenoot, hulpeloos tegenover haar zou komen te staan.

Door de Balkanoorlogen werd Servië sterker.
De positie van Oostenrijk-Hongarije was benard geworden.
In Servië hing een sfeer van opwinding.
De bom kon ieder moment barsten.
En zo naderde 1914.
Op 28 juni 1914 werd de Oostenrijks-Hongaarse troonopvolger Franz-Ferdinand en zijn vrouw vermoord tijdens een staatsbezoek.
De dader was lid van de Zwarte Hand, een Servische Radicale Partij die zich tot doel had gesteld om de ‘Groot Servische’ gedachte onder het volk uit te dragen.
De Bosnisch-Servische studenten waren bewapend geweest met Servische bommen, toegespeeld vanuit het Servische leger, onder toeziend oog en met medeweten van de Servische minister-president en enkele leden van de regering.
Oostenrijk-Hongarije stelde Servië een ultimatum.
Servië weigerde.
Oostenrijk-Hongarije mobiliseerde.
Rusland viel enkele dagen later Oostenrijk-Hongarije aan.
De oorlog was een feit.
Servië behaalde zijn ideaal.
‘Groot-Servië’ was na de Eerste Wereldoorlog een feit.

De Oostenrijk-Hongaarse Dubbelmonarchie in gevaar

Rusland en Oostenrijk-Hongarije hadden kortweg hetzelfde doel: overheersing van de Balkan.
Juist op die Balkan deden zich veel problemen voor waar de Dubbelmonarchie vaak geen raad mee wist.
Het Congres van Berlijn (1878) zorgde voor een toenemende verwijdering tussen Rusland en Oostenrijk-Hongarije.
Het ideaal van Bismarck, het zogenaamde Drie Keizerverbond (1873) tussen Duitsland, Rusland en Oostenrijk-Hongarije bleek onmogelijk.
Toch zorgde Bismarck keer op keer voor rust.
Hij trad vaak op als bemiddelaar.
Wel zocht hij steeds meer toenadering bij Oostenrijk-Hongarije welk hij zag als trouwe bondgenoot.
In 1882 worden de eerste gezamenlijke militaire plannen gemaakt tussen Duitsland en Oostenrijk-Hongarije, gericht tegen Rusland en Frankrijk.

Toch bleef het rommelen op de Balkan.
Zo brak er in 1909 bijna een oorlog uit.
Oostenrijk-Hongarije stond op scherp.
Door de bemiddeling van Bismarck bond Rusland in.
Oostenrijk-Hongarije zag in dat een aanval op Servië ook een oorlog met Rusland zou betekenen.
Het was de keuze tussen een oorlog of ondergang, hetgeen zou afhangen van haar Duitse bondgenoot.

Met het aantreden van Von Schlieffen verslechterden de militaire contacten tussen Duitsland en Oostenrijk-Hongarije.
Von Schlieffen ging er vanuit dat Oostenrijk-Hongarije alleen defensief kon optreden en hij had weinig vertrouwen in de militaire kwaliteiten van de Dubbelmonarchie.
Tot 1909 waren de contacten matig.
Bij het aantreden van Von Moltke veranderde dat en werden er afspraken gemaakt.
De afspraken worden echter niet vastgelegD. Wel werd duidelijk dat men een oorlog verwachtte tussen Rusland en Frankrijk.

De opperbevelhebber van het Oostenrijks-Hongaarse leger Conrad bleef echter tot juli 1914 geloven dat een oorlog tegen Servië ook lokaal kon blijven.
Rusland zou volgens hem niet durven interveniëren.
Wel wilde hij een stellige en openlijke Duitse solidariteitsverklaring met Oostenrijk-Hongarije.
Dat zou Rusland afschrikken.
Conrads niet aflatende druk om tot oorlog over te gaan viel echter, met name in Duitsland, niet in goede aarde.
Door het gerommel in Rusland met de proefmobilisaties, de onrust tussen Servië en Oostenrijk-Hongarije, begon Duitsland rond mei 1913 toch in te zien dat de situatie steeds slechter werD. Duitsland wilde haar bondgenoot niet verliezen.
De Duitse houding was gevuld met gemengde gevoelens: aan de ene kant wilde het snel ingrijpen, aan de andere kant was men bang dat Oostenrijk-Hongarije op eigen houtje actie zou ondernemen.
Duitsland drong er op aan dat de Dubbelmonarchie Duitsland goed zou informeren over de ontwikkelingen.

Na de moordaanslag op de troonopvolger Franz-Ferdinand schaarde Duitsland zich volledig achter Oostenrijk-Hongarije.
Men besloot tot een zogenaamde ‘blanco cheque’.
Oostenrijk-Hongarije mocht beslissingen nemen welke Duitsland volledig zou steunen.
Echter toen Wilhelm II deze ‘blanco cheque’ gaf was hij er stellig van overtuigd dat de oorlog lokaal zou blijven.
Door alle ontwikkelingen na 28 juni 1914 zag het land zich voor een keuze gesteld: de vernietiging van de Dubbelmonarchie (zoals Turkije) of oorlog.
De keuze was zwaar.

Op 23 juli 1914 werd het ultimatum overhandigd aan Servië.
De eerste mobilisatie-maatregelen werden ook op de 23e juli genomen.
Op 28e juli tekende keizer Franz-Joseph de oorlogsverklaring aan Servië en vonden de eerste beschietingen plaats.

Duitsland, agressor of slachtoffer?

Het verdrag van Versailles en vooral artikel 231 was duidelijk: Duitsland had schuld aan het ontstaan van de Eerste Wereldoorlog.
Andriessen schetst een totaal ander beelD. Bismarck was vanaf 1873 erg actief om een goede band te krijgen met Rusland en om Frankrijk in een isolement te houden.
Hij was er lange tijd in geslaagd om Duitsland, door het sluiten van allerlei verdragen, voor oorlog te behoeden en feitelijk de macht in Europa uit te oefenen.
Maar het was een utopie om te denken dat hij op lange termijn de ambities van landen als Frankrijk, Rusland en Italië blijvend zou kunnen inperken.
Doordat de opvolger van Bismarck, Caprivi, het Herverzekeringsverdrag niet verlengde, gaf Duitsland Frankrijk de mogelijkheid om haar door Bismarck zo noodzakelijk geachte isolement te doorbreken.
De krachtsverhoudingen in Europa veranderden in één klap drastisch.
Uiteindelijk zou het in het nadeel van Duitsland werken.
Het aftreden van Bismarck (1890) is een keerpunt van een periode van betrekkelijke rust naar een naderend en onafwendbaar dramA.

Na 1890 wilde Duitsland zich vooral op de eigen economische ontwikkeling richten.
Er ontstond een nieuw, modern en sterk geïndustrialiseerd Duitsland dat uitkeek naar nieuwe afzetgebieden en minder afhankelijkheid van anderen, bijvoorbeeld van EngelanD. Engeland zag deze ontwikkeling echter met lede ogen aan.
Het voelde zich in zijn positie bedreigd, waar in feite geen enkele reden voor was.
Engeland had in de jaren daarvoor zelfs meerdere malen toenadering tot Duitsland gezocht maar dit werd afgewezen omdat Duitsland geen enkele dreiging voelde.
Het Kruger-telegram kan deels gezien worden als keerpunt van de verslechterde Brits-Duitse verhoudingen.
Toch valt Duitsland weinig te verwijten.
De Duitse politiek was uiterst voorzichtig en zeker niet agressief.
Duitsland probeerde zich niet te mengen in de problemen van andere landen.

Waar Engeland zich vooral druk om maakte waren de vlootwetten die rond 1900 tot stand kwamen.
Die bezorgdheid kwam echter voort uit Duitslands groeiende economische macht die, vreesde men, de Britse positie voorbij zou streven.
Dat Engeland zich bedreigd voelde door een Duitse vloot die machtiger zou worden dan de Britse vloot is niet correct.
Het waren vooral economische motieven om zich te verzetten tegen de vlootwetten en zich te beraden op stappen om de Duitse economische groei tegen te gaan.
Daarom stelde de Britse Marine een blokkadeplan op (1905).
Dit zou uiteindelijk het centrale element vormen van de Britse oorlogsvoorbereiding.

Kortom: Duitsland voelde zich begin 1914 bedreigd in haar positie.
Dit kwam door de rol van Engeland (oorlogsvloot, koloniale rijk, banden met Frankrijk en Rusland), door de Frans-Britse Entente van 1904 en de Frans-Russische militaire conventie van 1893.
Het werd een levensbedreigende situatie voor DuitslanD. Zelfs zo bedreigend dat het vreesde verpletterd te worden als het niet ingreep.
Bethmann-Hollweg besloot op 5 juli 1914 Oostenrijk-Hongarije te steunen, maar hoopte en verwachte dat de oorlog lokaal zou blijven tussen Servië en Oostenrijk-Hongarije.
Helaas maakte hij hier een inschattingsfout.
Het werd een wereldoorlog, waaraan ook Groot-Brittannië zou deelnemen.
Andriessen sluit af met de conclusie dat Duitsland het slachtoffer is geworden van de politiek van vijanden om haar als grootmacht te vernietigen.
Duitsland had geen alternatieven meer.
Oorlog was de enige optie om een ondergang af te wenden.

Analyse

Hans Andriessen in een historisch publicist en Eerste Wereldoorlog specialist.
Hij is voorzitter van de Stichting Studiecentrum Eerste Wereldoorlog welke in 2002 is opgericht om de kennis in Nederland met betrekking tot de Eerste Wereldoorlog te vergroten.

Vraagstelling

In zijn boek De andere waarheid schrijft hij, zoals de ondertitel zegt, een nieuwe visie op het ontstaan van de Eerste Wereldoorlog.
Die nieuwe visie was nodig, omdat er te weinig onderzoek is geweest naar de schuldvraag en het ontstaan van de oorlog.
Toen Andriessen met zijn onderzoek begon verwachtte hij te kunnen putten uit veel historische studies met analyses, meningen en standpunten.
Niets was minder waar.
Hij verbaast zich erover dat Duitsland nooit op een rehabilitatie aandrong over artikel 231 van het verdrag van Versailles.
Historici hebben verklaard dat wat het verdrag van Versailles over de schuldvraag vaststelde in elk geval onjuist is.
Maar, wie is er dan schuldig aan het ontstaan van de Eerste Wereldoorlog? Welke rol speelden de andere landen, zoals Rusland, Frankrijk, Engeland en Oostenrijk-Hongarije?

Opbouw van het verhaal

Om deze vragen goed te kunnen beantwoorden, bekijkt Andriessen de landen afzonderlijk.
Voor iedere speler in het conflict heeft Andriessen ruimte gemaakt.
Hij begint met Frankrijk.
Hier gaat hij diep in op de revanchegedachte die er heerste na de oorlog van 1870/71.
Daarna vraagt hij zich af of Engeland medeschuldig is en gaat in op de schending van de Belgische neutraliteitsproblematiek.
Het tsaristisch Rusland had geheime doelen en sloot verdragen met verschillende landen.
Wat waren de drijfveren voor Rusland? Dat Rusland natuurlijk zijn invloed wilde uitoefenen op de Balkan, wordt goed beschreven in het hoofdstuk over Servië, wat Andriessen ziet als een werktuig van de grote mogendheden.
Hij beschrijft de Balkanoorlogen en gaat in op het ultimatum van Oostenrijk-Hongarije aan Servië.
Het systeem van bondgenootschappen komt duidelijk terug in het hoofdstuk over Oostenrijk-Hongarije.
Tenslotte komt Duitsland aan boD. Is Duitsland slachtoffer of een agressor? Dit is misschien wel het meest interessante hoofdstuk uit het boek omdat Andriessen zich hier soms behoorlijk pro-Duits uitlaat.

Bronnengebruik

Andriessen geeft aan dat hij veel nieuwe bronnen heeft gebruikt.
Hij schuwt de officiële geschiedschrijving, vooral die van Groot-Brittannië die hij als onbetrouwbaar bestempelt.
Hij geeft aan dat hij diverse bronnen opnieuw tegen het licht heeft gehouden waardoor hij een ander beeld kreeg van verschillende zaken.
In zijn voorwoord geeft hij aan dat hij worstelt met objectiviteit.
Aangezien Andriessen de echte feiten boven tafel wilde krijgen, wilde hij zo objectief mogelijk blijven.
De titel van het boek is De andere waarheiD. In zijn voorwoord geeft hij echter al aan dat die waarheid subjectief is.
De geraadpleegde literatuur is omvangrijk.
Andriessen gebruikt zeer veel diverse bronnen, vooral Engelse, maar ook veel Duitse en Franse literatuur is opgenomen in de literatuurlijst.
Hij maakt een onderscheid tussen de boeken vóór 1940 en de boeken ná 1940.
Dit doet hij omdat de boeken van voor 1940 veelal geschreven zijn door tijdgenoten.

Werkwijze van de auteur

In zijn boek gaat Andriessen op zoek naar de werkelijkheid van het ontstaan van de Eerste Wereldoorlog.
Hij heeft een kritische beschouwing geschreven.
De gangbare gedachten en meningen heeft hij genuanceerd, dieper uitgezocht en zo een andere visie neergezet.
Dit heeft hij gedaan door bronnen opnieuw te bekijken, nieuw bronnenmateriaal te zoeken en bepaalde aannames dieper uit te zoeken.
Hij vindt het schrijven van geschiedenis toch voor een groot deel een kwestie van interpretatie.

Visie

De auteur wordt soms verweten pro-Duits te zijn en anti-Engels.
Zelf zegt hij daarvan graag controversieel te zijn.
In een interview op internet geeft hij zelfs aan dat hij niet verwacht dat het boek vertaald gaat worden.
Hij geeft aan dat het boek in Angelsaksische kringen niet bepaald gewaardeerd werD. Toch streeft Andriessen er naar om zo’n objectief mogelijk boek te schrijven.

Leesbaarheid

Andriessen heeft een pittig boek geschreven, vol met details, data en andere zaken die voor een beginneling niet te verwerken zijn.
Ik vind de leesbaarheid van het boek matig.
Zelfs voor een kenner lijkt mij dit een pittig boek.
Het is geen boek wat je even leest.
Hier moet echt de tijd voor genomen worden.
De afbeeldingen geven veel body aan het boek.
Het boek handelt vaak over personen.
Gelukkig zorgt Andriessen voor goede beelden daarvan.
De andere waarheid is wel een zeer interessant boek voor mensen die in de schuldvraag van de Eerste Wereldoorlog geïnteresseerd zijn.
Het is een nieuwe visie, ondersteund met bronnen, vol details en nieuwe inzichten.

Informatiegehalte

Het boek omgeeft zich met details.
Andriessen beschrijft de gang van zaken van ongeveer 1870 tot 1914 met grote nauwkeurigheiD. Het informatiegehalte is dus hoog.
Zeer uitgebreid komen de verschillende landen aan boD.

Betrouwbaarheid

Ik vraag me af in hoeverre een nieuwe visie echt betrouwbaar kan zijn.
Andriessen geeft zelf aan dat hij controversieel wil zijn.
Zijn literatuuropgave is indrukwekkenD. Het notenapparaat is goed verzorgD. Ik denk dat dit boek betrouwbaar is, gezien het brongebruik, maar dat Andriessen wel met een duidelijke visie het boek heeft geschreven.
Het boek zet zich duidelijk af tegen de gangbare denkwijze over de oorzaken van de Eerste Wereldoorlog.

Onderwijs

Het boek is niet bruikbaar voor het middelbaar onderwijs.
Het niveau is duidelijk te hoog, misschien zelfs voor VWO-6.
Er worden veel begrippen gebruikt en Andriessen gaat uit van een bepaalde kennis van de contemporaine geschiedenis.
Wel kan het ingezet worden om studenten een visie uit een boek te laten afleiden.

Albert  Speer      Sereny Gitta      Duitse geschiedenis

Gitta Sereny zag Albert Speer voor het eerst tijdens het tribunaal in Neurenberg.
In de laatste jaren van het leven van Albert Speer ontmoette ze hem veel en sprak honderden uren met hem.
Geen enkel ander kopstuk van de nazi's kon door zijn biograaf zo lang aan de tand gevoeld worden.
Ze voerde ook vele gesprekken met bekenden en tijdgenoten van Albert Speer.
Reeds tijdens zijn leven kreeg Sereny enkele ongepubliceerde manuscripten.

Na de dood van Albert Speer in 1981 kreeg zij toegang tot zijn archief.
Uit deze informatie stelde Gitta Sereny een levendig portret samen.
Zij schenkt aandacht aan alle perioden uit het leven van de architect en ; ;oorlogs ; ;-minister.
De kindertijd, de tienertijd, het huwelijk, het lidmaatschap van de nazipartij en het ministerschap.
De schrijfster meent dat hij geen lid was geworden uit ideële motieven.
Wel blijkt dat Albert Speer tijdens zijn ministerschap gebruik maakte van de voor handen zijnde slavenarbeid om de oorlog nog even te rekken.

In dit boek kunnen we kennis nemen van het reilen en zeilen binnen de top van de departementen en de parti J. We komen alles te weten over de berechting van Albert Speer na de oorlog en zijn verblijf in de Spandau-gevangenis.

De man die naar eigen zeggen ‘de enige vriend van Hitler’was  was Albert Speer.
Speer deelde de liefde voor architectuur samen met Hitler.
Speer had een groot deel van zijn eigen carriere te danken aan Hitler.
Voor hem en de NSDAP ontwierp hij verschillende gebouwen, waaronder de nieuwe Rijkskanselarij in Berlijn.
Maar Speer liet ook verschillende ‘Führerbunkers’ bouwen.
Plaatsen waar Hitler leiding kon geven aan gevechten aan het front.
Speer ontwierp daarnaast een nieuwe hoofdstaD. Berlijn zou na de oorlog (die Duitsland, uiteraard, ging winnen) veranderd worden in GermaniA. Speer liet maquettes bouwen om Hitler daarmee te laten zien hoe de nieuwe hoofdstad er uit ging zien.
Als voorbereiding liet Speer huizen ontruimen en afbreken, om zo enkele straten aan te leggen.
Maar op het einde van de oorlog keerde hij zich af van zijn weldoener.
Speer maakte concrete plannen om zijn heerser uit de weg te ruimen.
De man aan wie hij vrijwel alles te danken had, wilde hij liever dood hebben.

Speer had in 1931 voor het eerst kennis gemaakt met de NSDAP.
Hij was naar een bijeenkomst gegaan en had daar Hitler zien spreken.
De toen 26-jarige architect raakte in de ban van Hitler.
Op 1 mei 1931 werd Speer lid, zijn partijnummer was hoog: 474.
481.
Speer kreeg al snel contact met Hitler.
Hitler had in zijn jonge jaren de ambitie gehad om of architect of kunstenaar te worden.
Waarschijnlijk zag hij in Speer het succes dat hij zelf had gewilD. Speer ontwierp al snel het stadion en de andere gebouwen die gebruikt werden voor de Neurenberger Partijdagen.
Door het ophangen van enorme hakenkruisvlaggen en het gebruiken van luchtafweer-lampen verkreeg hij een overweldigend effect.
Iedere aanwezige was onder de indruk van de kracht die het geheel uitstraalde.

Het bleek de opmaat voor verder succes.
Speer werd in 1937 inspecteur-generaal voor de bouwnijverheid van Berlijn.
Aan hem de taak om Berlijn om te vormen tot de komende superhoofdstad van EuropA. Het nieuwe Berlijn dat hij moest bouwen, moest mooier dan Parijs worden.
En dus ontwierp Speer de meest fantastische gebouwen.
Allereerst ontwierp hij het nieuwe Rijksdag gebouw.
In een recordtempo werd het neer gezet.
In ongeveer een jaar was de klus geklaard: op 10 januari 1939 kon Hitler het gebouw betrekken.
Speer had een monsterklus geleverD. Binnen een jaar had hij een nieuw regeringsgebouw opgetrokken.
Speer had zich niet bekommerd om de kosten of de mankracht.
In wisseldiensten werden bouwarbeiders aan het werk gezet.

En Speer werd beloond voor zijn werk.
Nieuwe opdrachten stroomden binnen.
Speer bouwde verschillende bunkers.
Bunkers in het Taunusgebergte, waaruit Hitler de slag om Frankrijk leidde en bunkers in Oost Pruissen, gebruikt voor de inval in de Sovjet-Unie in 1941.
Daarnaast werkte hij ook aan de bunker onder de Rijkskanselari J. De plaats waar Hitler in 1945 stierf.
In de loop van de tijd had Speer steeds minder tijd om zich aan zijn oorspronkelijke werk te wijden.
Juist door zijn succes klom hij hoger en hoger in de nazihierarchie.
In 1941 zeggenschap over het oorlogstransportwezen.
Begin 1942 werd hij plotseling minister van bewapening en oorlogsproductie.
De tijden dat hij met Hitler kon mijmeren over de nieuwe gebouwen in Berlijn en andere steden, waren vrijwel voorbi J.

Speer was een waar organisatietalent.
Hij hield alleen maar rekening met cijfers.
De politiek boeide Speer weinig, net zo min als de mensen die onder hem werkten.
Hij had een opdracht te vervullen, dus deed hij dat.
Voor grootschalige projecten liet hij massaal mensen aan het werk zetten.
De arbeidsomstandigheden vond hij alleen van belang als het werk daardoor vertraging opliep.
Speer had wel genegenheid voor mensen, maar alleen voor hen, die dicht bij hem stonden.
Naar anderen toe was hij een koude, afstandelijke technocraat.

Die houding wierp zijn vruchten af.
Het leger raakte vanaf 1942 steeds meer in het defensief.
De oorlog in de Sovjet-Unie veranderde langzaam in een slijtageslag.
In de lucht nam het aantal vluchten van Engelse en Amerikaanse bommenwerpers alleen maar toe.
Speer kreeg de opdracht om de productie van vliegtuigen, tanks, artillerie en voertuigen verder op te voeren.
Het was een zwemmen tegen de stroom in.
De Geallieerden bombardeerden in toenemende mate fabrieken en andere industrie.
Toch wist Speer de productiecijfers maand na maand toe te laten nemen.
In 1944 was er een record gevestigd voor de productie van vliegtuigen en tanks.
Maar Duitsland verloor op alle fronten.
De Britten en Amerikanen landen in Normandië, de Russen bedreigden Polen en konden ieder moment doorbreken.
Voor Hitler was het reden genoeg om te doen wat de Russen eerder hadden gedaan: toepassing van de tactiek van de verschroeide aarde.
Niets mocht in handen van de vijand vallen.
Alle voorraden, alle opslagplaatsen, alle fabrieken moesten vernietigd worden, voordat ze in handen van de vijand konden vallen.
Immers, de vijand kon gebruik maken van deze spullen om daarmee Duitsland te verslaan.
In januari 1945 besloot Speer tegen Hitler in te gaan.
Volgens Speer was deze tactiek levensgevaarlijk.
Duitsland zou in een woestijn veranderen, het Duitse volk had op langere termijn geen enkele overlevingskans meer.
En erger nog, wat als er een omkeer kwam? Wat als Duitse legers de vernietigde gebieden terugveroverde? Dan hadden ook zij geen profijt meer.

In het diepste geheim deed Speer van alles om zoveel mogelijk te behouden.
Het kon Hitler onmogelijk ontgaan zijn.
Speer besloot open kaart te spelen.
Hij nam daarmee een risico, het kon hem de kop kosten.
Speer besloot toch zijn sabotage op te biechten.
Hitler bleef vrij laconiek.
Geen woede-uitbarsting, geen terdoodveroordeling, zelfs geen ontslag.
Speer kon zijn gang blijven gaan.
Na de bespreking waarbij Speer gewaarschuwd werd door Hitler, besloot Speer definitief afscheid te nemen.
Langzaam rijpte er een plan om de oorlog te beëindigen.
In eerste instantie wilde hij aan Hitler voorstellen zich over te geven aan de Geallieerden.
Speer wilde dat Hitler, samen met de leiders van de partij en het leger, zich in een proclamatie aan de Geallieerden zou richten, om daarmee de oorlog te laten eindigen.
Al snel liet hij dit plan varen, Hitler of zijn aanhangers wilden zich toch niet overgeven.
Hitler leefde bijna onafgebroken in de bunker onder de nieuwe Rijkskanselari J. Vastbesloten om tot het einde te blijven vechten.

Toevallig liep Speer in februari 1945 zijn hoofd van de hoofdcommissie van de munitie tegen het lijf.
Aan deze man, Dietrich Stahl genaamd, vroeg Speer of Stahl de hand kon leggen op het nieuwe gifgas Tabun.
Speer had besloten om Hitler en de andere bunkerbewoners door gifgas om het leven te brengen.
Het gas wilden de mannen via het ventilatiesysteem van de bunker gaan verspreiden.
Op deze manier kon de hele top van het Derde Rijk in een klap gedood worden.
Stahl ging onmiddellijk aan de slag.
De volgende dag kon hij melden dat het plan met Tabun weinig kans tot slagen kon hebben.
Het gas bestond uit twee stoffen.
Door middel van een explosie werd het pas dodelijk giftig.
Maar juist een explosie kon er voor zorgen dat de luchtverversingsleidingen scheurden, zodat het gif te weinig tot geen effect zou hebben.

Speer en Stahl kozen nu voor een ander gas.
Met een excuus ging Speer naar de hoofdmonteur Johannes Hentschel van de bunker om te kijken hoe hij het gas in de bunker kon krijgen.
Volgens Speer had Hitler nogal klachten over de luchtverversing in de bunker en moest Hentschel de filterinstallatie vernieuwen.
Speer dacht op deze manier rustig de tijd te kunnen hebben om de installatie zelf te bekijken.
Zelf had hij al een schacht op het oog waar hij het nieuwe gas, al door Stahl bezorgd, naar binnen kon krijgen.
Maar het liep fout.
Speer was met het gas naar het bunkerterrein gegaan, voor een tweede inspectie.
Tot zijn grote schrik ontdekte hij dat er overal SS’ers als wachtpost waren geplaatst.
Speer wilde toch doorzetten.
Zonder resultaat: op de schacht was een schoorsteen van vier meter geplaatst.
Speer kon onmogelijk nog een aanslag met gifgas plegen.

Speer gaf het nog niet op.
Zijn volgende en laatste actie was het plan om de hele entourage van Hitler op te pakken met een groep soldaten.
Enkele hoge officieren werden in vertrouwen genomen.
De plannen werden gemaakt, wapens en troepen verzameld en alles leek klaar om tot uitvoer gebracht te worden.
Op het laatste moment werd het hele plan afgeblazen.
Een van de generaals die betrokken was bij deze samenzwering praatte het Speer uit zijn hoofD. Speer nam hierna geen actie meer om Hitler of andere leiders ten val te brengen.
Lijdzaam keek hij toe hoe het einde naderde.
Hitler pleegde op 30 april 1945 zelfmoorD. In zijn politieke testament wees hij admiraal Dönitz aan als zijn opvolger.
Daarnaast had hij een lijst met namen van mensen die een ministerspost dienden te krijgen in het kabinet Dönitz.
Speer was daar niet bi J. Speer kon niets anders meer doen dan het einde van de oorlog afwachten, samen met Dönitz en de andere topmannen.
Op 23 mei 1945 werd Speer gearresteerD.

Daarna volgde een lange lijdensweg.
Op de Neurenbergerprocessen werd Speer uiteindelijk tot 20 jaar cel veroordeelD. Op het moment dat het vonnis werd uitgesproken, was de voormalige begunsteling van Hitler eenenveertig jaar.
Het had niet veel gescheeld en hij had de doodstraf gekregen.
Het belangrijkste verwijt aan de voormalige minister van bewapening was het gebruik van slavenarbeiders.
Speer zat zijn straf uit in de Spandau-gevangenis in Berlijn.
In het diepste geheim, op wc-papier, stukjes karton en pakjes sigaretten schreef hij zijn memoires.
Deze werden voorzichtig de gevangenis uit gesmokkelD. Op 1 oktober 1966 werd Speer vrijgelaten.
Zijn celstraf zat er op.
In de jaren die volgden schreef Speer diverse boeken over de periode dat hij voor Hitler werkte.
In 1981, op 1 september, een dag voor een interview met de BBC in Londen, overleed hi J. De architect Speer was niet meer.

Hitler      Bullock Allen      Duitse geschiedenis

Hitler vertrok vanwege zijn Groot-Duitse sentimenten in 1913 naar de Duitse stad München in Beieren.
Toen de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) uitbrak meldde hij zich direct als vrijwilliger.
Hij diende vier jaar lang als ordonnans in de op één na laagste rang van Gefreiter (ongeveer gelijk aan korporaal) bij het Duitse 16e Beierse reserve-infanterieregiment en vocht onder meer bij de Slag om Ieper.
Hitler raakte meerdere malen gewonD. Bij Mesen schampte een kogel zijn voorhoofd en hij zou het latere litteken met een haarlok verbergen.
Hij kreeg beide versies van het IJzeren Kruis maar zwaaide, tot zijn frustratie, uiteindelijk slechts af als Gefreiter omdat zijn meerderen vonden dat hij leidinggevende kwaliteiten ontbeerde.
In november 1918 besloot hij de politiek in te gaan en hij sloot zich in 1919 aan bij één van de talloze kleine politieke groeperingen: de Duitse Arbeiderspartij (DAP).

Hitler kwam aan de macht in een tijd waarin het Duitse volk leed onder werkloosheid, armoede en vernedering van de Eerste Wereldoorlog.
Door het Verdrag van Versailles werd Duitsland gedwongen tot herstelbetalingen voor de geleden oorlogsschade.
Deze verplichting drukte zwaar op het lanD. Toen bovendien eind oktober 1929, toen Duitsland net wat begon op te krabbelen, de beurskrach van New York ook de Duitse economie deed ineenstorten, greep Hitler zijn kans.
Via een gesmeerde propagandamachine wist hij zichzelf en zijn partij zeer populair te maken en won steeds meer zetels in het parlement.
Na zijn verkiezingsoverwinning in 1933 werd hij uiteindelijk door Rijkspresident Paul von Hindenburg benoemd tot rijkskanselier van DuitslanD. Onmiddellijk begon hij zijn langgekoesterde plannen uit te voeren zoals het naar zich toe trekken van alle macht in Duitsland, het weren van joden uit het openbare leven en voorbereiding van Duitsland op een veroveringsoorlog.

In 1938 annexeerde het Duitse Rijk Oostenrijk (Anschluss) dat sindsdien bekend stond als Ostmark.
Op 28 september 1938 wilde het Duitse rijk Tsjechoslowakije aanvallen om Sudetenland te heroveren.
Op initiatief van Mussolini werd inderhaast het verdrag van München gesloten tussen Hitler, Frankrijk en Engeland, om te proberen de dreigende oorlog af te wenden.
Op 30 september moest Tsjechoslowakije Sudetenland afstaan.

In 1939 gaf Hitler het bevel Polen binnen te vallen, waarop het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk aan Duitsland de oorlog verklaarden.
Dit was het begin van de Tweede Wereldoorlog.
Aanvankelijk wist Hitler het grootste gedeelte van Europa te bezetten maar na de aanval op de Sovjet-Unie in 1941 keerden vanaf 1943 de kansen en werd het Derde Rijk in de tang genomen.
In de winter van 1944/1945 stonden de geallieerden aan de grenzen van Duitsland en trokken vervolgens op naar Berlijn.

Nadat duidelijk werd dat de Tweede Wereldoorlog door de Nazi's verloren was pleegde hij op 30 april 1945 in de namiddag, samen met zijn vrouw Eva Braun, zelfmoord in zijn bunker te Berlijn.
Ze waren beiden op 29 april 1945 getrouwd in de bunker.
Zij nam vergif in, terwijl Hitler zich door het hoofd schoot.
Iets later werden ze naar boven gebracht, en werden de lijken in een kuil met benzine gelegd en verbranD. Mogelijk hebben de Russen later Hitlers' schedel en de resten van hun lichamen naar Moskou gebracht voor nader onderzoek.

Jeugd en algemene gegevens

De vader van Adolf Hitler, Alois Hitler sr.
|, werd in 1837 geboren als de onwettige zoon van Maria Anna Schicklgruber en kreeg daarom de naam van zijn moeder.
Vijf jaar later huwde Maria Anna met de molenaarsknecht Johann Georg Hiedler die waarschijnlijk ook de biologische vader van Alois was.
De achternaam van Alois Schicklgruber zou op 23 november 1876 worden gewijzigd in Hiedler, maar door een spelfout werd de naam opgetekend als Hitler.
Later zou zijn zoon Adolf in het boek Mein Kampf (Mijn strijd) vermelden dat de naamswijziging het enige was waar hij zijn vader dankbaar voor was.
Heil Hitler klonk immers veel beter dan Heil Schicklgruber![1] De moeder van Adolf Hitler heette Klara Pölzl en was drieëntwintig jaar jonger dan haar man (ze was geboren in 1860).
Adolf Hitler had een innige band met zijn moeder maar had voortdurend conflicten met zijn vader.

Zowel van vaders- als moederskant was de familie van Adolf Hitler afkomstig uit het Oostenrijkse Waldviertel, een streek tussen de Donau en het huidige Tsjechië.
De naam 'Hitler' was waarschijnlijk afgeleid van Huttler, wat letterlijk ; ;keuterboer ; ; betekent, hij die in een hut woont.

Behalve Johann Georg Hiedler worden nog twee andere mannen als mogelijke vader van Alois beschouwd: een boer genaamd Johann Nepomuk Hüttler en (maar dit is meer onzeker) een Joodse bankier genaamd Frankenberger uit Graz bij wie Maria Anna Schicklgruber een tijdje in de huishouding had gewerkt.

 

Stamboom van HitlerAdolf Hitler had drie broers, een halfbroer, twee zusters en een halfzuster, allen kinderen van Alois Hitler.
De drie broers en een van de zussen overleden op jonge leeftijd:

Alois Hitler jr.
(halfbroer), 13 januari 1882 - 20 mei 1956

Angela Hitler (halfzuster), 28 juli 1883 - 30 oktober 1949

Gustav Hitler (broer), 10 mei 1885 - 8 december 1887

Ida Hitler (zuster), 23 september 1886 - 2 januari 1888

Otto Hitler (broer), 1887 - 1887

Edmund Hitler (broer), 24 maart 1894 - 28 februari 1900

Paula Hitler (zuster), 21 januari 1896 - 1 juni 1960

Hitlers zuster Paula Hitler leidde een teruggetrokken bestaan en overleed in Berchtesgaden.
Hitlers halfzuster Angela Hitler was gehuwd met Leo Raubal en had voor zover bekend een zoon en twee dochters.
De oudste dochter van Angela Hitler die min of meer dezelfde naam droeg maar de bijnaam Geli had (Angelika (Geli) Raubal), zou later een relatie met haar oom Adolf Hitler krijgen en pleegde op 18 september 1931 zelfmoorD.

 

Hitler als babyHitlers halfbroer, Alois Hitler jr.
, werd caféhouder in Berlijn.
Hij werd omschreven als een 'gezellige mollige kroegbaas, die in niets op zijn beroemde halfbroer geleek'.
Hij leefde in angst dat deze beroemde (en ijdele) halfbroer uit schaamte zijn tapvergunning zou intrekken.
Adolf en Alois Hitler hebben overigens nooit een sterke band gehaD.

De jonge Adolf was een vrij teruggetrokken persoon en wekte zelfs een verlegen indruk.
Dit in schril contrast met zijn latere discussiebereidheid, waarin hij steevast trachtte zijn gelijk te behalen.
Dagdromen was een van zijn favoriete bezigheden.
Dit was een van de redenen waarom Hitler stelselmatige arbeid verafschuwde: het hield hem van het dagdromen en hij voelde zich er bovendien te goed voor.
Zelfkritiek was hem vreemd: anderen waren zijn hele leven altijd de oorzaak van zijn falen.
Hoewel hij enkele jeugdvrienden had, voelde hij zich bij veel mensen nauwelijks of niet op zijn gemak.
'Honden zijn mijn enige vrienden', zei hij eens.

Tijdens zijn tienerjaren overleed zijn autoritaire vader; met zijn moeder had hij een sterke banD. In zijn kinderjaren was hij koorknaap en misdienaar in de lokale katholieke parochiekerk.
Op de basisschool - dezelfde die bezocht werd door Ludwig Wittgenstein - deed Hitler het niet slecht.
Hij was een levendige schooljongen maar hij was niet goed in staat regelmatig te werken, iets dat hem zijn verdere leven parten zou blijven spelen.
Dit maakte aanvankelijk voor de intelligente jongen weinig uit, maar zou hem tijdens de middelbare school opbreken.
Op twaalfjarige leeftijd verzette Adolf zich tegen het ontvangen van het vormsel, ondanks de wens van zijn vrome moeder.
Hij werd gedwongen het sacrament toch te ontvangen.
[2]

Op tekenen na kon Hitler op de middelbare school niet goed meekomen.
Hij had vanwege zijn afstandelijke gedrag en zijn verlegenheid (met name tegenover vrouwen) weinig of geen vrienden.
Bovendien kelderden zijn prestaties doordat hij zijn best niet deeD. Zijn lage cijfers schreef hij toe aan zijn leraren, die hij als 'erudiete apen' omschreef.
Slechts de door hem aanbeden geschiedenisleraar bleef verschoond van zijn kritiek (de liefde werd helaas niet met goede cijfers beantwoord: 'matig' tot 'ruim voldoende' was het hoogste dat hij behaalde).
Tijdens zijn puberteit werd de jonge Adolf ook voor het eerst en voor het laatst in zijn leven dronken.
Een melkmeisje vond hem 's ochtends stomdronken en bracht hem naar huis.
Toen hij was bijgekomen zwoer hij nooit meer te drinken.
Daar hield hij zich aan, op een enkel glas wijn nA. Ook minderde hij zijn vleesconsumptie.
Sommige biografen beweren dat hij zelfs geheel vegetariër werD. De meeste bronnen stellen echter dat hij in die periode af en toe toch vlees at in de vorm van Leberknödel, een soort brij van aardappelen en varkenslever.
Dat hij duidelijk sympathie voor dieren had bleek uit het feit dat zijn regime als een van de eerste in de wereld wreedheid tegen dieren strafbaar stelde en de rituele koosjere slachtmethoden demoniseerde in propagandA.

Adolf Hitler doorliep de onderbouw van de middelbare school met de grootste moeite en bleef één keer zitten.
Nu zijn vader er niet meer was kon Adolf zijn moeder eindelijk in 1905 overreden hem van school te halen.
Op zijn 16e verliet hij de school zonder diplomA.

In 1907 gebeurde iets dat waarschijnlijk een grote invloed op een deel van Hitlers leven had: bij Klara Pölzl, Hitlers moeder, werd borstkanker geconstateerD. Ze overleed hetzelfde jaar.
Hitler had van zijn moeder gehouden en vond het vreselijk te zien hoe zij zo'n pijn leed en overleeD. Hij zou altijd angst voor ziekten houden.

Wenen

In deze jaren was het Hitlers ambitie kunstschilder te worden en hij toog in 1907 naar Wenen om zich in te laten schrijven bij de kunstacademie.
De kunstacademie waarbij hij zich aanmeldde wees hem echter af.
De directeur suggereerde hem weliswaar architect te worden, maar dit betekende wederom datgene waar hij een gruwelijke hekel aan had: regelmatig werken.
In de jaren vóór de Eerste Wereldoorlog verdiende hij naast zijn wezenuitkering de (karige) kost met allerlei kleine baantjes en werkte hij als ongediplomeerd kunstschilder.
Zo beschilderde hij ansichtkaarten met landschapjes welke hij verkocht.
Dit leverde weinig op en daarom overnachtte hij dikwijls in een daklozenpension.
Het feit dat hij mislukt was schreef hij (vanzelfsprekend) toe aan de kunstacademie die zijn talent miskende en de leraren die het onderwijs hadden verpest.
Dat zijn eigen luiheid er misschien debet aan was heeft hij nimmer erkend, zelfkritiek was hem vreemD.

Vaak bracht hij zijn tijd lanterfanterend door waarbij hij zich een hartstochtelijk kranten- en tijdschriftenlezer toonde.
In deze periode vormde hij (mede door allerlei contacten) zijn ideologische basis, bestaande uit occultisme, antisemitisme, antiparlementarisme en Groot-Duits nationalisme; ook keek hij veelal neer op de Slavische volkeren.
Hitler bezocht verschillende keren het Weense parlement, waar hij grote verachting en haat ontwikkelde voor de democratie.
Het versterkte zijn haat en weerzin tegen de invloed van Joden in politiek en samenleving.

De Britse historicus Ian Kershaw geeft in zijn uitgebreide Hitlerbiografie aan dat het niet duidelijk is waardoor de Jodenhaat van Hitler eigenlijk ontstaan is.
Hij had aanvankelijk Joden in zijn kennissen- en huisgenotenkring maar in korte tijd werd hij toch een fanatiek antisemiet.

Anti-Slavische en antisemitische stromingen waren in Wenen, evenals in Sudetenland en Silezië, in opkomst, als reactie op het toenemende Slavische separatisme.
De Joden werd het kwalijk genomen dat zij als fabrieksbazen Slavische arbeiders in dienst namen, die hiertoe naar steden als Praag, Posen, Pressburg en Wenen trokken en het Duitse karakter van deze steden zouden ondermijnen.
De jonge Adolf was al in Wenen onder de indruk gekomen van het antisemitisme waarmee de toenmalige burgemeester, Karl Lueger, aan de macht was gekomen.
Ook de antisemitische beweging van Georg von Schönerer heeft invloed gehad op de jonge Hitler.
Tijdens zijn jaren in Wenen en later in München, waar hij volgens eigen zeggen graag mensen en hun gedrag observeerde, nam zijn overtuiging de vorm aan die hij later in al zijn extremiteit zou etaleren.

In 1907 bezocht Hitler voor het laatst een katholieke kerkdienst waarbij hij ook ter communie ging.
Daarna zou hij grote afstand tot de Kerk bewaren, en zelfs zeer vijandig zeggen dat hij de ; ;katholieke Kerk vertrappen ; ; wilde ; ;zoals men een lelijke pad vertrapt ; ;.
[3] Hij liet een priester die hij voorheen in vertrouwen genomen had zelfs in de nacht van de lange messen in 1934 vermoorden in een bos bij München.

In discussies met andere bewoners van het Weense 'mannenhuis' waar hij af en toe woonde bracht hij zijn standpunten compromisloos naar buiten.
Hij praatte om anderen te overtuigen van de juistheid van zijn visie, was altijd bereid tot discussiëren, en hij bleek radicaal en zwart-wit in zijn denken.
Opvallend was toen al dat Hitler niet tegen inhoudelijke kritiek op zijn denkbeelden kon en begon te schreeuwen als hij dreigde een discussie te verliezen.

Ook ontwikkelde hij in Wenen een sterk Duits nationalistisch gevoel, zoals veel Duitsers in Oostenrijk dat kenden.
In zijn denken zou een aansluiting van Oostenrijk bij Duitsland een zegen voor dat land zijn.
Hij zag in het heersende Habsburgse huis een teveel aan schadelijke Slavische, dus on-Duitse, invloeden.
Ook in het bolsjewisme, marxisme en communisme zag hij een groot kwaad dat bestreden moest worden.

Waarschijnlijk vormde zich in Wenen reeds de kern van Hitlers grote ideaal: het idee van 'Eén leider (Adolf Hitler), één wil (die van hemzelf), één volk (het Duits-Arische)'.
Al vroeg in zijn politieke carrière, vanaf 1925 ongeveer, liet hij zich der Führer (de leider) noemen.
Hij droomde van het Derde Duitse Rijk (het Dritte Reich), waarin geen plaats zou zijn voor joden en andere door hem verderfelijk geachte groepen in de samenleving (onder andere homoseksuelen), maar waar Duitsers in harmonie en verenigd onder één leider zouden bouwen aan hun toekomst.
Later werd duidelijk dat hij in feite absolute wereldheerschappij verlangde, waarin de Duitsers het machtigste volk zouden zijn.
De omvang van deze grootheidswaan groeide met zijn succes.

In zijn rassentheorie verheerlijkte Hitler het Arische ras, waarvoor hij Lebensraum (leefruimte) wilde creëren; daarvoor had hij vooral het grote Rusland in gedachten.
Hij verheerlijkte het idee van de 'edelgermaan'.
Wat joden betreft stond hij erop hen een 'ras' te noemen; dit paste bij zijn zuiver/onzuiver-bloedtheorie.
Hij beschouwde joods bloed als het 'gif' van de samenleving, wat daaruit geëlimineerd zou moeten worden.
Sommige Hitlerverklaarders noemen dit zijn mystiek.
Anderen benadrukken meer prozaïsche verklaringen zoals zijn uitgesproken afkeer van het zogenaamde 'joodse kapitalisme', zonder dat hij daar specifiek namen bij noemde.
Hij creëerde in elk geval een zeer haatdragende en schampere karikatuur van 'de jood' en vuurde dat af op zijn publiek.
Hitler is in zijn rassentheorie zeker beïnvloed geweest door de Geheime leer van de occultiste Helena Blavatsky die aan het 'Arische ras' als 'vijfde kosmische gangmaker' een belangrijke rol toebedeelde en die schreef over de '(voorbijgaande) inferioriteit van de Semitische volkeren' [4].

Het antisemitisme is niet door Hitler uitgevonden.
Door de eeuwen heen is het in Europa, variërend naar tijd en plaats, aanwezig geweest.
Adolf Hitler heeft daar onder andere met de hierboven genoemde karikaturen van joden en door zijn grote redenaarstalent handig op in weten te spelen en tot ongekende hoogten weten op te zwepen.

München

In de lente van 1913 emigreerde Adolf Hitler naar München in het Zuid-Duitse koninkrijk Beieren.
Hij ontsnapte daarmee aan de militaire dienst in Oostenrijk.
Lafheid was dat waarschijnlijk niet, want toen in 1914 de Eerste Wereldoorlog uitbrak, nam hij onmiddellijk enthousiast dienst in het Duitse leger.
Een waarschijnlijker reden voor deze overstap was dat hij voor Oostenrijk geen zelfstandige rol meer zag weggelegd; toen al was in zijn denken aansluiting bij Duitsland een onontkoombaar feit.

Wel bracht deze stap de jonge Hitler in de problemen toen hij enkele maanden later bezoek kreeg van de politie.
De Oostenrijkse politie had hem weten te lokaliseren en verzocht nu om uitlevering van Hitler.
In Oostenrijk wachtte hem mogelijkerwijs een gevangenisstraf wegens ontduiking van de dienstplicht.
Hierop volgde een geschrokken en geagiteerde brief van Hitler die ertoe leidde dat de autoriteiten enig begrip voor Hitlers situatie toonden.
Als hij zich in Salzburg zou laten keuren zou hij niet strafrechtelijk vervolgd worden.
Hitler reisde naar Salzburg en werd daar uiteindelijk afgekeurd voor militaire dienst.
Dit akkefietje bracht Hitler ertoe afstand te doen van zijn Oostenrijkse nationaliteit.
Tot 1932 zou hij officieel staatloos zijn.

Eerste Wereldoorlog

Het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog werd in Duitsland in het algemeen en ook door Hitler met enthousiasme begroet.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd Hitler, die als dienstklopper werd gezien, als een vreemde eend in de bijt beschouwD. Hij verkreeg de functie van ordonnans, waarbij hij met gevaar voor eigen leven bevelen naar de voorste posten van het Westelijke loopgravenfront bracht.
Zijn eerste contact met het wapengekletter vond plaats tijdens de Eerste Slag om Ieper ter hoogte van Kruiseke/Wervik.
Dat hij inderdaad geen lafaard was bleek uit zijn onderscheidingen, reeds in december 1914 ontving hij het IJzeren Kruis 2e klasse.

In mei 1918 kreeg hij een Regimentsdiploma wegens dapperheid tegenover de vijand, en in december 1918 werd hem het, aan manschappen zelden verleende, IJzeren Kruis 1e klasse verleenD. In 1918 raakte hij als Gefreiter (korporaal) bij een gasaanval gewonD. Hij was drie maanden verblind door mosterdgas.
Ook werd hij bij Mesen gewond aan het voorhoofd door een kogelschampschot.
Om het litteken te verbergen droeg Hitler voortaan zijn haar met een schuine lok over zijn voorhoofD. De ineenstorting van het Westelijke front o.
A. door de Amerikaanse interventie en de uitputting van de laatste Duitse reserves, heeft Hitler, die toen in een militair ziekenhuis in Pasewalk werd verpleegd, niet meegemaakt; hij ging er daardoor van uit dat het front steeds stand had gehouden.
Zo geloofde Hitler heilig in de dolkstootlegende waarbij de nederlaag van het Keizerlijk leger werd toegeschreven aan het verraad van de socialisten, Joden, communisten en republikeinen (de zgn.
Novemberverbrecher).
Ondanks zijn indrukwekkende staat van dienst is korporaal Hitler nooit bevorderd omdat men vond dat hij geen leidinggevende capaciteiten haD.

1918-1933

Tijdens de Sovjetopstand in München en de vestiging van de zogenaamde Beierse Radenrepubliek in 1919 heeft Adolf Hitler mogelijk deelgenomen aan het oproer.
Een document met de naam Hittler (met 2 t's) doet dit vermoeden, al is er nog veel discussie tussen academici omtrent dit omstreden onderwerp.
Hoe dan ook, het Freikorps kwam München ontzetten, en de communistische opstand werd in de kiem gesmoorD. Opeens dook Hitler op als infiltrant van het leger.
Het was in die hoedanigheid dat hij vanaf dat ogenblik bijeenkomsten van kleine politieke groepjes bijwoonde, die als paddenstoelen uit de grond schoten na de val van het keizerrijk.

In 1919 kreeg Hitler als infiltrant de opdracht een vergadering van zo'n kleine, mogelijk linkse partij, bij te wonen.
Dit was de DAP, de Deutsche Arbeiterpartei, waarvan het woord 'Arbeiter' al voldoende was hen in de ogen van het leger verdacht te maken.
De toen nog piepkleine partij was opgericht door onder meer de spoorwegbeambte Anton Drexler.
Zij vergaderden in een bedompt café, waar slechts cA. 100 belangstellenden aanwezig waren.
Tot Hitlers verrassing bleek de partij nationalistisch, maar verder was het een armzalig zooitje.
Het aantal leden bedroeg nog geen 500, waarvan misschien 50 actief waren, en het batig kassaldo bedroeg ongeveer 50 Reichsmark.
Net toen Hitler aanstalten maakte om weg te gaan, maakte een 'professor' opmerkingen die Hitler razend maakten.
Hij nam het woord en sprak de vergadering heftig toe, tot de professor vertrok.
Hierop liep Hitler tevreden weg.
Anton Drexler rende achter hem aan en gaf hem wat pamfletten, met het verzoek (bestuurs)lid te worden.
Na een nacht nadenken stemde Hitler toe en sloot zich bij de partij aan.

De partij groeide pijlsnel door zijn organisatorische, retorische en hypnotiserende gaven.
Hij liet propagandamateriaal drukken dat hij desnoods zelf verspreidde en binnen de kortste keren waren de zalen gevuld met meer dan 2000 man.
De precaire financiële positie van de partij werd opgekrikt door het heffen van entree, de invoer van reguliere contributie en donaties van rijke conservatieven uit München.
Het succes zal Hitler’s eigendunk ongetwijfeld hebben vergroot maar stond in schril contrast tot zijn onbeholpenheid in kleine kring.
In 1921 werd hij partijleider.

Een bewaard gebleven brief van hem uit 1919 getuigt ervan dat toen al iets van een 'verlosser'-idee in hem aanwezig was: dat hij, Adolf Hitler, de enige was die Duitsland naar een 'wedergeboorte' kon leiden.
In het openbaar profileerde hij zich aanvankelijk nog als 'trommelaar' die de massa's bijeen zou roepen.
Ook later zei hij meermalen dat hij geloofde door het 'lot' te zijn voorbestemd voor zijn rol in de geschiedenis.
In zijn laatste jaren versterkte zich die overtuiging alleen maar; het was Hitler of de chaos; hij vereenzelvigde Duitsland met zijn eigen levenslot.

Misschien wel de belangrijkste reden die Hitler aangaf voor zijn beslissing politiek actief te worden, was de linkse Novemberrevolutie van 1918, waarmee de adellijke regenten, inclusief de Duitse keizer Wilhelm II, van hun macht werden ontdaan.
Voor veel Duitsers was dit moeilijk te verteren en de democratische Weimarrepubliek van 1919 ondervond dan ook veel tegenstanD. Bovendien had naar Hitlers overtuiging deze revolutie Duitsland definitief de nederlaag bezorgD. Hij zag het als zijn missie dat weer recht te zetten.
De oorlog die hij in 1939 begon was voor hem een voortzetting van de Eerste Wereldoorlog, om Duitsland alsnog de overwinning te bezorgen over het 'internationale Jodendom'.

Al decennia lang waren elementen van het nationaalsocialisme aanwezig in Duitsland, Oostenrijk en ander Europese landen: nationalisme, anti-marxistisch socialisme, biologisch antisemitisme, sociaaldarwinisme, racisme, eugeneticA. In Duitsland en Oostenrijk ontwikkelden zich populaire Teutoonse varianten van deze elementen, met name antisemitisme, antiliberalisme en antikapitalisme.
Dit ging gepaard aan een extreme vorm van nationalisme, het zogenaamde völkische nationalisme, met zijn mystieke eigenschappen van een harmonische Duitse sociale en hiërarchische orde.

Alleen al in München bestonden in 1920 ten minste 15 völkerische verenigingen, de meeste opgericht na de oorlog (B.v.
de Thule Gesellschaft; de Nordische Vereniging).
Het waren, net als de DAP in het begin, kleine, onbeduidende groepjes, maar ze verspreidden met elkaar een ongelofelijke hoeveelheid propagandamateriaal.
Ook werden er op nationaal niveau pogingen gedaan deze groepen te bundelen.

In het Sudetische Trautenau bestond sinds 1904 al een nationaalsocialistische partij, die eerst evenals Hitlers partij de Deutsche Arbeiterpartei heette, en na de Eerste Wereldoorlog haar naam veranderde in de Duitse Nationaalsocialistische Arbeiderspartij, de DNSAP.
Ook de partij van Hitler veranderde van naam en werd de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP).

Contacten tussen de twee partijen mondden uit in een samengaan begin jaren '20.
Maar de NSDAP bleek in 1923 superieur en in 1926 werden ze samengevoegd tot één partij, de NSDAP met een Oostenrijkse en een Duitse tak.
Hitler werd de enige leider van beide afdelingen.

Ondanks interne partijstrubbelingen lukte het Hitler de macht te behouden.
Door onder meer agressieve publiciteit en Hitlers sprekerstalent groeide het aantal toehoorders spoedig tot enkele duizenden per avonD. In plaats van cafés werden nu grote bierhallen afgehuurd voor de samenkomsten en spreekbeurten.

De partijaanhang groeide en daarmee de hoop op verandering.
Op 9 november 1923 werd op aandringen van Hitler een slecht georganiseerde poging gedaan de macht in Beieren te grijpen en daarna de Republiek van Weimar omver te werpen.
In feite zag Hitler zelf weinig in de couppoging, maar hij was waarschijnlijk bang dat zijn achterban anders zou overlopen naar een partij die wel bereid was tot actie.
Deze Bierkellerputsch, zoals hij genoemd wordt, begon in een bierhal.
Daar stelde Hitler, zwaaiend met een pistool, de nieuwe 'regering' aan de enthousiaste toehoorders voor, terwijl gewapende groepen mannen strategische gebouwen en instellingen in de stad trachtten te veroveren.
Ook Ernst Röhm nam deel aan deze Putsch, die mislukte en waarbij veertien coupplegers en vier politiemensen omkwamen.
Hitler werd veroordeeld tot vijf jaar gevangenschap, die hij uitzat in de gevangenis van Landsberg.
Al na een jaar, op 20 december 1924, werd hij vrijgelaten.

Hij benutte die tijd met het schrijven van Mein Kampf (Mijn strijd).
In dit autobiografische boek beschreef hij zijn afkomst en jeugd, zijn tijd in Linz, Wenen en München, de vorming van zijn denken, zijn ideeën en zijn toekomstplannen.

Al enkele maanden na zijn vrijlating in 1924 werd het spreekverbod op de partij in München opgeheven.
Waar het verbod op de partij nog wel bestond, en dat gold in het begin voor vrijwel heel Duitsland, werd door middel van gewelddadige provocaties geprobeerd 'het nieuws te halen'.
Dat lukte vaak.
Desondanks werd het verbod in de ene na de andere deelstaat opgeheven.
In de media werd steeds meer macht veroverD. Eind jaren '20 kon de NSDAP uitgroeien tot een grote landelijke parti J.

 

Kiesformulier presidentsverkiezingen 1932Voor Hitler, als leider van de Nationaalsocialistische Arbeiderspartij, was toen de weg vrij voor deelname aan de verkiezingsstrijD. Aanvankelijk ging dit niet van een leien dakje.
De partij wist aanvankelijk rond de dertig zetels in de Rijksdag te bemachtigen, maar dit werden er bij elke volgende verkiezing minder.
Ook was de groei van het ledental beneden verwachting.
Dit was te wijten aan het Amerikaanse geld dat in het kader van het Dawes-plan Duitsland binnenstroomde, en de economische hoogconjunctuur van de Roaring Twenties.
De Fransen vertrokken uit het Ruhrgebied, de nieuwe Rentenmark bleek waardevast, en de Duitse economie groeide weer.
Berlijn werd een internationaal centrum van cultuur met talrijke kunstenaars, artiesten, filmmakers en modekoningen en een bruisend uitgaanscentrum.
Langzaam sijpelde wat welvaart door naar de middenklasse, en men keerde zich af van extremistische partijen, en stemde weer op de traditionele partijen zoals de SPD, DVP en Zentrum.
In 1928 kwam de partij met 12 zetels in het parlement: een dieptepunt.

De crisis van 1929, ontstaan door de Beurskrach, breidde zich echter uit naar DuitslanD. Een golf van faillissementen deed de werkloosheid explosief stijgen.
De rijksregering moest impopulaire maatregelen nemen met toepassing van artikel 48 van de Grondwet, waarna zij direct in nieuwe verkiezingen werd afgestraft.
De NSDAP kwam met 107 zetels terug in het parlement.
In 1932 waren dat er al 232, hoewel Hitler bij de presidentsverkiezingen geen meerderheid van stemmen behaalde.
Veel kopstukken uit de politiek en het bedrijfsleven wilden desondanks, of wellicht dankzij dat feit, toch met Hitler praten.
Men zag een communistische regering als een groter kwaad dan een nazi-regering.
De partijschulden werden door het bedrijfsleven betaald (de partij was vrijwel failliet), en men begon een lobby bij de rijkspresident.
In januari 1933 raakte Duitsland door een serie complotten bijna onbestuurbaar.
Kurt von Schleicher en de communisten loerden op kansen een junta of een radenrepubliek te vormen op legale of illegale wijze, en ieder kabinet zonder de nazi's viel.

Aan de macht

 

Arno Breker, Hitler (brons, 1938)In 1933 werd Hitler ten slotte door de toenmalige rijkspresident van de Weimarrepubliek, Paul von Hindenburg met tegenzin benoemd tot Rijkskanselier.
Hindenburg had een lage dunk van Hitler en sprak denigrerend over ; ;deze kleine korporaal, zwerver en mislukte kunstenaar ; ; maar hij werd van diverse zijden onder druk gezet om Hitler tot Rijkskanselier te benoemen en gaf tenslotte toe.
In die tijd kocht Hitler het chalet 'Haus Wachenfeld' (later de Berghof genoemd) op de Obersalzberg nabij Berchtesgaden: daar bouwde Adolf Hitler zijn tweede machtscentrum.
De impact van zijn woonplaats op de Obersalzberg was enorm.

Hindenburg overleed in 1934.
Vanaf toen verzwakte Hitler de rol van parlement en regering tot het punt dat hij dictatoriale macht haD. In 1938 eigende Hitler zich tevens het opperbevel van de Duitse Wehrmacht toe.
Hij verstevigde zijn positie verder met behulp van onder andere Heinrich Himmlers Gestapo en een goed georganiseerd propagandanetwerk, dat onder leiding stond van Joseph Goebbels.
Naast propaganda zag Hitler terreur als een pilaar van de macht.
Vanaf de oprichting van de partij tot aan de ondergang was geweld een veelgebruikt middel om oppositie de mond te snoeren.
Waren de knokpartijen in het begin soms meer bedoeld om de krant te halen en tegenstanders te intimideren, later ging men over tot regelrechte moord op mensen die openlijk tegen Hitler en het nazisme in het geweer kwamen.
Hitler vond het belangrijk ook de straat te beheersen.

Tussen Hitlers handlangers bestond een felle rivaliteit die Hitler hoogstwaarschijnlijk heeft uitgebuit om te zorgen dat niemand aan zijn autoriteit tornde.
Wanneer een conflict voorkwam (en dit gebeurde vaak door de onnauwkeurige afbakening van bevoegdheden) liet Hitler het een tijd zijn beloop om vervolgens de overwinnaar te steunen.

Nadat Hitler aan de macht gekomen was ging hij over tot de uitvoering van zijn plannen, waaronder de aanleg van een groot Duits wegennet, waar zijn voorganger Franz von Papen al de aanzet toe gegeven haD. Hij bezorgde daarmee in één klap honderdduizenden Duitsers weer werk, waardoor zijn populariteit bij de Duitse arbeiders alleen maar toenam.
In 1935 opende hij tussen Frankfurt en Darmstadt de eerste autobahn in DuitslanD. Dit betrof onder meer de Linksrheinische en de Rechtsrheinische autobahn.
Een jaar eerder (in 1934) had hij Ferdinand Porsche de opdracht gegeven om een Kraft durch Freude-wagen te ontwerpen, een wagen voor het volk (de Volkswagen).

Een ander actiepunt was de uitbreiding van de ontwikkeling en productie van wapens en ander oorlogstuig.
In 1942 zou hij rijksarchitect Albert Speer benoemen tot rijksminister voor bewapening en munitie.
Ook na 1943, toen de militaire kansen in de oorlog gekeerd waren, bleef Hitler optimistisch geloven dat nieuw ontwikkelde wapens als een nieuw type vliegtuig, een nieuw type tank en de V-1- en V-2-wapens de rollen weer zouden omdraaien.

Hitler verordonneerde ook georganiseerde moord op geestelijke en lichamelijke gehandicapten.
Het zogenaamde T-4-euthanasieprogrammA. Er zijn door Hitler ondertekende documenten overgeleverd waaruit blijkt dat hij deze actie goedkeurde.
Pas in 1940 klonken de protesten daartegen zo luid, dat het programma werd gestopt, maar toen had het regime al honderdduizend gehandicapten 'weggezuiverd'.

Weg naar de Holocaust

 

Op 1 april 1933 werd een boycot door de Nazi's afgekondigD. Op het bord staat te lezen: Duitsers, weert U, koop niet bij Joden.
Dit bord hing bij de winkel van Tietz in Berlijn.
Op het raam van de etalage een Jodenster.
Meteen na zijn aantreden verschenen in openbare ruimten de eerste bordjes 'Voor Joden verboden'.
Beroepsverboden werden uitgevaardigd en huwelijkswetten aangepast.
Vanaf 1935 (de 'wetten van Neurenberg') was het voor een Jood verboden om te trouwen met een niet-JooD. Steeds meer Duitse Joden gingen over tot emigratie.
Anderen werden opgepakt en naar 'werkkampen' gestuurd, wat later de Vernietigingskampen bleken te zijn.
Een van de meest antisemitische Hitlergetrouwen was Julius Streicher, die zich al in de jaren '20 ontpopte tot een vurig propagandist van de haat tegen Joden, waar Hitler dankbaar gebruik van maakte.

In de Poolse hoofdstad Warschau werden de daar wonende Joden in een getto bijeengedreven en later afgevoerd naar de Vernietigingskampen.
Overigens werden ook in totaal een miljoen Polen naar werkkampen getransporteerd, en werden uit alle bezette gebieden in totaal 6 miljoen mannen tussen de 18 en 45 jaar gedwongen tewerkgesteld in de Duitse oorlogsindustrie.
Dit werd de Arbeitseinsatz genoemD. De rechters van Neurenberg noemden het later 'slavernij'.
Tijdens de Wannseeconferentie (januari 1942), waar Nazileiders bijeen waren gekomen om tot oplossing (Endlösung) van het 'Jodenvraagstuk' te komen, werd besloten om de circa 10 miljoen Europese Joden systematisch om te brengen.
De organisatie daarvan werd in handen gegeven van Reinhard Heydrich en Heinrich Himmler, de administratie aan Adolf Eichmann en de uitvoering aan de talloze officieren, militairen en burgers die door de jaren heen voldoende waren getraind en geharD. Zigeuners, homoseksuelen, Jehova's getuigen en andere groepen mensen die als ongewenst werden beschouwd ondergingen hetzelfde lot.
[5]

De Holocaust zelf was in de omgeving van Hitler een taboe.
Een directe opdrachtrelatie tussen Hitler en de Holocaust is tot op heden niet gevonden.
Het Derde Rijk opereerde sterk op het 'de Führer tegemoet werken': dingen doen waar geen opdracht voor gegeven was maar waar wel de ruimte voor was gegeven en waarvan verondersteld werd dat dit in de geest van de Führer was (aldus Hitlers biograaf Ian Kershaw).
Zo kon Hitler (voor zichzelf) schone handen houden.
Hitler is nooit in Auschwitz, Majdanek, Sobibór, Treblinka of één van de andere vernietigingskampen geweest.
Hij nam zelf niet actief deel aan de Endlösung.
Hoewel hij in de ogen van de buitenwereld voorzichtig leek te manoeuvreren, heeft hij over zijn bedoelingen ten aanzien van de Joden nooit twijfel laten bestaan.
Ontelbare keren heeft hij de woorden 'vernietiging' en 'wegvagen' uitgesproken, waarvan tallozen getuigen zijn geweest.

Voorbereiding op oorlog

Aanvankelijk hoopte Hitler dat Duitsland een dominante positie kon krijgen op het Europese continent.
Polen, Hongarije, Tsjechoslowakije, Roemenië, Joegoslavië en Bulgarije zouden satellietstaten worden van Duitsland die bovendien met hun economieën dienstbaar zouden zijn aan die van DuitslanD. Frankrijk zou moeten worden vernederd om de Eerste Wereldoorlog te wreken, maar dit was niet het hoofddoel.
Met Groot-Brittannië hoopte Hitler zelfs op een bondgenootschap.
De werkelijke ideologische en politieke vijand was namelijk de Sovjet-Unie.
Deze visie zou uiteindelijk door de politieke ontwikkelingen volledig worden achterhaald en ertoe leiden dat Hitler een pact sloot met zijn 'vijand' om tegen Groot-Brittannië te kunnen strijden.

Hitler stuurde doelbewust aan op een oorlog.
Hij sloot een pact met de Italiaanse fascistische dictator Benito Mussolini.
Deze liaison werd de As genoemD. Ook Japan verklaarde zich solidair met DuitslanD. De drie landen werden de Asmogendheden genoemD.

Op 7 maart 1936 werd het Rijnland herbezet, in 1938 gevolgd door de Anschluss, feitelijk de annexatie van Oostenrijk en (het Tsjechische) SudetenlanD. De internationale gemeenschap reageerde tot Hitlers eigen verbazing slechts met diplomatiek geschut.
De Britse premier Neville Chamberlain kwam zelfs op bezoek om een 'vriendschapsverdrag' te tekenen: het Verdrag van München.
Aangemoedigd door de lauwe reacties van de internationale gemeenschap annexeerde Hitler vervolgens de rest van Tsjecho-Slowakije en inderdaad: er werd nauwelijks hiertegen geageerd door het buitenlanD. In 1939 sloot Hitler met de dictator van de Sovjet-Unie Jozef Stalin een niet-aanvalsverdrag, het Molotov-Ribbentroppact, waarbij in een geheime clausule al een overeenkomst over de verdeling van Polen stonD. Het was inmiddels duidelijk voor het buitenland dat Hitler niet van plan was om te stoppen met het annexeren van zijn oosterburen en Engeland, Frankrijk en ook Nederland begonnen hun defensie-uitgaven te verhogen.
De oorlog wierp zijn schaduw al vooruit.

Er is gespeculeerd waarom Hitler zo doelbewust op een oorlog aanstuurde.
In 1938 en 1939 stond Hitler op het toppunt van zijn macht en roem.
Duitsland was oppermachtig in Centraal-EuropA. Oostenrijk en Sudetenland waren ingelijfd, en de geallieerden hadden hem alles gegeven waar hij om had gevraagD. Men vermoedt dat Duitsland op een economische crisis afstevende en wel oorlog moest voeren (lees: goederen roven) om dit te voorkomen.
Bovendien vijzelt het hebben van buitenlandse vijanden de binnenlandse politiek op.
Een andere reden is door Hitler zelf aangehaald: hij wilde dat Duitsland de wereldmacht zou veroveren, maar wilde dit graag zelf meemaken.
In 1939 was hij vijftig, en hij was bang voortijdig ziek te worden of te overlijden.
Voor dit gebeurde moest hij 'zijn werk afmaken'.

Tweede Wereldoorlog

De annexatie van het Rijnland, Oostenrijk en Tsjechië leidde niet tot een militaire reactie en daarom verwachtte hij, na een aanval op Polen, slechts diplomatieke strubbelingen.
Maar dit keer vergiste hij zich want nadat de Duitsers Polen binnenvielen verklaarden het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk Duitsland de oorlog.
Dit was het begin van de Tweede Wereldoorlog.
Het Poolse leger werd in minder dan vijf weken vermorzeld en, om geallieerde interventie te voorkomen, sloegen de Duitsers in West-Europa toe: Noorwegen en Denemarken werden bezet, de Benelux landen onder de voet gelopen, het Britse expeditieleger verjaagd en Frankrijk verslagen.
Dit verbazingwekkende succes hadden de Duitsers te danken aan hun Blitzkrieg tactiek waarbij het luchtoverwicht de pantsertroepen in staat stelde snel op te rukken.
Door deze eclatante militaire successen kon Hitler zijn plannen voor de verovering van Rusland en de beheersing van de olievoorraden weer uit de kast halen maar hij wilde geen twee-frontenoorlog en daartoe moest Engeland eerst worden uitgeschakelD.

De Engelsen wisten echter boven verwachting stand te houden.
Nog een tegenvaller voor Hitler was dat zijn 'vriend' Mussolini, aangemoedigd door Hitlers militaire successen, op de Balkan en in Afrika ook het veroveringspad insloeg.
Maar deze was minder succesvol en toen de Grieken hem zelfs dreigden te verslaan was Hitler gedwongen in te grijpen.
Hierdoor moesten de Duitsers zelf de Balkan veroveren en de in het nauw gedreven Italianen in Noord-Afrika ontzetten.
De Duitse veldtochten in Noord-Afrika, tot in Egypte toe, werden aangevoerd door generaal Erwin Rommel.
Na aanvankelijk wisselende successen en nederlagen van de Duitsers respectievelijk de Britten in Afrika bleken de Britten onder leiding van Montgomery bij El Alamein toch de sterkeren.

Toen ook duidelijk werd dat de Luftwaffe de hemel boven Engeland niet onder controle kon krijgen hoefde Hitler ook niet meer aan een invasie te denken.
Ongeduldig geworden besloot hij toen om toch de Sovjet-Unie aan te vallen om zijn plannen voor Lebensraum te verwezenlijken.
Dit werd hem zeer ontraden door o.
A. Josef Goebbels en Hermann Goering die Duitsland nog niet klaar vonden voor zo'n grote uitbreiding van de oorlog.
Maar Hitler was vastbesloten en stuurde Goering zelfs op 'vakantie'.

In 1941 begon Hitler toen aan wat velen beschouwen als zijn grootste vergissing: operatie Barbarossa, de invasie van de Sovjet-Unie.
Na aanvankelijk weer grote successen bleken de grote logistieke problemen en de winter teveel voor het tot het uiterste beproefde materieel en de oververmoeide manschappen.
Vlak voor Moskou moest de Wehrmacht halt houden en de winter uitzitten.
In de zomer van 1942 werden nog enkele succesjes geboekt maar de invasie mislukte uiteindelijk bij Stalingrad; het Oostfront stortte eind 1942 ineen waarna de lange en bloedige terugtocht voor de Wehrmacht naar Nazi-Duitsland begon, opgejaagd door het Rode leger.
Ondertussen was ook de Verenigde Staten bij Hitlers tegenstanders gekomen door de Japanse aanval op de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbor, op 7 december 1941.
Dit leidde tot de oorlogsverklaring van Duitsland aan de VS en tot georganiseerde deelname aan de oorlog door een geallieerd bondgenootschap.
De Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk leidden de tegenaanval aan het westelijk front en de Sovjet-Unie die aan het oostelijk front.
Sommige generaals van Hitler zagen toen (1942) al in dat de oorlog op den duur onmogelijk meer te winnen was met zoveel tegenstanders en stelden voor een gunstige vredesregeling met de geallieerden te treffen nu het nog kon.
Hitler reageerde furieus en ontsloeg de meeste van deze 'dissidenten'.
Vanaf toen nam hij zelf het definitieve commando van het leger over en smoorde de kritiek op zijn plannen in de kiem.

Een andere tegenslag was de val van Mussolini in 1943, en op 20 juli 1944 werd in zijn Pruisische hoofdkwartier Wolfsschanze een bijna-gelukte bomaanslag op Hitler gepleegd door een groep officieren onder leiding van Claus von Stauffenberg.
De bom was in een koffer geplaatst, die onder een tafel werd gezet.
Maar enig moment voor de explosie ging Hitler een stukje naast zijn bureau staan, het bureau had aan zijn linker en rechter kant een gesloten poot, die sterk genoeg was om de explosie tegen te houden.
Vier andere aanwezigen in de kamer vonden de dood wel en de rest raakte min of meer gewonD. Hitler raakte aan zijn benen gewond en aan een arm maar niet levensbedreigenD. Hitler zelf zag die aanslag overigens niet als een tegenslag; het feit dat hij tegen alle verwachting in ontkwam vatte hij volgens Kershaw en andere biografen triomferend op als een ingreep van 'de Voorzienigheid'.

Het einde

 

Hitlers dood in een Amerikaans defensiebladDe invasie in Normandië (D-Day) op 6 juni 1944 leidde de bevrijding in van de bezette West-Europese gebieden.
Frankrijk was binnen een paar maanden bevrijd, maar tegenslagen voor de geallieerden zoals de mislukte luchtlanding bij Arnhem en het Duitse Ardennenoffensief in de winter van 1944-1945 brachten nog even uitstel van de onvermijdelijke nederlaag voor de nazi's.
In het voorjaar van 1945 trokken de geallieerden alsnog Duitsland binnen en was er geen houden meer aan: de Amerikanen en Britten trokken de Rijn over en de Russen vielen Oost-Pruisen binnen met als gemeenschapppelijk doel Berlijn.
Het was voor iedereen duidelijk dat het einde voor de nazi's nabij was.
Hitler voelde zich door zijn generaals verraden en ook door het Duitse volk, dat in zijn ogen in zijn historische missie had gefaalD. De laatste dagen van zijn leven bracht hij door in de bunker nabij de kanselari J. Hitler was op dat moment lichamelijk en geestelijk een wrak.
Zijn lijfarts, dr.
Morell, hield hem met diverse injecties op de been.
Hij gaf bevel tot het vernietigen van alle industriële complexen en het zich doodvechten tegen de Russen.
Hij ging de afgrond in en probeerde het Duitse volk mee te slepen.
Door de snelle opmars van de geallieerden en ook de (heimelijke) tegenwerking van steeds meer officieren en zelfs nazikopstukken als Albert Speer, werden deze laatste Führerbefehlen niet meer uitgevoerD. Op 20 april 1945 vierde hij zijn 56e verjaardag, zijn laatste.
Naar het partijtje in de bunker kwam een aantal hoge nazi's, waarvan een aantal direct daarna het onder Russisch artillerievuur liggende Berlijn ontvluchtte.

Op 30 april 1945 pleegde hij zelfmoord in zijn ondergrondse bunker in Berlijn.
Naar alle waarschijnlijkheid nam hij gif in en schoot hij zich direct daarop met een pistool een kogel door het hoofD. Dat deed hij samen met Eva Braun, met wie hij enkele uren tevoren gehuwd was.
Een aantal van zijn naaste medewerkers benam zich daarna ook het leven, waaronder zijn beruchte minister van propaganda Joseph Goebbels.
Acht dagen later, op 8 mei 1945, gaf Duitsland zich over.

Wat er na zijn dood met zijn lichaam gebeurde is een mysterie.
De waarschijnlijkste geschiedenis is de volgende.
Na Hitlers dood gaf Goebbels opdracht de lijken te verbranden.
Haastig werden de lijken met benzine overgoten en in brand gestoken.
Goebbels verdween vrij snel om met zijn gezin zelfmoord te plegen, en ook de aanwezige soldaten hadden haast aangezien de Russische granaten her en der neerregenden.
Hierdoor verbrandde het lichaam niet volledig.
Uiteindelijk zou het Rode Leger twee lichamen aantreffen, waarvan één 'waarschijnlijk van Hitler' was.
De NKVD (de 79e SMERSH) legde beslag op de lijken en liet ze naar Moskou brengen.
Onder geen voorwaarde mocht Hitler immers door Duitsers worden gevonden en begraven: zijn graf zou een nazi-bedevaartsoord worden.
Uiteindelijk zouden de lijken alsnog in Moskou in het diepste geheim verbrand zijn.
Een niet verbrande kaak met bijbehorende brug wordt bewaard in het Russisch Staatsarchief in Moskou en is alleen voor wetenschappers toegankelijk.

Het raadsel Hitler

Het blijft, ook voor de grootste kenner, een groot raadsel hoe deze op het oog mislukte man, die 'halfbakken kunstenaar en straatzwerver, dat korporaaltje' zoals president Paul von Hindenburg hem denigrerend noemde toen hem in 1933 voorgesteld werd Hitler tot kanselier te benoemen, een dergelijke macht over mensen heeft kunnen krijgen en houden, hoe hij dit hele drama heeft kunnen en willen ontketenen.

Tallozen hebben zich het hoofd gebroken over de motivatie en psyche van de man die zijn onvoorstelbare visie per se wilde uitvoeren.
Een scala aan meningen is het resultaat, onderzocht en op een rij gezet door Ron Rosenbaum in zijn boek Waarom Hitler?.
De meningen variëren van 'een toneelspeler, leugenaar, charlatan' (Alan Bullock) tot ' een duivel, een monster' of 'een seksueel gefrustreerde psychopaat' (Norbert Bromberg, Verna Volz Small, Gertrud Kurth), maar ook 'Hitler geloofde oprecht dat hij deed wat goed was' (H.
R.
Trevor-Roper).

Een heel aparte visie heeft de Duitse historicus Sebastian Haffner.
In zijn boek Kanttekeningen bij Hitler stelt Haffner de vraag hoe een zo gering getalenteerd persoon en een zo armzalige persoonlijkheid als Hitler zoveel macht kon verkrijgen.
Hij is van oordeel dat Hitler een hypnotiserend talent bezat, het talent van een geconcentreerde wilskracht waarmee hij zich een collectief onderbewustzijn - waar en wanneer zich dat manifesteerde- te allen tijde kon toe-eigenen.
Deze hypnotiserende invloed op de massa was Hitlers eerste, en lange tijd enige, politieke kapitaal.
Er bestaan talloze getuigenissen van de kracht van dit talent.
(Haffner, Kanttekeningen, p.
23).
Tijdens zijn eerste succesvolle politieke rede op 24 februari 1920 werd Hitler zich dit talent bewust.
Het zou een verklaring kunnen zijn voor zijn greep op de massa en het staatsbestel in de jaren daarnA. Latere leden van de staf van officieren, na de oorlog geïnterviewd, spreken over de diabolische invloed die Hitler op zijn generale staf uitoefende en waaraan niemand zich onttrekken kon.

De artiest

Naast schilderen en tekenen was ook gedichten schrijven een van zijn passies.
Hieronder volgen enkele voorbeelden geschreven tijdens de Eerste Wereldoorlog.

Blauweiss und schwarzweissrot (Adolf Hitler)

Ringsum der feinde heer,

zahllos wie sand am meer

der Franzmann, Russ und Britt,

die kleinen kläffer mit.

Und wir-in heisser schlacht

wir gehalten fahnenwacht

getreu bis in den tod

blauweiss und schwarzweissrot

Millionen laufen sturm,

und stürzen nich den turm

sie schleppten helfer her,

vom roten, gelben meer.

Doch herrlich trotz und stark,

die wacht an unserer mark,

getreu bis in den tod

blauweiss und schwarzweissrot.

Adolf Hitler, 4 augustus 1917

Vertaling:

Om ons heen ligt het vijandige leger,

Talloos als zand aan zee.

De Fransman, Rus en Brit,

met hun kleine blaffers mee.

En wij - in het heetst van de strijd

wij houden vaandelwacht.

Trouw tot aan de dood

blauwwit en zwartwitrooD.

Miljoenen lopen storm,

maar ze kunnen de toren niet neerhalen.

Ze slepen helpers met zich mee

Van de rode, gele zee.

Toch is zij heerlijk en sterk,

de bewaking van ons symbool.

Trouw tot in den dood

blauwwit en zwartwitrooD.

De schuldvraag

De uiteindelijke schuldvraag is grondig onderzocht, maar daarover bestaan volgens Rosenbaum veel verschillende meningen, van 'zonder Hitler geen Holocaust' (Lucy Dawidowicz), tot 'het is de schuld van het christendom' (Hyam Maccoby), 'het is de schuld van de Duitsers' (Daniel Goldhagen) en zelfs 'het is wellicht de schuld van de Joden zelf' (zonder Joden geen Holocaust; George Steiner).
De Britse historicus Ian Kershaw, die een lijvige tweedelige biografie schreef, heeft Hitler vooral in een historische context willen plaatsen; hij stelt dat Hitler vooral zo veel macht kon vergaren doordat veel van zijn aanhangers bereid waren hem 'tegemoet te komen'.
Ook hebben velen voorzichtig of minder voorzichtig met de vinger naar God gewezen (Emil Fackenheim, Yehuda Bauer).

Het is duidelijk dat de massamoord op miljoenen mensen niet zonder medeweten, en ook niet zonder een initiatief van Adolf Hitler kon worden georganiseerD. Een schriftelijke opdracht is echter niet teruggevonden.
Hitlers naaste medewerkers (Himmler, Goering, Kaltenbrunner en Frick) zouden een misdrijf van deze omvang, en met een dergelijke logistieke complexiteit, niet zonder Hitlers duidelijke aanwijzing hebben georganiseerD. De massale vergassing van de Europese Joden past ook bij Hitlers op film bewaarde uitspraak in de Reichstag dat 'Een nieuwe oorlog de ondergang van het Joodse ras in Europa zou zijn'.

Meningen die geheel van de bovenstaande verschillen komen onder andere van Claude Lanzmann, die vindt dat elke verklaring de enormiteit van Hitlers schuld verdoezelt, en van Louis Micheels, die zich afvraagt of de 'waarom'-vraag wel gesteld moet worden.
De meest afwijkende mening komt echter van David Irving, die de omvang van de Holocaust relativeert en de betrokkenheid van Hitler onbewezen acht en die dan ook een schare bewonderaars achter zich kreeg uit zogenaamde 'revisionistische' neonazistische en andere extreem rechtse kringen.

Door zelfmoord te plegen wist Hitler zich te onttrekken aan strafvervolging, zodat zijn verantwoordelijkheid voor en betrokkenheid bij de Holocaust nooit aan een rechterlijk onderzoek zijn onderworpen en dat daarover nooit een rechterlijk oordeel is gevelD. Hitler draagt, als leider van het Derde Rijk, de volle verantwoordelijkheid voor de misdaden die in naam van het nationaalsocialisme zijn begaan.

Een belangrijke rol voor het ontstaan van de rassenwaanzin is de publicatie van de Protocollen van Zion die een vervalsing waren maar die in de jaren twintig als authentiek beschouwd werden (en nu nog in sommige Arabische milieus) en die een vermeende wereldwijde manipulatie door het internationale jodendom als onderwerp hadden.

Commons ;

Vluchten via het Vaticaan      Jurgens Henk      Duitse geschiedenis

Over paus Puis XII, ook wel 'oorlogspaus' genoemd omdat na het begin van zijn pontificaat de Tweede Wereldoorlog uitbrak, is nog altijd veel te doen.
De Katholieke Kerk is voornemens hem zalig te verklaren, maar dat stuit op nogal wat verzet.
De rol van paus Pius XII tijdens de Tweede Wereldoorlog is namelijk omstreden.
Volgens sommigen zou hij tijdens de oorlog niets tegen de Jodenvervolging hebben gedaan.
De huidige paus, Benedictus XVI, is een andere mening toegedaan.
Volgens hem heeft zijn voorganger tijdens de oorlog zowel direct als indirect geprobeerd joden uit handen van de nazi's te redden.

In dit boek staat Henk Jurgens stil bij een aantal vragen rond deze paus.
Waarom is hij bijvoorbeeld nooit zalig verklaard? En wat hebben de Kroaten met de 'zaak Pius' te maken? Pius steunde hun Ustasa (opstand) met haar Führer Pavelic en de NDH, de Onafhankelijke Staat Kroatië, een vazalstaat van Hitler, onvoorwaardelijk.
De strenge Rooms-katholieke fascistische Kroaten vermoorden honderdduizenden Serven en dwongen honderdduizenden andere Serven zich te bekeren tot de Rooms-katholicisme, tot het enige Ware Geloof.
Huizen van de Serven werden in beslag genomen en hun bezittingen geroofD. Gebeurtenissen die een belangrijke oorzaak zijn van het uiteenvallen van Joegoslavië en de oorlogen waarmee dat gepaard ging.
Ter ondersteuning van de Kroatische fascisten stuurde Pius XII, die volledig op de hoogte was, zijn biechtvader.

Jurgens behandelt deze en vele andere zaken en probeert zo een volledig beeld te geven van alle aspecten die van belang zijn om de rol van Pius XII in de geschiedenis te duiden.
De auteur maakt gebruik van officiële regeringsrapporten, gepubliceerd onderzoek, krantenartikelen en inmiddels via het internet openbaar gemaakte verslagen van Amerikaanse geheim agenten.
Hij beschrijft onder meer de vluchtroute van oorlogsmisdadigers naar Argentinië en de Verenigde Staten en de hulp die het Vaticaan hierbij booD. De houding van het Vaticaan wordt beschreven in zijn politieke en historische context.

 

Geloof & Kerk vrijdag, 29 mei 2009 

Henk Jurgens over de steun die het Vaticaan verleende aan massaslachtingen onder orthodoxe Serviërs

De onmogelijke zaligverklaring van Pius

Het zal voor het Vaticaan een onmogelijke toer blijken om paus Pius XII zalig te verklaren.
Niet omdat hij de Joden onvoldoende zou hebben bijgestaan, maar vanwege een vergeten hoofdstuk, stelt Henk Jurgens in zijn boek Vluchten via het Vaticaan.
Hij beschrijft hoe Rome steun verleende aan Kroatiërs die massaslachting aanrichtten onder orthodoxe Serviërs.

Door Paul van Velthoven.

Of Pius XII de Joden voldoende heeft bijgestaan tijdens de Tweede Wereldoorlog, daarover staan de opvattingen tot op vandaag lijnrecht tegenover elkaar.
Maar wie aan politiek doet - en de opstelling van deze paus tegenover de Joden was een politieke opstelling - maakt vuile handen.
Hoe groter het conflict waarin dat gebeurt, des te erger de gevolgen.

Het was overduidelijk dat kardinaal Eugenio Pacelli, die van 1939 tot 1958 paus was, in het nazisme een minder groot gevaar zag dan het Russische bolsjewisme.
Overal waar de Rooms-Katholieke Kerk bedreigd werd, stond hij pal voor haar belangen.
Pius XII was in 1933 als Vaticaanse staatssecretaris, lees: minister van buitenlandse zaken, verantwoordelijk voor het concordaat met het pas aangetreden Hitlerregime.
Het gaf hen in zekere mate het broodnodige internationaal aanzien en maakte kritiek van de Duitse katholieke kerk op de nazi’s onmogelijk.

Vergeten hoofdstuk

Een vergeten hoofdstuk is de steun geweest die het Vaticaan verleende aan Kroatië, het katholieke gebied dat bij het Verdrag van Versailles na de Eerste Wereldoorlog het orthodoxe regime van de Serven moest dulden nadat de Kroaten vergeefs geprobeerd hadden een eigen staat op te richten.

In 1941 kregen ze alsnog een kans door te collaboreren met nazi-DuitslanD. Kroatië werd nu een vazalstaat van Hitler dat de orthodoxe Serviërs voor de keus stelde van bekering of uitroeiing.
Vele tienduizenden van hen werden vermoorD. Zoals bekend liepen de tegenstellingen tussen Kroaten en Serviërs aan het begin van de jaren negentig, toen de communistische ijslaag ontdooide, opnieuw uit op massaslachtingen.

De top van de Kroatische katholieke geestelijkheid was tijdens de Tweede Wereldoorlog ten nauwste betrokken bij de vervolging van de Serviërs.
Ze onderhield in die periode zeer nauwe contacten met het Vaticaan dat daarom ook van de slachtpartijen tegen de orthodoxen op de hoogte moet zijn geweest.
De Kroatische leider Ante Pavelic kon, toen de kansen voor de nazi’s keerden, een goed heenkomen krijgen in het Vaticaan.
Vele oorlogsmisdadigers kregen vervolgens de kans via de Kroatische connectie in het Vaticaan aan vervolging te ontkomen door zich te vestigen in Latijns-AmerikA.

De historicus Henk Jurgens heeft dit alles nog eens goed uitgezocht.
In zijn boek Vluchten via het Vaticaan stort hij een oneindige overdaad aan details over deze periode over de lezer uit.
Het boek maakt de indruk van een omgevallen boekenkast, want het wemelt ook van feiten die met het Kroatische drama als zodanig niks te maken hebben en soms ook niet met de Rooms-Katholieke Kerk.
Het optreden van de katholieke Kroaten is ingeweven in een schandaalkroniek waarin het zindert, zoals Jurgens opmerkt, van ‘roof en moord, Amerikanen en Kroaten, spionnen en soldaten’.
Dit alles dist de auteur op met behulp van citaten uit talloze bronnen, vaak ontsierd overigens door menige drukfout.

Geen geheime agenda

Jurgens laat de feiten voor zichzelf spreken en daaruit blijkt dat de schurken niet altijd schurken zijn, maar soms ook tot goede daden in staat waren.
De auteur voert geen geheime agenda uit om het Vaticaan zo zwart mogelijk neer te zetten.
Dat neemt niet weg dat zelden een geestelijke autoriteit zo in haar integriteit werd aangetast als toen ze, in de persoon van Pius XII, meende slechts haar eigen beperkte kerkelijke belangen te willen dienen.

Met zijn conclusie loopt Jurgens vooruit op wat nog komen gaat, maar het is niet anders: Pius XII, de pastor angelicus, de engelachtige herder, zoals hij na de oorlog werd genoemd, zal alleen al op grond van het Kroatische dossier nooit zalig verklaard kunnen worden.

iHenk Jurgens: Vluchten via het Vaticaan.
Waarom Pius XII niet zalig verklaard wordt.
Aspekt, 19,95 euro

iPaul van Velthoven is publicist

Kroatië werd een vazalstaat van Hitler dat de orthodoxe Serviërs voor de keus stelde: bekering of uitroeiing ;

Hitler    Een biografie      Fest Joachim      Duitse geschiedenis

20 april 1989 was het honderd jaar geleden dat Adolf Hitler in Braunau, Oostenrijk werd geboren.
Vandaar deze herdruk in 1989 door Uitgeverij Anthos van het standaardwerk over Hitler van Joachim C. Fest, dat oorspronkelijk in 2 delen werd uitgegeven resp.
in 1974 en 1975.
In 1939 was Hitler de aanstichter van de Tweede Wereldoorlog.

 Opeenvolgende generaties hebben zich na 1945 verdiept in het fenomeen Adolf Hitler.
Hij stortte de werled in een massale oorlog en liet de grootste volkerenmoord uit de historie voltrekken.
Hoe kon het gebeuren dat Duitsland zich door deze dictator -gewezen huisschilder, gedecoreerd korporaal- in een vrijwel totale ondergang liet meeslepen? Hoe is het merkwaardige charisma te verklaren waarmee hij een hele natie in zijn ban hield en zijn volk met de naam van hun Führer op de lippen de dood in joeg?

Over Adolf Hitler zijn boekenplanken volgeschreven: zijn achtergronden, zijn persoonlijke leven, zijn politiek, zijn uitspraken en (wan)daden, zijn intrigerende karakter.

De magistrale levensbeschrijving door Joachim Fest is waarschijnlijk de beste biografie die er over deze uitzonderlijke dictator is verschenen: genuanceerd, diepgravend, goed gedocumenteerd en helder geschreven.
Voor een goed begrip van de 20ste eeuw verplichte stof.
De Hitler biografie door Joachim Fest is van uitzonderlijke kwaliteit en verraadt de grote eruditie van de auteur.
(William Manchester)

--------------------------------------------------------------------------------

; ;Niet blindheid is het, niet onwetenheid welke de mensen en staten ten gronde roicht.
Niet lang blijft voor hen verborgen, waarheen de ingeslagen weg hen brengen zal.
Maar er is in hen een drift, door hun natuur begunstigd, door de gewoonte versterkt, die zij niet weerstaan, die hen verder voorwaarts rukt, zolang zij nog een restant aan kracht hebben.
Goddelijk is hij die zichzelf bedwingt.
De meesten zien met open ogen hun ondergang, maar zij gaan die tegemoet.
; (Leopold von Ranke, 1795-1886)

Honderd jaar vooraleer Hitler de macht greep, wees Von Ranke al in 1833 op de morele kracht van naties en nationaliteitsbesef.
Hij wilde echter niet dat één natie alle andere zou overheersen: ; ;Hij vergeleek de statengemeenschap met een gesprek dat juist dan genoegen verschaft als niet één persoon de boventoon voert of allen hetzelfde zeggen, maar waar iedereen de kans krijgt zich op zijn eigen wijze te roeren.
Daardoor ontstaat de ware harmonie als eenheid in verscheidenheiD. ;

--------------------------------------------------------------------------------

 De Duitse auteur en historicus Joachim Fest, die beroemd werd met zijn geschriften over Nazi-Duitsland, overleed op maandag 11 september 2006 op 79-jarige leeftijd in zijn woning nabij Frankfurt.
  Fest, in 1926 in Berlijn geboren, werd herhaaldelijk voor zijn geschiedkundig werk onderscheiden.
Zijn beroemdste boeken zijn allicht 'Hitler - een biografie' (1973), het eerste kritische en wetenschappelijk verantwoorde Führer-levensverhaal, en 'Inside Hitler's Bunker: The Last Days of the Third Reich'.

 

Laatstgenoemd boek -in het Nederlands uitgegeven als ; ;Hitlers laatste dagen ; ;- was, samen met de notities van Hitlers secretaresse Traudl Jung, de inspiratiebron voor Oliver Hirschbiegels film 'Der Untergang'.
Andere werken van Fest over Duitslands donkere dagen zijn 'The Face of the Third Reich: Portraits of the Nazi Leadership' en 'Plotting Hitler's Death: The Story of German Resistance'.

 

Na de Tweede Wereldoorlog werkte Fest voor radio en televisie vooraleer voltijds schrijver te worden.
Hij werkte ook nauw samen met Albert Speer en gaf onder de titel 'Erinnerungen' (Nederlandse titel: 'Speer, architect van Hitler') diens memoires uit nadat de gewezen architect van Adolf Hitler en ex-minister van bewapening in 1966 uit de Berlijnse Spandau-gevangenis was ontslagen.

De ondergang      Fest Joachim      Duitse geschiedenis

Hitlers laatste dagen - Joachim Fest

De laatste maanden en dagen van de Tweede Wereldoorlog bracht Hitler door in zijn bunker in Berlijn.
Vanuit dit betonnen gevaarte bereidde hij beslissende veldslagen voor die nooit zouden plaatsvinden en commandeerde hij legers die allang waren verslagen.
Ondanks zijn afgeleefde uiterlijk en de zichtbare inspanning waarmee hij zich voortsleepte, waagde niemand het hem tegen te spreken.
Historicus Joachim Fest, die eerder naam maakte met zijn indrukwekkende biografieën over Hitler en Speer, beschrijft de onafwendbare ondergang van het Derde Rijk met veel gevoel voor nuance en inlevingsvermogen.
Nooit eerder werd de dramatische laatste fase van de oorlog zo indringend beschreven - van de spookachtige slag om Berlijn tot Hitlers zelfmoorD. Fest werpt hierbij nieuwe, intrigerende vragen op en laat een tijd herleven die nog altijd van immens belang is.

Opmerkelijk in de beschrijving van de laatste maanden van het Hitlerbewind is de onvoorwaardelijke en kritiekloze volgzaamheid van de getrouwen rond de Führer.
Dit is des te opmerkelijker omdat Fest aantoont hoeveel mensen, nazi-kopstukken en generaals in feite beseften dat de onwrikbare houding van Hitler zou leiden tot de complete vernietiging van Duitsland en het Duitse volk.
Op zowat elke bladzijde beschrijft Fest hoe een of andere generaal of kopstuk zich bewust was van de precaire situatie.
Desalnietemin waagde blijkbaar niemand in te gaan tegen de Leider.
Deze kritiekloze houding zegt mijn inziens evenveel over de waanbeelden van Hitler zelf als de schuldige medeplichtigheid van zijn omgeving, en zelfs van het Duitse volk als geheel.
Terwijl geallieerde troepen, en in het bijzonder het Rode Leger, stelselmatig terrein wint en de hoofdstad nadert verstrakte Hitler zijn houding om zijn land en zijn bevolking mee te sleuren in de totale zelfvernietiging.
Dit wijst niet alleen op de totale immoraliteit van Hitler als leider van de Duitse natie, maar tevens op de slaafse onderdanigheid van zijn politieke en militaire ondergeschikten.

Fest toont aan hoe de zin tot zelfvernietiging als een 'perpetuum mobile' ingekapseld zat in het nazisysteem.
Niet zozeer de overwinning op en onderwerping van andere volkeren dreef Hitler tot zijn dramatische beslissingen, dan wel zijn drang naar vernieling.
In die optiek is zijn handelswijze tijdens de laatste maanden en dagen van het naziregime ook beter te begrijpen.
Met één enkel woord, één enkele handeling had hij de onvermijdbare nederlaag en het lijden van zijn soldaten en zijn volk kunnen temperen.
Dat hij dat niet deed omwille van zijn waandenkbeelden toont aan dat hij in feite niet bekommerd was om het lot van zijn medeburgers en zijn lanD. Zoals ook blijkt uit het boek Kanttekeningen bij Hitler van Sebastian Haffner, demonstreerde de Führer hierbij een diepe minachting voor zijn medemensen.
Het ontmaskert Hitler als een verrader van zijn eigen volk ten bate van eigen glorie en roem, en moet als spiegel dienen voor al wie nog zou willen en kunnen geloven in de oprechte bedoelingen van deze dictator.

Fest beschrijft de laatste weken en dagen van Hitler op een doordringende wijze.
Hij wijst op de uitzichtloosheid, de waanzin en het irrationele waarin hij en zijn trawanten zich de laatste dagen opstelden tegenover de realiteit.
Deze houding wordt geïllustreerd door de triomferende melding van Goebbels aan Hitler op 13 april 1945 dat de Ameikaanse president Roosevelt overleden was en dat dit samen met de stand van de planeten als een gunstig voorteken kon beschouwd worden voor de ommekeer in de oorlogsstrijD. Dat Hitler zich in die dagen meer dan ooit vasthield aan irrationele zaken blijkt ook uit zijn geloof in de inzetbaarheid van onbestaande legercompagnies en militaire reserves.
Goede voorbeelden hiervan waren zijn geloof in allerlei moderne en nieuwe vernietigingstoestellen die alleen op papier bestonden en zijn geloof in gewoon onbestaande militaire eenheden om de hoofdstad te beschermen.

Fest geeft een goede beschrijving van de gemoedsinstelling van een leider die zowel fysiek als mentaal de pedalen verloren had en op stafkaarten onbestaande legers inzette of tot aanvallen aanzette.
Maar net als de onverantwoorde houding van Hitler moet hier de medeplichtige stilzwijgendheid van zijn adviseurs en generaals aangeduid worden.
Uit het boek blijkt alvast dat quasi geen enkele militaire verantwoordelijke de moed had om het raaskallen van de Führer tegen te spreken.
Gehoorzamen bleek belangrijker dan tegenspreken.
Dit lijkt misschien onbelangrijk, maar in het besef van het enorme leed dat dit toebracht aan de Berlijnse en Duitse burgerbevolking, was dergelijke houding even misdadig.
Hitler bleef in de hoofdstad die hij vanuit zijn darwinistische visie ten onder zag gaan ingevolge een gebrek aan moed en karakter.
Hiermee wou hij aan zijn medeburgers en de toekomstige generaties aantonen dat de val van het Derde Rijk niet te wijten was aan hemzelf maar aan de zwakheid en lafheid van zijn militairen en landgenoten.
Het recht van de sterkste toonde in die dagen in 1945 in zijn ogen aan dat het Duitse volk niet bekwaam en bijgevolg niet het recht had om te heersen, maar zich moest onderwerpen aan de Slavische volkeren.
Daarbij was het totaal onbelangrijk of het als volk ten onder ging, omdat het toch onderworpen zou zijn aan anderen.
Tijdens zijn laatste dagen verweet hij niet alleen zijn eigen burgers lafheid maar ook de Britten die in zijn ogen de historische kans hadden gemist om definitief af te rekenen met de Russen en hun communistisch gedachtegoeD.

Het boek van Fest laat de lezer achter met een dubbel gevoel.
Enerzijds beschrijft het de gemoedsinstelling van Hitler en de zijnen tijdens de laatste dagen van hun leven.
Zo is de beschrijving van het geluk van Hitler bij de geboorte van vijf welpen bij zijn geliefde hond en het afmaken van die dieren net voor de inval van de Russen onthutsend tegenover het leed dat duizenden Duitsers moeten gekend hebben.
Maar anderzijds roept het vragen op over de afzijdigheid, onverschilligheid en echte lafheid van al wie goed besefte dat de strijd om Berlijn gewoon uitzichtloos was, en blijkbaar verzuimde om zijn eigen geweten boven de 'plicht' te plaatsen.
Dit boek versterkt het gevoel dat niet alleen Hitler, maar met hem tal van Duitsers tekort kwamen in hun menselijke plicht om anderen te helpen.

Goebbels      Wykes Alan      Duitse geschiedenis

 

 Dr.
Joseph Goebbels, Virtuoos van de Leugenwoensdag 10 maart 2004Laatst geupdate op maandag 07 januari 2008De nazi-propaganda blijft vooral verbonden met de naam van Dr.
J. Goebbels.
Van hem is bekend dat hij zijn toesprakenbijzonder goed voorbereidde met elke stembuiging en elk gebaar zelfs de plaatsen waar hij moest wachten op applaus ofgejuich in kleur op zijn papieren aangegeven.
Dezelfde beredeneerdheid legde hij aan de dag bij de uitwerking van denazi-propaganda in haar geheel, met als doel 'de mensen te winnen voor een idee op een zo doordringende enallesomvattende manier dat ze die idee geheel accepteren en er nooit meer aan kunnen ontsnappen'.
Met dat 'doel' voorogen moesten er vooral geen inhoudelijke redeneringen aangewend worden.
; ;Er is niets wat de massa zozeer haat alshet van twee kanten bezien ; ;, beweerde hij minachtenD. Een boodschap moet niet noodzakelijk waar maar wel eenvoudigzijn en vaak en luid genoeg herhaald worden: ; ;Waarheid is wat ik tot waarheid maak ; ; was zijn lijfspreuk.
Dr.
Joseph GoebbelsJoseph Goebbels wordt op 29 oktober 1897 geboren uit een kleinburgerlijk en erg katholiek gezin in Rheydt nabijDüsseldorf (Duitsland).
Met nog vijf zusters heeft het gezin alle moeite om de touwtjes aan elkaar te knopen.
Zijn vader,Friedrich Goebbels, was werkzaam als boekhouder in een kleine fabriek.
Zijn moeder Katherina, was Nederlandse vanorigine en zij was de dochter van een Duitser die naar Nederland was geëmigreerd en daar met een Hollands meisje wasgehuwD.Na gesukkeld te hebben met kinderverlamming krijgt Goebbels in zijn vierde levensjaar een beenmergontsteking in zijnrechteronderbeen.
Ondanks alle medische inspanningen blijft zijn rechterbeen in de groei achter en hij zal voor de restvan zijn leven zijn onontwikkelde voet in een prothese achter zich aan slepen.
Hij is bovendien klein van gestalte en zijnhoofd leek veel te groot voor zijn lichaam.
Op school en later in de universiteit wordt hij voor zijn lichamelijke zwakte enkreupelheid voortdurend bespot en uitgelachen wat hem een minderwaardigheidscomplex bezorgd, en hem manischdepressief maakt.
Zijn kreupelheid wordt anderzijds gecompenseerd door een goed uiterlijk.
Hij had een dichte, donkere haardos, bruineogen, een goed gebit en fijn gevormde handen.
Bovendien was hij erg intelligent, en zijn fysieke handicap was eenstimulans om goede prestaties te leveren op school.
Hij was een briljante student aan het gymnasium in Rheydt enslaagt in 1917 in zijn Maturitätsexamen met de hoogste cijfers die daar ooit behaald werden.

 

Tussen 1914 en 1918 woedde ook de Eerste Wereldoorlog en in 1917 meld hij zich aan als vrijwilliger voor het legermaar wordt vanwege zijn kreupele voet afgekeurd voor de dienst.
Hij laat zich in 1917 inschrijven aan de universiteit inBonn, maar beschikt over te weinig financiële middelen.
Hij schrijft het katholieke Diocesane Comité van de Sociëteit aanen kan zijn studies verder afmaken aan diverse universiteiten.
In 1921 studeert hij af aan de Universiteit van Heidelberg als Doctor in de Filosofie en de Germanistiek.
Zijn professorenwaren de joodse Friedrich Gundolf en Anton von Waldberg.
Vanaf dan handtekent hij steeds met 'Dr.
G.
' In de jarendaarop zoekt hij vruchteloos naar een baan.
In de zomer van 1922 reist hij af naar München, de hoofdstad van Beieren,waar hij tevergeefs probeerde om als schrijver van essays, toneelstukken en artikels aan de bak te raken.
GregorStrasser 1892-1934Adolf Hitler zat intussen zijn straf uit in de Landsberger gevangenis wegens de mislukte staatsgreep van 9 november1923.
Zijn partij, de Nationalsozialistischen Deutschen Arbeiterpartei (NSDAP), was verboden maar de ideeën nietopgedroogD.Na eerste contacten met de nationaal-socialistische afdelingen op de Partijdag in Weimar krijgt hij op 1 april 1924 eenbaan aangeboden door Franz von Wiegershaus, die zetelde voor de Völkischer Freiheitspartei in de Rijksdag en in feiteeen onderafdeling van de tot dan verboden NSDAP was.
Hij schrijft er artikels voor de op dat ogenblik slechtsgestencilde nieuwsbrief de Völkische Beobachter en houd er zijn eerste reeks toespraken op politieke bijeenkomsten.
Op20 december 1924 komt Adolf Hitler vervroegd vrij en enkele maanden later, op 27 februari 1925, wordt de NSDAPopnieuw opgericht.
Gregor Strasser, die één van Goebbels toespraken toevallig had bijgewoond, haalde in maart 1925 Goebbels binnende NSDAP en zet hem aan het werk om het eerste officiële orgaan van de nazi's, de Nationalsozialistische Briefe,gestalte te geven.
Op 2 november 1925 ontmoet Goebbels Adolf Hitler voor het eerst.
Hij geraakt onmiddellijk in de banvan de Führer, en zal dat blijven tot aan het einde van zijn dagen aan de zijde van de Führer in de bunker van Berlijn.
Goebbels hield er al erg vroeg dagboeken op na, die hij tot het einde toe zou bijhouden.
In oktober/november 1925schreef hij over zijn verheerlijking van Hitler al dit: ; ;Wie is deze man? Half plebejer, half God! Christus of alleen maarJohannes de Doper? Deze man heeft alles om koning te zijn.
De geboren volkstribuun.
De komende dictator.
Mijn liefdevoor hem is zo groot! ; ; {mospagebreak title=Gouwleider van Berlijn&heading=Goebbels}Gouwleider van BerlijnOp 28 oktober 1926 benoemt Adolf Hitler Goebbels tot Gauleiter (gouwleider) van Berlijn-Brandenburg.
De aanhang vande nazi's is in de Duitse hoofdstad, het zogenaamde 'Roten Berlin' bijzonder klein en telde maar nauwelijks 500 leden opeen bevolking van 5 miljoen Berlijners.
Goebbels maakt tegelijkertijd ook een einde aan zijn vijfjaren durende liaison metde onderwijzeres Else Janke uit zijn geboortedorp Rheydt.
Het feit dat zij de dochter was van een joodse moeder enchristelijke vader zal ongetwijfeld een beslissende factor zijn geweest.
Verzet.
orghttp://www.
verzet.
orgPowered by Joomla!Gegenereerd op: 20 January, 2008, 03:45

--------------------------------------------------------------------------------

Page 3

Een half jaar later, op 4 juli 1927 presenteert Goebbels zijn eigen nationaal-socialistisch propagandablad ; ;Der Angriff ; ;,dat vanaf oktober 1932 als dagblad zal verschijnen.
Dit wordt vooral een wapen in zijn lastercampagne tegen de vice-politiecommissaris van Berlijn, de jood Bernhard Weiß (1880-1951).
Voor Goebbels werd Weiß het prototype van hetvijandsbeeld, en hij stond bovenaan het lijstje van te liquideren personen.
Doorspekt met de in omloop gebrachtetypische antisemitische vooroordelen stond Der Angriff boordevol fantastische hatelijkheden en al te overdrevenkarikaturen van de Berlijnse plaatsvervangende politiechef.
Bij de Reichstagverkiezingen van 1928 haalt de NSDAP nauwelijks 2,6% van de stemmen maar dat was tochvoldoende om Goebbels het democratische mandaat te verschaffen.
Hij zou lid van de Rijksdag blijven tot 1945.
In DerAngriff verwoordde hij zijn verkiezing als volgt: ; ;Ik ben geen lid van de Rijksdag, ik ben een 'BvI'.
Een 'BvV'.
Een Bezittervan Immuniteit, een Bezitter van een Vrijbiljet.
De Rijksdag is onze zorg niet.
Wij zijn tegen de Rijksdag gekozen, en wijzullen ook ons mandaat in de geest van onze kiezers uitoefenen.
Wij gaan de Rijksdag in om ons in de wapenkamer vande democratie te voorzien van haar eigen wapens.
Wij komen niet als vrienden, niet als neutralen.
Wij komen alsvijanden! Zoals de wolf een schaapskudde binnendringt, zo komen wi J. ;Als op 23 februari 1930 de 23-jarige SA-Führer Horst Wessel (1907-1930) wordt doodgeschoten door enkele leden vande KPD (Kommunistischen Partei Deutschlands), stileert Goebbels Wessel als 'Martelaar van het Derde Rijk'.
Uit watnagelaten poëzieschrijfsels van Wessel wordt korte tijd later het Horst Wessel-lied geboren en tot nazi-hymne verheven.
In werkelijkheid was Wessel verliefd geworden op een hoer, Erna Jaenicke.
Tijdens een vechtpartij in haar 'logement'werd Horst Wessel door haar verbitterde rivaal en vroegere souteneur, een zekere Ali Hoehler, in de mond geschotenwaarna hij drie weken later aan zijn verwondingen overleeD.Kort voor de Rijksdagverkiezingen had Goebbels een nieuwe liefde ontmoet in Magda Quandt.
Zij was de dochter vaneen professor in de oosterse talen, Rietschel en zij was opgevoed in een Belgisch klooster.
Na een aantal verhoudingenwas zij gehuwd met de rijke industrieël Günther Quandt, van wie zij in november 1921 beviel van een zoon HaralD. Injanuari 1931 stelde Goebbels haar voor aan Adolf Hitler die onmiddellijk in zijn smaak viel en dat was wederzijds.
MagdaGoebbels-Quandt zou later zeggen dat ze ; ; omdat ze niet de vrouw van de Führer kon zijn, ze huwde met de man die hetdichtste bij hem stond ;, en dat was namelijk Goebbels.
Op 31 december 1931 huwde het stel in de aanwezigheid vande huwelijksgetuigen Franz Ritter von Epp en Adolf Hitler.
Goebbels en Magda zouden samen zes kinderen krijgen: naast Harald, Goebbels stiefzoon, werd in 1932 Helgageboren, Hilde (1934), Helmut (1935), Holde (1937), Hedda (1938) en Heide (1940).
Niet toevallig dat hun voornamenallemaal met de letter 'H' (van Hitler) begonnen.
Het gezin Goebbels, met hun zeven kinderen die allen blauwe ogen enblonde haren hadden, zal nog honderden keren in de propaganda worden opgevoerd als het ideale Duitse modelgezinen in de actie 'Eind Kind für dem Führer'.
Op 30 januari 1933 wordt Hitler kanselier van het Derde Rijk en gebeurt de feitelijke machtsovername door de NSDAP.
Nauwelijks een maand later, 27 februari 1933, vliegt de Reichstag in brand, wat het symbolische einde betekende van deparlementaire democratie in nazi-DuitslanD. Op 13 maart 1933 krijgt Goebbels eindelijk een nieuwe 'baan' van Hitler enhij wordt de Rijksminister voor Propaganda (Reichsministeriums für Volksaufklärung und Propaganda) en is daarmee dejongste minister van het kabinet.
Goebbels begint zijn baan als Rijkspropagandaleider met een duidelijke boodschap naar de intellectuelen van datogenblik.
Op 10 mei 1933 houd hij zijn beruchte 'Feuerrede' aan de Opernplatz te Berlijn.
20.
000 boeken vanvooraanstaande schrijvers, filosofen, wetenschappers en dichters worden in het openbaar verbranD. En dat zou nogmaar het begin zijn van wat Goebbels noemde de vernietiging van het cultureel bolsjewisme en het moreel verval, de'undeutscher Geist' zoals hij dit kapittelde.
De beroemde dichter Heinrich Heine (1797-1856), wiens werken ook ten prooi vielen aan de vlammen, had ooitVerzet.
orghttp://www.
verzet.
orgPowered by Joomla!Gegenereerd op: 20 January, 2008, 03:45

--------------------------------------------------------------------------------

Page 4

geschreven: ; ;Waar men boeken verbrandt, verbrandt men uiteindelijk ook mensen ; ;, en die voorspelling zou spoedig in alhaar gruwelijkheid bewaarheid worden...{mospagebreak title= Meester in de Propaganda&heading=Goebbels}Meester in de Propaganda!De nazi-propaganda blijft vooral verbonden met de naam van Dr.
J. Goebbels.
Van hem is bekend dat hij zijn toesprakenbijzonder goed voorbereidde met elke stembuiging en elk gebaar zelfs de plaatsen waar hij moest wachten op applaus ofgejuich in kleur op zijn papieren aangegeven.
Dezelfde beredeneerdheid legde hij aan de dag bij de uitwerking van denazi-propaganda in haar geheel, met als doel 'de mensen te winnen voor een idee op een zo doordringende enallesomvattende manier dat ze die idee geheel accepteren en er nooit meer aan kunnen ontsnappen'.
was zijn lijfspreuk en ook nog: Met dat 'doel' voor ogen moesten er vooral geen inhoudelijke redeneringen aangewendworden.
; ;Er is niets wat de massa zozeer haat als het van twee kanten bezien ; ;, beweerde hij minachtenD. Eenboodschap moet niet noodzakelijk waar maar wel eenvoudig zijn en vaak en luid genoeg herhaald worden: ; ;Waarheid iswat ik tot waarheid maak ; ; ; ;De propagandist moet zijn eigen waarheid construeren.
Alles wat goed is voor de partij iswaar.
Zou dit samenvallen met de feitelijke waarheid, des te beter; anders moet het worden aangepast.
De grote, deabsolute waarheid is, dat de Partij en de Führer gelijk hebben.
Zij hebben altijd gelijk.
; Propaganda is een soort van beïnvloeding van de geest, om deze door middel van opgewekte emoties tot hetaanvaarden van een denkbeeld of doctrine te brengen.
Hoewel de propagandisten altijd de mond vol hebben van 'hetopvoeden der massa's', richten zij hun appèl nooit tot het verstand, maar altijd tot het gevoel en instinct.
Alan Wykes: ; ;Goebbels was in hoge mate begaafd met theatraal talent.
Ik herinner mij maar al te levendig dat ik destemmen van Hitler en Goebbels achter elkaar beluisterde, toen de macht van nazi-Duitsland nog onoverwinnelijk leek.
Hitlers stem, brullend en krijsend over de wereld, triomfantelijk, brutaal, overheersend, angstaanjagend en, misschienjuist daarom, absoluut de aandacht vasthoudend en zich in iemands geheugen griffend; Goebbels stem, beheerst,uitzonderlijk ingestudeerd en diep ontroerenD. Nog altijd kan ik die prachtige, melodieuze stem horen op kerstavond1941: ' Unseres schönes Reich, so weiss, so weiss, so weiss und wunderschön .
' Hij kon iemand tot tranen toe ontroeren.
Hitler deed iemand huiveren.
; Adolf Hitler had het al in Mein Kampf gehad over propaganda en Goebbels had het zich snel eigen gemaakt.
Eén vandeze stellingen luidde: ; ;De waarheid moet altijd worden aangepast om te voldoen aan de behoefte.
Wat zouden wijzeggen van een affiche dat een nieuw merk zeep aan de man wil brengen door hardnekkig te wijzen op de goedekwaliteiten van de concurrerende merken? Wij zouden natuurlijk ons hoofd schudden.
En dit zou vanzelfsprekend ookhet geval zijn bij eenzelfde soort politieke aanprijzing.
Het doel van de propaganda is niet een oordeel te vellen over tegenstrijdige rechten, waarbij elke partij het hare wordtVerzet.
orghttp://www.
verzet.
orgPowered by Joomla!Gegenereerd op: 20 January, 2008, 03:45

--------------------------------------------------------------------------------

Page 5

gegeven, maar uitsluitend om het recht dat wij nastreven te beklemtonen.
Propaganda moet de waarheid niet objectiefonderzoeken en, in geval deze gunstig is voor de tegenpartij, ze presenteren volgens de theoretische regels derrechtvaardigheid; nee, propaganda dient slechts dat aspect van de waarheid te vermelden, dat voor de eigen zijdegunstig is.
; Al vanaf in 1929 regisseerde Goebbels de traditionele partijdagen te Nürenburg, met indrukwekkendemassachoreografieën van marcherende pelotons met blinkende spaden, duizenden vlaggen en koepels van licht.
Samenmet eindeloos herhaalde leuzen ('Deutschland Erwache', 'Sieg Heil') straalden deze choreografieën de idee uit van eenkrachtig mensengeheel met één doel voor ogen.
De deelnemers werden door die massaspektakels zo in vervoeringgebracht dat ze blindelings op de Führer gingen vertrouwen.
Na de beruchte Nacht van de lange Messen, waarbij SA-leider Ernst Röhm uit de weg werd geruimd, was de 'Führer-staat'gevestigD. Om de Führer-cultus te bevorderen werd bij het filmen van die reusachtige massabijeenkomsten beroepgedaan op de cineaste Leni Riefenstahl.
Van de partijbijeenkomst in Nürenberg van 10 september 1934 maakte zij eendocumentaire film 'Triumph des Willens', een titel die door Hitler zelf bedacht was, werd in de maanden daarna gedraaidin stampvolle zalen overal in DuitslanD. Dezelfde technieken zal Leni Riefenstahl later opnieuw gebruiken tijdens deOlympische Spelen van 1936 in Berlijn.
Het zo haar nog twee jaar tijd kosten om de duizenden kilometers filmband om teknippen naar de film 'Olympia' die in het najaar van 1938 in alle bioscopen van het land draaide, en ook internationaleerkenning oogstte.
De film won zelfs de eerste prijs op het filmfestival van Venetië.
Als voorzitter van de Rijkscultuurkamer was hij tegelijk ook de baas van de UFA-filmstudio's.
De documentaire film 'DerEwige Jude' was wellicht de kwaadaardigste antisemitische film die uit de gifkeuken van Goebbels propaganda-apparaatrolde.
Joden werden gelijkgesteld met ratten.
De fysieke vernietiging werd voorafgegaan door zeer suggestieve beeldenvan de vernietiging door woord en beelD. Ook maakte Goebbels propagandistische films voor Hitlers veldtochten.
Toenlater Operatie Barbarossa (de inval in Rusland) begon, werden de journaals over deze veldtocht steevast ingeluid meteen verbastering van Les Préludes van List.
{mospagebreak title=Goebbels, de aanstoker achter de Reichskristallnacht&heading=Goebbels}Goebbels, de aanstoker achter de ReichskristallnachtDe effectiviteit van de propaganda was uiteraard vooral tegen de joden gericht.
Naast Julius Streicher, die op zijnonbehouwen en groteske wijze via zijn semi-pornografische blad Der Stürmer, bij vele Duitsers eerder weerzin opriep daninstemming, ging Goebbels veel subtieler en geslepener te werk in zijn anti-semitische hetze.
Zijn cynische misleidingsstrategie leidde er toe dat vele joden lang getwijfeld hebben hoe ernstig hun toekomstig lot welzou kunnen zijn, en op tijd hun leven in veiligheid hadden kunnen brengen.
Goebbels: ; ;Als ik in de propaganda uitdruk:'De joden hebben hoegenaamd niets meer te verliezen!' -ja, dan zal het U waarschijnlijk niet verbazen dat ze vechten, ; ;leerde hij in 1935 zijn volgelingen.
; ;Nee, je moet dat altijd openlaten.
Zoals de Führer dat gisteren op een meesterlijkewijze in zijn toespraak deed: 'We hopen dat...eh .
, dat het met deze jodenwetten nu mogelijk is om een draaglijkeverstandhouding tussen de Duitsers en het joodse volk te bewerkstelligen.
' Dat noem ik behendigheid! Dat is knap! Als hij er echter meteen achteraan had gezegd: 'Dit zijn de jodenwetten van ditmoment; jullie moeten nu niet denken dat dit alles is, volgende maand komen de volgende, en wel zo, dat jullieuiteindelijk straatarm weer in het getto zitten,' ja, dan mag u er niet vreemd van opkijken als de joden de hele wereldVerzet.
orghttp://www.
verzet.
orgPowered by Joomla!Gegenereerd op: 20 January, 2008, 03:45

--------------------------------------------------------------------------------

Page 6

tegen ons mobiliseren.
Als u hen echter wat ruimte laat, een kleine levenskans biedt, dan zeggen de joden tegen elkaar:'Kom, mensen, hou je nu eens gedeisd, misschien dat het toch nog goed komt!' ; ;Al in de zomer van 1938 was Goebbels, als gouwleider van Berlijn, begonnen met de 'rassenzuivering' van dehoofdstaD. Na zijn affaire met Lida Baarova (zie verder) was hij naarstig op zoek om opnieuw in de gunst van de Führer tekomen.
Die kans werd hem onverwacht aangereikt door de zeventienjarige Poolse jood Herschel Grynszpan, die in deochtend van 7 november 1938 de derde Duitse attaché Ernst vom Rath in Parijs had doodgeschoten.
Goebbels zorgde ervoor dat na die fatale schietpartij in Parijs in de nazi-pers felle aanvallen verschenen diegegarandeerd geweld zouden uitlokken.
Al op de avond van 8 november braken er pogroms uit in verschillende delenvan het lanD. 's Avonds hield Goebbels een korte maar krachtige toespraak voor de 'oude garde' en verstrekte hengedetailleerde instructies van wat er wel en niet gedaan moest worden, maar dat het moest lijken alsof het spontaneuitbarstingen waren van volkswoede tegen de joden.
Toevallig was 9 november ook de feestdag van de nazi's die op diedag de vijftiende verjaardag vierden van de mislukte militaire staatsgreep van Hitler in 1923.
Op 9 november werden overal SA-mannen opgeroepen met de opdracht de synagogen in brand te steken of zich testorten op andere joodse bezittingen.
De ganse dag werden in heel Duitsland acties gevoerd en branden gesticht.
In denacht van 9 op 10 november waren ongeveer 100 synagogen afgebrand, 8.
000 joodse winkels en appartementengeplunderd en verwoest.
Overal waren de plaveien van de grote steden bezaaid met glasscherven van de ingegooideruiten van joodse handelszaken; koopwaar en inboedel op straat gesmeten.
Privé-woningen waren verwoest, meubelenkapotgeslagen, kledingstulkken aan flarden gescheurd en geliefde voorwerpen moedwillig vernielD. Ongeveer 100 jodenwerden ter plaatse vermoorD. 30.
000 joden werden opgepakt en afgevoerd naar de concentratiekampen Dachau,Buchenwald en Sachsenhausen, en velen van hen zouden omkomen in de weken na de pogrom als gevolg van debrutale behandeling die ze daar kregen.
Hoe treffend en schaamteloos Goebbels kon liegen bleek uit de persconferentie die Goebbels de dag na deKristallnacht belegde op 10 november 1938 voor de buitenlandse correspondenten: ; ;Alle verhalen die U heeft gehoordover zogenaamde plundering en vernieling van joodse eigendommen, zijn vuile leugens (sind erstunken und erlogen).
De joden is geen haar gekrenkt (Den Juden ist kein Haar gekrümmt worden).
; Waarop Goebbels alweer verdwenen wasvooraleer de stomverbaasde journalisten van hun schok waren bekomen zich terug op straat bevonden waar ze opsommige plaatsen bijna tot aan hun kniëen doorheen het gebroken glas en kapotgeslagen huisraad zich weer naar hunlogementen begaven.
{mospagebreak title=Goebbels, de 'Bok van Babelsberg'&heading=Goebbels}Goebbels, de 'Bok van Babelsberg'De Bok van Babelsberg, werd Dr.
Joseph Goebbels spottend genoemd omwille van zijn voortdurende jacht op nieuwvrouwelijk schoon.
Hij dankte die bijnaam aan de filmactrice Irene von Meyendorff die hem ooit een blauwtje lietlopen.
( ; ;Je zou mij verlagen en je zult jezelf verlagen.
;) ; ;Der Bock von Babelsberg ; ; was naast Propagandachef van het Derde Rijk eveneens de grote baas van de UFAfilmstudios gelegen in het Babelsberg filmpark en hij had een bijzonder zwak voor de actrices van zijn filmfabriek.
Hij zouzo maar liefst 36 liefdesaffaires gehad hebben(!)Verzet.
orghttp://www.
verzet.
orgPowered by Joomla!Gegenereerd op: 20 January, 2008, 03:45

--------------------------------------------------------------------------------

Page 7

Om als jonge vrouw een filmrol te bemachtigen moest je altijd aan Goebbels voorbij, en het scheelde niet veel of hij hadwel met bijna allen naar bed geweest.
; ;Im Bett hinkt er nicht ; ; (in het bed hinkt hij niet) werd er spottend achter zijn ruggegrinnikt.
Tot op zekere dag Goebbels hopeloos verliefd werd op de Tsjechische actrice Lida BaarovA.Hij stelde zijn vrouw Magda Goebbels, een ménage-à-trois voor, die daar feestelijk voor bedankte.
Magda, die al zijnescapades maar met lede ogen aanzag, ging in augustus 1938 te rade bij de Führer en verzocht hem om te mogenscheiden van de Bok van Babelsberg.
De liaison was ondertussen uitgegroeid tot een groot publiek schandaal in hetDerde Rijk.
Hitler besloot zich met de zaak te bemoeien en greep in.
Hij ontbood Goebbels bij zich en verbood hem nog langer metLida Baarova omgang te hebben: Wer Geschichte macht, hat keinen Anspruch auf Privatleben! (Wie geschiedenisschrijft heeft geen recht op een privéleven.
)Magda en Joseph Goebbels werden door de Führer naar de Berghof geroepen en sloten onder het toezicht van AdolfHitler een nieuw huwelijkscontract.
De affaire was uit de wereld geholpen.
Lída Baarova viel in ongenade, kreegacteerverbod en de geprogrammeerde première van haar film ; ;Preußische Liebesgeschichte ; ; werd voor onbepaalde tijdafgelast.
Pas in 1951 werd de film vertoond in het naoorlogse DuitslanD. {mospagebreak title=Ieder zijn radio - Ieder zijn auto}Ieder zijn radio: de Volksempfänger 301Met Goebbels zou de radio tot een sleutelinstrument in de propaganda uitgroeien.
Vóór Goebbels was de tot dan degeschreven pers het belangrijkste propagandamiddel geweest.
; ;Revolutionaire bewegingen worden niet geschapen doorgrote schrijvers, maar door grote redenaars.
Het is een dwaling als men denkt dat het geschreven woord doeltreffenderis, omdat de dagbladpers door een groot aantal mensen wordt gelezen.
Zelfs als de spreker op zijn hoogst enkele duizenden mensen kan bereiken, terwijl de politieke schrijver tien, ja zelfshonderdduizend lezers bereikt, dan nog zal het gesproken woord niet slechts inwerken op hen die het horen, maar hetzal honderdduizenden malen worden doorgegeven.
En een doeltreffende speech is oneindig suggestiever dan een goedhoofdartikel ; ; , had Goebbels enkele jaren voordien gepropageerd aan zijn leerlingen.
En elke Duitser zou en moèst deFührer horen spreken!Om de boodschap van de nazi's in elke huiskamer, op de bedrijven en openbare plaatsen te laten doordringenbrachten de nazi's in augustus 1933 de Volksempfänger ; ;VE 301 ; ; grootschalig op de markt.
Het typenummer 301verwees naar de machtsovername door de nazi's op 30.
1.
1933.
Goebbels had aan de radiofabrikanten gevraagd om een radiotoestel te ontwerpen tegen een prijs die zo laag was datiedereen hem kon aanschaffen.
Je kon hem zelfs op krediet kopen, tegen een afbetaling van enkele pfenningen permaanD. In de volgende jaren zullen er nog verschillende varianten op het model VE 301 op de markt komen en in prijsblijven dalen.
Verzet.
orghttp://www.
verzet.
orgPowered by Joomla!Gegenereerd op: 20 January, 2008, 03:45

--------------------------------------------------------------------------------

Page 8

Het type Volksemfänger gelijk- of wisselstroom kostte 76 RM en was enkel in bakeliet verkrijgbaar en die op batterijenslechts 65 rijksmark en was enkel in hout uitgevoerD. De radiotoestellen in die tijd varieerden normaal in prijs tussen de200 à 400 RM.
Tegen het einde van 1933 had het aantal luisteraars de 24 miljoen bereikt, gerekend aan vier per gezin.
Maar er waren23 miljoen gezinnen en de radioproductie kon de vraag niet bijhouden.
Daarom werd het gemeenschappelijk luisterenaanbevolen.
'Collectief' luisteren werd een typische trek van het openbare leven in nazi-DuitslanD. Vele uitzendingenvonden plaats tijdens de werkuren en dan moest op de fabrieken en kantoren het werk gestaakt worden, zodat degehele arbeidersmassa van het land kon bereikt worden.
Uiteraard gingen op die manier ontelbare arbeidsuren verloren, want de radiotoespraken van Adolf Hitler, Goebbels enhun handlangers namen maar zelden minder dan twee, dikwijls zelfs drie uur in beslag.
Klaarblijkelijk achtte Goebbels deinseminatie van de nazidoctrine belangrijker dan de productie van de arbeiders, en dat zeker in de beginjaren na demachtsovername.
Alle restaurants en café's moesten radio-installaties hebben.
In de straten werden overal luidsprekerzuilen geplaatst.
Op die manier verkreeg het Derde Rijk het dichtste luisternet van de werelD. Er bestonden ook zgn 'radiowachters' wienstaak het was om de in hun blok wonende gezinnen aan te sporen tot het luisteren naar het door de partij voorgeschrevenprogramma's.
Het duurde dan ook niet lang of de Volksemfänger kreeg in de volksmond de bijnaam mee: de 'Goebbels-Schnauze' (demond van Goebbels) genoemD.Ieder zijn auto: de KdF-WagenOm de grote werkloosheid op te lossen -naast de reeds vroeg heropgestarte oorlogseconomie- kwam Hitler tijdens zijneerste speech als Rijkskanselier, op de Berlijnse Auto show in 1933, met grootse plannen af.
Hitler was niet de uitvindervan de autobahn want in Berlijn was er al in 1921 al één aangelegD. Maar hij kondigde wel de uitbreiding van de DuitseAutobahnen aan.
Onder leiding van Fritz Todt moesten die ongeveer 6.
900 kilometers lang worden.
Uiteindelijk zoudaarvan maar de helft verwezenlijkt worden.
Om deze autobahnen goed te benutten moesten er dus meer auto's komen.
Hitler kondigde dan ook aan dat hij eenauto wilde laten bouwen die voor iedereen betaalbaar was.
In 1934 zocht Ferdinand Porsche contact met Hitler.
Dezelaatste stelde een behoorlijk eisenpakket aan de te bouwen auto: de wagen moest minder dan 1.
000 RM kosten, 2volwassenen en 3 kinderen kunnen vervoeren of 3 soldaten met machinegeweer, laag verbruik, betaalbaar,luchtgekoelde, betrouwbare motor, kruissnelheid van 100 km/u.
Ondanks deze eisen beloofde Porsche dat hij in een jaar zou slagen.
Vervolgens zou de RDA (Reichsdienst DeutscheAutomobilfabrikanten) de prototypes dan bouwen.
In oktober 1935 had Porsche in het diepste geheim in zijn privé-garage de eerste auto gebouwD. Deze auto had geen achterruit of bumpers, en achterwaarts scharnierende deuren.
Verzet.
orghttp://www.
verzet.
orgPowered by Joomla!Gegenereerd op: 20 January, 2008, 03:45

--------------------------------------------------------------------------------

Page 9

Toen de RDA de auto zag, begonnen ze te vrezen voor het mogelijke succes ervan, waardoor de verkoop van hun eigenauto's sterk zou kunnen dalen.
Daarom vertraagden zij de bouw van de prototypes zodat Porsche zijn deadline nooit zouhalen.
Hitler kwam hier echter achter en liet de bouw van de prototypes onder staatstoezicht vallen.
De tijd hierna was zeerhectisch voor het Porsche Büro.
Porsche reisde met een aantal anderen naar Amerika om te kijken hoe je het best eenmoderne fabriek op kon zetten.
Ook deed hij hier nog ideëen op zoals het gebruik van de windtunnel.
In de herfst enwinter werden er drie auto's getest.
In de jaren 1935-1938 werden er onder andere bij Mercedes-Benz zo'n 100prototypes gebouwD. Deze werden bij de overheidsinspectie, door soldaten, getest.
De naam van de auto werd voor de autotentoonstelling in Berlijn, in 1938, veranderd in ; ;KDF-Wagen ; ; wat ; ;Kraft DurchFreude ; ; betekent.
In Berlijn kondigde Hitler aan dat na jaren van onderzoek de Volkswagen eindelijk klaar was.
Zijnbijnaam kreeg de KDF doordat de NEW YORK Times de auto bij diens perspresentatie spottend ; ;Kever ; ; noemde.
Sindsdien is hij nooit meer van deze naam afgekomen.
De bouw van de fabriek begon in mei 1938 in Fallersleben zo'n 70 kilometer ten oosten van Hannover.
Om dewerknemers van de fabriek te huisvesten werd er een heel dorp gebouwD. Dit dorp werd ; ;Stadt des KdF-Wagens beiFallersleben ; ; genoemD. De auto was leverbaar in drie verschillende versies: de normale versie, een versie metzonnedak en later kwam daar ook een cabriolet bi J.De productie van de KdF-wagen werd gefinancierd door hun toekomstige eigenaars door kleine voorafbetalingen datwerd opgezet in de vorm van een spaarsysteem.
Door elke week een zegel te kopen van 5 Reichsmark kon je sparenvoor een KDF.
Er werden zelfs blikken fel gekleurde spaarkassen verspreid waardoor de Duitsers wekelijks hun 5Rijksmark bij elkaar konden sparen en hun zegel konden aanschaffen.
Het systeem werd een gigantisch succes: velenspaarden de benodigde 750 Mark om het bestelnummer van 'hun' auto in handen te krijgen.
Ondanks het feit van detoenemende oorlogsdreiging waren er snel 270.
000 aanmeldingen.
Dit was ruim meer dan de totale Duitseautoproductie.
In de eerste helft van 1939 was de jaarproductie van 1940 al uitverkocht.
Toen de oorlog uitbrak was de fabriek nog geeneens afgebouwD. De productie van Kevers werd gestaakt omdat ergrote behoefte was aan militaire voertuigen.
De 337.
000 spaarders die Duitsland toen telde, zouden hun auto nooitkrijgen.
De fabriek ging over tot het bouwen van militaire voertuigen.
Om te beginnen werd er de Kubelwagen gebouwD.Dat was een vierkant ding met een verhoogd onderstel, die ook off road te gebruiken was, een vroege alle terreinen-wagen.
Later kwam daar nog de Schwimmwagen bij, een amfibievoertuig.
Van de Kubelwagens werden er zo'n 50.
000gebouwd en van de Schwimmwagens 15.
000.
Aangezien de officieren comfortabelere auto's wilden dan de gewone Kubelwagens, werd er op het chassis van deKubelwagen de carrosserie van een KdF gezet.
Hier werden er zo'n 630 van gebouwD. Naast deze voertuigen werden erin de fabriek ook vliegtuigen hersteld en V1-bommen gebouwD.Na de oorlog op 25 mei 1946, werd de productie van de KdF-wagen hervat, maar de naam veranderD. De Kever zou demeest verkochte auto aller tijden worden.
{mospagebreak title=Einde van De Trommelaar van het Derde Rijk&heading=Goebbels}Het Einde van 'De Trommelaar van het Derde Rijk'Verzet.
orghttp://www.
verzet.
orgPowered by Joomla!Gegenereerd op: 20 January, 2008, 03:45

--------------------------------------------------------------------------------

Page 10

Naarmate het einde van de oorlog -en tegelijk ook het Einde van het Derde Rijk nadert- houdt Goebbels zich alsGouwleider van Berlijn, meer en meer bezig met de verdediging van de staD. De mensen luisterden hoe langer hoeminder naar zijn beloften over de radio.
Nu en dan vergeleek hij de oorlog dan eens met koorts, dan weer met eenmarathonloop of met wisselvallig weer, om de mensen moed te blijven inspreken en te blijven geloven in deeindoverwinning.
In de laatste weken van de oorlog had Goebbels op 23 april 1945 zijn vrouw en kinderen laten overkomen naar deHitlerbunker in Berlijn.
Op 29 april mocht Goebbels nog even als huwelijksgetuige optreden tussen Hitler en zijn goedgeheime gehouden maîtresse Eva Braun.
Een dag later nam Eva Braun vergif in en schoot Hitler zich een kogel door hethoofD.Het besluit van Goebbels en zijn vrouw Magda lag al lang vast.
Zij zouden samen met de Führer ten onder gaan.
Op 1mei 1945 gaf hij Hitlers arts Ludwig Stumpfegger de opdracht zijn kinderen te doden.
De arts gaf hen allemaal eeninjectie met nembutal.
Enkele ogenblikken later kwamen Goebbels en zijn vrouw de bunker uit in de tuin van deRijkskanselari J. Schwägerman stond hen al op te wachten met het pistool in de hanD. Er klonken twee schoten.
Overeenkomstig de orders van Goebbels overgoot Schwägerman de lijken met benzine en stak hen in branD. Deverkoolde en afzichtelijke lichamen werden later teruggevonden door de Russische soldaten van Maarschalk Zjoekov.
Die namen wat foto's en de lijken werden samen met die van hun kinderen in een massagraf begraven, waarvan nieteens de plaats bekend is.
Albert Speer, de architect van Adolf Hitler in 1979 die tot 1966 gevangen zat in de Spandau-gevangenis, over JosephGoebbels: ; ;Hij was zonder twijfel de intelligentste van dat hele stel.
Hij was een academicus, wat je duidelijk merkte aanzijn vocabulaire en aan zijn manier van praten.
In tegenstelling tot Göring, Himmler en Bormann was hij in staat om tenopzichte van het dagelijkse gebeuren een zekere afstand te bewaren.
Hij was niet egocentrisch, en hij was geen lafaarD.Hij zei tegen Hitler wat hij dacht, ook toen de oorlog volgens hem al voorbij was, en Hitler luisterde altijd naar hem.
Voormij was Goebbels een propagandagenie en ik geloof dat je evengoed kunt zeggen dat hij Hitler gemaakt heeft als Hitlerhem.
Hij was een zeer complexe persoon, volmaakt kouD. Toen het nationaal-socialisme op z'n ergst was -in zijnmaatregelen tegen de joden in Duitsland- was hij de stuwende kracht.
; ;

Hitlers handlangers      Read Antony      Duitse geschiedenis

.

Omschrijving: Antony Read is een bekend historicus die meerdere boeken over de geschiedenis van het Derde Rijk heeft geschreven.
Samen met David Fisher schreef hij onder andere het succesvolle “De val van Berlijn”.
In 2004 werd in Nederland zijn boek “Discipelen van de Duivel” uitgegeven, een boek met als onderwerp Hitler en zijn handlangers.

Toen op 2 augustus 1933 de Duitse president Hindenburg overleed, werd Adolf Hitler de Führer van het Duitse Rijk en verkreeg hij absolute dictatoriale macht.
Aan dit moment ging echter een lange voorgeschiedenis vooraf.
Al vanaf het moment dat Hitler zich in 1919 aansloot bij de Deutsche Arbeiders Partij had hij politieke ambities en na verloop van tijd had hij nog maar één doel voor ogen: de leider van het Duitse volk worden.
Toespraken in bierkelders, vechtpartijen op straat met de communisten en een poging tot een staatsgreep zijn allemaal voorbeelden van zaken die aan te pas kwamen bij Hitler’s reis naar de macht.
Het moge duidelijk zijn dat Hitler dit nooit alleen heeft kunnen doen, de steun en de inzet van vele andere personen maakten het mogelijk dat Hitler en de NSDAP in 1933 de macht konden overnemen in DuitslanD. Onder andere de hoog gedecoreerde oorlogsheld Hermann Göring, de volksmenner Joseph Goebbels en de gewelddadige SA leider Ernst Röhm hebben een enorm belangrijke rol gespeeld bij de opkomst van Hitler en de NSDAP.

Toen Hitler aan de macht kwam, zorgde hij dat hij zijn machtspositie veilig kon stellen.
De leiding van de SA, waaronder Ernst Röhm, konden Hitler’s machtspositie ondermijnen en zij werden tijdens ‘De Nacht van de Lange Messen’ geëlimineerd: de toon van het nieuwe Duitsland was gezet en vanaf dit moment zou het uitschakelen van politieke vijanden door middel van geweld, onderdrukking en moord tot de dagelijkse gang van zaken behoren.
Al snel vanaf het begin van Hitler’s machtperiode, werd ook begonnen aan de onderdrukking van joden en andere minderheden.
Gedurende de eerste jaren van het Nazi bewind werden joden gediscrimineerd en werden zij gaande meer buitengesloten uit het dagelijkse leven.
In de nacht van 9 op 10 november vond de Kristalnacht plaats: synagogen werden in brand gestoken, joodse winkels en bedrijven werden verwoest en vele joden werden mishandeld en naar concentratiekampen gebracht.
Enkele jaren later zou onderdrukking van het joodse volk door discriminatie en gewelddadigheden niet meer voldoende zijn voor de Nazi’s: het joodse volk moest volledig uitgeroeid worden.

Naast de onderdrukking van politieke tegenstanders en de vervolging van minderheden, waren Hitler’s oorlogsplannen ook een enorm belangrijk onderdeel van de politiek van de Nazi’s.
Het verdrag van Versailles had de demilitarisatie van Duitsland na de Eerste Wereldoorlog verboden, maar Hitler begon toch aan de wederopbouw van het nieuwe Duitse leger: de Wehrmacht.
Zonder veel tegenstand van Frankrijk en Engeland kon Hitler op 12 maart 1938 met pressie Oostenrijk annexeren en ook Tsjecho-Slowakije zou zonder veel buitenlandse tegenstand door Duitsland geannexeerd worden.
Toen Duitsland echter op 1 september 1939 Polen binnen viel, konden de Fransen en de Britten de Duitsers niet langer hun gang laten gaan: de Tweede Wereldoorlog was begonnen.

Na de annexatie van Oostenrijk en Tsjecho-Slowakije en de verovering van Polen werden landen als Nederland, België, Denemarken en Frankrijk in snel tempo veroverd: Hitler’s Blitzkrieg had duidelijk succes.
De problemen voor Hitler kwamen pas toen operatie Barbarossa van gang ging op 22 juni 1941.
Deze codenaam stond voor de verovering van Rusland en ging voor de Duitsers zeer voorspoedig van start maar de slag om Stalingrad vormde een keerpunt: na een lange periode van succes en overwinning, waren de Duitsers eindelijk aan de verliezende hanD. Op 6 juni 1944 werd er door de geallieerden een tweede front geopend in de vorm van operatie Overlord: de geallieerde invasie van Normandië.
Vanaf dit moment zou het niet lang meer duren voordat het Derde Rijk ten val kwam.

Niet alleen in de periode voordat hij aan de macht kwam, werd Hitler bijgestaan door vele trouwe volgelingen, ook tijdens zijn bewind waren er meerdere personen die een belangrijke bijdrage leverden aan de oorlogsplannen, de Holocaust en de binnenlandse politiek.
Joachim von Ribbentrop, Wilhelm Keitel en Alfred Jodl stonden Hitler bij in zijn oorlogsplannen, Heinrich Himmler, Reinhard Heydrich en Adolf Eichmann organiseerden de Holocaust en Martin Bormann en Rudolf Hess organiseerden de NSDAP.
Natuurlijk waren Göring en Goebbels als trouwe volgelingen vanaf het prille begin ook nog steeds van de parti J. Göring bekleedde diverse prominente functies, hij was onder andere opperbevelhebber van de Luftwaffe en voorzitter van de Reichstag.
Goebbels was Gauleiter van Berlijn en minister van propagandA. Al deze trouwe volgelingen en andere prominenten worden besproken in “Discipelen van de Duivel”.
Naast uitgebreide informatie over deze personen, wordt in het boek ook de geschiedenis van het Derde Rijk[***} op zeer omvangrijke wijze besproken.

Het boek telt bijna 1000 pagina’s en is overzichtelijk ingedeeld in zes delen.
Op chronologische wijze wordt de geschiedenis van het Derde Rijk in deze delen besproken.
De rode lijn in het verhaal is natuurlijk de invloed die Hitler’s verschillende volgelingen hadden op het verloop van deze geschiedenis.
De titels en de besproken onderwerpen in de hoofdstukken zijn als volgt:

Deel 1: Wortels 1918-1923

In dit deel worden de problemen in Duitsland besproken die ontstonden na de Eerste Wereldoorlog en de vrede van Versailles.
De instabiele politieke situatie in de Weimar Republiek en de vernedering van het Duitse volk de vrede van Versailles maakten het mogelijk dat Hitler aan de macht kon komen.
De strijd tegen de novembercriminelen en de Bierhal-revolutie zijn twee belangrijke onderwerpen in dit eerste deel van het boek.
Ook de levensgeschiedenissen tot 1923 van onder andere Göring en Goebbels komen in dit deel aan boD.

Deel 2: De jaren van strijd 1924-1933

Van 1924 tot 1933 voerden de Nazi’s een felle strijd tegen politieke tegenstanders.
De SA onder leiding van Röhm vocht op straat met communisten en socialisten terwijl Hitler, Goebbels en Göring met felle en opzwepende toespraken het Duitse volk aanmoedigden om te stemmen op de NSDAP.
Het belangrijkste onderwerp in dit deel is de manier waarop Hitler en de NSDAP aan de macht kwamen, daarnaast komen ook andere onderwerpen aan bod zoals bijvoorbeeld de oprichting van de SS.

Deel 3: Macht en revolutie 1933-1936

Het derde deel van dit boek gaat over de eerste jaren van Hitler’s machtsperiode.
Aan bod in dit hoofdstuk komen onder andere de ‘Gleichschaltung’, de ‘Nacht van de lange messen’ en het Vierjarenplan.
Ook worden in dit hoofdstuk weer diverse belangrijke personen besproken, in dit hoofdstuk wordt onder andere Heinrich Himmler geïntroduceerD.

Deel 4: Expansie: het Groot-Duitse Rijk 1937-1939

Deel 4 gaat over de eerste uitbreidingen van het Duitse Rijk.
De Anschluss van Oostenrijk en de crisis om Sudetenland zijn twee belangrijke onderwerpen in dit deel.
Daarnaast wordt in dit deel de Blomberg-Fritsch affaire, de Kristallnacht en de aanval op Polen besproken.
Onder andere minister van buitenlandse zaken von Ribbentrop speelt als oorlogsbeluste minister van buitenlandse zaken een belangrijke rol in dit deel van het boek.

Deel 5: Oorlog Duitsland triomfeert

In dit deel wordt het succes van de Duitse Blitzkrieg besproken.
Fall Gelb en operatie Barbarossa zijn twee belangrijke hoofdstukken uit dit deel.

Deel 6: Oorlog Nederlaag

Deel 6 gaat voornamelijk over het einde van het Derde Rijk, maar ook de Endlösung wordt besproken.
Propagandaminister Goebbels verklaard de totale oorlog en zet elke beschikbare burger in gedurende de laatste strijd en Göring zijn aanzien daalt in snel tempo door het falen van de Duitse Luftwaffe.
Ook de ondergang van de verschillende Nazi-kopstukken wordt in dit hoofdstuk besproken.

In het boek is een lijst van noten, een beknopte biografie en een personenindex opgenomen.
Het is jammer dat er geen index van bepaalde belangrijke begrippen en gebeurtenissen in het boek is opgenomen, het is nu erg moeilijk om in het boek iets terug te vinden.

“Discipelen van de Duivel” is een zeer uitgebreide beschrijving van de geschiedenis van Nazi Duitsland en haar leiders.
Het verhaal is op een zeer duidelijke manier geschreven en Anthony Read vertelt deze geschiedenis met een groot inlevingsvermogen.
In het boek komen de verschillende Nazi persoonlijkheden uitgebreid aan bod en ook de manier waarop zij onderling een concurrentiestrijd uitvochten om in gunst te komen bij hun Führer, komt zeer duidelijk naar voren in dit boek.

Na het lezen van dit boek heb je een zeer duidelijk beeld gekregen van het ontstaan en de ondergang van het Derde Rijk en daarnaast ben je meer te weten gekomen over het leven en de persoonlijkheid van de mensen die leidende posities innamen in Nazi DuitslanD. Het boek is een zeer objectief stuk geschiedenis waarin feiten en fabels duidelijk van elkaar onderscheden worden.
Ik wil het boek absoluut aanraden aan iedereen die interesse heeft in de geschiedenis van Nazi Duitsland en haar leiders.
Ondanks dat de titel doet vermoeden dat het boek slechts gaat over Hitler’s volgelingen, is het een boek dat zeer breed ingaat op de gehele geschiedenis van het Derde Rijk.

Eichmann      Cesarani David      Duitse geschiedenis

David Cesarani pakt Hannah Arendt hard aan

Eichmann uit mythen bevrijd

Ludo Van Den Eynden

David Cesarani schreef een diepgaande biografie over Adolf Eichmann.
Daarin zet hij zich scherp af tegen het eertijds spraakmakende boek van Hannah Arendt, Eichmann in Jerusalem.
De banaliteit van het kwaad, waarvan een nieuwe uitgave verscheen.
Of de confrontatie tussen een historicus en een filosofe als gelegenheidsverslaggeefster.

David Cesarani, hoogleraar joodse geschiedenis en cultuur aan de universiteit van Southampton, boetseert van de oorlogsmisdadiger Adolf Eichmann (1906-1962) een genuanceerd beelD. Het boek kreeg van de uitgever als ondertitel De definitieve biografie.
Dat op grond van de nu bekende feiten andere interpretaties uitgesloten zouden zijn, laten we graag voor zijn rekening.

Hannah Arendt (1906-1975) was van joods-Duitse afkomst.
Ze studeerde filosofie bij Martin Heidegger en Edmund Husserl en maakte haar dissertatie bij Karl Jaspers.
In 1951 publiceerde ze The Origins of Totalitarianism waarin ze het Duitse nationaal-socialisme typeerde als een totalitair systeem, wat mee haar kijk op Eichmann bepaalde.

Ze versloeg zijn proces in Jeruzalem voor het tijdschrift The New Yorker en maakte er daarna een boek over.
Voor haar is Eichmann een gewone man die als een bureaucraat bevelen uitvoerde.
De onthutsende en zelfs komische – ze spreekt zelf over een clown – vaststelling dat zo’n man miljoenen joden liet vervoeren naar de uitroeiingskampen, banaliseert het kwaaD.

Cesarani moet daarvan niet weten.
Arendts analyse was volgens hem beïnvloed door Raul Hilbergs baanbrekende studie The Destruction of the European Jews waarin de auteur de rol van de nazi-ideologie ondergeschikt maakte aan de autonome bureaucratische processen van de staat.

Arendts visie leidde volgens Cesarani ertoe dat twee decennia lang de Endlösung van de joden werd beschouwd als het hoogtepunt van moderne bureaucratie in plaats van als een terugval in barbarisme.

Cesarani is een doorgewinterde historicus en Arendt een rasfilosofe.
Dat zijn twee werelden.
Meer dan veertig jaar zijn er bovendien verlopen sinds het proces dat ze maar voor een klein deel persoonlijk volgde.
Haar typering kan uiteraard niet steunen op zijn feitenmateriaal.

Vooral de ideologische bovenbouw van Arendt vindt Cesarani onwetenschappelijk.
Bij de lectuur van haar boek valt op dat ze het feitelijke verslag snel en essayistisch opentrok naar ingewikkelde juridische kwesties en wijsgerige vragen over schuld en het kwaaD.

Cesarani wil Eichmann bevrijden uit ideologische interpretaties en de demonische typering door het proces, door hem te begrijpen vanuit de keerpunten in zijn leven.
Hij doet dat grondig en genuanceerD. En de mythen sneuvelen.
Zo was Eichmann geen mislukkeling.
De Eichmanns waren vooraanstaande leden van de protestantse gemeenschap in het Oostenrijkse Linz.
Hij was een knappe jongeman, had veel vriendinnen en begon aan een succesvolle carrière als vertegenwoordiger van een oliemaatschappi J. Ook de mythe dat hij uit jodenhaat tot de Schutzstaffel (SS) toetrad, gaat voor de bijl.
Ongetwijfeld behoorde hij tot een rechts milieu en ademde hij het doorsnee antisemitisme in, maar hij werkte voor joden en had tot 1933 joodse sociale contacten.

?

Evenmin kan zijn carrière als lid van de SS of zijn toetreding tot de Sicherheitsdienst (SD) door antisemitisme worden verklaarD. Toen hij in de joodse cel van de SD terechtkwam, kwam hij onder invloed van Eller von Mildenstein die niets moest hebben van het lawaaierige antisemitisme van Joseph Goebbels.

Hij moedigde Eichmann aan zich in het zionisme te verdiepen, waardoor hij intensieve contacten had met joden binnen de zionistische beweging.
Mildenstein was er voorstander van ‘het joodse vraagstuk’ op te lossen door een ordentelijke emigratie naar PalestinA.

Na de Duitse annexatie van Oostenrijk werd hij op het Weense hoofdkwartier van de SD verantwoordelijk voor een dramatische versnelling van de joodse emigratie.
Hij was trots op zijn ‘transportband’, door terreur en bedrog gesmeerd, voor de joodse emigratie.
In feite kwam het plan voor een gecentraliseerde emigratiedienst van Weense joodse leiders die het met succes uitvoerden.

?

Tussen eind 1939 en maart 1941 kreeg Eichmann een leidende rol in de onmenselijke verdrijving van meer dan 500.
000 Polen en joden.
Die ervaring veranderde hem van deskundige in vrijwillige en gedwongen emigratie in een deskundige in massale deportatie.

Eichmann kreeg vervolgens de leiding over het Centraal departement voor joodse emigratie in heel het Rijk en werd zo de spil van etnische zuiveringsoperaties in Polen.
Himmlers plan honderdduizenden Polen en joden te evacueren om ruimte te maken voor etnische Duitsers, bleek onrealistisch.
Waar moesten die Polen en joden naartoe? De SS-elite droomde van Siberië, maar de nazi-invasie stokte in RuslanD.

Recent onderzoek toonde aan dat er tussen juli 1941 en januari 1942 onzekerheid bestond wat er met de joden moest gebeuren.
Dat zaait ook twijfel over Eichmann als pionier van de genocide.

Hij had niets te maken met het bloedbad onder de joden in de Sovjet-Unie.
Wat hij daar had gezien van massa-executies en vergassingen, vervulde hem met afschuw.
Hij was er fysiek en psychisch ook niet tegen opgewassen.

Eichmann toonde zo aan dat hij geen geboren moordenaar was Hij moest nog leren wat het betekende een ‘génocidaire’ te zijn en daar vervolgens voor te kiezen.

?

Arendt schiep evenwel de mythe dat Eichmann bevelen gedachteloos opvolgde.
In de jaren ‘60 werd het Derde Rijk nog gezien als een totalitaire en monolithische staat onder het juk van een dictator met absolute macht.
In de jaren zeventig echter begonnen Duitse historici het te interpreteren als een wirwar van rivaliserende partij- en staatsinstellingen waarover Hitler op een grillige manier de leiding haD.

Eichmann verwees tijdens zijn proces meermaals daarnaar, hoewel dat toen een zwakke verdediging leek.
Hij mag dan alle morele besef hebben verloren, maar dat kan niet worden verklaard door naar enig ‘autoritair systeem’ te verwijzen, stelt de biograaf.

Aan de onzekerheid over het lot van de joden kwam een einde met de Wannsee-conferentie in januari 1942.
Eichmann hielp ze mee voorbereiden en maakte de notulen ervan op.
Hij was opgetogen: ‘de pausen’ van het regime hadden de genocide goedgekeurd en hij kon als Pilatus zijn handen in onschuld wassen.
Bovendien was hij nu zeker van zijn positie.
Toch maakte hij nooit het beleid en zijn bevoegdheid was tot de uitvoering beperkt.
Eichmann zelf zei over zijn aandeel: ‘een radertje is te weinig, maar een veer is te veel.
’

Het meest schokte zijn optreden in Hongarije.
Toen Duitsland dat land in 1944 bezette, woonden daar 750.
000 joden.
437.
000 van hen werden afgevoerd naar Auschwitz-Birkenau.
Eichmann leidde persoonlijk en fanatiek de operatie.
Voor het eerst had hij het bevel over zijn eigen Sonderkommando, een bijzondere eenheid van de SS.

Toch zwakt de biograaf het mythisch gehalte ervan af.
De grote inzet van de Hongaren maakte zijn ‘succes’ mogelijk en Eichmann werd meer dan eens buitenspel gezet omdat andere instanties joodse arbeidskrachten nodig hadden.
Zijn eenheid werd ontbonden en Eichmann bleef duimdraaiend in Boedapest achter.
Himmler voelde de Duitse nederlaag naderen en schakelde over naar de joodse emigratie.
Eichmann begon weer besprekingen met zionisten en stond opnieuw waar hij was begonnen.

Terwijl het Derde Rijk instortte, dook hij onder.
In 1950 kon hij emigreren naar Argentinië, dankzij de medeplichtigheid van de Argentijnse regering onder Juan Peron, het Vaticaan en het nazi-netwerk.
Uiteindelijk werd hij in 1960 door agenten van de Israëlische geheime dienst ontvoerd en naar Israël gebracht.
Hij werd ter dood veroordeeld en opgehangen in 1962.

De grootste misvattingen over Eichmann zijn voortgekomen uit zijn proces, de oorsprong, het verloop en de impact ervan.
Het is een mythe – waarvan de duurzaamheid aan Arendt wordt toegeschreven – dat de Israëlische premier, David Ben-Goerion, de opdracht gaf tot gevangenneming van Eichmann: hij wilde diens proces gebruiken om de wereld te onderrichten over het joodse lijden en de bestaansgrond van Israël.

In feite ontdekte hij die kans pas toen Eichmann in Israël was en internationaal discussie over zijn ontvoering ontstonD. De Israëlische politie en het team van aanklagers moesten nog alles over hem leren.
De Israëli’s ontweken ook gevoelige zaken zoals zijn contacten met de zionisten in de jaren dertig en de onderhandelingen over de Hongaarse joden in 1944, waarbij Ben-Goerion zelf was betrokken.

De openbare aanklager Gideon Hausner wilde een volledig beeld scheppen van de hele nazi-vervolging van de joden, ook al hield een deel daarvan geen verband met de beschuldigde.
Eichmann beschikte wel over een competente Duitse verdediger, Robert Servatius, en hij verdedigde zichzelf deskundig.

Arendts typering van Eichmann als kleurloze bureaucraat steunt alleen op de door haar bijgewoonde beginfase van het proces waarin hij zich opzettelijk rustig hield om geen voedsel te geven aan de aantijgingen dat hij een fanaat was.
Arendt was ook bevooroordeelD. Ze was met een gevoel van afschuw naar Israël gegaan en Ben-Goerion wantrouwde ze als een bijna-totalitair heerser.

Het ontnuchterende besluit van deze indringende biografie luidt dat het niet nodig is abnormaal te zijn om een beoefenaar van de genocide te zijn.

Over Duitsland      Heine Heinrich      Duitse geschiedenis

Op elke pagina van Heine’s Over Duitsland staat wel een zin die ertoe uitnodigt het hele boek te lezen.
Bij geen andere Duitse schrijver vind je zoveel humor en rake typeringen.

Over wie of wat Heinrich Heine ook schrijft, zijn proza sprankelt onafgebroken.
Er is geen tweede Duitse schrijver, Marx misschien uitgezonderd, die zijn politieke bevlogenheid, zijn maatschappijkritiek, zijn felle polemieken zozeer weet te kruiden met humor, spitsvondige metaforen, rake typeringen.

In 1831 keert Heine (1797-1856), murw gemaakt door de treiterijen van de censuur, Duitsland definitief de rug toe.
Hij vestigt zich in Parijs waar hij de kost verdient als correspondent van de Allgemeine Zeitung en van verschillende Franse kranten en tijdschriften.
Vanaf dat moment ziet hij het als zijn levenstaak door publicaties over zowel de Franse als de Duitse cultuur beide volkeren nader tot elkaar te brengen, of, zoals hij het zelf in zijn testament zegt, een ‘entente cordiale tussen Duitsland en Frankrijk’ tot stand te brengen – een onmogelijke opgave, zoals de noodlottige geschiedenis van het laatste kwart van de negentiende en de eerste helft van de twintigste eeuw heeft geleerD.

In het onlangs door Wilfred Oranje en H.
L.
Mulder vaardig en soepel vertaalde Over Duitsland zijn de twee belangrijkste studies van Heine over de Duitse cultuur gebundeld: Zur Geschichte der Religion und Philosophie in Deutschland en Die romantische Schule.
De beide omvangrijke essays dateren uit zijn eerste Parijse jaren.
Hij schreef er afwisselend aan en beschouwde ze als een nauw met elkaar samenhangend tweeluik, en als zodanig wilde hij ze ook gepubliceerd zien, wat overigens bij zijn leven nooit gebeurd is.

Heines Religie en filosofie in Duitsland wordt begrensd door twee giganten van de geest: Luther (‘eeuwig zij de naam van deze dappere man geprezen’) en Hegel (‘de grootste filosoof die Duitsland sinds Leibniz heeft voortgebracht, die met kop en schouders boven Kant en Fichte uitsteekt’).

Maar zijn grote held is SpinozA. Van jongs af was hij gefascineerd door deze grote Joodse denker.
Spinoza leverde met zijn pantheïsme volgens Heine de oplossing voor de tegenstelling lichaam-geest, die in de traditionele religies altijd in het voordeel van de geest beslecht was.
Het essay kan gelezen worden als een groot pleidooi voor eerherstel van het lichaam.
Het is vooral het rooms-katholicisme dat het bij Heine (een tot het protestantisme bekeerde jood) moet ontgelden: juist door de verdoemenis van ‘alle vlees’ zijn ‘zonde en hypocrisie in de wereld gekomen, doordat (…) de onschuldigste zinnelijke vreugden een zonde zijn geworden en, vanwege de onmogelijkheid om geheel en al geest te zijn, de hypocrisie tot ontwikkeling moest komen’.

Hoewel Heine Hegel veel hoger op de filosofische ladder plaatst dan Kant en Fichte, komt de eerste er wat aantal pagina’s betreft bekaaid af.
De laatste twee krijgen veel meer ruimte, waarbij Heine een gelukkige hand heeft in het parallel beschrijven van leven en leer.
Dat levert onsterfelijke typeringen op, zoals deze over Kant: ‘Het is moeilijk de levensgeschiedenis van Kant te beschrijven, want hij had leven noch geschiedenis.
’

In de Romantische school richt Heine zijn pijlen op de zijns inziens ‘ontaarde’ romantische beweging in DuitslanD. En dat ‘ontaarde’ heeft vooral een politieke lading.
Wat hij hekelt aan veel romantici is hun reactionaire opvattingen, waarmee ze zich verzetten tegen de progressieve tendensen die uit de Franse Revolutie zijn voortgevloeiD.

Vooral de gebroeders August en Wilhelm Schlegel moeten het in dit opzicht ontgelden, terwijl bijvoorbeeld Goethe als dichtervorst boven alle kritiek verheven blijft (opvallende afwezigen zijn overigens de werkelijke groten, Kleist en Hölderlin, zoals Theo Kramer in zijn mooie nawoord opmerkt).
Behalve als een niet al te systematische verhandeling over allerlei ‘romantische’ schrijvers, kan de Romantische school gelezen worden als een politiek pamflet, zoals trouwens alle opstellen van Heine een politieke, C.q emancipatorische boodschap bevatten.

Heines onnavolgbare schrijfkunst maakt de soms aanvechtbare, lukrake, nauwelijks onderbouwde redeneringen en oordelen (zoals de bovengenoemde over de Kant, Hegel en Fichte) meer dan goeD. Ze maakt ook de passages over obscure en terecht vergeten schrijvers alleszins verteerbaar.

De verleiding om uit Over Duitsland te citeren is bijna onweerstaanbaar.
Op elke pagina staan zinnen die op zichzelf al voldoende aansporing zijn het hele boek te lezen.
Een willekeurig voorbeeld: ‘… het was een vrolijke, dikke, roodwangige vrouw met een hoge boezem, die er met zijn uitgesneden, gesteven blondes uitzag als een vesting.
Die vesting was echter niet in te nemen, de vrouw was een Gibraltar van deugdzaamheiD.’ Wie deze zin naar meer vindt smaken, weet wat hem te doen staat.

De verhoren      Overy Richard      Duitse geschiedenis

Historicus Richard Overy is werkzaam als hoogleraar contemporaine geschiedenis aan King’s College in Londen.
Hij schreef meerdere boeken over de Tweede Wereldoorlog, waaronder “Ruslands Oorlog”, “Why the Allies won” en “The Penguin atlas of the Third Reich”.
In 2001 werd zijn boek “Interrogations - The Nazi Elite in Allied Hands, 1945” uitgebracht.
Dit gaat over de verhoren die voorafgaand aan het proces van Neurenberg met de gevangen genomen nazi-kopstukken werden gehouden.
Het boek werd in Nederland uitgebracht met als titel: “De verhoren- De nazi-elite ondervraagd”.

Sinds het begin van de Tweede Wereldoorlog was het duidelijk dat het naziregime zich schuldig maakte aan oorlogsmisdaden.
De conventie van Genève werd door hen veelvuldig genegeerD. Toen de geallieerden tegen het eind van de oorlog de concentratiekampen ontdekten, werd pas echt duidelijk zichtbaar welke verschrikkingen plaats hadden gevonden in het Derde Rijk.
De geallieerde leiders waren het erover eens dat de personen die verantwoordelijk waren voor deze misdaden berecht moesten worden.
De Amerikanen, Engelsen, Fransen en Russen hadden echter grote meningsverschillen over de manier waarop dit moest gebeuren.
Zo wilde Winston Churchill, volgens Overy, alle oorlogsmisdadigers vogelvrij verklaren en ze laten executeren, terwijl de overige geallieerde leiders een rechtvaardig proces prefereerden.
Ook de manier waarop een proces uitgevoerd moest worden, was een punt van discussie.
Een groot obstakel was dat de rechtssystemen van de geallieerde landen onderling behoorlijk verschilden.

Overeenstemming was er wel over het voornemen dat niet het gehele Duitse volk moest boeten voor de oorlogsmisdaden.
Dit was na de Eerste Wereldoorlog wel gebeurD. De vernedering die het Duitse volk toen ervoer, was een belangrijke oorzaak voor het aan de macht komen van de nazi’s en het ontstaan van de Tweede Wereldoorlog.
Besloten werd daarom dat het Duitse volk dit keer niet collectief schuldig verklaard mocht worden.
Er zouden processen komen tegen individuele verdachten, waarbij men onderscheid maakte tussen ‘grote’ en ‘kleine’ oorlogsmisdadigers.
De oorlogsmisdadigers zouden veroordeeld worden op basis van internationaal geldende wetten en normen.
De aangeklaagden konden dus geen beroep doen op de wetten van hun eigen lanD.

Het proces van Neurenberg begon op 20 november 1945.
Bijna een jaar later, op 30 september en 1 oktober 1946, werden de oordelen uitgesproken.
Het belangrijkste onderdeel van het internationaal militair tribunaal was het proces tegen de belangrijkste oorlogsmisdadigers, de kopstukken van het nationaalsocialistische bewinD. De aanklachten tegen hen waren: misdaden tegen de vrede, oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheiD.

Voorafgaand aan het proces in Neurenberg werden de leiders van het verslagen nazi-Duitsland verhoorD. Onder hen waren Hermann Göring, Rudolf Hess, Wilhelm Keitel, Joachim von Ribbentrop, Alfred Jodl en Albert Speer.
De verhoren werden afgenomen door hooggeplaatste geallieerde legerofficieren.
Gedurende de verhoren ondervond men verschillende problemen: Rudolf Hess beweerde dat hij zijn geheugen verloren had, de communicatie via tolken verliep moeizaam en de bureaucratische samenwerking tussen de geallieerde landen verliep stroef.
Het grootste fiasco was dat Hermann Göring, de hoofdverdachte, gedurende zijn gevangenschap zelfmoord pleegde.
Ondanks alle problematiek slaagde men erin om een grote hoeveelheid bewijsmateriaal te verzamelen.
Dit was voldoende om meerdere Duitse leiders en organisaties te veroordelen.
Bovendien verschaften de verhoren een grote bron van informatie over de omvang en de organisatie van het nationaalsocialistische bewind, de Duitse aanvalsoorlog en de organisatie van de Holocaust.
Het merendeel van de getuigenissen werd later door historici gebruikt als onderzoeksbron.

In dit boek heeft Richard Overy een omvangrijke selectie van de verhoren letterlijk weergegeven.
Ruim dertig van deze gesprekken zijn opgenomen.
Ze zijn ingedeeld in verschillende thema’s.
Het boek begint met een uitgebreide beschrijving over de totstandkoming van het proces en de manier van verhoren.
Ook de wijze waarop de nazikopstukken gearresteerd en in detentie gehouden werden, wordt beschreven.
De verhoren zijn ingedeeld in thematische hoofdstukken met de volgende titels: “meningen over de Führer”, “Göring in het Derde Rijk”, “Oorlog voeren”, “Volkerenmoord”, “het geval-Hess”, “het geval-Von Papen”, “Albert Speer: een oprechte bekentenis”, “Robert Ley: profiel van een zelfmoordenaar”, “Bevel is bevel: medeplichtigheid en ontkenning” en “de toekomst van Duitsland”.
Het boek is ruim geïllustreerd en wordt afgesloten met een uitgebreide notenlijst, een bronvermelding en een register.

De verhoren geven een zeer duidelijk beeld van de terreur en misdaden van de nazi’s.
De lezer krijgt een beeld van de verschillende karakters van de arrestanten en hun persoonlijke drijfveren.
Wat blijkt is dat zelfverrijking en verregaande ambities redenen zijn geweest om tot hun misdaden te komen, maar vaak is het bevel van meerderen hun enige argument.
Het is zeer interessant om te weten hoe de kopstukken dachten over bepaalde gebeurtenissen en vraagstukken.
Hermann Göring spreekt bijvoorbeeld onder andere over de organisatie en planning van de productie van Duitse vliegtuigen en de effecten van geallieerde luchtaanvallen op de vliegtuigproductie.
Luguber is de uitvoerige wijze waarop Rudolf Höss, de commandant van Auschwitz, vertelt over de manier waarop hij verantwoordelijk is geweest voor de dood van meer dan een miljoen Joden en duizenden Russische krijgsgevangenen.
Een ander interessant verhoor is dat met de minister van bewapening, Albert Speer, die de geallieerden hielp aan enorm veel informatie over de technologie, bewapening en economie van het Derde Rijk.
Geestig is het verhoor met Göring en Hess tegelijkertijd, waarin Hess door zijn geheugenverlies Göring niet zegt te kennen.

Richard Overy heeft een zeer interessante selectie gemaakt uit de verhoren.
Het is boeiend om de geschiedenis van het Derde Rijk te bekijken vanuit de ogen van de belangrijkste daders.
Hun standpunten, ervaringen en feitenkennis beantwoorden veel vragen.
Ook komen we veel te weten over hun motivatie voor hun misdaden en hun ontkenning, verontschuldiging of goedkeuring daarvan.
Het boek is niet alleen interessant voor geïnteresseerden in het proces van Neurenberg, maar ook voor iedereen die geïnteresseerd is in de Holocaust, de oorlogsvoering of de politiek van de nazi’s.
Wanneer je meer wilt weten over de nazileiders die in Neurenberg berecht werden, kun je bijna niet om dit boek heen.
Ook voor de lezer met interesse in internationaal oorlogsrecht bevat het veel nuttige informatie.
“De verhoren” heeft verschillende doelgroepen dus veel te bieden.
Een aanrader voor elke algemeen geïnteresseerde in de Tweede Wereldoorlog is in elk geval.

Hitler, de Duitsers en de holocaust      Ian Kershaw      Duitse geschiedenis

Hitler, de Duitsers en de Holocaust is het indrukwekkende resultaat van jarenlang historisch onderzoek naar nazi-Duitsland door een van de meest vooraanstaande historici.
In dit boek staan de belangrijkste en invloedrijkste aspecten van Kershaws werk over de Holocaust voor het eerst bij elkaar.
Nauwgezet en vanuit verschillende invalshoeken schrijft Kershaw over zijn drie belangrijkste onderzoeksthema's: Hitler en de Endlösung, de opvattingen van de Duitse bevolking en de positie van de Joden in nazi-Duitsland, en de Holocaust in de geschiedschrijving.
Hij sluit af met een deel gewijd aan de uniciteit van het nazisme.

Kershaw is een van de eersten die de sociale geschiedenis van het Duitse Rijk bestudeerd heeft en zijn hele loopbaan besteedde aan onderzoek naar de maatschappelijke oorzaken en gevolgen van de nazipolitiek.
Zijn werk heeft veel licht geworpen op de manier waarop de houding van de Duitse bevolking de nazipolitiek wel of niet heeft vormgegeven.

Dit boek van de Britse historicus Ian Kershaw, vermaard om zijn gezaghebbende tweedelige Hitlerbiografie, is een bundeling van analytische artikelen en voordrachten over Hitler die hij tussen 1982 en 2005 in diverse bundels en tijdschriften publiceerde.
Ditmaal geen hervertelling van de geschiedenis van nazi-Duitsland, maar historiografische bespiegelingen rond thema's waarover historici polemiseerden.
Wat was exact Hitlers rol in de genocide op de joden, en hoe valt het vernietigingsbevel te dateren? Hoe stond de Duitse bevolking tegenover de positie van de joden onder het nazisme? Welke visies hebben historici geuit op de uniciteit van de Holocaust? Kershaws eigen standpunten, in genoemde jaren gerijpt, klinken in deze bundel door.
Onder meer wees hij op het proces van depersonalisatie bij nazi's en op onverschilligheid bij gewone Duitsers t.
A.v.
de joden, en typeerde hij de basishouding van nazi-leiders met de term 'de Fuhrer tegemoet werken'.
De Historikerstreit en het Goldhagendebat ontbreken niet.
Een bundel voor fijnproevers, die nogal wat overlap en doublures moeten dulden.

Het drama van de Tweede Wereldoorlog, in het bijzonder de Holocaust, blijft de gemoederen beroeren.
De onvoorstelbare schaal waarop de Joden en andere groepen mensen, zoals mentaal en fysiek gehandicapten, zigeuners, homoseksuelen, Getuigen van Jehova, communisten en andersdenkenden werden uitgeroeid, gaat immers het begripsvermogen te boven.
Vandaar de voortdurende stroom aan publicaties en onderzoeken over de oorzaken ervan.
Hoe is Hitler aan de macht kunnen komen? Hoe stond de Duitse bevolking tegenover het nazisme? Is het nazisme een unieke vorm van totalitarisme? Waarom werden de Joden zo geviseerd door de nazi’s? Op welk ogenblik heeft Hitler het bevel gegeven tot de uitroeiing van de Joden? Wisten de Duitsers van de vernietigingspolitiek tegenover de Joden? Hoe staan de huidige generatie Duitsers tegenover de Endlösung? Het zijn de meest indringende vragen waarover historici nog steeds debatteren.
Onder hen Ian Kershaw die als hoogleraar hedendaagse geschiedenis zijn hele loopbaan besteedde aan onderzoek naar de oorzaken en maatschappelijke gevolgen van de nazi-politiek.
Hij geldt als een van de meest prominente onderzoekers en schreef een indrukwekkende tweedelige biografie over Hitler onder de titel Hitler, 1889-1936: Hoogmoed en Hitler, 1937-1945: Vergelding.

Zijn nieuw boek Hitler, de Duitsers en de Holocaust is het resultaat van jarenlang onderzoek waarin Kershaw een antwoord probeert te geven op de hiervoor vermelde vragen.
Daarbij demonstreert hij een enorme kennis van de materie, zorgvuldigheid in de selectie van zijn bronnen, en heldere oordelen die hij nooit als absolute waarheden presenteert, maar wel als goed onderbouwde en genuanceerde hypothesen.
Daarmee onderscheidt hij zich van historici en sociologen die omgekeerd tewerk gaan en hun grote gelijk trachten te construeren aan de hand van voorbeelden en argumenten die ze selectief gebruiken zoals Daniel Goldhagen, auteur van het controversiële boek Hitlers gewillige beulen waarin hij de stelling verdedigt dat het hele Duitse volk behept was met een op de fysieke eliminatie van de Joden gericht antisemitisme.
Kershaw toont aan dat Hitler een ander soort dictator was dan bijvoorbeeld Stalin.
Die laatste hield zich bezig met elk aspect van het staatsbestuur, nam over zowat alle belangrijke zaken de eindbeslissing en werkte met schriftelijke bevelen ten aanzien van zijn ondergeschikten.
Dat was niet het geval met Hitler.
Eenmaal aan de macht in 1933, en zeker vanaf de grote diplomatieke en militaire overwinningen, liet de Führer de uitwerking van zijn ‘visionaire’ ideeën over aan anderen.
Er bestaan dan ook heel weinig documenten die door hem ondertekend werden, met uitzondering van zijn toestemming op 1 september 1939 om het moordprogramma op de mentaal en fysiek gehandicapten op te starten.

Hitler wilde Duitsland uitbouwen tot de grootste Europese macht, ‘Lebensraum’ veroveren en minderwaardige volkeren onderwerpen of uitschakelen.
Hoe dat concreet moest gebeuren was niet altijd duidelijk.
Elke Duitser had de plicht om ‘de wil van de Führer tegemoet te treden’.
Goede Duitsers moesten dus niet zomaar apathisch wachten op bevelen, maar ondernamen best actie in de geest van hun leider.
En dat werd ook massaal gedaan, soms uit ideologische overtuiging, maar nog vaker uit opportunisme.
Kershaw heeft het over ‘gewone burgers die rekeningen met hun buren vereffenden door hen bij de Gestapo aan te geven (…); artsen die gretig patiënten uit verpleeginrichtingen voor het “euthanasieprogramma” opgaven ten behoeve van een eugenetisch “gezonder volk”; juristen en rechters die ijverig meewerkten aan het ontmantelen van de rechtszekerheid om de samenleving te ontzuiveren van “criminele elementen” en ongewenste individuen; grote bedrijven die graag mee wilden profiteren van de oorlogsvoorbereidingen en van de oorlog zelf, door buit te bemachtigen en gebruik te maken van buitenlandse dwangarbeiders; technocraten en wetenschappers die zich verdrongen om meer macht en invloed te krijgen door in te haken op de technologische experimenteerzucht en modernisering; enzovoort’.
Aan gewillige ‘helpers’ was er dus blijkbaar geen gebrek.
Het principe om ‘in de wil van de Führer te werken’ had dus een onvoorstelbaar succes.

Kershaw legt hier een menselijk kenmerk bloot, namelijk de wil tot conformisme aan het gezag en de bereidheid om morele waarden opzij te schuiven voor het eigenbelang.
Die houding van de bevolking kwam er niet toevallig.
Natuurlijk bestonden er het eeuwenlange antisemitisme en de wraakgevoelens onder de bevolking na de mislukking van de Eerste Wereldoorlog die door rechtse organisaties werd toegeschreven aan de theorie van de dolkstoot, namelijk de tegenkanting van de Joden die volgens rechts uit waren op de Duitse nederlaag (een theorie die geen stand houdt in de wetenschap dat tal van Duitse Joden hebben meegevochten en onderscheiden werden voor hun heldendom ten bate van Duitsland).
Het was een theorie die snel na de nederlaag in 1918 de ronde deed, maar het was Hitler die haar geloofwaardig maakte en steeds nadrukkelijker ging wijzen op het wereldwijde complot van de Joden tegen het christelijke AvondlanD. Die gedachte vond in de jaren dertig breed weerklank in alle mogelijke kringen van de Duitse samenleving.
De aversie tegenover de Joden culmineerde in de profetie van Hitler op 30 januari 1939 – dus ruim zes maanden voor het begin van de Duitse aanval op Polen – dat een mogelijke wereldoorlog zou leiden tot de vernietiging van het Joodse ras.

Deze uitspraak was cruciaal en zou door Hitler nadien nog meerdere keren gebruikt worden.
En alhoewel er nooit een schriftelijk bewijs is gevonden van een bevel van Hitler om de Joden te vernietigen, kunnen we uit deze uitspraak wel de aansporing detecteren tegenover zijn medestanders, de SS, de Wehrmacht en zelfs alle burgers – die de wil van de Führer tegemoet moesten treden – om zijn doel te bereiken.
Tegelijk was al van bij de machtovername door de nazi’s een onomkeerbaar proces van discriminatie en onderdrukking van de Joden begonnen.
Eerst nog zonder veel succes bij de boycot van de Joodse winkels op 1 april 1933.
Nadien door de uitsluiting van Joden uit tal van openbare ambten en het onderwijs.
Vanaf 15 september 1935 met de rassenwetten van Neurenberg.
En nog harder op 9 november 1938 tijdens de Kristalnacht waarop talloze synagogen en Joodse winkels werden vernield en ongeveer honderd Joden vermoorD. Een dag later werden ongeveer 25.
000 Joden opgepakt en naar concentratiekampen gestuurD. Gelijktijdig werden steeds meer wetten goedgekeurd die de rechten en de bewegingsvrijheid van de Joden aan banden legden, wat leidde tot massale emigratie van de Joden naar het buitenland (waar ze echter niet echt welkom waren).
Maar nog steeds, aldus Kershaw, bestond er geen vast plan wat er met de Joden moest gebeuren.

Na de bezetting van Polen, waarbij al op grote schaal mensen werden geliquideerd, wilden de nazi’s de Joden naar het Oosten deporteren.
Ze speelden zelfs met het krankzinnige idee om alle Joden naar Madagaskar over te brengen.
Zelfs bij de inval in Rusland op 22 juni 1941 leek men nog te denken aan het deporteren van de Joden ergens achter de Oeral.
De kentering kwam er door verschillende elementen die gepaard gingen met de oorlogsvoering.
Enkele weken na de inval in Rusland begonnen Einsatzgruppen achter het front massaal en systematisch Joden te vermoorden.
Men beschouwde ze toen als partizanen die men uit de weg moest ruimen om verzet onmogelijk te maken.
Tegelijk drongen ‘partijfanatici en politiechefs er fel op aan dat de Joden, die als gevaarlijke agitatoren aan het thuisfront werden afgeschilderd, uit de Duitse steden verwijderd zouden worden’, schrijft Kershaw.
Dat leidde op zijn beurt tot bijkomende problemen in Polen waar men niet berekend was op de opvang van honderdduizenden Joden.
Opvallend is het feit dat de nazi’s in september 1941 aan alle partijafdelingen affiches stuurden met de profetie van Hitler over de vernietiging van het Joodse ras.
Voor tal van historici is dat het moment waarop Hitler de finale stap zette naar de Endlösung, maar de auteur heeft er zijn twijfels over, en ziet dit eerder als een vorm van propaganda om de publieke opinie te verharden.
De moordpartijen op de Joden verliepen nog steeds niet volgens een vast plan maar vloeiden voort uit zowel praktische overwegingen als ideologische motieven van plaatselijke hardliners die ‘de wil van de Führer tegemoet werkten’.

Een ander mogelijk moment was de dag na de Japanse aanval op Pearl Harbor op 11 december 1941.
Toen verklaarde Hitler de oorlog aan de Verenigde Staten, waardoor de wereldoorlog een feit werd, en hij zijn profetie over de vernietiging van het Joodse ras opnieuw herhaalde in een toespraak voor de partijleiders.
Later volgde de conferentie in Wannsee waarop de logistieke problemen over de Endlösung besproken werd en op 30 januari 1942 herhaalde Hitler in het Sportpaleis in Berlijn nogmaals zijn huiveringwekkende profetie.
Kershaw besluit dat van één expliciet bevel van Hitler tot de Endlösung geen sprake is.
Dat neemt niet weg ‘dat Hitler bij het totstandkomen van de Endlösung een doorslaggevende en onontbeerlijke rol heeft gespeeld’.
Sterker nog, zonder Hitler lijkt het volgens de auteur ondenkbaar dat het zover zou gekomen zijn.
Het waren uiteindelijk mensen als Heinrich Himmler en Reinhard Heydrich die op hun beurt ondergeschikten als Adolf Eichmann, Rudolf Höss en Josef Bühler opdracht gaven, en die op hun beurt weer hun medewerkers aan het moordprogramma instrueerden.
In private gesprekken werd het ultieme doel waarschijnlijk door de Führer zelf goedgekeurd zoals blijkt uit een memorandum van Himmler van 1942 aan één van zijn ondergeschikten: ‘De bezette oostelijke gebieden worden vrijgemaakt van Joden.
De Führer heeft de uitvoering van dat bijzonder moeilijke bevel op mijn schouders gelegD.’

En hoe stonden de Duitsers tegenover de jodenvervolging? Kershaw baseert zich hiervoor niet alleen op de nazi-rapporten over de stemming onder de burgers, en de publicaties van de Duitse linkse oppositie in het buitenland, maar ook op dagboekaantekeningen en brieven van en naar het front.
Wat voor de Duitsers cruciaal was, was hun materiële toestand Zolang die goed bleef of verbeterde, genoot het regime alle steun, inclusief de maatregelen tegenover de Joden.
Als het minder ging, bleek de nazi-propaganda in staat om het ongenoegen te kanaliseren in afkeer tegenover diezelfde Joden als vermeende veroorzakers van het onheil, zeker tijdens de oorlog.
De Duitsers wisten wat er met de Joden gebeurde.
Zo luisterden miljoenen naar de buitenlandse radiozenders.
Er circuleerden verhalen dat de Joden in het oosten op grote schaal vermoord werden.
Dat de meeste burgers niet reageerden, had volgens Kershaw niet zozeer te maken met haat bij de burgers, wel met ‘dodelijke onverschilligheid’.
Daarbij komt dat de mogelijke tegenkrachten zoals de kerken weinig of niets deden om die onverschilligheid te doorbreken.
Die waren er enkel op uit om hun positie ‘binnen het regime te versterken’.
De auteur haalt wel heel wat individuele priesters aan die de Jodenvervolging veroordeelden, maar zegt dat die des te moediger waren ‘omdat ze geen steun (mochten verwachten) van hogerhand, van hun bisschoppen en meerderen’.

Het resultaat was ‘wegkijken’, ‘passiviteit’, ‘morele onverschilligheid’ en ‘apathie’.
Historici die de houding van de kerken verdedigen, zeggen dat eventuele protesten toch niets hadden uitgehaald, maar Kershaw wijst op de onmiskenbare overwinning van de kerken bij het stopzetten in de zomer van 1941 van het euthanasieprogrammA. ‘Dat gebeurde doordat de Kerken zich achter de publieke ongerustheid schaarden’, aldus de auteur, maar ‘in het geval van de Joden namen de Kerken die houding niet aan’.
Toen in september 1941 de Jodenster werd ingevoerd – een belangrijke stap in de identificatie en later van de deportatie en eliminatie – bestond er volgens SD-rapporten niet alleen algemene bijval onder de bevolking, maar ook de opvatting ‘dat die niet ver genoeg ging en dat naast volle Joden ook Mischlinge (halfjoden) de ster zouden moeten dragen’.
Natuurlijk waren er ook tegenstemmen, maar in het algemeen speelde het trieste lot van de Joden maar een ondergeschikte rol, want, zo schrijft Kershaw, ze hadden ‘andere dingen aan het hoofd’.
En hij besluit dat juist dit ‘zelfbehoud hand in hand (gaat) met morele onverschilligheid en apathische volgzaamheid’ geleid heeft tot de ineenstorting van het collectieve moreel besef’.

Kershaw eindigt met een beschouwing over de krachten die geleid hebben tot zoveel oorlog en politiek geweld in het Europa van de twintigste eeuw.
‘De belangrijkste – en dodelijkste – leer was vermoedelijk het integraal nationalisme, dat in de regel uit was op etnische exclusiviteit.
’ Het nationalisme bleek later ook de motor van het etnisch geweld in de Balkan op het einde van de eeuw, een drama dat bijna niemand had durven te voorspellen na de lessen van de Tweede Wereldoorlog.
Dit boek houdt dan ook een belangrijke waarschuwing in, namelijk het permanente gevaar dat het streven naar een vermeende zuiverheid in cultuur, ras of natie leidt tot geestelijke verarming, morele achteruitgang en gewelddadige barbarij ;

Heydrich      Dederichs Mario R.
      Duitse geschiedenis

Blond, slank, rijzig, blauwe ogen, intelligent en gewetenloos: Reinhard Heydrich was de nationaal-socialist bij uitstek.
Een snelle carrière voerde hem tot in het machtscentrum van het Derde Rijk.
Als hoofd van de Gestapo en van de Sicherheitsdienst van de SS stond hij, tot aan zijn bloedige dood in 1942, bovenaan in de nationaal-socialistische machtshiërarchie.
Hij organiseerde het onderdrukkingsapparaat, schakelde tegenstanders uit en bracht de Endlösung op gang.
Hoe kon die man de belichaming van het kwaad worden?

Mario R.
Dederichs schrijft de biografie van een moordenaar met de vakbekwaamheid van de historicus en de journalist: hij gaat niet alleen op de bronnen af, maar verrichte zelf ook uitvoerig onderzoek, sprak met getuigen en bezocht relevante plekken.
Het resultaat is een even veelzijdige als diepgaande levensbeschrijving: een fascinerende mix van psychogram, biografie en historische reportage.

Heydrich was de hoofdarchitect van de genocide.
Op 31 juli 1941, nauwelijks een maand na de inval in Rusland, krijgt Heydrich het schriftelijke bevel van Hermann Göring om werk te maken van de Eindoplossing (Endlösung) van het jodenprobleem.
In het zog van het snel oprukkende Duitse leger, houden de Einsatzgruppen massale slachtingen onder de joodse bevolking.
Van de vijf miljoen Joden in de voormalige Sovjet-Unie zullen er 2.
100.
000 voornamelijk 'op het veld' (dus niet in de gaskamers of concentratiekampen) worden vermoord: Kamenez-Podolski 23 600 doden, Babi Yar 33 700, Witebsk 16 000, Dnjepropetrowsk 10 000, Odessa 27 000, Dalnik 20 000, Rowno 21 000, Minsk 19 000, Riga 38 000, Wilna 33 500 enz.

Op 27 mei 1942, Heydrich was dan in Praag in functie als Reichsprotektor, werd hij onder vuur genomen door enkele leden van het Tsjechische verzet.
Een week later, 4 juni 1942, overleed hij aan zijn verwondingen.
Als vergelding voor de aanslag op Heydrich werd op 10 juni 1942 het Tsjechische dorpje Lidice volledig met de grond gemaakt.
'In memoriam' werd de massacre op de Joden in Europa omgedoopt tot Operatie ReinharD. De moord op Joden, zigeuners en andere ongewensten van het Derde Rijk die door Heydrich was georganiseerd en op gang getrokken, begon vanaf de zomer van 1942 op volle toeren te draaien.
Eindbalans: 11 miljoen doden waarvan ongeveer zes miljoen Joden en een half miljoen Sinti en Roma (zigeuners).

 

Duitsland, dat de nederlaag in de Eerste Wereldoorlog in november 1918 nooit had verteerd, bereidde vanaf 1933 onder Führer Adolf Hitler een nieuwe aanvalsoorlog voor met als voorspel de Oorlog in Spanje (1936-1939), gevolgd door de inval in Polen, de aanvalsoorlog op het westen op 10 mei 1940 en Operatie Barbarossa op 22 juni 1941.
De Tweede Wereldoorlog zal aan ongeveer 55 miljoen mensen het leven kosten.

Hitler omschreef hem als ; ;de man met het ijzeren hart ; ; en een bekende Amerikaanse racist noemde hem ; ;the Naziest Nazi of them all ; ;.
Reinhard Heydrich, de beruchte leider van de Gestapo en de Sicherheitsdienst en één van de belangrijkste organisatoren van de Holocaust.
Hij was onder meer verantwoordelijk voor de oprichting van de Einsatzgruppen, de moordeskaders die in de Sovjet-Unie verantwoordelijk waren voor het uitroeien van Joden en andere ‘vijanden’ van het Derde Rijk.
Heydrich was ondergeschikt aan SS-leider Heinrich Himmler, maar stond hoger in de nationaal-socialistische machtshiërarchie dan alle andere afdelingsleiders van de SS.

; ;Reinhard Heydrich is zonder Himmler niets, en Heinrich Himmler is met Heydrich alles ; ;, zo oordeelde de Duitse verzetsstrijder Hans Bernd Gisevius over de bijzondere rolverdeling tussen de twee belangrijkste SS’ers.
Naast spil in het onderdrukkingsapparaat was Heydrich tegelijkertijd sportman, vliegenier, musicus, echtgenoot en vader.

Albert Speer      Fest Joachim      Duitse geschiedenis

Onbeantwoorde vragen - Joachim Fest

 

Over Adolf Hitler verschenen reeds boekenkasten vol.
Toch blijft het aantal publicaties over deze weerzinwekkende figuur toenemen.
Wie was Hitler echt? Had hij vrienden? Hoe was hij in de omgang met anderen? En wat waren zijn echte bedoelingen? De journalist en historicus Joachim Fest is een van de meest vooraanstaande kenners van het nazi-regime en de Führer.
De voormalige uitgever van de Frankfurter Allgemeine Zeitung werd wereldberoemd met zijn biografieën over Hitler en Speer en zijn boek Der Untergang waarin hij de laatste dagen van de vroegere dictator tot in detail beschreef.
In zijn boek Speer.
Architect van Hitler had hij het over Speer als een begenadigd architect die in de ban kwam van Hitler die hem behandelde als een van zijn meest naaste vertrouwelingen.
Hij bouwde de Rijkskanselarij, bedacht de pompeuze lichtzuilen voor de partijdagen in Neurenberg en ontwierp het Duitse paviljoen voor de wereldtentoonstelling in Parijs in 1937.
Daardoor werd hij al snel de ‘architect van het Derde Rijk’ genoemD. In overleg met Hitler tekende hij de plannen voor Germania, de nieuwe naam voor Berlijn die de Führer in gedachten had als de Duitsers de oorlog eenmaal gewonnen hadden.
Het moest de nieuwe, glorieuze hoofdstad van Europa worden.
Daarvoor zou een groot deel Berlijn gesloopt worden waarna er een enorme boulevard aangelegd zou worden geflankeerd met gigantische gebouwen ter ere van de nazi partij

Berlijn werd in puin gelegd, maar niet zoals Albert Speer zich had voorgestelD. Zijn carrière liep even tumultueus als die van de Hitler.
Eerst een stijle opgang als architect en bouwheer tijdens de jaren dertig, dan minister op de belangrijke post van Bewapening, en tenslotte als beschuldigde op de Neurenbergse processen, de enige die schuld bekende.
Hij werd veroordeeld tot 20 jaar gevangenisstraf, voornamelijk vanwege het feit dat onder zijn leiding één miljoen dwangarbeiders uit de bezette gebieden tijdens de oorlogsjaren in de wapenindustrie te werk waren gestelD. Hij zat zijn straf uit in de beruchte Spandaugevangenis in Berlijn en kwam in 1966 uiteindelijk vri J. Vanaf dan hield hij zich hoofdzakelijk bezig met zijn mémoires en herinneringen waarover hij jarenlang contact had met Joachim Fest.
Die publiceerde Speers biografie Erinnerungen maar hield nog voldoende materiaal over voor een aanvullend boek onder de titel Onbeantwoorde vragen.
Gesprekken met Albert Speer.
Het is geen restant geworden, maar een hoogst intrigerende tekst waarin het voormalige nazi kopstuk zich nog meer bloot geeft dan in zijn biografie.
Het interessante is immers dat Joachim Fest de twijfels, onzorgvuldigheden en tegenspraken van Speer blootlegt zoals hij die tijdens zijn gesprekken met hem noteerde.

Speer was een atypische nazi.
Quasi partijloos, geciviliseerd en zowat een kunstenaar.
Iemand met bijzondere, wat megalomane ideeën die in de smaak viel van de Führer die zijn passie voor al die gigantische architectonische ontwerpen met hem deelde.
Wat Speer zo aantrok was het besef dat hij met behulp van Hitlers steun zijn plannen en ontwerpen zou kunnen verwerkelijken.
In feite een vorm van opportunisme, maar vanuit de positie van een architect wel bijzonder belangrijk.
Wie krijgt immers de kans om zijn wildste ideeën werkelijkheid te laten worden? In het boek staat een afbeelding van het door Speer ontworpen model van de Grote Hal voor de nieuwe wereldhoofdstad Germania, een gigantisch gebouw dat plaats moest bieden aan 180.
000 bezoekers.
Het centrum zou gevormd worden door een enorme overkoepelde hal met een hoogte van 320 meter, de ‘Soldatenhalle’ of ‘Halle des Volkes’ en daarmee het grootste bouwwerk worden in de toenmalige werelD. Het vertolkt treffend de megalomanie van Speer en Hitler.
Volgens Speer leefden ze in die jaren (dertig) in een roes waarbij ze elke maat voor proporties en dimensies verloren hadden.

Hitler gaf een zekere betekenis aan zijn leven, aldus Speer.
Hij zette zaken in beweging - een schril contrast met de rustige wereld van zijn ouders die voor hem zo weinig betekende.
Het klinkt niet als een schuldbekentenis maar als een koele verantwoording voor zijn levenslust en overmoeD. Heel lang werd hem verweten alleen gedreven te zijn door koele en zakelijke motieven maar Speer bewonderde oprecht de dictator.
Eén keer nam hij zelfs het woord vriendschap in de monD. Een betwistbare stelling en Fest doorziet dat ook.
‘Uit veel van zijn toespraken kon je opmaken dat hij het ook nu als een soort geluk ervoer dat hij deel had uitgemaakt van het enorme raderwerk en tegelijkertijd zoiets als een stroomgenerator was geweest’.
Het is een attitude die veel overlevenden na een indrukwekkende ramp aannemen.
Ze voelen zich als deelachtig aan een historische gebeurtenis, meer nog, ze verbeelden zich dat zonder hun aanwezigheid de loop van de geschiedenis er totaal anders - uiteraard beter - had uitgezien.
Opmerkelijk is wel dat Speer, in tegenstelling tot andere nazi prominenten, tegen de wil van Hitler durfde ingaan.
Zo zou hij zich in 1945 verzet hebben tegen de tactiek van de verschroeide aarde en de vernietiging van de laatste vitale delen van DuitslanD.

Of Speer een ‘goede nazi’ was, is echter hoogst betwistbaar.
Evengoed was hij met andere nazi kopstukken als Himmler, Goebbels en Bormann in een strijd verwikkeld om via hun aanwijsbare loyauteit in de gunst te komen van de Führer.
Toch noteert Fest allerlei kritische standpunten van de grote architect.
Zo zou hij al bij het begin van de Russische veldtocht zijn twijfels uitgesproken hebben of zijn levenswerk, de bouw van Germania, nog mogelijk was.
Daartegenover staat Speers gedrevenheid als nieuwe minister voor Bewakening.
Onder zijn deskundige leiding slaagden de nazi’s erin om tot midden 1944 de wapenproductie op te drijven, een objectief vastgestelde ‘prestatie’ waardoor de oorlog op zijn minst met maanden verlengd werD. Uit bepaalde passages blijkt dat net Speer op het einde nog geloofde in de realisatie van zijn megalomane plannen en dat Hitler op een dag zei: ‘Ach Speer, hou toch op’.
Evenmin kon de gewezen minister van Bewapening een goed antwoord geven op de vraag of hij weet had van de onmenselijke omstandigheden waaronder de dwangarbeiders moesten werken.
Nochtans staat vast dat Speer de concentratiekampen van Dora en Mauthausen had bezocht.
Waarschijnlijk wist hij veel meer, alhoewel hij dat zelf steeds ontkende.
Volgens sommigen gaat het hier om een vorm van ‘morele verdoving’, al gaat het hier eerder om een vorm van ‘selectieve herinnering’.

‘Wat Duitsland zo raadselachtig maakt’, zo schreef de historicus Hugh Trevor-Roper, ‘waren de keurige burgers die destijds in groten getale naar de nazi’s overliepen’.
En daarin zag hij Speer als een toonbeelD. De overgrote meerderheid van die zogenaamde deftige burgers keerde zich na de oorlog weg van het nazi-regime en beweerde ‘Wir haben es nicht gewusst’.
Speer was zo niet.
Op 23 april 1945 bezocht hij nog – op gevaar voor eigen leven – de Hitlerbunker.
Hij bekende toen tegenover zijn overste dat hij het beruchte Nero-bevel om alles te vernietigen naast zich neer had gelegD. Speer vreesde toen voor de kogel, maar die kreeg hij niet.
Hij nam afscheid van de man waarmee hij samen zijn dromen en plannen had gedeelD. Ook nadien – tijdens het proces in Neurenberg – nam hij zijn verantwoordelijkheid op.
Als enige pleitte hij schuldig en betoonde hij spijt over zijn misplaatst geloof in een vreselijk systeem.
Het leverde hem geen felicitaties op.
Voor de enen was hij een verrader, voor de anderen een naïeve of opportunistische horige van Hitler.
In elk geval redde zijn houding zijn leven.
En daarmee kregen wij een inzicht in het nazi systeem en het feit dat totalitaire macht als een zware drug werkt.

De Onbeantwoorde vragen van Joachim Fest leveren meer antwoorden dan de auteur kon vermoeden.
Het demonstreert hoezeer fervente nazi leiders worstelden met cruciale vragen als ethiek en moraal en hoe ze die ondergeschikt maakten aan hun megalomane ideeën.
Speer was in die zin niet beter dan de andere nazi misdadigers.
Zijn enige verdienste is dat hij op zijn proces als enige schuld durfde te bekennen en zo de doodstraf ontweek.
Mijn vermoeden is dat hij die ‘bekentenis’ niet zozeer deed uit menslievendheid of omwille van een knagend slecht geweten maar om zijn eigen hachje te redden.
Daartegenover staat dan weer een wel heel prangende opmerking van de man die mee aan de top van het nazi systeem stond, namelijk ‘hoe geruststellend het toch was dat alle mensen met wie hij tegenwoordig te maken kreeg heel zeker wisten dat ze zelf in die jaren niet zouden hebben gefaald’.
De geschiedenis van het Derde Rijk toont net zo angstaanjagend aan hoe vlot, hoe snel en hoe diepgaand zijn landgenoten moreel faalden.

Hitler en de geschiedenis      Lukacs John      Duitse geschiedenis

Hoofdvraag: Welke omstandigheden en karaktereigenschappen hebben ervoor gezorgd dat Hitler zich heeft kunnen ontwikkelen tot dictator?

Deelvragen:

-Wat voor persoon was Hitler, en wat was zijn achtergrond?

-Wat waren zijn politieke standpunten en propaganda?

-Wat hield zijn Nazi partij?

-Wat was de invloed van de 1e WO geweest op de macht van Hitler?

-Wat was de sociale economische situatie in Duitsland in de tijd van Hitler?

-Wat waren zijn relaties met het buitenland?

Wat voor persoon was Hitler, en wat was zijn achtergrond?

Op 20 april 1889 werd Adolf Hitler geboren als vierde kind in een de herberg Braunau am Inn om half zeven ’s avonds.
Dit stadje ligt in Oostenrijk, vlakbij DuitslanD. Alois Hitler, de vader van Adolf, werkte bij de douane.
Hitler was in zijn jeugd een doorsnee jongetje, dat werd gekoesterd door zijn moeder.
Zijn vader overleed toen Hitler 16 jaar was, waardoor hij slecht ging presteren op school, en er uiteindelijk afgetrapt werD. Daarna wilde Hitler kunstschilder worden, wat niet kon, omdat je voor die opleiding minimaal 18 moest zijn.
Hij moest dus nog 2 jaren wachten.

Na deze 2 jaren was hij in Wenen aangekomen, om zijn gewenste opleiding te kunnen genieten.
Maar, de kunstacademie vond zijn werk niet goed genoeg, waardoor hij niet toegelaten werD. Hitler bleef in Wenen wonen, huurde een kamer met een vriend en bleef tekenen.
Kort daarop overleed zijn moeder, en ontving een kleine erfenis.
Dit gebruikte hij onder andere om het jaar door te komen, samen met het verkopen van zijn tekeningen.
Na dit jaar probeerde Hitler opnieuw aangenomen te worden op de kunstacademie, maar dat was tevergeefs.
Het geld raakte op, en hij kon zijn kamer niet meer betalen.
Hierdoor was hij genoodzaakt om 4 jaar lang in grote armoede te leven, te bedelen en om geregeld in de buitenlucht te overnachten.
Aan werk kon hij niet gemakkelijk komen aangezien hij geen diploma’s haD.

Rijke burgers behandelden hem als grof vuil, en moesten niets van hem hebben.
Dit was één van de redenen dat hij een hekel had aan rijke mensen, en dan voornamelijk aan rijke Joden.
Deze bevolkingsgroep had namelijk over het algemeen een goede baan, als advocaat, handelaar, juwelier etC.

Toen in 1914 de Eerste Wereldoorlog uitbrak, vocht Hitler vrijwillig mee met het Duitse volk, het volk naar zijn hart.
Hij kreeg 2 medailles in die oorlog voor zijn dapperheiD. In 1918, toen Duitsland de oorlog verloren had, bleef Hitler in het Duitse leger.

De Duitse officieren hadden door dat Hitler erg goed kon spreken, en boden hem de taak aan om les te geven aan nieuwe soldaten.
Hitler werd daar erg gewaardeerD.

Na de oorlog moest Duitsland de schade aan veel landen terugbetalen.
Vooral aan Frankrijk.
In het verdrag van Versailles stond dat Duitsland 132 miljard moest terugbetalen.
Dit is de reden dat de Duitsers, waaronder Hitler, wraakgevoelens koesterde tegen de landen die dit verdrag ondersteunden.

Later werd Hitler lid van de DAP (Deutsche Arbeiterpartei), een kleine partij van slechts 50 leden.
Later werd dit de NSDAP (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei).
Bij de tijd dat Hitler 2 jaar later leider werd, bestond de partij maar liefst uit 65.
000 leden.
Hitler was al bijna bij iedereen bekend, samen met het symbool van de partij, het hakenkruis.
Maar eigenlijk hield Hitler niet van al die aandacht en de deftigheid daaromheen.

Hieronder is een tabel weergeven met daarin het aantal leden dat de NSDAP (eerder DAP) had in de belangrijkste perioden.
Sinds mei 1933 is de grootte van de partij heel erg hard gegroeiD. Toen de partij de verkiezingen won, werd Hitler bondskanselier, ofwel premier.

Eind 1925 27.
000

September 1930 130.
000

Januari 1933 850.
000

Mei 1933 2.
500.
000

1939 5.
300.
000

1942 7.
100.
000

1945 8.
500.
000

Hitler zat niet stil.
In 1923 maakte hij samen met anderen in het geheim een plan om de regering in Berlijn af te zetten, om op die manier in opstand te komen.
Met duizenden aanhanger ging hij naar Berlijn om dit plan te realiseren, maar het ging niet zoals geplanD. Er werden schoten gelost, waarbij er 19 mensen dood gingen.
De aanhangers renden in paniek weg.
Later werd Hitler gearresteerd voor zijn daden, en werd veroordeeld tot 5 jaar gevangenisstraf, voorwaardelijk.
Hiervan hoefde hij maar een aantal maanden uit te zitten (bijna een jaar).

In de gevangenis schreef Hitler het nu beruchte en in veel landen verboden boek, genaamd Mein Kampf (Mijn Strijd).
Hierin maakte Hitler duidelijk wat zijn politieke standpunten waren, en hoe hij over bepaalde dingen dacht.
Dit schreef hij in het perspectief van een bondskanselier, dus over zijn eigen (toen nog niet bekende) toekomst.
Deze standpunten waren veelal erg extreem, waarvan er twee het meeste gevaarlijk zouden zijn.

-Dictatuur: Hitler vond, dat Duitsland maar op één manier weer aan de macht kon komen, en dat is onder leiding van één persoon, een zogenaamde führer.
Hiervoor had hij natuurlijk zichzelf in gedachten.
Deze persoon moest alom gerespecteerd, en geaccepteerd worden, iedereen moet het met hem eens zijn.
Wanneer dit niet het geval zou zijn, zouden de desbetreffende personen worden opgepakt of geëxecuteerD. Ook mocht er maar op één partij worden gestemd, namelijk de NSDAP.

-Ongelijkheid: Niet alle rassen zijn van gelijke waarde, meende Hitler.
Het zwarte ras doet ver onder het blanke ras.
Het beste ras was dat van de Germanen.
Dit waren Duitsers, maar o.
A. ook Nederlanders (mensen van het Germaanse ras zijn te herkennen aan blond haar, blauwe ogen en een fors postuur).
Joden behoorden tot het slechtste ras.
Deze mensen zijn de oorzaak van al het kwaad in Duitsland, en de rest van de wereld, vond Hitler.
Ook schreef hij, dat alle Joden zouden moeten worden uitgeroeiD.

Na zijn vrijlating werd Hitler weer tot hoofd van de NSDAP gekroonD.

Hitler beloofde de mensen een oplossing te geven voor alle ellende, armoede en werkloosheid in DuitslanD. Hij zorgde voor allerlei grote projecten.
Hiernaast geeft hij de eerste aanzet tot het aanleggen van veel Duitse wegen.
Op deze manier konden veel werklozen weer aan de slag gaan, met een schop in de hanD. Er kwamen veel fabrieken die oorlogsspullen maakten, zoals tankers, vliegtuigen, bommen en andere wapens.
Het geld om de mensen te betalen, leende hij voornamelijk in het buitenlanD. Op deze slimme manier wist hij wapens te maken van het geld van zijn toekomstige vijanden, en zorgde hij ervoor dat Duitsland nu een flinke wapenvoorsprong haD. Toen de Tweede Wereldoorlog begon in september 1939 hadden de Duitsers het beste leger van de werelD.

De wereldoorlog die Hitler op zijn agenda had staan, vereiste veel soldaten.
Dit was volgens hem het beste op te lossen, door de jeugd van Duitsland als vroeg voor te bereiden op het leven van een Duitse soldaat, die zonder na te denken de bevelen van de leider opvolgt.
Deze ‘eenheid’ is beter bekend als de HitlerjügenD.

Duitse vrouwen moesten volgens Hilter zorgen voor veel kinderen.
Dit had natuurlijk als rede, dat hij deze kinderen kon opleiden tot soldaat, en op die manier zijn leger kon uitbreiden.
Gezinnen met veel kinderen kregen meer geld van de regering, dus veel vrouwen namen veel kinderen.
In 1935 maakte Hitler een wet, die er voor zorgde, dat Duitse vrouwen alleen maar met echte Duitse mannen mochten trouwen.
; ;Het Germaanse ras moet zuiver blijven ; ;, zei Hitler.
; ;Er mogen geen kwade joodse invloeden zich mengen met het Arische (germaanse) ras.
;

Hitler liet zichzelf vaak fotograferen met kinderen, en deze foto’s werden dan groot in de kranten gezet.
Dit zorgde ervoor dat iedereen dacht dat hij een lieve en zorgzame man was.
Veel Duitse vrouwen vonden hem dan ook een ideale man.
Maar ondertussen hield Hitler totaal niet van kinderen, om over vrouwen maar niet te spreken.
Relaties met vrouwen liepen vaak erg moeizaam, tot ze aan eind kwamen.
Wel hield Hitler erg veel van zijn nichtje, welke later zelfmoord pleegde.

Erg sociaal was hij dus niet, het liefst zat hij alleen, zonder gezelschap.
Toch kreeg hij laten een relatie met ene Eva Braun.
Toen de oorlog uitbrak, zat hij vaak in zijn huis op de Obersaltzberg.
Dit was zijn meest betrouwbare plek, en kon hier ook tijdens de oorlog belangrijke mensen ontvangen.

Ook gebruikte Hitler de bioscoop om zijn volk te beïnvloeden.
Zo was er een film “De Eewige Jood”.
Hierin werden Joden als beesten en criminelen neergezet.
In die tijd, was de film iets nieuws, het bestond nog niet zo lang.
Bijna alle mensen geloofden alles wat ze in de bioscoop zagen.
Ook de geschiedenis werd herschreven.
De Duitsers waren plotseling niet de schuldigen van de Eerste Wereldoorlog, maar Frankrijk.

Hitler wist in 1943 al dat zijn oorlog niet gewonnen kon worden.
In plaats van zichzelf en het volk over te geven, liet hij nog meer Duitsers de oorlog ingaan.
Op deze manier vermoordde hij dus eigenlijk zijn eigen volk.
Ooit heeft Hitler gezegd: ; ;Een Duitse soldaat moet zich nooit levend overgeven.
; Wegens wapen tekort liet hij vrouwen en kinderen in wapenfabrieken werken.
Ook stuurde hij kinderen de oorlog in.

In 1945 was het Russische leger (ook wel bekend als het Rode Leger) al Berlijn binnengevallen.
Er werd hevig gevochten.
Veel Duitse steden werden gebombardeerd door de Geallieerden.
Maar in plaats van zich over te geven, verstopte Hitler zich in een bunker onder het Rijksdaggebouw, waarvan uit heel Duitsland werd bestuurD.

Propaganda

In 1933 werd het Ministerie van Volksvoorlichting en Propaganda (voor het gemak MVP) in Duitsland opgericht.
Deze opereerde onder het gezag van de heer Goebbels.
Dit ministerie was de reden dat er vrijwel geen persvrijheid meer bestond in Duitsland, aangezien het zich bemoeide met alle bestaande media; radio, kunst, film, literatuur en de pers.
Zo mochten bijvoorbeeld alleen kunstenaars die goedgekeurd waren door de Duitse overheid hun werk nog blijven doen.
Alle Joodse boeken, kunst en muziek werd verbranD.

Het Duitse volk werd overspoeld met de propaganda die het MPV op hen losliet.
Toch was dit een erg invloedrijke aanpak.
Goebbels had alle media in zijn macht, ze zeiden precies wat hij wilde dat ze zeiden.
Al Hitlers toespraken, zoals het herstellen van Groot Duitsland, de negatieve kante van de democratie en de minderwaardigheid van Joden werden vele malen herhaald op de nationale radio.
Posters en films ontbraken ook niet aan de propaganda machine die Goebbels had draaien om het antisemitisme (anti-joods) en het Nazisme (racistische, imperialistische en nationalistische ideologie) te verspreiden.

Ook scholen ontsnapten niet aan de aandacht van de Nazi’s.
Verscheidene vakken waren doordrenkt van het Nationaal socialisme.
Voor de oudere jeugd was er de `Hitlerjügend´ voor de jongens en de `Bund Deutschen Mädel´ voor de meisjes.
Deze twee ‘verenigingen’ waren er om de oudere jeugd voor te bereiden op hun taak als volwassene in het Derde Rijk (Dit was een andere benaming voor Nazi-Duitsland, en voor het hele 'Groot-Germaanse rijk', met alle aangesloten en veroverde gebieden.
Hitler verbood deze naam toen hij meer politiek tegenstanders kreeg.
Deze hadden het namelijk in het geheim al over een Vierde Rijk, zonder Hitler en zijn nazi’s.
Volgens alle reclame en andere propagande had het Derde Rijk meer dan duizend jaren bestaan.
Het bleef bij twaalf jaar, van 1933 tot 1945).

Goebbels had een goede tactiek wat betreft het Duitse volk achter zich te krijgen.
Door het volk veel te bezoeken, toespraken te houden en conflicten openbaar te verklaren wist hij het vertrouwen van hen te winnen.

Bij fascistische partijen stond een aantal dingen centraal.
Een land heeft één sterke leider nodig.
Democratie was een slechte ontwikkeling, aangezien deze in de weg stond van een sterke en eensgezinde natie.
De staat ging voor het belang van het individu.
De NSDAP was hier geen uitzondering op, toch onderscheed de partij zich van andere fascistisch getinte partijen; ze waren extreem racistisch.
De zogenaamde rassenleer stond namelijk centraal bij de partij, wat in hield dat mensen in rassen in te delen waren, en dat er klasse verschillen waren.
Het superieure en inferieure ras.

Bovenaan deze rassenlijst stond ‘vanzelfsprekend’ het Arische ras (Übermensch), en onderaan bungelden de Joden(Untermensch).
De Jood was volgens de Duitser gemakkelijk te herkennen aan de kromme neus, en het gierig en misdadig zijn.
Het bleef echter niet bij de haat tegen de Joden.
Invaliden, negers en zigeuners werden ook niet op prijs gestelD. Een eventuele kruising tussen rassen werd uiterste verboden, omdat dit zou leiden tot een rasverzwakking; het Arische ras moest zuiver blijven.

De totalitaire staat was een ander belangrijk punt waarin ze moesten geloven.
Hierin was het noodzakelijk dat een burger de rest van het volk moest dienen.
De leider werd ook als heel belangrijk gezien, hij was een soort idool.
Er is een eenpartijstelsel, en om te laten zien hoe eensgezind de bevolking is worden er nog wel verkiezingen gehouden.

Nationalisme is een ander punt wat de fascisten aan de totalitaire staat toevoegde.
Het eigen land en eigen volk gingen voor alles.
Ze hadden het niet zo op het liberalisme en dit kwam omdat daarbij de nadruk te veel op de rechten van het individu werd gelegd en hierdoor werd de macht van de staat en het volk als collectief verzwakt.

De parlementaire democratie was volgens hen ook geen optie, want daar werd te veel gepraat en te weinig gedaan.

Op socialisten en communisten hadden ze het ook niet zo want die legden de nadruk te veel op gelijkheid binnen het land en buiten het lanD.

Verder zijn er nog twee belangrijke punten in de Nazi-propagandA. Namelijk het hoog in acht nemen van het thuisfront; Een vrouw met kinderen werd neergezet als de belangrijkste staatsburger.
Op die manier dachten alle vrouwen dat dat het streven moest zijn, waardoor er meer minisoldaten werden gekweekt.
Ook de arbeiders werden geprezen.
De boeren zorgden namelijk voor het eten, en de arbeiders voor de werking van de economie.

De laatste ligt er voor de hanD. Duitsland was altijd aan de winnende hand, als je de propaganda mocht geloven.
Dit creëerde een beeld van een onoverwinnelijk Duitsland, waardoor de mensen zich veilig voelden, tevreden bleven en meer vaderlandliefde kregen.

Dat Hitler een intelligente man was, mag wel duidelijk zijn.
Hij wist precies wat hij moest doen om zijn volk achter zich te krijgen, en hoe hij dit zo moest houden.
Het belangrijkste doel van de binnenlandse propaganda (wat uitging van het parlement) was zorgen voor handhaving van het systeem, aanvaarding van gezag en het deelnemen in acties, zoals het in oorlog gaan.
Dit alles werd gedaan door de mensen het idee te geven dat ze de oorlog aan het winnen waren en het gevoel te geven dat ze belangrijk waren.
Zo werden bijvoorbeeld belangrijke zaken onder de aandacht van het publiek gebracht.
Het was niet zo dat die mensen echt besluiten namen of dat er naar hen geluisterd werd bij de politieke partijen, maar op deze manier kreeg het volk de illusie een belangrijk deel uit te maken van de opbouw van het Derde Rijk.

Door in te spelen op de problemen van mensen, of waar mensen op dat moment mee zaten(zoals wraakgevoelens voor het verdrag van Versailles, haat tegen volksvijanden en angst voor armoede) kon Hitler het volk voor zich winnen.

Een ander doel was de mensen een zondebok te geven, zoals de Joden, waardoor de Duitsers gerechtvaardigd waren met de Joden te doen wat ze wilden.
Als een Jood bijvoorbeeld iemand vermoordde, werd dit nadrukkelijk in de kranten gezet, en zo kreeg de Duitse propaganda extra kracht.

De politieke propaganda wilde ook de bezette landen bij Duitsland voegen zodat het Derde Rijk zou ontstaan.
De bezette landen moesten hiervoor overtuigd worden van de perfectheid van Duitsland en zijn volk, en de inferioriteit van de andere landen.

Dit gebeurde zoals bekend in NederlanD. Nuchtere Nederlanders zouden de leugens van de Duitser niet gauw geloven, wat Hitler goed doorhaD. Hij ging samenwerken met de NSB, om zo het vertrouwen van de Nederlanders te winnen.
Nederlanders moesten de Duitse taal gaan leren, en lazen niks anders in de kranten dan de successen van Duitsland (echter er was een uitzondering, De (illegale) Trouw, zie bijlagen)

De Rijkspartijdagen van de NSDAP waren niets meer dan enorme propagandaverspreidingen die door 100.
000’en werd bezocht.
Elk jaar werd een dergelijk bijeenkomst gehouden in Nürnberg, tot het jaar 1938.
Het doel was het verheerlijken van de führer, Hitler, die op zijn plaatst beruchte toespraken hielD. Hitler werd daar min of meer aanbeden, en gezien als goD. Er werd voor hem gemarcheerd door verschillende groepen, films werden er tentoongesteld waar hij beschreven wordt als held en je het kan zo gek niet bedenken wat nog meer.
De bekende slogan “Ein Volk, ein Reich, ein Führer” werd er daar helemaal ingestampt.
Niet wat je noemt een normale partijdag, waar je eerder discussie verwacht in plaatst van indoctrinatie.

Wat hield zijn Nazi-partij in?

De NSDAP werd opgericht door Anton Drexler, toen nog onder de naam DAP (Deutsche Arbeiterpartei).
Het streven van de partij was voornamelijk het hoog houden van de “dolkstoot legende”.
Deze legende moest het Duitse volk doen geloven dat het Duitse leger in de WO I niet is verslagen door krachten van buitenaf, maar van binnenuit.
Oftewel, door het verraad van Marxisten en Joden in het eigen land en alle mensen die voor een republiek waren.

Hitler moest in die tijd, 12 september 1919, onderzoeken hoe de extreem rechtse organisaties in Duitsland functioneerde.
Onderzoek dat later zou leiden tot een aanmelding van Hitler bij de DAP.

De DAP stelde in het begin vrij weinig voor.
De partij organiseerde amateuristische bijeenkomsten waar niet veel werd bereikt.
Toch, op 24 februari 1920, boekte de partij vooruitgang.
Zo was Hitler een grote aanwinst gebleken, omdat hij de bijeenkomsten boeiend wist te maken voor het volk, en veel mensen achter zich wist te krijgen.
De DAP werd omgetoverd tot de Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei.

Hitler deed het erg goed, en wist zichzelf als eerste klas propagandist neer te zetten.
Dit zorgde ervoor dat de NSDAP een steeds grotere aanhang kreeg.
Dit was echter niet het enige; ook de politieke standpunten van de partij sprak een groot deel van de Duitse bevolking aan.
De punten werden in 1921 verwerkt, en nooit meer aangepast.
Hier volgen de meest belangrijke:

• Herziening van het Verdrag van Versailles (alle voor Duitsland opgelegde beperkingen ontkrachten)

• Vernietiging van de Weimardemocratie

• Anti Bolsjewisme

• Militarisme (Zorgen voor een groot Duits leger, zodat het zich kon verdedigen)

• Antisemitisme (Voornamelijk Joden)

• Revanchisme (Wraak op de oude vijanden van Duitsland)

Hitler had al vrij snel door hoe hij en zijn partij groot konden worden in de politiek, namelijk door goed organiseren.
Hitler had al snel een aantal goede connecties, vertrouwelingen, om zich heen die veel voor hem deden.
Zo was er Joseph Goebbels die de meeste propaganda voor de partij verzorgde, Alfred Rosenberg, Julius Streicher en Hermann Göring.

De NSDAP kon met deze mensen al heel wat invloed uitoefenen op het volk.
Maar Hitler wilde meer.
Zo kreeg hij door sponsering de Duitse krant Völkischer Beobachter in zijn macht.
Hij zorgde zelf voor handhaving van de orde door paramilitairen in te zetten, de SA. Voor de rest richtte de NSDAP voor alle belangrijke onderdelen van de samenleving een organisatie op.
Hiermee zorgde de partij ervoor dat als iemand iets wilde ondernemen, hij of zij het via de NSDAP moest doen.
Dit zou leiden naar totale controle over Duitsland en het volk.

Maar zover was het nog lang niet.
De partij had rond ’23 slechts 50.
000 leden, wat op de totale Duitse bevolking vrij weinig voorstelde.
Dat jaar was een crisis jaar, en kon als gevolg hebben dat het Duitse leger in kon storten.
Hitler kwam op het idee om samen met de leider van de SA (paramilitairen) Ernst Röhm een reserve leger op te richten voor de Nazi’s.
Dit leger zou laten bekend worden als de SS.

Rond de jaren ’20 was er sprake van enorme inflatie.
Deze werd steeds erger door de zogenaamde oplossingen die men hiervoor dacht te hebben.
Zo werd er in eerste instantie gigantische hoeveelheden geld bij te drukken.
Ook werd er op de biljetten teksten gedrukt met getallen als 1.
000.
000 Mark.
Door de stijging van de inflatie en ontevredenheid van het volk zag de NSDAP dé kans om de macht te grijpen met als kenmerk dat de NSDAP ‘revolutionair’ zou zijn.
Hitler had ook het succes van de Russische revolutie in zijn achterhoofD.

De greep naar macht zou niet zonder bloedvergiet verlopen.
9 november was de datum dat het allemaal zou gebeuren.
Dan zouden er namelijk veel regering leiders aanwezig zijn.
Hitler besloot na een mislukte gijzeling van de leiders een mars in te zetten met veel ontevreden inwoner door München naar het ministerie van oorlog.
Echter, deze mars mislukte ook omdat de stoet werd omgeleid waardoor ze nooit hun doel konden bereiken.
De stoet werd stil gezet bij Feldherrnhalle.

Daar ging iets vreselijks mis.
Er werd door op vandaag de dag nog steeds onbekende oorzaak een schot gelost waardoor een politie agent ter plekke overleeD. De politie opende het vuur op de stoet die 14 NSDAP’ers het leven gekost heeft.

Hitler had hoogverraad gepleegD. Echter, de straf die hij hiervoor kreeg was nauwelijks een straf te noemen; een paar jaar in een luxe gevangenis.
Deze lage straf was voornamelijk te danken aan de talenten die Hitler had om mensen te overtuigen en te boeien.
De tijd dat Hitler in de gevangenis zat gebruikte hij om zijn standpunten weer te geven in zijn boek ‘Mein Kampf’.

Een jaar later kwam Hitler al vrij, en het was tijd voor de wedergeboorte van de NSDAP.
Na 1929 groeide de partij weer snel, met behulp van de economische crisis die toen nog erger heerste.
Wederom met massabijeenkomsten kreeg de partij een enorme achterban, en Hitler kreeg ze min of meer in zijn macht.
Het resultaat was dat de partij de op één na grootse in Duitsland werd na de verkiezingen in 1930.

Echter, de werkloosheid bleef stijgen tot 1932.
Hitler hoopte dan ook in de verkiezingen van datzelfde jaar als winnaar uit de strijd te komen en president te worden.
Het eerste lukte wel, maar de toen huidige president von Hindenburg liet dat niet toe.
Von Hindenburg vertrouwde Hitler niet, maar later was de druk op de president zo groot geworden om Hitler het presidentschap over te dragen, dat dit ook gebeurde.

Hitler had nu al één van zijn doelen bereikt.
Nu verkeerd hij in een positie waar hij veel meer druk kon uitoefenen, en dat deed hij dan ook.
Hij schakelde zijn grootste politieke vijanden uit en intimideerde op die manier de oppositie.
In 1933 was de overwinning in de verkiezingen enorm voor de NSDAP met bijna 45% van alle stemmen.
Het tijdperk van de Nazi dictatuur was aangebroken.

De partij veranderde al snel heel veel dingen in de Duitse samenleving.
Zo kregen de burgers steeds minder vrijheid, en werden ze steeds meer gehersenspoelD. De haat tegen voornamelijk Joden werd er hard ingestampt bij de Duitsers en er werden vele concentratiekampen gebouwD. Op het hoogtepunt zouden dit er ruim 2500 zijn in DuitslanD.

De NSDAP, of eigenlijk alleen Hitler, was nu een rasechte dictator.
Hij wist de mensen zelfs zo ver te krijgen dat de wet die verbood andere politieke partijen op te richten aangenomen werD. Het stemmen was vanaf dat moment (1933) alleen nog maar mogelijk op één partij, de NSDAP, en dan met vóór of tegen de parti J.

Het laatste werd bijna onmogelijk gemaakt door de enorme stroom van propaganda die de bevolking vertelde dat het niet stemmen, of tegen stemmen gelijk stond aan verraaD. Verraad zou, zoals toen bekend, hard worden afgestraft.

Later had de NSDAP vrijwel niets meer te vertellen, en was overbodig geworden.
Hitler was de enige echte leider, iedereen stond onder hem, hij was dictator.

Wat was de invloed van de 1e WO geweest op de macht van Hitler?

Om hier achter te komen, zal ik eerst de oorlog in het kort beschrijven: Duitsland, Bulgarije, Turkijen en Oostenrijk-Hongarije voerden oorlog tegen de geallieerden en vennoten, als Groot-Brittannië, VS, Frankrijk, Japan, Rusland, Italië, België, Servië en GriekenlanD. De directe oorzaak was de moord op Frans Ferdinand, kroonprins van Oostenrijk.
Deze moord vond plaatst in Sarajevo, wat als gevolg had dat Oostenrijk-Hongarije Servië de oorlog verklaarde.
Dit veroorzaakte een kettingreactie; Duitsland kwam in oorlog met Rusland, Frankrijk, België en EngelanD. De oorlog kostte meer dan 10.
000.
000 mensen het leven, waardoor Europa als geheel minder machtig was geworden.

OORLOGSDODEN (1914-1918)

Duitsland 1 774 000

Rusland * 1 700 000

Frankrijk * 1 358 000

Oostenrijk-Hongarije 1 200 000

Britse Rijk (Groot-Brittannië incl.
koloniën) * 908 000

Italië * 650 000

Roemenië * 336 000

Turkije 325 000

Verenigde Staten * 126 000

Bulgarije 88 000

De geallieerde landen zijn van een * voorzien.

Nu was de Verenigde Staten de machtigste natie ter werelD. Later werd er door de geallieerden een verdrag opgesteld, namelijk het Verdrag van Versailles.
Duitsland was gedwongen dit verdrag te ondertekenen, waarin o.
A. stond dat het land de getroffen landen geld moest betalen, geen echt leger meer mocht hebben en al zijn koloniën moest afstaan.
Duitsland werd vernederD.

Hier zijn de belangrijkste punten van het Verdrag van Versailles:

? Duitsland moet Elzas-Lotheringen aan Frankrijk afstaan.

? Duitsland moet de kolenmijnen in het Saargebied aan Frankrijk afstaan.

? Duitsland moet Moresnet, Eupen, Malmédy en St.
Vith aan België afstaan.

? Duitsland moet het grootste deel van West-Pruisen en bijna de gehele provincie Posen aan de nieuwe staat Polen afstaan.

? Duitsland moet alle koloniën afstaan: Togo en Kameroen, de gebieden in Oost- en Zuidwest-Afrika, enkele eilanden in de Stille Oceaan en bezittingen in ChinA.

? Alle Duitse goederen en bezittingen in het buitenland worden verbeurd verklaarD.

? Duitsland moet alle oorlogsmateriaal aan de geallieerden afstaan.

? De algemene dienstplicht in Duitsland wordt afgeschaft en de generale legerstaf wordt opgeheven.

? Duitsland mag geen tanks, vliegtuigen, onderzeeboten, grote oorlogsschepen en gifgas meer hebben.

? Gedurende 15 jaar mag Duitsland geen troepen stationeren op de linker Rijnoever en in een strook van 50 km op de rechter Rijnoever.

? De totale omvang van het Duitse landleger mag niet groter zijn dan 100.
000 man.

? De Duitse marine mag niet meer dan 15.
000 manschappen hebben.

? Duitsland mag niet meer dan 4.
000 officieren hebben.

? Duitsland mag geen deel uitmaken van de te vormen Volkenbond(organisatie van volken tot regeling van geschillen en handhaving van de vrede, opgeheven in 1945)

? Oostenrijk moet Zuid-Tirol aan Italië afstaan.

? Turkije moet alle buitenlandse gewesten afstaan.
Engeland krijgt Irak, Palestina en Trans-Jordanië; Frankrijk krijgt Syrië en Libanon.

? Duitsland moet alle handelsschepen met een laadvermogen boven 1600 Brt aan de geallieerden afstaan, plus de helft van alle handelsschepen van 1000 tot 1600 Brt.
Bovendien moet éénvierde deel van de visserijvloot en tweevijfde deel van de binnenvaartschepen worden afgestaan.

? Duitsland dient verder af te staan grote aantallen machines en bouwmaterialen, treinen en vrachtauto's.

? Duitsland dient jarenlang bepaalde hoeveelheden kolen en chemicaliën, verfstoffen en brandstoffen te leveren.

? Alle Duitse onderzeese telegraafkabels worden verbeurd verklaarD.

? Duitsland dient 20 miljard goudmark te betalen.

(http://www.
geocities.
com/~worldwar1/versail-samen.
html)

Toen Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, Bulgarije en Turkije zich hadden overgegeven in november 1918, waren de burgers van Duitsland woedend op hun leiders voor al de ellende.
De Duitse Keizer Wilhelm 2 vluchtte naar Nederland, want dat bleef neutraal, en koningin Wilhelmina was familie.
Duitsland had niets meer om trots op te zijn, en dat voelde de Duitsers goed aan.
Wraakgevoelens en haat koesterden velen van hen tegenover de leiders, maar ook tegenover de geallieerden.
Dit was voor Hitler een kans om op de gevoelens van de burgers in te spelen.
Het ging namelijk slecht met DuitslanD. Hitler beloofde meer werk, meer reden voor liefde voor het vaderland en de kans om de wraakgevoelens te bevredigen.
Dit had goed gewerkt; Hij zou op die manier vele stemmen krijgen.

Wat was de sociale economische situatie in Duitsland, in de tijd van Hitler?

Zoals hierboven al is vermeld, ging het slecht met DuitslanD. Mensen waren neergeslagen, wanhopig en teleurgesteld, om van woedend maar niet te spreken.

Er waren veel werklozen rond die tijD. Hitler had enorme projecten ontwikkeld waarmee dit maatschappelijke probleem verholpen zou moeten worden.
En dat lukte, samen met de opleving van de wereldhandel, slaagde Hitler erin om het aantal van 6.
000.
000 te verkleinen van een schamele 1.
300.
000.
Dit waren banen als het werken in een wapenfabriek, het aanleggen van wegen etC. Doordat het Nazi-programma, met het oorlog voeren in de planning, kwamen er steeds meer opdrachten voor de wapenindustrie, en de werkomstandigheden van de arbeiders werden aanzienlijk verbeterD. Dit soort successen zorgen dat het NSDAP veel stemmen zou houden.

Hitler vond het van groot belang dat Duitsland economisch zo veel mogelijk onafhankelijk werd van het buitenlanD. Duitsland had nog veel last van zijn wonden die de WOI het land had bezorgD. Hitler was er al heel snel van overtuigd dat Duitsland nieuwe gebieden in Oost-Europa zou moeten veroveren om echte oplossingen voor het voedsel en grondstoffenprobleem te vinden.
Het nu welbekende Derde Rijk was al in de planning.

Wat waren zijn relaties met het buitenland?

Ondanks dat Hitler eigenlijk alleen zijn eigen volk waardeerde, waren bondgenootschappen noodzakelijk om zijn uiteindelijk plan succesvol te maken.
De belangrijkste ‘vrienden van Duitsland’ waren Italië met zijn Mussolini, en Japan.

De president von Hindenbrug gaf Hitler, als rijkskanselier een leider van het NSDAP, het recht om te regeren.
Dit hield in, dat Hitler nieuwe wetten mocht maken, dankzij een wijziging in de grondwet.
Het gevolg hiervan was dat Hitler ongestoord andere politieke partijen kon verbieden, zijn politieke vijanden kon laten aftreden, of zelfs laten vermoorden.
Hierbij begon het begin van het Derde Rijk.

Hitler wilde veel gebieden die om Duitsland heen lagen veroveren, om de droom van het Derde Rijk werkelijkheid te maken.
Dit bracht echter een probleem met zich mee, namelijk het verbreken van het Verdrag van Versailles.
Dit was niet het enige, want bij het overnemen van gebieden maak je ook vijanden.
Vijanden die Duitsland in die tijd niet kon gebruiken.
Hitler moest er dus voor zorgen dat een wereldoorlog (een korte tijd) uitgesteld werD.

Hitler’s eerste doelwit was het industriële Saargebied dat door de Volkenbond werd bestuurD. Dankzij een stemming door het volk sloeg hij erin in 1935 deze staalproducerende zone te overmeesteren zonder daarbij bloed te vergieten.
Daarna, een jaar later, bezette hij het legerloze RijnlanD. Door deze agressieve politiek moest Hitler echter snel steun zoeken in het buitenlanD. In oktober 1936 sloeg hij hierin toen hij met Italië een bondgenootschap sloot.
Hitler wilde nu Oostenrijk, dat door de overwinnaars van WOI was verspreid, bij Duitsland laten horen.
Eerst probeerde hij dit netjes via de politiek te regelen, maar dit mislukte.
Kanselier Schuschnig was het hier niet mee eens, waardoor Hitler genoodzaakt was om van zijn leger gebruik te maken.
Van oorlog was er echter nog steeds geen sprake, aangezien de Duitse troepen met groot enthousiasme werden ontvangen door de Oostenrijkse bevolking.
Hitler was er weer in geslaagd uit te breiden zonder enige krachtige reactie.
De rest van de wereld zag dit liever door de vingers dan er een stampij van te maken, uit vrees voor een nieuwe WO.

Het volgende slachtoffer van Hitler’s razernij was Tsjecho-Slowakije dat door de economische crisis van 1929 bijzonder hard was getroffen.
Tsjecho-Slowakije vond dat dit de schuld van Duitsland was, waardoor de relatie met hun buurland allerminst vredig was te noemen.
Daarom werd er door Duitsland een propagandacampagne gevoerd waarin de Sudeten-Duitsers (een demografische minderheid in Tsjecho-Slowakije) werden afgeschilderd als een door de Tsjechische regering onderdrukt volk.
Toen in de zomer van 1939 de spanningen te hoog op liepen, besloot de Engelse premier Chamberlain in te grijpen, zodat in september 1938 het verdrag van München werd getekenD. Hierbij verkreeg Hitler van Groot-Brittannië, Italië, Frankrijk en Oostenrijk de toelating dit Sudeten-land bij zijn rijk in te lijven op voorwaarde dat Duitsland zou stoppen met zijn veroveringsavontuurtjes.
Een jaar later viel Hitler op 1 september Polen binnen in de mening dat Engeland en Frankrijk toch niet zouden reageren.
Beide landen verklaarden echter die dag nog de oorlog aan het Duitse Rijk.
De Tweede Wereldoorlog was een feit.

Met Italië ging het slecht, als gevolg van de Eerste Wereldoorlog.
Zowel op politiek als op economisch gebied bleef er nog heel wat te wensen over.
De ontevredenheid groeide.
Er braken stakingen en ongeregeldheden uit en communistische arbeiders gingen over tot de bezetting van fabrieken.
De communisten kwamen in botsing met de in 1919 opgerichte fascistische beweging van Benito Mussolini.
In oktober 1922 organiseerden de fascisten een mars op Rome, waarna Mussolini door president Victor Emanuel tot minister-president benoemd werD. Eerst stond Mussolini aan het hoofd van een kabinet, en was er nog sprake van democratie, maar eind 1924 schakelde hij de oppositie uit.
Sinds toen was Italië een dictatuur.

Italië viel in 1935 Ethiopië binnen, wat een jaar later zou resulteren in het uitbreiden van Italië; Ethiopië was veroverd en hoorde vanaf toen bij Italië.

In de Spaanse Burgeroorlog verleende de Italiaanse regering steun aan de opstand van generaal Franco.
In die tijd was een soortgelijke regering aan macht, onder leiding van Hitler.
De relatie tussen Duitsland en Italië was voorheen een beetje gespannen vanwege de Duitse ambitie omtrent Oostenrijk.
Maar de Ethiopische oorlog zou ervoor zorgen dat deze landen een samenwerking gingen sluiten, ook wel bekend als de Staal-pact.

Dat Italië een hevige uitbreidende ambitie had, mocht weer blijken toen het land in 1939 Albanië bezette, en bij het land lieten inlijven.
Deze uitbreidingen van Italië mochten nog 4 jaar duren.
Zelfs met een beetje hulp van Duitsland, werd Italië verslagen.
Op 10 juli 1943 landden de geallieerden, inmiddels versterkt met de Verenigde Staten, in Sicilië.
Dit betekende het einde van Mussolini’s dictatuur.

De Eerste Wereldoorlog had ervoor gezorgd dat de Japanse invloed in China enorm was gegroeiD. Zo had China Japan nodig om zijn grondstoffen kwijt te raken.
Japan had in die tijd namelijk een sterk groeiende industrie.

In 1931 bezetten de Japanners Mantsjoerije, een stad in China, en stelden er een van Japan geheel afhankelijke schijnregering in (China deed vergeefs een beroep op de Volkenbond om hulp).
In 1932 leidde dit tot hevige gevechten in Shanghai.
Later, in 1933, had Japan zich terug getrokken uit de Volkenbond, en bleven China gebruiken voor machtsuitbreiding.
Na een ongeluk ontstond er een echte oorlog tussen de twee Aziatische landen.
Echter, de Chinezen maakten weinig kansen, en werden verslagen.

Japan had in het begin van de Tweede Wereldoorlog vele delen van China in zijn macht, en vielen in ’41 Indo-China binnen, en in datzelfde jaar werd er in de Japanse hoofdstad Tokio het Driemogendheden Pact ondertekend tussen Italië, Duitsland en Japan.
Ondertussen werd Japan geboycot door de Verenigde Staten samen met Groot-Brittannië, Frankrijk, en andere geallieerden op het gebied van oliehandel.
Pogingen om onder deze boycot uit te komen waren tevergeefs, wat later zou leiden tot een oorlog tussen Japan en AmerikA.

Zonder oorlogsverklaring begon Japan in de nacht van 7 op 8 december 1941 de aanval op Pearl-Harbor, AmerikA. Binnen een half jaar had Japan de Westerse machten uit geheel Oost- en Zuid-Oost-Azië verdreven en de belangrijkste strategische steunpunten in de Grote Oceaan bezet.

Maar doordat er een nederlaag was geleden voor het Japanse legen in de Koraalzee, was Japan niet meer in staat om Australië te veroveren.
Later volgde er nog een tegenslag, bij Midway(6 en 7 juni 1942).

Eind 1942 was de superioriteit van de Verenigde Staten op zee herstelD. In de zomer van 1943 gingen de geallieerden tot het offensief over, wat nooit meer zou veranderen.
Japan bleef ondergeschikt, en verloor de strijD.

Welke omstandigheden en karaktereigenschappen hebben ervoor gezorgd dat Hitler zich heeft kunnen ontwikkelen tot dictator?

Eén ding is zeker; Hitler was een groot leider.
Dit was onder andere te danken aan de overtuiging die hij op zijn volk losliet.
Hitler sprak in zijn toespraken uit zijn eigen ervaringen, bijvoorbeeld met Joden, waardoor het overweldigend overkwam.
Dit kwam goed uit, omdat hij hierdoor al snel een grote groep mensen achter zich wist te krijgen.
Het was een vurige en razend intelligente man, en wist precies hoe hij het spel moest spelen om aan de macht te komen.

Het succes van Hitler was ook te danken aan zijn achtergronD. Hij was zelf straatarm geweest (waardoor hij het grootste gedeelte van de bevolking mee raakte, die ook arm was), was een echte doorzetter en had in het Duitse leger gevochten in de Eerste Wereldoorlog.
Hierdoor was het een ideale en vooral geloofwaardige leider te noemen.

Echter, deze ingrediënten zijn niet genoeg om zoveel teweeg te brengen, zoals Hitler had gedaan.
Hitler’s timing was perfect, hij had namelijk erg veel voordeel van de WOI, het verloop en de gevolgen ervan.
Zonder deze oorlog, zou Hitler het nooit zover geschopt hebben.
De economie was na de oorlog erg slecht door o.
A. de schulden die Duitsland eraan had overgehouden.
Het volk was erg gefrustreerd door het verlies dat het had verloren in de WOI.
Het land stelde vrij weinig meer voor, onder andere door het Verdrag van Versailles, waardoor Duitsland vrijwel geen vrijheid meer haD. Doordat Hitler op een meesterlijke wijze op de gedachten van het volk kon inspelen, kon hij de top bereiken.
Het volk werd verblind door de man, die door veel mensen eerder werd gezien als helD. Alle propaganda en ;

De ondergang van het gezond verstand      McDonald Laurence      Economie

Het omvallen van het imperium Lehman Brothers op 15/11 torpedeerde de financiële markt.
De vicepresident van Lehman, Lawrence McDonald, schreef er een bloedstollend boek over.

 De financiële markt in Amerika was als Pompei in de maand augustus 79 n.
C., toen de Vesuvius al rommelend van allerlei interne ontploffingen tot een uitbarsting zou komen die alle omwonenden overviel.
Althans, de meesten.
Binnen de burelen van Lehman Brothers zagen ze de bui al hangen, en werd er paniekvoetbal gespeeld om een kurk in de vulkaan te duwen.

Het begin

Maar dit huiveringwekkende boek gaat niet alleen over die laatste dagen voorafgaande aan de economische crisis.

Lawrence McDonald begint bij het begin, en slaagt erin om de complexe materie die uitmondde in het ontzaglijke crisispandemonium, heel overzichtelijk en lucide te brengen.

Moving money

McDonald neemt de lezer mee in de wereld van de aandelenhandel, beursberen, obligaties, krankzinnige hypotheken.
Alle elementen van de moving moneybusiness die resulteerde in de economische meteorietinslag waarvan de schokgolven over de hele planeet voelbaar waren.

Als het fictie was geweest, had je het boek al na één hoofdstuk terzijde gelegd wegens ongeloofwaardigheiD. Zoveel fouten kunnen mensen niet maken.
Yet, they diD.

De eerste scheuren

McDonald vertelt bijvoorbeeld hoe de Glass Steagall Act van 1933, ontwikkeld na de krach van ’29, onder Clinton ongedaan werd gemaakt.

Voortaan konden beursbengels van investeringsbanken aan de haal met het geld van spaarders op particuliere banken, om maar één gevolg te noemen.
Of neem de maatregel – eveneens ttv de Clinton-regering- die ervoor moest zorgen dat niet-kapitaalkrachtigen ook een hypotheek konden afsluiten.

Doemspook

Het zijn ingrediënten – en ze worden in dit boek allemaal chronologisch opgesomd – waarmee het doemspook zich jarenlang kon voeden om uiteindelijk op 15/11 een verpletterende vuist op Wall Street te laten dreunen.

Met als definitief nekschot de weigering van de overheid om zich als redder in nood op te werpen en Lehman omviel, waarna andere mastodonten als Merryl Lynch, AIG en Goldman Sachs in de gevarenzone belandden.

Lawrence himself

Maar zoals gezegd, McDonald begon bij het begin, en hij heeft in “De ondergang” ook zijn eigen verhaal verwerkt.

Het is het klassieke maar niet minder fascinerende from rags to riches-verhaal, de American Dream, van een doorsnee jongen die zonder exclusieve papieren van Harvard, Yale of MIT op zak, het tot vicepresident van een machtig financieel instituut wist te schoppen.

De cv

Hij maakte de Black Monday mee van 1987.
De Gordon Gekko-gekte van Wall Street, de opkomst en ondergang van internet waarna hij ten slotte een olympische carrière in het hart van de financiële wereld wist te maken.
Maar dan wel een hart met dichtkittende kransslagaders.

Stijl

McDonalds ghostwriter Patrick Robinson heeft geweldig werk geleverd door de enorme berg gegevens van McDonald lucide en glashelder uit te werken tot een meeslepende ‘thriller’, zou je bijna willen zeggen.

Want al is de uitkomst bekend, het verhaal is er niet minder huiveringwekkend om.
Robinson mag dan vet hebben aangezet met termen als financiële kanonnen, hypotheekguerilla, drijfzandmakelaars en granaten in vergaderkamers: gezien de lading van de financiële Apocalyps zijn dergelijke metaforen niet eens overdreven.

Wie maar een beetje op de hoogte is van de ontwikkelingen binnen de financiële wereld kent de naam ‘Lehman Brothers’ en wie iets meer weet weet, ziet de zwaar gelambriseerde gangen en kamers, en de aan de wanden verzameld kunstcollecties voor zich.
Een investment bank die vele grote ondernemingen met financiële middelen in het zadel hielp en hield en die gedurende haar honderdachtenvijftig levensjaren een reputatie van degelijkheid hoog kon houden.
Tot deze, in rangorde, vierde bank van de VS zich door een falend topmanagement liet meeslepen in de zucht naar méér.

In het boek staat de schrijver regelmatig stil bij het besluit van de regering Clinton ( dus niet Bush !!) om de z.
g.
Glass-Steagall Wet buiten werking te stellen.
Deze wet -uitgevaardigd na de grote depressie van 1929- schreef voor dat banken met hun vermogen geen investmentactiviteiten mochten ondernemen; met andere woorden niet gokken met het geld van spaarders.
Het buiten werking stellen van deze wet wordt alom gezien als één van de belangrijkste oorzaken van de huidige financiële crisis.

McDonald -één van de vele vice-presidents van Lehmann- beschrijft de gebeurtenissen, zeg maar, vanuit de dealingroom.
De lezer wordt overspoeld met ‘caps’ en ‘floors’ en alle daarmee samenhangende financiële derivaten.
Voor niet ingewijden zal de geschiedenis niet licht verteerbaar zijn, doch al lezend zal ook de leek wel gefascineerd kunnen raken door al het inzetbare instrumentarium.
Wat dat betreft is het een goed boek: het volgt de handel en wandel van veel betrokkenen en levert zo een beeld op dat toch ook wel respect oproept voor de vindingrijkheid van deze experts; briljante rekenaars en hoog opgeleide bedrijfskundigen.
Dat is de zonzijde; de schaduwen kennen we inmiddels allemaal.
Hebzucht en een een niet te temperen ambitie om de grootste te zijn.
En ook hier weer de intern alom aanwezige angst om te waarschuwen en de vrees om als spelbreker te worden gezien om vervolgens te worden weggehoonD.

De top van de bank was niet in staat adequaat leiding te geven, verschanste zich ‘op de bovenste etage’ en was doof voor signalen.

Mensen die allergisch zijn voor financiële manipulatie vinden in dit boek veel bevestiging van hun (voor)oordeel, terwijl de meer ingewijden de erkenning kunnen vinden van het feit dat het niet de traders en financiële analisten zijn geweest die het faillissement van deze grote bank hebben veroorzaakt.

Per saldo een in- en in triest verslag bij een tragisch einde.

De kracht van wit      Van Dyck Fons      Economie

De wereld beleeft de diepste financiële en economische crisis in meer dan tachtig jaar.
De oorzaken zijn stilaan bekenD. De contouren tekenen zich langzaam af, maar naar de duur blijft het gissen.
De crisis heeft vele gezichten, maar wat is de impact van deze crisis op ons leven van elke dag? Verandert deze crisis onze manier van leven, samenleven, werken, consumeren? Of worden we net resistenter tegen bedreigingen van buitenaf?

De kracht van wit maakt duidelijk dat de crisis vooral een afrekening is met een tijdperk van excessen, overdaad en overmoeD. De crisis is een catharsis, een moment van zuiverheid en zuivering.
Het is ook een moment om de greep, de controle op ons leven sterker aan te halen.

De kracht van wit is een zeer actuele en unieke kijk op de veranderingen in onze kleine en grote wereld van vandaag.
De lezer ontdekt o.
A. waarom kamerplanten helemaal terug in zijn, waarom familieseries op televisie miljoenen kijkers boeien, waarom we ondanks de crisis meer uitgeven aan duurdere biovoeding en aan goede doelen, waarom Barack Obama de president van de nieuwe wereld is, en waarom er nog altijd banken zijn die winst maken.

Het boek is gebaseerd op uitgebreid consumentenonderzoek en kadert de belangrijkste lokale en internationale tendensen en evoluties die zich vandaag voordoen.
Van onze eigen kleine wereld tot de globale werelD. Maar ook de veranderingen binnen de muren van ondernemingen en organisaties en hun merken komen aan boD. Met unieke praktijkgetuigenissen van o.
A. Rabobank, Hema, Oxfam en Trappisten van Westmalle.
Een kompas voor ons allemaal in verwarrende tijden.

Sinds Aldi 30 jaar geleden in de lage landen is neergestreken, betekende elke recessie een stevige groei van het marktaandeel.
Niet zo vandaag.
De hard discounters verliezen overal in Europa omzet.
Dat het minder goed gaat bij de Aldi’s van deze wereld is gedeeltelijk toe te schrijven aan de groei van de generieke huismerken zoals 365, Everyday of Euroshopper.
Zij bevestigen het aloude adagio dat elke daling van het consumentenvertrouwen onvermijdelijk leidt tot ‘down trading’ of het kopen van goedkopere producten.
Oké, maar hoe verklaar je dan weer dat nooit eerder zoveel Fair Trade-producten zijn verkocht? Die zijn toch duurder?

Onvoorspelbare consument?

Raak je de kluts kwijt met al die tegenstrijdigheden? Dan is ‘De Kracht van Wit’ wel degelijk iets voor jou.
Oude waarheden worden vandaag, in tijden van crisis, meer dan eens in vraag gestelD. De turbulentie in de financiële markten leidt tot onzekerheid bij het interpreteren van het gedrag van de consument.
Precies daarom wordt ‘De Kracht van Wit’ gegarandeerd een bestseller onder marketeers.
Auteur en reclameman Fons Van Dyck brengt namelijk structuur in de chaos van het consumentengedrag door zes trends te identificeren en helder uit te tekenen.
Die trends zijn enkel ogenschijnlijk tegengestelD.

Crisis als scharniermoment

De lezer wordt aan de hand van tal van voorbeelden en het nodige cijfermateriaal overtuigd dat de huidige crisis een scharniermoment is in de waarden van de consument.
Die breuklijn zal zich onvermijdelijk doorzetten in de komende jaren.
Verandert de crisis ons leven? Ja, dus.

Niet enkel voor marketeers

En omdat consumenten ook mensen en burgers zijn, is dit boek geenszins enkel voer voor marketeers.
‘De Kracht van Wit’ is een uitstekend kompas voor politici, ondernemers en alle wakkere burgers die de grote maatschappelijke ontwikkelingen van vandaag willen begrijpen ;

No logo      Klein Naomi      Economie

Naomi Klein     Biografie

Klein komt uit een maatschappijkritische Amerikaanse joodse familie.
Haar grootvader was marxist en vakbondsactivist; hij werkte bij Disney en werd daar ontslagen wegens het organiseren van werknemers.
Haar vader Michael, arts, weigerde dienst tijdens de Vietnamoorlog; hij week uit naar Canada en werd lid van ; ;Physicians for Social Responsibility ; ;.
Haar moeder Bonnie werd beroemd als filmmaker met de anti-pornofilm Not a Love Story.
Haar broer Seth is directeur van het ; ;Canadian Centre for Policy Alternatives ; ;.
Een tante van Naomi is gehuwd met architect Daniel LibeskinD.

Klein begon haar schrijverscarrière al vroeg met bijdragen aan The Varsity, een studentenblad aan de Universiteit van Toronto.
Ze zegt dat ze het feminisme ontdekte door het Bloedbad aan de École Polytechnique dat Marc Lépine aanrichtte in 1989 onder vrouwelijke ingenieursstudenten.

In 2000, een maand nadat de bijeenkomst van de WTO door betogingen in Seattle lamgelegd werd, publiceerde Klein het boek No Logo.
Dit boek werd een manifest voor de Anders-globaliseringsbeweging.
Het boek hekelt de negatieve invloed van de merkgerichte consumptiecultuur door de operaties te beschrijven van grote bedrijven die alleen maar proberen een merk te verkopen.
De producten maken volgens haar van mensen levende reclamepanelen.
Werknemers uit de armste landen worden door dezelfde bedrijven dikwijls uitgebuit om hun winst te vergroten.
Klein gaf zoveel kritiek op Nike dat het bedrijf het bij hoge uitzondering nodig vond te reageren.

In 2002 publiceerde Klein Fences and Windows, een verzameling artikelen en toespraken ten behoeve van de anti-globalisatiebeweging (alle inkomsten van het boek gaan naar actievoerende organisaties via ; ;The Fences and Windows Fund ; ;).
Klein schrijft ook bijdragen in The Nation, In These Times, The Globe and Mail, This Magazine, en The Guardian.

 

Naomi Klein kan als de Amerikaans-Canadese tegenhangster van de Europees-Britse activiste Noreena Hertz worden beschouwD.

______________________________________________________________________________________________________

No Logo is niet alleen het verhaal van globalisering, vervlakking, massacultuur en uitbuiting, maar ook dat van mensen die zich inzetten voor democratie aan de basis, voor kleinschaligheid, voor kunst, cultuur en milieu, kortom voor een samenleving waarin de mens weer centraal staat.
Naomi Klein beschrijft een groep die geen groep is, een beweging zonder leider.
Deze beweging is alom aanwezig op alle niveaus van de samenleving en niet uit te roeien, omdat zij gedragen wordt door mensen die worden gedreven door hun idealen.

In No logo onderzoekt Naomi Klein  de wereldwijde, onstuitbare opkomst van merken (logo's), de invloed van merken in het onderwijs, de rol van bedrijven in arme landen en hoe multinationals uit commerciele overwegingen steeds verder doordringen in het dagelijks leven door onder meer merken te koppelen aan populaire idealen.
Conclusie van Klein is dat er achter mooi opgepoetste merken vaak een ontluisterende werkelijkheid schuilgaat.
Naast globalisering, massacultuur, vervlakking en uitbuiting signaleert Klein echter ook de opkomst van een grootschalige tegenbeweging: mensen die zich inzetten voor kleinschaligheid, kunst, cultuur en het milieu.
De bestseller 'No Logo' is inmiddels uitgegroeid tot de bijbel voor antiglobalisten en Naomi Klein wordt gezien als het intellectuele boegbeeld van de beweging die zich verzet tegen de dominantie van het neoliberalisme.

Bekentenissen van een economische huurmoordenaar      Perkins John      Economie

Confessions of an Economic Hit Man (ISBN 0452287081) is een autobiografisch boek geschreven door John Perkins, verschenen in 2004.
De Nederlandse vertaling is verschenen in 2006, onder de titel: Bekentenissen van een economische huurmoordenaar (ISBN 9029563591, De Arbeiderspers).

Perkins verhaalt zijn carrière, beginnend bij adviesbedrijf Chas.
T.
Main, alwaar hij is gerekruteerd door de National Security Agency voor de functie van ; ;Economic Hit Man ; ;, zoals ze zichzelf gekscherend noemen zouden, aldus Perkins.
Zijn officiële functiebenaming was ; ;Chief economist ; ;.

Naar eigen zeggen was het Perkins' taak om de politiek leiders van ontwikkelingslanden te overreden tot het aanvaarden van enorme bedragen aan ontwikkelingsgelden in de vorm van leningen via instituties als de Wereldbank, IMF en USAID. Opgezadeld met enorme schulden die de landen niet meer af konden betalen, konden deze landen vervolgens gedwongen worden hun economie open te stellen voor Amerikaanse bedrijven die grondstoffen of goedkope arbeidskrachten nodig hadden.

Indien deze plannen niet werkten, alsdus Perkins, werden de ; ;jakhalzen ; ; ingeschakeld: agenten die met CIA-goedkeuring probeerden een revolutie of staatsgreep te bewerkstelligen.
Als dat ook niet lukte, werd er soms een aanslag gepleegD.

Perkins stelt ervan overtuigd te zijn dat Omar Torrijos, president van Panama, omkwam in een vliegtuigongeluk veroorzaakt door een bom in een cassetterecorder.

Economic hit men (EHMs) are highly paid professionals who cheat countries around the globe out of trillions of dollars.
They funnel money from the World Bank, the U.
S.
Agency for International Development (USAID), and other foreign ; ;aid ; ; organizations into the coffers of huge corporations and the pockets of a few wealthy families who control the planet's natural resources.
Their tools included fraudulent financial reports, rigged elections, payoffs, extortion, sex, and murder.
They play a game as old as empire, but one that has taken on new and terrifying dimensions during this time of globalization.

 

[bewerken] Kritiek

Het United States Department of State heeft gereageerd op het boek.
Het is onduidelijk of men de beweringen rechtstreeks ontkent, maar men stelt dat hij geen bewijzen heeft en dat zijn verhaal onwaarschijnlijk klinkt: waarom zou de V.
S.
iemand met Perkins' beperkte vaardigheden op zulke geheime missies sturen? Bovendien zou Perkins een aantal complottheorieën aanhangen.

' (2006)

De revolutie zal voor een andere keer zijn

 “Tijd voor een revolutie”, dacht de Amerikaan John Perkins (1946) toen hij aan dit boek begon.
; ;Bekentenissen van een economische huurmoordenaar ; ; kreeg het als wervende titel mee.
Veertig jaar lang had hij undercover geopereerd als economisch huurmoordenaar over de hele werelD. Nu was het welletjes.
Nu zou hij eens schrijven wat hij allemaal wist.
Nog even, en de massa zou de schellen van de ogen vallen.

Bij het lezen van de titel droomden wij van een onwaarschijnlijk verhaal: over een hitman die van Anchorage tot Zimbabwe bastards bij bosjes omlegde en daar achteraf geen spatje spijt bij voelde.

Niets van.
De achterflap omschrijft ‘economische huurmoordenaars’ (EHM’s) als “dikbetaalde professionals die landen over de hele wereld miljarden dollars afhandig maken.
Ze zorgen ervoor dat geld van de Wereldbank en ontwikkelingsorganisaties verdwijnt in de safes van grote ondernemingen en de zakken van een paar rijke families.
” De EHM’s voorspellen overdreven goede resultaten van geplande investeringen.
Op basis daarvan gaan de ontwikkelingslanden een lening aan.
Ze storten zich in een bodemloze put.

Daarmee ken je eigenlijk het hele verhaal.
Het boek telt in de Nederlandse vertaling 325 pagina’s, en dat zijn er eigenlijk 300 teveel.
Perkins had het even goed bij een definitie van EHM’s kunnen houden, dat ware veel kernachtiger.
Perkins geeft details over hoe hij gerekruteerd werd door een geheim genootschap, hoe zijn ster rees, “kijk eens hoe hoog daar aan het firmament”.
Ook over hoe hij te werk ging in verschillende ontwikkelingslanden en hoe hij uiteindelijk het licht zag en tot inkeer kwam.

Als de eerste de beste Bella herkauwt de Amerikaan alles tien, twintig keer.
Bovendien schuift hij tussen zijn bekentenissen nietszeggende anekdotes die je lijdensweg alleen maar rekken.
Verder geeft hij van elk land waar hij geweest is, een uitvoerige en compleet overbodige geschiedenis.

Over zijn Amerikaanse vertelstijl hebben wij ook weinig positiefs te melden.
De meligheid en het hoera-discours ( ; ;ik ben tot inkeer gekomen, ik ben nu een dappere en goede kerel ; ;) koppelt hij aan een enerverende zendingsdrang en een Tourmalet aan pathos.
We moeten nu wakker worden en vlug een beetje.
Waar wachten we nog op, want “Paine and Jefferson and all the other patriots are watching over our shoulders.
” Zucht.

Let wel: de Amerikaan is terecht verontwaardigd over de praktijken die hij beschrijft.
Maar zijn boek is niet sexy genoeg en te veel opgehangen aan de grote idealen om ons te overtuigen.
Wij hebben er ons doorheen gesleept, hopelijk hoeft u niet hetzelfde te doen.
De revolutie zal beslist voor een andere keer zijn.

De eeuw van Azië      Kishore Mahbubani      Azië

Een onafwendbare mondiale machtsverschuiving

Eeuwenlang stonden Aziaten (Chinezen, Indiërs, moslims en anderen) langs de zijlijn van de wereldgeschiedenis.
Nu zijn ze er klaar voor om hun deel op te eisen van de wereldmacht.
Het Oosten moderniseert in een rap tempo, heeft de snelst groeiende economieën en de grootste financiële reserves.
Ook op sociaal en cultureel gebied verandert er veel.
Maar hoe reageren Europa en de VS op de stormachtige opkomst van Azië? Volgens de Singaporese intellectueel Kishore Mahbubani lijkt alleen de westerse zakenwereld te anticiperen op veranderingen in het Oosten.
De westerse overheden daarentegen steken hun kop in het zand en weigeren te aanvaarden dat de verschuiving van economische macht ook een verschuiving van politieke en culturele macht met zich mee zal brengen.
Mahbubani vertelt in De eeuw van Azië waarom het Westen optimistisch zou moeten zijn en de transformatie van Azië zou moeten verwelkomen.
Met dit boek daagt hij de lezer uit de zelfgenoegzame interne dialoog te stappen en te begrijpen hoe de rest van de wereld tegen Europa en de VS aankijkt en wat dat kan betekenen voor de toekomst.

‘Jullie in het Westen hebben geen idee hoe de rest van de wereld tegen jullie aankijkt.
Ze zien een keizer zonder kleren.
De wereld is enorm veranderd, maar jullie begrijpen totaal niet wat dat betekent.
'

'Het was alsof Nederland erop had zitten wachten: een boek waarin de duizelingwekkende economische opkomst van Azië werd verbonden aan een scherpe kritiek op het Westen.
' NRC Handelsblad

 We staan aan het begin van een nieuw tijdperk volgens Kishore Mahbubani, rector van de Lee Kuan Yew School of Public Policy in Singapore en auteur van het spraakmakende boek 'The New Asian Hemisphere: The irresistible Shift of Global Power to the East'.
De ongekend snelle opkomst van het oostelijk halfrond zal de wereld drastisch beïnvloeden, even ingrijpend als de opkomst van het Westen ooit deeD. En het is verontrustend dat het Westen niet in staat is deze nieuwe realiteit te erkennen en blijft vasthouden aan haar veronderstelde superioriteit op economisch, militair en moreel gebieD.

Het Westen slaat zichzelf sinds het einde van de Koude Oorlog zelfvoldaan op de schouders maar dit triomfalisme is volgens Mahbubani misplaatst.
De voormalige diplomaat noemt de strategische incompetentie van Amerika en Europa verbijsterenD. Als voorbeelden noemt hij onder meer de mislukte hervorming van internationale organisaties, het klimaatprobleem en bovenal het Westerse onvermogen een brug te slaan naar de moslimburen in binnen- en buitenlanD. En ondertussen blijft het Westen de rest van de wereld kritiseren en de Westerse waarden opdringen.

Dit kan zo niet doorgaan.
Mahbubani noemt het de hoogste tijd dat wij inzien dat de wereld verandert en dat er verschillende samenlevingen naast elkaar bestaan, met verschillende waarden en wegen naar ontwikkeling.
Het Westen moet daarbij het idee loslaten dat het kan blijven doen wat het maar wil en dat de rest zich wel aanpast.
“Júllie moeten je aanpassen”, aldus Mahbubani.
Het kan immers niet zo zijn dat 12 procent van de wereldbevolking de overige 88 procent blijft domineren.

Ter illustratie noemt hij de regel dat de twee machtigste financiële instellingen van de wereld standaard een Europeaan en een Amerikaan als hoofd hebben en daarmee 3,5 miljard mensen bij voorbaat uitsluiten.
“En hoe kan het zijn dat België binnen het IMF meer stemmen heeft dan China?!”

In Tegenlicht een gesprek over het westerse onvermogen een antwoord te formuleren op de veranderende werelD. “Jullie houden je bezig met het herschikken van de dekstoelen op de Titanic, terwijl die aan het zinken is.
”

‘Mahbubani onderschat de kracht van EuropA. ( .
) Evaluatie en de strenge zelfkritiek zijn onderdeel van ons DNA.' Frans Timmermans, staatssecretaris voor Europese zaken

'Iedereen wil praten met de charismatische denker ( .
) die haarscherp kan uitleggen waarom het Westen gaat verliezen van Azië.
( .
)  Wie hem eenmaal hoort spreken begrijpt dat verlangen.
' Sandra Kooke, Trouw

Beluister hier de recensie van Martin Ros op Selexyz.
nl.

‘Mahbubani's theorieën worden hier ontvangen als een geweldige eye-opener.
( .
) Ik vind eerlijk gezegd dat hij er een potje van maakt.
' Ko Colijn, Vrij Nederland

'Het boek geeft te denken over onze plaats in de werelD. Iedere westerling zou dit boek eigenlijk moeten lezen om zijn eigen kijk op de wereld eens flink uit te dagen.
' Jan Melissen, hoogleraar diplomatie en hoofd van Clingendaels Diplomatic Studies Programme, in Vrij Nederland

‘Dit soort Aziatische denkers vraagt om ons zoeklicht.
[ .
] het boek is een intellectueel discours dat inkijkjes biedt in een wereld die komen gaat.
' Ben Knapen, NRC Handelsblad

'Of je bij de categorie ; ;eens ; ; of ; ;oneens ; ; hoort, is secundair.
Hoe dan ook valt moeilijk te ontkennen dat De eeuw van Azië een eyeopener is ( .
) een eigentijds en internationaal doch Aziatisch stemgeluiD.' FEM Business

'Goeie timing.
' Volkskrant Banen

'Dit boek is uitdagend, want nergens loop je over platgetreden paden.
Die Aziatische kijk op de huidige wereldverhoudingen is verfrissenD. ( .
) Een bijzonder uitdagend boek, uitermate leerzaam én steunend op een stilmakende expertise.
Mahbubani hanteert een vlotte pen en lardeert zijn uiteenzetting regelmatig met citaten.
Het beperkte aantal voetnoten is echt ondersteunend en een wegwijzer naar verdere lectuur, ook naar tal van websites.
' Historia

‘Of je het nu met hem eens bent of niet, Mahbubani bespreekt een van de belangrijkste problemen van deze eeuw op het gebied van wereldpolitiek en -economie.
' Newsweek

‘Zijn aanbevelingen over wat er moet veranderen binnen de wereldpolitiek zijn verstandig.
' The Economist

‘Hij is een meester in realpolitik.
' The Daily Telegraph

‘Er kan leer getrokken worden uit De eeuw van Azië, niet in de laatste plaats omdat er in een wereld waar echte vrijhandel het streven is, geen plaats is voor kleinzerig [Westers] protectionisme.
' The Wall Street Journal ;

De crash van 1929      Galbraith John Kenneth      Economie

'De crash van 1929' is het meest lezenswaardige verslag dat is geschreven over de grootste financiële crisis waarmee de wereld ooit is geconfronteerd: de beurskrach in 1929.
John Kenneth Galbraith beschrijft de gekte en waanzin die kenmerkend was voor de financiële wereld in de Verenigde Staten in die tijD.

Zijn boek getuigt niet alleen van een grote economische kennis, maar ook van een diep inzicht in de menselijke natuur.
Wie dit boek leest, begrijpt dat er in tachtig jaar niet zoveel veranderd is: blinde hebzucht aan de ene kant, en een flinke dosis goedgelovigheid aan de andere kant houden elkaar in evenwicht - tot de zeepbel barst en een crisis onvermijdelijk wordt.

De crash van 1929 heeft veel gemeen met de problemen van vandaag.
Ook toen werden de leningen ter financiering van de speculatie beschouwd als de veiligste van alle investeringen.
Hierdoor stroomde ook in 1929 vanuit Europa veel geld naar Wall Street met een globale crash als gevolg.
‘Visionaire’ financiers wilden in 1929 ook de kleine man mee laten genieten van het financieel kapitalisme.
Een aandelenpakket met hefboom was toen het equivalent van de huidige woningen gefinancierd met een rommelkrediet.

Een van de paradoxen van de aandelenspeculatie is net dat de leningen waarmee de speculatie wordt gefinancierd beschouwd werden als de veiligste van alle investeringen.

In 1929 ontdekte Hubble dat het heelal miljarden keren groter was dan tot dan werd gedacht.
De moderne mens had naast de crash van oktober 1929 nog een andere reden om zich kleiner te voelen dan de spreekwoordelijke zandkorrel in de woestijn.

In 1954 publiceerde John Kenneth Galbraith met ‘The Great Crash, 1929’ één van de referentiewerken over de financiële crisis.
Rond dit publicatiemoment nam de Amerikaanse economie trouwens één van de laatste horden van de Grote Depressie.
In 1926 werden immers 4 301 000 auto’s geproduceerd in de VS.
In het jaar van de crash was de productie met meer dan één miljoen gestegen tot 5 358 000 eenheden.
Daarna kelderde de productie en het duurde maar liefst tot 1953 vooraleer het productierecord van 1929 verbroken werD.

Met het herwonnen optimisme van de jaren ’50 schreef Galbraith dat hoe tragisch een crisis ook mag zijn, er gaan geen levens verloren alleen maar gelD. Galbraith heeft gelijk want net voor de crash ontdekte Alexander Fleming antibiotica waardoor later zeer veel levens gered konden worden.
Zelfs tijdens de Grote Depressie stond de machine van de vooruitgang nooit helemaal stil.

In 1929 was het beursgebeuren avontuurlijker dan vandaag.
Zowel tijdens de euforische koopdagen als tijdens de paniekdagen, konden de orders niet snel genoeg verwerkt worden om een juiste weergave van het koersverloop te bieden.
Op bepaalde paniekdagen liepen de tickers meer dan drie uur achter waardoor beleggers gans de dag reageerden op achterhaalde informatie.

Het beursgebeuren wordt traditioneel gepresenteerd als een markt met volkomen concurrentie.
Voor de crash van 1929 kende de Amerikaanse beurs echter de ‘grote jongens’ die aandelen omhoog of omlaag konden jagen.
In de kranten werd aangekondigd dat bepaalde aandelen en beleggingsmaatschappijen de dag daarna ‘gesteund’ gingen worden.
Galbraith schreef in 1954 dat iedereen min of meer vermoedde dat Wall Streed weinig anders deed dan het manipuleren van de koersen.

De speculatieve golf voor 1929 werd mogelijk gemaakt door het kopen van aandelen op krediet of op prolongatie.
Banken waren zeer behulpzaam in het financieren van speculatie.
Een van de paradoxen van de aandelenspeculatie is net dat de leningen waarmee de speculatie wordt gefinancierd beschouwd werden als de veiligste van alle investeringen.
De leningen worden immers gedekt door liquide effecten waarvan zowat iedereen verwacht dat ze alleen maar in waarde kunnen stijgen.
De interest voor deze leningen bedroeg in 1928 maar liefst 12% en van overal ter wereld begon een grote goudrivier naar Wall Street te stromen, geheel bestemd om de Amerikanen te helpen om aandelen op krediet te kopen.
Net hierdoor werd de crash geglobaliseerD. In 1929 bedroegen de prolongaties of leningen voor de aankoop van aandelen meer dan 7 miljard dollar.
Dit lijkt nu misschien niet zo bijzonder maar in vergelijking tot de toenmalige beurskapitalisatie vroegen verontruste waarnemers zich af of Wall Street al het geld van de wereld wilde verslinden.
Ter vergelijking; ook de herverpakte rommelkredieten bleken zeer attractief voor de rest van de wereld met een globale crash als gevolg…

Galbraith schatte dat er in de VS ongeveer 300 000 beleggers vooral met vreemd vermogen speculeerden.
Deze relatief kleine groep heeft een aanzienlijk aandeel in de globale financiële en economische malaise.
Toen de koersen begonnen te kelderen, kwamen zij eerst in de problemen en moesten ze hun portefeuille liquideren om hun schulden terug te kunnen betalen.
De werking van het omgekeerde hefboommechanisme werd in 1929 voor het eerst zeer duidelijk.
Zonder de onbeperkte beschikbaarheid met vreemd vermogen zou de speculatie en het koersverval veel beperkter zijn gebleven.

Ook ondernemingen vonden in 1929 een rendement van 12% zeer aantrekkelijk.
Enkele industriële ondernemingen begonnen dan ook te speculeren in plaats van hun energie te investeren in het ontwikkelen van nuttige marktproducten.
En ja, ook bij ons zijn er industriële ondernemingen, investeringsmaatschappijen en andere organisaties die bezweken zijn voor de lokroep van de CDO’s.

Aandelenspeculatie mag dan vooral geassocieerd worden met hebzucht, toch vonden sommigen het rond 1929 jammer dat niet iedereen kon meegenieten van de winsten van de machinerie van financiële vooruitgang.
Galbraith besteedt in zijn boek veel aandacht aan John RaskoB. Deze bestuurder van de Democratische Partij lanceerde in de eerste helft van 1929 zijn voorstel om een beleggingsmaatschappij op te richten waarin armen met kleine maandelijkse bijdragen in totaal 200 dollar konden investeren.
Dit bedrag zou dan samen met 300 geleende dollars worden belegd in een kwalitatief aandelenpakket ter waarde van 500 dollar per bescheiden investeerder.

Met de waardetoename van de aandelen kon de arme kapitalist de interesten op het vreemd vermogen makkelijk aflossen en net zoals iedereen rijk worden zonder te werken.
‘Iedereen hoort rijk te zijn’ was trouwens de slogan van Raskob’s campagne in damesbladen.
Met de crash kreeg het concept van het financieel kapitalisme voor de kleine man geen kans in de VS.
Later werd het in de vorm van nationale spaarplannen met groot succes ingevoerd in enkele Aziatische tijgers zoals Singapore.
Of hoe zelfs de meest nefaste speculatiegolf ook nuttige ideeën kan uitlokken.

Eerlijke winst      Hollender  & Breen      Economie

De markt stelt steeds meer eisen aan de bedrijfsvoering.
Consumenten vragen zich steeds vaker af hoe die goedkope T-shirts worden gemaakt, waar het voedsel vandaan komt en of de boeren wel een eerlijke prijs krijgen voor hun producten.
Als bedrijf moet je je verantwoordelijkheid nemen om te blijven groeien (of zelfs te overleven) in de toekomst.
Maar hoe doe je dat?

Hollender en Breen geven de richting aan.
Grote bedrijven zoals Nike, Timberland en Marks & Spencer worden uitgebreid behandelD. Zij namen met vallen en opstaan hun verantwoordelijkheiD. En met resultaat: de winst en het aanzien groeiden.
Zowel de consument als de werknemer waren weer trots op het bedrijf.
En dat leidt alleen maar tot meer succes.

Jeffrey Hollender en Bill Breen zien duurzaamheid als de uitdaging voor bedrijven in de komende jaren.
Ze weten als geen ander hoe lastig het is om deze stap echt te maken, maar zien ook de noodzaak.
Daarom adviseren ze bedrijven om deze slag te maken vanuit een idealistisch en economisch oogpunt.

De Derde Golf      Toffler Alvin      Economie

Alweer twintig jaren geleden beschreef Alvin Toffler in zijn ; ;The Third Wave ; ; de contouren van het proces hoe het informatietijdperk een einde zou maken aan de industriële hoogmoeD. Bijna alle managementgoeroes die elkaar daarna hebben opgevolgd, hebben dit verhaal op onderdelen uitgebreid en completer gemaakt, maar aan de hoofdlijn is weinig toegevoegD. Heel gechargeerd kan gesteld worden dat industrieel denken inhoudt dat organisaties en de maatschappij gezien worden als een complexe machine:

Via strak geordende functies ontstaat een in elkaar grijpend raderwerk, dat van bovenaf aangestuurd kan worden.

Doelen worden ook van bovenaf door het management gestelD.

Medewerkers zijn er om hun werk te doen.
Ze vervullen functies en taakstellingen op zo’n manier dat de raders goed op elkaar ingrijpen en de organisatie haar doelen kan halen.

Opleidingen in het industriële tijdperk zijn daarom ook functiegericht.
Functie-eisenstaan centraal.
Medewerkers die erg goed zijn kunnen promoveren.
Dan ruilen ze hun functie in voor een hogere functie.
Dit alles ter meerdere eer en glorie van de organisatie en henzelf.

De organisatie is aanbodsgericht.
Iedereen weet wat er moet worden gemaakt of welke dienst moet worden geleverD. En als dat niet zo is, dan zorgt het management dat er een goed marktonderzoek komt en een goed marketingplan.
Daarin zal iedere medewerker zich dan weer voegen.
Wat Toffler in zijn boek al aantoonde is de onhoudbaarheid van deze wijze van werken en organiseren.
Kern van zijn betoog is dat de opkomst van de informatietechnologie een aantal heel fundamentele principes zou wijzigen.
Dit alles samenhangend met wat hij ; ;prosumerschap ; ; noemde:

De opheffing van de scheiding tussen consument en producent.

Logisch dat velen in het onderwijs met de voeten stemden en zich gingen gedragen als ‘economische student’ of de opleiding verlieten en zich realiseerden dat er meer te leren en verdienen viel door te gaan werken.

Klanten staan niet meer aan het einde van het productieproces, maar aan het begin.
Bovendien participeren ze erin en staan ze alsnog aan het einde ervan.
Klanten hebben een vraag of een probleem dat in samenwerking met de producent of dienstverlener wordt opgepakt.
De klant raakt geïntegreerd in het productieproces.

Aan het einde van dit proces is niet meer duidelijk wie de producent was en wie de consument.
De consument en de producent zijn beiden deel geworden van een kennisproductief proces, waarbij beiden hun inbreng hebben en medeverantwoordelijk zijn voor het eindresultaat.
(Nu al ben ikzelf meerdere malen betrokken geweest bij projecten in de ICT waarbij de opdrachtgever werd betaald door de dienstverlener/producent omdat de know how die hij inbracht van groter belang werd geacht dan de ontwikkel- en productiekosten.
)

Het zal duidelijk zijn.
Functionarissen die een radertje in een groter van bovenaf aangestuurd systeem zijn, zijn nauwelijks in staat om deel uit te maken van een kennisproductief netwerk met klanten.
Aan één van beide kanten gaat dat per definitie fout, niemand kan aanbodsgericht en vraaggericht tegelijkertijd zijn.
Aanleiding voor veel stress en snelweg naar een ‘burn out’.

Hoe competent moet je wel niet zijn om dit aan te kunnen? Een leven lang kennisproductief werken In de informatiesamenleving gaan mensen kennisproductieve relaties met hun omgeving aan.
De ICT sector is in dit proces een voorloper en pionier bij uitstek.
Klanten leren van dienstverleners en dienstverleners leren van klanten.
Het geheel leidt tot resultaten die voor beiden een meerwaarde hebben.
De klant krijgt op maat een oplossing voor zijn probleem.
De producent of dienstverlener ontwikkeld een stuk nieuwe technologie of know how waarmee hij toekomstige klanten nog beter kan bedienen.
Om dergelijke relaties met klanten aan te kunnen gaan, moet je meer kunnen dan je werk goed doen.
Medewerkers van bedrijven ontwikkelen zich tot schakels in een netwerk met klanten en kunnen hun werk alleen maar goed doen als hun bedrijf hen daartoe in staat stelt.
Het management moet daarom niet meer aansturen, maar moet zijn medewerkers faciliteren en ervoor zorgen dat zaken die de medewerkers inbrengen en die waardevol zijn voor de toekomst van het bedrijf ook geoogst worden.
Leren krijgt hiermee ook een andere betekenis.
Vanuit een industrieel denken was het vooral-“up to date- blijven: bijhouden van wat de Microsofts ontwikkelden zodat je je functie kon blijven vervullen.
In de netwerkorganisaties is het zorgen dat je een toegevoegde waarde houdt voor je klanten.
Een leven lang leren is dus een leven lang kennisproductief werken.

Het zal duidelijk zijn dat er voor de traditionele manager en voor de traditionele medewerker er in dit geheel weinig plaats meer is.
Competenties zijn gerelateerd aan iemands toegevoegde waarde voor anderen.

We komen tot de kern van de zaak.
Hoe overleeft iemand in een dergelijke complexe netwerksetting? Het antwoord is eigenlijk te eenvoudig om waar te zijn: mensen overleven door competent te zijn en door te leren.
Het faillissement van het traditionele onderwijs zit erin dat de doorsnee onderwijsinstelling nog steeds probeert om afgestudeerden zo goed mogelijk voor te bereiden op de wereld van een industriële organisatie.
Het levert mensen op die vaak wel wat weten, die dingen kunnen en ook niet kunnen en dat al te vaak verhullen, maar die zich nauwelijks realiseren dat hun succes afhangt van de acceptatie en waardering door de stakeholders in hun werksituatie: klanten, gebruikers, collega’s en- last en mogelijk ook least - management.

De opkomst van het competentiedenken is een onderdeel van dit proces.
Maar we staan pas aan het begin.
De vele competentieoverzichten in bedrijven en opleidingen schieten tekort in het schetsen van het perspectief.
De opsommingen blijven daardoor nog steeds functiegericht (hoewel in vergelijking tot vroeger die functies wel dynamischer zijn ingevuld) en de competentieomschrijving zijn bijna altijd nog cognitief en toepassingsgericht.
  Als we studenten en medewerkers echt willen toerusten voor de informatiesamenleving, dan zullen we de stakeholder in de formulering van de competenties centraal moeten stellen.
Populair gezegd: dan zullen we van buiten naar binnen moeten denken.
De stakeholder centraal:

 Wanneer en onder welke voorwaarden is een opdrachtgever / klant tevreden?

Wanneer vinden collega’s iemand in een project een goede collega? Wat moet hij daarvoor doen? Wat voor rol hoort hij te pakken?

Wat willen gebruikers zien om vertrouwen in iemand te hebben?

Wat verwachten managers in een lerende organisatie van hun medewerkers? In competentieomschrijvingen moet het dus niet langer gaan om wat je kan of doet, maar om wat je voor anderen betekent.
Daarbij gaat het om de totale performance: de resultaten, het gedrag dat erbij wordt vertoond, maar uiteindelijk gaat het vooral om wat je voor de anderen toevoegt of betekent.
Het is deze betekenis die in het industriële tijdperk zoek is geraakt en die we moeten hervinden.

In juli 1995 liep topman Michael Eisner van Disney op een investeerdersconferentie in Idaho zijn collega Tom Murphy tegen het lijf.
'Hey, Tom, don't you think it's time for our companies to get together, zei Eisner losjes tegen zijn collegA. 'Sounds good' antwoordde Murphy.

Nog geen twee weken later was de op een na grootste overname in de geschiedenis een feit.
Deze Tom Murphy was namelijk de topman van het grootste Amerikaanse tv-netwerk Capital Cities/ABC en heeft zich voor een slordige 19 miljard dollar laten inlijven bij Disney.
Deze overname van Amerika's grootste tv-netwerk was echter geen wilde ingeving van topman Eisner, het is het meest sluitende voorbeeld van de trend in de media-industrie: 'verticale integratie'.

Eisner had heel goed door dat de winnaars van morgen de mediabedrijven zijn die zowel de produktie als distributie in eigen hand heb-ben.
Met een omzet van 16,6 miljard dollar wordt Disney/ABC het machtigste media-concern ter werelD. Het Amerikaanse publiek smulde van deze successtory, maar not all that glitters is golD. Disney heeft nu namelijk niet alleen de beschikking over 11 eigen tv-stations en 228 gelieerde lokale stations, die ABC programma's afnemen, maar zij krijgt ook steeds meer grip op haar publiek.
Disney oefent invloed uit op het Amerikaanse publiek, op haar normen en waarden, op hoe zij zich voelt en hoe zij denkt.
Door deze verticale integratie ontstaat de situatie dat een alsmaar afnemend aantal mensen de zeggen-schap krijgt over een alsmaar toenemende hoeveelheid beelden, informatie en ideeën en de daarbij horende ideologie.
Rijst de invloed van deze 'amusementskartels' niet de pan uit? Immers, aan wie leggen zij verantwoording af?

In de Amerikaanse informatie- en amusementsindustrie is het een modeverschijnsel: zowel in de diepte als in de breedte uitbreiden met de achterliggende gedachte dat een plus een drie maakt.
Waarom zou je elkaar tegenwerken als je elkaar nodig hebt? Film- en tv-producenten zijn door zulke fusies verzekerd van een afzetkanaal en de kabelmaat-schappij-en hebben publiekstrekkers die een schat aan reclame-inkomsten met zich mee brengen.

In Amerika zijn dit soort media-fusies aan de orde van de dag.
Zo heeft het grootste kabel-netwerk van Amerika, dat van Ted Turner, de filmarchieven van MGM overgekocht, neemt kabelmaatschappij Viacom de filmmaatschappij Paramount over en aast Sony op filmstudio ColumbiA. Op hun beurt proberen filmmaatschappijen boekenuit-geverijen en themaparken over te nemen.
De laatst aangekondigde fusie is die tussen Time Warner en Turner Broadcasting System (TBS), mocht deze fusie ook daadwerke-lijk doorgaan dan zouden zij bijna een monopoliepositie bezitten op de kabel tv-program-ma's.

De Amerikaanse fusie-gekte gaat ook in Nederland niet onopgemerkt voorbi J. De fusie in juni 1995 tussen tv-produktiebedrijf Endemol, Veronica en RTL, die samengin-gen in de Holland Media Groep is ook een typisch voorbeeld van 'synergie', de modieuze term waarmee deze verticale en horizontale integratie wordt aangeduiD.

De futuroloog Alvin Toffler schreef in 1980 een boek over het begin van een nieuw tijdperk.
In het boek 'The third wave' beschrijft hij de geschiedenis van menselijke beschavingen en het economisch proces door de eeuwen.

Hij onderscheidt een drietal veranderingsgolven.

De eerste golf behelst de gevolgen van de agrarische revolutie, die duizenden jaren nodig had om haar volle omvang te bereiken.

De tweede golf was die van de industriële samenleving en heeft ongeveer 300 jaar geduurD. Het was de golf van de fabrieken, standaardisatie, specialisatie en massaproduktie.
Kenmerkend voor deze golf was dat de producent volledig werd gescheiden van de consument.

Volgens Toffler begint nu het tijdperk van de 'derde golf', die de tweede golf volledig begint te over-spoelen.
Het is het high-tech-tijdperk, waar producent en consument steeds meer naar elkaar toe groeien en specialisatie langzaam aan het verdwijnen is.

Volgens Toffler zijn wij de laatste generatie van de oude beschaving en de eerste van de nieuwe.
Veel van onze verwarring angst en desoriëntatie kan rechtstreeks worden herleid tot het conflict tussen de stervende beschaving van de tweede en de opkomende beschaving van de derde golf.
De ideeën van Toffler lijken niet helemaal uit de lucht gegrepen.

Steeds vaker valt de term 'informatie-tijdperk' en lijkt er daadwerkelijk iets te veranderen.
De verschillende vormen van communicatie groeien steeds meer naar elkaar toe en langzaam maar zeker vallen de functies die tot nog toe door omroep, uitgeverij en telecommunica-tie werden vervuld samen.
De fusies in de informatie- en amusementsindustrie lijken een direct gevolg van het aanbreken van het zogenaamde informatietijdperk.
Illustratief hiervoor is het samenwerkingsverband tussen Microsoft en NBC, die hebben aangekon-digd een 24-uurs zender te beginnen, wat moet leiden tot een interactief netwerk van televisie en computer.

In het tijdperk waar landen met elkaar verbonden worden in een netwerk van communicatie, informatie, amusement en reclame lijkt Disney op de juiste golf te zitten.
Naast haar films, boeken, themaparken en merken-exploitatie, beschikt zij nu ook over een TV-netwerk.
De behoefte aan informatie en amusement neemt alsmaar toe, de nieuwe generatie groeit immers steeds meer op met snelle muziek, snelle compu-ters, snel voedsel en snelle beelden.
De mogelijkheden van de nieuwe media maken dat informatie ook steeds toegankelijker wordt.
Het is dus de logische volgende stap, in de informatie- en amusementsindustrie, om de economische en technologische krachten te bundelen.
Gevolg? Het onderscheid tussen informatie en amusement, software en hard-ware, produktie en distributie is snel aan het verdwijnen.

De modeterm 'synergie', waarmee de verticale integratie wordt aangeduid, kan echter ook worden gezien als een ander woord voor monopolie.
Immers, deze media-conglome-raten sturen in rap tempo aan op integratie en uniformering.
Disney is geen producent van goederen, maar een producent van beelden.

Disney is in Amerika een begrip, haar beel-den dragen weldegelijk bij aan de geldende Amerikaanse smaak.
Muziek, video, films, boeken en thema-parken zijn belangrijke pilaren van de Amerikaanse beschaving, waar de TV een belangrijke educatieve rol inneemt.
Disney creëert een eigen wereld, een wereld van ideeën, informatie en beelden.
Haar amusement is meer dan amusement alleen, het is ook ideologie.
Disney schotelt haar publiek een levensvisie voor die even aantrekkelijk als nietszeggend is.

Het conservatieve gedeelte van Amerika klaagt zelfs.
Naar hun mening zitten de produkties van Disney vol met sex & violence: staatsvijanden nummer een en twee.
Het gaat hier om meer dan alleen vrijetijdsbesteding, Disney oefent invloed op de normen & waarden van het Amerikaanse publiek.
Het begint erop te lijken dat het amuse-ment en de media ondergeschikt worden gemaakt aan de belangen van een aantal conglomeraten als Disney.
Zij hoeven steeds minder rekening te houden met concurrentie, kunnen steeds meer hun stempel drukken op hun programma's en hoeven steeds minder moeite te doen om hun programma's af te zetten, zij hebben immers een eigen TV-netwerk.

De Amerikaanse regering doet of haar neus bloedt, zij doet voorlopig niks aan deze kartelvorming en oefent geen controle uit.
Voorlopig lijken deze informatiekartels hun gang te kunnen gaan, omdat de regering niet weet wat ze er mee aan moet.
En lijken mensen als Eisner steeds meer controle te krijgen over beelden, informatie en ideeën, en daarmee op haar publiek.

Vol trots presenteerden Joop van den Ende en John de Mol vorig jaar hun eigen commerciële monsterverbond van RTL, Veronica en Endemol die zouden samengaan in de Holland Media Groep (HMG).
Met drie televisiezenders, twee radiozenders en het groot-ste omroepblad van Nederland, zou de HMG de grootste onafhankelijke tv-producent van Europa worden.

Er kwam echter een abrupt einde aan het feestgewoel toen een zekere Karel van Miert op de proppen kwam.
Deze Europees Commissaris van concurrentiebeleid sloot niet uit dat de nieuwe combinatie de Nederlandse televisiemarkt zou monopoliseren.
Met zijn betoog wist hij minister Wijers van economische zaken te overtuigen, deze gaf vervolgens opdracht tot een mededingingsonderzoek.
Wijers vreesde een al te dominante positie van het samenwerkingsverband en wilde dat laten toetsen aan de Europese concentratieregels.

De directievoorzitter van de HMG, H.
Boermans, bleef optimistisch en zei dat het marktaandeel van de HMG nooit boven de 41% uit zou komen.
Het vonnis van de Europese Commissie was echter onverbiddelijk: Endemol moest zijn aandelenbelang in HMG terugbrengen van 23 tot 7,5 procent.
Endemol besloot zich helemaal terug te trekken, wat een gat sloeg van 150 tot 200 miljoen gulden.
Verder moest de zender RTL 5 verkocht worden, zodat er een nieuwe volwaardige concurrent zou ontstaan voor de HMG-zenders RTL 4 en VeronicA. De Europese Commissie liet weten te willen voorkomen dat het samenwerkingsverband te veel macht zou krijgen over de Nederlandse televisieprodukties en ook stoorde de Commissie zich aan de dominante positie van HMG op de Nederlandse televisiemarkt.

Misschien kan Amerika wel iets van ons leren, want hoewel de Nederlandse situatie niet helemaal gelijk is aan de Amerikaanse, is het verschil in overheidsoptreden wel opvallend groot.
Waar in Amerika niks gedaan wordt om monopolie- en kartelvorming tegen te gaan, wordt in Nederland alert gereageerd op de situatie.

De Europese Commissie komt automatisch in actie als een bedrijf na een fusie meer dan 5 miljard ecu omzet, waarvan minstens 250 miljoen ecu in de Europese Unie en op voorwaarde dat die omzet niet voor tweederde of meer in een lidstaat plaatsvindt.
Dit was bij het HMG-verbond niet geval, maar de regering van een lidstaat kan de Europese Commissie ook op eigen initiatief verzoeken om een onderzoek uit te voeren.
Aldus geschiedde.
Slechts twee keer eerder werd een veto over een fusie is uitgeroepen, pikant is dat het in een geval om een media-fusie ging.

Joop van de Ende en John de Mol voelen zich nu het kleine broertje dat niks mag.
Volgens hun was de voornaamste reden van de fusie namelijk een direct gevolg van de Amerikaanse fusie-manie.
Alleen door schaalvergroting zou het mogelijk zijn met de Amerikanen te kunnen concurreren.
'Ik denk dat de Nederlandse regering de Holland Media Groep juist enorm zou moeten stimuleren', liet Endemol directeur R.
Hendriks weten.
Voor Endemol zou dit inderdaad heel leuk zijn, maar of het Nederland-se volk er ook beter mee af is nog maar de vraag.
De HMG zou immers zo'n dominante positie op de televisiemarkt krijgen dat het voor de publieke zenders bijna onmogelijk zou worden om in de huidige vorm te blijven bestaan en zou het voor nieuwe commerci-ële zenders heel moeilijk worden een voet aan de grond te krijgen.
Het zou dan goed mogelijk zijn dat de Nederlander in de nabije toekomst alleen nog maar commerciële Endemol produkties voorgeschoteld krijgt.
Amerika weet niet beter, zij kent alleen maar commerciële produk-ties en het maakt ze niet zoveel uit wie ze maakt.
Ze lijken in Amerika alleen niet zo stil te staan bij de monopolievorming in de amusementsindustrie, wat dat betreft kunnen ze wel iets leren van de richtlijnen van de Europese Commissie.

Of was een nieuwe aankondiging van een fusie voor de Amerikaanse overheid toch een sein? Wake up and smell the coffee.
In navolging van de fusie tussen Disney en ABC augustus vorig jaar, kondigde ook Time Warner en Turner Broadcasting System (TBS) aan te gaan fuseren.
Time Warner en TBS zouden dan een zeer overheersende positie op de Amerikaanse kabel-tv markt krijgen.
Dit was zelfs voor de Amerikanen iets teveel van het goede, nog steeds wordt onderzocht of de fusie wel door mag gaan.
Maar volgens zegslieden bestaat er binnen het orgaan 'algemene consensus' over het blokkeren of tenminste ingrijpend wijzigen van de plannen.
Immers, wat moet de overheid gedacht hebben na het horen van deze plannen.

Alvin Toffler en zijn vrouw Heidi verwierven wereldfaam in 1973, in het tweede levensjaar van Knack.

Hun ophefmakende boek Future Shock voorspelde vlak voor de oliecrisis de verschuiving van massa- naar nicheproductie, de opkomst van glasvezel en bio-industrie, de val van de Berlijnse Muur, het godsdienstig reveil en de doorbraak van het nationalisme en het terrorisme.

The Third Wave, de opvolger uit 1980, praatte over éénoudergezinnen en het homohuwelijk, over de opkomst van de computer en zijn dominante rol in onze levens, over het overaanbod in consumptie.

En Powershift uit 1990 en War and Anti-War uit 1993 pronostikeerden de verschuiving van de economische macht, precisiebombardementen en vanuit de ruimte gestuurde oorlogen, en omschreven haarfijn de rol die informatie in militaire conflicten zou gaan spelen.

De boeken stonden maandenlang in de top-vijf van de non-fiction in de VS.
'Elke keer als ik in China kom,' zegt Alvin Toffler, 'hoor ik mensen vertellen dat ik China heb veranderD. Wellicht is dat teveel eer: tenslotte bestaat het land al vijfduizend jaar.
Maar ik besef nu wel dat Future Shock en The Third Wave er jarenlang verplichte lectuur aan de scholen zijn geweest, en dat ze zelfs de hervormingsplannen van de regering hebben beïnvloeD. Ik heb er het raden naar hoe vaak mijn boeken illegaal gekopieerd en vertaald werden.
Ik schat dat er wereldwijd twintig miljoen in omloop zijn, maar zeker weet ik dat niet.
Het aantal boeken dat ik zou kunnen verkopen, is altijd een van mijn minst accurate voorspellingen geweest (lacht hartelijk).

Waarom waren uw andere voorspellingen wel accuraat?

ALVIN TOFFLER:

Omdat we niet zomaar wat verzinnen.
We lezen veel: kranten, magazines, maar ook duffe academische rapporten.
We doen vreselijk veel research, en we praten met zoveel mogelijk mensen, in alle hoeken van de werelD. En mijn vrouw Heidi en ik hebben onder ons beiden ook bijna tien jaar van ons leven doorgebracht in allerhande bedrijven, op de werkvloer van de Tweede Golf.
Op basis daarvan schrijven we boeken die zich niet beperken tot voorspellingen over nieuwe technologieën of een nieuwe economie.
Wij beschrijven een nieuw soort samenleving, aan de hand van de verhoudingen tussen technologische veranderingen en evoluties op het culturele, politieke en economische vlak.

Revolutionary Wealth, uw nieuwe boek, zou in april 2006 moeten verschijnen.
Waarop spitst dat zich toe?

TOFFLER:

Revolutionary Wealth stelt alle conventionele economische theorieën in vraag.
Al die theorieën zijn bij elkaar geschreven door briljante economen, maar ze zijn voorbijgestreefD. Hun uitgangspunten gelden voor de industriële maatschappij, maar niet voor de kenniseconomie van de Derde Golf en haar immateriële activA. De conventionele economische theorie gaat ervan uit dat alle hulpbronnen beperkt zijn.
Maar kennis, het belangrijkste actief van de kenniseconomie, is juist niét beperkt.
De doctrines vertrekken van het idee dat die vlottende activa maar één keer gebruikt kunnen worden, maar voor kennis geldt precies het tegendeel: als u en ik dezelfde informatie gebruiken, is het resultaat gewoon nóg meer kennis.

 

Linus Torvalds, uitvinder van Linux

 

Dat heeft verstrekkende gevolgen.
Zo wordt de samenleving van de Derde Golf niet enkel aangedreven door de geldeconomie van de industriemaatschappij, maar ook door een geldloze economie, waarin de tegenstelling tussen consument en producent helemaal is weggevallen.
Sinds we in The Third Wave de term prosumer lanceerden (een consument die helpt produceren of producten op maat doet maken, nvdr.
) is die tak van de economie uit zijn voegen gebarsten.
De toegevoegde waarde die de geldloze economie van de prosumers levert, is vandaag opgelopen tot minstens de helft van het wereldwijde bruto binnenlands product (bbp).

Een typisch product is Linux (een gratis besturingssysteem voor computers, nvdr.
): Linus Torvalds heeft dat niet voor het geld ontwikkeld, maar Linux is wel een performant besturingssysteem en een geduchte concurrent van Microsoft geworden, een typisch bedrijf van de Tweede Golf.

De economen van de Tweede Golf hebben altijd geroepen dat er geen free lunch bestaat.
Wel, Linux bewijst dat er behoorlijk gratis en voor niks wordt gegeten.
We hebben de free lunches alleen nooit geteld, omdat we hun effecten op maatschappij en economie zo moeilijk kunnen schatten.
Maar in de toekomst zullen we dat zeker moeten doen.

Waarom dan wel?

TOFFLER:

Omdat we niet kunnen blijven meten met het voorbijgestreefde model van de Tweede Golf.
We staan voor een drastische revaluatie van de klassieke economie en van de lessenpakketten van onze business schools.
Wie het meeste geld had, had vroeger ook de meeste macht.
In de toekomst zullen we vooral ook buiten de geldeconomie moeten kijken.
Er komt namelijk een herverdeling van de macht, zowel binnen als buiten de onderneming.
In de maatschappij van de Derde Golf wordt de consument véél belangrijker dan de aandeelhouder.
Zijn impact zal enorm zijn: als een autoconstructeur een wagen bouwt met een defect en dat vervolgens weigert op te lossen, kan hij zijn probleem gewoon op internet posten.
En voor hij het aantal antwoordjes kan optellen van de mensen die hem hebben teruggemaild, heeft hij gegarandeerd al een advocaat aan de lijn die zijn diensten aanbiedt.

 

; ;In de maatschappij van de Derde Golf wordt de consument véél belangrijker dan de aandeelhouder.
;

 

Dat zal zorgen voor een enorme machtsstrijd binnen de ondernemingen: de managers van vóór Peter Drucker (Volgens managementgoeroe Drucker moeten bedrijven, behalve winst maken, ook hun werknemers tevreden stellen en een sociale verantwoordelijkheid dragen, nvdr.
) gaan er onherroepelijk uit.
En de managers die aanblijven, zullen hun deep fundamentals moeten herzien ? omzet, winst, kasstroom, enzovoort.
Ze zullen moeten inzien dat die fundamentals in feite oppervlakkigheden zijn, en veel minder belangrijk dan, bijvoorbeeld, de mensen in het bedrijf.
We zullen in de maatschappij van de Derde Golf niet langer economieën wegen, maar wealth systems, die de geldeconomie en de onbetaalde economie bij elkaar optellen.

We beschrijven in Revolutionary Wealth de kanalen waarlangs de onbetaalde activiteit de geldeconomie beïnvloedt.
We zullen namelijk steeds minder begrijpen waarom het bbp verandert, als we niet weten wat er in de geldloze economie gebeurt.

In Revolutionary Wealth verwijzen we uitvoering naar François Quesnay, de dokter van Madame de Pompadour.
Quesnay was een genie van zijn tijd, die behalve medicijnen ook de economie bestudeerde.
Hij is het brein achter het input-output-statement, een van de belangrijkste leidraden van de Tweede Golf-economie.
Quesnay argumenteerde destijds, niet helemaal zonder reden, dat enkel landeigenaars en boeren bijdroegen aan de economie.
Alle anderen, die hij de steriele klasse noemde, creëerden volgens hem geen toegevoegde waarde voor de maatschappi J. Maar intelligent als Quesnay was, hij zou zich zeker nooit een samenleving kunnen inbeelden waarin de steriele klasse de helft van het bbp voor zijn rekening neemt.

; ;De tijd van massaproductie is definitief voorbi J. De toekomst is aan de producten op maat en de nicheproducten.
;

Over enkele jaren zullen we gewoon niet meer in termen van economieën kúnnen denken.
De tijd van massaproductie is definitief voorbi J. De toekomst is aan de producten op maat en de nicheproducten.
Dat vraagt een totaal andere benadering, een volledig verschillend soort management ook.

Daarom maak ik me ook zo druk als ik hoor over die nieuwe dienst in de VS die terrorisme moet bestrijden (het Department of Homeland Security, nvdr.
).
Daarin gooit president George W.
Bush alle betrokken overheidsdiensten op een hoop, en hij maakt er één groot agentschap van.
Een gigantisch waterhoofD. We bouwen gewoon een piramide om een pannenkoek te bestrijden ? al die terreurcelletjes zijn namelijk klein en vlak gestructureerD. Helemaal Tweede Golf.
In de toekomst zullen we vanzelf gedreven worden naar alternatieven, in alle geledingen van de maatschappi J. De natuur van menselijke organisaties en relaties zal in de Derde Golf helemaal omslaan.

Dat voorspelde u ook al in Powershift.
De zittende managementelite zou volledig verdwijnen en nieuwe netwerkstructuren zouden de macht overnemen.
Misschien is er intussen wel iemand verdwenen hier of daar, doorgaans na een of ander bedrijfsschandaal.
Maar door de bank genomen zit de oude elite er nog altijD. Hebt u verkeerd voorspeld, of gaan de bazen van de 20ste eeuwse bedrijven er alsnog uit?

TOFFLER:

Als ze blijven zitten, zullen ze hun bedrijven in elk geval niet kunnen blijven besturen als vandaag.
De piramidale bureaucratie, de standaardvorm van industriële organisatie, zal niet meer werkbaar zijn in de samenleving van de Derde Golf.
Hiërarchische structuren zijn geen goede manier om de problemen van productie of distributie aan te pakken in de nieuwe economie.
De bazen van morgen zullen moeten leren omgaan met in netwerk gestructureerde bedrijven.
Ze zullen ook andere machtsverhoudingen moeten aanvaarden.
De geldstromen naar de bedrijven zullen dezelfde blijven ? een deel komt van investeerders, een ander van consumenten.
Maar in de industriële samenleving hadden alleen aandeelhouders macht: die betaalden hun managers om hen een zo groot mogelijke winst te bezorgen.
Eigenlijk is dat een zeer bekrompen manier om naar economie te kijken, die volledig zal verdwijnen door de toenemende macht van de consument.

Het kan een geleidelijke evolutie worden, of een bruuske ommekeer.
Maar het resultaat zal zijn dat de bedrijven van de toekomst veel meer sociale verantwoordelijkheid zullen opnemen.

De piramidale bureaucratie, de standaardvorm van industriële organisatie, zal niet meer werkbaar zijn in de samenleving van de Derde Golf.

Maar weet u, eigenlijk geef ik een vals beeld van het boek.
Het gaat niet enkel over economie, maar ook over maatschappelijke veranderingen, over cultuur.
En over de manier waarop de Derde Golf onze ideeën over armoedebestrijding helemaal overhoop zal gooien.
Nu de Derde Golf de industriële maatschappij aan het verdringen is, moeten we onze beleidslijnen over armoedebestrijding volledig herzien.
We moeten maar eens ophouden te denken dat de Derde Wereld dezelfde stadia moet doorlopen als Groot-Brittannië na de industriële revolutie.
Want dat is natuurlijk absurD.

Toch niet overal.
In China heeft het idee kennelijk toch gewerkt.

TOFFLER:

Ontwikkelingshulp heeft inderdaad een paar goeie dingen voortgebracht, jA. Zo stijgt bijvoorbeeld overal de levensverwachting stijgt overal, zelfs in de armste landen.
En het zou Quesnay met schrik vervullen dat drie miljard mensen moeten overleven met minder dan twee dollar per dag, maar hij zou nog veel minder kunnen geloven dat drie miljard mensen niét in armoede leven.
Zijn wereld telde hooguit een half miljard mensen: de maatschappij van de Industriële Revolutie is er dus op een of andere wonderlijke manier in geslaagd om 2,5 miljoen mensen boven de armoedegrens te tillen.

 

; ;Het model van de industriële maatschappij is niet per definitie op de hele wereld toepasbaar.
;

 

En verschillende van de armste landen, zoals China, lijken op de goede weg.
Maar dat maakt het model van de industriële maatschappij niet per definitie op de hele wereld toepasbaar.
Want waarom is het in China wel gelukt, en bijvoorbeeld niet in al die economische ontwikkelingsregio's in Zuid-Amerika? (Trekt een grimas in zijn gezicht) Ik weet zelf het antwoord niet op die vraag.
Sommige suggereren dat het ligt aan de sterke katholieke Kerk in het zuiden, die zoals alle religies wil vasthouden aan de landbouwgemeenschap waaruit ze geboren is.

Maar misschien zijn er ook andere redenen, die ik nog niet ken.
Ik hoop ze te leren kennen, als we de methodes vinden om de geldloze economie op een efficiënte manier in het economische model te integreren.

We zitten dezer dagen volop in de overgang naar wat u de Derde Golf ? een hoogtechnologische maatschappij die vooral op informatie en diensten draait.

In uw boeken laat u Derde Golf beginnen in de Verenigde Staten van 1956.
Waarom in de Verenigde Staten?

TOFFLER:

De VS zijn de pioniers van de Derde Golf, omdat zijn industriële patrimonium intact was in 1945, aan het einde van de Tweede Wereldoorlog.
Om dezelfde reden verkeert Europa vandaag nog steeds in moeilijkheden ? het economische patrimonium van het oude continent was vernield in 1945.
Ik moet altijd lachen als ik mensen hoor vertellen dat de VS zijn economische groei te danken heeft aan zijn markeconomie, zijn business schools en zijn managementmethodes.
Het is gemakkelijk, hoor, om de leider van de wereld te zijn als je de fabrieken van al uw concurrenten kapot hebt gebombardeerd (lacht).

Nu, de VS heeft ook enige verdienste aan zijn positie.
Ze zijn met een voorsprong aan de naoorlogse periode begonnen, maar ze waren uitstekend gewapend om de leider van de wereld te worden, en ze hebben hun voorsprong ook perfect uitgespeelD. In de jaren '30 waren de VS een magneet geweest voor briljante wetenschappers die vluchtten voor de nazi's in EuropA. Einstein en co werden in de VS met open armen ontvangen.
Na de oorlog, toen de Koude Oorlog de wereld in de ban sloeg, verdeelden Rusland en de VS de wetenschappers die in Europa achtergebleven waren, netjes onder elkaar.
In dezelfde periode democratiseerden we ons onderwijs: dankzij de GI Bill konden alle veteranen van de grote oorlog genieten van gratis onderwijs ? van de technische academie tot Harvard Business School.
Daar legden de VS de kiemen voor hun kenniseconomie.
Daar is de Derde Golf begonnen.

 

; ;De jaren '50 waren veel boeiender dan de sixties.
;

 U geeft 1956 aan als vertrekdatum van de Derde Golf.

Welke tekenen van maatschappelijke verandering heeft u dat jaar ontdekt?

TOFFLER:

Uiteraard is de datum niet toevallig gekozen.
In tegenstelling tot wat de mensen denken, waren de jaren '50 veel boeiender dan de sixties.

De Russische leider Nikita Chroestjov riep dat de Russen het westen zouden begraven ? met voorsprong een van de minst accurate voorspellingen aller tijden.
Maar zijn uitspraken brachten wel de Koude Oorlog naar zijn hoogtepunt, en het ruimtevaartprogramma, en de enorme investeringen in onderzoek en ontwikkeling, en de ingrijpende veranderingen in de focus van het onderwijs.
De antihelden verdrongen de happy endings van de Hollywoodschermen: plots dweepten we met Marlon Brando, James Dean en hun alter ego's ? criminelen, rebellen, druggebruikers.

Ondertussen democratiseerde de televisie, kregen we commerciële luchtvaart en kregen bedrijven hun eerste computers.
Het waren de jaren van de industriële robotten, en vooral van een significante ommekeer in de samenstelling van de beroepsbevolking: in 1956 werden voor het eerst meer bedienden dan arbeiders geteld in de VS.
Het was een symbolisch moment: toen is de overgang naar de Derde Golf begonnen.
Hét ijkpunt voor een ingrijpende maatschappelijke verandering.

Vijftig jaar later is ze nog altijd niet voltooiD. Hoelang duurt het nog voor de Derde Golf op kruissnelheid zit?

TOFFLER:

Dateren is het moeilijkste onderdeel van voorspellen.
Ik geloof niet in rechtlijnige extrapollaties.
Dat is de meest naïeve vorm van vooruitkijken, omdat zulke prognoses nooit rekening houden met de complexe context en de onverwachte wendingen.
Als de topman van een bedrijf aan zijn marketingmensen een prognose vraagt, wil hij eigenlijk weten wat de hoogst waarschijnlijke toekomst is.
Terwijl hij eigenlijk hoort te zoeken naar gebeurtenissen die weinig waarschijnlijk zijn, maar wel een enorm effect sorteren.
Maar omdat u aandringt: ik schat dat de Derde Golf op volle toeren zal draaien over twee of drie decenniA. Maar het kan ook sneller gaan.
Of langer duren (lacht).

Een halve eeuw na 1956 worstelen samenlevingen over de hele wereld nog steeds met de aanpassingspijnen.
De sectoren van de Eerste, de Tweede en de Derde Golf bestaan over al naast elkaar.
In de komende jaren levert dat onvermijdelijk Golvenconflicten op.
Toen driehonderd jaar geleden in Engeland de industriële revolutie begon, brak er een gevecht in regel uit tussen de landaristocratie en de stedelijke bourgeoisie ? de mannen die de fabrieken hadden opgericht.
Engeland kon dat conflict in zijn politieke arena isoleren, veel andere landen niet.
De Amerikaanse (1861-1865) was in wezen een conflict tussen het geïndustrialiseerde noorden en het agrarische zuiden.
De Oktoberrevolutie in Rusland (1917) was een strijd tussen de oude landadel en de communisten die de industrialisering wilden versnellen.

Op dit ogenblik is er nog geen Golvenconflict aan de gang.
Ik hoor de wereld soms mopperen over het imperialisme van de VS, maar daarmee houdt het op.
Ik vind het trouwens wel meevallen met dat imperialisme.
Amerikanen zijn de witte muizen van de wereld, moet u weten, en u moet de VS maar als het universele laboratorium zien.
We experimenteren met vrouwenrechten, rechten voor homo's, noem maar op.
En we maken verschrikkelijke fouten.
We kunnen niet anders: een lab dat geen fouten maakt, is een slecht laB. En zelfs wij hebben nog een lange weg af te leggen voor we ook maar beginnen te beseffen wat de Derde Golf eigenlijk inhoudt.
De industriële samenleving is dood, maar op dit moment snapt niemand wat dat betekent.

Een hele groep mensen raakt overtuigd van de gevaren van de technologische evolutie, en oordeelt dat je ze dan maar beter kunt tegenhouden.
En dat, mijnheer, is een vloek voor het menselijke ras.

Wanneer het zover is, komen de conflicten.
Soms in de religieuze sfeer, soms economisch, soms politiek.
Premier Junichiro Koizumi heeft in de aanloop naar de verkiezingen de bank van de Japanse post geprivatiseerd, de grootste bank van de werelD. Daarmee ging hij in tegen de traditionele rurale achterban van zijn partij, en volgde hij de stedelijke bevolking.
Hij is er op wonderlijke wijze mee weggekomen.
Ongetwijfeld zullen gelijkaardige conflicten op andere plaatsen in de wereld veel drastischer gevolgen hebben.
Elk land zal in de komende twintig, dertig jaar botsen met zijn eigen instituties ? zowel die uit de industriële Tweede Golf als de overblijfselen van de agrarische maatschappij uit de eerste golf.

Gaan we dan naar een golf van nieuwe burgeroorlogen?

TOFFLER:

De overgang zal een rijke voedingsbodem voor conflicten zijn.
U moet zich namelijk de intensiteit voorstellen van de veranderingen die ons te wachten staan.
Vergelijk het met 350 jaar industriële revolutie in Europa, maar dan op wereldschaal en samengebald in drie decenniA. Soms zullen die conflicten politiek worden opgelost.
De komende jaren zie ik bijvoorbeeld overal in de wereld bizarre allianties bestaan tussen overblijfselen van de Eerste en de Tweede Golf tegen de instituties van de Derde Golf.
Of misschien zelfs van de Eerste en de Derde, die samen ageren tegen de ruïnes van de industriële maatschappi J. Maar soms zullen ze ook in oorlogen uitmonden.
Waar de agrarische samenleving met de stedelijke bevolking botst, zullen we weerspiegelingen van Golvenconflict zien.

Waarover zullen die meningsverschillen gaan?

 

TOFFLER:

Over de wetenschap, bijvoorbeelD. We zullen ons hoofd breken over een manier om uit te vlooien hoe we waardevolle wetenschappelijke en technologische vooruitgang kunnen aanvaarden en zelfs versnellen.
Stamcellen, intelligent design, glasvezeltechnieken: alles zal reactionaire reacties oproepen ? vanuit de wetenschap, vanuit de Kerk, vanuit de dierenbescherming, de gezondheidszorg en nog wel een stuk of tien andere hoeken.

Eigenlijk zijn die aanvallen aartsgevaarlijk: een hele groep mensen raakt overtuigd van de gevaren van de technologische evolutie, en oordeelt dat je ze dan maar beter kunt tegenhouden.
En dat, mijnheer, is een vloek voor het menselijke ras.

Gisteren praatte ik nog met Tony Judt, een Britse historicus.
Hij vertelde hoe de opkomst van nazisme en fascisme in Europa te wijten is aan grote onzekerheiD. Wel, vandaag is die onzekerheid er ook, en elke dag meer en meer.
Vandaar de aanvallen op de wetenschap, want wetenschap is nooit zeker dat zijn jongste theorie ook werkelijk de laatste is.
Naarmate klonen en genetische manipulatie meer ingang vindt, zal er ook wereldwijd geruzie over wat het betekent om 'mens' te zijn.
Ik heb twintig jaar geleden al gewezen op de onhoudbare ethische discussies die over bijvoorbeeld klonen zullen ontstaan.
Niet enkel tussen religies of wetenschappers, maar ook tussen regeringen.
En ik sloot toen al niet uit dat er in die discussies doden zullen vallen.

Eerlijkheidshalve moet ik er wel aan toevoegen dat ik in Future Shock voorspelde dat er tegen 1985 gekloonde dieren en mensen op de aardbol zouden rondlopen.
Toegegeven, de datum was verkeerD. Maar we hadden hem zelf óók van een Nobelprijswinnaar (lacht).

Hoe denkt u dat de typische samenleving van de Derde Golf er zal uitzien?

TOFFLER:

Dat is het nu juist: er bestààt niet geen typische samenleving van de Derde Golf.
Maar de verhoudingen tussen werk, gezin en sociaal leven zullen overal veranderen, en de opgedrongen uniformiteit in de maatschappij en tussen samenlevingen zal verdwijnen, wegens typisch Tweede Golf.
In de industriële samenleving moesten we allemaal dezelfde auto's hebben, dezelfde stereo, dezelfde computers.
Dat moest, omdat het systeem het ons opdrong: om een andere asbak in een auto te zetten, moesten bedrijfsleiders de band doen stoppen, en dat was een enorm dure grap.
Nu volstaat het om een andere code in de computer te tikken en op enter te drukken.
Een farmabedrijf kan elke pil op de band aanpassen aan de wensen van een individuele klant, tegen een marginale prijs.
In de komende jaren zal dat alleen nog maar makkelijker worden.
Elk bedrijf, maar ook alle landen zullen heel verschillend zijn.
Over twintig, dertig jaar zullen landen zich perfect kunnen specialiseren in één bepaalde technologie, en die voor de hele wereld verfijnen.
Alle landen zullen van een grotere economische en technologische diversiteit zijn, dan de Tweede Golf ons ooit heeft kunnen geven.
Eigenlijk hebben de samenlevingen van de Derde Golf maar enkele karakteristieken gemeen: ze zullen allemaal hoogtechnologisch, zeer geavanceerd en anti-industrieel zijn.

Worden wij ook allemaal raketgeleerden?

TOFFLER:

Neen, want in een kennismaatschappij gedijen niet alleen geeks en wetenschappers.
Zij sturen de samenleving, maar ze moeten ook wel eens naar het ziekenhuis, op café of naar de supermarkt.
En zij kunnen niet overleven zonder de barman, de caissière, de verpleegster of de groentenboer.
Het enige wat eruit gaat, zijn de technologieën waar de Industriële Revolutie op gebouwd is.
Zolang er concurrentie bestaat in de wereldeconomie, zullen landen in de hele wereld proberen om de sectoren van de Tweede Golf van zich af te schudden.
Het beste voorbeeld is India: dat probeert nu al zoveel mogelijk productiewerk aan China uit te besteden.
Het is globalisering op zijn best.

Zal de Derde Golf de globalisering terugdraaien, of juist verder uitbouwen?

TOFFLER:

(Haalt de schouders op) Niet meer dan de Industriële Revolutie heeft gedaan.
Een van de grootste verwezenlijkingen van globalisering is, dat voorheen uitgesloten economieën als de Chinese of de Russische in het plaatje zijn beginnen passen.
Maar de hallelujahs over de globalisering van het einde van de achttiende eeuw zijn nooit waargemaakt, omdat Wereldoorlog I de wereld plots weer aan stukken heeft gehakt.

Het hele discours over globalisering is behoorlijk simplistisch.
Globalisering is niet door God gegeven, en ze is omkeerbaar.
Globalisering is ook niet wereldomspannenD. Ze kàn zelfs niet wereldomspannend zijn, want alles zal niet geglobaliseerd worden.
Kijk naar het financiële systeem.
De banken hebben vertakkingen naar de hele werelD. Maar ondertussen blijven aandelenmarkten en kapitaalmarkten wel hoofdzakelijk binnen de eigen landsgrenzen opereren.
Als je over globalisering praat, moet je de wereld eigenlijk opdelen in componenten: sommige zullen zich over de aardbol uitstrekken, andere niet.

Welke wel en welke niet?

TOFFLER:

(Lacht geheimzinnig) Dat staat allemaal in ons nieuwe boek.
Ik stel voor dat u het dààr gaat lezen.

Laten we het dan maar over een globaal probleem hebben: de energievoorziening.

 

; ;Energie is onuitputtelijk ; ;

 

Zal de wereld over 35 jaar minder afhankelijk zijn van olie, zoals u dat in 1973 al voorspelde?

TOFFLER:

Hij zal wel moeten, of hij het nu wil of niet.
De Russen spelen het hard in de Kaukasus, en de Iraniërs ook.
Vroeg of laat komt er een barst in het systeem.
En misschien zelfs om minder voor de hand liggende redenen.
Ik ben geen energie-expert, maar ik durf zeker niet uitsluiten dat de olieproducerende landen in de komende jaren op lucratievere toepassingen van olie zouden stuiten.
Niet omdat ze er naar zoeken, maar per toeval.
En in dat geval gaat de oliekraan onherroepelijk dicht.

Dat stemt me niet echt pessimistisch, want ik weet dat energie onuitputtelijk is.
Onze problemen met de energietoevoer zijn niet intellectueel of wetenschappelijk.
Als we morgen verschillende Manhattan Projects zouden opstarten, hebben we over tien jaar nieuwe energiebronnen aangeboorD. Maar dat is voorlopig een politiek probleem.
Het helpt niet dat onze administratie zo dicht bij de olie-industrie staat.
Maar misschien lost ook dat zichzelf wel op, als de Chinezen op volle toeren geraken en de technologische veranderingen hun weg vinden naar onze auto's.

; ;The United States of Europe? Laat me niet lachen: er bestaat toch ook niet zoiets als The United States of America? ; ; ;

De Geldmachine      Ferguson Nial      Economie

De Schotse historicus Niall Ferguson, auteur van onder meer 'The War of the World' (2006), plant zijn mes het liefst in heel grote lappen internationale geschiedenis, die hij koppig uitbeent tot er iets zichtbaar wordt van de zwarte motieven die naties, staten en wereldrijken in beweging brengen.

In 'De geldmachine' (Uitgeverij Contact), uit 2001 maar nu pas vertaald, onderzoekt hij de rol van geld bij het veroveren, behouden en verliezen van politieke macht in de periode 1700-2000.

De Nederlandse titel van 'The Cash Nexus' is wat ongelukkig gekozen.
Machthebbers met financiële problemen, van de Franse revolutionairen tot Richard Nixon, hebben het geld dat ze tekort hadden vaak gewoon laten bijdrukken, maar daar wijdt Ferguson maar één van zijn veertien hoofdstukken aan.
Hij heeft iets ruimers op het oog: het financiële netwerk ('nexus' betekent 'verband') dat staten bij mekaar houdt of juist door hun poten laat gaan, als de mazen te groot worden.
De Franse revolutie kwam op gang toen Louis XVI zijn schulden niet meer kon betalen.
Maar rond dezelfde tijd torste de Britse kroon een last die vele malen groter was.
Waarom ging het Franse ancien régime dan onderuit en bleef de Britse monarchie overeind?

Wie bestand is tegen de meedogenloze dreun van Fergusons boekhoudersproza komt veel te weten over de onvatbare manier waarop de mammon ons allen beheerst, bijvoorbeeld via de macht van de wereldmarkt voor obligaties, die even stuurbaar blijkt als een school plankton.

De toon verandert ineens in het curieuze laatste hoofdstuk, dat over de kosten en baten van defensie gaat.
De tekst is geschreven in de maanden net voor 9/11, een gebeurtenis waarvan Ferguson de waarschijnlijkheid met griezelige correctheid aangeeft.
De VS moet de rol van wereldpolitieman weer krachtig opnemen, betoogt hij, al was het maar omdat zij de enige natie is die zich dat financieel kan permitteren.
Zou het kunnen dat George W.
Bush af en toe toch in een ander boek dan de Bijbel heeft zitten lezen?

'De geldmachine' is een belangrijk, maar letterlijk onvolledig werk: de honderden voetnoten die bij de tekst horen, staan er gewoon niet in.
De uitgever heeft ze op het internet geparkeerD. Hij hanteert blijkbaar zijn eigen kleine geldmachine.

Wanneer een land maar geld genoeg heeft, en de bewoners voldoende welvarend zijn, zal een situatie van stabiliteit en democratie ontstaan.
Het klinkt goed en het lijkt logisch, maar de verhouding tussen geld en macht is niet zo simpel.
De werkelijkheid is interessanter maar ook verontrustender: mensen - ook politici - laten zich vooral leiden door seks, geld en macht.
Niall Ferguson is niet bang om grote lijnen te trekken en daarbij de grenzen van verschillende terreinen te overschrijden en hij is bij uitstek de juiste historicus om dat met gezag te kunnen doen.
In De geldmachine laat hij zien wat de rol van geld is in het succes van naties, maar ook waar de grenzen bereikt worden.
Financiële problemen zijn vaak eerder het gevolg dan de oorzaak van politieke instabiliteit.
En andersom garandeert financiële welvaart nog geen tevredenheid - het idee van een liberale democratie is dan ook op drijfzand gebouwD.

Waar is het geld gebleven van voor de huidige hypotheekcrisis? Van voor de internet zeepbel? En van willekeurig welke beurskrach? Hoe kan het dat een middel grote Amerikaanse bank meer geld heeft dan bijvoorbeeld het land Bolivia? Wat hebben financiële ontwikkelingen voor invloed op de wereld geschiedenis? Niemand die dat beter kan uitleggen dan Niall Ferguson die, als biograaf van de Rothschild-bankiers en schrijver van De geldmachine, als geen ander het verbandtussen geld en politiek begrijpt.
Zo maakthij aannemelijk dat Napoleon misschien wel eerder door de Rothschild-bankiers is verslagen dan door de Britse generaal Wellington.
In Het succes van geld beschrijft Ferguson met gezag en Britse geestigheid hoe geld is gaan betekenen wat het nu betekent.
Van materieel goed als goud en munten is geld, via papieren bankrekening, steeds abstracter gewordenen nu zit het meeste geld in zaken als aandelenen opties.

Darwin en de consument      Miller Geoffrey      Economie

De moderne mens heeft net als de oermens een diepgewortelde behoefte om te pronken.
Het enige verschil is dat de moderne mens die signalen tegenwoordig uitzendt via zijn koopgedrag.
Dat schrijft evolutiepsycholoog Geoffrey Miller in zijn boek `Darwin en de consument`.

 

Volgens Miller zijn daar twee redenen voor.
Evolutionair gezien doet de mens dat om zijn overlevingskansen te verhogen.
Mensen gedijen het best als ze kunnen rekenen op de zorg van ouders, bloedverwanten en vrienden.
Vandaar dat ze een prikkel hebben om te laten zien dat ze die investering ook waard zijn.
Een tweede reden om hun biologisch potentieel te etaleren is om seksuele partners te vinden.
Marketeers spelen in op dat gedrag.
Het gaat in de consumptiemaatschappij niet zozeer om het bezitten van zoveel mogelijk spullen, maar om de persoonlijke kwaliteiten die iemand daarmee kan etaleren.

 

Volgens Miller weerspiegelen aankopen een of meer van de zes eigenschappen waarmee mensen zich onderling van elkaar proberen te onderscheiden: intelligentie, intellectuele autonomie, zorgvuldigheid, altruïsme, emotionele stabiliteit en extraversie.
Laat overigens onverlet dat ontvangers van `koopsignalen` niet echt ontvankelijk zijn.

Waarom zou iemand een Hummer kopen, zo ongeveer de minst praktische en slechtst denkbare auto? En waarom zou je make-up gebruiken of botox om er jonger uit te zien? De waarheid achterhaalt je toch wel…

 Geoffrey Miller bekijkt de consumptiemaatschappij van een afstand, vol verbazing en met steeds meer ergernis.
De eerste levensbehoeften (water, voedsel) zijn relatief goedkoop – maar blijkbaar schatten we verkeerd in wat een ‘levensbehoefte’ is.
Daarop wordt ingespeeld door bedrijven en winkels die luxe, status en seks verkopen.
Miller neemt er geen genoegen mee.
In Darwin en de consument beschrijft hij niet alleen hoezeer ons koopgedrag is doorgeslagen maar ook wat we moeten doen om met beide benen op de grond te komen staan.

Mensen verschillen  door zes mentale kenmerken die erfelijk zijn en gans het leven stabiel blijven.
De zes kenmerken hebben geen onderlinge correlatie maar men kan op een of meerdere ervan hoog of laag scoren.

1- Algemene intelligentie:

     vermogen om  correct, efficiënt en adaptatief met informatie om te gaan;

     omvat onder meer redeneervermogen, plannen, probleemoplossen, abstract denken en het begrijpen van complexe ideeën, snelheid van leren

     en  het leren van ervaringen - inzicht en het doorzien van verbanden.

2- Zorgvuldigheid :   zelfbeheersing, wilskracht, betrouwbaarheid, consequentheid, vermogen om behoeftebevrediging uit te stellen.

     Streven langetermijndoelen na, komen beloften na, weerstaan impulsen en slechte gewoonten, streven naar perfectie, plannen, richten

     zich op één ding tegelijk, werken goed samen, komen op tijd, burgerlijk betrokken, leven gezonD. Extreem hoog leidt naar dwangstoornis.

3- Vriendelijkheid:   empathie, warmte, bescheidenheid, welwillendheid, vredelievendheid, vertrouwen, gehoorzaamheid

     Houden van harmonie, passen zich aan, houden hun mening voor zich om conflicten te vermijden.
Bij lage score streven ze naar roem, jagen eigen

     doelen na, brengen hun  opvattingen met kracht naar boven,  zijn ze assertiever, eigenwijzer, zelfverzekerder, opwindender.

4- Stabiliteit:    emotionele stabiliteit, aanpassingsvermogen, stressbestendigheid, gelijkmoedigheid, volwassenheid

     snel herstel van tegenslag, goed op zijn gemak, niet gedeprimeerd, niet snel boos.

5- Extraversie : dominantie, zelfvertrouwen, doortastendheid, activiteit, weinig verlegen, leiderschap, sociaal, spraakzaam, grappig, zelfverzekerd

     dol op opwinding.
Niet verlegen en streven naar sociale status.

    

6- Openheid:  nieuwsgierig naar nieuwe ervaringen, belangstelling voor cultuur, het mooie, ruimdenkend

     emotionele sensiviteit, maatschappelijke tolerantie, politiek liberalisme, houden van ingewikkelde en onbekende dingen.

     Bij lage score conservatief, bevooroordeeld , conventioneel en autoritair.

Deze zes kenmerken verschillen per persoon in gradatie .
In een grote groep verhouden de scores zich als een Gausscurve.

De score kan indicidueel verhoogt worden door bewustzijn en training.

Winaars en verliezers      Rachman Gideon      Economie

Gideon Rachman is lang en overal in de wereld correspondent geweest.
Hij schrijft al jaren over thema’s zoals politiek, wereldeconomie en de zakenwerelD.

 

‘Winnaars en Verliezers – een nieuwe vorm van democratie’ (**) is een reflectie op de laatste crisis.
Volgens Rachman is er met de crisis van 2008 een einde gekomen aan wat hij ‘de tijd van optimisme’ noemt.
Anno 2010 ziet het zorgwekkend uit dus haalt hij de pen naar boven.

 

In deel I van het boek behandelt Rachman ‘de tijd van grote veranderingen’.
Als startpunt in de geschiedenis kiest hij het jaar 1978.
Dit is naar zijn eigen zeggen een belangrijk moment.
Het gaat om de openstelling van China naar het buitenland door de toenmalige leider Deng Xiapong.
Hij staat stil bij Groot-Brittannië waar Margareth Thatcher aan de macht was gekomen.
De Verenigde Staten waren ongeveer in dezelfde periode volop in de ban van Reagan-revolutie.
De eerste kiemen van de vrijemarkt ontluikten succesvol.

 

In Europa kregen ze de hulp van Jacques Delors die een enorm belangrijke figuur was in de Franse en Europese politiek.
Hij werd tweemaal tot president van de Europese Commissie benoemD. In de Sovjet-Unie was Gorbatjsov ondertussen aan de macht, wat het einde van die Unie zou betekenen.

 

Rachman spreekt vol sympathie voor de mannen en vrouwen die de drijfkracht vormden achter het globale kapitalisme.
Van Thatcher, Reagan tot en met Greenspan: het belangrijkste was het geloof in de markteconomie.
En die hebben ze wereldwijd kunnen verspreiden, want de rest van de wereld volgde al snel in wat Rachman ‘de tijd van optimisme’ noemt.
In deel II van het boek bespreekt hij een aantal cruciale momenten en figuren zoals Francis Fukuyama en zijn ‘einde van de geschiedenis’; Bill Gates en de triomf van de technologie.
Maar wie constant terugkeert is Bill Clinton en zijn win-winwerelD. Een visie die optimisch werd gedeeld door leiders overal ter werelD. Rachman besteedt vooral aan de Aziatische voorbeelden veel aandacht.

 

Met de financiële crisis in 2008 kwam een einde aan dit optimisme.
Het Westen zit in crisis en opeens zit de wereld vol problemen.
Rachman stelt de economische crisis centraal maar op geen enkel maakt hij een analyse van de betekenis ervan.
Er is geen zin waarin hij het kapitalisme bekritiseert.
Integendeel, hij is een groot bepleiter van het kapitalisme en hoopt dat het systeem zich herstelt.
De VS kunnen hierin een belangrijke rol spelen.
Daarom moeten ze terug machtig worden, stelt de auteur.

 

De andersglobalisten worden belachelijk gemaakt door ze op dezelfde lijn te zetten met Al-QaedA. Bewegingen zoals Hezbollah en leiders zoals Chavez worden op dezelfde manier benaderD.

 

Er valt valt weinig te lezen dat echt innovatief is.
Het boek komt niet verder dan de typische beschrijvende rechtse journalistiek.
Typisch aan de centrum-rechtse The Economist en The Financial Times.
Op het einde van het boek verwacht je dat de auteur wat oplossingen of mogelijke uitwegen biedt, maar verder dan slogans ‘rustig blijven en doorgaan’ komt hij niet.
Het boek is goed geschreven en bevat heel wat interessante geschiedkundige feiten, maar qua inhoud en analyse komt dit boek te kort.

Het optimisme waarmee het kapitalisme zo lang de wereld heeft geregeerd is failliet en nu zien we wat we allang hadden moeten weten: waar winnaars zijn, zijn ook verliezers.

Rachman zet de mogelijke scenario's op een rij: er kan anarchie ontstaan, mogelijk wordt de Islam wereldwijd de baas.
Het kan ook dat het dictatoriale model van China of Rusland de overhand zal nemen.
Dat klinkt somber, maar Rachman is een optimist: het Westen zal, aan de hand van Obama, de markteconomie en de democratie opnieuw vorm moeten geven.

Gideon Rachman (1963) schrijft over de wereldeconomie voor Financial Times.
Daarvoor was hij correspondent voor The Economist in Brussel, Washington en Bangkok.
Lange tijd was zijn terrein Zuidoost-Azië, en de crises die hij daar heeft zien ontstaan, hebben hem de brede blik gegeven waarmee hij Winnaars en verliezers heeft geschreven.

Globalisering heeft de wereld samengebracht - de wereldwijde economische crisis trekt hem op het ogenblik weer uit elkaar.
Dat de gevolgen groot zullen zijn, wordt steeds beter zichtbaar.
Want eerst gaan de banken kapot, dan de zwakke landen, ondertussen krijgen steeds meer gewone mensen het moeilijk, en als grote groepen werkloos worden of hun huis kwijtraken, ontstaat er woede.
Het optimisme waarmee het kapitalisme zo lang de wereld heeft geregeerd is failliet en nu zien we wat we allang hadden moeten weten: waar winnaars zijn, zijn ook verliezers.

Rachman zet de mogelijke scenario's op een rij: er kan anarchie ontstaan, mogelijk wordt de Islam wereldwijd de baas.
Het kan ook dat het dictatoriale model van China of Rusland de overhand zal nemen.
Dat klinkt somber, maar Rachman is een optimist: het Westen zal, aan de hand van Obama, de markteconomie en de democratie opnieuw vorm moeten geven.

De 48-jarige Gideon Rachman schrijft over de wereldeconomie voor 'Financial Times'.
Daarvoor was hij correspondent voor 'The Economist' in Brussel, Washington en Bangkok.
Lange tijd was zijn terrein Zuidoost-Azië, en de crises die hij daar heeft zien ontstaan, hebben hem de brede blik gegeven waarmee hij 'Winnaars en verliezers', met als ondertitel: 'Een nieuwe vorm van democratie', heeft geschreven.

 Uittreksel

--------------------------------------------------------------------------------

 Blz.
259: Armoede en bevolking

Door economen wordt algemeen aanvaard dat de mondialisering honderden miljoenen mensen uit de armoede heeft verlost.
De afgelopen jaren is er echter ook een groeiend besef aan het ontstaan dat een groot deel van de wereld wordt achtergelaten.
De benarde toestand van het 'onderste miljard' - een uitdrukking die afkomstig is van Paul Collier, een academicus uit Oxford - staat hoog op de lijst met mondiale politieke problemen.
Er zijn zowel ethische als praktische redenen voor die ontwikkeling.
Het beeld van een miljard mensen die hun uiterste best doen om te overleven in een wereld van overvloed druist in tegen alle morele gevoelens.
En bovendien is zoiets gevaarlijk.

Colliers werk toont aan dat er in Afrika een nauw verband bestaat tussen armoede en gewapende conflicten.
'Er zal veel sneller een burgeroorlog uitbreken,' merkt hij op, 'in landen met een laag inkomen; halveer het inkomen waarmee een land begint en je verdubbelt het risico op een burgeroorlog.
' Zodra er eenmaal een burgeroorlog uitbreekt, kan een land komen vast te zitten in een vicieuze cirkel: doordat de oorlog de economie te gronde richt, wordt de armoede verergerd, en dat maakt het steeds moeilijker om uit die burgeroorlog te komen.
Burgeroorlogen hebben ook de neiging om over grenzen heen te stromen - zoals de burgeroorlog in Rwanda, die bijdroeg aan de tragedie in het aangrenzende Congo, of naar de wijze waarop de strijd in Afghanistan het aangrenzende Pakistan heeft gedestabiliseerD. Er zijn vele redenen voor de moeilijkheden en problemen die zich voordoen bij het stabiliseren van Afghanistan, maar het feit dat dit nu het op drie na armste land ter wereld is, zal daar zeker in belangrijke mate toe bijdragen.

In de Tijd van Optimisme hoopte men dat de mondialisering de armste landen ter wereld in staat zou stellen om zich door middel van handel uit hun armoede te verlossen.
Die hoop is er voor sommige landen nog steeds, met name voor de Afrikaanse landen die in staat zijn om te profiteren van de grote prijsstijgingen die worden veroorzaakt door tekorten aan natuurlijke hulpbronnen.
Maar nog steeds zijn er vele landen die achterblijven; het grootste risico lopen landen die nergens aan zee liggen, die getroffen zijn door droogte, geregeerd worden door misdadigers of verstrikt zijn in een burgeroorlog.
En ook nu weer geldt dat al die omstandigheden met elkaar te maken hebben.
Recent onderzoek lijkt erop te wijzen dat het risico op een gewapend conflict in een Afrikaans land 50 procent hoger is in een jaar waarin droogte tot voedseltekorten heeft geleiD. Een reden te meer om beducht te zijn voor de gevolgen van klimaatverandering.

Al minstens sinds het midden van de jaren tachtig - toen de LiveAid-concerten van 1985 het publiek bewust maakten van de hongersnood in Ethiopië - zijn westerse televisiekijkers vertrouwd met beelden van hongersnood in AfrikA. Maar voor de rijkste landen ter wereld zou het lot van het 'onderste miljard' tegenwoordig niet alleen medelijden moeten opwekken, maar ook angst.

In een gemondialiseerde wereld zal het Westen zich niet voor eeuwig kunnen blijven afsluiten voor het lijden van de armen.
De wereldbevolking groeit snel.
In 1950 waren er 2,5 miljard mensen, in 2008 waren dat er 6,6 miljard, en volgens voorspellingen van de Verenigde Naties zullen er in 2050 meer dan 9 miljard mensen zijn.
Het grootste deel van deze bevolkingsgroei zal zich voordoen in de armste delen van de werelD. De inwoners van de rijke landen zullen dan ook een steeds kleiner en kleiner deel van de totale wereldbevolking gaan uitmaken.
Dat zal tot spanningen leiden binnen de rijke samenlevingen, die hun best zullen moeten doen om schijnbaar eindeloze stromen migranten uit armere landen op te nemen.
En het zal spanningen tussen verschillende wereldregio's veroorzaken, doordat de rijkere delen van de wereld hun grensbewaking verder zullen opvoeren in een poging de armen buiten de deur te houden.

Maar zelfs het opsluiten van de armen in hun landen van oorsprong zal het Westen niet beschermen tegen het geweld en de instabiliteit die het gevolg zijn van armoede.
Armoede, mislukte staten en bedreigingen voor de internationale veiligheid hangen nauw met elkaar samen.
Nadat de Financial Times een artikel had gepubliceerd over pogingen om Somalische piraten te bestrijden die het voorzien hebben op de internationale scheepvaart door de Golf van Aden, schreef de ontwikkelingseconoom Jeffrey Sachs een scherpe ingezonden brief waarin hij klaagde: 'U behandelt de Somalische crisis alsof die binnen de conventionele categorieën van het buitenland- en veiligheidsbeleid valt [ .
] zonder zelfs maar één woord te wijden aan de extreme armoede in Somalië, de enorme droogte en watertekorten waarmee het land te kampen heeft, en Somalië's extreme kwetsbaarheid voor droogte en klimaatverandering, de enorme ongeletterdheid, de afschuwelijke ziekten waardoor de bevolking geteisterd wordt en de zeer hoge bevolkingsgroei die een gevolg is van extreme armoede.
Als mensen aan het verhongeren zijn, handelen onze diplomaten [ .
] de onrust die daarvan het gevolg is altijd weer af als een teken van extremisme [ .
] Somalië is van geen belang voor het Westen, zolang het de scheepvaartroutes maar niet blokkeert.

Het einde van de geschiedenis en de laatste mens      Fukuyama Francis      Economie

The end of history and the last man (Nederlands:Het einde van de geschiedenis en de laatste mens) is een boek geschreven door de Amerikaanse politieke denker Francis Fukuyama uit 1992.
Het boek bouwt voort op diens essay ; ;The end of history? ; ; dat in 1989 gepubliceerd werd in het tijdschrift voor internationale aangelegenheden the national interest.
In het boek verdedigt Fukuyama de controversiële stelling dat het einde van de Koude Oorlog meteen ook het einde van de vooruitgang van de menselijke geschiedenis markeert:

  ; ;What we may be witnessing is not just the end of the Cold War, or the passing of a particular period of post-war history, but the end of history as such: that is, the end point of mankind's ideological evolution and the universalization of Western liberal democracy as the final form of human government.
;  

 

  ; ;[De gebeurtenissen] waarvan we getuigen zijn, betreffen niet enkel het einde van de Koude Oorlog, of het voorbijgaan van een specifiek tijdperk uit de naoorlogse geschiedenis, maar het einde van de geschiedenis als dusdanig: namelijk, het eindpunt van de ideologische evolutie van de mensheid en de universialisering van de Westerse liberale democratie als de uiteindelijke vorm van menselijk bestuur.
  

Deze stelling komt in het bijzonder in conflict met de filosofie van de geschiedenis die verdedigd werd door Karl Marx, het historisch materialisme.
Het ; ;einde van de geschiedenis ; ; zoals die door Marx verdedigd wordt, is een tijd waarin klasseverschillen niet langer voorkomen, waarbij hij uitgaat van de overtuiging dat deze onderscheidingen de oorzaak zijn geweest van de evolutie binnen elke bestaande samenlevingen tot nu toe.
Hij noemt deze eindpositie van klasseloosheid, die onvermijdelijk zal gerealiseerd worden (hoewel hij nooit precies aangeeft wanneer dit het geval zal zijn) het 'communisme'.
De stelling van Fukuyama die geponeerd wordt aan het einde van de Koude Oorlog, bevat een duidelijke verwijzing naar de historische dialectiek van Marx.
Fukuyama zelf keert terug naar het werk van de oorspronkelijke bron van de dialectiek van Marx, namelijk dat van Hegel (en in het bijzonder de interpretatie van diens werk door de Franse denker Alexandre Kojève) door te argumenteren dat er een historische vooruitgang heeft bestaan, die geleid heeft naar de ontwikkeling van een seculiere, vrije markt-democratie.
Fukuyama lijkt deze oriëntering naar het werk van Kojève te hebben overgenomen van de vooraanstaande Straussiaans geïnspireerde politiek-filosoof Allan Bloom, waarbij Fukuyama in opleiding is geweest.

Inhoud

1 Fukuyama's stelling

1.
1 verkeerde interpretaties

2 Argumenten die de stelling van Fukuyama ondersteunen

3 Kritieken op de stelling van Fukuyama

4 Referenties

5 Publicaties

6 Externe links

 

De stelling van Fukuyama bestaat uit drie centrale elementen.
[2]

Het eerste element is een empirisch argument.
Fukuyama toont aan dat sinds het begin van de 19e eeuw de democratie van slechts één bestuurssysteem tussen vele, is uitgegroeid totdat in het heden de meerderheid van de regeringen in de wereld 'democratisch' genoemd kunnen worden.
Hij wijst er daarnaast op dat de belangrijkste alternatieven voor de democratie, die hij ziet als diverse vormen van dictaturen, in het recente verleden in diskrediet zijn gebracht.

Het tweede element is een filosofisch argument, dat door Fukuyama ontleend wordt aan G.
W.
F.
Hegel.
Kort samengevat ziet Fukuyama de geschiedenis als een dialectisch proces tussen twee klassen, naar analogie van de dialectiek van heer en slaaf.
Uiteindelijk moeten de these, in casu de meester, en de antithese, in casu de slaaf samenkomen in een synthese, waarbij de beide klassen erin slagen om samen te leven.
Dit kan volgens Fukuyama enkel gerealiseerd worden in een democratie.

Ten slotte argumenteert Fukuyama ook dat omwille van diverse redenen het radicale socialisme of communisme niet gemakkelijk in overeenstemming te brengen is met de representatieve democratie.
Bijgevolg is het zeer aannemelijk dat democratieën zich in de toekomst allen zullen beroepen op een vorm van de markt en dat de meeste daarvan waarschijnlijk kapitalistisch of sociaal-democratisch zullen zijn.

Verkeerde interpretaties

Volgens Fukuyama heeft de democratie zich, sinds de Franse revolutie al herhaaldelijk bewezen als een fundamenteel beter systeem dan eender welk van de alternatieven en dit zowel op moreel, politiek en economisch vlak.
De meest fundamentele en meest voorkomende fout bij het discussiëren over Fukuyama's werk is het verwarren van het begrip 'geschiedenis' met het begrip 'gebeurtenissen'.
Fukuyama claimt niet dat op een gegeven punt in de toekomst het voorkomen van gebeurtenissen zal stoppen.
Wat hij wel verdedigt is de stelling dat in de toekomst de democratie steeds meer dominant zal worden.
Ook wanneer het totalitarisme zou terugkomen, zou dit slechts een tijdelijke stap zijn, waarna er terug een evolutie in de richting van de democratie zal ontstaan.

Argumenten die de stelling van Fukuyama ondersteunen

 

Deze grafiek toont het aantal landen in de verschillende categorieën die gehanteerd worden in het onderzoek Freedom in the world 2006, uitgevoerd door Freedom House.
De grafiek geeft de evolutie weer gedurende de periode van 1972 tot 2005.
Landen worden gecategoriseerd als ; ;vrij ; ;, ; ;gedeeltelijk vrij ; ; of ; ;niet vrij ; ;.
Onder vrije naties worden hierbij liberale democratieën verstaan.
Er is empirisch bewijs geleverd dat de theorie van Fukuyama ondersteunt.
Freedom House, een onafhankelijke ngo met als doel de bevordering van vrijheid in de wereld, stelt dat er in het jaar 1900 geen enkele liberale democratie bestond met algemeen stemrecht, maar dat vandaag op een totaal van 192 naties, 120 landen, of 62% van het totaal, deze bestuursvorm hebben aangenomen.
Zij telden 25 (19%) naties met 'begrensde democratische praktijken' in 1900, tegenover een totaal van 16 (8%) vandaag.
Ze telden daarnaast in 1900 een totaal van 19 (14%) constitutionele monarchieën, waar de grondwet beperkingen oplegt aan de macht van de monarch ten voordele van verkozen machthebbers.
Van deze constitutionele monarchieën blijft er vandaag geen enkele over.
Al de overige landen hadden en hebben vandaag nog steeds een vorm van niet-democratisch bestuur[3].

De democratische vredestheorie stelt dat er statistisch bewijs is dat bij democratieën zowel externe als interne oorlogen en conflicten systematisch afnemen.
Dit gegeven lijkt compatibel te zijn met de theorie van Fukuyama, terwijl het in tegenspraak is met de hypothese van Marx met betrekking tot de toenemende klassenstrijD.

Het einde van de Koude Oorlog en de erop volgende toename van het aantal liberale democratieën, ging gepaard met een plotse en radicale terugval van het totaal aantal oorlogsconflicten wereldwijd, oorlogen tussen staten, etnische oorlogen, revolutionaire oorlogen en het aantal vluchtelingen en ontheemde personen[4].

Kritieken op de stelling van Fukuyama

Er is vanuit vele verschillende hoeken kritiek gekomen op de stelling van Fukuyama m.
B.t.
het einde van de geschiedenis, waaronder de onderstaande:

Talrijke intellectuelen en denkers hebben kritiek geuit op de these van The end of history.
Eén van de meest invloedrijke kritieken kwam van Samuel Huntington, die in zijn boek The clash of civilizations stelt dat de tijdelijke conflicten tussen ideologieën terug vervangen worden door het klassieke conflict tussen beschavingen.
De dominante beschaving beslist over de vorm van menselijk bestuur en deze beschavingen zullen niet constant blijven.

Sommige critici werpen op dat moslimfundamentalisme in de 21e eeuw een gelijkaardige plaats inneemt ten aanzien van de democratie als bijvoorbeeld het stalinisme en fascisme in de 20e eeuw deden, namelijk als een fundamenteel intellectueel alternatief.
Fukuyama bespreekt dit punt kort in ; ;The end of history ; ;.
Hij argumenteert dat de Islam geen imperialistische kracht is, zoals het stalinisme of het fascisme dat waren.
Zo heeft de islam bijvoorbeeld weinig intellectuele of emotionele aantrekkingskracht buiten het islamitische 'kerngebied'.
Fukuyama wijst ook op de grote economische en politieke moeilijkheden waarmee landen als Iran en Saoedi-Arabië te kampen hebben en argumenteert dat dergelijke staten fundamenteel instabiel zijn.
Zij zullen op termijn ofwel evolueren tot een democratie met een moslimsamenleving, naar voorbeeld van landen als Turkije, ofwel zullen ze uit elkaar vallen.
Wanneer er toch islamitische staten opgericht worden, vallen deze gemakkelijker onder de dominantie van Westerse staten.
Op deze stellingname van Fukuyama wordt gereageerd door Benjamin Barber in diens boek Jihad vs.
McWorlD. Barber stelt daar dat er slechts één alternatief is voor de Westerse liberale democratieën (McWorld), namelijk het fundamentalisme (Jihad).

Sommigen argumenteren dat Fukuyama de democratie naar 'Amerikaanse stijl' als enige correcte politieke systeem voorstelt en dat alle landen onvermijdelijk zullen moeten overschakelen op dit specifieke bestuurssysteem.
Vele commentatoren van Fukuyama's werk claimen echter dat dit een misinterpretatie is van diens boodschap.
Fukuyama's argument stelt enkel dat er in de toekomst meer regeringen zullen zijn die gebruik maken van het kader van de parlementaire democratie, aangevuld met een vorm van markteconomie.
Landen als Zweden, Venezuela, Turkije, India en Ghana voldoen net zo goed - of zelfs beter - aan deze beschrijving als de V.
S.
:

 Het einde van de geschiedenis was nooit verbonden met een specifiek Amerikaans model van sociale of politieke organisatie.
In navolging van Alexandre Kojève, de Russisch-Franse filosoof die de inspiratiebron vormde voor mijn oorspronkelijke argument, ben ik van overtuiging dat de Europese Unie meer accuraat weergeeft hoe de wereld er uit zal zien aan het einde van de geschiedenis dan de Verenigde Staten.
De poging van de EU om soevereiniteit en traditionele machtspolitiek te overstijgen door de vestiging van een transnationale rechtsstaat, ligt meer in de lijn van de ; ;post-historische ; ; wereld dan het aanhoudende geloof in God, nationale soevereiniteit en hun militaire apparaat.
[5]

 

Sommige radicale libertariërs, waaronder Hans-Hermann Hoppe in diens boek Democracy: the god that failed, stellen dat de democratie gefaald is in het naleven van de klassiek liberale traditie, door individuele rechten ondergeschikt te maken aan het algemeen belang.
Hieruit volgt dan de conclusie dat de democratie eigenlijk een verval in de beschaving betekent, ten aanzien van de monarchie.
Hoppe ontleent dit argument aan het boek Du pouvoir van de Franse filosoof Bertrand de Jouvenel.

Het marxisme geeft een andere filosofie van het einde van de geschiedenis.
Bijgevolg behoren de hedendaagse Marxisten tot de strengste critici van FukuyamA. Enerzijds wijzen de marxisten op een aantal onmiskenbare feiten, zoals het gegeven dat ook in kapitalistische democratieën armoede en etnische spanningen voorkomen.
Daarnaast verwerpen de marxisten ook de invloeden van Hegel in het denken van FukuyamA. Volgens hen was de filosofie van Hegel deficiënt vooraleer Marx de theorie omkeerde om ze om te vormen tot het historisch materialisme.
Fukuyama stelt dat, ondanks het voorkomen van armoede, racisme en seksisme in hedendaagse democratieën, er geen tekenen zijn dat er zich geen revolutionaire beweging ontwikkelt die het kapitalisme omver zou kunnen werpen.
Of een dergelijke beweging in de nabije toekomst zou kunnen ontstaan, blijft onduidelijk.
Hoewel de marxisten het niet eens zijn met Fukuyama's stelling dat de kapitalistische democratie het einde van de geschiedenis vormt, zijn zij het er wel mee eens dat het einde van de geschiedenis ligt in de democratie, namelijk het communisme, dat volgens de marxisten noodzakelijk een vorm van directe democratie impliceert.

De stelling wordt ook tegengesproken door bepaalde strekkingen van het feminisme.
Hoewel liberale feministen de staat zien als een vehikel zien die de realisatie van de nagestreefde doelen van de beweging mogelijk maakt, zijn er radicale en conservatieve feministen die stellen dat de liberale democratieën, ondanks dat ze een vooruitgang vormen ten aanzien van andere systemen, nog steeds een lange weg te gaan hebben vooraleer er sprake kan zijn van volledige gendergelijkheiD.

Ook ecologisten uiten kritiek op de stelling van FukuyamA. Zij stellen dat de ongebreidelde groei van kapitalistische economieën in conflict zal komen met de schaarste van de grondstofvoorraden.
Om dit probleem op te lossen, zou een radicale sociaal-economische verandering nodig zijn in de ontwikkelde werelD.

Jacques Derrida bekritiseert Fukuyama in Spectres de Marx (1993) als een ; ;late lezer ; ; van Alexandre Kojève, die in de jaren '50 de Amerikaanse samenleving beschreef als de ; ;realisatie van het communisme ; ;.
Volgens Derrida is Fukuyama - samen met de snelle bekendheid van zijn boek - een symptoom van de angst opgewekt door de ; ;spoken van Marx ; ;.
Fukuyama's lofuitingen op de liberale hegemonie worden door Derrida als volgt bekritiseerd:

 Het moet uitgeschreeuwd worden, in een tijd waar sommigen de moed hebben over te gaan tot het 'neo-evangeliseren' in naam van het ideaal van de liberale democratie dat zichzelf eindelijk gerealiseerd heeft als het ideaal van de menselijke geschiedenis: Nooit eerder in de geschiedenis van de aarde en de mensheid hebben geweld, ongelijkheid, uitsluiting, hongersnood en dus ook economische onderdrukking zoveel menselijke wezens getroffen.
In plaats van het bezingen van de komst van het ideaal van de liberale democratie en van de kapitalistische markt in de euforie van het einde van de geschiedenis, in plaats van het vieren van het 'einde van de ideologieën' en het einde van de grote emancipatorische discoursen, laat ons nooit het macroscopische feit negeren, dat uitgemaakt wordt door onnoemelijk veel enkelvoudige situaties van lijden: Geen enkel niveau van vooruitgang staat ons toe te negeren dat nooit eerder op aarde, in absolute cijfers, zoveel mannen, vrouwen en kinderen onderworpen werden, verhongerden of uitgeroeid werden.

Een mogelijk antwoord op deze kritiek is uiteraard dat het misleidend is om naar armoede te kijken in absolute cijfers, in plaats van naar percentages, wanneer men weet dat de wereldbevolking een stelle stijging doormaakt, dat armoede in snel tempo afneemt en dat de meest extreme gevallen van al deze problemen overwegend voorkomen in niet-democratische gebieden.

Het is ook reeds aangehaald dat Fukuyama's notie van het einde van de geschiedenis niet meer is dan een Hegeliaanse uiting van de ; ;Whig Historiography ; ;, een teleologische visie van het verleden als progressie naar het heden.
De laatste delen van Fukuyama's boek maken echter duidelijk dat hij geen liberale optimist is.
Fukuyama is eerder pessimistisch ingesteld en wordt hierbij geïnspireerd door Friedrich Nietzsche (in het bijzonder diens interpretatie door Leo Strauss) die het einde van de geschiedenis ziet als een droevig en emotioneel onbevredigend tijperk, zoals weergegeven wordt in Nietzsche's concept van de laatste mens.

De Venezolaanse president Hugo Chávez heeft beargumenteerd tegen ; ;the end of history ; ; in zijn toespraak voor de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in september 2006.
Reeds in augustus 2006 reageerde Fukuyama zelf op de argumenten van Chávez in een opiniestuk in de Washington Post.

Ook Fukuyama zal later deels terugkomen op zijn eigen stelling.
Ook hij zal stellen dat de stelling onvolledig is, zij het om een verschillende reden.
In zijn latere boek ; ;Our posthuman future ; ; argumenteert hij dat er geen einde van de geschiedenis kan zijn, zonder dat er ook een einde gekomen is aan moderne natuurwetenschappen en de technologie.
Fukuyama voorspelt dat de controle van de mens over de evolutie een grote en mogelijk verschrikkelijke invloed kan hebben op de liberale democratie.

Naar Grijsland      De Leus  Koen      Economie

 GrijslanD. Zou het een mooie plek zijn om de vertoeven? Bij de term ; ;Grijsland ; ; denkt haast iedereen sporadisch aan het haast idyllische beeld van een ouder koppeltje aan een bankje in het stadspark, genietend van een glaasje wijn en elkaar in de schijn van het late avondrood, terwijl de kleinkinderen de eendjes voeren.

5 Wat betekent dat nu concreet?

Laten we even bekijken wat dat concreet betekent als een zelfstandige op 65 jarige leeftijd elke maand

een aanvullend netto-inkomen van 1 500 euro wil krijgen.
Als uitgangspunt nemen we een man van

30 jaar die actief blijft tot 65 jaar, met een jaarinkomen van 50 000 euro.

Wanneer deze zelfstandige een maandelijks aanvullend pensioen van 1 500 euro wil, is er daarvoor een

jaarlijkse premie nodig van 5 755,20 euro, of 479,60 euro per maand in een groepsverzekering of in

langetermijnsparen.
Deze premies bouwen dan een kapitaal op van 289 500 euro.
Dat kapitaal kan men

dan gebruiken om levenslang een aanvullend netto inkomen van 1 500 euro per maand te genieten.

Bovendien kan de zelfstandige, naargelang de gekozen weg, fiscale voordelen genieten, binnen de

door de wet opgelegde beperkingen.

6 Besluit

Het VAPZ blijft een van de meest fiscaal aantrekkelijke formules voor zelfstandigen om een aanvullend

pensioen op te bouwen.
Zelfstandigen kunnen een VAPZ binnen bepaalde grenzen perfect combineren

met de hierboven behandelde, andere vormen voor aanvullende pensioenopbouw uit de tweede en

derde pensioenpijler, zoals een groepsverzekering, pensioensparen en langetermijnsparen.

De beste oplossing zal voor de meeste zelfstandigen bestaan in een combinatie van verschillende formules,

om zo optimaal gebruik te maken van alle mogelijke fiscale voordelen.
De optimale samenstelling

wordt op maat uitgewerkt en kan het best actief worden gevolgd gedurende de volledige loopbaan.

7 Praten werkt!

Vier oplossingen voor de uitdaging van de vergrijzing

Over minder dan vijf jaar beginnen de vergrijzingskosten op de Belgische overheidsfinanciën te wegen.

Tegen 2030 bedragen de jaarlijkse Belgische overheidsuitgaven 3,8% van het bbp, of ongeveer 10 miljard

euro meer dan vandaag.
De maatregelen die tot nu toe werden genomen, zijn eerder te beschouwen

als een druppel op een hete plaat.
Extra maatregelen zijn dus broodnodig, en hoe langer we die

uitstellen, hoe pijnlijker de situatie wordt.
Toch zijn er in België meerdere remedies waarmee de gevolgen

van de vergrijzing kunnen worden opgevangen.
Een aanzet geven we alvast in bijgaande tabel,

een sterkte-zwakteanalyse van ons lanD.

SWOT-analyse België

Sterkte Zwakte

Zeer welvarende bevolking Laks begrotingsbeleid

Gelijkmatige verdeling rijkdom Lage activiteitsgraad

Goed uitgebouwd socialezekerheidsstelsel Lage pensioneringsleeftijd

Hoog opgeleide bevolking Hoge belastingdruk

Open internationaal georiënteerde economie Inefficiënte en dure overheid

Gevaar Remedie

Explosie kosten socialezekerheidsstelsel Opvangen deel vergrijzingskosten door lagere

rentelasten

Implosie dekking socialezekerheidsstelsel Economische groei opkrikken door langer werken

met meer mensen

Verdere erosie concurrentiekracht Verhogen efficiëntie overheid

Gebrek aan werknemers na 2010 Herstel van Waalse economie

Bron: Naar Grijsland, K.
De Leus en P.
Huybrechts

Waar we de oplossing alvast niet moeten zoeken, is in een daling van de pensioenen of in het snijden

in de gezondheidsuitgaven.
Het gemiddelde Belgische pensioen behoort al tot de laagste pensioenen

in EuropA. We kunnen de pensioenuitgaven onder controle houden, maar meer ook niet.
Dat geldt ook

voor de gezondheidsuitgaven.
Die mogen - volgens het uitgestippelde scenario van de Vergrijzingscommissie

- de komende decennia maximaal in een tempo van 3% per jaar groeien.
Noodzakelijk, maar

niet eenvoudig.
De voorbije jaren was dat groeitempo maar liefst 4,5%.
Ook hier zullen keuzes moeten

worden gemaakt om de uitgaven in de hand te houden.

Mogelijkheden zijn er wel in andere domeinen.
Om de vergrijzingsuitdaging aan te pakken, moeten

we ons zowel richten op het onder controle houden van de kosten als op het opvoeren van de

inkomsten.
Die aanpak kan worden samengevat in een 4-sporenbeleid:

1 De budgettaire ruimte als gevolg van de dalende rentelasten moet voortaan worden gespaard in

plaats van ze te gebruiken voor lopende uitgaven.
Dat zorgt voor een belangrijke voorfinanciering

van de vergrijzingskosten.

2 Meer mensen, die langer aan de slag blijven, moeten zorgen voor een compensatie voor de onafwendbare

daling van de beroepsbevolking.

3 Een verhoging van de overheidsefficiëntie komt de productiviteit van de volledige Belgische economie

ten goede.
Het kan bovendien belangrijke besparingen opleveren.

4 Wallonië moet een economische inhaalbeweging maken tegenover Vlaanderen.

1 employee benefits nieuwsbrief • jaargang 4 • nummer 3 • mei 2007

Spoor 1: lagere rentelasten

De kiezers moeten de vergrijzing oplossen.
Ze moeten integere politici verkiezen met een langetermijnvisie.

En geen gulle Sinterklazen die vleiend en sussend een pluchen carrière uitbouwen (Grijze Wijsheid

15)*

Tot voor enkele jaren dacht men de stijgende kosten van de vergrijzing grotendeels op te kunnen vangen

door de daling van de rentelasten.
Men moest er alleen maar voor zorgen dat de overheidsschuld

snel genoeg zou terugvallen.
We zouden dan kunnen profiteren van het fenomeen van de zogenoemde

omgekeerde rentesneeuwbal.
Hoe lager de overheidsschuld, hoe lager de rentelasten, hoe meer

ruimte over om de overheidsschuld terug te betalen, enzovoort.

Door de rentedaling en de daling van de schuld betalen we vandaag minder dan 4% van het bnp aan

rentelasten.
In 1995 liepen de rentelasten nog op tot 10%.
Tegenover begin jaren ‘90 betaalt de overheid

jaarlijks tien miljard euro minder aan rentelasten.
Reserveer dat bedrag en het vergrijzingsprobleem

is opgelost, niet? Juist, maar het lagere bedrag aan rentelasten werd volledig opgesoupeerD.

Een verdere toekomstige daling van de rentelasten kan de oplopende vergrijzingskosten niet meer

alleen financieren.
Wel blijven een daling van de rentelasten en een versnelde schuldafbouw essentieel

om de financiële gevolgen van de vergrijzing te kunnen blijven opvangen.
De vrijgekomen ruimte moet

dan wel daadwerkelijk worden gebruikt voor de financiering van de toekomstige, oplopende vergrijzingskosten.

Nieuwe overheidsinitiatieven, zoals we die de voorbije tien jaren vaak hebben gezien,

zullen dan drastisch moeten worden beperkt.

Volgens een recent rapport van de Hoge Raad voor Financiën moet in 2007 een structureel overschot

op de begroting van 0,3% van het bbp worden geboekt, en dat zonder eenmalige maatregelen.
In de

daaropvolgende jaren zorgt een stabiele primaire balans - inkomsten min uitgaven exclusief rentelasten

- in combinatie met het verder oplopen van de gespaarde rentelasten voor een jaarlijkse stijging

van het begrotingsoverschot met 0,2 procent van het bbp.

De voorfinanciering van de vergrijzingskosten

?? Begrotingssaldo (linkerschaal) ?? Overheidsschuld (rechterschaal)

?? Primair saldo (linkerschaal)

4,44

employee benefits nieuwsbrief • jaargang 4 • Nummer 3 • mei 2007 15

In het voorgestelde scenario loopt het totale begrotingsoverschot geleidelijk op tot bijna 2,0% van het

bbp in 2017-19.
Daarna daalt het begrotingsoverschot opnieuw geleidelijk (door de alsmaar oplopende

kosten van de vergrijzing), tot een evenwicht wordt bereikt (omstreeks 2035).
Tegen het einde van de

periode convergeert het naar een tekort van iets minder dan 1% van het bbp.
Op die manier wordt

toch nog 80% van de totale budgettaire kosten van de vergrijzing tot 2050 voorgefinancierD.

Realistisch? Eerder voluntaristisch.

Ten eerste impliceert het een daling van de overheidsschuld tot minder dan 20% tegen 2030.
Een

tweede reden voor ons scepticisme is een blik op het recente verleden.
De jaarlijkse rentelasten daalden

van 2000 tot 2006 met bijna 3% van het bbp.
De vrijgekomen ruimte werd niet gespaard, maar volledig

ingepikt voor het opschroeven van de uitgaven.
Het primaire overschot daalde over dezelfde periode

van 7% naar 4,2 %.

Ook Fons Verplaetse, eregouverneur van de Nationale Bank en architect van menig herstelplan, gelooft

blijkbaar niet in oplopende begrotingsoverschotten.
In een interview met het weekblad Trends zegt hij:

“Zo heb ik geleerd dat elk begrotingsoverschot bij de eerste gelegenheid opnieuw wordt ingepikt.
De

enige oplossing is het opkrikken van de werkgelegenheidsgraaD. Werk, werk en nog eens werk.
Dat

hebben we nodig.
”

Spoor 2: langer en met meer mensen werken

Als we met 20% meer mensen tot 65 jaar werken, is er geen vergrijzingsprobleem.
Maar dat willen we

niet.
Dus is er een probleem.
(Grijze Wijsheid 4)*

De vergrijzingsfactuur is perfect betaalbaar, zo beweren de vergrijzingsnegationisten.
En zij hebben

gelijk ...als we de uitgaven strikt onder controle houden (zie hierboven) én een jaarlijkse groei realiseren

van gemiddeld 2% tijdens de komende 30 jaar.
Wishful thinking?

De Europese Commissie ziet de gemiddelde groei in Europa – en dus ook de Belgische groei – tegen

2030 alvast vertragen tot 1,2%.
Gemakkelijk wordt het dus niet.

De jaarlijkse economische groei is gelijk aan de groei van de productiviteit plus de groei van het aantal

werknemers.
De jaarlijkse bijdrage vanwege de beroepsbevolking wordt negatief ergens tussen 2010

en 2015 (zie grafiek op volgende pagina).
De groei zal dan voor het overgrote deel moeten komen van

de productiviteitsgroei.
Verder moet een verhoging van de arbeidsparticipatie de daling van de beroepsbevolking

compenseren.

Ontwikkeling Belgische beroepsbevolking (2000-2050)

Ruimte voor een toename van de arbeidsparticipatie is er in overvloeD. Vooral bij de jonge (15- tot 25-

jarigen) en de oude (55- tot 65-jarigen) potentiële werknemers is er een lage participatiegraaD. Daarbij

is het aan de slag houden van de ouderen de meest cruciale schakel.

Amper één op drie 55- tot 64-jarigen is aan het werk.
Daarmee is de lage activiteitsgraad van ouderen

een geweldige uitdaging voor ons land, maar tegelijkertijd biedt dit ook grote kansen.
Louter bij wijze

van verkenning wilde de Hoge Raad voor de Werkgelegenheid de invloed meten in de veronderstelling

dat de momenteel 50- tot 54-jarigen tot hun 65e aan het werk blijven.
In dat geval mag worden gerekend

op 500 000 extra werkenden in 2010 en op 250 000 extra banen in 2020.
Verandert er niets aan de

huidige situatie, dan daalt het aantal werkenden met 300 000 eenheden.

1 employee benefits nieuwsbrief • jaargang 4 • nummer 3 • mei 2007

De maatregelen die moeten worden genomen om ouderen langer aan het werk te houden, zijn te

divers en te uitgebreid om in er in dit artikel verder op in te gaan.
Alvorens die maatregelen succes kunnen

hebben, moet evenwel één misverstand dringend uit de wereld worden geholpen: een gelijktijdige

verhoging van de arbeidsparticipatie van zowel de jongeren als de ouderen is niet contradictorisch.
Hoe

hoger de activiteitsgraad bij de ouderen, hoe lager de algemene werkloosheiD.

Een terugblik op 25 jaar vervroegd uittredingsstelsel in België maakt het dramatische resultaat van de

‘ouderen maken plaats voor jongeren’-filosofie duidelijk.
Sinds het stelsel begin jaren tachtig op poten

werd gezet, klom het aantal bruggepensioneerden en oudere werklozen met 240 000.
In dezelfde periode

daalde de jeugdwerkloosheid met amper 6 000, terwijl de betrokken bevolkingscategorie aanzienlijk

afnam.
Minder werkende ouderen zorgen ervoor dat meer jongeren aan de slag kunnen? Natuurlijk

niet.
Zoals er ook niet meer vrouwen aan de slag kunnen als we de mannen aan de kant schuiven.
Of

omgekeerD.

Spoor 3: verhogen efficiëntie

Woorden wekken, voorbeelden strekken.
België moet zijn waterhoofd kwijt.
Het overheidsapparaat

moet snel heel wat productiever worden (Grijze Wijsheid 14)*

Meer mensen langer aan de slag houden, is het belangrijkste spoor.
Productiviteit is het tweede bestanddeel

van economische groei.
De Vergrijzingscommissie gaat uit van een jaarlijkse productiviteitsgroei

van 1,75% om een gemiddelde groei van 2% tot 2030 te realiseren.
Zorgwekkend in dit verband is dat

de productiviteitsgroei de voorbije 25 jaar amper 1,45% per jaar bedroeg.
Meer investeren in innovatie,

stimuleren van concurrentie, het stoppen van de hersenvlucht uit België en Europa: het zet allemaal

zoden aan de dijk.

Evenals een productievere overheiD. Vandaag gaat er van elke 2 euro 1 door de handen van de Belgische

Staat.
De inefficiëntie daarvan gaat ten koste van de productiviteit van heel de economie.
Ook

op dit vlak is er voldoende ruimte voor verbetering.

Ontwikkeling Belgische beroepsbevolking (2000-2050)

Bron: VS Census cijfers, eigen berekeningen

2000-2005

2005-2010

2010-2015

2015-2020

2020-2025

2025-2030

2030-2035

2035-2040

2040-2045

2045-2050

0,400%

0,200%

0,000%

-0,200%

-0,400%

-0,600%

-0,800%

0,221%

0,280%

-0,141%

-0,338%

-0,567%

-0,747%

-0,629%

-0,457%

-0,346% -0,363%

Gemiddelde jaarlijkse bijdrage van de groei van de

beroepsbevolking (20-65) aan de economische groei

in België bij een constante participatiegraad

employee benefits nieuwsbrief • jaargang 4 • Nummer 3 • mei 2007 17

België geeft, in procent van het bbp, op vier landen na het meeste uit aan overheidsbestedingen van

de 15 EU-landen.
Volgens een studie van de ECB staan we qua efficiëntie van de overheid echter amper

op de elfde plaats.
En wat betreft het vertrouwen van de burgers in die overheid staan we op de op

twee na laatste plaats, in het ‘selecte’ gezelschap van Griekenland en Italië.

Met minder primaire uitgaven (uitgaven exclusief rentelasten) levert een lange lijst van landen veel

betere overheidsprestaties af.
Om het gemiddelde van al die landen te halen, moet de kwaliteit van de

overheidsdiensten in België met 5% worden opgeschroefd tegenover het niveau van 2000, zo berekende

het VBO.
Tegelijkertijd moeten de primaire uitgaven dalen met 2,6% van het bbp.
Die besparing

kan dan weer worden gebruikt om de kosten op arbeid naar beneden te halen.
Buitenlandse

bedrijven investeren opnieuw in België, meer mensen kunnen aan de slag, enzovoort.

De theorie ziet er goed uit.
De praktijk uit het verleden is weer niet veelbelovenD. De hervorming van

de overheidsdiensten, het zogenaamde Copernicusproject, leidde tot niets.
En zopas werd duidelijk dat

het informatiseringsproject bij Justitie, het Phenixproject, eveneens is uitgedraaid op een fiasco.
Er

moet duidelijk nog een lange (lijdens)weg worden afgelegD.

Spoor 4: Wallonië

Het hemd is ook voor de Vlamingen nader dan de rok.

Als straks de vergrijzing Vlaanderen zwaar treft, zullen de transfers naar Wallonië nog minder worden

aanvaard (Grijze Wijsheid 13)*

De ontwikkeling van de Waalse economie had de voorbije halve eeuw eveneens meer weg van een lijdensweg

dan van een overwinningstocht.
In amper een periode van 35 jaar is het welvaartsniveau van

de Walen teruggevallen tot 70% van dat van de Vlamingen.
Een jaarlijkse transfer van bijna 7 miljard

euro verzacht de pijn.

Voor Vlaanderen betekent dat een flinke aderlating.
De Commissie voor de Vergrijzing schat de jaarlijkse

meerkosten van de vergrijzing voor België tegen 2030 op ongeveer 10 miljard euro.
Het verdwijnen

van die transfer zou Vlaanderen heel wat ademruimte geven om zich te wapenen tegen de vergrijzing.

Dat is nodig, want Vlaanderen vergrijst sneller dan Wallonië.

Een economische inhaalbeweging bij onze Franstalige landgenoten is dus meer dan gewenst.
En die

komt er liefst zo snel mogelijk.
Want al zouden Wallonië en Brussel de komende decennia sneller

groeien dan Vlaanderen, dan nog gaan de transfers de volgende 3 à 4 decennia in de richting van Wallonië.

Maar zelfs dat is hardop dromen.
Voorlopig is er nog geen sprake van een Waalse

inhaalbeweging.
Wallonië kampt met structurele problemen: een werkloosheidsgraad die dubbel zo

hoog ligt als in Vlaanderen, een hoge jeugdwerkloosheid als gevolg van een ondermaats onderwijssysteem,

en lonen die te hoog liggen in verhouding tot de productiviteit.
De Waalse problemen verschillen

in belangrijke mate van de Vlaamse.
Een regionalisering van enkele federale bevoegdheden

biedt mogelijk een oplossing om een beleid op maat uit te werken voor elke regio.

De wederopbouw van Wallonië zal niet eenvoudig zijn.
Na vijftien Waalse groeiplannen kwam het

zogenoemde Marshall-plan.
De inhoud ervan is mager.
Het initiatief toont wel aan dat men zich ervan

bewust is dat er iets moet worden ondernomen.
Cruciaal in de wederopbouw is het aanwakkeren van

de ondernemingszin.
Het inkrimpen van het beslag van de overheid op de Waalse economie, zou een

belangrijke stap in de goede richting zijn.

18 employee benefits nieuwsbrief • jaargang 4 • Nummer 3 • mei 2007

Een herstel is mogelijk.
Getuige daarvan de remonte van vele andere oude Europese industriebekkens.

En voor de aantrekkingskracht van de eigen economie, heeft Vlaanderen alle belang bij een welvarende

buur.

Besluit

Over minder dan vijf jaar worden de kosten van de vergrijzing in België voelbaar.
Verschillende wegen

moeten worden bewandeld om de uitdaging aan te gaan.
Het onder controle houden van de pensioenen

gezondheidskosten is cruciaal.
Daarnaast moet een groot deel van de vergrijzingskosten worden

voorgefinancierd door de budgettaire ruimte als gevolg van de dalende rentelasten op te sparen.

Maar het beperken van de uitgaven moet ook gepaard gaan met het op peil houden van de inkomsten.

De onafwendbare daling van de beroepsbevolking kan worden gecompenseerd door meer mensen

langer aan de slag te houden.
De huidige, lage arbeidsparticipatie wordt zo omgezet in een geweldige

kans.
Een verhoging van de overheidsefficiëntie zou bovendien de productiviteit van heel de Belgische

economie ten goede komen.
Slaagt Wallonië er ten slotte in een economische inhaalbeweging te

maken tegenover Vlaanderen, dan vermijden we dat wat vandaag een uitdaging is, morgen een gigantisch

probleem is geworden.

Koen De Leus

auteur van Naar Grijsland

Wee hun kleinkinderen! Zij zullen in Grijsland al snel merken dat dit land in een gevaarlijke tropische cyclonenzone ligt! De vele gevaren van Grijsland beschrijven, dat vormt dan ook het inleidende deel van De Leus’ boek: Niet alleen zullen de uitgaven voor de pensioenuitkeringen sterk de hoogte in stijgen, ook de gezondheidsuitgaven zullen de komende decennia een hoge vlucht nemen.
En samen met dit, zullen ook de staatsfinanciën kreunen onder dit overgewicht: bij huidig ongewijzigd beleid wordt er tegen 2050 een gemiddelde staatsschuld van over de 200% in BBP-termen voor de Europese Unie verwacht! Ook voor de werkgelegenheid heeft dit weinig frivole gevolgen: gezien de hogere afhankelijkheidsratio, zal de bevolking op arbeidsleeftijd de komende decennia drastisch dalen.
Zo ook de productiviteit per werknemer.
Deze vergrijzingmalaise zorgt ervoor dat de internationale rentetarieven gevoelig zullen stijgen (ten gevolge van de hoog oplopende begrotingskorten en staatsschulden), wat dan weer tot een ineenstuiking van de financiële markten kan leiden.
Op langere termijn zal dan ook de economie in haar geheel forse klappen krijgen.
En wie dacht nu vlug de koffers te pakken, België te verlaten en zo de vergrijzingvloedgolf te ontwijken, komt er bedrogen uit: Grijsland congrueert namelijk niet met de huidige Belgische staatsgrenzen.
Het is een groots imperium dat zich uitstrekt van de VSA, over Europa tot – zij het iets later – ChinA. Wel is het zo dat de Angelsaksische landen (Australië, VSA en VK) beter gewapend zijn tegen de vergrijzing.
Dit komt vooral omdat pensioensparen buiten het wettelijk pensioen om er veel beter geïntegreerd is.

Maar tegenover al deze afstormende ellende, stelt de auteur ook wel enkele remedies voor.
Ook de Europese Unie moet een handje helpen om de problematiek van de vergrijzing op te vangen.
Gezien de vergrijzing niet alleen louter een pensioen- of werkgelegenheidsprobleem is; maar zelfs heel onze huidige sociale welvaartsstaat noopt tot veranderingen; heeft ook Europa enkele belangrijke sleutels in handen.
Vooreerst moet de EU zich terug focussen op haar core business waarvoor het in feite werd opgericht: economische samenwerking.
De auteur stelt dan ook dat het een haast dramatische zaak is dat de E(M)U zich in haar protectionistische schulp terugtrekt: het stabiliteitspact (maximaal toegelaten begrotingstekort van 3% v.
h.
BBP en maximale staatsschuld 60%/BBP) is op aandrang van de grotere lidstaten – vooral Duitsland – overboord gegooid; de Lissabondoelstellingen om van Europa de meest competitieve economie ter wereld te maken zijn verwaterd en de Bolkesteinrichtlijn voor een vrij dienstenverkeer is na de stemming in het Europees Parlement ook niet meer wat het is geweest.
Het zijn echter juist die zaken zoals vrij verkeer van diensten, zoals een meer competitiegerichte economie en zoals een gecoördineerd Europees octrooirecht die Europa terug op de rails kan zetten om zo de budgettaire schok van de vergrijzing mee op te vangen.

En - het spreekt natuurlijk voor zich – ook onze Belgische regering(en) moet(en) dringend de nodige maatregelen treffen.
Volgens het laatste rapport (mei 2005) van de Studiecommissie voor de Vergrijzing zouden de Belgische overheidsuitgaven tegen 2030 met 3,6% stijgen ten gevolge van de veroudering van de bevolking.
Vooral de pensioenen zullen tegen dan zeer duur worden: maar liefst 12,3%/BBP zou er tegen die tijd aan deze uitgavenpost worden besteeD. Wat kunnen bijgevolg enkele remedies zijn? Het door de overheid gewaarborgde pensioen moet alleszins worden omgevormD. Op dit moment berust ons pensioensysteem op repartitie, wat betekent dat de actieve beroepsbevolking spaart voor het pensioen van de gepensioneerden.
Gezien de omkerende bevolkingspiramide is dit systeem echter langzaam zelfmoord aan het plegen.
Een algehele overstap naar het kapitalisatiestelsel dan maar, waarbij iedere werknemer spaart voor zijn of haar pensioen gedurende de loopbaan? Toch ook niet meteen een echte standvastige optie, gezien de grilligheid van de financiële markten en de rente.
Een mix tussen beiden lijkt dus optimaal Waar er wel mee dient opgepast te worden, is lukraak het mes zetten in de overheidspensioenen: volgens de auteur zou een daling van 10% van het overheidspensioen 5,2% van de 60-plussers onder de armoedegrens duwen.
Het is daarom dat er dringend meer aandacht moet gaan naar de tweede pensioenpijler (bedrijfsparen) en het extralegaal pensioen (derde pijler).
Wat de tweede pensioenpijler betreft, is de Wet op de Aanvullende Pensioenen (WAP) alvast een goede zet.
Zij dient echter wel nog verder verfijnd te worden.
Tot slot wijst De Leus er nog op dat het huidige overgenereuze pensioenstelsel voor de ambtenaren dringend aan herziening toe.
Op dit moment worden de pensioenen van het overheidspersoneel nog uitgerekend op basis van een wet van 1844!

Naast de pensioenen, stelt zich voor België ook nog een gezondheidsuitdaging voor.
In 2004 nog werden de budgetten voor het Riziv met bijna 10% opgetrokken, wat ver buiten de wettelijke 4,5%-groeinorm ligt.
Een jaar later werden de gaten in de ziekteverzekering opgevuld met eenmalige maatregelen per ministerieel volmacht.
Die situatie is natuurlijk onhoudbaar.
In het boek wordt er dan ook voorgesteld om een alternatief vergoedingssysteem voor artsen op te stellen.
Op dit moment zijn het namelijk de artsen, en niet de consument/patiënt, die de overheidsuitgaven bepalen.
Voor het geneesmiddelenbeleid wordt ook in dit boek het kiwimodel aangeprezen.
Wel mag de openbare aanbesteding alleen maar plaatsgrijpen op geneesmiddelen waarvan het patent al vervallen is, en dus ook aan concurrentie uit de generische sector onderhevig is.
Dit teneinde de generische industriesector in dit land – goed voor 26.
000 jobs – te vrijwaren.
En ten slotte moet ook de rol van de ziekenfondsen in de uitbesteding van overheidsmiddelen herzien worden.

Ook op de Belgische arbeidsmarkt is een ommekeer van het beleid meer dan eens nodig.
Het brugpensioen moet gewoonweg afgeschaft worden.
Dit brengt de werkgelegenheid van de jongeren zeker niet in gevaar, gezien de werkgever de loonkost kan “spreiden” over meerdere werknemers.
Een pensioenmalus voor werknemers die vervroegd de arbeidsmarkt uittreden kan ook efficiënt werken.
Ook de auteur van dit boek wijst op zeer klassieke, doch effectieve, maatregelen om de sociale zekerheid te redden: verlaging van de loonkost, vermindering van de fiscale druk en verzwakking van de typisch Belgische regelitis.
Tot slot wordt erop gewezen dat om de sociale zekerheid te herfinancieren, noch een algemene sociale bijdrage (ASB), noch een verschuiving van directe naar indirecte belastingen en noch een robottaks op productie & technologie economisch heilzaam werkt.

De vraag die men bij dit alles uiteraard ook dient te stellen is of deze oplossingen wel per definitie binnen een Belgisch kader dienen opgelost te worden.
De auteur wijst er namelijk op dat de jaarlijkse financiële transfers van Vlaanderen naar Wallonië een hypotheek leggen op de economie van beide landsdelen.
En hoewel de vergrijzing harder in het Noorden dan in het Zuiden van dit land zal optreden, lijkt het misschien nog niet zo onverstandig afscheid te nemen van het Belgische systeem.
Dit omdat tewerkstelling, productiviteit en welvaart sleutelfactoren zijn voor een geslaagde opvang van het vergrijzingsprobleem.
Zaken die Vlaanderen zonder een Belgische context veel beter kan benutten.

In het allerlaatste hoofdstuk van het boek verlaat de auteur even het maatschappelijk toneel, en bestudeert hij de gevolgen van de vergrijzing op de financiële markten.
Een zogenaamde “asset meltdown” lijkt op termijn niet geheel onrealistisch: Van zodra de babyboomgeneratie (geboren tussen 1945 en 1960) op pensioen gaat, zullen zij geleidelijk aan meer ontsparen (= consumeren) danwel sparen.
Dit impliceert een verkoopgolf van financiële activa, wat op haar beurt weer leidt tot een ineenstoring (= meltdown) van de financiële markten.

Alleszins is dit boek zeker een must voor al wie geïnteresseerd is in de toekomst van het Belgische pensioen- en socialezekerheidsstelsel.
Er is trouwens nog een klein extraatje voor de lezer: het voorwoord van het boek werd namelijk geschreven voor Vlaams minister-president Yves Leterme (CD&V).

Econoom Koen De Leus doet in zijn nieuw boek Naar Grijsland een van de laatste taboes in België sneuvelen.
Ambtenaren krijgen in België een veel hoger pensioen dan veel werknemers en zelfstandigen.
Dat diende vroeger ter compensatie van een lagere wedde tijdens hun loopbaan.
Maar volgens De Leus is die loonkloof intussen gedicht.
Om de vergrijzing aan te kunnen, zullen de ambtenarenpensioenen omlaag moeten.

,,Er is dringend nood aan meer samenhang'', waarschuwde ook Vlaams minister-president Yves Leterme (CD&V) gisteren.
,,We zitten met een wildgroei van stelsels.
'' Leterme wil de deelgebieden - en dus ook zijn eigen Vlaamse regering - meer verantwoordelijk maken voor maatregelen die gevolgen hebben voor de pensioenkosten.

Leterme vreest bovendien dat de federale regering ,,een ongedekte pensioenschuld'' opbouwt door allerhande pensioenverplichtingen over te nemen - recent nog die van de NMBS - zonder dat daar geld tegenover staat.
,,Ik zie geen duidelijk aanwijzing dat er verder reserves worden opgebouwD.''

,,Leterme is niet consequent'', reageert federaal minister van Pensioenen Bruno Tobback (SP.
A).
,,Amper een jaar geleden voerde de federale regering een heffing in op het vakantiegeld van Vlaamse ambtenaren.
Toen stond de hele Vlaamse regering in vuur en vlam.
Als Leterme intussen van mening veranderd is, zal ik hem zo snel mogelijk uitnodigen om over de zaak te praten.
Daar heb ik geen rondetafel voor nodig.
De enigen die nu niet bijdragen voor de pensioenmaatregelen die ze nemen, zijn precies de gemeenschappen en gewesten.
''

Tobback is het wel eens met de stelling dat de pensioenen van sommige ambtenaren ,,onrechtvaardig hoog'' zijn.
Zo'n 1.
500 ambtenaren krijgen het bruto maximumpensioen van 5.
258 euro per maanD. (WWI) ;

Witte stranden, zwart geld      Robinson Jeffrey      Economie

Witte stranden, zwart geld: In zijn nieuwste boek, dat leest als een spannend true-crime verhaal, volgt de journalistieke grootmeester Jeffrey Robinson de weg van het zwarte geld: de straten van Manchester, Karachi, Chicago, Dubai, via de Kanaaleilanden naar de witte stranden van de Kaaiman eilanden en andere exotische eilanden.
Uiteindelijk leidt die weg naar de dealing rooms in New York, de bankkluizen in Zürich en de luxueuze directiekantoren in de Londense City.

Robinson onthult welke jursiten, bankiers, acountants, topmanagers, commissarissen, dictators, regeringen etC. zich bezighouden met deze duistere praktijken.
En hoe achter een facade van wetten en regels die wereld doelbewust in stand wordt gehouden - een wereld waar criminelen, terroristen en zakentycoons naast elkaar leven, buiten bereik van de wet en met een groeiende, onzichtbare macht,

Bij zo'n titel dringen Miami Vice-achtige visioenen zich op.
Maar de werkelijkheid is al spannend genoeg.
Immense stromen aan zwart geld gaan de wereld ronD.

Onderzoeksjournalist Jeffrey Robinson, die eerder ‘De witwassers’ publiceerde, schat de omvang daarvan op zeshonderd à zevenhonderd miljard dollar.
Voor het leeuwendeel drugsgeld, maar het onderscheid met terreurgeld is vaak moeilijk aan te geven, aangezien terrorisme en criminaliteit ‘tweelingen’ zijn.
In zijn ruim vierhonderd pagina's tellende boek volgt Robinson de wegen van dit zwarte geld, de personen en instellingen die erbij betrokken zijn, en aldus de achterflap ‘hoe zij het vaak dodelijke spel spelen’.
Het boek zelf is geschreven in dezelfde crime novel-stijl.
Maar interessant is het wel.
Ook Nederland speelt een rol.
Nederland was volgens Robinson lange tijd aantrekkelijk voor financiële schemeractiviteiten, vanwege zijn ingebouwde ‘wasserettes’ (Nederlandse Antillen) en het feit dat banken lange tijd gewend waren aan contant gelD. Bovendien had de politie het in de regel ‘veel te druk met de bestrijding van heroïne’.

Het buitengaats bankieren in het Caraïbisch gebied en in Latijns-Amerika, mag zich verheugen in een groeiende belangstelling van handige zakenlui en slimme fiscalisten.
Maar ook van belastingontduikers, witwassers en andere sjoemelaars, zegt Jeffrey Robinson - veelgevraagd spreker en auteur op dit terrein.

Robinson is door zijn uitgever naar Nederland gehaald om zijn nieuwe boek, Witte Stranden, Zwart Geld te promoten.
En dus legt de Amerikaan aan een zaal vol genodigden op Nyenrode uit hoe eenvoudig het witwassen van geld is.
Tot zijn grote spijt, dat wel.
Want wie de witwasindustrie aan weet te pakken, stelt Robinson, treft de drugshandel in het hart.

Robinsons boek behandelt de enorme vlucht die de handel in zwart geld in grote delen van de wereld heeft genomen.
'In het Caraïbisch gebied draait de economie van een aantal eilandengroepen voor een groot deel op het faciliteren van witwassen en belastingontduiking', zegt Robinson.

Sterker nog: de eilanden beconcurren elkaar om wie de beste fiscale faciliteiten voor buitenlanders heeft.
En dus garanderen eilandjes als Nauru (tienduizend inwoners, vierhonderd offshore banken) en Niue (tweeduizend inwonders, 10 procent van het nationaal inkomen bestaat uit leges van buitenlandse banken en brievenbusfirma's) volledige anonimiteit en een nul-procent belastingtarief voor buitenlandse bedrijven.

'Deze eilandjes concurreren met de traditionele belastingparadijzen, waar het nog steeds goed zaken doen is', zegt Robinson.
'En dat zijn zeker niet alleen derdewereldlanden.
Er kan nog steeds razend veel op Gibraltar en de Maagdeneilanden - terwijl die bij Groot-Brittanië horen.
En de VS heeft met de staat Delaware een offshore-paradijs op eigen bodem.
'

Ook in gastland Nederland is van alles mogelijk, weet Robinson.
Bijvoorbeeld in het onroerend goed: 'Handelen in panden blijft een ideaal middel om vuil geld schoon te maken', zegt Robinson.
'In Londen is bijvoorbeeld een groot deel van de Docklands met drugsgeld gebouwD. De trucs zijn internationaal.
'

Jan Joling, ooit chef van de fraude-afdeling van accountantskantoor Deloitte en inmiddels eigen baas, kan dat beamen.
'Het is een feit dat er fout geld in Nederlands onroerend goed zit', houdt Joling de zaal voor.
De accountant is directeur van de 4iTrust Group, die in opdracht van overheden en bedrijven naar fraude en oplichting speurt.

Curieus detail: een van Jolings financiers, en ook aanwezig tijdens de presentatie van het boek van Robinson op kasteel Nyenrode, is Nina Brink.
De zakenvrouw heeft aan de World Online-affaire niet bepaald een brandschoon en integer imago overgehouden.
'Ach', zegt Joling, 'dit hoor ik zo vaak.
Ze bemoeit zich niet inhoudelijk met het bedrijf.
En bovendien: ze is nooit veroordeelD.'

Joling verbaast zich hardop over de stroom fraudezaken die Nederland de laatste jaren gekend heeft.
Die loopt van witwassende luchtvaartmaatschappijen, een vermoorde vastgoedondernemer, de verdwenen miljoenen bij het Rotterdamse havenbedrijf, de gaten in de boekhouding van de LPF, tot faillisementsfraude ('vrijwel nooit onderzocht') en het boekhoudgeknoei bij AholD. 'We kunnen al lang niet meer volhouden dat ons land brandschoon is', zegt Joling.

Dat is koren op de molen van Bob Hoogenboom, professor in de criminologie aan hetzelfde Nyenrode.
Hoogenboom verzet zich tegen het beeld dat criminelen een soort buitenaardse wezens zijn, die de beschaving van buitenaf bedreigen.
'Neem het lingo van politici en rechtshandhavers', zegt Hoogenboom.
'De onderwereld zou de bovenwereld penetreren.
Idiote Freudiaanse beeldspraak.
De macht maakt maar al te vaak gebruik van de diensten van criminelen.
Die hebben een functie in de maatschappi J.'

Het beeld van criminelen als aliens is dom, maar begrijpelijk.
'We willen graag het beeld in stand houden dat boeven van buiten komen.
Dat criminaliteit alleen broeit in bepaalde etnische groepen.
Nederlanders zijn nog een streepje erger: die denken dat het gesjoemel stopt zodra je de Belgisch-Nederlandse grens passeert.
'

Maar misdaad, of het faciliteren ervan, is volgens de hoogleraar een 'gewoon' beroep met de bijbehorende mores.
'Ik heb cursussen gegeven aan financiële professionals in het Caraïbisch gebied', vertelt Hoogenboom.
'Alle verhalen over moraliteit, wetsovertredingen en criminaliteit vliegen over hun hoofden heen.
Daar zijn ze helemaal niet mee bezig.
'

Dat is precies de context van de financiële criminaliteit, die Jeffrey Robinson beschrijft.
De bankiers, advocaten en juristen in de Caribbean verrichten volgens hem dezelfde handelingen voor grote ondernemingen, rijke Arabieren of Aziaten, als voor witwassende drugsbaronnen en oplichters.

'Het is een beangstigend verhaal', besluit Robinson.
'Politiek en politie zoeken nog steeds naar schemerige types die met zakken vol contant geld de bank binnenwandelen.
Maar ze vechten de vorige oorlog.
Fout geld is net zo internationaal en watervlug als het geld van de Enrons en Parmalats van deze werelD. Pas als dat doordringt, kan er iets gebeuren.
' ;

De Amerikaanse uitdaging      Servan Schreiber J.J.      Economie

J.J.Servan-Schreiber maakte tijdens de oorlog deel uit van de Vrije Franse Strijd-krachten.
In 1948 werd hij redacteur buitenland van het dagblad Le Monde.
Van 1952 tot 1955 was hij medewerker van Pierre Mendès-France.
Als reserve luitenant moest hij dienen in de Algerijnse oorlog (1956-1957) na zijn terugkeer schreef hij het geruchtmakende Luitenant in Algerije.
Hij is oprichter van het weekblad L'express.
Servan-Schreiber beschouwt zichzelf als een gematigd socialist en is overtuigd anti-Gaullist.

De oorspronkelijke uitgave van Le défi américain beleefde in Frankrijk in recordtijd een ongekend succes.
Door links en rechts geprezen werd het tot het gesprek van de dag.
Dit stond los van het in Frankrijk sterk levende anti-Amerikanisme, want ; ;De Amerikaanse uitdaging ; ; is het tegengestelde van een anti-Amerikaans geschrift.
Het kwaad schuilt niet in het Amerikaanse vermogen, maar in het Europese onvermogen, zegt de schrijver.
Dit boek is een feitendossier over de groeiende achterstand van Europa op Amerika op wetenschappelijk, technologisch en industrieel gebieD. Het is nu nog niet te laat om die achterstand in te halen, aldus de schrijver, en dat is minder een kwestie van geld dan van onderwijs en management.
Er moet snel veel veranderen in Europa, anders wordt het onherroepelijk een tweederangs macht in de wereld, een semi-kolonie van de gigant AmerikA.

De ondergang van Fortis      Debels Thierry      Economie

In enkele dagen tijd werd een van de grootste banken van België geheel ontmantelD. Hoe heeft het zover kunnen komen? In 'De ondergang van Fortis' onderzoekt Thierry Debels de rol van alle verantwoordelijke partijen.

Hoe komt het dat de aandeelhouders de overname van ABN Amro in 2007 massaal goedkeurden? Loog de top van Fortis over de blootstelling aan giftige leningen? Wat was de rol van de toezichthouders? En wat was de verborgen agenda van Nederland bij het ontmantelen van de grootste bankverzekeraar van de Lage Landen? Wat bezielde de analisten toen ze het aandeel van Fortis tot het einde bleven aan raden? Waren journalisten wel altijd objectief bij de berichtgeving over de bank?

Thierry Debels probeert de échte waarheid over Fortis te achterhalen.
Hij baseert zich onder meer op tientallen gesprekken met de hoofdrolspelers en geheime documenten.
Die waarheid is voor sommige partijen zwaar te verteren, maar de auteur neemt zoals gebruikelijk geen blad voor de mond en stoort zich niet aan de politiek correcte conventional wisdom over Fortis.

Recensie door: Perry Oostrum  

In enkele dagen tijd, althans in de perceptie van het grote publiek, werd een van de grootste banken van België geheel ontmantelD. Velen vragen zich af hoe het zover heeft kunnen komen.
‘De ondergang van Fortis’ is niet het eerste boek dat is verschenen over deze kwestie en het zal ook niet de laatste zijn.

Een gebeurtenis van deze omvang, die zovelen geraakt heeft, roept zoveel vragen op, dat menigeen de tanden erin kan zetten.
Ook Thierry Debels doet een duit in het zakje en weet veel vragen te beantwoorden.
De analyse dat de raad van bestuur en het management van Fortis verantwoordelijk waren voor de ondergang van Fortis acht hij niet verkeerD. Terecht stelt hij echter dat het verhaal heel wat complexer is, omdat er een interactie plaatsvond tussen aandeelhouders, analisten, journalisten, toezichthouders, politici en toplieden.

Thierry Debels, bedrijfseconoom, gespecialiseerd in financiële economie, geeft met dit boek antwoorden op een groot aantal vragen die heersen rondom het ineenstorten van een bankbedrijf, dat nog niet zo lang geleden zo onaantastbaar leek.
Daarbij heeft hij zich gebaseerd op gesprekken met betrokkenen, alsmede op ‘geheime documenten’.
Van die laatsten zijn er enkele als illustratie in het boek opgenomen.
De antwoorden worden gepresenteerd door hoofdstuksgewijs de belangrijkste spelers langs te gaan.
Debels gaat er vanuit dat het verkeerd en in wezen louter populistisch is geweest de schuld te leggen bij Votron en Lippens, twee vertolkers van hoofdrollen in het dramA. Debels lijkt in het relativeren van de rol van de top zelfs zover door te schieten, dat het te weinig of helemaal niet rekening houden met het allerzwartste scenario de enige fout zou zijn die hen aan te wrijven is.
Een cliffhanger voor de rol die andere partijen gespeeld hebben? De top van Fortis krijgt immers wel een groot deel van de tekst toegemeten, inclusief een bijlage, waar de tien tactische en strategische fouten van deze groep nog eens worden samengevat.
Wel heel verhelderend, overigens.

Maar inderdaad, alle spelers krijgen ervan langs in ‘De ondergang van Fortis’: de adviseurs, waarvan vooral Merrill Lynch gezien wordt als het grote kwaaD. Lynch was aanstichter van het plan tot expansie, maar ook de toezichthouders, de politiek, de media en de aandeelhouders.
En wel op gedegen wijze, één die ook de oorzaken van het falen van de verschillende spelers blootlegt.
Zo wordt van toezichthouders gezegd dat deze hun werk niet goed hebben kunnen doen, omdat zij van onjuiste veronderstellingen en modellen uitgegaan zijn.
Door zich te richten op individuele banken en de risico’s die daarin te onderkennen zouden zijn, zijn zij voorbij gegaan aan de systeemfouten die in het financiële stelsel als geheel gebakken zaten en zitten.
Hij geeft ook aan, dat uitsluitend versterking van het toezicht, waar nu veel om geroepen wordt, geen zin heeft zonder die modellen ter discussie te stellen.

Het mooie van ‘De ondergang van Fortis’ vind ik de duiding van psychologische processen die in dit debacle een rol hebben gespeelD. Vaak biedt dit kinderlijk fraaie inzichten, zoals die van de no trade-paradox die impliciet besloten ligt in de efficiënte marktenhypothese.
Bovendien krijgen macht, ego en nationalisme op deze manier een verhelderende plek in het verhaal rondom Fortis.

Met de titel ‘De ondergang van Fortis’ heeft Thierry Debels zich enigszins tekort gedaan.
Zijn betoog gaat veel verder dan alleen Fortis; ook de kredietcrisis in het algemeen weet hij goed te analyseren.
Naast analyse, biedt het boek een overzichtelijke weergave van de feitelijke gebeurtenissen van de afgelopen jaren, niet alleen die rondom Fortis, maar ook van de crisis als geheel.
Mij heeft dat nog heel wat nieuwe inzichten opgeleverD.

Debels conclusie is ontnuchterend, maar ook angstaanjagenD. Overal hoor je dat er lessen getrokken moeten worden uit de kredietcrisis, maar in de toekomst zullen soortgelijke debacles plaats blijven vinden.
Terwijl Debels boek toch de nodige voeding geeft aan verbetering, zou je zeggen...‘De hebzucht van de mensen vindt altijd wel een manier om zich uit te leven’, meent Debels echter.
Op het laatste moment krijgt daarmee de mens als individu, als consument, toch nog een rol in het verhaal.
Althans zo lees ik het, want zo expliciet wordt het in ‘De ondergang van Fortis’ niet gemaakt.
Want is het niet zo, dat al wat er misgegaan is in bankenland niet had hoeven plaatsvinden als het publiek niet om grote risico’s en dito rendementen had gevraagd? ;

Het zwarte goud      Seifert      Economie

; ;Olie als bron van hebzucht, oorlog, macht en geld ; ;.
Het gaat dus een keer niet over de CO2-uitstoot en over hoe we de aardbol om zeep helpen, maar hoe de olie zélf voor miserie en ellende zorgt.
Het boek is een sterk staaltje van doorgedreven research, getuige daarvan de vele bronvermeldingen en de interessante bedrijfsportretten achteraan: na het eigenlijke verhaal worden immers een twintigtal profielen geschetst van de belangrijkste oliemaatschappijen.
En hun bijdrage aan deze miserie en ellende.

Voor een deel bevestigt het boek de tegenstrijdigheid die we eigenlijk allemaal kennen: hoe meer olie een land lijkt te hebben en hoe meer miljarden het binnenharkt met de verkoop ervan, hoe slechter het lijkt te gaan met het land zelf en vooral met de bevolking.
Hier wordt het allemaal in detail uitgespit.
Soms is het echt wel ontluisterend, om het eens met een woord te zeggen dat ik nog nooit eerder zelf gebruikt heB. Enkel landen die het sowieso al goed deden, zullen welvarender worden van oliedollars, de andere zijn hopeloos verloren, dat is de beknopte samenvatting.

En als het er nu al zo grimmig aan toe gaat, zie ik niet echt veel verbetering in het verschiet.
Want, ook al geloof ik in milieuvriendelijk en duurzaam leven als enige goeie oplossing om nog ergens te geraken, de olie zal tot de allerlaatste druppel worden opgebruikt en er zal nog veel meer onrecht voor gedaan worden.
En als je aan de hand van de bedrijfsportretten te weten tracht te komen bij welke maatschappij je wél nog je tank mag gaan vullen, dan zal al je moeite tevergeefs geweest zijn.

Tussen haakjes, misschien ken je de paginagrote advertenties van Total nog die onlangs in de pers verschenen: ze doen blijkbaar alle moeite om ook niet-conventionele bronnen te ontginnen om tegemoet te komen aan onze energienoden van de toekomst.
Misschien is dit wel veiliger dan gewoon de bodem leegzuigen en een land in de verdoemenis te storten! De bekende Canadese teerzanden bijvoorbeeld...Zij zouden miljarden vaten bevatten en Canada staat nou niet bepaald bekend om zijn horden terroristen.
Maar laat Google even los en je vindt al gauw de keerzijde van de medaille: per vat (van 159 liter) moet 2 ton teerzand worden afgegraven dat wordt afgevoerd in trucks (brochuurtje downloaden?) die 400 ton kunnen torsen en in vier scheppen gevuld zijn door al even gigantische graafmachines.
En bij het produceren komt vier keer meer CO2 vrij dan bij het importeren vanuit het Midden-Oosten.
Momenteel gaat het om een productie van 1 miljoen vaten per dag, terwijl we er dagelijks 84 miljoen opstoken.
Da's dus 13,4 miljard liter.
Per dag.

De invloed van de internationale olielobby op de wereldpolitiek wordt met elk gewapend conflict groter.
De uitzichtloze situatie waarin Irak is terechtgekomen sinds de VS het regime van Saddam Hoessein hebben omvergeworpen, verhindert grote conglomeraten zoals Halliburton niet om er grote winsten te maken.

 

Uit het jaarverslag 2004 van het Texaanse bedrijf blijkt dat Halliburton voor 7,1 miljard dollar aan opdrachten heeft binnengehaalD. Daarvan waren 1,9 miljard dollar voor opdrachten voor het Restore Iraqi Oil-project: het herstel van de Iraakse olie-infrastructuur.
Bovendien zijn allerlei dochterondernemingen van Halliburton actief in privébewakingsopdrachten en bij troepentransporten voor het Amerikaanse leger.
Amerikaans vice-president Dick Cheney was van 1995 tot 2000 CEO van Halliburton en was als een van de leidende neoconservatieven verantwoordelijk voor de harde confrontatiekoers in de Golfregio onder Bush.

Of neem Nigeria, de belangrijkste olieproducent van AfrikA. De economie is er volledig afhankelijk van olie die jaarlijks bijna twintig miljard dollar oplevert.
Toch leeft 60 procent van de Nigerianen nog steeds onder de armoedegrens.
Het oliegeld is vooral ten goede gekomen aan de elite van militaire dictators die het land jarenlang heeft uitgebuit en aan de Zwitserse banken.
Corruptie en grootschalige vervuiling van de Nigerdelta door lekkende pijpleidingen zijn de gevolgen waarmee de bevolking zich geconfronteerd ziet.

Een zelfde scenario herhaalt zich in Angola, Tsjaad en Soedan.
Het verhaal is bekend, maar toch biedt het boek ‘Het zwarte goud’ van de Oostenrijkse onderzoeksjournalisten Thomas Seifert en Klaus Werner een interessant inzicht in de macht achter de olie.
Zij beschrijven met veel voorbeelden en cijfermateriaal hoe olie brandstof geworden is van oorlogen, de oorzaak van corruptie en mensenrechtenschendingen en een voortdurende bron van milieuvervuiling.
Bijzonder interessant zijn de twintig bedrijfsportretten van de belangrijkste olieconcerns die het boek afsluiten.
Zo leren we dat het Britse olieconcern BP er begin 2005 prat op ging drie miljoen dollar te hebben geschonken voor de slachtoffers van de tsunami, precies evenveel als het concern in tweeëneenhalf uur aan winst maakt … Beide auteurs zien maar één oplossing: de wereld moet dringend van zijn olieverslaving afgeraken, een verantwoordelijkheid waartoe iedereen kan bijdragen.

Tijdperk van kentering      Drucker Peter      Economie

Welke ingrijpende veranderingen staan onze samenleving te wachten? Welke tekenen van kentering zijn reeds waarneembaar in onze maatschappij, in onze politieke doelstellingen, onze economie? Is het een kentering die uitzicht geeft op een nabije toekomst die voor ons allen anders zal zijn? In hoeverre verschilt de huidige maat-schappij van de toekomstige, die wij reeds duidelijk bespeuren, maar nauwelijks kunnen aanvaarden?

In zijn nieuwste boek belicht Drucker helder en met scherp waarnemingsvermogen de nieuwe krachten die de maatschappij van morgen gestalte geven.
Dat zijn de krachten die een kentering in ons sociaal, politiek en economisch bestel teweegbrengen.
Zijn boek kan dan ook worden gezien als een waarschuwingssignaal.
Drucker behandelt vier gevallen waarin de kentering zich duidelijk zal manifesteren:

explosie van nieuwe technologieën waaruit nieuwe grootindustrieën zullen ontstaan; - de overgang van een 'internationale' economie naar een mondiale, een economie waarvoor nog de concepties, de beleidslijnen en de instituten moeten worden gecreëerd; - een nieuw, pluriform georiënteerd bestel, dat op politiek, wijsgerig en geestelijk terrein een ongekende uitdaging zal betekenen; - een nieuwe wereld van kennis, gebouwd op massale leerprogramma's en geïntegreerd in de arbeid, het leven, de vrije tijd en alle leidinggevende functies.

Ook in dit boek demonstreert Drucker zijn veelomvattende kennis en zijn objectieve visie op de totale ontwikkeling en de details waardoor die aan de dag treedt.
Het boek is een krachtig betoog om tot daden over te gaan.
Daarbij is het - als alle publikaties van deze talentvolle schrijver - in een buitengewoon aantrekkelijke stijl geschreven.
De vraag die hij de lezer op indringende wijze stelt komt in wezen hierop neer: 'Wat moeten wij vandaag doen om vorm te geven aan de dag van morgen?'

DE KENNISTECHNOLOGIEËN

De afloop der continuïteit

Nieuwe industrieën en hun dynamische kracht

De nieuwe onderneming

De nieuwe economische politiek

 

VAN EEN INTERNATIONALE NAAR EEN WERELDECONOMIE

De wereld, één winkelcentrum

De armen produktief maken

Een economische theorie voor de toekomst

III EEN MAATSCHAPPIJ VAN ORGANISATIES

Het nieuwe pluralisme

Naar een theorie van de organisaties

De ziekte van de overheid

Hoe kan de eenling zich handhaven?

IV DE KENNISMAATSCHAPPIJ

De kenniseconomie

Arbeid en arbeider in de kennismaatschappij

Hebben wij de school over het paard getild?

Nieuwe wegen bij de scholing

Politieke aspecten van de kennis

Heeft kennis een toekomst? ;

Seks, drugs en economie      Coyle Diane      Economie

Wie denkt dat economie alleen van belang is voor politici en beleidsmakers heeft het mis.
Economie is beslist geen saaie wetenschap, maar beïnvloedt op allerlei manieren ons leven.
In dit zeer onderhoudende en originele boek laat Diane Coyle zien hoe economie bijna alles kan verklaren: sport, drugs, muziek, film en ja, zelfs seks.

'Seks sells', is een van de begrippen die Diane Coyle in haar boek verder uitwerkt.
De bekende kreet kan onderbouwd worden met economische theorieën.
Coyle studeerde aan Harvard, is verbonden aan een adviesbureau en schrijft columns voor The Independant en werkt voor de BBC. Met het boek 'Seks, drugs en economie' wil Coyle duidelijk maken dat alles in onze maatschappij te maken heeft met economie.

Diane Coyle heeft een zeer toegankelijk boek geschreven dat opvalt door de grote hoeveelheid voorbeelden.
Vooral de vlotte en heldere wijze waarop moeilijke, economische begrippen als creatieve destructie, nutsmaximalisatie en comparatief voordeel worden uitgelegd is opvallenD. Haar voorbeelden zijn aansprekend en recent, denk hierbij aan de veiling van UMTS frequenties, het Amerikaanse tabaksakkoord, het Europese landbouwbeleid en het Nederlandse drugsbeleiD. Op deze manier wordt de op zichzelf droge stof levendig gemaakt.
De auteur schuwt duidelijke stellingnames niet waardoor milieuactivisten, 'filmhuisintellectuelen' en landbouwlobbyisten af en toe een duidelijke veeg uit de pan krijgen.

De ondertitel, 'een onconventionele blik op economie' dekt niet helemaal de lading.
Wie de economische literatuur een beetje heeft bijgehouden vindt bij Coyle geen vernieuwende concepten of verrassende ideeën.
Onconventioneel is wél de invalshoek, de manier waarop economie tot leven wordt gebracht.

Het boek biedt geen chronologisch overzicht van economische denkers, maar in de uitleg van economische begrippen komen de belangrijkste stromingen wel aan boD. Zijdelings verwijst de auteur hierbij naar Hume, Smith, Malthus, Keynes en anderen.
Leuk zijn de relaties die zij legt met hedendaagse voorbeelden, van David Beckham tot Naomi Klein en van films tot XTC-pillen.

Helaas neemt de kracht van de tekst af naarmate het verhaal vordert.
De epiloog is onsamenhangend en eindigt opeens met 'de tien regels van economisch denken', waarbij onduidelijk is wat daarvan het doel is.
De schrijfstijl is onderhoudend, maar geeft na 200 pagina's ook geen verrassingen meer.

Tussen de regels en voorbeelden door worden speltheorie, gedragseconomie en diverse macro- en micro-economische onderwerpen opgepakt.
Verder behandelt Coyle niet alleen 'klassiek' economische concepten, maar ook recentere zoals vredesdividend, de Taylorrule en superstareconomy.
De bedrijfseconomische aspecten blijven enigszins onderbelicht, dus wie graag economische termen wil leren om de jaarverslagen beter te begrijpen moet een ander boek kiezen.

Het verhaal is goed onderbouwd met argumenten en feiten, onder andere van OESO, Wereldbank, etC. De uitzondering op deze regel is het hoofdstuk over milieu, waar Coyle vanuit de heup schiet op het onderwerp en nalaat om voldoende argumenten/feiten te gebruiken om de forse stellingnames te onderbouwen.

Karaoke Kapitalisme      Nordström & Ridderstrale      Economie

Vervolg op de internationale bestseller Funky Business.

Kennis de machtigste concurrentietroef.

Het individu heeft oneindig veel keuzes: anderen na-apen of zelf zijn eigen toekomst creëren door innovatie.
Met best practices of benchmarking raakt men niet verder dan de middelmaat.
De macht verschuift van diegenen die informatie beheersen naar degenen die kennis beheersen.
Van de regelvolgers naar de regelbrekers en tegelmakers.

Men moet talent of competenties hebben.

Niet de Kerk noch de staat maar het materialisme geeft nu betekenis aan het leven.
Individuen moeten hun eigen gemeenschap creëren door wereldwijd contact te zoeken met gelijkgestemden.

De idee van de verzorgingsstaat wordt verlaten in de neoliberale maatschappi J. Het wordt de wet van de sterkste.

Getalenteerde individuen hebben een monopolie want ze hebben het schaarste middel: competentie.
Aandeelhouders e.a. worden gegijzeld door talent -the winner takes all.

Consumenten hebben de touwtjes in handen door de frictievrije handel-een overdaad aan markten , overvloedige voorraden, steeds meer produkten en goedkope informatie.
Dit leidt naar een perfecte concurrentie waarbij de winsten marginaal worden.

Bedrijven worden gegijzeld door competente individuen en anderzijds onder vuur genomen door veeleisende klanten.
Een goed functionerende markteconomie heeft een lage gemiddelde rentabiliteit.

Internationalisering vergroot de geografische spreiding van competentie-spreiding leidt tot grotere diversiteit.

De concurrentie vermindert de duurzaamheid van de kennis.

Bedrijven die competenties ten volle benutten trekken talentrijke mensen aan- hun inkomen stijgt veel meer dan dat van de middelmaat.

Om te creëren heeft men verbeeldingskracht en doorzettingsvermogen nodig.
De nieuwe winnaars concurreren op gebied van rationele en emotionele innovaties.
Ze buiten de onvolmaaktheid van de mens en de markt uit.
Ze verwerven een tijdelijk monopolie door de consument emotioneel te verleiden en creëren een merk (BMW, B & O, Rolex, e.a.).
Design is een nieuw concurrentiewapen.

Bedrijven spelen in op de beperkte moraliteit van de mensen.
Ze spelen in op de zeven hoofdzonden in de 6°eeuw door Gregorius de Grote bepaalD.

Hoogmoed of ijdelheid :gebouwd op exclusiviteit en prestatie -leidt tot positief zelfbeeld , arrogantie en zelfingenomenheid

Afgunst : alle advertenties spelen erop in, ook de roddelkranten met verhalen over het ongeluk en de problemen van de elite.

Gulzigheid : fabrikanten van voedingswaren en fastfood, Pfizer met Lipitor, shopping als ultiem vermaak.

Wellust: seksindustrie

Gramschap: verkoop van vuurwapens, playgames en actiefilms, advokaten, competiesport

Gierigheid : banken en investeringsfondsen, casino's.

Luiheid : fysieke en intellectuele luiheid-geestverdovende ervaringen: soaps, vakanties.

Vroeger had innovatie betrekking op goederen, later kwamen er diensten bi J. Nu creëren ze een emotionele ervaring voor de consument.
(gemoedsrust ipv transport- Fedex, macht ipv vervoer- Harley Davidson)

De tien geboden van het modern leiderschap :

Zet uw veren niet op om uw allround genialiteit te bewijzen- echte leiders genieten van het talent van anderen-middelmatigheid erkent alleen zichzelf.

Open uw ogen en die van de anderen-leiderschap is geen functie maar een proces-als leider dien je de richting aan te geven en te inspireren

Tel niet bij elke stap de centen- koester waarden die het fundament van succes zijn.

Waardeer waarden en handel ernaar-bepaal de cultuur van het bedrijf

Wees mens voor de mensen-selecteer mensen, bepaal de doelstellingen, motiveer en doe de individuen groeien.
Communiceer sterk.

Ken de diepste geheimen van uw klanten

Beperk de bureaucratie -leg zomin mogelijk regels op

Behandel anderen zoals u zelf wilt behandeld worden.
Herken en beloon het gedrag  dat ge wilt aanmoedigen.

Wees niet zelfingenomen-rust niet op uw lauweren maar hunker naar verandering

Vertrek (of stop de zaak) uit vrije wil voor men u daartoe dwingt of verzoekt.
Stop als ge nog op kop ligt.

Een maatschappij wordt beheerst door drie instellingen: de staat, de ideologie/religie en de markt.
Als één van de drie te dominant wordt loopt het verkeerD. Als het modern kapitalisme, dat het efficientste is,wil overleven moet het wel karakter en waarden hebben.
Het moet welvaart voor iedereen mogelijk maken en niet enkele voor een elite van getalenteerden door onderwijsmogelijkheden , gezondsheidszorg, ontwikkelingshulp, zorg voor het milieu en beheerst gebruik van de grondstoffen.
Enkel zorgen voor privileges zal gevaarlijke spanningen doen ontstaan en teveel aan regulering zal tot stagnatie leiden.

Schurkeneconomie      Napoleoni Loeratta      Economie

Wereldwijde financiële crisis?

Ineenstorting hypotheekmarkten?

Pikzwarte beursdagen?

Allemaal uitingen van de Schurkeneconomie

Wat hebben Oost-Europa's bloeiende seksindustrie, de hypotheekcrisis in de VS, China's handel in namaakproducten en Hollywoods donatiedrift met elkaar gemeen? Vis telende bandieten helpen de wereldzeeën in de vernieling en pornografische beelden zijn allang geen uitzondering meer in internetgames als Second Life, maar hoe komt het dat deze schimmige praktijken zich in een razend tempo en met groot succes wereldwijd verspreiden? Journaliste Loretta Napoleoni legt in Schurkeneconomie de duistere, onderliggende structuren van de wereld waarin wij leven bloot en toont op overtuigende wijze het paradoxale karakter ervan aan.

‘Dit is geen boek over de onbekende herkomst van producten of over de marketingleugens die reclamemakers ons willen doen geloven.
Ook is het geen anti-globaliseringshandleiding of manifest dat wil aanzetten tot een consumentenrevolutie.
Dit boek is bedoeld om consumenten te wapenen met kennis over de wereld waarin we nu leven.
' Loretta Napoleoni

Als rechtgevaard liberaal, gelovige in vrijheid en de vrije markt heb ik het niet zo op de vele conspiracy theories die op het internet de ronde doen.
De term ; ;New World Order ; ; is over het algemeen voldoende om me te laten doorzappen.
Erg grappig dus, dat ik het boek ; ;Schurkeneconomie, de duistere kanten van een nieuwe wereldorde ; ; in handen kreeg.

Het boek brengt veel zaken met elkaar in verband, op een manier waarop ik geen weerwoord heB. De auteur, econoom en journalist, maakt gebruik van een enorme hoeveelheid bronnen (de bronvermelding beslaat 28 pagina's) om haar betoog kracht bij te zetten.
En haar betoog doet pijn.
De Val van de Muur goed? Volgens haar de bron van een grote toename in mensenhandel, prostitutie en uitbuiting.
Een computerspel spelen onschuldig vermaak? Nee, toch niet.
Kleding, voedsel...alles waarvan je zonder nadenken gebruik maakt, alles lijkt volgens Loretta Napoleoni in aanraking te zijn gekomen met duistere praktijken, russische en chinese mafiA.

Dit boek is erg confronterend en absoluut ; ;food for thought ; ;.
Vooral als je beseft dat we het allemaal wel zien gebeuren, maar niemand bij machte is (of bereid is) om het probleem aan te pakken.
Typerend voorbeeld: in een interview uit 2006 vertelt een Amerikaanse bankier over hoe het financiële stelsel op instorten staat.
Iets met hypotheken.
Dit interview is gehouden voor de eerste tekenen van de huidige kredietcrisis zich voordeden .

Een boek dat leest als een moderne doos van Pandora; bij het omslaan van de pagina's vliegt de ellende je tegemoet.
Internationale mensenhandel, prostitutie, slavernij, piraterij, hedgefunds, zwendel met genetisch gemanipuleerde gewassen, genpatenten, light-producten, uitstervende oceanen, angstpolitiek en landen en bedrijven die de klimaatsverandering toejuichen.

Net als eerder Misha Glenny in McMaffia beschrijft Napoleoni in Schurkeneconomie hoe juist internationale criminelen optimaal gebruik maken van de grote veranderingen in de wereld zoals het vrijgeven van de valutamarkt, de val van de Muur, de Balkanoorlog en de Patriot Act.
In Schurkeneconomie is het spectrum nog breder, de behandeling daardoor beknopter en minder anekdotisch.

Virtueel geld

De econome Napoleoni (Rome, 1955) woont in Londen, schrijft fictie en non-fictie over internationaal terrorisme, is correspondent voor kranten als de Corriere della Sera en Le Monde en adviseert op het gebied van internationale economie en terrorismebestrijding.
Zij is een van de weinigen die de Italiaanse terreurgroep Brigate Rosse heeft geïnterviewD.

Haar boek verscheen te vroeg om nog aandacht te kunnen besteden aan de kredietcrisis, maar Napoleoni noemt wel de hypotheekcrisis en voorspelt het 'faillissement' van de VS.
De economie holt uit doordat westerse landen steeds minder zelf produceren en steeds meer verdienen met het heen en weer schuiven van (al dan niet virtueel) gelD. Ondertussen is boven een bepaald niveau betaling niet meer gekoppeld aan prestatie, maar aan status.

 

Loretta Napoleoni (Foto: Peter Hodsoll)

Nep

Een terugkerend thema is 'nep'.
Zoals het idee dat we het roken terugdringen, terwijl de tabaksindustrie beter draait dan ooit tevoren of de ontwikkelingshulp, die de problemen van de derde wereld vergroot of ersatzervaringen en -economieën zoals van online werelden, fakemedicijnen en nepartikelen en vervagende grenzen tussen origineel en kopie, dankzij 'Azië' en de digitalisatie.
  Maar ook, het neusje van de zalm, de handel in nepvliegtuigonderdelen, waardoor o.
A. in 2000 de Concorde 203 verongelukte.

Nadat Pandora, begiftigd met nieuwsgierigheid, haar doos had geopend en alle ellende de wereld invloog, bleef de hoop in de doos achter.
Zo hoort in het laatste hoofdstuk van dit boek natuurlijk ook een oplossing aangedragen te worden die minder somber stemt.
Napoleoni komt dan verrassend uit de hoek.
Ze beschrijft de tribale economie, een economie van gezamenlijke belangen, als een mogelijke oplossing.
Plausibel, maar de voorbeelden die ze aandraagt overtuigen niet echt: het Italië van Mussolini, het China onder Deng Xiaoping en het huidige Maleisië als bakermat van de islamitische economie in overeenstemming met de shariA.

Dinar

Vooral deze sharia-economie, waarin elke transactie goedgekeurd moet worden door een geestelijke, ziet ze als mogelijk tegengif tegen al het kwaad in de werelD. Toegegeven, 'Islam Financing' zit in de lift en de 'golden dinar', de monetaire eenheid van de islamitische wereld, komt eraan, maar hoe dit alle beschreven problemen zou kunnen oplossen blijft onduidelijk.

Napoleoni vergeet voor het gemak even de corruptie, de mensenhandel, de piraterij en de onderdrukking van minderheden in Maleisië.
Ze vergeet ook dat dit land vooral dankzij het Brits koloniale verleden een goed justitieel apparaat heeft.
En dat 6000 kilometer verderop, diezelfde sharia-economie ervoor zorgt dat Dubai het wereldcentrum van de mensenhandel en illegale witwasserij is.

Boekhoudschandalen      Van der Hof Kees      Economie

In dit ‘schandalenboek’ gaat bedrijfsjurist Kees van der Hof uitvoerig in op de boekhoudfraudes bij een aantal bekende nationale en internationale ondernemingen, wier namen voor altijd synoniem zullen zijn met boekhoudzwendel.
Enron, Ahold, Parmalat, Shell.
Terwijl Baan, Lernhout & Hauspie, WorldCom en KPN Qwest met de bij bestuurders zo populaire omzetzwendel geschiedenis schreven.
Verhalen over bestuurders voor wie hun onderneming slechts een grabbelton was.

Schandalen beschreven binnen het kader van de rechtspersoon als slechts een hoedje van papier, dat in Nederland begint met de V.
O.
C., vervolgt met de Rotterdamsche Lloyd en eindigt met een Noorse raider bij NedlloyD.

Het stokoude Nederlandse faillissementsrecht en de ‘doorstart’ van DAF.
Waarom de USA zwendelende topmannen met de Sarbanes-Oxley wet streng straft en de Nederlandse Code Tabaksblat volstaat met ‘pas toe of leg uit’: de terugkerende bestuurstegenstelling tussen het Angelsaksische en het Rijnlandse model.
De ‘Angelsaksische raiders’ bij Wavin, VNU, Stork en ABN Amro passeren uitvoerig de revue.
Maar ook de Rijnlandse trammelant bij DaimlerChrysler, Siemens en Volkswagen.

Een apart hoofdstuk is gewijd aan de beursgang.
Succesvol zoals bij Google en dramatisch bij het Nederlandse World Online.
Het afsluitend hoofdstuk gaat over hedge fondsen en de toenemende onrust bij financiële toezichthouders dat deze fondsen met hun duizenden miljarden dollars speelgeld toch wel eens een gevaar voor de stabiliteit van financiële markten zouden kunnen vormen.
Het boek sluit af met de Krach van 1929.

De schrijver signaleert dat -ook na de code ‘Tabaksblat’- de wetgeving en andere regelgeving niet toereikend zijn om ‘machtsbeluste en zwendelende bestuurders’ aan te pakken.
De wetgevende macht staat erbij en kijkt ernaar.
De auteur wijst naar de VS waar bestuurders die bewust onjuiste informatie geven, zware straffen krijgen.
het boek is onderhoudend en geeft mooie beschouwingen over de geschiedenis: van de manier waarop de VOC haar zaakjes regelde tot een bespreking en uitleg van het ontstaan van de methode van het dubbel boekhouden.
Het biedt leuke vondsten, bijvoorbeeld: juridische constructies om zeggenschap te (ont)regelen, worden aangeduid als ‘hoedjes van papier’.
Boeiende lectuur voor mensen die belangstelling hebben voor de financiëel-economische werelD.

Ahold, Enron, Parmalat, Shell, Baan, Lernhout & Hauspie, WorldCom en KPNQwest.
Bedrijven die stuk-voor-stuk geassocieerd worden met boekhoudfraude.
Bedrijfsjurist Kees van der Hof schetst in zijn boek ‘Boekhoudschandalen; de grabbelton van bestuurders en raiders’ een onthullend beeld van hoe deze fraudes tot stand zijn gekomen, de betrokkenen en de afloop ervan.
Een boek geschreven met vooral de Nederlandse belegger in gedachten.
Benadeelde Nederlandse beleggers die in het afgelopen decennium met genoemde drama's teveel van hun spaarcenten zagen verdampen.

Maar dit boek, dat leest als een triller, gaat nog een stap verder.
Zaken worden in een groter perspectief geplaatst.
Van de ‘hoedjes van papier’ uit de V.
O.
C.-tijd tot het flitskapitaal van nu.
Met steeds meer leverage, en steeds groter wordende de systeemrisico’s tot gevolg.
Een korte reflectie op de jaren voorafgaand aan de grote depressie ontbreekt dan ook niet.
Ingrijpen door de wetgever is noodzakelijk.
Of moet het daarvoor eerst – opnieuw – echt goed fout gaan?

Hoewel de grote lijn bij de lezer bekend is, geeft het boek ook veel nieuwe informatie, vooral in de categorie ‘details’.
daarnaast is het ook een aanklacht.
In de eerste plaats tegen bestuurders van papieren hoedjes, zoals de auteur rechtspersonen steevast noemt om zo aan te geven dat niet de bedrijven maar de mensen die ze leiden fraude plegen.
En in de tweede plaats is het ook een aanklacht tegen de wetgever, accountant en toezichthouder.
Behalve beschrijving en analyse, draagt de auteur ook mogelijke oplossingen aan.

De rechtspersoon als vennootschap op aandelen, een wetsfictie, slechts een bedenksel met alle menselijke gebreken van dien, vastgelegd in wetboeken, waarvan een jurist op een mooie zomerse dag papieren hoedjes voor zijn kinderen kan vouwen.
Voor bestuurders & raiders een mooie grabbelton kan zijn.

De grote boekhoudschandalen rond Enron, Ahold, Shell en Parmalat blijken telkens weer voer op te leveren om een publicatie aan te wijden.
Kees van der Hof beschrijft deze schandalen met als vertrekpunt het verschil in governance en opsporingsstructuur tussen het Angelsaksische systeem en het Rijnlandmodel.
Duidelijk een voorstander van de Amerikaanse en Engelse opsporings- en bestraffingsmethoden, heeft Van der Hof weinig positiefs te zeggen over bijvoorbeeld de code Tablaksblat en het opereren van de AFM.
De accountants komen er in de beschrijving van bovenvermelde schandalen ook niet best van af.
Ondanks de vele details in het boek, en de snelle en krachtige schrijfstijl, ontbreekt op gezette tijden toch de nuance.
Het boek heeft aldus ook kenmerken van een pamflet, geschreven vanuit boosheid over de problematiek van het Rijnlandmodel in ondernemingsstructuur en -bestuur.

Think straight, talk straight

Jarenlang het motto van Arthur Andersen.
Een motto dat geen nuance toelaat.
Evenmin de woorden op de plaquette bij de ingang van Nivra's nieuwe hoofdkantoor: Want verantwoording vraagt zeer zuivere vragen.
Ronduit: of de cijfers deugen, of niet.
Mijn boek zou op gezette tijden de nuance ontberen.
De accountants zouden er in de beschrijving van boekhoudschandalen zoals bij Enron, Ahold en Parmalat niet best van afkomen.
De nuance zou ontbreken.
Nogal wiedes, de cijfers klopten niet.
Enron kostte Arthur Andersen de kop.
De bekende druppel.
Er waren al eerder affaires bij Sunbeam, Waste Management en Peregrine Systems.
Zou Enron niet de bijl hebben doen vallen, zou WorldCom dat wel gedaan hebben.
Eveneens een kaartenhuis van boekhoudtrucs.
Andersen verdiende haar ondergang.
Juist omdat haar oprichter, Arthur Andersen, als één van de meest gerespecteerde accountants van de USA gold (blz 217).
Zijn adagio was simpel: think straight, talk straight.
Accountants dienden loyaal te zijn aan beleggers en niet aan opdrachtgevers.
De laatsten uiteraard de bestuurders van ondernemingen.
Na 1980, met grote consultancy afdelingen, veranderde Andersen's motto in put your mouth where the money is.

Het motto van veel meer accountantskantoren.
Eveneens voor die kantoren welke betrokken waren bij Ahold en Parmalat.
In de laatste affaire volgde strafvervolging tegen twee Italiaanse accountants van Grant Thornton.
Ahold's externe accountant kreeg een officiële berisping.
Voor Nederlandse verhoudingen uitzonderlijk.
Bij de beschrijving van Shell's voorraadschandaal is de nuance er overigens wel (blz 281).
Nederland kende nog meer schandalen.
Baan, KPN-QWest en World Online als belangrijkste.
Opnieuw geen heldenrollen van accountants.
Toch is er de nuance.
Niet alleen accountants staan in het beklaagdenbankje.
Bikkelhard is het oordeel over de Yesmen, de commissarissen.
Terwijl ook de wetgevers, de opstellers van alle spelregels, er in mijn boek hard van langs krijgen.

Vertrouwen is de name of the game.
Dat had de generatie van de oude Arthur Andersen zeer goed begrepen.
Het verdampte geruisloos in de tachtiger jaren.
Geruisloos en zo liep de auteur te goeder trouw als bedrijfsjurist en consultant in de fuik.
Adviseerde positief over aandelen Baan, KPN Qwest, World Online, Ahold en nog een handvol.
Op hun jaarrekeningen stonden immers de handtekeningen van gerenommeerde accountants.
Daar kon je toch op vertrouwen! Op hun integriteit, onafhankelijkheid en hun professionele oordeel? Dat vertrouwen werd in deze periode echter ernstig beschaamD. Leg het je klanten maar eens uit.
Met een boek dus.
Bijgevolg tevens een pamflet.
Een aanklacht en zeker niet alleen tegen accountants.
Meer nog tegen de falende Yesmen en wetgevers.
Daar zit de nuance.

Bedrijven frauderen niet, hun bestuurders wel.

Hoe? En wat daaraan te doen?

In de VS verdwijnen topbestuurders van bedrijven waar is gefraudeerd voor jaren achter de tralies.
Commissarissen krijgen rechtszaken aan hun broek wegens wanprestatie en moeten die met miljoenen dollars schikken.
En zo hoort het ook, meent Kees van der Hof, voormalig kantoorketelbinkie, inmiddels bedrijfsjurist en auteur van Boekhoudschandalen: de grabbelton van bestuurders en raiders.

De VS is hét voorbeeld van hoe het moet.
Grootschalige fraude, incompetentie en falen leiden in Nederland vooralsnog in het beste geval tot lichte voorwaardelijke straffen en boetes.
Boetes die lachwekkend zijn omdat topmannen die zo uit hun broekzak kunnen betalen, want zelfs bij zeer slechte prestaties schrijven ze aan het einde van het jaar miljoenen aan bonussen bij op hun bankrekeningen.

Veel Nederlanders bekruipt het gevoel dat klassenjustitie in dit land de klok slaat.
En iedereen spuwt zijn gal daarover, tijdens etentjes bij vrienden en op het werk bij het koffiezetapparaat.
Van der Hof was één van hen.
Bij hem bleef het echter niet bij die gesprekken alleen.
Het jarenlang verzamelen van informatie en analyse van het nieuws over grootschalige fraude resulteerde onlangs in een ruim 400 pagina's lange uiteenzetting over fraudezaken in Nederland en daarbuiten.

Hoewel de grote lijn bij de lezer bekend is, geeft het boek ook veel nieuwe informatie, vooral in de categorie ‘details'.
De topman van Enron die allerlei special purpose vehicles (SPV's) opzette om winst kunstmatig op te krikken, gaf die SPV's namen van Star Warsfiguren.
En een frauduleuze accountingspost labelde hij veelzeggend M-Yass.
Daarnaast is het boek een aanklacht.
In de eerste plaats tegen bestuurders van papieren hoedjes, zoals de auteur rechtspersonen steevast noemt om zo aan te geven dat niet de bedrijven maar de mensen die ze leiden fraude plegen.
En in de tweede plaats is het boek ook een aanklacht tegen de wetgever, accountant en toezichthouder.
De AFM bijvoorbeelD. Dat voert een ‘laat-maar-waaien beleid'.
Intussen is het inkomen van de voorzitter ervan opgekrikt naar 300.
000 euro.
Zijn collega bij de Amerikaanse beurswaakhond SEC, dat veel beter werk aflevert, verdient een derde ervan.

Behalve beschrijving en analyse draagt de auteur ook mogelijke oplossingen aan.
Zo wil hij het systeem van één raad van commissarissen vervangen door een stelsel met drie comités, waarvan er twee niet door de aandeelhouder ontslagen kunnen worden.

Het boek heeft een toegankelijke schrijfstijl, hoewel de lezer geïrriteerd kan raken door de gewoonte van de auteur zinnen vaak zonder voornaamwoorden te schrijven.
Maar die min is te zwak om alle plussen te kunnen overschaduwen.

De schrijver signaleert dat - ook na de code Tabaksblat - de wetgeving en andere regelgeving niet toereikend zijn om machtsbeluste en zwendelende bestuurders aan te pakken.
De wetgevende macht staat erbij en kijkt ernaar.
De auteur wijst naar de VS waar bestuurders die bewust onjuiste informatie geven, zware straffen krijgen.
Het boek is onderhoudend en geeft mooie beschouwingen over de geschiedenis: van de manier waarop de VOC haar zaakjes regelde tot een bespreking en uitleg van het ontstaan van de methode van het dubbel boekhouden.
Het biedt leuke vondsten, bijvoorbeeld: juridische constructies om zeggenschap te (ont)regelen, worden aangeduid als hoedjes van papier.
Boeiende lectuur voor mensen die belangstelling hebben voor de financiëel-economische werelD.

Maar dit boek, dat leest als een triller, gaat nog een stap verder.
Zaken worden in een groter perspectief geplaatst.
Van de ‘hoedjes van papier' uit de V.
O.
C.-tijd tot het flitskapitaal van nu.
Met steeds meer leverage, en steeds groter wordende de systeemrisico's tot gevolg.
Een korte reflectie op de jaren voorafgaand aan de grote depressie ontbreekt dan ook niet.
Ingrijpen door de wetgever is noodzakelijk.
Of moet het daarvoor eerst – opnieuw – echt goed fout gaan?

Agency-problematiek

De achterliggende oorzaak voor de boekhoudfraudes en de zelfverrijking aan de top valt terug te herleiden naar het agency-probleem.
De kern van deze problematiek is simpelweg dat opdrachtgevers (principalen) opdrachten aan de opdrachtnemers (agenten) geven en die niet volledig kunnen controleren.
Gevolg is dat de opdrachtnemers – de bestuurders en commissarissen – daarvan misbruik kunnen maken.
Met weinig moreel besef en wetende van het onvermogen van de aandeelhouders (de principalen) en wetgeving die sterk in het voordeel van bestuurders uitvalt.

Het agency-probleem kan verergeren als professionele business elites het roer overnemen en zich op hun beurt gaan gedragen als pseudo-eigenaren.
Als de vier ruiters van de Bedrijfs-Apocalyps een onderneming teisteren.
Een charismatische topman zonder scrupules, passieve commissarissen uit de vriendenkring, zakenbanken als roofvogels en naïeve of nalatige accountants die een andere kant opkijken.

Meer dan een grabbelton

Graaien in de kas van een bedrijf, een voortvloeisel van het agency-probleem, is in belangrijke mate het gevolg van hebzucht en gebrek aan fatsoen bij wat toch een relatief klein aantal bestuurders en commissarissen is.
Aandeelhouders zijn te verschillend om een vuist tegen kassagraaien te kunnen maken.

Het graaien in de grabbelton is slechts één van de wijzen waarop bestuurders – die zichzelf als ondernemers beschouwen, maar dat natuurlijk niet zijn – aandeelhouder schade berokkenen.
Maar eveneens schade berokkenen voor de maatschappij als geheel.
Vaak nog schadelijker dan het kassagraaien allen zijn de hoge opportunity-kosten van ondermaatse prestaties, verkwistende investeringen, beschermingsstrategieën en vriendjespolitiek.

Van controle door de daarvoor aangestelde commissarissen is vaak nauwelijks sprake.
Die commissarissen komen uit dezelfde maatschappelijke klasse als de bestuurders, en zijn vaak twee handen op een buik.
Die commissarissen staan in praktijk dichter bij de bestuurders, dan bij de – anonieme – aandeelhouders die hen juist de opdracht hebben meegegeven over deze bestuurders te waken.

Graaiende bestuurders, per saldo slechts werknemers, ondergraven het vertrouwen van de samenleving in haar economische orde.
Voor het persoonlijk gewin van een kleine groep is een aanzienlijk verlies aan sociaal kapitaal het gevolg.
Hier ligt vanwege de veelal beperkte horizon van aandeelhouders een taak voor wetgever.
De grabbelton is immers haar creatie.

Ingrijpen noodzakelijk

Ingrijpen door de wetgever is noodzakelijk.
Er staat immers veel meer op het spel dan politici tot nu nog willen toegeven.
Als een samenleving haar vertrouwen in de rechtvaardige werking van de vrijemarkteconomie verliest en uiteindelijk in haar wetgevers, zullen, in de woorden van het Britse zakenblad The Economist ‘...governments be crushed and so, eventually, will be the freedoms both of capitalism and democracy.
'

Een doelmatig functionerende vrijemarkteconomie kan niet zonder integere financiële markten.
Een boodschap die goed begrepen is in de Nieuwe Wereld (Amerika).
In dit licht bezien is het dan ook niet vreemd dat de Amerikaanse wetgever met haar strenge Sarbanes-Oxley wetgeving zwendelende topmannen zware straffen in het vooruitzicht stelt.
Nederland moet het doen met haar zwakke ‘Code Tabaksblatt', die uitgaat van het ‘pas toe of leg uit-principe'.

Uit de boekhoudschandalen aan beide kanten van de oceaan blijkt echter wel dat bestuurders van Europese – en zeker ook die van Nederlandse – ondernemingen niet in hebzucht onderdoen voor die uit de Nieuwe WerelD. En daarmee resteert slechts één opmerkelijk verschil, in de Nieuwe Wereld is er de wil bestuurders te straffen, in het Koninkrijk der Nederlanden gaan witteboordencriminelen nog altijd vrijuit.

Juist de wetgevers dienen leer te trekken uit de reeks schandalen en de uitverkoop van mooie Nederlandse bedrijven.
Die wetgevers zijn in meerderheid van mening dat ondernemingen een maatschappelijke positie vervullen en samenwerkingsverbanden zijn van kapitaalverschaffers, bestuur en werknemers, waarbij ook het nationale belang en fundamentele waarden als bescherming van het milieu en mensenrechten ijkpunten zijn.

Men maakt dus de keuze voor het Rijnlandse model (ook wel het stakeholder-model genoemd, in tegenstelling tot het minder breed gefocusseerde Angelsaksiche shareholder-model), waarbij niet nagelaten kan worden dit klip-en-klaar in ondernemingsrecht vast te leggen.
Daarmee wordt chantage-speculanten en piraten de pas afgesneden, de old-boysmentaliteit voorgoed onmogelijk gemaakt en wordt met wetgeving langetermijn-beleggers de bal toegespeelD. Noodzakelijke te nemen maatregelen om economie en welvaart voor allen te bevorderen.
Maar daarvoor is wetgeving door de wetgever wel noodzakelijk.

Boomerang      Lewis Michael      Economie

Boomerang, Wake up call voor de westerse wereld, door Michael Lewis, vertaald door Annoesjka Oostindiër en Meile Snijders, uitgegeven bij Business Contact (oorspronkelijke titel: Boomerang: Travels in the New Third World).

 

‘Een Lof der zotheid van de financiële crisis,’ NRC Handelsblad

 

Een boek over de financiële crisis dat vol geweldige anekdotes staat en leest als een trein? Ja, dat kan.
Want hoewel termen als credit default swaps en ocd’s wel vallen, gaat het ook over Arnold Schwarzenegger, die als een idioot door Los Angeles fietst en tijdens die dodenrit terugkijkt op zijn ervaringen als gouverneur van Californië.
Wanneer een vrouw op straat die mobiel loopt te bellen, uitroept: ‘Oh my God, Bill Clinton staat hier vlak voor me,’ kan Schwarzenegger daar wel om lachen.
‘Nou, één van die lui met een seksschandaal,’ en vervolgens racet hij er met een noodgang vandoor op zijn brik.

 

Lewisiaanse draai

 Dit is kenmerkend voor Michael Lewis: hij weet op de een of andere manier juist díe mensen in Ijsland, Ierland, Griekenland, Duitsland en Amerika te spreken te krijgen die de lezer nou net even een andere, opmerkelijke en vaak amusante kijk op de financiële crisis bieden.
Zo verblijft hij in een eeuwenoud Grieks klooster, waar de abt het financiële brein blijkt achter een uiterst gewiekst opgezet vastgoedimperium, waarmee hij een enorme hoeveelheid geld aan de Griekse staatskas wist te ontfutselen.
Dat Duitsland het braafste financiële jongetje van de klas zou zijn, is wellicht niet helemaal waar; Lewis geeft er in ieder geval een heel andere draai aan.
Daaruit blijkt dat Duitse bankiers hun handen juist héél vuil maakten – maar wel uitsluitend in het buitenlanD. Lewis koppelt dit aan iets wat in de Duitse volksaard zou zitten: een stiekeme fascinatie voor alles wat met Scheisse te maken heeft, verborgen achter een vernislaagje van Sauberkeit.
In Ijsland stortte een beroepsbevolking die tot dan toe eigenlijk vooral van de visserij leefde zich opeens massaal op de speculatiemarkt.
En Ierland? Daar was de regering zo onverstandig om de banktegoeden te garanderen, maar behalve een ex-aannemer die de ingang van het parlementsgebouw met een cementwagen blokkeerde en een bedaagde Ierse eiergooier (met wie Lewis een leuk gesprekje heeft over hoe hij die bankdirecteuren te grazen nam), ondergaat de Ierse bevolking dat opmerkelijk lijdzaam – met andere woorden, in Ierland zeker geen Griekse toestanden.

Vertaalperikelen

 Hoe was het om dit boek te vertalen? De financiële terminologie heeft me af en toe heel wat Google-uurtjes gekost, want ik ga niet dagelijks short en vroeg me af of de term ‘rommelhypotheken’ de juiste vertaling is voor subprimes.
Ook was ik, na lang zoeken, blij dat een Duitse vertaler van de boekvertalerslijst wist te melden dat een Amerikaan die een ouderwets Duits koosnaampje vertaalt als my little shitbag het waarschijnlijk over een Schietbüddel heeft.
Fijn was ook dat ik contact heb weten te leggen met een Californische brandweerman die in het boek wordt geïnterviewD. Hij reageerde binnen een paar uur met een heel aardig mailtje en verontschuldigde zich bijna dat de gesprekken die hij met Michael Lewis had gevoerd nogal relaxed waren geweest en dat hij dan ook goed snapte dat de gebruikte terminologie daardoor soms wat onduidelijk was (zoals: rolling towards a fire en this town rips).

 

De financiële crisis ging voor mij door dit boek in ieder geval leven, zeker ook omdat ik opeens het economiekatern van de krant goed moest gaan lezen.
Voor wie er nog niet genoeg van heeft, volg vooral ook Joris Luyendijks blogs (in The Guardian en tegenwoordig ook weer een maal per week in de NRC).
En op 13 februari 2012 zond het VPRO-programma Tegenlicht een interessante documentaire uit over de rol van zakenbank Goldman Sachs in de financiële crisis.

De shockdoctrine      Klein Naomi      Economie

Dit is een boek over shocks, en de manier waarop die worden toegepast op landen en mensen.
Het is het onofficiële verhaal over de manier waarop de 'vrije markt' de wereld is gaan domineren.
Het is een verhaal dat radicaal anders is dan wat ons altijd is voorgehouden.

Dankzij haar baanbrekende historisch onderzoek met een gans team en vier jaar verslaggeving blaast Naomi Klein de mythe op dat de 'vrije markt' 'vrije mensen' oplevert.
Ze onthult dat onze wereld in toenemende mate de slaaf is van een weinig begrepen maar geweldig invloedrijke ideologie: de shockdoctrine.

 'Alleen een crisis leidt tot werkelijke verandering.
Wanneer die crisis zich voordoet, hangen de acties die worden ondernomen af van de ideeën die voorhanden zijn.
'Een briljant, moedig en angstaanjagend boek.
Het is niets minder dan de geheime geschiedenis van wat de ; ;vrije markt ; ; wordt genoemD. Het belangrijkste en meest noodzakelijke boek van Kleins generatie.
Het is zo'n belangrijk boek dat het weieens de katalysator van de beweging voor economische en sociale rechtvaardigheid zou kunnen zijn.

Milton Friedman (gest.
16/11/2006) is samen met zijn mentor Hayek, de grondlegger van het fundamentele kapitalisme, ook neoliberalisme genaamD. Friedman is de invloedrijkste econoom van de tweede helft van de 20° eeuw.
Zijn manifest is ; ;Capitalism and freedom ; ;.
Hij heeft volgelingen (de Chicago school)  bij diverse Amerikaanse presidenten, Britse eerste ministers (Tatcher), Russische oligarchen, Chinese communistische partijleiders en dictators uit de derde werelD. Zij adviseren privatisering van publieke overheidsdiensten, bezuinigingen op socale voorzieningen en belemmeringen voor de vrije markt weg te nemen ( deregulering, vakbonden neutraliseren , e.a.) .
Hij leert ook dat echte of vermeende crisissen de kans geven om de theorie in de praktijk om te zetten.
Voorbeelden zijn Pinochet in Chili, de Argentijnse dictators, Irak, New Orleans, de tsunami in Sri Lanka, Irak e.a.) De Chicagobeweging van Friedman heeft overal veld gewonnen sinds de jaren zeventig maar is nooit volledig toegepast in het land van herkomst de VS.
Met de War on Terror probeert de regering Bush wat te veranderen.
De juiste aanduiding van een systeem dat grenzen tussen hoge overheid en het grote zakenleven uitwist is niet liberalisme, kapitalisme maar corporatisme.
Kenmerken zijn massale overdracht van publieke bezittingen naar particuliere handen, explosief groeiende publieke schuld, verbredende kloof tussen arm en rijk en een aggresief nationalisme dat ongelimiteerde uitgaven voor veilgheid rechtvaardigt.
Milton beweert dat de geschiedenis op het verkeerde spoor zat sinds politici luisterden naar John Maynard Keynes , de intellectuele architect van de New deal en de moderne welvaartstaat.
Dit boek trekt de centrale stelling in twijfel dat de triomf van het gedereguraliseerd kapitalisme uit vrijheid is geboren.
Deze fundamentalistische vorm van kapitalisme is door brute dwang op de wereld gezet.
De corporatistische alliantie tracht de laatste gebieden te veroveren: de gesloten olie-economieën van de Arabische wereld en de sectoren van de westerse economie die tegen winstbejag zijn beschermD. De versie van het kapitalisme van de Chicagoschool is een gevaarlijke ideologie omdat ze verlangt naar onbereikbare zuiverheid waarop een geherstructureerde samenleving kan worden opgebouwD. (zoals fascisme, communisme,)

Klein geeft in haar boek gedocumenteerde bevindingen weer van de wijze waarop shocks op niet - democratische wijze zijn gebruikt om het economische denken van Milton Friedman over de wereld te verspreiden.
Ze onderzoekt de geldsporen en de mensen achter die sporen en hun motieven om.

Kennis van het gebruik van shocks komt af van de CIA die deze in de jaren ’50 leerde van enkele psychiaters.
Deze know how is, en wordt nog steeds, gebruikt bij ondervragingen (martelingen), maar blijkt in breder verband ook goed bruikbaar te zijn bij het opleggen van je wil en wensen op hele bevolkingsgroepen.

In hypnose-land wordt regelmatig gezegd: ; ;Verwarring is de basis voor wat nieuws.
; Dat nieuws kan positief of negatief zijn.
Afhankelijk van de suggesties.
Een (collectieve) shock kun je zien als een bepaald soort trance.
Daar is dus ook gemakkelijk misbruik van te maken als je weet hoe.

Milton Friedman was een Amerikaanse econoom, voorvechter van vrijemarktkapitalisme en een beperkte overheiD. Hij won de Nobelprijs voor economie in 1976 en verkreeg in 1988 de Presidentiële Vrijheidsmedaille, uitgereikt door toenmalig Amerikaans president Ronald Reagan.
Hij was vanaf 1946 verbonden aan de Graduate School of Business van de Universiteit van Chicago.
Daar ontwikkelde hij een leer die haaks stond op de toen gangbare theorie van John Maynard Keynes.
Wilde de Brit in economisch moeilijke tijden de vraag stimuleren, Friedman richtte zich op de aanbodkant van de economie.
Een kleine overheid, weinig beperkingen voor het bedrijfsleven, en een krap-geld-politiek vormden de kernbegrippen van de Chicago-school.

Zijn ideeën werden onder andere toegepast door de Amerikaanse president Reagan en de Britse premier Thatcher.
Ook in het Chili van dictator Pinochet werden ze uitgevoerd, hoewel Friedman de Chileense dictatuur veroordeelde.
Desondanks hield hij er lezingen omdat hij meende dat onder president Allende Chili een Cuba-achtige staat zou zijn geworden.
Hij dacht dat de vrijemarkteconomie, vanwege het niet-centralistische karakter, uiteindelijk de macht zou ontnemen aan Pinochet.

In de eerste fase krijgt een multimational uit de USA te maken met bedreigingen m.
B.t.
hun markt en investeringsmogelijkheden door de acties van een buitenlandse overheid die van het bedrijf eist dat ze ‘de juiste belastingen betalen of de juiste arbeidswetten of milieuwetten respecteren’.
Soms wordt zo’n organisatie genationaliseerd resp.
wordt gevraagd een deel van zijn land resp.
bezittingen te verkopen.

In de tweede  fase vernemen politici uit de VS deze gang van zaken en interpreteren het als een ‘aanval op de USA’.
Ze maken de veronderstelling dat elk regime dat een Amerikaans bedrijf lastig valt, anti-Amerikaans moet zijn, omderdrukkend, dictatoriaal en mogelijk het instrument van een buitenlandse macht die de USA wil ondermijnen.

De derde fase begint wanneer de politici een interventie in het desbetreffende land moeten verkopen aan het publiek.
Op dat moment wordt het een ‘gevecht tussen goed en kwaad, ‘een kans om deze onderdrukte natie te bevrijden van een brutaal dictatorschap.

Na fase 3 komt de fase van de buitenlandse interventie.
In deze fase wordt het gebruik van shocks van belang.

Veel van het Amerikaanse buitenlandse beleid heeft volgens Klein te maken met grootschalige bescherming en uitbreiding van de belangen van een kleine elite die samensmelten in het benaderen van de hele wereld t.
B.v.
hun eigen mogelijkheden.

Concreet betekent dit o.
A.:

Een volledig openstellen van de markt van een land voor externe investeerders.

Zoveel taken van een overheid privatiseren/privaat-publieke samenwerking waar maar mogelijk.

De duistere kant van het denken van Friedman.

Naomi Klein laat echter een meer duistere kant van Friedman tot leven komen doordat ze in haar boek gedetailleerd gedocumenteerd laat zien:

Hoe de theorie van Friedman door hemzelf en zijn volgelingen (de Chicago Boys genoemd) verkocht werd in verschillende landen in de wereld o.a. Chili, Bolivia, Argentinië, Indonesië, Zuid Afrika, Polen, Rusland, China).
Dit geschiedde bijv.
door studenten uit een land zelf te brainwashen op de Universiteit van Chicago in het Friedmaniaanse denken dan wel nauwe afspraken te maken met de nieuwe machtshebbers (Pinochet in Chili, Jeltsin in Rusland)

Hoe staatsbezittingen daardoor in buitenlandse private handen komen en de macht over een land meer en meer bij een kleine, wat Naomi Klein, ‘elite’ noemt, komt (energie, water, delfstoffen, telecom, etC.)

Hoe deze bedrijfs-elite met de overheid samensmelt.
Er is bijna geen verschil meer tussen te maken.

Hoe deze elite samensmelt met het IMF en de Wereldbank: deze instituten eisen o.
A. privatisering van de overheid, uitgebreide publiek-private samenwerkingen en volledige openstelling voor buitenlandse investeerders etC.

Hoe de toepassing van Friedmans ideeën en de samenwerking met het IMF en de Wereldbank leidt tot plotselinge prijsverhogingen en werkeloosheid (een shock voor de burgers die vervolgens meer bezig zijn met overleven dan met na te denken wat er plaatsvindt resp.
er tegen te protesteren).
Ze geven geen geleidelijke weg aan voor verandering waarbij burgers in hun bestaan worden gerespecteerD.

Hoe protesten, als die komen hardhandig worden onderdrukt (ook met het gebruik maken van shocks) dan wel tegenstanders zoals bijv.
Allende in Chili of Rudolfo Walsh in Argentinië uit de weg zijn geruimD. Zoals US-officials zeiden in Irak:”The best time to invest is when there’s still blood on the grounD.”

Hoe de genoemde 'publiek-private' elite geld verdient met:

- (het creëren van) rampen/oorlogen en de bijbehorende destructie en vervolgens miljarden belastinggeld verdient door de constructie/opbouwwerkzaamheden zélf uit te voeren.
Deze niet aan de inwoners zelf te gunnen waardoor de werkeloosheid hoog blijft.
Naomi Klein beschrijft o.
A. in detail hoe dat in Irak is gegaan doordat bedrijven als Halliburton, Blackwater en Bechter hele overheidsdefensietaken hadden overgenomen.

Een vergelijkbaar iets gebeurde overigens ook in New Orleans gebeurt.
Zelfs bij het opruimen van lijken mochten mensen niet helpen omdat het bedrijf dat dit deed een bepaald bedrag per lijk kreeg.
Daar is uiteraard ook nog veel geprivatiseerd wat nog niet geprivatiseerd was.
Zoals bijv.
scholen.

- Hoe een permanente terroristische druk resp.
spanningen goed zijn voor deze ‘bedrijfselite’-economie; vooral die sectoren die zich bezig houden met energie en veiligheiD. Naomi Klein laat zien hoe daarbij bijv.
van Israel in relatie tot de Palestijnen is geleerD.

- slim gebruik maakt van algemeen voorkomende natuurrampen zoals tsunami’s voor het verder privatiseren van staatsbezittingen zoals bijv.
in Sri Lanka is gebeurD.  Mensen die hun onderkomen bijv.
nabij het strand hadden, kregen niet meer de mogelijkheid om daar terug te gaan wonen vanwege de veiligheiD. Voor de tsunami lukte dat niet vanwege teveel protesten.
Nadat het strand en de nabije omgeving letterlijk was schoongeveegd was de situatie anders.
Van het geld dat was ingezameld in Westerse landen werden zeer kort daarna op dezelfde plaatsen private, dure hotels (Hilton kaliber) gebouwD. Buitenlandse investeerders zien in Sri Lanka een land van echte natuur, mediatie-exploitatie en nog veel meer.
De mensen die het nodig hadden zagen er niets van.

Wat te  denken over bijv.
het privatiseren van energiecentrales enz.
, Zijn we ,iet te ver doorgeschoten met het verkopen van overheidsbezittingen waardoor met enkele slimme zetten en fusies deze in handen kunnen vallen van buitenlandse investeerders/bestuurders van het Enron kaliber? Willen we ook waterzuivering privatiseren en daardoor Boliviaanse toestanden krijgen? Of onderwijs, zoals het snel in New Oreans is doorgevoerd na de ramp daar? ;

Het gouden keurslijf      Friedman Thomas      Economie

Thomas Friedman (1953), vooraanstaand columnist van The New York Times, is één van de invloedrijkste nieuwscommentatoren ter werelD. Hij won twee maal de Pulitzer Prize voor zijn reportages als correspondent in Beiroet en Jeruzalem.
Onlangs verscheen onder de titel 'Het Gouden Keurslijf' de Nederlandse vertaling van zijn invloedrijke boek 'The Lexus and the Olive Tree' (zie voor een bespreking hiervan zie de link hiernaast).
De columns van Friedman verschijnen twee maal per week in de New York Times, de meest recente comlumns zijn gratis te lezen op de website van die krant, zie de link hiernaast

In 'Het Gouden Keurslijf' biedt Thomas Friedman een fascinerende kijk op het nieuw systeem dat de wereld totaal aan het veranderen is: globalisering.
Kapitaal, technologie en informatie vliegen de wereld rond en verenigen Chinese dorpsbewoners en technocraten uit Silicon Valley in één global village.
Friedman beschrijft de spanning tussen het meedogenloze globaliseringrproces en de tegenkrachten van traditionele politieke, culturele en economische gemeenschappen.
Overal ter wereld moeten mensen zich aanpassen aan de eisen van deze tijd en 'Het Gouden Keurslijf' van het neoliberalisme aantrekken.
Wie zich niet aanpast, blijft verpauperd achter.

De geschiedenis van Engeland      Van Caeneghem Raoul      Engelse geschiedenis

Willem de Veroveraar en de slag bij Hastings, de Rozenoorlogen, Mary Stuart, Oliver Cromwell en de Commonwealth, Thomas More, Hendrik VIII en zijn zes vrouwen, de Glorius Revolution, koningin Victoria, Churchill...Het zijn slechts enkele historische gebeurtenissen en figuren die de geschiedenis van Engeland, van Europa en van de wereld een ander uitzicht gaven.

Professor Raoul van Caenegem vertelt ons liet boeiende en soms ook dramatische verleden van de Britse eilanden, van een Romeinse kolonie groeide Engeland in de loop der eeuwen uit tot een wereld macht.
Hoogmoedig trok het zich terug in een 'splendid isolation'.
Na de wereldoorlogen moest het noodgedwongen naar de Europese moederschoot terugkeren.
De Europese regelgevingen worden van daag node getolereerd...

Deze originele, continentale kijk op het Britse verleden verrast meer dan eens.
Zonder meer een basiswerk van een van de grootste historici van de Lage Landen.

Hawkwood      Saunders Frances Stonor      Engelse geschiedenis

In de kathedraal van Florence hangt een portret van Sir John Hawkwood, geschilderd door Uccello.
Het schilderij werd in 1394 gemaakt in opdracht van de Florentijnse burgerij ter ere van ; ;een Britse ridder, die als de voorzichtigste en meest ervaren generaal van zijn tijd beschouwd wordt ; ;.

In werkelijkheid was deze Brit een van de machtigste en wreedste huurlingen die na de Honderdjarige Oorlog aan het hoofd stond van een bende die plunderend, brandstichtend en moordend door Frankrijk en Italië trok.

Steden die niet konden of wilden betalen voor de ; ;bescherming ; ; die Hawkwood en zijn goed georganiseerde bende aanbood, werden verwoest, en in opdracht van de ene stad was Hawkwood graag bereid een andere, rivaliserende gemeente met de grond gelijk te maken, mits hij daarvoor goed betaald werD.

 

Sir John Hawkwood

--------------------------------------------------------------------------------

John Hawkwood werd rond 1320 in Engeland geboren te Sible Hedingham (Essex) als zoon van Gilbert HawkwooD.

Hij overleed op 18-03-1394 te Florence in Italië.

John Hawkwood te paard, zoals afgebeeld op een in 1436 geschilderd fresco in de Kathedraal te Florence.

Sir John Hawkwood, of zoals de Italianen hem noemen, Giovanni Acuto, was de gevierde Captain der Condottieri, de White Company, in Italië en Frankrijk.

Zijn glorieuze loopbaan staat beschreven in de bestseller van Barbara Tuchman: ; ;A Distant Mirror ; ;, pagina 225, 254-8, 322-3).

In Engelse dienst vocht Hawkwood onder koning Edward III in de strijd tegen de Fransen.
Bij de slag van Crecy in 1346 werd hij geridderD.

Hij bleef tot het Verdrag van Bretigny (1361) in dienst bij EdwarD. Toen de strijd met de Fransen voorbij was trok Hawkwood samen met vele andere werkloos geworden soldaten naar het zuiden.

Uiteindelijk in Italië beland zocht hij daar zijn fortuin als huurling.

Hawkwood leidde in 1364 de Florentijnse troepen naar de overwinning bij de slag van CascinA.

Gedurende zijn verblijf in Italië huwde hij in 1377 (ten tweede male) met Donnina Visconti.

Deze vertrok na zijn dood met de minderjarige kinderen naar EngelanD.

Mogelijk is uit de relatie tussen John Hawkwood en Donnina Visconti ook zijn dochter Antiochia geboren.
Zeker weten doen we dit niet.

Het is dan ook mogelijk dat zij een dochter uit het eerdere huwelijk van John Hawkwood is.

De naam van deze eerste echtgenote kennen we helaas niet.

Dochter Antiochia huwde later met de Engelse Sir William de Coggeshall.

Dit echtpaar mogen we tot de voorouders rekenen van Francis Trey, die in 1635 te Amsterdam in ondertrouw ging.

Het bord te Sible Hadingham.

John Hawkwood staat met zijn wapen afgebeeld boven op een bord in zijn geboorteplaats Sible Hedingham (Essex).

In die plaats, op de plek waar hij woonde, staat nu een woning, die zijn naam draagt.

Hawkwood Manor te Sible Hedingham.

 

Veel over het leven van John Hawkwood is te lezen in het onlangs uit het Engels vertaalde boek: ; ;Hawkwood, de Duivelse Engelsman ; ;, door Frances Stonor Saunders, ISBN 90 414 0954 8.

John Hawkwood, gezeten op zijn paard, met maarschalkstaf op

de enig bekende afbeelding van hem die tijdens zijn leven werd getekenD.

Parenteel van Gilbert HAWKWOOD

(De vader van John Hawkwood ; ;the Younger ; ; van de White Company)

I.
1    Gilbert HAWKWOOD, leerlooier, geboren circa 1295, overleden -07-1340.
Zijn testament bepaalde dat hij begraven moest worden in de pasgebouwde kerk van St.
Peter en dat tien solidi (shilling) bestemd waren voor waskaarsen tijdens de uitvaartdienst.
Begraven te St.
Peter's Church, Sible Hedingham (Engeland).
Als vrije pachter van de graven van Oxford kon Gilbert bogen op een respectabele hoeveelheid lanD. In 1327 moesten van de vierenveertig belastingplichtigen in Sible Hedingham er slechts zeven meer betalen dan Gilbert.

Zijn oudste zoon John, die rentmeester van de De Veres was, erfde zijn vaders land en bezittingen, tien pond, tien kwarten tarwe en tien kwarten haver, een juk van zes jonge ossen en één van twee ossen.
(Een quarter of kwart staat gelijk aan 290 liter).

Kinderen:

   1.
   John HAWKWOOD ( ; ;the Elder ; ;), geboren circa 1318, overleden 1363.

Gehuwd met Margery.

 

   2.
   Agnes HAWKWOOD, geboren circa 1318.

 

   3.
   Jane HAWKWOOD, geboren circa 1319.

 

   4.
   Sir John HAWKWOOD ( ; ;the Younger ; ;) (zie II.
5).

 

   5.
   Alice HAWKWOOD, geboren circa 1321.

 

   6.
   Margaret HAWKWOOD, geboren circa 1322.

 

   7.
   Nicolas HAWKWOOD (Nicholas), geboren circa 1325.
Hij werd na 1340 priester.
Sinds 1369 was hij priester in de kloosterkerk van Clare in Suffolk,.

 

 

II.
5    Sir John HAWKWOOD ( ; ;the Younger ; ;), geboren circa 1320 te Sible Hedingham (Essex, Engeland), overleden op 18-03-1394 te Florence (Italië), begraven op 20-03-1394 te Baptisterium, Florence (Italië).
Hawkwood was de zoon van een leerlooier.
In 1340 erfde hij na het overlijden van zijn vader twintig pond en honderd solido (shilling), vijf bushel tarwe en vijf bushel haver, een bed en enkele kleine percelen gronD. (Een bushel staat gelijk aan 36 liter)

Nadat hij had gevochten bij Crécy en Poitiers, werd hij geridderd door Edward III van EngelanD. In 1360 werd hij aanvoerder van een beroemde troep Engelse huurlingen die voor Pisa en Florence vochten.

In Italië is hij bekend onder de naam Giovanni Acuto.

Hij was de gevierde Captain der Condottieri, de White Company, in Italië en Frankrijk (zijn loopbaan staat beschreven in de bestseller van Barbara Tuchman: ; ;A Distant Mirror ; ;, pagina 225, 254-8, 322-3).

In de tien jaar tussen de veldslag bij Crécy (1346) en die bij Portiers (1356) zijn er slechts enkele vermeldingen van John Hawkwood bekend:

In juni 1350 wordt vermeld dat hij samen met een metgezel in Finchingfield, enkele kilometers van Sible Hedingham, een man had aangevallen en woest had afgetuigd (zo erg dat voor diens leven werd gevreesd).

Het tweede bericht dateert van een jaar later en maakt duidelijk dat hij van een buurman een jonge os had gestolen en deze drie dagen voor zijn ploeg had gezet.
Verder wordt er genoteerd dat Hawkwood een ; ;gemene booswicht en onruststoker ; ; was.

In oktober 1376 werden hem door de paus bezittingen geschonken in de Rogmagna tussen Bologna en Ravenna (Bagnacavallo, Cotignola en Conselice).

Gehuwd (1) circa 1340 met N.
N.
Overleden voor 1376.

Gehuwd (2) op 03-05-1377 te Milaan (Italië).
met Donnina VISCONTI, geboren 1360, overleden 1406.

Donnina ontving van haar vader als bruidschat waarschijnlijk een bruidschat van 12.
000 florijnen (het bedrag dat haar zuster Elisabetta bij haar huwelijk ontving) naast het kasteel van Pessano, verschillende aangrenzende bezittingen en kostbare geschenken tijdens het bruiloftsmaal.
Ze was de dochter van Bernabò Visconti en is geboren uit zijn toen nog buitenechtelijke relatie met Donnina de 'Porri.

Donnina Viscontie groeide op in haar vaders kasteel in Melagno, een fraai fort op de oever van de Lambro, zeventien kilometer ten zuidoosten van Milaan.

Het is niet echt waarschijnlijk Donnina Visconti de moeder is van Antiochia HawkwooD.

Antiochia zal namelijk geboren zijn rond 1365 indien het klopt dat er uit haar huwelijk met William de Coggeshall vanaf omstreeks 1380 kinderen geboren worden.

Donnina Visconti huwt echter pas rond 1377 met John HawkwooD. Antiochia Hawkwood zal dus uit het eerste huwelijk van John Hawkwood geboren zijn.
Helaas kennen we niet de naam van diens eerste echtgenote.

Na het overlijden van haar echtgenoot John Hawkwood, in 1394, vertrekt zij naar EngelanD. Blijkens een notariële akte uit 07-01-1399 blijkt zij in Milaan, in de parochie van San Pietro in Camminadella te wonen.

Dochter van Lord van Milaan Bernabò VISCONTI en Donnina PORRO (de 'Porri).

Uit het eerste huwelijk:

   1.
   Antiochia HAWKWOOD, geboren circa 1365 te Sible Hedingham (Essex, Engeland).
Zij is vermoedelijk geboren uit een eerder huwelijk van haar vader John HawkwooD. Deze eerste echtgenote is nooit geïdentificeerD. De naam Antiocha zou er op kunnen wijzen dat Hawkwoods eerste vrouw mogelijk een lid van de familie De Vere is geweest.
Deze naam wordt namelijk geassosieerd met een wonder dat gebeurd scheen te zijn bij de gevechten in Antiochië tijdens de Eerste Kruistocht in 1098:

; ;Toen de nacht viel en de Saracenen in het donker trachtten weg te komen, viel het licht van een heldere ster op het schild van Robert de Vere, waardoor het gehele slagveld verlicht werd en de christenen in staat waren de vijand te overmeesteren.
;

Gehuwd 1379 met Sir William de COGGESHALL, Knt.
of Godham Hall, geboren op 20-07-1358 te Coggeshall (Essex, Engeland), overleden 1423/1424.
Hij was High Sheriff van Essex en Hertfordshire in 1391.

In 1379 blijkt William (kennelijk zonder zijn vrouw Antiochia) in Milaan te verblijven.
Zijn schoonvader John Hawkwood, die een conflict had met zijn machtige schoonvader Bernabò de Visconti, zorgde ervoor dat sir William Coggeshalle Milaan verliet en zijn toevlucht zocht in zijn legerkamp.
Vandaaruit werd Coggeshalle met een escorte van zestig ruiters naar Bagnacavallo gebracht.
Zoon van Sir Henry de COGGESHALL en Joane de WELLES.

 

   2.
   Fiorentina HAWKWOOD (Florentine).

Gehuwd met Lancelot del MAYNO (del Maigno).

 

Uit het tweede huwelijk:

   3.
   Janet HAWKWOOD, geboren 1378 te Bagnacavallo, Rogmagna (Italië).

Gehuwd -09-1392 te San Donato (Italië) met Brezaglia di PORCIA (di Porciglia).
Hij is de zoon van een graaf uit Friuli.

 

   4.
   Catherine HAWKWOOD, geboren 1379 te Bagnacavallo, Rogmagna (Italië), overleden na 1464.

Gehuwd op 21-01-1393 te San Donato (Italië) met Conrad PROSPERGH, militair, overleden 1422.

 

   5.
   Anna HAWKWOOD, geboren 1381 te San Donato, Polverosa (Italië).

Gehuwd voor 1399 met Ambrogiulo di PIERO della TORRE.
Hij is een telg uit een vermaard Milanees geslacht.

 

   6.
   Sir John HAWKWOOD (Johannis filius Johannis Hawkewood), geboren 1388, overleden na 1464.
Nadat hij in 1406 meerderjarig was geworden vertrok hij naar Engeland waar hij in november van dat jaar officieel werd genaturaliseerD.

Gehuwd met Margareth.
Uit dit huwelijk werden geen kinderen geboren.

 

Uit een buitenechtelijke relatie:

   7.
   John HAWKWOOD, geboren 1353-1356.
Eind juni 1373 verzoekt paus Gregorius XI de bisschop van Londen om zich op de hoogte te stellen van de bekwaamheid van John, natuurlijke zoon van de ridder John Haukewod, student in het diocees Londen, en hem dispensatie te verlenen voor zijn onwettige geboorte en hem, op voorwaarde dat hij geen navolger is van zijn onbeheerste vader, zodat hij kan worden gewijd en alle gepaste beneficia kan houden en ruilen, zelfs kanunnikschappen en prebenden van gekozen ambten, personatus, of ambten in kathedralen of bisschoppelijke kerken, zelfs hogere ambten, tot aan de ponteficale, in kathedralen, of leidende ambten in collegiale kerken.

Op 23-01-1376 werd aan deze bastaardzoon John pauselijke dispensatie verleend, terwijl hij geregistreerd stond als ; ;donsel van het diocees Londen ; ;, om zijn biechtvader te kiezen en tien jaar lang een draagbaar altaar te bezitten.

 

 

 

--------------------------------------------------------------------------------

©  A.W.
Slager 2004-2006 ;

^5 dagen in Londen      ?      Engelse geschiedenis

Hendrik VIII      ?      Engelse geschiedenis

Hendrik werd geboren in het paleis van Greenwich in Kent op 29 juni 1491.
Hij behoorde tot het huis van Tudor.
Hij was de tweede zoon uit het huwelijk van Hendrik VII en Elizabeth van York.
Hendrik volgde op 22 april 1509 zijn vader op de troon van Engeland op en werd gekroond in de Abdij van Westminster op 24 juni 1509.

Hendrik is waarschijnlijk de meest bekende koning van Engeland uit vroeger eeuwen.
Hij was de man die zes vrouwen huwde en ze afdankte op een soms definitieve manier, als ze hem niet bevielen.
Maar ten dele kan dit verklaard worden uit zijn wens om een mannelijke erfgenaam te krijgen.

Catharina van Aragon

Zijn eerste vrouw werd Catharina van Aragon.
Ze was een dochter van koning Ferdinand II van Spanje.
Het huwelijk vond plaats op 11 juni 1509 in de kapel van het Observantenklooster.
Bij haar kreeg hij twee kinderen: een zoontje dat na twee maanden al weer overleed, genaamd Hendrik, en een dochter Mary, die later koningin van Engeland werD. Hendrik VIII scheidde van Catharina in mei 1533.

Anna Boleyn

Hendriks tweede vrouw was Anna Boleyn, een dochter van Thomas Boleyn, met wie hij in het geheim trouwde in het Paleis van Whitehall op 25 januari 1533.
Hij liet haar wegens ontrouw onthoofden op 19 mei 1536.
Bij Anne Boleyn kreeg hij een dochter Elisabeth, die later koningin Elisabeth I van Engeland zou worden.

Jane Seymour

De derde vrouw van Hendrik VIII was Jane Seymour, de dochter van Sir John Seymour.
Zij trouwden in het paleis van Whitehall op 30 mei 1536.
Jane stierf een goed jaar later op 24 oktober 1537.
Jane schonk Hendrik de troonopvolger: de latere Edward VI.

Anna van Kleef

Voor de vierde maal trouwde Hendrik VIII op 6 januari 1540 in Greenwich met Anna van Kleef, de dochter van Jan, de hertog van Kleef.
Hij scheidde van haar in juli 1540.

Catherine Howard

De vijfde gelukkige werd Catherine HowarD. Zij was een dochter van Lord Edmund HowarD. Het paar trouwde op 28 juli 1540 in het Manorhuis in Oatland in Surrey.
Hij liet haar een kopje kleiner maken op 13 februari 1542 wegens overspel.

Catherine Parr

De laatste, zesde, vrouw van Hendrik VIII was Catherine Parr, de dochter van Sir Thomas Parr.
Het huwelijk vond plaats in het paleis van Hampton Court op 12 juli 1543.

Brak met Rooms Katholieke kerk

Omdat de Paus problemen maakte rond de scheiding met zijn eerste vrouw en het geheime huwelijk met zijn tweede vrouw, brak Hendrik VIII met de Rooms Katholieke kerk.
Hij stichtte de Engelse protestantse Kerk, waarvan hij zichzelf tot hoofd benoemde.
Een gevolg van een en ander was dat hij de kloosters onderdrukte en alle abdijen in het land liet verwoesten.

Sterke persoonlijkheid

Hendrik VIII was een sterke persoonlijkheid, die tijdens zijn regeringsperiode veel heeft gedaan.
Zo was hij een beschermer van de kunsten.
Hendrik was een goed muzikant.
Hij bespeelde de luit en liet bij zijn overlijden vele muziekinstrumenten nA.

Hij reorganiseerde ook de regeringinstanties door centralisaties.
Hij liet oorlogsschepen bouwen, waadoor hij de bijnaam ; ;Vader van de Engelse Marine ; ; verwierf.
Hij zorgde er voor dat Wales een onderdeel werd van Engeland en maakte Ierland tot een koninkrijk, wat Hendrik VIII de titel ; ;Koning van Ierland ; ; opleverde.
Hij voerde verschillende oorlogen onder meer in Frankrijk en Schotland, die veel geld kostten.
Hij had belangrijke raadgevers, waaronder Thomas Moore, kardinaal Wolsey en Thomas Cromwell.
Hij was vaak niet loyaal, niet ten opzichte van zijn vrouwen en niet ten opzichte van zijn raadgevers.

Maîtresses

Hendrik VIII had vele maîtresses.
Bij zijn maîtresse Elisabeth Blount had Hendrik VIII nog een natuurlijke zoon Henry Fitzroy, die echter slechts twintig jaar werD.

Begraven in de kapel van Sint George

Hendrik VIII stierf in het paleis van Sint James op 28 januari 1547.
Hij werd begraven in de kapel van Sint George in het kasteel van Windsor in Berkshire.

Heilige Doelen      Burleigh Michael      Europese geschiedenis

Volgens sommige simpele visies op de geschiedenis van Europa vond in of kort na de Verlichting de scheiding van kerk en staat plaats.
Daarna gingen beiden huns weegs en dat is de basis voor onze liberale, seculiere samenleving.

Dat de werkelijkheid iets ingewikkelder in elkaar zit, toont de Britse historicus Michael Burleigh aan in zijn monsterproject over religie en politiek sinds de Franse revolutie.
Religie en politiek hebben elkaar op allerlei manieren beïnvloeD.

Nadat hij in Aardse machten de periode tussen 1789 en 1914 behandelde, bestrijkt hij in dit deel het tijdperk van de 'totalitaire politieke religies': fascisme, communisme en nationaal-socialisme.
Met een beeldtaal en jargon ontleend aan het christendom schiepen Mussolini, Lenin en Hitler een geperverteerd visioen van verlossing.
Om dat te bereiken was ieder middel vanzelfsprekend gerechtvaardigd en moesten diegenen die deel uit zouden maken van het toekomstig paradijs hun volledige leven in dienst daarvan stellen.
Zoniet, dan waren ze ook te vernietigen tegenstanders.

Burleigh schrijft dat hij deze onderwerpen op een nieuwe manier wil aanpakken door het terrein waar cultuur, ideeën, politiek en religie samenkomen te beschrijven.
Soms slaagt hij daar in.
Maar er zit ook een zekere willekeur in.
Dat wordt wel bewezen door het uitstapje naar de Mexicaanse geschiedenis, waarin hij het conflict tussen kerk en staat beschrijft na de invoering van antiklerikale wetten.
Boeiend, maar Mexico ligt nog steeds niet in EuropA.

Wel is glashelder waar Burleigh zelf staat.
Hij is een hartstochtelijk verdediger van het christendom, met name de katholieke variant daarvan.
Dat komt bijvoorbeeld tot uiting in terloopse mededelingen, bijvoorbeeld dat ongelovigen toch niet zoveel aan liefdadigheid doen, maar ook in zijn beschrijving van de rol van de katholieke kerk in de Tweede Wereldoorlog.
Het beeld dat Pius XII zich veel te afwachtend opstelde ten opzichte van de jodenvervolging ondergraaft hij, hoewel de kerkvader wel iets minder diplomatiek had kunnen zijn.

Ook zijn conservatieve opvattingen laat Burleigh niet onvermelD. Die uitweidingen zijn soms storend, en soms humoristisch.
Pagina na pagina gaat hij tekeer tegen de Ieren, waarbij de filantropen Bono en 'saint annex sir Bob Geldoff' niet gespaard blijven.
Die twee willen regeringen 'dwingen voortdurend meer geld weg te geven dat meestal toch terechtkomt op de Zwitserse bankrekeningen van Afrikaanse kleptocraten.
'

Dit soort opmerkingen roepen de vraag op wat Burleigh wil: een degelijk geschiedenisboek schrijven, of als columnist tekeer te gaan.

Een boeiend, maar niet geheel bevredigend hoofdstuk is dat over de razendsnelle secularisatie vanaf de jaren zestig.
Hoe het mogelijk is dat in een paar decennia de eeuwenoude kerk zulke harde klappen kreeg, waarvan die (nog) niet weet te herstellen, blijft toch een raadsel.
De conservatieve tegenstanders boden weinig tegenstand, en gingen zelf in de modernisering.
Het ´masochistische medium´ televisie deed zijn werk.
Maar ook de meisjes- en damesbladen.
Die schreven niet meer over hoe vrouwen konden voldoen aan traditionele waarden, maar over 'jij', 'liefde' en 'geluk'.
Individuele behoeften en verlangens vervingen het oude rolpatroon.

Het leidde ertoe dat nog maar er nog maar vijftig procent kans is dat de kinderen van gelovige ouders het geloof overnemen, terwijl kinderen van niet-gelovigen veel vaker ook niet geloven.
Dat zou betekenen dat het aantal aanhangers van religie per generatie met vijftig procent afneemt.

Dit boek was uiteraard niet geschreven zonder 11 september.
De vrees voor de opkomst van de (radicale) islam is het eigenlijke motief om dit boek te schrijven.
Wat hij daar over te melden heeft is niet erg vernieuwend of verhelderenD. Hij laat zich door een anonieme vriend van Theo in de Linneausstraat rondleiden, 'een drukke straat met goedkope winkels en een evenredig aandeel in de smerigheid die de stad doordringt'.
Soms gaat zijn bevlogenheid met hem op de loop.
Zo zou George Bush na de aanslagen in New York en Washington de 'sympathie van de wereld' hebben gehaD. De hele wereld? Zonder bron wordt nog eens beweerd dat Al Qaida contacten had met de geheime dienst van Saddam Hoessein.
Of wat te denken van de opmerking dat 'het schimachtige gezicht van de Antichrist' op een 16e eeuwse fresco doet denken aan dat van Osama Bin Laden.

Hij spreekt de vrees uit dat de seculiere overheden in Europa, verlamd door geloof in de multiculturele samenleving, het gezag in bepaalde wijken zal overdragen aan islamitische organisaties.
Zo is de laatste paragraaf een stuk dat zo in de Opinio kan, maar wel met de kanttekening dat Burleigh optimistisch is over de uitkomst, omdat steeds duidelijker is wat er op het spel staat.
Als hij daar aan bijgedragen heeft, ondanks de zijpaden die hij inslaat, is ook dit boek niet voor niets geweest.

Herinnering aan het kwaad, bekoring van het goede      Todorov Tzvetan      Europese geschiedenis

In Herinnering aan het kwaad, bekoring van het goede analyseert Tzvetan Todorov wat naar zijn mening de essentie van de twintigste eeuw is: het kwaaD. Dat wil zeggen, het totalitarisme zoals zich dat in twee vormen heeft voorgedaan, nazisme en communisme.
De democratie heeft weliswaar een einde aan de totalitaire regimes gemaakt, maar de herinnering aan het kwaad wordt zowel gebruikt als misbruikt.
Bovendien is de democratie ondanks - of juist door - haar overwinning niet immuun voor wat Todorov de bekoring van het goede noemt, die tot de cultus van de morele correctheid en tot rampzalige militaire interventies kan leiden.
Deze verschijnselen verduidelijkt hij aan de hand van concrete voorbeelden.
Todorov blijft trouw aan zijn kritisch humanisme dat hij ook in zijn vorige werken, zoals De onvoltooide tuin, tot uitdrukking heeft gebracht.
Hij wisselt zijn soms orthodoxe analyse van de twintigste eeuw af met indringende portretten van zes exemplarische eenheden die de herinnering aan het kwaad, waaronder ze persoonlijk geleden hebben, doorgeven zonder haar te misbruiken.
Vassili Grossman, Margerete Buber-Neumann, David Rousset, Primo Levi, Romain Gary en Germaine Tillion.
Het zijn personen die bij het Nederlandse (en Vlaamse) publiek betrekkelijk onbekend zijn, maar dankzij Todorov de plaats krijgen die ze verdienen.
Ze zijn iconen van moed, mededogen en menselijkheiD.

; ;De achttiende eeuw is door de historici aangeduid als de 'eeuw der Verlichting', zal men uiteindelijk de onze de 'eeuw der Duisternis' noemen? ; ; zo vraagt Todorov zich in de inleiding af.
De essentiële tegenstelling die in de twintigste eeuw tot uiting kwam was die tussen het totalitarisme en de democratie.
In een democratie is iedereen gelijk voor de wet en hoeft niemand zich te onderwerpen aan de wil van de meerderheiD. Het totalitarisme schuift het pluralisme en het individu opzi J. Een kleine leidinggevende groep bestuurt dan in naam van de 'algemene wil'.
Todorov zet zich vooral af tegen het historisch en biologisch sciëntisme waarbij de door de wetenschap gevonden oplossingen per definitie passen voor alle mensen, ook al veroorzaken ze het lijden of zelfs de ondergang van sommigen onder hen.
Als de wetenschap niet langer gericht is op het verwerven van kennis maar verandert in een leidraad voor de samenleving en producent van idealen dan botst ze met de democratie.
Voor persoonlijke vrijheid, verdraagzaamheid en gemeenschappelijk overleg is er geen rol meer weggelegd aangezien men de waarheid in pacht heeft en die vereist alleen onderwerping en geen debat.
Want waarom lastige discussies aangaan als men weet waar men naartoe moet?

Om het systeem in stand te houden moet een 'sciëntistische staat' beroep doen op terreur.
Daarvoor beschikt ze over een speciaal korps van goed getrainde figuren als 'volgzame machines vrij van morele weerzin en tot alle wreedheden bereid'.
Dit zagen we in de praktijk bij de Tsjeka in de Sovjet-Unie en de Gestapo in nazi-DuitslanD. Elk totalitarisme is ook een vorm van manicheïsme dat de wereld in twee elkaar uitsluitende delen scheidt: de goeden en de slechten, met als doel die laatsten te vernietigen.
Hitler wenste een natie en zelfs een mensheid zonder joden.
Stalin verlangde een klasseloze maatschappij, dat wil zeggen zonder burgerlijke klasse.
Todorov werkt deze zienswijze verder uit in de beschrijving van de levensloop van zes opmerkelijke figuren.
Steeds opnieuw tonen ze aan hoe dicht het communisme en het fascisme tot elkaar stonden.
Deze visie is belangrijk omdat ze regelrecht ingaat tegenover diegenen die het marxime steeds hebben verdedigd als zijnde de tegenpool van het fascisme.
Onder hen tal van linkse intellectuelen zoals Jean Paul Sartre en Maurice Merleau-Ponty die met hun vergoeilijking van de misdaden van Lenin, Stalin, Mao en Castro in wezen tal van mensen, waaronder heel wat schrijver-collega's, overlieten aan hun miserabel lot.

De eerste figuur is Vasili Grossman, een van de grootste schrijvers van de twintigste eeuw.
Hij was van joodse afkomst en had de Sovjet-Russische nationaliteit.
Hij is een van de weinige schrijvers die op eigen kracht de overgang van onderworpenheid naar opstandigheid heeft doorgemaakt.
Eerst geëerd maar nadien uitgestoten door het systeem.
In 1960 voltooide hij het boek Leven en noodlot waarin hij de waarheid aan bod bracht.
Zijn manuscripten werden aangeslagen, maar uiteindelijk verscheen het toch na zijn dood in 1980 in Frankrijk.
Het beschrijft dat de slachtoffers van het nazisme en van het bosjewisme gemeenschappelijke kenmerken hebben.
Ze worden 'gestraft' voor wat ze zijn, niet voor wat ze doen.
Voor Grossman is het duidelijk: Kolyma en de Solovki-eilanden zijn het Russische equivalent van Buchenwald en Dachau.
Weliswaar bestonden er in de Sovjet-Unie geen vernietigingskampen, maar het leven had ook daar geen enkele waarde en miljoenen stierven er aan honger, uitputting en ontbering, maar ook ingevolge massale executies.
Opvallend is dat na de oorlog de nazi-figuren aan de kaak werden gesteld, maar de Sovjetleiders niet.
In tal van landen is het negationisme bij wet verboden, maar de ontkenning van de communistische misdaden blijft alsnog volstrekt geoorloofD.

Bij de tweede figuur Margarete Buber-Neumann worden de overeenkomsten tussen de communisten en de fascisten nog duidelijker.
Net na de inval en verdeling van Polen tussen de Sovjet-Unie en nazi-Duitsland werden in 1940 in Brest-Litowsk gevangenen uitgewisselD. Voormalige Duitse en Oostenrijkse communisten en joden die onder de naziterreur naar de Sovjet-Unie emigreerden werden gearresteerd en uitgeleverd aan de nazi's.
De meesten werden gefusilleerd of kwamen om in een concentratiekamp.
Margarete Buber-Neumann was samen met haar man Heinz Neumann lid van de Duitse communistische parti J. Ze slaan op de vlucht naar ZwitserlanD. Hitler vraagt hun uitlevering maar ze kunnen weg naar de Sovjet-Unie.
Als Neumann beseft dat de Sovjet-Unie evenzeer een bloedige dictatuur is en veraf staat van de idealen waarvoor hij steeds gevochten heeft wordt hij opgepakt en in 1937 doodgeschoten.
Een jaar later wordt Grete als een 'maatschappelijk gevaarlijk element' opgepakt.
Ze verdwijnt in het Siberische kamp van Karaganda samen met 170.
000 andere gedetineerden.
Op 8 februari 1940 wordt ze overgeleverd aan de nazi's en komt ze terecht in het concentratiekamp van Ravenbrück.
Ze overleeft en schrijft in 1948 het boek Als Gefangene bei Stalin und Hitler; eine Welt im Dunkel.
Bij de nazi's worden gevangenen behandeld als Untermenschen, in de Sovjet-Unie als slaven.
Sommigen hebben haar vergeefs trachten te belasteren.
Ze stierf kort na de val van de Berlijnse Muur.

Gemeenschappelijke kenmerken van totalitaire regimes waren de intimidatie, het gebruik van eufimismen (zoals de Endlösung) en de propagandA. Door de greep van de machthebbers op de herinnering kregen totalitaire regimes greep op het heden.
Dat is een groot verschil met de democratie waar men het recht heeft om zelfstandig kennis te verwerven en toegang te krijgen tot het verleden.
De belangrijkste taak van het ondergrondse verzet in de Sovjet-Unie, de samizdat, was dan ook de reconstructie van het verleden als daad van verzet tegen de macht.
Daarbij vochten ze een dubbele strijd: enerzijds tegen hun onderdrukkers zelf en anderzijds tegen westerse opiniemakers die het communisme bleven verdedigen.
Tal van westerse intellectuelen als Eduard Herriot, Romain Rolland, Bernard Shaw en later Jean-Paul Sartre werden uitgenodigd in de toenmalige Sovjet-Unie en keerden enthousiast terug nadat ze 'modelkampen voor de heropvoeding' hadden bezocht.
Ze bleven blind en doof voor de waarheid ook toen die via allerlei kanalen het westen binnensijpelde.
Na de oorlog was anti-fascisme de enige politiek correcte houding.
Daardoor won het communisme aan prestige.
Huidige moralisten wijzen naar Pinochet als toonbeeld van kwaad, maar nooit naar Castro, Stalin en Mao.
Meer nog, jarenlang werden de sceptici van het communisme verdacht van fascistische sympathieën.
Een typisch voorbeeld was de slachting van duizenden Poolse officiers in Katyn die 45 jaar lang in de schoenen van de nazi's werd geschoven maar (intussen feitelijk bewezen) gebeurde door de sovjets.
De ethiek was in het communisme volledig ondergeschikt aan de politiek.

Een type voorbeeld was David Rousset, eerst actief als socialist, later als trotskist.
In 1943 als verzetsman opgepakt en in Buchenwald opgesloten.
Na de oorlog richt hij met een groep ex-gedeporteerden een Commission International Contre le Régime Concentrationnaire op om de nog actieve kampen in de Sovjet-Unie aan te klagen.
Het wordt een soort Amnesty International avant la lettre.
Het is een moedige daad waardoor hij fel wordt aangevallen ondermeer door Sartre en Merleau-Ponty.
Het Comitee publiceert getuigenissen over de kampen in de USSR en China, en over de vervolgingen in Spanje, Griekenland, Tunesië en Algerije.
Hiermee doorbreekt Rousset de stereotypie van de nationaliteiten en zet zich af tegen het communistische determinisme op politiek vlak.
Voor hem zijn individuen belangrijker dan ideologiën.
Het collectieve ideaal bestaat in de vrijheid van het individu: dat is de les die Rousset eenmaal uit de kampen geeft, en waarmee hij de waarheid boven de trouw aan allerlei ideeën of organisaties plaatst.

In een volgend deel waarschuwt Todorov voor het risico van het 'heilig verklaren' van de slachtoffers en het 'banaliseren' van het kwaaD. De herinnering aan voorbij geweld geeft immers voedsel aan tegenwoordig geweld: dat is het mechanisme van de wraak.
Dit zien we in de praktijk in Noord-Ierland met zijn fameuze Oranjemarsen die steevast uitlopen op nieuw geweld en in het Israëlisch-Palestijns conflict waar het principe van 'oog om oog' wordt toegepast.
Ghandi waarschuwde vroeger reeds dat dit kan leiden tot een blinde werelD. Tegen die houding plaatst hij de figuur van Primo Levi.
Een Italiaanse jood die in 1944 gedeporteerd werd naar Auschwitz.
Hij overleefde en schreef naast vele andere boeken de meesterwerken Is dit een mens, Het respijt en De verdronkenen en de geredden.
Daarin heeft hij het niet over het goede 'wit' en het slechte 'zwart', maar over 'de grijze laag'.
; ;Ieder van ons kan in potentie een monster worden ; ;, aldus Levi die vermoedt dat Auschwitz nergens toe gediend heeft.
Iets wat door het massaslachtingen van de Rode Khmers en de genocide in Rwanda bewaarheid werD. Levi stelt dat niet alleen de daders schuldig zijn maar vooral de onverschilligheid en bewuste onwetendheiD. De mens is geen eiland, dus wat anderen overkomt gaat ons rechtstreeks aan.
Hoe kunnen we nog onze keus om niets te doen bij nieuwe rampen rechtvaardigen?

Over hetzelfde onderwerp schreef ook Romain Gary.
Als jood geboren in Rusland en na omzwervingen in Vilnius, Warschau en Frankrijk sluit hij zich aan bij France Libre van Charles De Gaulle en strijdt hij de hele oorlog in de luchtmacht.
Nadien begint hij te schrijven.
; ;De nazi's waren menselijk.
En het menselijke in hen was hun onmenselijkheid ; ;, aldus Gary.
Daarmee doorbreekt hij de idee van het absoluut goede en kwade.
Ook partizanen geraakten besmet door het kwaad waartegen ze streden.
Daaruit besluit Gary dat het aanzetten tot heldendom verkeerd is.
De overwinnaars lopen immers het gevaar verblind te blijven en het kwaad alleen bij 'de anderen' te zien en het in zichzelf te negeren.
; ;De bommen die ik van 1940 tot 1944 boven Duitsland heb laten vallen, hebben misschien een Rilke, een Goethe of een Hölderlin in de wieg gedood ; ;, waarmee hij aangeeft dat zelfs de rechtvaardigste zaken niet altijd vrij van schuld zijn.
Gary trok dit later door naar het meer actuele racisme dat hij bij geen enkele groep als een exclusieve eigenschap zag.
Zijn essentiële boodschap is dat het verleden niet het heden mag verduisteren; niet dat het verleden onbelangrijk is maar het mag nooit een verantwoording worden voor nieuwe onrechtvaardigheiD. ; ;Het leven is er om steeds opnieuw begonnen te worden.
;

In een volgend deel wijst Todorov op vormen van het kwade die in naam van democratieën begaan worden.
Zo deed de democratie beroep op de grootste geleerden ter wereld voor de ontwikkeling van de atoombom.
Was het nodig om hem te gebruiken? Voorstanders beweren dat daarmee vele Amerikaanse slachtoffers voorkomen werden maar dit gaat over potentiële doden terwijl nu echte mensen gedood werden.
Een ander voorbeeld is de kwestie in ex-Joegoslavië dat na de dood van Tito in 1980 een omslag kende van communisme naar nationalisme, met finaal de eis: één etnie, één staat.
Onder Slobodan Milosovic leidde dit tot een politiek van etnische zuiveringen.
Het westen greep in teneinde 'het beletten van de schendingen van de rechten van de mens in de provincie Kosovo'.
Naderhand bleek echter dat die interventie juist bijgedragen heeft tot de vorming van etnisch homogene staten.

Todorov heeft het vooral moeilijk met begrippen als 'humanitaire bommen' (voor slachtoffers bestaat geen verschil tussen totalitaire en humanitaire bommen) en 'ethische oorlog'.
Een oorlog is nooit ethisch omdat ze de dood en het leed van onschuldige mensen veroorzaakt.
Daarom pleit hij voor andere middelen, zoals onderghandeling, druk en verleiding.
In landen als China, India en Rusland die de mensenrechten schenden in Tibet, Kashmir en Tsjetsjenië komt de internationale gemeenschap niet tussen.
Blijkbaar gebeurt het alleen tegen landen die weinig of geen bondgenoten hebben.
Hij wijst ook op de onverschilligheid die landen als Frankrijk en de Verenigde Staten bij de genocide in Rwanda hebben getoonD. Blijkbaar was de vrees voor eigen slachtoffers groter dan de wil om tienduizenden mensenlevens te redden.
Alleen een universele rechtspraak zou kunnen maar daar is een universele staat en een universele politie voor nodig.
Todorov wijst zo'n universele staat af om 'niet te bezwijken voor de verleiding het paradijs op aarde te bouwen'.
We kunnen de mensheid niet van al haar kwalen genezen.

Tenslotte bespreekt hij het levensverhaal van Germaine Tillion die als verzetsvrouw wordt opgepakt en gedeporteerd naar Ravenbrück.
Na de bevrijding in 1954 vertrekt ze als etnologe naar Algerije.
Zo wil ze 'de ander leren kennen' en relaties leggen tussen ons en hen.
Tijdens Frans-Algerijnse strijd weigert ze kamp te kiezen, maar komt ze op voor gerechtigheiD. Ze ziet dat vooral 'vernedering' een gevaar betekent en oorzaak is van haat en gewelD. Na de oorlog werkt ze samen met internationale organisaties tegen de slavernij, voor verdediging van de minderheden, tegen honger en tegen de barbaarse 'clitoridectomie'.
Uiteindelijk ziet Tillion in de mensheid twee minuscule minderheden.
Aan de ene kant de wrede bruten en aan de andere kant mensen die grote moed betonen.
Daartussen is er de overgrote meerderheid van mensen die normaal geen vlieg kwaad doen, maar bij de minste crisis gevaarlijk kunnen zijn.
Ze betoont veel mededogen, en ondanks de nazi-barbarij lukt het haar 'de tocht door het kwaad' af te leggen zonder erdoor besmet te raken, en zelfs een gewaarwording van vreugde op ons over te brengen, aldus Todorov.

Het moderne humanisme onderscheidt zich door twee kenmerken, schrijft Todorov.
Het eerste is 'het erkennen van de gruwelen waartoe de mensen in staat zijn'.
Het tweede is 'de bevestiging dat het goede mogelijk is'.
Totalitaire regimes ziet hij niet snel terugkomen, maar ook voor de democratie schuilen er drie gevaren.
De eerste is de 'identiteitsontsporing', want identiteit is onmisbaar voor elk maatschappelijk bestaan.
Het lijkt me een bizarre uitspraak want juist een collectief identiteitsgevoel kan gevaarlijk zijn.
Uiteindelijk ziet de auteur dat ook want hij erkent dat lid zijn van een gemeenschap wel een recht maar geen plicht is.
; ;De gemeenschappen zijn binnen de democratie welkom, maar alleen op voorwaarde dat ze geen ongelijkheden en geen onverdraagzaamheid genereren.
; De tweede is de 'moraliserende ontsporing'.
Ook hier nuanceert hij snel door te wijzen op de dwingende noodzaak van een breuk tussen het politieke en het theologische.
Alleen wijst hij op het gevaar van de 'bekoring van het goede'.
; ;Het verlangen naar heiligheid kan meer beter een privé-aangelegenheid blijven ; ;, stelt Todorov.
En de derde is de 'instrumentele ontsporing', waarbij men zich nog enkel bekommert om de middelen die tot een doel leiden, zonder dat men zich afvraagt of dat doel legitiem is.
Dit staat haaks op de humanistische gedachte dat de mens zelf het hoogste doel van ons handelen is.

Elke mens is eindeloos kwetsbaar en eindeloos waardevol, zo eindigt Todorov dit magistrale boek waarin hij aantoont dat in die 'duistere twintigste eeuw' ook enkele hoopvolle lichtpuntjes bestonden.

Herfsttij der middeleeuwen      Huizinga Johan      Europese geschiedenis

 

Herfsttij der Middeleeuwen

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Ga naar: navigatie, zoeken

Herfsttij der Middeleeuwen is de titel van het bekendste werk van de historicus Johan Huizinga uit 1919.
De ondertitel luidt: Studie over levens- en gedachtenvormen der veertiende en vijftiende eeuw in Frankrijk en de Nederlanden.

In het werk presenteert hij het idee dat de overdreven formaliteit en romantiek van het laat-middeleeuwse hofleven een verdedigingsmechanisme was tegen de toenemende verruwing van de maatschappi J. Huizinga's werk heeft wel als kritiek gehad dat hij in zijn presentatie te veel uitging van de bijzondere praktijken aan het Bourgondische hof.
Vooral is er tegenwoordig geen kunsthistoricus meer te vinden die het eens is met het hoofdprincipe van het boek, namelijk dat de schitterende kunst van het vijftiende- eeuwse Vlaanderen - de school der Vlaamse Primitieven met de verfijnde kunst van Jan van Eyck en Rogier van der Weyden - geen vernieuwende renaissance vertegenwoordigt, maar een herfstig, zij het ook kleurrijk einde van de hoge middeleeuwen.

Huizinga gebruikte voor Herfsttij kronieken en literatuur als bronnen, en bewust geen archiefstukken.
Zijn boek is meer dan een kunsthistorische studie, maar een proeve van cultuur- en mentaliteitsgeschiedenis.
Het boek is geschreven in de stijl van de literaire beweging der Tachtigers.
Huizinga tracht in dit boek een beeld op te roepen van een tijdvak, dit in navolging van de door hem zeer bewonderde Zwitserse historicus Jacob Burckhardt.

In 1920 ontving Johan Huizinga voor Herfsttij de D.A. Thiemeprijs.
De studie verscheen in 1924 in het Engels (vertaling van de tweede editie), onder de titels The Waning of the Middle Ages en The Autumn of the Middle Ages.

1302.
Paus Bonifacius VIII verheft nog eenmaal, in de bul Unam Sanctam, de aanspraak van pauselijke oppermacht boven het wereldlijk gezag.
Koning Philips IV van Frankrijk roept de Standen van zijn rijk bijeen, tot verweer tegen de pauselijke aanspraken.

- Het leger van Philips IV bij Kortrijk in den Gulden Sporenslag verslagen door de burgers van Vlaanderen.

1303.
Bonifacius VIII, kort na zijn vernedering te Anagni, gestorven.

1308.
Paus Clemens V (1305-1314) verplaatst den zetel der Curie van Rome naar Avignon.

1311.
Concilie van Vienne.
Eerste uitingen van het streven naar hervormingen in de Kerk, van de zijde der hooge geestelijkheiD.

1314.
Opheffing van de Orde der Tempeliers.
Philips IV de Schoone van Frankrijk †.

C. 1315.
Jean Chopinel of Clopinel, of de Meun, de tweede dichter van den Roman de la Rose †.

1319.
Vrede tusschen Frankrijk en Vlaanderen, dat zijn Fransch gedeelte (Rijsel, Douai, Béthune) verliest, doch zijn zelfstandigheid tegenover de Fransche kroon bewaart.

1321.
Dante †.

1327.
Meester Eckhart †.

1328.
De oudere linie van het huis Capet in Frankrijk uitgestorven.
De linie Valois volgt op, met Philips VI, den Lange.

1328.
Philips VI van Frankrijk helpt den graaf van Vlaanderen, Lodewijk van Nevers, den opstand der Vlaamsche burgerijen bedwingen.

1336/7.
Eduard III van Engeland wint tegen Frankrijk den steun van den Keizer, Lodewijk van Beieren, alsook van de vorsten aan den Neder-Rijn en de steden van Vlaanderen.
Begin van den Honderd-jarigen oorlog tusschen Frankrijk en EngelanD.

1337.
Giotto †.

1338.
Gent en de andere Vlaamsche steden, onder leiding van Jacob van Artevelde, kiezen de Engelsche zijde.

1341-1364.
Strijd om het hertogdom Bretagne tusschen Karel van Blois en Jan van Montfort.

1346.
Eduard III verslaat het Fransche leger bij Crécy.

1347.
Eduard III verovert Calais.
Wapenstilstand tusschen Engeland en Frankrijk.

1348.
Groote pestepidemie in Europa, ‘de Zwarte Dood’.

1351.
‘Combat des Trente’ te Ploërmel in Bretagne.

1353.
De Osmaansche Turken bemachtigen een eerste sterkte in EuropA.

1356.
De Statenvergadering te Parijs tracht door hervormingen in de koninklijke regeering in te grijpen.
- Slag bij Maupertuis of Poitiers, koning Jan II de Goede met zijn jongeren zoon Philips in Engelsche gevangenschap.

1358.
Boerenopstand ‘la Jacquerie’ in Frankrijk.
De adel wint.

1360.
Vrede van Bretigny tusschen Frankrijk en EngelanD. De Engelschen verwerven Gascogne, Guyenne, Poitou, Calais enz.
- Eduard III ziet af van aanspraken op de Fransche kroon.

- Verblijf van den Henegouwschen chronist en dichter Jean Froissart (1337 - na 1400) in EngelanD.

1361.
De Duitsche mysticus Johannes Tauler (geB. C. 1300) †.

1362-1365.
De koning van Cyprus, Peter I van Lusignan, bereist met Pierre Thomas en Philippe de Mézières de hoven van Italië, Frankrijk, Duitschland en Engeland, om tot een kruistocht op te wekken.
Alexandrië door een christenvloot genomen.

[p.
429]1363.
Koning Jan van Frankrijk beleent zijn jongeren zoon Philips met het hertogdom Bourgondië (waar een oudere zijlinie uit het huis Capet als hertogelijk geslacht is uitgestorven).

1364-1380.
Karel V de Wijze, koning van Frankrijk.
In Bretagne breekt de strijd met de Engelschen opnieuw uit, geleid door Bertrand du Guesclin (1370 Connétable van Frankrijk).

1364.
Karel van Blois sneuvelt bij Aurai.

1365.
De Duitsche mysticus Heinrich Seuse, of Suso, (geB. 1300) †.

1366.
De Franschen onder Du Guesclin helpen den kroonpretendent van Castilië, Hendrik van Trastamara, om koning Pedro den Wreede te verdrijven.

1367.
Paus Urbanus V keert uit Avignon naar Rome terug, tegen den wil der kardinalen en den raad van Karel V van Frankrijk.

- De Engelsche troonopvolger, ‘de Zwarte Prins’, komt koning Pedro van Castilië te hulp, en wint den slag bij Najera (of Navarrete), waar Du Guesclin gevangen wordt gemaakt.

1368.
De Duitsche keizer, Karel IV (huis Luxemburg), doet voor de tweede maal een tocht naar Rome.

1369.
Pedro de Wreede †.
Hendrik van Trastamara verwerft den troon van Castilië.
Het verbond tusschen Castilië en Frankrijk bedreigt Engeland's veiligheid ter zee.
- De Standen van Guyenne staan op tegen de Engelsche overheersching.
Nieuwe openlijke krijg tusschen Frankrijk en EngelanD.

- Philips I, de Stoute, hertog van Bourgondië, huwt Margareta van Male, erfdochter van Vlaanderen, Artois, Franche Comté (graafschap Bourgondië), Nevers en Rethel.

- Froissart bij hertog Wencelijn van Brabant.

1370.
Paus Urbanus V keert uit Rome terug naar Avignon.

1374.
Francesco Petrarca †.

1375.
Giovanni Boccaccio †.

1376.
Paus Gregorius XI keert wegens den dreigenden toestand van den Kerkelijken Staat naar Rome terug.

1377.
De Dichter Guillaume de Machaut (geB. C. 1300) †.

1378.
Het Groote Schisma van het Westen.
Een gedeelte der kardinalen kiest tot paus den aartsbisschop van Bari, die als Urbanus VI (1378-1389) te Rome blijft, de anderen kiezen den kardinaal Robert van Genève, Clemens VII, die naar Avignon gaat.
Urbanus VI wordt erkend in het Duitsche Rijk, Vlaanderen, het grootste deel van Italië, Engeland, Hongarije, Polen, Denemarken, Zweden en Noorwegen.
Aan Clemens V houden zich Frankrijk, Savoye, Schotland, eenige Duitsche territoriën, Napels, Sicilië, Sardinië, later ook de Spaansche koninkrijken.

1378.
De Turken veroveren Adrianopel.

1380.
Karel VI, koning van Frankrijk, onder voogdij en regentschap van zijn ooms, de hertogen Lodewijk van Anjou, Philips van Bourgondië en Jan van Berry.

- Bertrand du Guesclin †.

1381.
Boerenopstand in Engeland (Wat Tyler).

- Jan van Ruusbroec †.

1381-1409.
Tijd van werkzaamheid van den schilder Melchior Broederlam uit Yperen, in den dienst van Lodewijk van Male, graaf van Vlaanderen, en van hertog Philips den Stoute van Bourgondië.

1382.
Gent en andere Vlaamsche steden, onder leiding van Philips van Artevelde, in opstand tegen den graaf.
Philips van Bourgondië, 's graven schoonzoon, beweegt den koning van Frankrijk tot gewapende hulp tegen de Vlamingen, die bij Roosebeke verslagen worden, waar Artevelde sneuvelt.

[p.
430]1383.
De bisschop van Norwich, Henry Despenser, rust een ‘kruistocht’ uit tot hulp van de Urbanistische steden van Vlaanderen tegen hun ‘schismatieken’ graaf.
Het loopt enkel uit op een tocht van plundering en verwoesting.

1384.
Lodewijk van Male †.
Philips en Margareta van Bourgondië erven Vlaanderen enz.

1384.
Geert Groote, uit Deventer (geB. 1340), stichter der Fraterheeren of Broederschap des gemeenen levens, †.
- John Wiclef †.

1385.
Jan van Nevers, later genoemd Jan Zonder Vrees, zoon van Philips den Stoute, huwt Margareta van Beieren, dochter van hertog Albrecht, graaf van Henegouwen, Holland en Zeeland, terwijl diens zoon Willem van Oostervant de dochter van hertog Philips, Margareta van Bourgondië huwt.

- Koning Karel VI van Frankrijk huwt Isabella van Beieren, dochter van hertog Steven III van Beieren-Landshut.

C. 1385.
Het kerkelijk reformstreven en de eisch tot bijlegging van het Schisma winnen veld, geuit door de leiders der Parijsche Universiteit, Pierre d'Ailly, bisschop van Kamerijk, Jean Gerson, kanselier der universiteit, Nicolas de Clemanges.

1386.
Philips de Stoute van Bourgondië rust met behulp van den Franschen koning een vloot uit in de haven van Sluis, tot een inval in EngelanD. De vloot vaart niet uit.

1386/7.
Leerlingen van Geert Groote en Florens Radewijns stichten het klooster Windesheim van de Orde der Augustijner koorheeren (reguliere kanunniken van Sint Augustinus).
Het wordt het hoofd van de Windesheimer Congregatie en het centrum der Devotio moderna in de Nederlanden en NederduitschlanD.

1387.
De zalige Pieter van Luxemburg (geB. 1369) †.

1389.
De Turken vernietigen het Servische rijk door den slag op het LijstervelD.

1392.
Koning Karel VI van Frankrijk voor de eerste maal krankzinnig.
De hertogen van Bourgondië en Berry opnieuw aan 't roer.
Karel's broeder, Lodewijk van Orleans, betwist hun de macht.

1393.
Sultan Bajazid onderwerpt de Bulgaren.
Hongarije in gevaar.

1394/5.
Paus Bonifacius IX (Rome) laat op verzoek van koning Sigismund van Hongarije het kruis prediken tegen de Turken.

1396.
Een Fransch ridderleger onder Jan van Nevers vereenigt zich te Ofen met een Duitsche, Hongaarsche en Poolsche legermacht.
Dit kruisleger wordt bij Nicopolis door de Turken verslagen.
Jan van Nevers in gevangenschap.

- De wapenstilstand tusschen Frankrijk en Engeland tot twintig jaar verlengD. Koning Richard II van Engeland huwt Isabella van Frankrijk.

1397.
De dichter Othe de Grandson te Bourg en Bresse in een tweekamp door zijn aanklager Gerard d'Estavayer gedooD.

1399.
Richard II van Engeland door het Parlement afgezet (kort daarop †).
Het huis Lancaster verwerft den troon met Hendrik IV 1399-1413.

1400.
De Roomsch-Koning Wenzel door keurvorsten en vorsten des rijks afgezet.
Zij kiezen Ruprecht van de Palts.

- Geoffrey Chaucer (geB. C. 1340) †.

C. 1400.
Werkzaamheid der miniatuurschilders de Gebroeders van Limburg aan het hof van Jan van Berry.

1401/2.
Aan het hof te Parijs een ‘Cours d'amours’ opgericht.
Litteraire twist over den Roman de la Rose.

1402.
De Mongoleninval onder Timur Lenk verzwakt het Turksche gevaar voor Europa, door den slag bij AngorA.

1404.
Philips de Stoute van Bourgondië †.
Zijn zoon Jan van Nevers erft Bourgondië (hertogdom en graafschap), Vlaanderen, Artois enz.

- Claes Sluter †.

1405.
De dichter en publicist Philippe de Mézières (geB. 1311) †.

1406.
Brabant aan het huis Bourgondië, in den persoon van Antonie, jongeren zoon van Philips den Stoute.

[p.
431]1407.
Jan van Bourgondië laat hertog Lodewijk van Orleans te Parijs vermoorden en wijkt naar Vlaanderen.

1408.
Hij keert terug, en laat te Parijs aan het hof zijn daad verdedigen door Meester Jean Petit.
De koning vergeeft hem de daaD.

- Jan van Bourgondië overwint de Luikenaren, en verwerft den bijnaam Jan Zonder Vrees.

- De Universiteit van Parijs verklaart den paus te Avignon, Benedictus XIII (Peter van Luna) van zijn waardigheid vervallen.
De koning bevestigt voor Frankrijk de onttrekking der gehoorzaamheid aan den paus te Avignon.

1409.
Concilie van Pisa, belegd door de kardinalen van beide obediënties.
Het zet Benedictus XIII (Avignon) en Gregorius XII (Rome) beiden af, en kiest tot paus den aartsbisschop van Milaan (Alexander V, 1409-1410), zonder daarmede het Schisma tot een eind te brengen.

1410.
De hooge edelen onder graaf Bernard van Armagnac vormen een tegenpartij tegen het Bourgondisch bewind te Parijs, dat op het volk steunt.
Burgeroorlog.

- Johannes XXIII (Balthasar Cossa) volgt Alexander V als conciliepaus op.

1411.
Sigismund, koning van Hongarije (uit het huis Luxemburg, broeder van Wenzel) Roomsch-koning.

1412.
De Armagnacs wenden zich tot Hendrik IV van Engeland om hulp tegen de Bourgondiërs.

1413.
Schijnvrede tusschen Bourguignons en Armagnacs.
Parijs thans in handen der laatsten.

- Hendrik V koning van EngelanD.

1414.
Jan van Bourgondië verbindt zich met EngelanD.

1414-1418.
Concilie van Constanz, in tegenwoordigheid van koning Sigismund, tot herstel der eenheid in de Kerk, bestrijding van dwaalleer, en uitvoering van algemeene hervormingen in hoofd en leden der Kerk.
Proces en vuurdood van Johannes Hus (1415).

1415.
Hendrik V van Engeland valt in Frankrijk.
Hij verslaat het Fransche leger bij Azincourt (Antonie van Bourgondië-Brabant gesneuveld, de jonge Karel van Orleans gevangen).
Hij keert naar Engeland terug.

1416.
Koning Sigismund doet een reis naar Frankrijk en Engeland, ter bemiddeling van een vrede.
Hij faalt, en verbindt zich met EngelanD.

1416.
Hertog Jan van Berry, groot kunstbeschermer, †.

1417.
Willem van Beieren, als graaf van Henegouwen de Vierde, in Holland en Zeeland de Zesde, †.
Zijn dochter Jacoba van Beieren volgt hem op.

- Nieuwe inval van Hendrik V in Normandië.

- Het Concilie van Constanz kiest, nadat Johannes XXIII en Gregorius XII hunne waardigheid hebben nedergelegd, en Benedictus XIII door de landen van zijn obediëntie is verzaakt, kardinaal Otto Colonna tot paus, Martinus V (1417-1431).
Einde van het Groote SchismA.

1418.
Het Concilie ontbonden, zonder in de algemeene reformatie te zijn geslaagD. - Hendrik V belegert Rouen.
Schrikbewind der Bourguignons te Parijs.
Armagnac, en vele anderen vermoorD. De heerschappij over Frankrijk raakt verdeeld: Jan van Bourgondië met de koningin meester te Parijs, de Dauphin te Bourges.

- Jean de Monstreuil, hoofdvertegenwoordiger van het vroege humanisme in Frankrijk (geB. C. 1361) †.

- Jacoba van Beieren huwt haar neef Jan IV van Brabant.

1419.
Rouen door de Engelschen ingenomen.
- Jan van Bourgondië wil zich met den Dauphin verstaan, ten einde samen de Engelschen te verdrijven.
Hij wordt bij de samenkomst te Montereau, op de Yonnebrug, door de aanhangers van den Dauphin vermoorD.

- Sint Vincent Ferrer, Dominicaner prediker (geB. C. 1350) †.

[p.
432]  - Jacoba's oom Jan van Beieren, tevoren Elect van Luik, verwerft de macht in HollanD.

1420.
Samenkomst te Troyes van Hendrik V, koningin Isabella van Frankrijk en hertog Philips van Bourgondië (den Goede).
Hendrik V huwt Catharina van Frankrijk, wordt als troonopvolger erkend, en houdt samen met zijn schoonvader, den krankzinnigen Karel VI, zijn intocht binnen Parijs.

C. 1420-1460.
Werkzaamheid van den schilder Robert Campin, genoemd den Meester van Flémalle.

1421.
Jean le Meingre, maréchal de Boucicaut, krijgsman, diplomaat en letterkundige †.

1422.
Hendrik V van Engeland †.
Karel VI van Frankrijk †.
De jonge Hendrik VI van Engeland (geboren 1421) als koning van Frankrijk uitgeroepen.
Zijn oom Jan, hertog van Bedford, voert voor hem het regentschap.
De meerderheid van het Fransche volk houdt de zijde van Karel VII, ‘le roi de Bourges’.

1422.
Jan van Eyck in dienst van hertog Jan van Beieren, graaf van Holland, in den Haag.

- De dichter Eustache Deschamps (bloeitijd C. 1380) †.

1424.
Jacoba van Beieren huwt Humphrey van Gloucester.

1425.
Jan van Beieren †.
- Jan van Eyck in dienst van hertog Philips den Goede van Bourgondië, te Brussel en in Vlaanderen.

1426.
Philips de Goede wint op de aanhangers van Jacoba den slag bij Brouwershaven.
- Hubert van Eyck (geboren C. 1370) †.

1428.
Zoen van Delft.
Philips de Goede verwerft Henegouwen, Holland en Zeeland als ‘ruwaert ende oir’.

- De Engelschen belegeren Orleans.

- Jan van Eyck naar Portugal, om het portret van Philips' bruid te schilderen.

1429.
Jeanne d'Arc begeeft zich naar Karel VII, aan zijn hof te Chinon.
Zij ontzet Orleans en brengt den Dauphin naar Reims, waar hij gezalfd en gekroond wordt.

- Jean Gerson, genaamd Le Charlier (geB. 1363) †.
- De dichteres Christine de Pisan (geB. C. 1363) †.
- De dichter Alain Chartier (geB. 1368) †.

1430.
Philips de Goede huwt (in derde huwelijk) Isabella van Portugal.
Hij sticht de Orde van het Gulden Vlies.

- Jeanne d'Arc bij Compiègne door Bourgondische troepen gevangen.
Zij wordt uitgeleverd aan de Engelschen.

- Philips de Goede erft Brabant en Limburg (Jan IV † 1427, Philips van Saint Pol † 1430).

1431.
Jeanne d'Arc te Rouen verbranD. Hendrik VI als koning van Frankrijk gekroonD.

- Concilie van Bazel, Paus Eugenius IV (1431-1447) tracht het terstond te ontbinden: het handhaaft zich, tegen den paus, en geleid door lagere geestelijken.

1432.
Jan van Eyck voltooit het Gentsche altaarstuk ‘de Aanbidding van het Lam’, tezamen met Hubert begonnen.

1433.
Paus Eugenius IV erkent het Concilie van Bazel.
Het volhardt in zijn geest van verzet en kerkelijk radicalisme.

1435.
Vredescongres te Atrecht.
De vrede tusschen Frankrijk en Engeland faalt, doch Philips de Goede verzoent zich met Karel VII, die hem de steden aan de Somme enz.
in pand geeft, en hem van allen leenplicht ontslaat.

1436.
Parijs weder in handen van Karel VII.

1436-1438.
Brugge in opstanD.

1438.
Paus Eugenius IV verlegt het Concilie van Bazel naar Ferrara, opdat het zich daar wijde aan de hereeniging met de Grieksche kerk.
- De betrekkingen tusschen de Curie en Frankrijk geregeld door de Pragmatieke sanctie van Bourges.

[p.
433]1439.
De te Bazel achtergebleven leden van het Concilie verklaren Eugenius IV afgezet, en kiezen een tegenpaus (Amadeus VIII van Savoye = Felix V).
De conciliebeweging verloopt.

1440.
‘La Praguerie’, een Fronde tegen Karel VII, van de groote edelen, waaronder de Dauphin Lodewijk.

- Karel van Orleans uit de Engelsche gevangenschap losgekocht, door toedoen van Philips den Goede.

1441.
Jan van Eyck (geB. C. 1390) †.

1444.
De Dauphin Lodewijk voert de afgedankte benden, Ecorcheurs of Armagnacs genoemd, op Bazelsch gebieD. Slag bij Sankt Jakob an der Birs.
Hij geeft zijn plannen op.

1444-1450.
Agnes Sorel, invloedrijk maîtresse van Karel VII, aan het Fransche hof.

1445.
Hendrik VI van Engeland huwt Margareta van Anjou, dochter van René, naam-koning van Jeruzalem en Sicilië.

1446.
De heilige Colette Boellet (geB. 1380) †.

1446-1448.
De betrekkingen tusschen de Curie en den Keizer, mitsgaders de Duitsche territoriën, geregeld door de concordaten van Frankfort en het concordaat van Weenen.

1447.
Philips de Goede, hertog van Bourgondië en heer over het grootste deel der Nederlanden, knoopt met keizer Frederik III onderhandelingen aan over zijn verheffing tot koning.

1448-1453.
De Engelschen verliezen gaandeweg hun laatste sterkten in Frankrijk.

1449.
Het Concilie van Bazel eindigt te Lausanne.
De Curie, de prelaten en de landsheeren weder in het bezit van de leiding der Kerk.

1450-1452.
Kardinaal Nicolaas van Cusa (1401-1464) bereist als pauselijk legaat Duitschland en de Nederlanden, om den aflaat ter gelegenheid van het jubeljaar, en den kruistocht tegen de Turken te prediken, alsmede om de seculiere geestelijkheid en de orden te reformeeren.

C. 1450-1480.
Werkzaamheid van den chronist en dichter Olivier de la Marche aan het hof van Bourgondië.

1451.
Luxemburg in het bezit van Philips den Goede bevestigD.

1453.
Einde van den Honderdjarigen Oorlog.
Alleen Calais blijft Engelsch (tot 1558).

- Sultan Mohammed II verovert Constantinopel.

- Jacques Coeur, uit Bourges, financier van Karel VII en leider van het landsbestuur, uit 's konings raad verwijderD.

- Philips de Goede bedwingt den grooten opstand van Gent door den slag bij Gavere.
- Jacques de Lalaing, dolend ridder en tournooiheld †.

- De chronist Enguerrand de Monstrelet (geB. 1390) †.

1454.
Philips de Goede laat op het groote hoffeest te Rijsel de kruistochtgeloften tegen de Turken, ‘le voeu du faisan’, afleggen.

1455/6.
Proces ter rehabiliteering van Jeanne d'Arc te Bourges.

1456.
Philips de Goede belegert Deventer, als inleiding tot de verovering van FrieslanD. Hij zet zijn bastaard David van Bourgondië op den bisschopszetel van Utrecht.
- De Dauphin Lodewijk vlucht voor het ongenoegen van zijn vader, Karel V, naar het hof van Philips den Goede te Brussel.

1458-1464.
Pius II (Aeneas Sylvius Piccolomini) paus.

1460.
Begin van de oorlogen der Witte en Roode roos, de huizen York en Lancaster in EngelanD.

1461.
Karel VII van Frankrijk †.
- Lodewijk XI keert, onder geleide van Philips den Goede, uit diens landen naar Frankrijk terug.

- Hendrik VI (Lancaster) onttroonD. Eduard IV (York) koning van EngelanD. - ‘Vauderie d'Arras’, groote heksenvervolging te Atrecht; de processen tenslotte vernietigD.

1462.
Nicolas Rolin (geB. 1376) kanselier van Philips den Goede, †.

[p.
434]1463.
Lodewijk XI lost de Sommesteden uit de Bourgondische pandschap.

- Margareta van Anjou, gemalin van den onttroonden Hendrik VI van Engeland, vlucht uit Schotland naar de Nederlanden, en vandaar naar Frankrijk.

1464.
Cosimo de' Medici †.
- Rogier van der Weyden (geB. C. 1399) †.

1465.
Karel, Graaf van Charolais, de latere Karel de Stoute, met andere Fransche prinsen verbonden in de Ligue du bien public, beoorloogt Lodewijk X.
Slag bij Montlhéry.
Verdragen van Conflans en St.
Maur.

- De dichter hertog Karel van Orleans (geB. 1391) †.

1466.
Erasmus te Rotterdam geboren (volgens sommigen eerst 1469).

1467.
Philips de Goede †.
- Karel de Stoute hertog van Bourgondië enz.
, tot 1477.

- Oproer te Gent bij zijn eerste bezoek.

1468.
Karel de Stoute bedwingt den opstand van Luik, en noodzaakt Lodewijk XI tot het verdrag van Péronne.
Hij huwt (in derde huwelijk) Margareta van York, zuster van Eduard IV van EngelanD.

1469.
Karel de Stoute verwerft den Elzas C. A. in pand van Sigismund van Tirol.

1470.
Eduard IV moet voor den graaf van Warwick over zee vluchten, en vertoeft in de Nederlanden.
Hendrik VI op den troon herstelD.

1471.
Eduard IV keert met Bourgondische hulp naar Engeland terug.
Warwick sneuvelt.
De partij van Lancaster bij Tewkesbury voor goed verslagen.
Koningin Margareta gevangen, haar zoon gedood, evenzoo haar gemaal Hendrik VI.

- Thomas a Kempis (geB. 1380) †.
- Dionysius de Kartuizer (of Van Ryckel), somtijds de laatste der Scholastieken genoemd, te Roermond †.

1472.
Philippe de Commines verlaat den dienst van Karel den Stoute en begeeft zich in dien van Lodewijk XI.

1473.
Karel de Stoute maakt zich meester van het hertogdom Gelre (strijd tusschen de hertogen Arnold en Adolf).
Vergeefsche samenkomst te Trier tusschen keizer Frederik III en Karel den Stoute.
De rijkssteden in den Elzas en de bisschoppen aan den Boven-Rijn sluiten, tot handhaving van hunne vrijheden, een verbond tegen Bourgondië.

1474.
De Zwitsers sluiten vrede met Oostenrijk.
Karel weigert de lossing van den Elzas uit de pandschap te aanvaarden.
Zijn stadhouder Peter van Hagenbach door de Elzassers gedooD. Oorlog van Bourgondië tegen de Zwitsers en hun bondgenooten.

- Guillaume Dufay, hoofdvertegenwoordiger der zoogenaamde Nederlandsche school in de muziek (geB. 1420) †.

1475.
Karel de Stoute belegert vruchteloos Neuss.
Lodewijk XI sluit een verbond met de Eedgenoten.
Karel krijgt hulp van Eduard IV van EngelanD. De Keizer sluit zich aan bij de vijanden van Bourgondië, doch Karel beweegt hem en Lodewijk XI tot neutraliteit.

- De Connétable Louis de Luxembourg, graaf van Saint Pol, als hoogverrader te Parijs onthoofD.

- Georges Chastellain, Bourgondisch hofhistoriograaf en dichter, (geB. 1404) †.
- Dirk Bouts (geB. 1410) †.
- Alain de la Roche, Dominicaan (geB. 1428) †.

1476.
Karel de Stoute verovert Lotharingen, en trekt op tegen de Zwitsers.
Hij wordt verslagen bij Grandson en bij Murten.
Hij belegert Nancy.

1477.
Karel de Stoute sneuvelt in den slag bij Nancy tegen hertog René II van Lotharingen.
- Lodewijk XI trekt het hertogdom Bourgondië weer aan de kroon, en zendt zijn legers in Franche Comté, Picardië, Artois en Henegouwen.

- Maria van Bourgondië huwt 's Keizers zoon Maximiliaan van Oostenrijk.
De Staten der Nederlandsche gewesten dwingen haar het Groot Privilege af.

1480.
René van Anjou, naam-koning van Sicilië †.
Provence komt aan de Fransche kroon.

C. 1480-1500.
Werkzaamheid van den chronist en dichter Jean Molinet (geB. 1435) aan het Bourgondische hof in de Nederlanden.

[p.
435]1482.
Maria van Bourgondië †.
Maximiliaan voogd en regent in de Nederlanden voor zijn zoon Philips (later de Schoone genoemd).
Vrede met Frankrijk.

- Lodewijk XI laat Franciscus van Paula aan zijn hof komen.

1483.
Lodewijk XI †.
Karel VIII koning van Frankrijk (1483-1498).

- Eduard IV †.

1484.
Paus Innocentius VIII vaardigt de bul Summis desiderantes uit, tegen tooverij en heksenwezen.

- François Villon (geB. C. 1431) †.

1485.
Einde der Rozenoorlogen in EngelanD. Richard III (York) sneuvelt bij Bosworth.
Hendrik Tudor vereenigt de aanspraken van Lancaster en York, als koning Hendrik VII (1485-1509).

1486.
Maximiliaan als Roomsch-koning gekozen.

1487.
Het boek van Heinrich Institoris en Jacob Sprenger Malleus maleficarum (de Heksenhamer) verschenen.

1488.
Maximiliaan te Brugge door de oproerige burgers gevangen gehouden.
Zij laten hem vrij, als de keizer met het Rijksleger tegen Brugge optrekt.

1491.
Karel VIII van Frankrijk huwt Anna van Bretagne (die dispensatie verwerft van haar huwelijk bij procuratie met Maximiliaan).
Bretagne komt aan de Fransche kroon.
De oorlog tusschen Frankrijk en Maximiliaan breekt weder uit.

- De dichter Jean Meschinot (geB. 1420) †.

1492.
Lorenzo de' Medici, il Magnifico †.

- Granada, de laatste bezitting der Mooren in Spanje, door Ferdinand van Aragon en Isabella van Castilië veroverD. - Ontdekking van AmerikA.

1493.
Vrede van Senlis tusschen Frankrijk en Maximiliaan als regent der Bourgondische erflanden.
Zijn dochter Margareta van Oostenrijk, sedert 1482 met Karel VIII verloofd, keert uit Frankrijk terug.

- Keizer Frederik III †.
Maximiliaan volgt als Keizer op.
Hij huwt Bianca Maria SforzA.

Paus Alexander VI (Borgia) vaardigt een bul uit ter verdeeling der overzeesche landen tusschen Spanje en Portugal.

1494.
Karel VIII van Frankrijk trekt naar Italië, ter verovering van Napels.
De Medici uit Florence verdreven.
SavonarolA.

- Hans Memlinc (geB. 1430) †.

1495.
Karel VIII neemt Napels.
Een coalitie van paus Alexander VI, keizer Maximiliaan, Ferdinand van Aragon, den hertog van Milaan en de Republiek Venetië noodzaakt hem, het te verlaten.

1496.
De Franschen uit Napels verdreven.
- Aartshertog Philips de Schoone, vorst der Bourgondische erflanden, huwt de Infante Johanna van Aragon.

1498.
Karel VIII van Frankrijk †.
- De linie Valois-Orleans volgt op, met Lodewijk XII (1498-1515).

- Savonarola te Florence verbranD.

1499.
Lodewijk XII van Frankrijk verovert Milaan.

1500.
Karel V te Gent geboren.
- Begin der oorlogen om Italië tusschen Frankrijk en het huis Habsburg.

Europa's koloniale eeuw      Wesseling      Europese geschiedenis

Om maar meteen met een positieve opmerking te beginnen: Wesselings nieuwste boek Europa’s koloniale eeuw laat zich in één adem, binnen één etmaal, achter elkaar uitlezen, hoewel het toch 392 pagina’s bevat.
De leesbaarheid van zijn eerdere boek over de deling van Afrika, Verdeel en heers (1991), werd indertijd ook al geprezen.
Maar dat boek kon ook de nodige irritaties oproepen door het eenzijdig Europacentrische perspectief, de uitvoerigheid van de beschrijving, de beknoptheid van de analyse en de overdaad aan ironische anekdotes.
In dit boek zijn beschrijving en analyse meer in evenwicht en de anekdotes beter gedoseerd, terwijl het toch een ‘warm mensenboek’ is gebleven door de vele boeiende biografische schetsen die erin zijn opgenomen.

Wesselings omschrijving van zijn onderwerp is opnieuw Europacentrisch, maar in dit geval is dat goed verdedigbaar.
‘Dit boek gaat over de verovering, inbezitneming, organisatie en exploitatie van de Europese koloniën en over de samenlevingen die daar ontstonden.
Het is gebaseerd op een simpel uitgangspunt: een boek over Europa’s koloniale rijken moet gaan over Europa’s koloniale rijken.
’ De nadruk ligt dus op het ‘externe’ Europese aspect, maar zo lagen de machtsverhoudingen overzee nu eenmaal tijdens de lange negentiende eeuw.
Voor meer informatie over de ‘interne’ aspecten, vervolgt Wesseling, kan men bij de omvangrijke literatuur over de geschiedenis van Afrika en Azië terecht.

        Toch laat Wesseling, veel meer dan in Verdeel en heers, de gekoloniseerde volkeren zelf aan bod komen.
Bovendien verhult hij geenszins de negatieve gevolgen die het Europese kolonialisme soms heeft gehaD. Zo vermeldt hij nadrukkelijk het historische feit dat de koloniale veroveringsoorlogen tussen 1750 en 1913 aan Europese zijde zo’n 300.
000 slachtoffers gekost hebben, maar aan inheemse zijde naar schatting wel 25 miljoen, mede door de honger en ziekte waarmee de guerrilla en contraguerrilla gepaard gingen.
Nee, als uit politiek correcte hoek opnieuw de banvloek van Europacentrisme over dit nieuwe boek van Wesseling zal worden uitgesproken, zou dat in inhoudelijk opzicht ten onrechte zijn.

Onderontwikkeling

Na een korte inleiding van de voorgeschiedenis (1492-1815) behandelt Wesseling eerst een aantal belangrijke algemene langetermijnontwikkelingen gedurende de hele periode 1815-1919, in termen van ‘mensen’, ‘goederen’, ‘machten’ en ‘ideeën’.
Daarna beschrijft hij de verschillende koloniale bezittingen gedurende de periode 1815-1870.
Omdat de koloniale expansie in de meeste gevallen tussen 1870 en 1914 sterk toenam, geeft Wesseling eerst een theoretische analyse van het moderne imperialisme en beschrijft hij vervolgens de koloniale rijken die eruit voortkwamen.
Daarbij behandelt hij niet alleen de oude en nieuwe koloniën van Europese mogendheden als Engeland, Frankrijk, Nederland en Duitsland in Afrika, Azië en de Pacific, maar ook de Amerikaanse en Japanse veroveringen.
De verdeling van de Duitse koloniën en het Ottomaanse rijk na de Eerste Wereldoorlog vormt het sluitstuk van deze historische analyse.

        In de conclusie gaat Wesseling beknopt in op de gevolgen van het Europese kolonialisme, in termen van ‘ontwikkeling en onderontwikkeling’ aan buiten-Europese zijde, ‘winst en verlies’ aan Europese zijde en ‘continuïteit en verandering’ vanuit wereldhistorisch perspectief.
Een schematisch overzicht van de belangrijkste historische gebeurtenissen per regio completeert het boek.
Alles bij elkaar een mooi en nuttig overzichtswerk, maar wel met een paar belangrijke omissies.

        Om met de minst belangrijke omissie te beginnen: dit boek van 392 pagina’s telt maar 144 voetnoten.
Dat is slechts één noot per, pakweg, drie pagina’s.
Toegegeven, sommige geleerde historici willen de annotatie wel eens overdrijven, maar Wesseling heeft zich er in dit boek met de Franse slag van afgemaakt.
Voetnoten dienen niet alleen de controleerbaarheid, maar kunnen ook de lezer verder op weg helpen.
Zo ben ik persoonlijk heel nieuwsgierig naar de vraag waar Wesseling de vergelijkende alfabetiseringspercentages in verschillende Aziatische koloniën vandaan heeft.
In de Nederlandse literatuur ken ik die cijfers alleen maar uit een eigen artikel over het imperialismedebat in de Nederlandse geschiedschrijving.

        Dat brengt me op een tweede omissie in Wesselings boek.
Hij herhaalt hier weer zijn oude standpunt dat er geen Nederlandse variant van het moderne imperialisme heeft bestaan.
Het jaar 1870 vormde volgens hem in het Nederlandse geval geen cesuur, waarbij hij het begin van de bloedige oorlog tegen Atjeh in 1873, volkenrechtelijk een onafhankelijke staat, onvermeld laat.
Nu heeft Wesseling natuurlijk het volste recht op zijn eigen standpunt, maar hij had wel kunnen vermelden dat de meeste Nederlandse historici daar inmiddels anders over denken.
Eigenlijk deelt alleen Wim van den Doel, Wesselings Leidse meelezer en beoogde opvolger, nog de mening dat er geen Nederlands imperialisme heeft bestaan.
Dat de meeste historici dat menen van wel, wil Wesseling van de Utrechtse historicus Kuitenbrouwer niet aannemen.
Maar hij had ook kunnen verwijzen naar zijn Leidse collega Jan Bank, die in 1900: Hoogtij van burgerlijke cultuur constateert: ‘De eeuwwisseling geldt als hoogtij van wat na een debat onder historici de Nederlandse variant van een Europees imperialisme mag worden genoemD.’

Kapitalisme

De laatste omissie heeft meer het karakter van een gemiste kans.
Het zou mooi zijn geweest als Wesseling zijn slotconclusie had aangegrepen voor een uitgebreide, systematische vergelijking van oorzaken, kenmerken en gevolgen van de verschillende koloniale stelsels.
Vooral op het punt van de verklaring vraagt zijn analyse nu om meer verduidelijking.
In Verdeel en heers noemde hij de Industriële Revolutie in Europa nog duidelijk als prima causa van het Europese imperialisme in AfrikA. Nu lijkt hij in de conclusie bij het theoretische hoofdstuk over het modern imperialisme eerst te suggereren dat de oorzaken meer in de periferie overzee lagen, om vervolgens te constateren: ‘Deze oorzaken van nieuwe activiteiten waren op hun beurt weer gevolgen van de dynamiek van het Europese kapitalisme.
Zij kunnen dus niet als de prima causa van het imperialisme worden beschouwd, maar zij verklaren wel waarom in het tijdvak 1870-1914 imperialistische activiteiten op gang kwamen die daarvóór hadden ontbroken.
’

        Vormde ‘de dynamiek van het Europese kapitalisme’ dan toch de prima causa? Op veel plaatsen suggereert Wesseling echter dat het feit dat de Europese handel en investeringen niet primair op de nieuwe koloniën gericht waren, maar op Noord- en Zuid-Amerika en Rusland, tégen een economische verklaring van het modern imperialisme pleit.
Een comparatief slothoofdstuk had meer duidelijkheid kunnen bieden.
Misschien vraagt een systematisch vergelijkende analyse van het modern imperialisme om een geheel nieuw, zelfstandig werk.
Voor zo’n studie levert Europa’s koloniale eeuw in elk geval vele waardevolle bouwstenen.

Maarten Kuitenbrouwer is verbonden aan de afdeling Geschiedenis van de Internationale Betrekkingen aan de Universiteit Utrecht.

De verdwijnende hemel      Von der Dunk H.W.      Europese geschiedenis

In ; ;Cultuurgeschiedenis van Europa ; ; verschaft H.
W.
von der Dunk inzicht over oorlogen, ideologieën en mythen.
Deze uitgave is een uit vier cd's bestaand hoorcollege waarin Von der Dunk ingaat op de invloed van de Europese culturele ontwikkeling op ons huidige denken.
De eeuw waarin schokkende gebeurtenissen elkaar snel opvolgden, wordt door Von der Dunk met passie uiteen gezet.
In deze capita selecta biedt hij de luisteraar een zeer volledig beeld van de Europese culturele ontwikkeling van de 20e eeuw met oog voor de historische feiten, de politiek, de literatuur en de geschiedschrijving zelf.
H.
W.
von der Dunk toont aan hoezeer het verleden van invloed is op ons huidige en toekomstige denken.

Prof.
H.
W.
von der Dunk is emeritushoogleraar Contemporaine en Cultuurgeschiedenis aan de Universiteit van Utrecht Hij publiceerde vooral over moderne Nederlandse en Duitse geschiedenis, geschiedtheorie en historiografie.
Hij bracht tevens werken uit over de Shoah en schreef een tweedelige cultuurgeschiedenis van de twintigste eeuw getiteld ; ;De verdwijnende hemel ; ;.
Hij schreef daarnaast in wetenschappelijke tijdschriften en leverde bijdragen aan handboeken en encyclopedieën.

H.
W.
von der Dunk over de Europese cultuur van de twintigste eeuw

Tegenmelodie van bederf en verval

De historicus H.
W.
von der Dunk schreef een massief overzicht van de Europse cultuur in de twintigste eeuw.
Democratisering en emancipatie hebben geleid tot verval van hiërarchieën en normvervaging.
Maar hoe dwingend is dat beeld van de vorige eeuw?

Paul Scheffer

Een van de belangrijkste kenmerken van de vorige eeuw is de arbeidsdeling die zich op alle gebieden van het maatschappelijke leven heeft doorgezet.
Zeker in de wetenschappen is de afschotting ver gevorderd, zodat we nu ook een hoogleraar in de 'psychologie van eetstoornissen' hebben.
Ortega y Gasset sprak in De opstanden der horden (1933) al over de 'barbarij van het specialisme'.
Zulk deelonderzoek levert ongetwijfeld veel op, maar brengt volgens deze Spaanse filosoof tegelijk een klasse voort van 'ontwetende geleerden', die als kinderen oordelen over alles wat buiten hun benauwde horizon valt.

Tegen die achtergrond is het genre van de brede cultuurgeschiedenis even noodzakelijk als precair.
Het gebaar van een omvattende tijdsdiagnose is belangrijk om orde te scheppen dwars door de versplintering van disciplines heen.
Een cultuur leeft nu eenmaal van herinnering en bespiegeling, die meer is dan de optelsom van specialistische kennis.
Zo'n onderneming is kwetsbaar.
Want wie slaagt er nog in om het geheel te zien op een betekenisvolle manier, dus zonder de inzichten die op alle deelterreinen zijn vergaard geweld aan te doen? Toch is juist dat individuele gezichtspunt van belang, want maar al te vaak leiden collectieve vormen van geschiedschrijving tot onsamenhangende of plichtmatige resultaten.

Het is daarom verheugend dat veel historici van naam zich inmiddels hebben gewaagd aan een omvattende geschiedschrijving van de voorbije eeuw.
Vooral in het Angelsaksische taalgebied zijn de afgelopen jaren tal van studies verschenen: The age of extremes (1994) van Eric Hobsbawm, Reflections on a ravaged century (1999) van Robert Conquest, Dark continent (1998) van Mark Mazower en From Dawn to Decadence (2000) van Jacques Barzun, dat zelfs de afgelopen vijfhonderd jaar probeert te omvatten.
De titels verraden de sombere ondertoon van deze onderzoekingen, die veelal gedrenkt zijn in cultuurpessimisme.
Een van de weinigen die een neutraler geschichtspunt kiezen is J.M.
Roberts met zijn omvangrijke Twentieth Century.
A history of the world 1901 to present (1999).

En nu is ook in Nederland een cultuurgeschiedenis van Europa in de twintigste eeuw verschenen.
De verdwijnende hemel van de historicus Herman von der Dunk schept grote verwachtingen.
Niet alleen is de Utrechtse emeritus-hoogleraar cultuurgeschiedenis een van de bekendste historici van ons land, die van met boeken over onder andere de holocaust een belangrijke bijdrage aan de meningsvorming heeft geleverD. Ook vormen de twee delen met hun meer dan duizend bladzijden een grootse greep.
Von der Dunk heeft de samenballing van een leven lang denken over Europa willen voorleggen.
Kort en goed: het is zijn magnum opus.

Bij alle waardering die men moet hebben voor de hartstocht en belezenheid waarmee de auteur zich aan zijn onderwerp waagt: na lezing blijft toch een gevoel van teleurstelling over.
De eerste zin valt de lezer al zwaar: 'Er zijn vele geschiedenissen van de Europese cultuur in de twintigste eeuw mogelijk en elke opzet blijft uiteraard een poging om naar het monoperspectivistische verhaal te transponeren wat zich in oneindig veel verschillende perspectieven manifesteert'.
Vergelijk dat met de relativerende openingszin van Hobsbawm in The age of extremes: 'Nobody can write the history of the twentieth century like that of any other era, if only because nobody can write about his or her lifetime as one can (and must) write about a period known only from the outside'.
Het is een veelzeggend verschil in stijl.

Kijken we om te beginnen naar de compositie van deze cultuurgeschiedenis, dan springt vooral de onevenwichtige opbouw in het oog.
Sommige periodes krijgen om onuitgesproken redenen beduidend meer aandacht dan andere.
Von der Dunk legt bijvoorbeeld nergens uit waarom de jaren twintig ongeveer vijf maal zoveel ruimte innemen als de jaren zestig.
Hierin wordt de ervaring van een generatie zichtbaar: de auteur werd in 1928 in Bonn geboren.
Misschien zijn er ook wel goede argumenten om de betekenis van de jaren zestig krachtig te relativeren, maar dáár moet de auteur juist niets van hebben: hij spreekt van een 'culturele aardverschuiving', waarvan de echo nog luid doorklinkt in bijvoorbeeld de seksuele omgangsvormen.

Mogelijk heeft die onevenwichtige opbouw te maken met de tegenstrijdige manier waarop Von der Dunk de culturele gevolgen van beide wereldoorlogen weegt.
Zo schrijft hij over de tweede: 'Het fascisme kan achteraf de grote, tot in alle vezels van de samenleving doordringende cultuurschok van de twintigste eeuw worden genoemd'.
Het onderzoek naar de gevolgen daarvan zou dus nadruk op de naoorlogse decennia rechtvaardigen.
Maar Von der Dunk schrijft ook, over de eerste: 'Als algemene cultuurschok markeert de Eerste Wereldoorlog een historische cesuur van de eerste orde.
In dat opzicht was de Tweede niet zo'n grote verrassing meer'.
Als dat waar is, zijn inderdaad de jaren twintig de sleutel tot het culturele begrip van de eeuw.

Maar er is een andere verklaring mogelijk.
Kennelijk hebben de zevenhonderd bladzijden die nodig waren om in 1945 uit te komen, alle energie van de auteur geëist.
Hoe valt anders te verklaren dat het grote revolutiejaar 1989 er zo karig afkomt in dit boek? De val van het communisme in Midden-Europa en de Duitse eenwording worden in één bladzijde afgedaan.
Gorbatsjov en de ineenstorting van de Sovjet-Unie krijgen iets meer ruimte toebedeelD. Dit terwijl we vijftien bladzijden lang worden vergast op een uiteenzetting over de jeugdbeweging in de jaren twintig.
Achtereenvolgens behandelt Von der Dunk de padvinderij van Baden Powell, de Wandervögel (met de afsplitsing van de Altwandervögel), de Franse publicatie Les jeunes gens d'aujourd'hui, en tenslotte de opstandige jeugd in Italië.

Zelfs als men de nadruk op Duitsland en daarna Frankrijk en Groot- Brittannië in deze cultuurgeschiedenis gerechtvaardigd acht, is het onbegrijpelijk dat de ontwikkelingen in Midden- en Oost-Europa zo'n zijdelingse aandacht krijgen.
Een beschouwing over de literaire en politieke betekenis van dissidente schrijvers als Solzjenitsyn, Kundera, Michnik, Konrád, Milosz en Havel mag niet ontbreken in een boek over de cultuur van Europa in de twintigste eeuw.
Met uitzondering van een alinea over Solzjenitsyn geen woord over deze schrijvers.

Een ander belangrijk gemis is dat Von der Dunk de betekenis van dekolonisatie en het machtsverval van Europa niet naar waarde schat.
Het blijft een zijlijn in zijn betoog.
Toch staat het wel vast dat de cultuur van Europa in de afgelopen eeuw, behalve door opkomst en neergang van het totalitarisme, vooral wordt gekenmerkt door de ervaring van kolonialisme en dekolonisering.
Naast de levende herinnering aan de oorlog, heeft de schok van dat proces de Europese integratie mogelijk gemaakt.
Het beslissende initiatief is immers genomen door de koloniale mogendheden die hun machtspositie hebben zien afkalven.
Verder raakt de migratie die op de dekolonisering is gevolgd West-Europa ten diepste.

Juist voor een goed begrip van het cultuurrelativisme, dat Von der Dunk zo bezighoudt, zijn die ontwikkelingen van cruciaal belang.
In Civilization on trial (1948) schrijft de Britse historicus Toynbee dat de westerse beschaving zich vooral door de technologische revolutie - ook een thema in De verdwijnende hemel - heeft weten op te dringen aan de rest van de werelD. Terwijl andere culturen zich hebben moeten aanpassen, leeft West-Europa daardoor nog te zeer in een op zichzelf gericht wereldbeelD. Vroeg of laat zal de historische omwenteling van de dekolonisatie terugslaan op dat bekrompen zelfbeeld, voorspelt hi J. De multiculturele onzekerheden van de laatste decennia zijn daar tekenen van.

Bij de behandeling van de honderden stijlen, stromingen en opvattingen die de Europese cultuur in de twintigste eeuw heeft gekend, is Von der Dunk over het geheel genomen zakelijk en genuanceerD. Zelfs voor de graffiti in de moderne grote steden weet hij nog wel een opbeurend woord te vinden.
Wanneer de auteur greep heeft op het materiaal, zoals bij de kritische theorie en de Frankfurter Schule, maakt de opsomming plaats voor een geslaagde synthese.
Dan komt de beschouwing tot leven en worden er belangwekkende verbanden gelegD. Zo doet hij de treffende waarneming dat in onze dagen individualisme gepaard gaat met een nieuw conformisme: 'In plaats van oude bindingen kwam er een soort massale aanpassing, een versterkte afhankelijkheid in gedrag en denkvormen van de ander, de omgeving, de publieke opinie'.
Zulke goed geschreven passages zijn er zeker meer, maar ze redden het geheel jammer genoeg niet.
Met enige regelmaat struikelt de lezer over omslachtige typeringen.
In Wagners opera's vindt het publiek volgens Von der Dunk een 'gesublimeerde ontzinnelijkte zinnelijkheid'; hij spreekt van de bevrijding van de vrouw 'uit de rol van een door de hyperactivistische kordate man zorgzaam gekoesterd huisdier' en leidt de jeugd in als 'een eigen zelfbewuste geleding op het maatschappelijke tapijt'.
Het boek wemelt van de overbodige bijvoeglijke naamwoorden: 'opgeklopte uitbundigheid', 'zelfverzekerde beeldenstormers', 'onervaren bloedjonge soldaten', 'normale omgangstaal', 'gedreven idealist', enzovoorts.
Tenslotte draagt het veelvuldig gebruik van woorden als 'deterioreren', 'refugium', 'verdict' en 'belligerent' niet bij tot de leesbaarheiD.

Von der Dunk heeft veel informatie verzameld, maar zoals hij in een kritische beschouwing over het 'informatietijdperk' zelf vaststelt: informatie is nog geen inzicht.
Zijn studie is te veel een boekhouding geworden van de twintigste eeuw, de drang naar volledigheid leidt vaak tot een vlakke vertelling.
Bijna altijd stuiten we op de meest voor de hand liggende typering van een filosoof, een kunststroming of een roman.
Welk publiek de auteur op het oog had, blijft onduidelijk: voor het onderwijs is deze studie te omvangrijk en voor de geïnformeerde lezer is het te inventariserenD.

Von der Dunk houdt zijn breed uitwaaierende beschouwing bijeen met één rode draaD. Met het beeld van een 'verdwijnende hemel' bedoelt hij niet de secularisering, maar wil hij in algemene zin het verlies aan hiërarchie en traditie in de Europese cultuur benoemen.
Er is geen hoger en lager meer.
Het begon met het urinoir van Marcel Duchamp en eindigt met een wereld die door reclame wordt geregeerD. Als er dus een leitmotiv moet worden aangewezen dan is dat uiteindelijk toch dat van het cultuurpessimisme, al beseft Von der Dunk terdege dat het einde van de westerse cultuur al te vaak is aangekondigd om helemaal te kunnen overtuigen.
Dus behandelt hij het cultuurpessimisme allereerst als een stroming en vraagt hij zich af hoe het mogelijk is, dat in welvarende en stabiele democratieën zulke somberheid de toon zet in de beeldende kunst en de literatuur.

Maar tegelijkertijd maakt hij dit pessimistische gezichtpunt ook tot het zijne.
Al in de inleiding maakt Von der Dunk gewag van zijn overtuiging 'dat er een enorme esthetische en geestelijke rangorde bestaat', een rangorde die haaks staat op de 'normverwatering' in de huidige tijD. In de conclusies komt hij hierop terug wanneer hij spreekt over de prijs van democratisering: 'De universele opwaartse beweging van de onderste lagen leidde vanzelf tot een neerwaartse beweging van elites en bovenlagen'.

Uit die redenering spreekt een merkwaardig fatalisme.
Is het waar dat de democratisering die zo kenmerkend is voor de late twintigste eeuw 'vanzelf' leidt naar de vulgarisering die Von der Dunk aanklaagt? In beginsel opent de emancipatie van verschillende bevolkingsgroepen, opdat eenieder volwaardig burger kan zijn, ongekende mogelijkheden tot kennisneming van de 'hogere' cultuur.
Het besef dat overdracht van cultuur ook de vorming van een canon van klassieke teksten en kennis veronderstelt, is momenteel niet sterk aanwezig, dat is waar.
Maar die onzekerheid van de culturele bovenlaag over de betekenis van de traditie zou moeten worden opgevat als een uitnodiging tot zelfonderzoek en tot herformulering van de traditie.
Men kan een culturele erfenis inderdaad laten verpieteren: straks is de deur naar cultuur voor iedereen geopend, maar biedt hij toegang tot een lege ruimte.
Zulke verwaarlozing is een mogelijkheid, geen noodzakelijkheiD.

Met zijn cultuurkritiek raakt Von der Dunk wel een grote kwestie, die hij echter te zeer in verband brengt met de veel aangeklaagde 'amerikanisering' van de Europese cultuur.
Hij hekelt het 'kenmerkende infantilisme dat in de figuur van Mickey Mouse al zijn eerste wereldwijde triomf had gevierd'.
Nu valt er over het Disney-imperium veel te zeggen, maar dat films als Lion King voor de jeugd zijn bedoeld, staat wel vast.
Het is ook duidelijk dat van deze eigentijdse sprookjes geen enkele bedreiging voor onze cultuur uitgaat, ze zijn eerder een oase van braafheiD. Bovendien, wie zoals Von der Dunk geen woorden heeft gevonden voor de betekenis van onder anderen Edward Hopper, George Gershwin, Philip Roth en natuurlijk Bob Dylan, kan beter niet te veel over de Amerikaanse cultuur uitweiden.
Er is daar werkelijk méér dan Andy Warhol en Donald Duck.

Het cultuurpessimisme heeft een bredere betekenis dan alleen het debat over hoge en lage cultuur.
Het is onmiskenbaar dat in Europa beschaving en barbarij, zeker ook in de twintigste eeuw, buren zijn geweest.
De geschiedenis van Europa is doortrokken van oorlog en imperialisme.
En toch, tegelijkertijd staat ons werelddeel in het teken van moeizame pogingen om tegen deze eenvoud van het noodlot in te redeneren.
De liberale hoop van vóór 1914 werd met andere middelen voortgezet: eerst door de Volkenbond, en daarna door de Verenigde Naties, is geprobeerd de mondiale machtsverschillen te temperen door rechtsgelijkheiD. Zo staat de twintigste eeuw óók in het teken van het volkenrecht.
Met vallen en opstaan wordt door de Europese Unie momenteel niets minder gedaan dan een greep naar 'eeuwige vrede', zoals Kant het formuleerde.
Over de culturele waarde van die onderneming zegt Von der Dunk te weinig, maar elke eenzijdige typering van de afgelopen eeuw als een tijdperk van morele neergang is ermee uitgesloten.

Wel stelt Von der Dunk in de lijn van veel cultuurpessimisme terecht vast, dat er in de Europese samenlevingen een ongelijke ontwikkeling is tussen de toenemende technische beheersing en de morele vooruitgang.
De droom van de Verlichting, waarin redelijkheid en zedelijkheid samenvloeiden, is lang niet in alle opzichten werkelijkheid geworden: 'De toegenomen beheersing van de materiële cultuur had niet tot een humanisering van de maatschappij geleid', aldus Von der Dunk.
Daar is de industriële massamoord in Auschwitz natuurlijk het gruwelijkste voorbeeld van.
Bij de behandeling van deze episode is de auteur op vertrouwd terrein en dat merkt men onmiddellijk.

Toch neemt Von der Dunk ook weer afstand van een klassiek cultuurpessimisme.
De schaalvergroting door de moderne techniek verhult volgens hem een antropologische constante: 'Er is geen reden om te denken dat mensen tot erger wreedheden of omgekeerd tot groter opoffering in staat bleken dan vroeger', meent hi J. Daarom spreekt hij ook in de slotzin zijn hoop uit dat 'elke generatie de horrorscenario's van de vorige tenslotte zal weerleggen'.
Zo trekt hij zich weer terug op de veilige positie van de toeschouwer.
De uiteindelijke betekenis van het cultuurpessimisme, zoals ook te vinden in dit boek, ligt niet in de voorspellende waarde ervan.
Het is een constante tegenmelodie die door de verbeelding van verval en ondergang een samenleving wil prikkelen.
Het inzicht dat beschaving geen 'natuurlijk' gegeven is maar onderhouden moet worden, vormt de kern van alle cultuurkritiek.
Ortega y Gasset besefte dat in de jaren dertig, toen hij schreef over 'het kunstmatige, bijna onwaarschijnlijke karakter der beschaving'.
Een democratische cultuur staat of valt met het benoemen van onbehagen temidden van overvloeD. Ondanks alle bezwaren die het boek aankleven, draagt De verdwijnende hemel bij tot die tegenwoordigheid van geest.

Bloedlanden      Snyder Timothy      Europese geschiedenis

k heb het verhaal van horen zeggen.
Van Joden die terughoudend over het verleden praatten dat in geen geschiedenisboek stonD. Op school in Roemenië hoorde je er niks over.
Later, net in Nederland, las ik erover in Curzio Malaparte’s Kaputt.
Nog later verscheen het dagboek van de in 1946 overleden Roemeens-Joodse schrijver Mihail Sebastian.
Ook hij verhaalde erover: de pogrom van Iasi.
Ineens werden persoonlijke herinneringen literaire memoires.
Tastbaar.
Authentiek.
Pas in het nieuwe millennium kreeg dit dieptepunt in de Roemeense Jodenvervolging aandacht in het onderwijs daar.

 

Inktzwarte kant

 

Dit jaar, eind juni, is het zeventig jaar na de pogrom.
Van de ruim veertigduizend Joden in Iasi werden er destijds ruim dertienduizend vermoorD. Dit is geen eenvoudig relaas over rassenhaat en kwaadaardigheiD. Er is een inktzwarte kant: de fascistische maarschalk Antonescu belt naar de legerleiding in Iasi met het verzoek de stad van Joden te zuiveren.
Rond 20 juni komen troepen uit Boekarest over om een klopjacht voor te bereiden.
Ze plakken tienduizenden propagandabiljetten door de stad met de mare dat de oorlog de schuld van de Joden is en dat Joden Russische bommenwerpers helpen.
Roemeense soldaten gaan vervolgens in Joodse wijken op niet-Joden schieten.
Zo worden wraakzuchtige vrijwilligers geronselD. Tussen 26 en 30 juni wordt er verkracht, gemarteld, doodgeslagen en geschoten.
Op straat liggen rijen lijken van Joodse gezinnen.
Vierduizend overlevenden worden vervolgens in de ‘treinen des doods’ gepropt: wagons die in de helse midzomerhitte door de regio rondrijden totdat de ‘vracht’ overlijdt.

 

Er is ook verwarring, zinloosheid, nog groter leed: er keren zo’n negenhonderd overlevenden van de doodstreinen terug.
De stad blijkt niet ‘Judenfrei’ en Antonescu verliest interesse in de uitroeiing van Roemeense Joden.
Hitler ziet het door de vingers, want het Roemeense leger vermoordt en verdrijft immers effectief zo’n driehonderdduizend Joden in de Sovjet-Unie.

 

Er is ook een humane kant: een prefect die naïef naar Boekarest telegrafeert dat Joden erin geluisd worden.
Er zijn bewoners van Iasi die Joden helpen vluchten of onderduiken en boeren die mensen uit de doodstreinen redden.

 

Jarenlang heb ik me niet eens afgevraagd waarom de geschiedenisles zweeg.
Logisch: de Holocaust kwam er helemaal niet in voor.
In een dictatuur die Kremlingetrouw WO II reduceerde tot een strijd van heroïsche communisten (lees: het Sovjetleger) tegen Hitler, was er geen plaats voor ander leeD. Laat staan voor onwelgevallig leed in Polen, Oekraïne, Wit-Rusland, het noorden van Roemenië en de Baltische Staten: eerst door de Sovjets bezet en ontwricht, daarna door Hitler, later weer door Stalin.

 

Propagandamachines

 

De schaarse puzzelstukken van de jaren 1939-1945 moest ik dus zelf bij elkaar zoeken.
Nooit leek het zicht zo helder, de toedracht, de censuur en het domino-effect van massamoord zo begrijpelijk en overzichtelijk als in de voortreffelijke studie van de Engelse historicus Timothy Snyder: Bloedlanden.
Europa tussen Stalin en Hitler.
De titel verwijst precies naar die landen tussen Berlijn en Moskou waar Hitler en Stalin tientallen miljoenen afslachtten, waar hun misdaden elkaar overlapten en versterkten.
Zoals in Polen, waar de Sovjets eerst de intelligentsia uitmoordden, waarna de Duitsers huishielden.
Of de Oekraïne, waar Stalin in 1933 een helse hongersnood regisseerde als politieke terreur tegen de koelakken: van razzia’s om beslag te leggen op de laatste aardappelschillen van hongerende gezinnen tot dagelijkse executies van verweesde kinderen die op straat verhongerden.
Later moordden de Duitsers dezelfde boerenbevolking uit en lieten ze er krijgsgevangenen verhongeren.
De perversiteit van deze geweldsspiraal kwam tot uiting in de manipulatie door beide propagandamachines: Hitler kon de bewoners van de bloedlanden tot pogroms bewegen met een hetze tegen communistische Joden.
Dat werkte, die radeloze bevolking had de communistische gruwelijkheden net aan den lijve ondervonden.
Stalin op zijn beurt liet bewoners van die landen uitmoorden omdat ze Duitse collaborateurs of verraders van het communisme zouden zijn.
Veel van de slachtoffers van Stalins Goelag zijn eerst door de Duitsers uitgehongerD. De Duitse slachtingen in Warschau in 1944 vonden plaats nadat de Sovjets de bevolking tot verzet maanden, maar niet te hulp schoten.
Medeplichtigheid alom.

 

Iasi, 4 april 2011.
Rabbijnen bereiden de herbegrafenis van Joodse Holocaust-slachtoffers voor.

 

Met deze unieke geschiedschrijving vanuit het perspectief van verstrengelde gruwel, is Snyder uit op een spiegeling van Hitlers misdaden met die van Stalin.
De morele vraag wie erger was, laat hij bewust links liggen.
Snyder wil laten zien hoe de verbanden liggen, hoe het leed elkaar versterkte en samenlevingen fysiek en moreel verwoestte.
Het is niet zomaar dat Snyder na dit meesterwerk de naam geniet het westerse perspectief op de Tweede Wereldoorlog te hebben veranderD. Als Snyder de slachtoffers van de Holocaust telt, komt hij op een ruime meerderheid die niet in de gasovens van vernietigingskampen is gestorven.
De doodsfabriek Auschwitz was er vooral voor westerse Joden.
Verreweg de meeste Joden stierven ten oosten van Polen, niet ‘industrieel’ vernietigd, maar slordig, bruut, met de hanD. Voor Stalin geldt: zijn meeste slachtoffers vielen niet in de Goelag, zoals aangenomen, maar in de bloedlanden.
Bij het enorme officiële aantal Sovjetslachtoffers door Duitsers in WO II, zijn behoorlijk veel door Stalin uitgeroeide burgers van de bloedlanden geteld om het Sovjetslachtofferschap glorieus op te stuwen.

 

Heroïsche sprookjes

 

Overigens rondt Snyder getallen nooit af.
Als een slachting 23.
761 levens heeft gekost, dan staan de nummers 60 en 61 voor een moeder en het kind dat zij vasthielD. Geen spoor van pathetiek in zulke observaties.
Snyder wil de menselijke tragedie recht doen door de geschiedenis zo accuraat mogelijk te ontdoen van sentimentalisme en vastgeroeste mythes.
Zijn archeologie van de holocaust en de Sovjetgenociden, maar ook van het Stalinistische antisemitisme na de oorlog en van het Joodse verzet, getuigt van levens die verwoest zijn.
Verwoest door genadeloze utopieën en moderniteitswanen die – om verschillende redenen, maar op verwante, besmettelijke wijze – de menselijke maat keelden.

 

Snyders boek bevat uiteraard geen pretentieuze remedie tegen genocide.
Het is zelfs zinloos om naar lessen te speuren, lijkt Snyder te willen zeggen, zolang heroïsche sprookjes en ideologische versimpeling geen plaats maken voor ontzag voor de feiten, voor de toedracht van leed – dorp voor dorp, mens voor mens.
Zo wordt Bloedlanden een aangrijpende rouwzang en glasheldere eyeopener ineen.
Hopelijk zal Snyders titanenarbeid iets betekenen in de strijd tegen onwetendheid in het huidige Europa, of die nu door censuur komt, slecht onderwijs of desinteresse.

Europa tussen Hitler en Stalin

In de Tweede Wereldoorlog vielen wereldwijd ongeveer 60 miljoen doden.
Daarvan waren er 40 miljoen burgerslachtoffers.
Verhoudingsgewijs stierven de meeste burgers in Oost EuropA. Tussen 1933 en 1945 vonden in Polen, Oekraïne en Wit Rusland 14 miljoen mensen de dooD. Veertien miljoen maal één mens.
14.
000.
000 keer een man, een vrouw, een kinD. Niet voor niets wordt het gebied tussen Duitsland en Rusland wel ‘de bloedlanden’ genoemD. In april 2012 is er een diepgaand en aangrijpend boek over verschenen: Bloedlanden – Europa tussen Hitler en Stalin.
Geschreven door de Amerikaanse historicus Timothy Snyder.

 

Hongerdood en nekschoten

 

Timothy Snyder

Het massale sterven in de bloedlanden voltrok zich in vijf etappes.
Het begon in 1933 in de Oekraïne, toen deel uitmakend van de Sovjet-Unie.
Onder aanvoering van Stalin was een campagne gestart van industrialisatie en collectivisering van de landbouw.
Dat laatste betekende het einde van de ‘vrije boerenonderneming’ en organisatie van de landarbeid in ‘gemeenschappelijke bedrijven’ zoals sovchozen en kolchozen.
Deze reorganisatie bracht veel onrust.
De onteigeningen werden echter snoeihard doorgezet, zelfs het zaaigoed moest worden afgedragen.
Zo werden de industrie-arbeiders in de steden van voedsel voorzien en werden agrarische producten geëxporteerd ten behoeve van deviezen waarmee machines werden aangeschaft.
In de gehele Sovjet Unie ontstond op het platteland hongersnooD. De Oekraïne, voorheen de ‘graanschuur van Europa’, werd het zwaarst getroffen.
Drie miljoen mensen stierven de hongerdooD.

 

De tweede massaslachting vond plaats in 1937-1938.
Wederom in de Sovjet-Unie.
Ditmaal behalve in de Oekraïne ook in Wit Rusland en de Baltische Staten (Estland, Letland en Litouwen).
Ditmaal in het kader van de ‘Grote Terreur’.
De bedoeling van Stalin en de zijnen was het opruimen van de laatste resten van het kapitalisme in het ‘socialistische vaderland’.
In het bijzonder de rijke boeren die er nog zouden zijn, de koelakken, vormden een mikpunt.
Maar ook zogenaamde verraders in eigen communistische rijen, trotskisten en andere dissidenten moesten worden ‘weggezuiverd’.
Er werd zelfs een gewapende verzetsgroep bedacht, de Poolse Militaire Organisatie (PMO), als excuus om de klassenvijand nog harder aan te kunnen pakken.
Overigens werd de bedenker van deze fictieve PMO uiteindelijk zelf geëxecuteerd, omdat hij te laat voor deze levensgevaarlijke organisatie zou hebben gewaarschuwd! In de bloedlanden kregen een kleine miljoen veronderstelde tegenstanders van Stalin een nekschot.

 

Doodslag en gaskamers

 De derde golf van bloed overspoelde Oost Europa in 1939.
Hitler en Stalin verdeelden Polen onder elkaar met het Molotov-Ribbentrop Pact.
Elk ruimde in door hem bezet gebied zijn potentiële tegenstanders op.
Ongeveer tweehonderdduizend Polen, met aan Duitse kant enkele tienduizenden Joden, werden afgemaakt.

 

De vierde massamoord voltrok zich na de Duitse aanval op de Sovjet-Unie in 1941.
Het ‘Russische deel’ van Polen, de Baltische landen, Oekraïne en Wit-Rusland werden snel veroverD. Achter het naar het oosten schuivende front werden Einsatzgruppen ingezet.
Elke ‘bolsjewiek’ of partizaan en de vele Joden die zij te pakken kregen werden vermoorD. Krijgsgevangenen die niet werden doodgeschoten, werden verhongerD. In totaal kwamen hierbij meer dan vier miljoen ‘Slaven’ om.
Een enorm aantal, maar nog veel minder dan de Duitsers eigenlijk van zins waren.
In hun Drang nach Osten en voor hun Lebensraum hadden ze een plan opgesteld om het oosten vrij te maken van de Slavische bevolking zodat er ‘Germanen’ gevestigd konden worden.
Hun plan voorzag in het doodhongeren van 30 miljoen mensen! Het verloop van de oorlog maakte uitvoering van dit voornemen echter onmogelijk.

 

De vijfde vorm van uitroeiing is de meest bekende: wat de nazi’s de Endlösung der Judenfrage noemden oftewel de Holocaust.
Vanaf eind 1941 werd het bewust beleid van de nazi’s om alle Joden binnen hun bereik te doden.
Tot dan waren er plannen voor de ‘verwijdering’ van de Joden uit Europa, bijvoorbeeld door transport naar Madagaskar, nu werd het doel de totale vernietiging.
Ongeveer vijfenhalf miljoen Joodse mannen, vrouwen en kinderen uit heel Europa werden vermoorD. Anders dan wat vaak gedacht wordt, werd de helft van hen doodgeslagen of doodgeschoten.
De andere helft eindigde in de gaskamers van Auschwitz, Majdanek, Treblinka, Sobibor, Belzec en Chemno.
Allemaal plaatsen gelegen in bloedland Polen.

 

Merkwaardigheden

 Zoals het een hoogleraar aan Yale betaamt heeft Timothy Snyder met Bloedlanden een degelijk en uiterst toegankelijk boek geschreven.
Hij baseert zich op vrijwel al het wetenschappelijk onderzoek ter zake en hij vertelt ‘het verhaal’ op zo’n manier dat het af en toe je strot dichtknijpt.
Soms haalt hij één van de 14 miljoen slachtoffers uit de anonimiteit en schildert diens schrikbarende levenseinde.
Twee zaken zijn wel wat merkwaardig.

 

Snyder besteedt bijna geen aandacht aan de Wannsee Konferenz.
Dat was de bijeenkomst in januari 1942 waarop hoge Nazi-leiders, waaronder Eichmann, de uitroeiing van de Joden praktisch organiseerden.
Kennelijk hecht Snyder meer belang aan het besluit van Hitler in december 1941 om alle Joden, ook de vrouwen en kinderen, vanaf dat moment te laten behandelen ‘als partizanen’.
Het klopt wel om dat als het eerste collectieve doodvonnis te zien.
Maar ‘Wannsee’ was voor de uitvoering cruciaal.

 

Een andere merkwaardigheid is dat Snyder nauwelijks refereert aan de besloten SS-bijeenkomst van oktober 1943 in Posen (Poznan).
Op die bijeenkomst informeerde Himmler de Gauleiter van de Nazi-partij over de in gang gezette, maar geheim gehouden en te houden, daadwerkelijke vernietiging van het Jodendom.
Vaak wordt de toespraak van Himmler aldaar gezien als één van de weinige keren dat een nazi-leider de Holocaust erkende.
Al was het maar om ‘de eigen rijen op te schudden, te laten zien dat er geen terugweg was, dat de toekomst slechts een volledige overwinning of een volledige puinhoop kon brengen’.
Gezien het onderwerp van het boek was wat meer aandacht voor Wannsee en Posen/Poznan passend geweest.

 

Hannah Arendt

 Snyder neemt in de discussie over de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust op een aantal punten uitdagend stelling.
Zo vindt hij de term genocide (volkerenmoord) niet nuttig, want niet verhelderenD. Ook weigert hij een of andere ‘zin’ in de massaslachting te zien.
Immers, wordt de ‘zin’ dan niet groter naarmate er meer doden zijn gevallen? Tevens zet hij zich af tegen het cultiveren van het slachtofferschap: Hitler en Stalin zagen zichzelf ook al als slachtoffers, respectievelijk van het Jodendom en van de klassenvijanD. Het koesteren van ‘de herinnering’ vindt bij Snyder evenmin genade, want die is onbetrouwbaar.
Wetenschappelijk onderzoek verdient de voorkeur en die behoeft, dat bewijst hij, allesbehalve ongevoelig of kil te zijn.

 

Bij zijn verklaring van hoe de massamoord in de bloedlanden heeft kunnen plaatsgrijpen, zet Snyder zich af tegen een deel van de theorie van de vaak hierover aangehaalde Hannah Arendt.
Hij accepteert haar conclusie dat de moderne maatschappij met zijn anonimiteit het moorden waarschijnlijk makkelijker heeft gemaakt.
Hij bestrijdt haar opvatting dat de concentratiekampen verantwoordelijk waren voor het vervagen van de laatste restjes medemenselijkheiD. Daarvoor speelden de vernietigingskampen getalsmatig (maximaal drie miljoen doden) een te geringe rol en speelde de ontmenselijking daar zich te veel in het verborgene af.

 

Vasili Grossman

 Snyder gaat jammer genoeg helemaal niet in op de analyse die de Italiaanse marxist Enzo Traverso in bijvoorbeeld Understanding the Nazi Genocide maakte.
Traverso duidde de Holocaust als een ‘industrieel proces’, als een barbaarse ontsporing van met elkaar verstrengelde bureaucratie en technologie onder kapitalistische verhoudingen.
Traverso roept op om tegen dat kapitalisme in opstand te komen, de blinde en wilde voortgang van bureaucratie en technologie een halt toe te roepen en een economie en maatschappij ten dienste van de mens te scheppen.
Dat brengt hij naar voren als het socialistische alternatief.

 

Snyder neemt ook stelling, maar dan vooral ten gunste van ‘de humaniteit’.
Hij sluit zich aan bij de grote Russische schrijver, Vasili Grossman, bekend van Leven en Lot en Alles Stroomt, die in de geschiedenis een hoofdrol ziet weggelegd voor ‘de utopie’.
De redenering gaat dan als volgt: Hitler en Stalin hadden allebei een utopie, hun soort van paradijs op aarde, voor ogen.
Beider idealen bleken onbereikbaar.
Zij zagen zich gedwarsboomD. Hitler gaf de schuld aan de Joden, Stalin aan de klassenvijanD. Die werden de zondebokken.
Zij werden gedehumaniseerd, ontmenselijkt.
En vervolgens vernietigD.

 

Natuurlijk speelden ook andere redeneringen en belangen een rol, maar het uit de weg ruimen van ‘hindernissen’ bij het realiseren van een Groot Ideaal is de meest wezenlijke drijfveer.
Voor Snyder reden om ervoor te pleiten om nooit of te nimmer een mens of een groep mensen zijn, haar of hun menselijkheid te ontzeggen.
Dat is een belangrijke conclusie die wordt getrokken na 640 toch weer danig onthutsende pagina’s.

Rusland en Europa      Von der Dunk Thomas Heinrich      Europese geschiedenis

Rusland & Europa - Thomas von der Dunk

In 1989 vielen de Berlijnse Muur, de regimes in Oost-Europa en tenslotte ook het communisme in de toenmalige Sovjetunie.
Het leidde tot een golf van vreugde en optimisme.
Het kapitalisme en de vrije markt zouden snel zorgen voor vrijheid en welvaart.
Veertien jaar later is het optimisme uit de nadagen van Gorbatsjov helemaal verdwenen.
Onder de presidenten Jeltsin en Poetin zijn zowat alle vroegere zekerheden weggevallen, is de economie nog verder achteruit gegaan, is de algemene welvaart gedaald en zijn vrijheid en mensenrechten op de achtergrond geraakt.
Even belangrijk is het algemeen gevoel bij de doorsnee-Rus dat zijn land niet langer dezelfde erkenning krijgt als vroeger en internationaal niet meer meetelt.
Over deze nefaste ontwikkelingen, de betekenis van oude culturele scheidslijnen en de toekomstige relatie tussen Oost en West schreef de Nederlandse cultuurhistoricus Thomas von der Dunk het opvallende boek Rusland & EuropA.

De overgang van de vroegere staatseconomie naar een echte vrije markteconomie draaide in Rusland uit op een complete mislukking.
Westerse adviseurs hadden de nieuwe bewindvoerders aangezet tot een onmiddellijke privatisering van de vele staatsbedrijven, het afbouwen van overheidsregels op de economie, het terugtreden van de staat.
Het resultaat was, aldus de auteur, dat het voormalige staatsbezit in handen kwam van enkele grote monopolisten.
Op die manier ontstond geen situatie die een eerlijke concurrentie kon garanderen, maar juist een nieuwe willekeur die uitging van enkele machtige zakenmensen.
Het gevolg was dat grote delen van de snel verarmende bevolking het Westen en zijn waarden ging wantrouwen.
Juist het gebrek aan een rechtsstaat, een echte democratie en een echte markteconomie maakte dat tal van burgers het nieuwe bewind de rug toekeerden en opnieuw kozen voor de communistische partij in RuslanD. En dat is volgens Von der Dunk een groot gevaar voor de toekomst, dat men in het Westen te lang niet onder orgen durfde te zien.

“Hoe Europees is Rusland?” Deze vraag is belangrijk in het licht van een eventuele verdere uitbreiding van de Europese Unie.
De auteur wijst er op dat de Russische bevolking zich in de loop van de geschiedenis anders ontwikkelde dan in West-EuropA. Terwijl de westerse mens zich in de loop van de Middeleeuwen langzaam maar zeker wist te bevrijden van het juk van kerk en staat, kenden de Russen in de loop van de geschiedenis alleen een vorm van horigheid tegenover de tsaar en later in feite ook tegenover de staat.
Zaken als het feodalisme???, de Renaissance, de Reformatie en de Verlichting gingen geheel voorbij aan RuslanD. In die zin heeft de orthodoxe godsdienst de scheiding van kerk en staat en andere aspecten van de westerse modernisering nooit aanvaarD. Door de algemene verarming oefent die orthodoxe kerk trouwens opnieuw heel wat aantrekkingskracht uit op de bevolking.
Maar het belangrijkste verschil is de afwezigheid van een onafhankelijke justitie en duidelijke en afdwingbare eigendomsrechten.

Volgens de auteur vloeit hieruit voort dat de inwoners van Rusland nooit gewend waren hun verantwoordelijkheid te nemen en hij citeert hierbij de Russische dirigent Valeri Gergjev die stelde dat het probleem van Rusland juist ‘de Russen zelf’ zijn.
Von der Dunk somt verder een reeks gebreken van Rusland op die tot vandaag en in de huidige situatie nog steeds doorwerken.
“Een eeuwenoude politieke cultuur van met die eeuwenoude corruptie samenhangende intriges en zelfverrijking; een zwakke staat met logge, inefficiënte instellingen die weinig tot stand brengen en zo weinig gezag genieten; een gebrek aan heldere afbakening van bevoegdheden tussen diverse instanties, met alle mogelijkheden voor willekeur; geen duidelijke machtenscheiding, waardoor wetten slecht worden toegepast.
” Het gaat om een onderscheid tussen een plebiscitaire en een liberale democratie.
Bij de eerste gaat het om een door het volk gekozen dictator die de vrijheid van het volk vertrapt en misbruikt.
Zo bestaan er diverse autoritaire staten die een plebiscitaire variant van democratie hebben aangenomen.
Zoals Joegoslavië na de dood van Tito.
De kern van een liberale democratie is echter juist de rechtsstaat.

De democratie heeft in Rusland nooit een vaste grond onder de voeten gekregen.
In Duitsland zorgde het Marshallplan na de Tweede Wereldoorlog voor het befaamde Wirtschafstwunder dat de democratie juist legitimeerde bij grote delen van de bevolking.
In Rusland zorgde die vrije markt alleen voor een verrijking van enkelen ten nadele van vele anderen, met massale nostalgie naar ‘die goede oude tijd’ van het communisme als gevolg.
De enige manier om orde op zaken te stellen is dan ook een goed functionerende rechtsstaat, een juridische bescherming van de eigendomsrechten en een correcte heffing van belastingen.
Want alleen als de staat erin slaagt voldoende en stabiele inkomsten te genereren kan zij de diverse noodzakelijke taken zoals defensie, politie en justitie verzekeren.
Zoniet zullen rechtsonzekerheid en rechts-ongelijkheid het normaal functioneren van het land verhinderen en buitenlandse investeerders afschrikken.
De auteur wijst er terecht op dat een dergelijke verandering lang zal duren, juist omdat ze ingrijpend is.
Toch is hij niet pessimistisch, want ondanks een zekere nostalgie naar het verleden en alle economische ellende blijft het communisme voor heel wat mensen een schrikbeeld, in het bijzonder voor de zich ontwikkelende middenklasse die gebruik maakt van de ‘westerse’ vrijheden.

Poetin, zo schrijft Von der Dunk, moet de kleine economische successen van de voorbije jaren (zo is er sinds 1999 een opmerkelijke economische groei van jaarlijks meer dan 5%, nvdv) trachten te consolideren en met steun van de bevolking nieuwe hervormingen doorvoeren.
Zo kan Rusland, dat trouwens beschikt over enorme grondstoffen, opnieuw een economische grootmacht worden, en van daaruit ook opnieuw een politieke en militaire factor van betekenis.
In het belang van de economie richt Poetin zich daarbij op samenwerking met de Europese Unie, volgens de auteur eerder uit opportunisme en bij gebrek aan alternatief.
Maar het kan nooit meestappen in de politiek van de EU omdat haar belangen verschillend zijn, vooral dan inzake de buitenlandse politie.
Hij verwijst hiervoor naar het feit dat Rusland grenst aan diverse cruciale maar onrustige regio’s en hiervoor een (militaire) strategie volgt die niet past in de Europese Unie.
Rusland zal dus buiten Europa blijven staan, maar heeft thans niet de kracht om anderen daarvan te weerhouden.
Zo worden de landen van Midden- en Oost-Europa opgenomen in de EU en de NAVO.
En dat is een goede zaak aldus de auteur.
Die toetreding zal een stabiliserend effect hebben op die landen en vermijdt aldus een anti-Europese en populistisch-nationalistische reactie waardoor er aan de Oostelijke grens van de EU een politiek onrustige regio zou ontstaan.
Maar nog verder oostwaarts gaan ziet de auteur niet zitten.
Rusland zelf zal niet toelaten dat landen als Wit-Rusland en de Oekraïne eenzelfde stap zetten.

De instorting van het communisme heeft derhalve een wereldwijde impact.
Zo zal de band tussen de VS en Europa onvermijdelijk losser worden.
Omdat de gemeenschap-pelijke vijand verdwenen is, Europa een eigen economisch machtsblok ontwikkelt, de verschillen inzake normen en waarden tussen Europa en de VS duidelijker worden en tenslotte, maar niet in het minst, omdat ze verschillend aankijken tegen diverse internationale ontwikkelingen zoals het Internationaal Strafhof, het raketschild, het kernstopverdrag, Kyoto, de zogenaamde As van het Kwaad en de islam in het algemeen.
Terwijl Amerika denkt boven de internationale wet te staan wil Europa via de VN juist een internationale rechtsorde installeren.
Het boek van Von der Dunk geeft alvast een goed beeld van de problemen waarmee Rusland vandaag te kampen heeft, maar ook welke rol het in de toekomst zou kunnen spelen in een veranderende werelD. Het is dan ook een aanrader voor al wie belangstelling heeft voor de internationale politiek en de bijzondere plaats van Rusland en Europa hierin.

In Europa      Mak Geert      Europese geschiedenis

Binnenkort zijn er Europese verkiezingen.
Tussen 10 en 13 juni kunnen de inwoners van de Europese Unie, van Portugal tot Polen en van Zweden tot Malta hun vertegenwoordigers in het Europees parlement aanduiden.
In totaal 732 leden uit 25 verschillende landen die 450 miljoen inwoners uit Noord-, Zuid-, West- en Oost-Europa zullen vertegenwoordigen.
Weinig West-Europeanen liggen er wakker van, sommigen staan er zelfs ronduit negatief tegenover.
In Vlaanderen scheert het Euroscepticisme hoge toppen.
Het extreem-rechtse Vlaams Blok maar ook sommige Vlaamse socialisten voeden de angst voor de nieuwe uitbreiding van de Europese Unie.
Ze spelen in op de onverschilligheid, de onwetendheid en de afkeer van vele burgers voor een steeds grotere Unie.
Nochtans is de uitbreiding van Europa het voornaamste concreet positieve resultaat van een eeuw waarin geweld, moord en doodslag in naam van de natie, de Grote Leider of de Führer de hoofdtoon voerden.
Om het belang van de Europese Unie te begrijpen is het nodig om zich te verdiepen in de gebeurtenissen van de 20ste eeuw.

Geert Mak schreef hierover een indrukwekkend boek.
In meer dan 1.
200 bladzijden, ingedeeld in twaalf hoofdstukken, geeft hij een indringend beeld van de politieke drijfveren en daden van de diverse Europese leiders en bewegingen tijdens de vorige eeuw.
Hij schetst de talloze conflicten, revoluties en oorlogen nauwgezet, realistisch maar zonder emotionele overdaaD. Tegelijk situeert hij ze in een globale Europese context die noodzakelijk is om oorzaak en gevolg te begrijpen.
Wat het boek zo bijzonder maakt is de voortdurende wisselwerking tussen het heden (1999) en het verleden.
Via gesprekken met ‘laatste getuigen’ en persoonlijke (reis)ervaringen slaagt Mak erin het verleden aanschouwelijk te maken.
Die overlevenden vertellen niet zozeer over vandaag, maar over de situatie toen.
En beter dan wie ook zijn ze in staat om op die manier nuances aan te brengen, om het kader te scheppen waarbinnen gebeurtenissen plaatsgrepen en om vooroordelen te ontmantelen tot kleine bouwsteentjes die mee bijdroegen tot bestaande denkbeelden en handelingen.

Mak zoomt in op de aanleiding, het verloop en de gevolgen van de Eerste Wereldoorlog.
Toen de romantiek, het nationalisme en het extremisme de 20ste eeuw binnenmarcheerden lieten mensen het individualisme massaal los en lieten ze zich meeslepen op het ritme van de militaire marsen.
De gevolgen waren vreselijk.
Miljoenen soldaten en burgers kwamen om in een strijd die geen echt uitgangspunt en derhalve geen echt einddoel haD. Het ging in essentie om het vernietigen van de ‘tegenstander’, van de ‘vijand’ alhoewel niemand goed wist hoezeer die vijand van de eigen denkbeelden verschilde.
Het einde van de Eerste Wereldoorlog liep ook samen en werd deels verkort door de Russische revolutie.
In feite ging het om een huzarenstuk van Lenin en zijn bolsjewistische aanhang om een compleet land en zijn bevolking in één richting te bewegen.
Een richting waarin miljoenen boeren en arbeiders onder dwang en terreur stapten.
Waarbij elke afwijkende opinie werd bestreden en vertrapt.
Het leidde tot een communistisch systeem dat ruim 70 jaar lang een grote invloed zou hebben op het hedendaagse EuropA.

De kiem van de Tweede Wereldoorlog lag in de kortzichtigheid van de overwinnaars en hun onmogelijke eisen in het Verdrag van Versailles.
Waardoor het de kans bood aan fanatieke nationalisten die miljoenen volgelingen kregen, klaar om te strijden voor de gezondheid van de natie, het volk, het ras.
Een beweging die in zowat alle Europese landen opgang maakte en zich keerde tegen de liberale rechtstaat, de democratie en het individualisme.
Honderden bladzijden lang beschrijft Geert Mak het onvoorstelbare geweld, de moorden en doodslagen.
Niet de mens maar het systeem stond centraal.
De Grote Leider en de Führer bepaalden de koers.
Tot nauwelijks 60 jaar geleden betekende de mens in het grootste deel van Europa niets.
Tot in de jaren zeventig was dat ook nog het geval in dictatoriale landen als Griekenland, Spanje en Portugal.
Tot 1989 bleef de mens een ding in Oost-Europa en de vroegere Sovjet-Unie.
De de-individualisering van de mens was zonder twijfel het grootste drama van de vorige eeuw.

Nochtans begon alles zo mooi in 1900 met de Wereldtentoonstelling in Parijs.
De 20ste eeuw zou er een worden van menselijkheid en rechtvaardigheiD. Maar toen reeds werd een nieuwe trend zichtbaar, nl.
die van de massaliteit en het ontstaan van de ‘publieke opinie’, bewerkt en bestookt door de propagandisten van de nieuwe ideologieën.
Met leiders die elk op hun manier – doorgaans met veel geweld en terreur – hun bevolking ‘bewerkten’ door op zoek te gaan naar een gemeenschappelijke vijand, door in te spelen op hun patriottisme, hun angsten en vooral hun afkeer voor de ‘Ander’.
Die afkeer voor al wat vreemd is heeft talloze mensen en volkeren getroffen, in het bijzonder de joden.
Zij werden doorgaans de eerste slachtoffers van al die nationalistische waanzin, niet alleen in nazi-Duitsland maar ook voordien reeds in Oostenrijk, Polen, de Baltische Staten en verder Oostwaarts.
En ook nadien nog in de Sovjet-Unie en Oost Europese landen.
Mensen werden vermoord omwille van hun uiterlijk, hun bezit, hun politieke of godsdienstige overtuiging.
In naam van de maakbaarheid van de samenleving werden massa’s mensen gedeporteerd, verbannen, verdreven, vermoord, uitgeroeiD. De cijfers die Mak hierbij aanhaalt zijn verbijsterenD.

Tijdens zijn reis komt Geert Mak steeds weer terug in Berlijn.
Het is de stad die het best de ondergang en bezwering van het oude continent en later de heropstanding ervan weergeeft.
Hier ligt het centrum van het Europese drama: met de oorlogsretoriek van het keizerrijk in 1914, de verdoving na de nederlaag in de Grote Oorlog in 1918, de extase bij de machtsgreep van Hitler in 1933, de complete vernietiging door de geallieerden in 1945, de tweedeling tussen Oost en West Berlijn in 1961 en tenslotte opstand van de Oost-Duitse burgers - “Wir sind das Volk” - tegen de machthebbers en de afbraak van de Muur in 1989.
Elk van die gebeurtenissen hebben een enorme impact gehad op de rest van EuropA. Zonder Berlijn bestond er geen bijzondere betekenis van Ieper, Verdun, Guernica, Stalingrad, Arhnem, Dresden, Westerbork, Dachau of Auschwitz.

En toch had het allemaal anders kunnen lopen.
Geert Mak verwijst meermaals naar de rol van het toeval in de geschiedenis.
De kogel die kroonprins Frans Ferdinand in 1914 in Sarajevo trof (en de eigenlijke aanleiding vormde tot de Eerste Wereldoorlog) was in feite een toevalstreffer.
Churchill werd in New York net niet doodgereden door een taxi.
En Hitler ontsnapte tweemaal op het nippertje aan een aanslag.
Wat zou er dan gebeurd zijn? Het is niet zeker dat er dan geen drama’s zouden geweest zijn.
Alleszins werd hiermee heel wat talent vernietigD. “De bommen die ik van 1940 tot 1944 boven Duitsland heb laten vallen, hebben misschien een Rilke, een Goethe of een Hölderlin in de wieg gedood”, zo schreef de romancier Romain Gary (die diende bij de Franse luchtmacht) waarmee hij aangaf dat zelfs de rechtvaardigste zaken niet altijd vrij van schuld zijn.
Zijn boodschap was dat het verleden het heden niet mag verduisteren; niet dat het verleden onbelangrijk is maar het mag nooit een verantwoording worden voor nieuwe onrechtvaardigheiD.

In die zin is de aandacht van Geert Mak voor al wie zich verzette tegen het totalitarisme en racisme zo interessant.
Hij beschrijft de schamele lichtpuntjes in die zo duistere periode.
Zoals de redactie van de sociaal-democratische krant Münchener Post die de nazi’s tot het einde heeft bestreden, de studenten van Die Weisse Rose die in pamfletten hun persoonlijke vrijheid opeisten, Johann Georg Elser die op zijn eentje een aanslag pleegde op Hitler.
Zoals Federico Garcia Lorca die de kant van de Spaanse republikeinen koos en Osip Mandelstam die na een hekeldicht op Stalin werd opgepakt.
Ze werden allen vermoorD. Hij vertelt over de staking in Amsterdam op 25 februari 1941, de oproep van aartsbisschop Jules-Géraud Saliège van Toulouse en de actie van Belgische verzetslui tegen het 20ste transport van Mechelen naar Auschwitz als gebaar van solidariteit met de joden.
En over de opstand in het getto van Warschau op 19 april 1943 en in Auschwitz zelf op 7 oktober 1944.
Schamele voorbeelden van heldhaftig verzet die in schril contrast staan met het gemak waarmee de meeste Europeanen zich conformeerden tot het gezag.
Geert Mak gaat ook in tegen de zogenaamde onwetendheid over de jodenkwestie.
“Iedereen wist het op een bepaalde manier”, zo schrijft hij, en hij wijst op diverse voorbeelden van wegkijken, schuld en medeverantwoordelijkheiD.

Wie zeker veel wist maar niets deed was paus Pius XII.
Toen de nazi’s in 1939 Polen binnenvielen en tal van Poolse priesters vermoordden zweeg hi J. Gedurende gans de jodenvervolging, waarvan hij goed op de hoogte was, zweeg hi J. En toen de Duitsers op 16 oktober 1943 het getto van Rome binnenvielen en meer dan duizend joodse mannen, vrouwen en kinderen deporteerden, zweeg hi J. Uit andere gevallen bleek nochtans dat een openlijk protest van de kerk – zoals bij de moord op gehandicapte kinderen – effect hadden op de publieke opinie in DuitslanD. Maar Pius XII deed niets.
Van de duizend gedeporteerde joden keerden na de oorlog amper vijftien Romeinse joden levend terug.
De anderen werden vergast in Birkenau.
Voor Pius XII was nazi-Duitsland niet zozeer een gevaar maar juist een garantie tegen het ‘ongelovige’ rode gevaar.

Geert Mak doorbreekt hiermee het zwart-wit denken rond de Tweede Wereldoorlog.
Zo verwijst hij naar de oorlogsmisdaden van de geallieerden.
Bij de bombardementen op Duitsland sneuvelden acht keer zoveel mensen als bij de raids op EngelanD. Om brandweerlieden en andere hulpverleners te treffen werden zelfs tijdbommen meegegooid die pas 36, 72 of 144 uur na afwerp ontploften.
Het was een doelbewuste massamoorD. Het meest gekende voorbeeld is het bombardement van Dresden waarbij minstens 25.
000 burgers het slachtoffer werden (dezelfde vraag kan men zich trouwens stellen over de opportuniteit van de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki).
Een ander voorbeeld van die dubbelzinnige moraal bestond rond de processen in Neurenberg.
Tal van nazi-topfunctionarissen in de staalindustrie, in de kernenergie en de geneeskunde werden ontzien.
Ze kregen later hoge functies in de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie.

Nog belangrijker is dat Geert Mak het belang beschrijft van Jean Monnet die al in 1914 zijn eerste voorstellen deed voor samenwerking tussen Frankrijk en Groot-Brittannië (de Allied Transport Pool en de Wheat Executive, wat ook in 1940 gebeurde).
“Voor het eerst in Europa werd een gemeenschappelijk belang vooropgesteld, in plaats van het eigenbelang van de diverse naties”, zo schrijft Mak die hier de kiem ziet voor de latere Europese Unie.
Jean Monnet zou in 1950 de EGKS opzetten, een geniaal middel om nieuwe conflicten die tweemaal tot een Wereldoorlog hadden geleid in te dammen.
Zijn ideeën blijven trouwens actueel, vooral rond de discussie over de grenzen van EuropA. Moeten we na de opname van de 10 nieuwe lidstaten niet stoppen met verdere uitbreiding? Iets wat Frits Bolkestein suggereert in zijn boek De Grenzen van EuropA. Voor Jean Monnet bestonden die grenzen niet en omvatte het Europese idee de hele wereldgemeenschap.
“De zes Europese landen zijn niet begonnen aan de grote onderneming om de muren neer te halen die hen scheiden, om vervolgens nog hogere muren op te richten jegens de buitenwerelD. Wij verbinden geen staten, wij verenigen burgers”, zo schreef Monnet in het begin van de jaren vijftig.

Dat de grenzen van Europa in oostelijke en zuidelijke richting geografisch niet te trekken zijn blijkt trouwens uit het reisverslag van Geert Mak zelf.
In Sint-Petersburg bestempelen schoolmeisjes zichzelf als vanzelfsprekende Europeanen.
In Kiev nemen de burgers afstand van Moskou en hopen ze op meer welvaart vanuit het Westen.
In Odessa straalt alles Europees, vooral de jeugD. En in Istanbul zie je op straat heel wat minder hoofddoekjes dan in een Rotterdamse volkswijk.
Geert Mak vraagt zich af of die hele discussie over ‘Europese identiteit’ wel zin heeft en of het niet in strijd is met het ‘idee Europa’.
“Want als iets de Europese beschaving kenmerkt, dan is het de diversiteit, en niet één enkele identiteit”, aldus Mak.
Hiermee spoort hij met de ideeën van de 19de wijsgeer Ernest Renan die met zijn essay ‘Qu’est-ce qu’une nation?’ voorliep op de vraag ‘Qu’est-ce qu’une union?’.
Volgens Renan heeft dat niets te maken met geschiedenis, taal, cultuur of religie, maar wel met de wil om onder dezelfde wet te leven.
Dus zou je kunnen zeggen dat principieel elk land dat tot de Europese Unie wil behoren en aan de voorwaarden wil voldoen, moet kunnen toetreden.
En waarom niet? Waarom zouden we mensen die hopen op een beter bestaan de kans ontzeggen om mee deel uit te maken van een Unie waarin men zich vrijwillig onderwerpt aan de mensenrechten, de vrije meningsuiting en andere liberale grondrechten.
Europa is geen einddoel, het is een middel voor een beter bestaan.

Het belang van de Europese Unie wordt nog duidelijker in de laatste hoofdstukken van het boek.
Zo ziet Mak hoe men in gans Midden Europa bouwt “alsof binnen vijf jaar een halve eeuw moet worden ingehaalD.” Maar hij wijst ook op de ontnuchtering in Oost Europa, de vroegere Sovjet-Unie en het vroegere Joegoslavië na de val van het communisme.
Oude zekerheden verdwenen en in de plaats kwam een rauw kapitalisme met chaos en corruptie.
De centrale macht ging over op lokale maffiagroepen.
En wie nog actief is werkt in de informele werelD. De gemiddelde levensverwachting in Rusland ligt 14 jaar lager dan in West-EuropA. “Oekraïne en Roemenië behoren thans tot de armste landen van Europa”, zo schrijft Mak (voor hem is de Oekraïne dus vanzelfsprekend Europees).
En in het vroegere Joegoslavië is het nationalisme met zijn hang naar etnische zuiverheid op het einde van de eeuw helemaal terug met honderdduizenden deportaties en moorden tot gevolg.

De mensen zijn er somber over de toekomst.
De enige uitweg is hier de Europese Unie, maar dan moet ze meer worden dan een gemeenschappelijke markt.
Dan moet ze dringend een politiek democratische grondslag krijgen, en een eigen buitenlands beleid en defensie op de been brengen.
Zodat ze de waarden die ze belangrijk acht ook uitdraagt en indien nodig met geweld verdedigt.
En waar stopt het dan? Mak wijst terecht op het probleem “dat inwoners die buiten de uitbreiding vallen – het voormalige Joegoslavië, Albanië, Oekraïne – plots geconfronteerd worden met harde Europese buitengrenzen, waar voorheen soepele handelsstromen bestonden.
” Hij vreest dat achterblijvende landen zich ontwikkelen tot oorden van onrust, criminaliteit en corruptie.
Daarom moeten we ook durven spreken over de mogelijke opname van Roemenië, Bulgarije, Moldavië, Turkije, Wit Rusland en RuslanD. En ook hun inwoners een Europees perspectief bieden.
Alleen dit uitzicht op een betere toekomst kan hen houvast geven en hun leiders aanzetten tot het nemen van eerste stappen naar een echte democratie en een echte liberale markteconomie waarin geen plaats is voor misbruik en corruptie.
En intussen moet de Unie intern verder democratiseren en de verscheidenheid niet wegwerken maar beschermen wil ze de steun van de bevolking niet verliezen.

Het is essentieel dat we het verleden niet vergeten.
Uit het boek van Geert Mak blijkt echter dat heel wat mensen juist willen vergeten, dat de afstand tussen vandaag en het verleden zorgt voor onverschilligheid en dat ‘verdringing’ in de menselijke natuur ligt.
Hij schat dat de herinnering aan de Grote Oorlog in de komende 10 jaar zal uitdoven; ergens tussen de kleinkinderen en achterkleinkinderen verandert de houding.
Toch krijgt het museum over de Eerste Wereldoorlog In Flanders Field jaarlijks steeds meer Britse scholieren op bezoek.
Het houdt dus verband met het onderwijs en het belang dat de overheid hecht aan het leervak geschiedenis.
Juist daarom zijn boeken als In Europa van Geert Mak zo belangrijk.
In een recensie las ik dat ‘zijn boek een afschrikwekkende omvang heeft gekregen van 1.
222 bladzijden’.
Ik zie hier niets afschrikwekkend in.
Integendeel, het boek nodigt uit om nog meer te lezen.
In zijn reisbagage sleurde Geert Mak naar eigen zeggen vijftien kilogram boeken mee en dat merk je ook in zijn tekst.
Zo put hij regelmatig uit de werken van Sebastiaan Haffner, Ian Kershaw, Gitta Sereny, Victor Klemperer en Primo Levi.

Dat is geen minpunt, integendeel, het getuigt van eruditie, respect en bescheidenheiD. Het boek had nog dikker mogen zijn.
Zo ontbreken de geschriften van Ernst Friedrich en Erich Maria Remarque (Van het westelijk front geen nieuws).
Over Russische schrijvers als Boris Piljnak, Andrej Platonov, Anna Achmatova en zovele anderen die vermoord of vervolgd werden voor hun kritiek op Stalin.
Over het droeve lot van Carl von Ossietzky die Hitler durfde tegen te spreken.
Over de dissidenten Robert Haveman, Thomas Brasch en Mihajlo Mihajlov (die schreef dat Lenin al voor Hitler strafkampen liet bouwen).
Over Vassili Grossman, Margerete Buber-Neumann, Germaine Tillion en zovele anderen die zich weigerden neer te leggen bij elke vorm van totalitarisme.
Over Bertrand Russell, Karl Raimund Popper en Friedrich Hayek die elk op hun manier waarschuwden voor het totalitarisme en bijzonder veel invloed hadden op het politiek-filosofische en economische denken in de tweede helft van de 20ste eeuw.
Maar ook over Maurice Merleau-Ponty, Jean Paul Sartre, Harry Mulisch en al die andere nuttige idioten die – ondanks hun kennis – de meest afschuwelijke systemen bleven verdedigen, tegen beter weten in.

Dit is geen kritiek.
Het geeft enkel aan dat Geert Mak zich beperkt heeft tot de essentie.
En die essentie verantwoordt meer dan duizend bladzijden.
Het is zelfs verbazend hoe Mak op zo weinig ruimte zoveel heeft kunnen weergeven.
Hoe hij de valkuilen van het correcte denken vermijdt (zie zijn kritiek op Simon Wiesenthal) en ingaat tegen veralgemeningen.
Hoe hij de mythen van de 20ste eeuw neerhaalt om ze reduceert tot de vaak banale realiteit.
Het boek van Geert Mak is een verpletterend verslag van een continent dat quasi permanent in oorlog was.
Meer nog, dit is hét boek dat scholieren in alle Europese scholen zouden moeten leren en kennen voor de eindtermen van het middelbaar onderwijs.
Zodat jongeren in de lessen geschiedenis (en aardrijkskunde en moraal) niet langer de opgepoetste en dubbelzinnige heroïek van hun koningen en keizershuizen moeten memoriseren maar zich gedurende zes volle jaren kunnen verdiepen in de oorzaken en gevolgen van die kolkende 20ste eeuw die het leven van hun ouders en grootouders zo diep getekend hebben.
Zodat ze inzien dat nationalisme en onverdraagzaamheid kunnen leiden tot de ware nachtmerries.
Zodat vrees voor het vreemde omslaat in nieuwsgierigheid voor de ‘Ander’.
Zodat ze begrijpen waarom de huidige Europese Unie zo belangrijk is.

“Vergeet niets!”, was een van de laatste berichten naar de buitenwereld van het joods verzet bij de opstand in het Getto van Warschau in mei 1943.
Geert Mak biedt een geslaagd antwoord op deze noodkreet.
Zijn boek In Europa is nu reeds een klassieker.

Het boek In Europa van Geert Mak is een van de betere historische overzichtswerken van de voorbije eeuw.
De Nederlandse auteur slaagt erin een objectief en genuanceerd beeld te geven van de Europese geschiedenis van de 20ste eeuw.
Natuurlijk gaat zijn aandacht vooral naar gebeurtenissen die vroeger plaatsvonden, maar tegelijk peilt hij naar de gevoelens en verwachtingen van de huidige bewoners.
Daarmee slaat hij een brug tussen het verleden en de toekomst.
Hoe moet de Europese Unie zich in de toekomst ontwikkelen? Kunnen landen als Turkije, Oekraïne en Wit-Rusland toetreden? En wat zijn de waarden die we in Europa samen delen? Dit is het tweede deel van het interview van Dirk Verhofstadt met Geert Mak.

Op 1 mei 2004 voegden tien nieuwe lidstaten zich bij de Europese Unie.
Is Europa nu voltooid?

Geert Mak: Neen, absoluut niet.
Ik denk zelfs dat we nu pas beginnen.
In Polen wordt nu heel intensief gepraat over de aansluiting van Wit-Rusland en Oekraïne.
De stad Lviv of Lemberg in de Oekraïne is een door en door Europese stad die altijd deel uitmaakte van het Habsburgse Rijk.
Dan heb je nog de hele discussie over Turkije.
We krijgen nu de historische kans om dit aan Europa te verbinden en het zo te laten ontwikkelen tot een verlicht islamitisch lanD. Als we dit niet doen, dan maken we een enorme fout.
Eigenlijk draait gans de discussie of Europa alleen een regionaal karakter heeft of eerder een universeel karakter.
Die discussie moeten we nu voeren.
Maar nog meer dan verdere uitbreiding moeten we nu werken aan de integratie van de huidige nieuwe lidstaten bij de bestaande Europese Unie en de aanpassing van ons aan die nieuwe lidstaten.
Europa moet volop investeren in een verdieping, want we stevenen af op een enorme legitimiteitscrisis.

In welke mate is Europa nog democratisch te noemen?

Geert Mak: Er zit een fundamentele weeffout in het Europese systeem.
Je kunt niet van mensen vragen om onze zo hard en lang bevochten democratie en nationale soevereiniteit in te leveren voor een minimale Europese democratie.
Neem het bedroevend democratisch gehalte van de voorgestelde Europese grondwet.
Dat verwijt ik Europa niet maar wel onze nationale politici die een deel van hun legitimiteit niet willen opgeven.
Hoe meer macht een democratisch Europa krijgt, hoe minder macht zij zelf zullen overhouden.
Dat betekent dat de Europese verkiezingen echt Europees zouden moeten zijn, zodat ik ook wel voor een Belgische kandidaat kan stemmen.
Zo moet in elk land ook een referendum gehouden worden over die nieuwe Europese grondwet.
Je kunt toch geen constitutie opleggen.
Tony Blair heeft op dat vlak volstrekt gelijk.
In tal van landen zien we allerlei nationalistische tendensen opkomen, maar die worden juist gevoed door het jarenlange democratische deficit in EuropA.

Zullen de Europeanen dit project wel ooit aanvaarden? Is een democratische legitimiteit wel mogelijk?

Geert Mak: Laat me een voorbeeld geven.
Hier in Amsterdam wordt een metrotunnel aangelegD. Het halve centrum staat te trillen op zijn grondvesten en er is heel wat overlast.
Heel wat mensen zijn tegen.
Toch komt men er niet tegen in opstand omdat het een democratisch genomen beslissing is.
Er is heel wat gedoe rond maar uiteindelijk is het toch ons gezamenlijk project.
Europa is net zo een metrotunnel.
Alles wordt overhoop gehaald, het geeft veel problemen maar uiteindelijk worden we er met zijn allen beter op.
Als je dat democratisch legitimeert, dan kan dat.
Maar dat doet Europa nu net niet.

Terug naar de uitbreiding.
De Hongaarse schrijver en voormalige dissident Gyorgy Konrad roept al sinds 1989 dat zijn land bij de EU moet.
Is hij nu tevreden?

Geert Mak: Dat denk ik wel.
De nieuwe lidstaten willen inderdaad graag bij de Europese Unie om finaal verlost te zijn van de Russische beer.
Natuurlijk willen ze er ook bij omwille van de welvaart.
Dat is ook met succes gebeurd met landen als Ierland, Portugal, Spanje en GriekenlanD. Het is logisch dat die Oost-Europese landen mee willen.
Aan de andere kant ziet de gewone Poolse, Tsjechische en Hongaarse burger hoe hoog de prijs is.
Zo wordt een extreme vorm van marktwerking door Europa geëist.
Door een gebrek aan democratisering is de enige God de markt.
Mede door de Europese regels worden privatiseringen en liberaliseringen opgelegD. Hoe lang gaat men dit nog accepteren? De armoede in die nieuwe lidstaten is gigantisch en door de extreme marktwerking wordt dat niet minder, integendeel.

In zijn boek ‘De grenzen van Europa’ keert Frits Bolkestein zich tegen de opname van Turkije in de Europese Unie.
Vind je dit een juiste houding?

Geert Mak: Ik vind dat een heel vreemd standpunt van Bolkestein.
Als we voor een seculier Europa zijn, dan is er geen reden om Turkije weigeren.
Ik vind het een tegenstrijdig standpunt van Bolkestein.
Het is natuurlijk een arm land en ik besef dus heel goed de praktische problemen, maar het zou toch fantastisch zijn mochten we Turkije mee kunnen krijgen in het Europese model van modernisering.
Het kan Europa een nieuwe dynamiek geven.
Ik ben ook niet bang voor de immigratie vanuit Turkije, want juist het perspectief om bij de EU te komen, zal mensen daar houden en zelfs Turken terug aantrekken.
Mensen gaan nu eenmaal niet graag weg uit hun geboortelanD. Als we Turkije afstoten, dan zijn de gevolgen desastreus.
Dan stoot je dat land in de richting van het fundamentalisme.
Dat zou een historische fout zijn waar we eeuwenlang verdriet van zullen hebben.
We hebben dus geen andere keuze dan Turkije er op termijn bij te nemen als een soort boegbeeld van een modern, welvarend en verlicht islamitisch lanD. Daar heeft het trouwens ook de seculiere traditie voor.

Je reisde ook doorheen de Oekraïne, Wit-Rusland en RuslanD. Beschouwen die inwoners zich als Europees? En moeten we die landen op termijn in de Unie opnemen?

Geert Mak: Toen ik in Polen was voelde ik dat dit land zo bij Europa hoorde.
Dat voelde ik in Wit-Rusland en Oekraïne niet.
In Odessa zeggen de mensen dat ze met vakantie naar Europa gaan alhoewel het verder wel een Europese stad is.
Ook Sint Petersburg heeft sterk Europese trekken.
Maar Rusland is natuurlijk wel een half Aziatisch lanD. Als je Rusland erbij haalt, dan krijg je een compleet andere Europese Unie en dat zou ik niet doen.
Laat ons met die landen andere samenwerkingsverbanden uitwerken en de bestaande Unie verder uitdiepen.

Zie je uiteindelijk grenzen aan Europa?

Geert Mak: Ergens moeten we een grens trekken.
Ik zie wel een systeem van overgangszones.
Want hoe breder je de Unie uitbreidt, hoe dunner de diepgang wordt waardoor het steeds moeilijker wordt om een gemeenschappelijke politiek te voeren.
Met de eerste zes lidstaten ging dat prima, maar met 25 wordt het al verdomd lastig.

Heeft Europa wel een eigen identiteit? In je boek plaats je daar zelf vraagtekens bi J. ‘Je kunt je immers afvragen of die hele discussie over Europese identiteit wel zoveel zin heeft, of het zelfs niet in strijd is met het ‘idee’ Europa’.

Geert Mak: Het belangrijkste kenmerk van de Europese beschaving is de verscheidenheid en de acceptatie ervan.
In die zin kennen we ook een traditie van cultuurrelativisme, een tendens tot een bepaald soort democratie en het streven naar een goed functionerende rechtsstaat.
Die elementen behoren naar mijn gevoel bij West- en Midden Europa en zijn in de voorbije decennia ook omhelsd door het Zuiden van EuropA. Rusland heeft daarentegen een compleet andere traditie.
Om praktische redenen moet je wel ergens een lijn trekken.
Daarbij moet je een geografische eenheid vormen en je moet ook rekening houden met allerlei culturele overeenkomsten en gezamenlijke historische ervaringen.

De Oostgrens van Europa is nu flink verschoven, maar zoals je zelf schrijft zullen nieuwe haarden van criminaliteit en mensensmokkel ontstaan aan de nieuwe buitengrenzen.
Is dat niet de reden om nog verder te gaan of op zijn minst hen een perspectief te bieden?

Geert Mak: Daarom moeten we ze nog niet binnen de Unie halen want van zodra je ze binnenhaalt, krijgen ze ook zeggingschap over die Unie.
Tenzij er heel wat verandert, voel ik er niets voor om bijvoorbeeld Wit-Rusland gezag te geven over onze Unie.
In Roemenië werken rechters bijvoorbeeld nog steeds in een traditie van corruptie.
Daarom ben ik ook heel streng naar de Roemenen toe, want ik besef dat de keten maar zo sterk is als de zwakste schakel.
Europa is een visionair project maar ook een dolzinnig optimistisch project.
Dat optimisme ligt ook ergens in de Westerse suprematie.
Wij prediken onze tolerantie en we willen ons rechtssysteem overal naartoe brengen.
Maar het moet wel een correct rechtssysteem blijven en geen verwaterde versie ervan.

Op de laatste bladzijde van je boek schrijf je: ‘Europa krijgt maar een keer de kans’.
Kan je dit toelichten?

Geert Mak: Moest de Europese Unie niet lukken en uiteenvallen, dan duurt het eeuwen voor zoiets opnieuw begint.
Er zal altijd wel een vrije ruimte bestaan tussen onze landen maar het gaat mij om het democratisch gehalte van EuropA. We hebben altijd het Europese democratische probleem kunnen uitstellen om twee redenen.
Naast Jean Monnet zijn er nog twee belangrijke grondleggers geweest voor EuropA. De ene was Truman en de andere was Josef Stalin.
Of anders gezegd, steun van Amerika en angst voor de Sovjet-Unie.
Die steun van Amerika valt steeds meer weg.
Europa vergrijst immers en wordt voor hen steeds minder interessant.
De nieuwe regering richt zich steeds meer op de Pacific en ChinA. Het Amerikaanse electoraat ‘ont-Europeest’ in snel tempo, doordat er meer Latino’s en minder Europese inwijkelingen zijn.
Aan de andere kant is door de val van het communisme ook de angst grotendeels weggevallen.
We kunnen het decennialang uitgestelde debat over de democratisering van Europa nu niet meer uit de weg gaan.

Toen de Duitsers in 1939 en 1940 oorlog voerden, hadden ze een enorme militaire voorsprong.
Over Holland schrijf je dat ze maar 50 bommenwerpers hadden tegenover 5.
000 Duitse.
Je citeert daarbij een Amerikaanse journalist die schreef: ‘De democratieën hadden allemaal de gemakkelijkste weg gekozen, geldbelust als ze waren.
’ Is dat nu niet ook de zwakke plek van EuropA. Namelijk de onwil om een echte Europese defensie op te bouwen en om daar voor te willen betalen?

Geert Mak: Dat klopt.
Ik heb vroeger wel al eens tegen onze regering geschreven maar nu is het voor de eerste keer dat ik mij voor mijn regering schaam.
Dat heb ik voordien nooit gehaD. Daarvoor zijn meerdere redenen, en van die redenen is de deelname van Nederland aan de Joint Strike Fighter, een nog te bouwen nieuw gevechtsvliegtuig van Amerikaanse makeli J. Daaruit blijkt een enorme behoudsgezindheid en kortzichtigheiD. Nederland gaat zich voor twintig, dertig jaar binden aan een wankel Amerikaans project terwijl de Europeanen dat zelf zouden kunnen en moeten doen.
De Nederlandse regering en bedrijven worden op een gigantische manier door de Amerikanen in het ootje genomen want ze mogen aan niets meedoen.
Maar hieruit blijkt ook de totale blindheid voor de noodzaak om een eigen Europese defensie op te zetten.
Als we willen dat Europa een eigen buitenlandse politiek gaat voeren, dan moet daar ook een eigen militaire macht aan gekoppeld worden.
Ik vrees dat de Europeanen dat door schade en schande zullen moeten leren zoals ze nu ook een gezamenlijke bestrijding van terrorisme op poten zetten, iets wat pas kon na de aanslagen in MadriD. Europa besteedt al bij al nog behoorlijk veel aan defensie maar de efficiëntie is door de versnippering heel laag.
We hoeven daarom geen overweldigende militaire machtspolitiek te voeren.
Europa doet het beter met diplomatie en overleg.
Eigenlijk is onze manier van ‘zachte macht’ uitoefenen bijzonder effectief.
Dat hebben we onderling geleerd en we kunnen dat exporteren naar de rest van de werelD. Dat zullen alle aardbewoners in de 21ste eeuw trouwens hard nodig hebben.
Het scheppen van een internationale orde zonder geweld zoals de Europese Unie is uniek in de geschiedenis.
Maar er moet ook steeds een stok achter de deur zijn.

Europa is dus een model voor de werelD.

Geert Mak: Eigenlijk is het Europese project van Jean Monnet een enorm experiment in het scheppen van een internationale rechtsorde.
Het gebruikte middel daarbij is niet geweld maar overtuiging.
De gezamenlijke problemen als vluchtelingen, overbevolking, klimaatswijziging, energietekort en andere zaken die ons deze eeuw te wachten staan en waarmee gans de wereld geconfronteerd wordt, kan maar opgelost worden door een gevoel van lotsverbondenheiD. Daar kan Europa een voorbeeld zijn.
Maar je zult ook brandhaarden moeten blussen.
Net zoals in een land de politie over wapens moet kunnen beschikken, zal dat ook op wereldvlak nodig zijn.

Je schrijft dat herinneringen vervagen tussen de generatie van kleinkinderen en achterkleinkinderen in.
Je schat dat de herinnering aan de Grote Oorlog nog hooguit tien jaar zal duren.
Moeten we derhalve niet meer musea openen en meer lessen in hedendaagse geschiedenis geven op school?

Geert Mak: Er bestaan prachtige musea zoals ‘In Flanders Fields’ in Ieper en daar komen heel wat bezoekers op af, maar tegelijk besef je dat mensen er ook naartoe gaan voor de kick en de sensatie.
‘Beleef een loopgraaf’.
‘Ruik het mosterdgas’.
Dat zal binnen een generatie ook het geval zijn met de herinnering rond de Tweede Wereldoorlog.
Op een bepaald ogenblik wordt dat zoiets als de herinnering aan Napoleon en dat is ook niet te verhinderen.
Het is dus belangrijk dat we de geschiedenis over de twee wereldoorlogen blijven overbrengen omdat het ook ijkpunten zijn voor moraliteit.
Op televisie worden hierover heel voortreffelijke documentaires uitgezonden.
Alleen zou het op school wat meer gesystematiseerd moeten worden.

Ergens schrijf je over twee gymnasten die in de jaren twintig door een drukke straat in Berlijn lopen zingen: ‘Weg, weg, weg met de jodenrepubliek, rot-jodenrepubliek’.
De volwassenen gingen een stapje opzi J. ‘En niemand gaf ze een draai rond de oren.
’ Tegenwoordig horen we in Vlaanderen schreeuwen van ‘Eigen volk eerst’ en ‘Hamas, hamas, alle joden aan het gas’.
Moeten we ze een draai rond de oren geven?

Geert Mak: Ja dat zouden we moeten doen want het gaat precies om hetzelfde.
Door het proces van globalisering waar immigratie maar een onderdeel van is, raken in heel wat landen mensen in een identiteitscrisis.
Men is het kompas kwijt.
Dan grijpt men in de eerste plaats naar de buitenstaander als schuldige.
In Europa is de immigrant kop van jut.
Daarnaast zitten we in een periode dat de verzorgingsstaat gereorganiseerd en deels ontmanteld moet worden.
Dat is een proces dat alle West Europese landen moeten doormaken.
Het creëert grote gevoelens van onzekerheid en onbehagen.
En opnieuw wordt alles afgewend op de buitenlander.
Vroeger was dat de jood, nu de immigrant die onze banen en huizen inpikt.
In de praktijk is het vaak een strijd tussen arme gevestigden en arme nieuwkomers.
Vervang gewoon de woorden Marokkaan of Turk door jood en je hebt opnieuw hetzelfde.
Natuurlijk is het zo dat intellectuelen in Nederland blind bleven voor problemen tussen autochtonen en allochtonen en dat je nu een soort morele paniek ziet.
Maar in de praktijk blijkt dat de meerderheid van de vreemdelingen zich prima geïntegreerd heeft in onze samenleving.
Je moet niet generaliseren.
In de jaren tachtig en negentig hebben linkse intellectuelen niet goed gekeken, dat verwijt is soms terecht.
Maar nu doen de rechtse intellectuelen, met hun vooroordelen en hun generalisaties, precies hetzelfde.
Iemand als een Paul Scheffer doet dat beter, hij kijkt en stelt zijn mening voortdurend bi J.

Maar vanwaar komt dan al dat scepticisme tegenover vreemdelingen?

Geert Mak: Dat komt vooral van de middenklasse zoals beschreven door Barbara Ehrenreich in haar boek The Fear of Falling.
Dat ging over de angst van de middenklasse om omlaag te vallen.
Het is diezelfde angst die Pim Fortuyn hier aanjaagde.
Het is niet voor niets dat Fortuyn een grote aanhang verwierf in een voorstad als Almere, waar nauwelijks Marokkanen of Turken wonen, maar wel heel veel angstige middenklassers die nauwelijks hun hypotheken kunnen betalen.

In het Oostenrijkse dorp Leonding bezocht je het graf van de ouders van Hitler.
Je schrijft dat je er lang moest naar zoeken, maar dat je – toen je het eenmaal vond – geen tevredenheid voelde maar schrik.
Waarom die schrik?

Geert Mak: Die schrik was heel concreet.
Als je veel over geschiedenis vertelt, dan lijkt het gewoon een spannende film, een dramatisch verhaal zoals Sophie’s Choice en Shindlers List.
Maar toen stond ik daar plots in die poort in Auschwitz en dan zie je dat het echt gebeurd is.
Hetzelfde voelde ik bij die grafsteen van de ouders van Hitler.
Het is gebeurd, echt gebeurd! En het ergste is dat het opnieuw kan gebeuren.

Reis door een eeuw Europa

”Les peuples heureux n’ont pas d’histoire”.
Schrijver en journalist Geert Mak trok in 1999 een jaar lang door Europa om te inspecteren hoe het oude continent er aan het slot van een bewogen eeuw bijlag.
Liever dan zijn korte stukjes voor het NRC Handelsblad gewoon te bundelen, bouwde hij zijn reisverslag uit tot een levendige geschiedenis van de 20e eeuw.
“Heel Europa kan nooit in één boek”, schrijft hij in de verantwoording.
Zwitserland moet het met één vermelding stellen, maar het wedervaren van twintig andere landen leverde genoeg stof op voor het meer dan 1200 pagina’s dikke In EuropA. Reizen door de twintigste eeuw.

Hoewel hij in Nederland de nationale geschiedenisleraar wordt genoemd, is Mak geen historicus.
Hij studeerde staatsrecht en rechtssociologie, was journalist voor de VPRO, De Groene Amsterdammer en NRC Handelsblad en enkele jaren bijzonder hoogleraar voor grootstedelijke problematiek.
Zijn faam van Nederlands bekendste ‘historicus’ heeft hij te danken aan boeken waarin geschiedschrijving en journalistiek een geslaagde verbinding aangaan.
Hij heeft zijn horizon steeds verbreeD. Beschreef De engel van Amsterdam de sociale diversiteit in Amsterdam, dan deed Kleine geschiedenis van Amsterdam een wijde greep terug in het verleden.
Hoe God verdween uit Jorwerd was de geschiedenis van een Fries dorp tussen 1945 en 1995, terwijl in De eeuw van mijn vader via een familiekroniek de veranderingen in Nederland in de twintigste eeuw in kaart werden gebracht.
Tussendoor had hij met Reportages uit Nederland, een bloemlezing van honderd ooggetuigenverslagen, getoond hoe fascinerend historisch bronnenmateriaal is.
Voor de televisie liep hij in het voetspoor van Jacob van Lennep door Nederland en hij maakte een groot aantal reisreportages, onder andere in de Verenigde Staten, Zuid-Oostazië en Oost-EuropA.

Voor dit boek reisde Mak met de eeuw mee, waarbij hij elke maand andere historische plaatsen bezocht.
Een historisch kaartje aan het begin van elk hoofdstuk (met de toenmalige landsgrenzen!) toont de reisroute.
In januari is hij voor de periode 1900-1914 in Parijs, Londen, Berlijn en Wenen, de vier grote steden die de trek van platteland naar stad en de opkomst van de massabewegingen illustreren.
Februari (1914-1918) brengt hem van Wenen naar Ieper, Cassel, Verdun en Versailles.
Maart (1917-1921) voert hem naar Stockholm, Helsinki, Petrograd en RigA. Begin april (1918-1938) is hij weer in Berlijn, in mei bezoekt hij o.
A. Guernica (1938), in juni Duinkerken (1940), een maand later Auschwitz en Warschau, in augustus o.
m.
Stalingrad en Vichy.
In september (periode 1944-1956) doet hij o.
A. Dresden, Neurenberg en Budapest aan, in oktober (1956-1989) Brussel, Amsterdam, Parijs, Lissabon en Dublin.
November (1989-1995) brengt hem voor de zesde keer naar Berlijn, naar Gdansk, Moskou en Tsjernobyl.
In december (1987-1999) komt hij in Boekarest, Novi Sad, Srebrenica en Sarajevo, waarmee de cirkel van de moorddadige 20e eeuw rond is.

Op zijn reis vindt Mak vele tientallen stille getuigen terug: een overgroeide kuil bij de Somme, een gemitrailleerde deurpost in de Berlijnse Oranienburger Straße, een besneeuwd bos bij Vilnius, een krantenarchief in München, een heuvel achter Barcelona, een wit-rood sandaaltje in Auschwitz, achtergelaten kinderspeelgoed in Tsjernobyl.
Daar krijg je al iets van de historische sensatie, waar de grote historicus Johan Huizinga het over had toen hij schreef over het contact met oude voorwerpen.
In het boek wordt die sensatie echter het sterkst als Mak historische ooggetuigen aan het woord laat: in citaten uit brieven, verslagen en dagboeken, en in de verhalen van grote en kleine mensen die hij heeft geïnterviewD. Sommige deelhoofdstukken bestaan volledig uit zulke monologen, waarbij in het begin vaak nog niet duidelijk is wie er precies aan het woord is.
Zo zijn er lange getuigenissen door de kleinzoon van keizer Wilhelm II, de Italiaanse anti-fascistische vakbondsleider Vittorio Foa, Richard von Weizsäcker (zoon van de drijvende kracht achter de Overeenkomst van München), de gewezen Duitse officier Winrich Behr, die later werkte voor de Europese Gemeenschap, Wladek Matwin, partijbisschop van Wroclaw, Max Kohnstamm (de Nederlandse grondlegger van de EGKS), de linkse provo Huib Riethof, de Portugese revolutionair Vítor Alves, gewezen minister-president Ruud Lubbers die geen voorzitter van de Europese Commissie mocht worden.

Die opsomming kan de indruk wekken dat Mak een aanhanger is van de idee “Grote mannen maken de geschiedenis”.
In Europa bewijst het tegendeel: het boek staat vol van kleine levensverhalen van soldaten, verzetsmensen, boeren in de Pyreneeën, vrouwen in het voormalige Joegoslavië.
Zij maken de geschiedenis mee, maar zij maken ook mee de geschiedenis.
Zij vormen het tegengewicht voor de anonimiteit van de statistieken en de vele getallen die je in dit boek aantreft.
Mak heeft immers ook heel wat historische literatuur in zijn boek verwerkt, om recht te doen aan de grote lijn van de geschiedenis, controleerbare feiten, verbanden, oorzaken en gevolgen.
Achteraan vermeldt hij nauwkeurig zijn bronnen, de literatuurlijst telt twintig bladzijden en wie de precieze bron van een citaat wil checken, vindt de noten op de website www.
geertmak.
nl.
Alleen beseft hij de onmacht van de lezer tegenover de getallen van gesneuvelde, gedeporteerde, verkrachte, gefolterde mensen die elkaar soms bladzijde na bladzijde opvolgen.
“Acht miljoen.
Tussen 1941 en 1945 is een kwart van de Oekraïense bevolking om het leven gebracht: acht miljoen jongens, mannen, meisjes, vrouwen.
Wat kun je nog, met zo’n getal?” De twintigste eeuw was een eeuw van oorlogen en etnische zuiveringen op grote schaal, waarvan het aantal slachtoffers het voorstellingsvermogen te boven gaat.
Daarom is het goed dat Mak telkens weer inzoomt op de concrete realiteit van wie de verschrikking hebben beleefd, waarbij hij alle facetten weergeeft.
Hij beschrijft niet alleen de ellende in de loopgraven, maar ook de ‘kick’ van het doden, de verbroedering en het pseudo-schieten.

In Europa had een heel deprimerend boek kunnen worden door die eindeloze, moordende ketting van actie en reactie, daders en slachtoffers.
“Op de Altmarkt in het centrum van de stad [Dresden, na het bombardement in 1945] werd een brandstapel opgericht die vijf weken lang voortbrandde.
De lijkverbranding stond onder leiding van SS-Sturmbannführer Karl Streibel, die zijn ervaring met massacrematies had opgedaan in het vernietigingskamp TreblinkA.” Mak besteedt echter in zijn geschiedenis van onderdrukking, uitroeiing en dictatuur telkens weer aandacht aan het verzet.
Indrukwekkend is bv.
het verhaal van Emily Davison, de suffragette die zich bij de Derby in juni 1913 met twee vlaggen voor het paard van de Engelse koning wierp omwille van de zaak van het vrouwenkiesrecht.
Of dat van de Amsterdamse Februaristaking (1941), een uniek gebaar van solidariteit met de joden.
“Momenten van moed en verzet waren er overal in Europa, tot in de gaskamers van Auschwitz toe.
” Toch is hij ook niet blind voor de geschiedvervalsing die precies rond ‘verzetsdaden’ optreedt.
Zo corrigeert hij de mythe rond het verzet tegen de uitvoering van het euthanasieprogramma voor geestelijk en lichamelijk gehandicapten in het Berlijnse verpleegtehuis Bethel.
Hoewel Simon Wiesenthal Bethel aangeeft als een van de weinige plaatsen van verzet tegen de nazi’s, blijkt de ‘heldhaftige’ directeur Bodelschwingh vooral gezwegen te hebben; andere predikanten waren echter moediger.
Opmerkelijk is dat de nazi’s o.
m.
vanuit de kerken veel meer verzet hadden verwacht en vaak ook gevoelig waren voor protest.

Nu de EU pas met tien landen is uitgebreid, is het een grote verdienste van dit boek ruim aandacht te schenken aan de ontwikkelingen in Oost-EuropA. Hier blijkt de reisreportage, die soms blijft hangen in wat melige landschapsbeschrijving, dan ook het sterkst.
Herhaaldelijk springt de auteur van het verleden naar het heden.
Na de crisis van het Duitse leger voor Moskou (1941) beschrijft hij de hectische activiteit in de Russische hoofdstad sinds de ineenstorting van het communisme: “Geld heeft in deze stad nog altijd iets ijls.
Al is de inflatie afgeremd, de toegangsmunt voor de metro is in drie jaar tijd tweehonderd keer zo duur geworden.
[…] Voor de Russen is de gevoelsmatige waarde van de roebel op dit moment een halve euro, de koopkracht is een kwart euro, maar de wereldeconomie geeft voor de roebel nog geen vier cent.
Dat is het grote probleem van dit lanD.” Mak stelt vast dat men in dit deel van de wereld kampt met het verlies van de idee van de maakbare samenleving.
In Kiev zijn de oude veteranen woedend, vertelt een tolk.
“Het is de generatie die het moderne Kiev weer heeft opgebouwd uit de puinhoop die de Duitsers ervan hadden gemaakt, ze hebben zich hun leven lang kapot gewerkt, en nu komen die Duitsers hier terug, als toeristen en investeerders, rijk en machtig, terwijl zij .
” Het belang van dit boek schuilt erin dat het de vergeetachtigheid en de zelfgenoegzaamheid van de welvarende West-Europeanen doorbreekt: “Vrede, verbondenheid en samenwerking zijn alleen denkbaar tussen landen en volkeren die weten wie ze zijn” (Václav Havel).
Geert Maks reisverslag door de twintigste eeuw laat op magistrale wijze dat uiteenlopende en toch met honderd draden verbonden verleden van Europa uit zijn as herrijzen.

De laatste zomer      Fromkin David      Europese geschiedenis

http://www.
wereldoorlog1418.
nl/duitse-schuldvraag/index.
html

Het is 28 juni 1914 als de terroristische scholier Gavrilo Princip de Oostenrijkse aartshertog Franz Ferdinand en zijn vrouw vermoordt.
Zesendertig dagen later, op 4 augustus 1914, is de Eerste Wereldoorlog een feit.
Nadien hebben velen zich afgevraagd hoe het toch mogelijk was dat de moord op twee mensen, die in eigen land eerder gehaat dan geliefd waren, een wereldoorlog kon veroorzaken.
David Fromkin geeft daarvoor in zijn nieuwste boek De laatste zomer: waarom de wereld in 1914 ten oorlog trok een even simpele als heldere verklaring.
Volgens hem was de moord niet de reden, maar het excuus om een oorlog te beginnen.

David Fromkin werkt als hoogleraar geschiedenis en internationale betrekkingen aan de universiteit van Boston.
Na een carrière in het leger en de advocatuur begon hij historische studies te schrijven, waaronder het veel geprezen A Peace to End All Peace (1989) dat onder andere werd genomineerd voor de Pulitzer Prize.

Vooral een samenvatting

In De laatste zomer geeft Fromkin een boeiende reconstructie van de gebeurtenissen die tot WO1 leidden, maar op sommige punten herhaalt hij zichzelf ergerniswekkend vaak, wat de structuur van zijn betoog niet ten goede komt.
Fromkin ontsluit geen nieuwe bronnen maar neemt vanuit het perspectief van het meest recente onderzoek, de oude kwesties weer eens onder de loep.
Het boek bestaat vooral uit een samenvatting van al eerder verzameld bronnenmateriaal, waaruit Fromkin echter wel zijn eigen conclusies trekt.

Fromkin gaat te werk als een detective die zijn bewijzen minutieus bij elkaar scharrelt.
Hij ontrafelt vele complotten en samenspraken, hij legt het gekonkel van de politici bloot en toont ons de genante vergissingen en dommigheden van politieke en militaire leiders.
Aan het eind brengt hij al deze gegevens bij elkaar en ontraadselt hij, zo goed en zo kwaad als het kan, alle mysteries die rondom het ontstaan van WO1 hangen.

Op interessante wijze laat Fromkin zien hoe de moord op Franz Ferdinand door Oostenrijk-Hongarije als excuus werd gebruikt om het gewraakte Servië binnen te vallen.
De aanvalsplannen kwamen uit de koker van Duitsland, die zijn bondgenoot aan zich wilde binden.
Bovendien was keizer Wilhelm II, die nauwe banden met de aartshertog onderhield, razend vanwege de lafhartige moord op zijn vrienD. Oostenrijk-Hongarije moest de oorlog zelf voeren, maar als de boel uit de hand zou lopen zou Duitsland te hulp schieten.

Twee oorlogen

Aanvankelijk hoopte Duitsland op een bliksemoorlog die alweer afgelopen zou zijn voor de rest van de wereld kon reageren.
Door het getreuzel van Oostenrijk-Hongarije werd de aanval echter zo lang uitgesteld dat ze niet meer te verkopen was.
Pas op dat moment werden de plannen gewijzigd en zagen Duitse generaals als Moltke en Falkenhayn hun kans schoon om de door hen gedroomde wereldoorlog te ontketenen, tegen de wil van de keizer in.

Deze wereldoorlog kwam, volgens Fromkin, niet voort uit de oorlog tegen Servië, zoals Duitsland de wereld wilde doen geloven.
Integendeel: de lokale oorlog tegen Servië moest worden afgeblazen ten behoeve van grote de oorlog die Duitsland tegen Rusland en Frankrijk wilde voeren.
Op sluwe wijze verwisselden de Duitse generaals beide oorlogen met elkaar.
Ze deden daarbij net alsof de lokale oorlog tegen Servië zodanig uit de hand was gelopen dat een wereldoorlog niet meer te voorkomen was.

Ondertussen hadden ze die wereldoorlog echter zelf in gang gezet door een aanval op Frankrijk te lanceren.
Er was, aldus Fromkin, zodoende sprake van twee oorlogen: de lokale oorlog van Oostenrijk-Hongarije die werd afgeblazen en de grote oorlog van Duitsland tegen Frankrijk en Rusland die uiteindelijk uit zou monden in een wereldoorlog.

Geen donderslag bij heldere hemel

Desondanks was WO1, aldus Fromkin, geen donderslag bij heldere hemel, zoals vaak wel verondersteld wordt.
Hij laat zien hoe er in de militaire top van Duitsland al sinds 1905 gepleit werd voor een zogenaamde preventieve oorlog.
In diezelfde tijd werd er in Europa bovendien een enorme wapenwedloop in gang gezet, die Duitsland er toe dwong maar liefst negentig procent van zijn begroting aan het leger te spenderen.
De Europese landen fokten elkaar zo steeds verder op en Europa had al verschillende keren eerder op het randje van de oorlog gestaan.

Sommige militairen, zoals generaal Moltke, werden verder ook nog eens beheerst door het waanidee dat Duitsland al zwakker en zwakker werD. Om die reden waren ze ervan overtuigd dat er zo snel mogelijk een oorlog ontketend moest worden.
Ze stuurden daarom al langere tijd aan op een preventieve oorlog, een oorlog die erger zou moeten voorkomen.

Oorlog is gezond

Ten tijde van WO1 meenden veel staatshoofden dat oorlog normaal en gezond was.
Zoals een tuin af en toe gesnoeid moet worden, zo moest ook de wereld bij tijd en wijle onder het mes.
Toch was er uiteindelijk bijna niemand die oorlog wilde.
Toen het puntje bij het paaltje kwam wilde zelfs keizer Wilhelm II van Duitsland liever vrede.
Op dat moment was het echter al te laat, de oorlogszuchtige haviken hadden aan het langste eind getrokken.

Als WO1 niet was uitgebroken wat het, aldus Fromkin, ongetwijfeld op een later tijdstip wel tot een uitbarsting gekomen.
De oorlog hing immers al jaren in de lucht.
De enige reden dat de oorlog juist in 1914 uitbrak, was dat er op dat moment een duidelijke aanleiding voor was.

Van de barricaden naar de loopgraven      Dassen Patrick & Petra Groen      Europese geschiedenis

Wat een bloedbaD. De hel kan niet zo verschrikkelijk zijn.
De mensen zijn gek.
’ Dat schreef een Franse soldaat in zijn dagboek toen hij in 1916 de massaslachting bij Verdun meemaakte.
Met de Eerste Wereldoorlog stortte het welvarende Europa zichzelf in de afgronD. De korte verrassingsoorlog waarop Europa rekende toen de strijd begon in augustus 1914, ontaardde binnen enkele maanden in een gruwelijke uitputtingsslag.
Toen in november 1918 de wapens eindelijk zwegen, waren er bijna 15 miljoen doden en 21 miljoen gewonden te betreuren: een ramp voor de Europese beschaving.

Hoe heeft dit kunnen gebeuren? Over die vraag gaat Van de barricaden naar de loopgraven.
Aan de orde komen onder meer de radicale militaire veranderingen tussen de Franse revolutie en de Eerste Wereldoorlog, de gevolgen van de negentiende-eeuwse medische revolutie voor de oorlogvoering en de manier waarop de Eerste Wereldoorlog als een splijtzwam werkte voor de Duitse samenleving.
Het idee dat in de negentiende eeuw de bevolking steeds nauwer bij de oorlogvoering betrokken is geraakt, is de rode draaD. Wat in 1793 begon als een levée en masse eindigde in een allesvernietigende totale oorlog tussen 1914 en 1918.

De oorsprong van de totale oorlog

Patrick Dassen en Petra Groen (reD.) - Van de barricaden naar de loopgraven: Oorlog en samenleving in Europa, 1789-1918

door Yassin Amartib

8 augustus 2008

Solférino, Austerlitz, Wagram, Sébastopol - iedereen die weleens in Parijs is geweest zal deze namen herkennen als metrostations in de Franse hoofdstaD. Minder mensen zullen weten dat deze namen verwijzen naar plaatsen waar in de negentiende eeuw belangrijke veldslagen zijn geleverD. De onlangs verschenen bundel Van de barricaden naar de loopgraven: Oorlog en samenleving in Europa, 1789-1918 gaat uitgebreid in op deze veldslagen én geeft een indicatie waarom ze vereeuwigd werden in de straatnamen van Parijs.

De artikelen in deze bundel, verschenen onder redactie van de historici Patrick Dassen en Petra Groen, betogen dat oorlog in de negentiende eeuw in toenemende mate een nationalistisch karakter kreeg.
Onder invloed van het nationalisme werden oorlogen een voorwaarde voor de nationale trots.
Dit was een beweegreden om belangrijke en vooral succesvolle veldslagen te herdenken door er straten en boulevards naar te vernoemen.
Bovendien kwam het volk steeds meer te weten over oorlogen, bijvoorbeeld door het begin van de oorlogsjournalistiek.

De hel kan niet zo verschrikkelijk zijn.
De mensen zijn gek’.
Dat schreef een Franse soldaat in zijn dagboek toen hij in 1916 de massaslachting bij Verdun meemaakte.
Het zouden zijn laatste woorden zijn.
Met de Eerste Wereldoorlog stortte het welvarende Europa zichzelf in de afgronD. De korte oorlog waarop vrijwel iedereen rekende toen de strijd begon in augustus 1914, ontaardde in een gruwelijke uitputtingsslag.
Toen in november 1918 de wapens eindelijk zwegen, waren er miljoenen doden en gewonden te betreuren.
Het was niet minder dan een ramp voor de Europese beschaving.

Hoe heeft dit kunnen gebeuren? Over die vraag gaat dit boek.
Aan de orde komen veranderingen in oorlogvoering en samenleving in achtereenvolgens de napoleontische oorlogen, de Krimoorlog en de Frans-Duitse oorlog en de ontwikkelingen in de wapentechnologie, de medische wetenschap en de oorlogsverslaggeving in de negentiende eeuw.
De rode draad die zichtbaar wordt, is dat de bevolking in deze periode in toenemende mate betrokken raakte bij de oorlogvoering, die een steeds industriëler karakter kreeg.
Zo werd de eerste totale oorlog van de twintigste eeuw mogelijk.
De bundel besluit met een analyse van het effect van die oorlog op Duitsland, dat verdeelder dan ooit uit de oorlog tevoorschijn kwam.

Patrick Dassen is universitair docent Algemene Geschiedenis aan de Universiteit Leiden.
Petra Groen is verbonden aan het Nederlands Instituut voor Militaire Historie en bijzonder hoogleraar militaire geschiedenis aan de Universiteit Leiden.

Industrialisering van oorlog

Ook namen gewone burgers in de negentiende eeuw steeds vaker deel aan de strijD. De Franse revolutie van 1789 zorgde voor een ommekeer in de Europese beleving van militaire conflicten.
Daarvóór vochten beroepslegers oorlogen uit in dienst van absolute monarchen en als onderdeel van een dynastieke strijD. Na 1789 werd de militaire dienstplicht ingevoerD. Hierdoor kon Napoleon beschikken over de massalegers waarmee hij Europa zou teisteren.
De invoering van de algemene dienstplicht en het begin van democratisering zette de ontwikkelingen in gang die uiteindelijk zouden leiden tot de totale oorlog van 1914-1918.
Het hele volk was nu direct of indirect betrokken bij de oorlogsmachine.

Van de barricaden naar de loopgraven is verschenen naar aanleiding van het thema van het eindexamen geschiedenis in 2008-2009: 'Ten oorlog! Europese oorlogen 1789-1919'.
Hoewel de negentiende eeuw in Europa een relatief vreedzame periode is waarin de welvaart groeit, vinden er enkele belangrijke militaire ontwikkelingen plaats.
Zo wordt de oorlogsvoering in de loop van de negentiende eeuw 'geïndustrialiseerd', wat leidt tot anonimiteit en het verlies van menselijkheid op het slagvelD. Deze mechanisatie van de oorlogsmachine vindt een dieptepunt in de verwoestingen van de wereldoorlogen.
Het boek laat zien dat de maatschappelijke en militaire ontwikkelingen in de zogenaamd vreedzame negentiende eeuw leidden tot het einde van de Europa's dominantie op het wereldtoneel.

Oorlogsjournalistiek

Drie Europese conflicten uit de negentiende eeuw illustreren de verschillende stadia van de militaire veranderingen: de Napoleontische oorlogen (1804-1815), de Krimoorlog (1853-1856) en de Frans-Duitse oorlog (1870-1871).
Met veel aandacht voor detail beschrijven de auteurs de grotendeels vergeten Krimoorlog en de Frans-Duitse oorlog.
Bijvoorbeeld hoe de Pruisische koning in Versailles tot Duitse keizer wordt gekroond dankzij de intelligente politiek van Bismarck.
De bundel is extra interessant omdat de nadruk niet alleen op de militaire aspecten ligt, maar ook op de zogenaamde 'sociale geschiedenis', de maatschappelijke impact van de oorlogen.
Zo is er aandacht voor de rol van de medische wetenschap, de journalistiek en de positie van de vakbonden.

Een goed voorbeeld hiervan is het artikel van Bernadette Kester over het ontstaan van oorlogsjournalistiek, waarin zij de invloed van de eerste moderne oorlogscorrespondenten belicht.
Kester schrijft onder meer over Times-reporter William Howard Russell (1821-1907), die artikelen over de Krimoorlog schreef.
Zijn beschrijvingen van onder meer de beroemde Charge of the Light Brigade, en de erbarmelijke toestand van de Britse soldaten, zorgden voor een enorme ophef in Londen.

De verschillende artikelen in Van barricaden tot loopgraven sluiten door de chronologische opzet goed op elkaar aan.
Helaas varieert de kwaliteit van de verschillende bijdragen nogal; sommige auteurs schrijven verhalend, terwijl anderen niet verder komen dan een droge opsomming van feiten.
Desalniettemin slaagt de bundel erin om een interessant overzicht van de historische evolutie van de oorlogsvoering in de moderne tijd te geven.
Bovendien sluiten de schrijvers goed aan bij de hedendaagse geschiedschrijving door aandacht te besteden aan sociale en maatschappelijke verschijnselen.

1688      Wills John      Europese geschiedenis

Misschien is ieder jaar een bijzonder jaar en dient ieder individueel jaartal daarom gememoriseerd te worden.
Dat deel van de geschiedenisles, jaartallen leren, wordt dan overbodig: wie tot 2000 kan tellen, heeft het onder de knie en het opsommen van belangrijke, doorslaggevende gebeurtenissen voor elk van die jaartallen is, bij zoveel bijzonderheden, ondoenlijk.
Geschiedenis schrijven, geschiedenisles geven, geschiedenis studeren, het zijn een voor een bezigheden die bedoeld zijn om orde te scheppen.
En iedere orde is tot op zekere hoogte onredelijk en onrechtvaardig: 1600 onthouden we, 1601 en 1599 niet.

Net zo belangrijk als een hinkelpad door de chronologie, is een perspectief.
Geschiedenis wordt geschreven door overwinnaars, slachtoffers zijn - of waren dat tot voor kort althans - voetnoten in het geschiedenisboek.
Binnen dat perspectief zijn het dan weer de geletterden die berichten nalaten.
Wie geen pen had, heeft nauwelijks bestaan.

De Amerikaanse historicus John E.
Wills droeg zichzelf op met die reeks solide, doorgaans voetstoots aangenomen uitgangspunten te breken.
Hij heeft geprobeerd de wereldgeschiedenis van een jaar te schrijven.
Dat is het jaar 1688 en ook wie daar nooit bij had stilgestaan denkt na lezing van zijn boek dat dat een ongeëvenaard vol jaar is geweest.
Ont wik ke lingen die pas later tot volle bloei zijn gekomen lijken erin te beginnen, het einde van andere ontwikkelingen komt in zicht.
Ver moedelijk zou je dat na lezing van een vergelijkbaar boek over 1689 of 1687 ook hebben gedacht.

Het bijzondere aan zijn boek is echter het neutrale perspectief.
Ook al zijn er bijna geen andere bronnen dan die van de overwinnaars, Wills probeert de geschiedenis van Australië, Centraal-Azië en het indiaanse deel van Am e rika net zo serieus te nemen als die van de Eu ro pese ontdekkingsreizigers die daarheen trokken en opschreven wat zij bizar vonden.
Hij moet zich daartoe soms tegenover die verslaggevers opstellen.
Slaven en wilden zijn voor hem even belangrijk als slavenhandelaren en kolonisatoren.

Hoeveel vertrouwde thema's en figuren er in zijn boek ook aan de orde komen - de ontluikende Verlichting, the Glorious Revolution in Engeland, Peter de Grote - Wills' boek zet het vertrouwde beeld op zijn kop en schept grote onzekerheid in het bestaande geschiedbeelD. Je moet er niet aan denken dat iemand besluit de hele geschiedschrijving zo onder handen te nemen, maar het fascinerende incident maakt zonneklaar hoe rechtvaardig dat welbeschouwd zou zijn.

Hitler en Stalin      Broeckmeyer Marius      Europese geschiedenis

Het boek beschrijft in detail aan de hand van de beschikbare bronnen en getuigenverklaringen de periode van het niet-aanvalspact tussen de USSR en Nazi-Duitsland ten einde de huidige stellingen te testen als zou in feite Stalin de uitlokker en agressor van de tweede wereldoorlog zou kunnen geweest zijn.

Het beeld dat men krijgt is vanzelfsprekend veel genuanceerder en uiteraard wordt hier eigenlijk de ganse historie vanuit de sovjetzijde belicht.
Het interessante is dat de schrijver een aardige opsomming maakt van de diverse versies van die geschiedenis onder de diverse regeringsleiders (achtereenvolgens Stalin zelf, Chroetsjow, Brezjnev, Gorbatschov, Poetin).
Al deze versies voldoen niet aan de vereisten van de historische kritiek : belangrijke bronnen ontbreken, wegens geheimhouding, vernietiging op het einde van de oorlog, onbestaand omdat diktators nu eenmal een voorkeur hebben voor louter mondelinge bevelen.

De meest relevante redelijk deugdelijk bewezen feiten zijn: de ommezwaai van de militaire anticipatie van een defensief naar een offensief systeem en het verplaatsen van offensieve krachten naar de grens met Duitsland en haar bondgenoten.
Dat Stalin de uitbreiding van het communisme door een sovjetizering van Europa nastreefde zal wel niemand verwonderen.

Het boek leest bijna als een roman, waarbij men door de weergave van de gezichtspunten van de diverse getuigen al eens in de tijd verplaatst wordt, wat echter absoluut niet storend werkt.
Het bevat ook een overzichtelijke bibliografie en aanduidingen m.
B.t.
de diverse vindplaatsen van het materiaal.

Het strekt de schrijver alleszins tot eer dat hij hier geen sensatie brengt, maar een nuchtere klare kijk op de feiten zoals deze gereconstrueerd kunnen worden.

In 1952 publiceerde de Britse historicus Alan Bullock Hitler, a study in tyranny, dat vertaald werd in veertien talen en de eerste volledige biografie over de man die Europa in de jaren dertig en veertig tot aan de rand van de afgrond bracht.
Het boek werd algemeen als een meesterwerk betiteld, omdat het niet alleen het leven van Hitler, maar ook de geschiedenis van het Derde Rijk op indrukwekkende wijze belichtte.
Sindsdien zijn er bijna veertig jaar verstreken en is er, onder invloed van de veranderende tijd, een nieuw beeld van Hitler en zijn plaats in de geschiedenis ontstaan.

Vanuit een andere invalshoek en met gebruikmaking van materiaal dat nadien ter beschikking is gekomen, heeft Alan Bullock opnieuw Adolf Hitlers levenloop gevolgD. Om zijn portret meer diepte te geven heeft Bullock de carrière van de Führer vergeleken met die van de Sovjetrussische leider Josif Stalin, zijn grote ideologische opponent en (op een kort monsterverbond na) gevreesde tegenstander uit de Tweede Wereldoorlog.

Hoewel de rol van 'grote mannen' in de geschiedenis door moderne historici sterk wordt gerelativeerd, valt niet te ontkennen dat Europa in de eerste helft van onze eeuw volledig in de ban van beide mannen leefde.
Hitler speelde een unieke rol in de nazi-beweging.
, het Derde Rijk, de jodenvervolging, de vernietigingskampen en de verschrikkingen van de oorlog.
Het is onmogelijk voorbij te gaan aan Stalins persoonlijke invloed op de gedwongen landbouwcollectivatie, de Russische werkkampen, en de ongekende zuiveringen in de communistische partij en het Rode Leger.

Door in deze dubbelbiografie de levensloop van zowel Hitler als Stalin onder de loep te nemen, heeft Alan Bullock -zonder een model van de 'totalitaire staat' te willen ontwerpen- de overeenkomsten en verschillen tussen beide regimes aangegeven.
Door aandacht te besteden aan wat Hitler en Stalin scheidt en bindt, wordt het unieke karakter van beide staatshoofden beklemtoonD. Vandaar de ondertitel van dit boek: net als evenwijdige lijnen vloeien parallelle levens nooit samen.

In de schaduwen van morgen      Huizinga Johan      Europese geschiedenis

Huizinga beschikt gemakkelijk over de stof, en is als geen ander thuis in de hogere cultuur, waar we de mens op zijn best te zien krijgen.
Dankzij een groot combinatievermogen kan hij met behulp van bekende feiten nieuwe beelden scheppen of onze kennis met nieuwe inzichten verdiepen.
Dat alles geeft hij weer in een even heldere als voorname stijl, die ons overtuigt van zijn gelijk.
Er zal niet spoedig een tweede historicus opstaan, die even rijk met al deze gaven is toegerust.

Naar zo’n man moeten we luisteren.
Dat begrepen ook Huizinga’s tijdgenoten, toen hij in 1935 voor de dag kwam met ”In de schaduwen van morgen” een boek dat niet een zuiver historische studie maar een tijdsbeeld was, of zoals de ondertitel zegt, „een diagnose van het geestelijk lijden van onzen (eind:hier graag onzen laten staan!) tijd”.
Het sloeg in, en werd zijn meest verkochte en meest vertaalde werk.

Dat jaar 1935 is nu ver weg.
Het behoort tot een verleden dat volkomen dood schijnt, toen de grote mogendheden van Europa elkaar de wereldheerschappij betwistten, en voor dat doel ook weldra de wapens zouden opnemen.
Die komende oorlog was de schaduw die toen reeds over Europa hing.
Maar men kon in 1935 nog geloven dat ze voorbij zou trekken.
Daarom zou een lezer naar Huizinga’s boek grijpen met hoop in het hart.
Kon een goede diagnose de weg naar de genezing aangeven?

In 1935 regeerden de communisten in Rusland, de nationaalsocialisten in Duitsland, de fascisten in Italië.
Veel erger kon het niet.
Deze crisis, zegt Huizinga, kent nauwelijks haar weerga in de geschiedenis.
We zien een volstrekte verloochening van het godsgeloof, een principiële aantasting van de zedenleer, een ingrijpende verandering van de staatsorde, een stelselmatige ondermijning van de maatschappelijke orde door de leer van de klassenstrijd, en een wereldwijde economische crisis.
Hoe kan Europa ooit al deze kwalen te boven komen?

Geestelijk lijden

Het valt direct op, dat Huizinga deze klachtenlijst aan zijn lezers voorlegt als een diagnose van het gééstelijk lijden van de tijD. De materiële nood wijst hij wel aan, maar het geestelijk lijden is de kwaal die verholpen moet worden, want die brengt de hele cultuur in gevaar.
Huizinga geeft geen definitie, maar schetst wel de grondvoorwaarden die cultuur mogelijk maken.
Er moet ten eerste een evenwicht zijn tussen stoffelijke en geestelijke waarden.
De materiële factor mag nooit overheersen.
Ten tweede onderstelt cultuur de beheersing van de natuur, ook die van onze eigen menselijke natuur.
We moeten ons niet laten leiden door lust en begeerte.

Het belangrijkst is de derde grondvoorwaarde.
Cultuur moet streven naar een ideaal.
Dat moet meer zijn dan een streven naar welstand en veiligheiD. Cultuur vraagt om een ideaal, dat uitstijgt boven de bevrediging van de dagelijkse behoeften.
Voor de genezing van het geestelijk lijden moeten wij de eeuwige waarden hervinden, die buiten de stroom van ontwikkeling en verandering staan.

Dat boek is nu ongeveer een mensenleven oud, en geschreven voor een generatie, die reeds lang van ons is heengegaan.
Voor de wetenschap blijft het natuurlijk waarde houden.
Maar heeft het ook actuele betekenis? Uitgeverij Aspekt vindt van wel.
Zij heeft het boek een plaats gegeven in de serie Maatstaf, die, om het in haar eigen woorden te zeggen, heruitgave beoogt „van klassieke, tijdloze geschriften”, die een maatstaf kunnen zijn „voor het ware, goede en schone, vanuit de idee dat met name in de antieke en de christelijke traditie van het denken over de mens en de wereld grote wijsheid en diep inzicht ligt besloten.
”

Herspeld

Welke boeken dan in zo’n reeks thuishoren, daarover valt te twisten.
Deze nieuwe uitgave is bewerkt en toegelicht door George Harinck, die zelf tot de redacteuren van de serie Maatstaf behoort.
Als ik kennis neem van Harincks inleiding, zou ik zeggen dat hij eigenlijk niet veel van ”De Schaduwen” moet hebben.
Het is te apodictisch, te moralistisch, en te kritisch tegenover de democratie.
De blijvende betekenis ligt hierin, dat het een monument vormt van de vrijzinnig-liberale cultuur van honderd jaar geleden.

Zou het waar zijn? Dan hoort het boekje in deze reeks niet thuis, want die vrijzinnig-liberale cultuur is dood en begraven.
Dat is wat Rutte, Verdonk, Dales en Wilders met elkaar gemeen hebben: ze moeten geen van allen iets hebben van Huizinga’s cultuurkritiek.
Wie echter christen is -hij hoeft niet beslist vrijzinnig te zijn- herkent in Huizinga’s pleidooi voor binding van de moraal aan een hogere norm genoeg verwantschap naar de geest om deze uitgave op prijs te stellen.
Dan vind ik Huizinga nog wel zo actueel, dat ik hem best in zijn eigen spelling wil lezen.
Ik vraag mij zelfs af of het kan, een boek tot in de titel herspellen.

Grimmig heden      De Moor Piet      Europese geschiedenis

Doorgaans sta ik wantrouwig tegenover dagboeken.
Al te vaak waant de auteur zich hierin het centrum van het universum, de navel van onze beschaving, de spil van ons bestaan.
Ze staan vol eigendunk, zelfverheerlijking en/of zelfbeklag.
Schotschriften zijn het, vol rancune omwille van niet begrepen talent, afgewezen liefdes en onvervulde dromen.
De Nederlandse schrijver Willem Frederik Hermans zei dat ‘een dagboek schrijven zoiets is als improviseren op de zwarte toetsen van de piano: het kan niet misgaan, maar het is ook zelden echt goed’.
Heel wat dagboeken zijn historisch bijzonder interessant, denk aan dat van Anne Frank, Etty Hillesum en zelfs Joseph Goebbels, of ze verhalen over een boeiend leven zoals die van Anaïs Nin, maar zelden halen ze een hoogstaand literair niveau – dat van Goebbels was gewoon Schmiererei.
Een uitzondering daarop is Dagboek 1920 van de Russisch joodse schrijver Isaac Babel dat de basis vormde voor zijn meesterwerk De Rode Ruiteri J. De auteur is hier niet gewoon iemand die opschrijft, maar iemand die schrijft.
Ook de memoires van de Rus Konstantin Paustovskij over de periode voor, tijdens en na de Russische revolutie kan men beschouwen als dagboeken van een uitzonderlijk literair niveau.
Maar ze zijn zeldzaam.

Zopas verscheen het dagboek Grimmig heden van de Vlaamse journalist, vertaler en schrijver Piet de Moor waarin hij in 2005 zowat elke dag persoonlijke mijmeringen neerschreef.
Het is een aaneenschakeling van citaten en tekstfragmenten van gerenommeerde schrijvers die elk op hun manier en vanuit hun gezichtshoek bijdroegen tot de wereldliteratuur – voor Gÿorgy Konrad het enige vehikel voor transcendentie.
Zoals in elk dagboek komt ook het leven van de schrijver zelf aan bod, vooral dan zijn worsteling met de talloze boeken die zich in zijn ‘hol’ opstapelen en die hij vruchteloos tracht te ordenen in doe-het-zelf boekenkasten die natuurlijk nooit passen.
Als hij het heeft over familie of vrienden dan is het eerder afstandelijk, behalve over zijn twee zoons, maar ook dan vervalt hij niet in banaal geneuzel, eerder in levenslessen die de ‘oude’ vader wil meegeven aan de ontluikende nieuwsgierigheid van zijn kroost.
Centraal staan dus de citaten van auteurs die zich ‘in hun werk en hun leven spiegelen aan voorbeelden die ikzelf waardeer en waaraan ik mezelf graag spiegel’, schrijft De Moor, en hij wrijft ze als vuurstenen tegen elkaar ‘in de hoop dat er iets nieuws uit vonkt’.

Sommigen zullen zijn werkwijze beschouwen als een vorm van plagiaat, van nymfomane eruditie of een vorm van intellectuele masturbatie, maar De Moor is bloedernstig.
Zelf noemt hij zich ‘een stelende ekster’ en ziet dat sprokkelen, verwerken en assembleren als een beroep op zich, ‘een citator, een stemmentemmer, een simulant van wereldliteratuurfragmenten’.
Dat doet hij trouwens niet lukraak.
Hij concentreert zich op datgene wat hij in zijn vroeger werk al uitvoerig beschreef: de waanzin van het totalitarisme, de moorddadigheid van de paladijnen van de macht, het drama van het conformisme en de Gleichschaltung, de vernielzucht van de mens in naam van God, de verplettering door de massa van het individu, de uitroeiing van de joodse taal en cultuur in Midden- en Oost Europa, de herkenning van het ‘poetinisme’ als een nieuwe vorm van dictatorialisme, en het gevaar van extreemrechtse ideeën die talloze mensen verziekten.
Maar ook de weerstand ertegen, het verzet van koppige ezels en verlichte geesten, de schrijvers die met al hun intellectuele kracht probeerden de enorme morele leegte opnieuw te vullen met brokjes menselijke waardigheid, respect en tolerantie.
De Moor brengt ons via ogenschijnlijke details terug naar al die dramatische en gruwelijke gebeurtenissen en thema’s uit de twintigste eeuw die nu onvermijdelijk deel uitmaken van wat we vandaag de ‘Europese geschiedenis’ noemen, ik durf de woorden ‘Europese beschaving’ hier niet te gebruiken

Hij beschreef die gebeurtenissen in zijn vorige boeken: Een masker voor de macht.
Ismail Kadare, schrijver in de dictatuur, De Gelaarsde GoD. Stalin en de aura van de macht en vooral zijn indrukwekkende SchemerlanD. Stemmen uit Midden-EuropA. Nu grijpt hij terug naar Joseph Roth, Sándor Márai, Imre Kertész, Stefan Zweig, Sebastian Haffner, Michel de Montaigne, Elias Canetti en anderen en verwerkt ze in allerlei scherzando’s.
‘Boeken maken de tijd ruimtelijk, het zijn doorgangen’, schrijft De Moor, maar ze bieden vooral inzichten in de tijdgeest van onze voorgangers, zij die onze wereld die we nu kennen hielpen opbouwen, al was dat vaak na een periode van razernij, verwoesting en massamoorD. Of beter, boeken zijn de spiegel waarin we zien wie we écht waren en zijn.
‘Waarachtig, ik zeg u, er is geen grotere beerput dan ons christelijk Europa’, aldus de Poolse schrijver Pawel Huelle.
En De Moor noemt de Midden-Europeaan ‘de drenkeling van de geschiedenis’.
Miljoenen mensen die er woonden, veranderden gedurende hun leven, zonder dat ze uit hun dorpen of steden weg gingen, diverse keren van nationaliteit ingevolge opeenvolgende revoluties, oorlogen, afscheidingen en annexaties.
En net als Goldhagen weerlegt hij de gedachte ’Wir haben es nicht gewußt’ en maakt aan de hand van voorbeelden duidelijk dat ‘bijna alle volwassen Duitsers (wisten) dat er concentratiekampen bestonden’.

‘De rechtstaat is het beslissende element in een democratie, niet de meerderheid, want als alleen meerderheden uitslaggevend zouden zijn, dan zou je ook het Duitse nationaal-socialisme een democratie moeten noemen’, antwoordt de Duitse filosoof Rüdiger Safranski op een vraag van de auteur.
Het was net het verval van de rechtstaat onder het fascisme en communisme dat heeft geleid tot de grootste drama’s in de geschiedenis.
Net daarom moeten we ze verdedigen tegen de aanvallen van extreemrechts.
Denk aan de reactie van Gerolf Annemans van het Vlaams Belang die na de uitspraak over het racistisch karakter van het Vlaams Blok, de rechters bedreigde.
Daarmee maakte hij duidelijk dat de leiders van extreemrechts in het diepste van hun ziel de democratie verachten.
Ze halen hun denkbeelden bij Plato, ‘de stichter van de gedachtepolitie’, aldus de auteur, ‘die in De Wetten voorstelde om het reizen naar het buitenland te beperken om te voorkomen dat de eigen gemeenschap spirituele vervuiling van vreemde ideeën zou ondervinden’.
Het is de reden waarom dictators en theocraten zo bang zijn van het geschreven woord en boeken verbranden.
Liefst houden ze het bij één enkel boek dat voor hen alle waarheid omvat, of het nu de Bijbel, de Koran of Mein Kampf is.
Kiš besefte dit gevaar: ‘niet het lezen van vele boeken is gevaarlijk, maar het lezen van één enkel boek’.
De zin over Plato is zowat de cruciale boodschap van Grimmig heden: het belang van de wereldliteratuur als middel om ideeën en feiten door te geven over alle fysieke en mentale grenzen heen.

Literatuur is echter zoveel meer.
Paustovskij was ervan overtuigd ‘dat de echte literatuur de zuiverste uitdrukking is van de vrije menselijke geest en dat de mens alleen in de literatuur zijn volledige innerlijke rijkdom en gecompliceerdheid ontplooit, evenals zijn zielskracht en daarmee een heleboel zonden uit het dagelijks leven afkoopt’.
Zelf sta ik dichter bij Susan Sontag die geloofde in de ethische functie van de literatuur omdat ze ons de waarde van diversiteit leert kennen.
‘De literatuur is het huis van de nuance en het verzet tegen stemmen die simplificeren.
’ Grimmig heden is een antidotum voor de simplificatie die we massaal om ons heen waarnemen en waarin de herauten van het ‘eigen-volk-eerst’ principe hun stinkende eieren uitbroeden.
Het enige wat ze willen is uniformeren, conformeren en depersonaliseren.
De Moor heeft het daarbij gemunt op Heideggers’ gif met zijn definitie van het volk ‘als een eenheid van bloed en ras’.
Bij elke uitspraak over hét volk of dé gemeenschap (of volksgemeenschap) als hoogste doel, beseft de auteur dat de mens voor de uitspreker enkel maar een middel is.
Iets dat men kan in- of uitschakelen, gebruiken of wegwerpen.
‘Mest op de velden van de toekomst’, zo typeerde Trotski de mens.
En De Moor waarschuwt voor Poetin als een nieuwe apologeet van Plato.
‘Poetins Rusland is verkrampt, zonder mededogen, harteloos.
Het heeft alle kenmerken van een dictatuur’.

In zijn boek Schemerland heeft De Moor het over een gebrek aan Holocaustbewustzijn in tal van Europese landen.
Hier verwijst hij naar de memoires van Elisa Springer die het heeft over ‘het zwijgen van de levenden’.
Het is maar door de literatuur dat we een beeld kregen van het onvoorstelbare.
Denk aan de werken van Jean Améry, Imré Kertész en Primo Levi.
Die laatste vond oorspronkelijk geen uitgever voor zijn boek Is dit een mens? Wat De Moor doet, is deelnemen aan de joodse traditie om over afgestorvenen te spreken kwestie van ze ‘levend’ te houden.
Om hun waarschuwingen, ervaringen en wijsheden weer aan de oppervlakte te brengen.
‘Het zou de moeite lonen om eens een collectie beklijvende zinnen aan te leggen, van die zinnen die, zoals Kafka zei, als een bijl in de bevroren vijver van je ziel hakken’, zo schrijft De Moor.
Hij heeft gelijk.
We moeten de wereldliteratuur gebruiken als middel tegen de vergetelheid, de onverschilligheid en het cynisme.
‘Ik ben bang voor die verschrikkelijke kracht in de mens: zijn verlangen en vermogen tot vergeten’.
Het is een citaat van Varlam Sjalamov en staat in het monumentale boek Over kampliteratuur van Jacq Vogelaar.
Ondanks de toegang die we via internet hebben tot archieven, lijkt de kracht van het vergeten mij één van de gevaarlijkste tendensen van onze tijD. Net daarom is dit dagboek zo belangrijk.

‘Geen enkel medium kan op tegen het geschreven woord’, aldus De Moor.
Zo dendert hij door de wereldliteratuur met een snelheid die de lezer naar de keel grijpt.
Alsof hij in het besef van zijn eigen sterfelijkheid alsmaar sneller leest en schrijft teneinde zijn verloren jaren in te halen.
‘Van de 55 jaar dat ik hier rondloop, heb ik er nog maar een stuk of zeven geleefd’.
Het is in die zeven laatste jaren dat het talent van De Moor echt tot ontwikkeling is gekomen, niet alleen als erudiete bode van andermans werk, maar als schrijver.
En hij beseft het zelf ook, ondanks zijn gespeelde bescheidenheiD. Want plots staat daar de zin: ‘Ik put altijd weer kracht uit mijn literatuur’, dus niet langer uit andermans schrijfsels, maar ook uit zijn eigen werk.
Hij beseft dat de kracht van de pen sterker is dan de knuppels waarmee de kampbewakers de gevangenen te lijf gingen en gebruikt ze nu ook onverbiddelijk.
Als hij dat zou kunnen, dan zou hij letters aan het alfabet toevoegen om zijn mijmeringen over die onvoorstelbare verwoesting van mensen en steden tijdens de twintigste eeuw nog aanschouwelijker te maken.
Zodat we de geur van verbrande lijken en kapot geschoten huizen zouden ruiken.
Zodat we het angstzweet op de voorhoofden van de slippendragers van de meedogenloze machthebbers voor hun bazen zouden zien.
Zodat we de gigantische instorting van de joods Europese cultuur door de Endlösung zouden horen.
De Moor is met zijn ‘zinnen als ingegroeide nagels’ een meester in het ‘woelen in andermans ingewanden’.

Recensie door Dirk Verhofstadt ;

Achter gesloten deuren      Rees Laurence      Europese geschiedenis

In Achter gesloten deuren laat Laurence Rees zien hoe Stalin, Churchill en Roosevelt tijdens de Tweede Wereldoorlog al afspraken maakten over de toekomst van EuropA. Op basis van materiaal dat pas beschikbaar werd nadat de archieven in Rusland en Oost- Duitsland waren geopend, onderzoekt Rees de belangrijkste beslissingen die de drie leiders namen.
Vooral het beeld van Stalin dat daaruit oprijst is vernietigend en zeer pijnlijk voor veel Russen.

Rees verzamelde bijna honderd nieuwe getuigenissen.
Voormalig geheim agenten uit de Sovjet-Unie praten in Achter gesloten deuren voor het eerst openlijk over hun repressieve werk; geallieerde zeemannen onthullen hoe zij de Duitse konvooien trotseerden; en veteranen uit het Rode Leger vertellen hoe zij Duitse soldaten vermoordden in verschrikkelijke gevechten van man tegen man aan het oostelijk front.

Achter gesloten deuren is een boeiende mix van politieke verhalen, inclusief dat van de geallieerde conferenties in Teheran, Jalta en Potsdam, en de dramatische persoonlijke getuigenissen van hen die de consequenties van hun beslissingen droegen.

De rol van de Sovjet-Unie tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft twee kanten.
Het is een onweerlegbaar feit dat de inzet van het Rode Leger enorm was en dat de geallieerde overwinning op nazi-Duitsland voor een groot deel daaraan te danken was.
De prijs die de Sovjet-Unie daarvoor betaalde was enorm; naar schatting meer dan 20 miljoen Sovjetburgers en -soldaten sneuvelden tegenover bij elkaar ongeveer 800.
000 Britten en Amerikanen.
Maar Stalin was naast een zeer belangrijke bondgenoot ook medeschuldig aan de oorlog.
In 1939 had hij het op een akkoord gegooid met Hitler en hadden de twee dictators Polen onderling verdeelD. De Duitse inval in Polen resulteerde in de Britse en Franse oorlogsverklaring aan DuitslanD. Na de Duitse inval in Rusland ging Stalin samenwerken met Churchill en Roosevelt, maar de kwestie rond Polen zorgde voor de nodige kopzorgen.
De kortstondige Sovjetbezetting van Oost-Polen was gepaard gegaan met de executie van meer dan 20.
000 leden van de Poolse elite en andere terreurdaden.
Polen was nu echter, als lid van de geallieerde alliantie, een bondgenoot van de Russen.
De misdaden werden verzwegen en verborgen om de verhoudingen binnen de coalitie niet op het spel te zetten.

De verhoudingen binnen de geallieerde coalitie, met als middelpunt de kwestie Polen, staan centraal in de BBC-documentaire “World War II Behind Closed Doors”.
De zesdelige serie gaat over wat Stalin, Churchill en Roosevelt achter gesloten deuren met elkaar bespraken en hoe deze mannen de toekomst van Europa bepaalden.
De maker is Laurence Rees die ook verantwoordelijk was voor andere succesvolle documentaireseries “The Nazis - A Warning from History” en “Auschwitz - The Nazis and the Final Solution”.
Zijn documentaires kenmerken zich door de zeer toegankelijke stijl waarin historische fragmenten ruimschoots afgewisseld worden met interviews met ooggetuigen en actuele beelden van de locaties waar de geschiedenis zich afspeelde.
Nog meer dan in zijn documentaire over Auschwitz is in zijn nieuwste productie een belangrijke rol weggelegd voor gedramatiseerde fragmenten.
Auteurs vertolken op overtuigende wijze de kopstukken en hun entourage en op die manier wordt de kijker een blik gegeven aan de conferentietafel en in de achterkamertjes.
Immers zijn daar geen archiefbeelden van, behalve dan de propagandafilms die echter een rooskleurig beeld geven van de werkelijkheiD. Aan de hand van archiefmateriaal en verklaringen van getuigen zien we hoe de verhoudingen tussen de westerse geallieerden en Rusland gaandeweg verhardt en hoe de basis gelegd wordt voor de Koude Oorlog.

Het is vooral Stalin die in deze serie een belangrijke rol speelt.
In 1942 werd hij door het Amerikaanse magazine Time nog benoemd tot man van het jaar en werd hij door de Amerikanen alom geprezen vanwege zijn leiding aan de Russische oorlogsinspanningen.
Roosevelt hield Stalin te vriend omdat hij de Russische oorlogsmachine nog goed dacht te kunnen gebruiken bij de strijd tegen Japan.
Na de oorlog echter werd de vriend een vijand en werd het communisme door FBI-directeur J. Edgar Hoover vergeleken met een “ziekte die zich als een epidemie verspreidt”.
Churchill had het communisme altijd al gehekeld, maar in 1941 zette hij zijn aversie tijdelijk opzi J. Later tijdens de oorlog bepaalde hij tijdens een onderonsje met Stalin op een kladblaadje de toekomstige verhoudingen binnen Oost-EuropA. Dat diezelfde man verantwoordelijk was voor een terreurbewind in zijn eigen land en vergelijkbare misdaden pleegde als de dictator tegen wie gevochten werd, weerhield Churchill niet om zich voor de hele wereld gebroederlijk met hem te tonen.
Daarmee liep hij wel het risico zijn andere bondgenoot, Polen, nota bene het land waarvoor Engeland de oorlog in ging, van zich te vervreemden.
De Polen waren de kortstondige Sovjetbezetting namelijk nog niet vergeten en vreesden – terecht zo bleek later – dat hun land na de oorlog opnieuw onder het juk van de Sovjet-Unie zou komen.
Bovendien was het Poolse leger naarstig op zoek naar ongeveer 8.
000 van hun officieren die in 1939 door de Russen gearresteerd waren en die nu spoorloos verdwenen leken te zijn.
Zij waren, samen met duizenden andere gearresteerde Polen, geëxecuteerd in de bossen van Katyn, een misdaad die de Sovjets in de schoenen van de nazi’s hadden willen schuiven.
Deze gruweldaad en de rol daarvan binnen de geallieerde coalitie duikt in de documentaire meerdere keren op.

Naast de massamoord in Katyn is er ook aandacht voor andere Sovjet-misdaden, waaronder de massale verkrachtingen van Duitse vrouwen en de wijze waarop Duitse gevangenen gefolterd werden.
Een vrouw vertelt, hevig geëmotioneerd, hoe ze als jong meisje verkracht werd door Russische soldaten.
Bijzonder is dat de daders van deze Sovjetterreur ook aan het woord komen.
Een Russische SMERSH agente vertelt hoe ze zonder enige gewetensnood een Duitse officier executeerde zonder dat er een militair tribunaal aan te pas gekomen was.
“Als ik er tien tegelijk had gekregen, had ik hen allemaal gedood”, zo verklaart ze.
Aan bod komt ook de minder bekende geschiedenis van het voormalige nazi-concentratiekamp Buchenwald dat na de oorlog in gebruik werd genomen door de Sovjets.
Tot de sluiting van het kamp in 1950 kwamen hier 7.
000 gevangenen om als gevolg van de erbarmelijke omstandigheden.
Opgemerkt wordt echter niet dat ook de westerse geallieerden gebruikt maakten van voormalige concentratiekampen voor de internering van hun gevangenen en dat ook daar de omstandigheden niet waren zoals je van deze democratieën had mogen verwachten.
Het gaat echter veel te ver om hieruit te concluderen dat de documentaire ongenuanceerd of gekleurd is.
Integendeel, het dubieuze bondgenootschap van de Verenigde Staten en Groot-Brittannië met de Sovjet-Unie wordt zeer objectief belicht en zowel van Churchill als Roosevelt zien we ook een kant die minder goed past bij het beeld dat we van hen hebben als vastberaden vertegenwoordigers van democratische waarden.
Stalin wordt neergezet als de misdadiger die hij was, maar terecht is er ook volop aandacht en begrip voor de enorme inzet van de Russen tijdens de oorlog en de vele offers die zij brachten.
Daarmee is Laurence Rees er opnieuw in geslaagd een zeer sterke documentaire neer te zetten die het bekijken meer dan waard is.
Het boek bij de serie verschijnt later dit jaar.

The Origins of Totalitarianism      Arendt Hannah      Europese geschiedenis

The Origins of Totalitarianism , uitgegeven in 1951, analyseert de opkomst van anti-semitisme, imperialisme en totalitarisme in het Europa van de 19de en 20ste eeuw.
De ; ;theorie van de eeuwige jodenhaat die stelt dat het anti-judaïsme van alle tijden is en gebaseerd is ­op religieuze motieven ; ; sprak haar niet aan, net zo min als de zondeboktheorie.
Volgens Arendt hing het ontstaan van het moderne anti-semitisme samen met de opkomst van de natiestaat en het imperialisme.
Een natiestaat is een politieke eenheid die zich op culturele, taalkundige en etnische homogeniteit beroept.
Dat gaat gepaard met centralisatie, volksopvoeding, zuivering en uitsluiting van al wie niet tot de natie, niet tot het volk behoort.
Met voorop de joden, dat volk zonder natie, verspreid over vele naties en mede daardoor meer internationalistisch gericht.

Arendt omschrijft totalitarisme als een rationeel-functioneel systeem, gericht op totale overheersing van ontmenselijkte wezens.
De zelfstandige, kritisch denkende mens wordt doelbewust uitgeschakelD. Arendt analyseerde vooral het nationaal-socialisme maar in de VS werd haar boek in de Koude-Oorlogsfeer ingepast en als een kritiek op Moskou geprezen.
Nationaal-socialisme en sovjetcommunisme waren overigens minder verwant dan Arendt poneerde.
Ideologisch staan ze in feite lijnrecht tegenover elkaar, al viel daar op het laagste niveau, ; ;waar kampbeulen en gemartelden elkaar ontmoeten ; ; weinig van te merken.

Hannah Arendt, heeft behartenswaardige opmerkingen gemaakt over de betekenis, het gebruik en misbruik van taal; zij deed dit in The origins of totalitarianism.
Ze constateert dat totalitarisme leeft van de leugen -totalitarisme is in wezen leugenachtig, bedient zich van fiction en forgery, is fictitious, mendacious en spurious.
Hitler en Goebbels bijvoorbeeld ontdekten dat een leugen pas echt succesrijk en geloofwaardig is als hij buitensporig is.

In deze studie zette Hannah Arendt een zeer complexe totalitarisme-these uiteen.

De concentratiekampen zag ze als de essentie van het in haar tijd nog ongekende machtssysteem van het totalitarisme.
Arendt beschouwde het totalitarisme als een politiek fenomeen dat niet binnen de bestaande historische, filosofische, morele en politieke kaders te vatten was.
Niet zozeer de ideologie die de totalitaire systemen begeleidde was nieuw, maar vooral het fenomeen van de totalitaire overheersing zelf.
Volgens de filosofe was het voor het eerst in de geschiedenis dat machthebbers werkelijk geloofden in hun ideologische waandenkbeelden en bereid waren om ernaar te handelen; met als absolute dieptepunt de concentratiekampen.

Het totalitarisme is een historisch fenomeen zonder voorafgaande.
Het dient onderscheiden te worden van de traditionele oppressieve systemen zoals de tirannie, het despotisme, het imperialisme en de dictatuur.
  Het totalitarisme vindt zijn voedingsbodem in economische crisissen en de ineenstorting van de middenklasse die zich niet meer kan vinden in de projecten van de bestaande politieke partijen.
  Het totalitarisme is een massa-fenomeen.
De leden van die massa zijn geïsoleerde individuen die hoogstens verbonden zijn door een negatieve solidariteit.
  De totalitaire leider biedt aan de onderdanen een spreekbuis en een schijn van waardigheiD.  Het totalitarisme, waarvan het nazisme, en later het stalinisme, de belichaming vormen, kent geen ware politieke organisatie, aangezien de leider de supreme wet is die alle ondergeschikten kan elimineren.
Dit leidt tot volslagen willekeur.
  Het positieve recht is in het nazisme vervangen door de wet van de natuur en in het stalinisme door de wet van de geschiedenis.
  Dit moet leiden tot een nieuwe mensheid, met name de rassenmaatschappij onder Hitler, de klassenloze maatschappij onder Stalin.
  Het totalitarisme is de negatie van het politieke leven.
  De mogelijkheid om zich vrijuit tot anderen te verhouden in daden of woorden is onbestaande.
  Aan de hand van terreur worden elke discussie en oppositie uitgeschakelD.  De pluraliteit onder de mensen wordt opgeheven.
Het totalitaire systeem doordringt niet enkel de publieke sfeer.
  Ook het privé-leven wordt aangetast, zodat uiteindelijk alleen nog identiteitsloze, zelfvervreemde wezens overblijven.

 Arendt beperkt zich echter niet tot een diagnose van het kwaaD.  In The Human Condition, een werk uit 1958 dat aanzien wordt als haar belangrijkste publicatie, zoekt ze naar middelen om de totalitaire verleiding te bezweren.
  Dit kan enkel door een rehabilitatie van de politieke actie en het publieke domein.
  De filosofie is te sterk gericht op het contemplatieve leven.
  Arendt wenst een zogenaamde “vita activa?.
  Dit actieve leven bestaat uit drie dimensies : de arbeid, het werk en het handelen.
  De arbeid hebben we gemeen met de dieren en is enkel gericht op het bevredigen van onze biologische belangen.
  De arbeid produceert de vergankelijke goederen die bestemd zijn voor consumptie.
  De arbeider is eenzaam, want elk individu is er gewoon lid van de soort, dus onderling verwisselbaar en anoniem.
  De tweede dimensie, die van het werk, bestaat uit de productie van duurzame goederen, zoals huizen, schilderijen en gedichten.
Al  kenmerkt het meesterschap van de werker zich eveneens door isolement, toch participeert deze persoon al aan de publieke sfeer.
Op de marktplaats staat de werker immers in relatie met medemensen, maar enkel door bemiddeling van objecten.
  Hij komt er niet voor de mensen, maar voor de producten.
 

De derde dimensie, het handelen, vertegenwoordigt volgens Arendt de hoogst menselijke activiteit.
  In het handelen hebben de mensen rechtstreeks contact met elkaar.
  Doorheen dialoog en daad geven de individuen uitdrukking aan hun uniciteit en onderling verschil.
  Enkel in deze sfeer is er dan ook sprake van vrijheiD.  Het handelen voltrekt zich in de publieke ruimte bij uitstek, met name de politieke sfeer.
  In de politiek ontmoeten medeburgers elkaar als gelijken, met erkenning van hun verscheidenheiD.  Politiek moet die verschillen respecteren, ze maatschappelijk organiseren en vruchtbaar maken.
  Want hoe meer perspectieven er zijn, hoe rijker de wereld wordt.

Anatomie van het fascisme      Paxton      Europese geschiedenis

Amerikaanse historicus Paxton analyseert het fascisme

Meer dan een scheldwoord

Raoul Bauer

‘Fascisme’ is een vaak misbruikt woorD. In De anatomie van het fascisme probeert de Amerikaanse historicus Robert Paxton recht te doen aan de complexiteit ervan.
Hij buigt zich ook over de relatie tussen fascisme en religie.

Bij gebrek aan voldoende medische kennis werden in de vorige eeuwen heel wat ziektes als ‘pest’ aangeduiD. Datzelfde fenomeen doet zich na de Tweede Wereldoorlog voor in het politieke debat bij het gebruik van het begrip ‘fascisme’.
‘Fascist’ werd een van de meest geliefkoosde scheldwoorden waarmee om uiteenlopende redenen concurrerende politici en partijen onderuit werden gehaalD. Het woord brandmerkt de opponent en geeft tegelijk aan hem die het gebruikt het aureool van politieke correctheiD.

Het veelvuldige gebruik van het begrip doet een soort van gewenning ontstaan.
Het wordt een gewoon scheldwoord, zonder dat daaraan nog ten volle de diabolische en onmenselijke dreiging wordt gekoppelD. Dat laatste geldt zeker voor generaties die Adolf Hitler en Benito Mussolini alleen kennen als schimmige figuren uit een ‘andere’ periode.
Het woord ‘fascist’ is losgekoppeld van zijn inhouD. Daardoor is ook de werkelijkheid die het weergaf, grotendeels verdwenen.

?

Hier prevaleert niet een ernstige vraagstelling over een verleden figuur of gebeurtenis, maar wel het opportunisme van de eigen tijD. Ik beweer niet dat er vandaag geen fascisten meer rondlopen of dat het fascisme onbestaande is, maar het is onmiskenbaar een feit dat door dat ondoordachte inflatoire woordgebruik er een soort van mistig scherm wordt opgetrokken dat de maatschappij eerder blind dan alert maakt voor het gevaar van het fascistische gedachtegoeD. In een samenleving die, zoals de onze, wordt bedreigd door gevaarlijke polarisatiebewegingen, is dat een zorgwekkende ontwikkeling.

Nochtans bestaan voor hen die willen ‘weten’ en ‘begrijpen’ tal van degelijk onderbouwde studies over het fascisme en zijn protagonisten.
Een daarvan is het vorig jaar verschenen De anatomie van het fascisme van de Amerikaanse historicus Robert O.
Paxton, dat nu in een degelijke Nederlandse vertaling voorligt.

?

Waar de politieke hoofdstromingen van de moderne westerse cultuur – het conservatisme, het liberalisme en het socialisme – alle tot wasdom kwamen tussen het einde van de achttiende en het midden van de negentiende eeuw, is het fascisme duidelijk een kind van de twintigste eeuw.
Het is een kind dat zich onmiddellijk duidelijk onderscheidt van de overige -ismen.
Een van de meest in het oog springende verschillen is dat de beweging niet vertrekt van een abstracte, intellectuele onderbouwing zoals we die aantreffen bij Karl Marx of bij John Stuart Mill, Edmund Burke of Alexis de Tocqueville.
Het fascisme, merkt Paxton op, hangt niet af van de waarheid of van ,,een andere bewering die in naam van de waarheid is gedaan’’.

Kent het fascisme dan geen waarheid? Ja en neen.
,,Fascisme is waar,’’ gaat de auteur verder, ,,voor zover het bijdraagt tot het vervullen van de bestemming van een gekozen ras, volk of afkomst, met andere volkeren verwikkeld in een darwinistisch gevecht, en niet in het licht van een of andere abstracte grond’’.
Of anders gezegd, tevergeefs zoeken we naar een welomschreven en min of meer vast fascistisch programmA. Zoals Mussolini al zei, was hijzelf de definitie van het fascisme.

De afwezigheid van een echte leer bleek bij diverse gelegenheden.
Telkens wanneer het nodig was in de opgang naar de macht, werden programmapunten van het eerste uur probleemloos aangepast of overboord gegooiD. En waarom ook niet: het fascisme berustte inderdaad niet op de waarheid van zijn doctrine maar ,,op de mystieke band van de leider met de historische bestemming van zijn volk’’.

?

Het inzicht in dat kameleonkenmerk van het fascisme heeft, aldus Paxton, gevolgen voor de onderzoeksmethode: al naargelang van de periode en het land komt het fascisme met eigen kenmerken naar buiten.
Elke benadering die het fascisme dus niet tracht te vatten in zijn voortdurende dynamiek, blijft naast de kwestie.
Daarom splitst Paxton zijn onderzoek op in vijf stadiA. Eerst staat hij stil bij het stichten van de bewegingen, vervolgens bekijkt hij de manier waarop ze wortel schoten in het politieke systeem en daarbij aansluitend hoe enkele de macht daadwerkelijk overnamen.
Ten vierde bespreekt hij het uitoefenen van de macht en ten slotte analyseert hij de soms relatief lange periode waarin het fascistische regime de keuze maakt tussen radicaliseren en uiteenvallen.

Niet alle bewegingen doorlopen het hele parcours.
Sommige geraken niet of nauwelijks uit de eerste fase, maar een paar bereiken het stadium van een echte machtsuitoefening en alleen in het geval van nazi-Duitsland benadert een fascistisch regime de uiterste grenzen van de radicalisering met de daarbij horende zelfvernietiging.
Bij die evolutie van het prille begin naar de uiteindelijke catastrofe moeten we vooral inzicht hebben in wat Paxton noemt ,,de twee belangrijkste coalitiepartners van het fascisme: de liberalen en de conservatieven’’.

Boeiende bladzijden zijn die waar wordt gesproken over de intellectuele, culturele en emotionele oorsprong van het fascisme.
Hoewel de Eerste Wereldoorlog voor het fascisme een belangrijke opstap betekende, liggen de wortels toch dieper, namelijk in het laat-negentiende-eeuwse verzet tegen het overheersende liberale geloof in individuele vrijheid, redelijkheid, natuurlijke menselijke harmonie en vooruitgang.
Ver vóór 1914 begonnen ,,nieuwe modieuze antiliberale waarden, een agressiever nationalisme en racisme, en een nieuwe esthetiek van instinct en geweld een intellectuele vruchtbare voedingsbodem te vormen voor het fascisme’’.

Maar die verheerlijking van het geweld bracht ook nieuwe angsten met zich mee.
Precies daarvoor pretendeerden de fascisten de goede remedie te hebben.
Het kunnen inspelen op de onzekerheid van een tijd – zie in dat verband Oswald Spenglers Der Untergang des Abendlandes uit 1918 – legde de fascisten geen windeieren.
Vijanden van het volk werden dan ook overal gevonden.
Niet alleen in het buitenland, maar ook binnen de eigen grenzen lag het gevaar op de loer.
En die vijanden namen met de jaren toe.

Uiteraard is dat in een omgeving waarin de homogene staat als een ideaal geldt, niet verwonderlijk, want daarin is verscheidenheid per definitie verdacht.
Het is alleen nog wachten om die verscheidenheid in te vullen met joden, zigeuners, enzovoort.
Interessant hierbij is de link die de Amerikaanse historicus legt tussen de ontdekkingen van de Franse bioloog Louis Pasteur en de monnik-botanicus Gregor Mendel en de ijver waarmee naar ‘vijanden’ van het volk werd gezocht.
Door het grotere inzicht in de rol van bacteriën bij besmettelijke ziekten en de mechanismen van de erfelijkheid, werd plots een groot aantal ‘nieuwe vijanden’ voorstelbaar.
Zieken, onreinen, mensen met erfelijke ziekten, waanzinnigen en criminelen deden de roep om de gemeenschap medisch te zuiveren hand over hand toenemen.

Hoewel dat zeker boeiende lectuur is, kan de auteur nooit zijn belofte helemaal waarmaken het fascisme zo te beschrijven dat er voluit recht wordt gedaan ,,aan de verschijningsvorm en complexiteit ervan’’.
Het meest spraakmakend blijft uiteindelijk het laatste deel waar Paxton zich vragen stelt over de mogelijkheid van het naoorlogse fascisme.
Daarin vinden we de intrigerende passage over de kwestie of ,,religie kan dienen als het functionele equivalent van het fascisme om een vernederd en wraakzuchtig volk te laten opbloeien en zuiveren’’.
De ironie van de geschiedenis wil dat we daarmee niet alleen terechtkomen bij bepaalde uitingen van het moslimfundamentalisme, maar ook en vooral bij de reële mogelijkheid van het fascisme in Israël.
De uitspraken over het ‘uitverkoren volk’, meent Paxton, beginnen te klinken als dat over ,,een superieur ras dat een ‘unieke missie’ in de wereld heeft, aanspraak maakt op ‘levensruimte’, een vijand demoniseert die de realisatie van de lotsbestemming van het volk in de weg staat, en de toepassing van geweld accepteert om die doelen te bereiken’’.

Ook de Verenigde Staten lijken weg te glijden in een gevaarlijke richting.
Natuurlijk vinden we hier geen swastika’s of de fascistische groet, maar de manier waarop kruisbeelden op hetzelfde niveau als de stars and stripes voor de nationale kar worden gespannen, zet toch aan het denken.

 

Fascisme

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Ga naar: navigatie, zoeken

Politieke ideologieën

Dit artikel is een deel van

de reeks over politiek

 

Ideologie

--------------------------------------------------------------------------------

 

Anarchisme

Christendemocratie

Communisme

Communitarisme

Conservatisme

Fascisme

Feminisme

Islamisme

Liberalisme

Libertarisme

Nationalisme

Nationaalsocialisme

Sociaal-liberalisme

Sociaaldemocratie

Socialisme

Portaal politiek

Fascisme (Italiaans: fascismo) was een politieke stroming die aan de macht was in het Italië van 1922–1943, onder leiderschap van Benito Mussolini, die zich Duce (Latijn: dux = veldheer) liet noemen.
Heden ten dage heeft het de betekenis gekregen van een regeringssysteem dat op dat van Mussolini lijkt, m.
A.w.
dat de natie boven het individu stelt, met als uitvloeisel een in zo'n systeem legitiem gebruik van geweld, moderne propagandatechnieken en censuur om politieke tegenstand de kop in te drukken en daarmee het bestaan van het systeem te waarborgen.
Vaak worden in een dergelijk systeem de economie en de sociale maatschappij verregaand van bovenaf gecontroleerd en gereglementeerd, waarbij nationalisme (en in het bijzonder etnisch nationalisme), wordt omhelsD. De term 'fascisme' is afkomstig van het Latijnse fascio, dat 'bundel' kan betekenen in de zin van een politieke groepering.
Ook is er verwantschap met de Latijnse term fasces, het Oud-Romeinse symbool van autoriteit (een bundel staven met een bijlkop).
Ambtsdragers in het oude Rome kregen een aantal dragers toegewezen naargelang hun ambtelijke status.
Fascisten maakten hiernaar een verwijzing, omdat ze de Romeinse cultuur verheerlijkten.

Inhoud [verbergen]

1 Definitie

2 Geschiedenis

3 Ideologie

3.
1 Rationeel

3.
2 Irrationeel

3.
3 Leidersbeginsel

3.
4 Nationalisme

3.
5 Populisme

3.
6 Economie

3.
7 Vrijheden

3.
8 Normen en waarden

4 Fascisme in relatie tot andere stromingen

4.
1 Fascisme en nationaal-socialisme

4.
2 Fascisme en communisme

4.
3 Fascisme en autoritair conservatisme

4.
4 Fascisme en Latijns-Amerikaans populisme

5 Fascisme in de wereld

6 Neofascisme

7 'Fascisme' als scheldwoord

8 Literatuur

 

[bewerk] Definitie

 

De fasces, het symbool van de eerste fascistenHet begrip 'fascisme' is niet eenduidig te definiëren.
Het is een dermate complex en gevarieerd verschijnsel, dat het moeilijk beknopt is te omschrijven.
Toch heeft het fascisme een aantal basiskenmerken welke het onderscheidt van andere politieke stromingen.
Deze zijn:

Het fascisme is de tegenstander van zowel de traditioneel linkse als rechtse politieke partijen.

Het fascisme minacht contemporaine conservatieve instellingen.

Het fascisme vereert machtsvertoon en het gebruik van geweld, in zoverre dat is gericht op de omverwerping van de bestaande maatschappelijke orde.

Het fascisme kent een autoritaire structuur met aan het hoofd daarvan een leider aan wie charismatische eigenschappen worden toegeschreven.

Het fascisme streeft naar de instelling van een politieke dictatuur.

Het fascisme streeft naar de volledige controle over het maatschappelijk leven en de sociale en culturele organisaties.

Het fascisme is extreem nationalistisch.

Het fascisme pleit voor een continue strijd om de eigen natie te kunnen doen overleven te midden van andere staten.

Het fascisme berust in hoofdzaak op de maatschappelijke middenklasse.

Het fascisme streeft naar sociale eenheid en de opheffing van alle bestaande klassen- en belangentegenstellingen.

Soms wordt een onderscheid gemaakt tussen 'Fascisme' (met hoofdletter) en 'fascisme' (zonder hoofdletter), waarbij Fascisme verwijst naar het Italiaanse fascisme en fascisme naar stromingen die op het Italiaanse fascisme gelijken.

[bewerk] Geschiedenis

In de 19e eeuw was het nationalisme opgekomen, onder meer onder invloed van de Franse Revolutie en de verbetering van de communicatiemogelijkheden.
Rond 1900 kwamen in Europa de eerste bewegingen op die een uitlaatklep wilden bieden voor onvrede, maar niet socialistisch waren, eerder nationalistisch.
Zij werden nog niet fascistisch genoemd, maar meestal iets als 'nationaal-syndicalistisch'.
Ze zouden waarschijnlijk door de geschiedenis vergeten zijn geraakt als de Eerste Wereldoorlog niet was uitgebroken.
Na de Eerste Wereldoorlog kwamen miljoenen veteranen terug van het front.
Zij konden in de gewone maatschappij vaak niet meer aarden, en raakten meestal ook werkloos.
Grenzen waren opnieuw getrokken, waardoor miljoenen ineens als minderheid in een ander land kwamen te wonen.
Veel Italianen vonden bovendien dat Italië voor de honderdduizenden doden en de torenhoge oorlogsschuld te weinig had teruggekregen.
Daarnaast had de oorlog een economische crisis tot gevolg.
Velen zochten hun heil in communisme of propageerden (uit angst hiervoor) een autoritair nationalistisch regime dat de problemen kon oplossen.

In maart 1919 vormde de socialist Benito Mussolini in Milaan de Fasci di Combattimento.
Deze beweging was samengesteld uit knokploegen van veteranen, en beweerde de orde te willen herstellen en Italië te geven waar het recht op haD. In 1919 bezette Gabriele D'Annunzio de stad Rijeka en vormde daar de eerste fascistische samenleving, het Italiaans Regentschap Carnaro genaamD. De stad werd corporatistisch georganiseerd, het leidersprincipe werd ingevoerd en Italianen die tegenstribbelden werden verplicht wonderolie te drinken (Slovenen en Kroaten werden verdreven of gedood).
De Fasci di Combattimento werd uiteindelijk een politieke parti J. In 1922 werd Mussolini met steun van koning Victor Emanuel III premier.
Mussolini kon nu heel Italië naar D'Annunzio's voorbeeld omvormen tot een fascistische staat, door achtereenvolgens de andere politieke groeperingen (socialisten, liberalen, katholieken) buitenspel te zetten.

Het regime kwam soms in een kwaad daglicht te staan (zie de moord op Matteotti), maar veel Europeanen zagen heil in sterke autoritaire staten.
In de jaren 1920-1923 was Europa in chaos gedompelD. Er was behoefte aan orde en tucht en dit boden de fascisten.
'Indien mogelijk met liefde, indien nodig met geweld', aldus Mussolini.
Bovendien zag men in het fascisme een bescherming tegen het communisme.
En het werkte in Italië: de treinen reden op tijd, de stakers gingen aan het werk en de studenten aan hun studie.
In grote delen van Europa werden autoritaire op fascisme lijkende regimes geïnstalleerD. In de jaren '30 won het fascisme nog meer aan kracht door de crisis en door het maatschappelijk tij dat van de losse jaren '20 naar autoriteit was teruggekeerD. Italië kreeg in internationale zaken een belangrijke stem in het kapittel.
In 1933 kwam bovendien de NSDAP in Duitsland aan de macht.
En de Japanse militairen dachten over veel zaken precies hetzelfde als de fascisten.
In de escalatie van de spanning riep Stalin de communisten op tot samenwerking met andere groepen om het fascisme een halt toe te roepen.

Na de Tweede Wereldoorlog kwam het fascisme in een ideologisch isolement terecht.
Fascistische groeperingen raakten overal ter wereld in diskrediet.
Mussolini werd in 1943 afgezet en in 1945 vermoorD. De oorlogsmisdaden van de Duitse nationaal-socialisten en de Japanse overheid, met wie de Italiaanse fascisten zich hadden verbonden, zorgden voor een definitieve bezoedeling van het Italiaanse fascisme.

[bewerk] Ideologie

Op ideologisch vlak kan het fascisme worden ontleed in twee componenten: rationeel versus irrationeel.

[bewerk] Rationeel

In rationele zin verkondigde het fascisme de staat als het kernstuk van zijn doctrine.
Voor de fascistische ideologen was de staat geen verzameling van individuen, maar een zelfstandig organisme van hogere orde, een macht, die alle vormen van zedelijk en verstandelijk leven van de mens samenvat en in zich verenigt.
Deze staat is totalitair in de zin, dat hij de wil en het verstand van ieder individu omvat.
In deze staatsconceptie bezitten alle individuen en groepen wel een eigen functie, maar afzonderlijk geen levensvatbaarheiD. Hun bestaan krijgt slechts zin en waarde door de staat, zodat Mussolini kon verklaren 'alles in de staat, niets tegen de staat, niets buiten de staat'.

De fascistische staat is ook absoluut van aard, omdat hij als autonome persoonlijkheid met eigen waarde en eigen doel elk individueel bestaan en alle particuliere belangen aan zich ondergeschikt maakt en de normen van zijn gedrag in zichzelf vindt.
Daarom kan de staat zijn gezag ook niet ontlenen aan de individuen (B.v.
als gevolg van verkiezingen), maar slechts aan zichzelf.
Het gezag is het onaantastbaar bezit van de staat.
De staat is in deze zin de eenheid van geest en wil van het volk, die niet gevormd wordt door de gezamenlijke individuen of een meerderheid van hen, maar door de elite.
Dat verklaart waarom in het fascisme een grote betekenis wordt toegekend aan de hiërarchie.

Het fascisme vervangt de rechtsstaat - immers slechts 'de speelbal der individuen' - door de machtsstaat.
Het gezag wordt niet gevormd van onderop, maar van bovenaf opgelegD. Slechts de elite is in staat inzicht in de superieure doeleinden van de staat te verwerven.
Aldus werd de fascistische staat volgens streng hiërarchische beginselen ingericht, waarbij alle leiding uitging van de ultieme leider, die als dictator alle verantwoordelijkheid en macht droeg.
Deze leider werd geassisteerd door de door hem gekozen ondergeschikten.
Uiteraard werd daartoe ook de scheiding der machten - de trias politica - verworpen en een complete suprematie gegeven aan de uitvoerende macht.

In overeenstemming met deze ideologie werden ten slotte ook de politieke partijen ontbonden en de fascistische partijstaat ingevoerD. Aangezien de individuen slechts bestonden in staatsverband, werden ook alle persoonlijke vrijheden - zoals het recht van meningsuiting en van vergadering - opgeheven.

De totalitaire staat van het fascisme kon zich uiteraard niet tevreden stellen met slechts het geven van leiding in politieke aangelegenheden.
Daarom werd ook de gehele beroepsbevolking georganiseerd in zogenaamde corporaties.
Dit corporatisme beoogde de tegenstellingen der verschillende klassen weg te nemen en te verzoenen.
In tegenspraak met de traditionele opvatting over corporaties als lichamen met zelfstandige rechts- en handelingsbevoegdheid, waren de fascistische corporaties echter zuivere staatsorganen zonder rechtspersoonlijkheiD. Voorts betekende het begrip corporatieve staat in fascistische zin niet, dat de staat in handen kwam van de corporaties, maar dat de corporaties instrumenten werden in handen van de staat.

Volgens de fascistische opvattingen diende het volk zich niet in te laten met de politiek, doch slechts met de eigen beroepsuitoefening.
De politieke bemoeienis was het privilege van de elite.
De gewone burgers vormden zo het productieleger, dat zorg moest dragen voor een zo hoog mogelijke nationale productie, die als één grote onderneming werd georganiseerd en ingelijfd bij de staat.
Slechts de staat was bij machte alle economische en sociale tegenstellingen te overwinnen en de eenheid van alle corporaties te verwezenlijken.
Daarom dienden alle corporaties ondergeschikt te zijn aan de staat.

[bewerk] Irrationeel

De fascistische ideologie was overigens niet uitsluitend rationeel van karakter.
Als reactie op de rationalistische en positivistische levensbeschouwing van de 18e en 19e eeuw en in overeenstemming met zijn vitalistische oorsprong werd de fascistische leer ook in sterke mate gekenmerkt door irrationele elementen.
Ondanks alle verstandelijke constructies, die later aan zijn ideologie ten grondslag werden gelegd, bleef het fascisme in eerste instantie gedreven worden door irrationele motieven.
Het stelde de intuïtieve schouwing van het geheel tegenover de logische analyse, avontuur en gevaar tegenover veiligheid, de wilde worsteling tegenover de 'gezapige' vrede, de daad tegenover de redenering, de held tegenover de denker, de macht en het geweld tegenover het recht en ten slotte de mythe tegenover de wetenschap.
Het fascisme pretendeerde dan ook niet slechts een politieke beweging te zijn, maar ook een spirituele revolutie.
Voor de fascist was de wereld niet de materiële wereld, die aan de oppervlakte verschijnt.

Tegenover de stelsels van het materialisme en het positivisme plaatste het de geest op de voorgronD. Daarom diende het leven van de fascist niet gericht te zijn op het egoïstische en momentane genoegen, maar moest hij zich belast weten met een zending van plicht, offer en ontbering, teneinde aldus een leven te veroveren, dat hem waardig was.

Zo noemde Mussolini het fascisme een religieuze conceptie, die de mens beschouwt in zijn betrekking tot een hogere wet, een objectieve wil, die boven het individu uitstijgt en het opvoedt tot de waardigheid van lid van een geestelijke gemeenschap.
Daarom werd het fascisme ook verkondigd als een geloof.
Slechts een geloof kon - aldus Mussolini - inspireren tot de verhevenheid van denken en handelen, die sommigen van zijn adepten hadden bereikt.
De onbewijsbare dogma's van het fascisme konden weliswaar beredeneerd worden, maar slechts de gelovige overgave zou de inspiratie kunnen verschaffen om de fascistische doelstellingen te bereiken.

In dit verband speelde ook 'de mythe' een voorname rol.
Zij was een poëtisch verhaal, dat niet op het verstand, maar op het gevoel en de verbeelding gericht was en geen redelijk antwoord wenste te geven op de laatste vragen.
Zo werd de mythe gepropageerd als een pseudo-godsdienst, die de fascistische denkbeelden en praktijken de wijding moest geven van een nieuwe heilsleer.
Als zodanig deden de mythe van de staat en de leider in brede kringen opgeld, waarbij de duce als halfgod in de rol van verlosser kon poseren.

Hieronder volgt een aantal algemene nadere ideologische trekken van fascisme, hoewel dit per land kan verschillen.
Zo bevat fascisme in veel gevallen racisme, maar niet altijD. Ook onder andere het leidersprincipe, sociaal-darwinisme en de houding jegens religie en de persoonlijke vrijheden kunnen verschillen.
Bepaalde elementen kunnen ook in andere ideologieën voorkomen en niet alle ideologieën die onderstaande principes nastreven noemen of noemden zichzelf fascistisch.

[bewerk] Leidersbeginsel

Het fascisme gaat uit van collectivisme.
De groep, collectief of natie gaat altijd boven het belang van het individu.
Lager geplaatsten hebben kritiekloos te gehoorzamen aan hun superieuren.
Orde, tucht en gehoorzaamheid staan voorop.
Superieuren hebben hierdoor een onbeperkte bevoegdheid, maar zijn zelf onvoorwaardelijke gehoorzaamheid verschuldigd aan de leiders die weer boven hen staan.
Wanneer een leider zwak of corrupt was, zou een sterkere of rechtschapener leider hem mogen afzetten en vervangen, zoals een roedel wolven of leeuwen ook zwakkere mannetjes liet afstoten door sterkere.
Op deze wijze werd het gebrek aan controle gecompenseerD. Uiteraard paste een democratische besluitvorming niet in dit model: dit was alleen maar ; ;vertragend geleuter ; ; volgens de meeste fascisten.
Fascistische landen en organisaties zijn meestal piramidaal gestructureerd met één sterke man aan het hoofD. Vaak kennen leiders van fascistische dictaturen zichzelf de titel 'leider' toe.
Zo noemde Benito Mussolini zich il Duce, Adolf Hitler der Führer, Francisco Franco el Caudillo, Ante Pavelic poglavnik en Ion Antonescu Condoctor.

[bewerk] Nationalisme

Fascisme was vaak sterk nationalistisch getint.
Er werd sterke nadruk gelegd op nationale symbolen, geschiedenis en tradities.
De natie stond immers boven het individu, en als de natie erop vooruitging, gingen ook alle individuen erop vooruit.
Daarnaast werd de eigen cultuur als superieur aan andere verheerlijkt.
In veel gevallen bevatte fascisme ook racistische elementen.
Dit leidt tot xenofobie, en in sommige gevallen tot pogroms, massavervolgingen, deportaties en agressie jegens buurlanden.

Veel fascisten stellen bovendien dat hun land een slachtoffer is van vijandige groeperingen, die het land in een deplorabele staat hebben gebracht.
Fascisten houden dergelijke groepen verantwoordelijk voor alles wat er mis is in het land, en zijn dus van mening dat ze koste wat kost onschadelijk gemaakt moeten worden.
Vaak voorkomende zondebokken zijn Joden, negers, zigeuners, vrijmetselaars, communisten, homoseksuelen, gehandicapten, pacifisten en Jehova's getuigen.

[bewerk] Populisme

Fascistische dictaturen kennen vaak een zeer ver doorgedreven vorm van populisme.
Het is voor fascistische leiders niet alleen voldoende dat een volk gehoorzaamt, het moet zich ook nog eens voor honderd procent inzetten voor de 'goede zaak'.
Het concept van de totale oorlog past dan ook goed bij het fascisme, de gehele samenleving zet zich in voor hetzelfde doel.
Behalve als ondersteuning van de macht dient het volk voor fascisten vaak ook als legitimering voor de macht: het hele volk zet zich in voor het fascisme, dus dat betekent dat we goed bezig zijn.

[bewerk] Economie

Op economisch gebied pleitten vele fascisten voor corporatisme, alsmede een door de Staat geleide economie waarin vooral het belang van de kleine boeren, de nationale (Italiaanse enz.
) arbeider en de lokale middenstand vooropgesteld werden.
Vaak bemoeide de overheid zich intensief met de economie en het bedrijfsleven.
De klassenstrijd van Marx werd verworpen; men verwierp de bloedige klassenstrijd en trachtte daarentegen zowel communisme als kapitalisme te bestrijden door middels de Staat klassensamenwerking en planmatige economische structuur in te voeren.
Mussolini zelf was in zijn vroegste periode een tijdlang marxist, waarvan hij zich distantieerde.
Mussolini's beleid verwees echter naar verschillende pre-marxiaanse socialistische beleidsmodellen met betrekking tot de economie.
Volgens Friedrich Hayek was het fascisme niet alleen uitgesproken anti-liberaal, en anti-kapitalistisch, maar vooral zeer collectivistisch van aarD.

[bewerk] Vrijheden

Voor vrijheid van meningsuiting, privacy en een aantal andere vrijheden was meestal geen plaats.
Mediacensuur en willekeurig optreden van de overheid zijn niet slechts aan de orde van de dag, maar werden gewoon acceptabel gevonden.
Godsdienst was in veel gevallen een uitzondering: veel katholieke fascisten presenteerden zich als vrome gelovigen en beschermers van de christelijke normen en waarden tegen losbandigheid en communisme.
Bovendien was het geloof vaak onderdeel van de nationale identiteit.
Zolang de Kerk zich niet met politiek inliet werden geestelijken en gelovigen met rust gelaten.
De Kerk steunde het bewind vaak uit angst voor het ; ;goddeloze communisme ; ;.

[bewerk] Normen en waarden

Oude normen, waarden en tradities werden gecombineerd met doorvoeren van het leidersbeginsel tot in de kleinste details van de samenleving.
Het gezin was erg belangrijk, waarin een traditionele taakverdeling werd gepropageerD. De vader was de kostwinner en familiehoofd, terwijl de moeder diende voor de kinderen te zorgen en het huishouden te doen.
Het krijgen van veel kinderen werd aangemoedigd terwijl homoseksualiteit, feminisme en deelname van vrouwen in het arbeidsproces sterk werden afgekeurd (dit laatste verschafte de geallieerden in de Tweede Wereldoorlog een voordeel aangezien zij in tegenstelling tot de Asmogendheden vrouwen in fabrieken konden laten werken wanneer de mannen aan het front vochten).
Sociaal Darwinisme speelde in alle facetten van het leven een rol: de sterkere mocht de zwakkere uit de weg ruimen, en een slechte leider mocht desgewenst afgezet worden.
Normaal gesproken was men een meerdere echter gehele gehoorzaamheid verschuldigD. Geweld was daarbij een middel om dit af te dwingen: zo beweerde Mussolini ; ;beter 1 dag een leeuw dan 100 jaar een lam ; ;.
Italiaanse fascistische kunst beeldde vaak uit dat oorlog een onderdeel was van het dagelijks leven.
Van geweld en oorlog werd een mens beter, sterker en slimmer.
Knokpartijen werden door de meeste fascisten dan ook niet geschuwD. Tegenwoordig wint een andere uitleg van Mussolini's woorden steeds meer aan populariteit: De strijd als defensieve maatregel, waarbij hij de strijdvaardigheid van het volk prees en het beschermen van het gezin en de natie hoog in vaandel staan.

[bewerk] Fascisme in relatie tot andere stromingen

Daar het fascisme meer een beweging dan een omlijnde ideologie was, is het een bijzonder diffuus begrip.
Het wordt dan ook vaak vergeleken met andere politieke stromingen, waarbij zowel opvallende overeenkomsten als verschillen te onderscheiden zijn.

[bewerk] Fascisme en nationaal-socialisme

 

Mussolini en Hitler - twee van 's werelds meest beroemde en beruchte fascistenHet nationaal-socialisme (nazisme) wordt vaak als een vorm van fascisme gezien.
Hitler heeft veel van de fascistische economische ideeën en principes overgenomen, maar verschilde op verschillende punten ook sterk van het Italiaanse, originele fascisme.
Veelal worden nationaal-socialisme en fascisme derhalve van elkaar onderscheiden vanwege het feit dat nationaal-socialisme zich veel meer richt op etniciteit en rassenstrijd dan het originele fascisme.
Men zou nationaal-socialisme dan kunnen zien als een combinatie van fascisme en racisme, met daarnaast aanvankelijk een sterker pre-Marxiaans socialistisch element.
In het Italiaanse fascisme bestond (tot het einde van de jaren '30) overigens geen specifieke afkeer van Joden op raciale gronden.
In de beginjaren van het Italiaanse fascisme waren er zelfs enkele Joden, waaronder Margherita Sarfatti, een maîtresse van Mussolini, fascistisch.
Dit gold aanvankelijk ook voor de vroege Nederlandse NSB, die aanvankelijk ook een aantal Joodse leden telde, maar uiteindelijk onder invloed van Meinoud Rost van Tonningen en de NSDAP ook antisemitisch werD.

[bewerk] Fascisme en communisme

Fascisme en communisme worden als de uiteinden van het politieke spectrum gezien.
De communistische ideologie houdt een radicalisering in van de klassenstrijd, de fascistische ideologie kent daarentegen de klassencollaboratie (Sergio Panunzio), het samenwerken van proletariaat en bourgeoisie.
Beiden kennen dan ook een gezamenlijke traditie van wederzijdse haat.
Fascistische vergaderingen werden verstoord door communisten en vice versA. Aanhangers van beide partijen bestreden elkaar op alle mogelijke manieren.
Kreeg een van hen regeringsmacht, dan aarzelde deze niet te proberen om de andere groep uit te roeien (Rode en Witte Terreur).

Toch waren in deze haatverhouding een paar uitzonderingen.
In 1939 werd na het ineenstorten van de Spaanse en Franse socialistische volksfronten het Molotov-Ribbentroppact gesloten door Duitsland en de Sovjet-Unie.
Bovendien hebben beide groepen ook meer met elkaar gemeen dan ze zelf durven te bekennen: als extremen van het politieke spectrum schuwen ze geweld en repressie niet.
Sociaal-darwinisme komt ook voor in het idee dat dit het natuurlijke recht van het proletariaat zou zijn om de heersende klasse te vernietigen, hoewel volgens het sociaal-darwinisme in feite de bourgeoisie gezien werd als dominant en dus meer geschikt om te overleven.
De staat bemoeit zich ook in een totalitair communistisch systeem uitgebreid met de economie en individuele vrijheden.
Soms kan ook iets voorkomen dat op het leidersprincipe lijkt, terwijl populisme en persoonsverheerlijking in veel communistische systemen ook niet van de lucht waren, evenmin als antisemitisme en racisme: Joden werden als kapitalisten gezien en konden, evenals ; ;zwarten ; ; (scheldnaam voor bewoners uit het zuiden van de USSR), maar moeilijk carrière maken in de Sovjet-Unie.
Stalin zelf heeft meer dan eens te kennen gegeven dat hij een hekel had aan Joden.

Veel stalinistische leiders propageerden het nationalistische ; ;socialisme in één land ; ; (Georghe-Dej), of racisme.
Omgekeerd bestond ook binnen de NSDAP een stroming die socialistische denkbeelden aanhing.
Hiervan waren de gebroeders Strasser en Roehm de bekendste vertegenwoordigers; na de Nacht van de Lange Messen was hun rol in het nazisme echter uitgespeelD.

Door deze paradox is zelfs het denkbeeld ontstaan dat fascisme of nationaal-socialisme en communisme zouden kunnen fuseren.
Hieruit is het nationaal-bolsjewisme in de jaren '90 in Rusland ontstaan, een politieke ideologie die zowel nazi- als communistische elementen vertoont, en waarvan het logo en de vlag gelijkenissen vertonen met zowel die van het Derde Rijk als die van de Sovjet-Unie: een hamer en sikkel op een witte cirkel met een rode achtergronD. Weliswaar is het idee ouder dan de jaren '90, maar de Russische nationaal-communisten zijn de eersten die dit via een zelfstandige politieke partij onder die naam uitdragen.
De aanhang omvat vooral jongeren en extreem-linkse en -rechtse randfiguren en bezit geen enkele politieke macht.

De ontstaansgeschiedenis en basis van het communisme en fascisme zijn fundamenteel verschillend geweest.
Het communisme had zijn oorsprong in de arbeidersbeweging, een traditie waar het fascisme (ondanks de naam van sommige fascistische partijen) weinig mee te maken haD. Het feit dat beide stromingen grote aantallen slachtoffers hebben gemaakt betekent niet dat ze gelijkaardig zijn.
Robert O.
Paxton en Primo Levi hebben er bijvoorbeeld op gewezen dat, hoewel ze beide regimes zonder meer misdadig en weerzinwekkend noemen, de redenen waarom fascisme en stalinisme hun vijanden doodden fundamenteel verschillend zijn.
De slachtoffers van het stalinisme werden vermoord als 'klassevijanden', een eigenschap die, hoewel in de praktijk vaak willekeurig gebruikt, in principe veranderbaar is.
Doelwitten van het fascisme behoorden echter al vanaf hun geboorte tot een 'verkeerde' groep met geen enkele mogelijkheid dat te veranderen.
Ook beargumenteert Paxton dat de moordpartijen onder het stalinisme van bovenaf zijn georchestreerd, terwijl het in het fascisme niet ongebruikelijk was dat gewone burgers zodanig werden opgehitst dat ze het recht in eigen hand namen en uit eigen beweging tegenstanders vermoordden.

Daarnaast zijn er ook communisten die van mening zijn dat vergelijkingen tussen het fascisme en communisme alleen worden gemaakt om - in het kader van de Koude Oorlog - die laatste stroming in diskrediet te brengen.

[bewerk] Fascisme en autoritair conservatisme

Vaak worden autoritair conservatieve regimes ook fascistisch genoemd, met name door hun tegenstanders.
Voorbeelden van zulke regimes zijn het Portugal van Antonio Salazar, het Argentinië van Juan Peron, het Roemenië van Ion Antonescu, Vichy-Frankrijk en het Chili van Augusto Pinochet.
Veel politicologen maken echter een onderscheid tussen autoritair conservatisme en fascisme.
Een belangrijk kenmerk van conservatisme is dat conservatieven de situatie vaak zoveel mogelijk bij het oude laten, terwijl fascisten in zeker zin 'revolutionair' zijn, en ze de samenleving overhoop willen gooien.
Verder willen fascisten de macht zoveel mogelijk centraliseren (bij staat, leider of partij), terwijl conservatieven belang hechten aan maatschappelijke organisaties (bijv.
kerken) met een onafhankelijke positie.

Op het snijvlak van fascisme en autoritair conservatisme bevinden zich het klerikaal fascisme en het falangisme.
Een belangrijke vertegenwoordiger van het klerikaal fascisme is de Oostenrijker Engelbert Dollfuss, die een conservatieve dictatuur vestigde, maar veel elementen overnam van het fascistische Italië.
Francisco Franco was de belangrijkste vertegenwoordiger van het falangisme.
Tijdens de Spaanse Burgeroorlog leunde Franco sterk tegen het fascisme, en ontving hij steun van het fascistische Italië en DuitslanD. Na de oorlog drong hij de macht van de Falange Española echter sterk terug, en begon zijn regime meer aan autoritair conservatieve dictatuur te worden, waarin ook het traditionalistisch Carlisme aan invloed won.
Hierover bestaan verschillende interpretaties.
Volgens vele auteurs is Franco nooit echt een fascist geweest, en leunde hij slechts maar op Hitler en Mussolini (en rechtse Ierse en Amerikaanse vrijwilligers) om de Spaanse Burgeroorlog te kunnen winnen van de republikeinen.
Volgens anderen - vooral de geëngageerde marxistische historici - was hij wel degelijk een fascist, maar deed hij zich na de oorlog voor als een autoritair conservatief om niet hetzelfde lot te ondergaan als Mussolini en Hitler.
Vast staat dat Franco nooit heeft toegestaan dat in Spanje het systeem anti-semitisch werd; vele joden vluchtten tijdens de oorlog uit Duits-bezette gebieden naar Franco's Spanje.

[bewerk] Fascisme en Latijns-Amerikaans populisme

Gelijktijdig met de opkomst van het fascisme in Europa kwamen in Latijns-Amerika verschillende regimes op die in ieder geval sterk populistisch waren en ook fascistische trekken vertoonden.
Juan Perón in Argentinië bijvoorbeeld, cultiveerde een sterke persoonlijkheidscultus en liet zich El Conductor ( ; ;de bestuurder ; ;) noemen, een benaming die vegelijkbaar is met Il Duce voor Mussolini.
Perón schakelde socialistische en communistische organisaties uit en toonde tijdens de Tweede Wereldoorlog aanvankelijk sympathie voor de as-mogendheden.
Getúlio Vargas' Brazilië kende een gelijkwaardig regime.
In 1937 voerde hij zijn Estado Novo in, gebruikmakend van een vermeende communistische samenzwering, en zocht hij toenadering tot Nazi-Duitsland, wat onder andere leidde tot de uitlevering van een aantal politieke vluchtelingen aan DuitslanD. Zowel Perón als Vargas richtte de economie van hun land grotendeels corporatistisch in, en braken de macht van de oligarchie.
Vergelijkbare leiders waren Carlos Ibáñez del Campo, die in Chili de traditionele liberalen en conservatieven opzij schoof en de macht greep met behulp van Perón en Chileense fascisten, dr.
Arnulfo Arias, de Sturmbannführer Mittelamerikas, in Panama en Maximiliano Hernández Martínez, die een boerenopstand aangreep om in El Salvador de macht over te nemen en een nationalistisch en racistisch regime in te voeren.

Desalniettemin vertoonden al deze regimes ook grote verschillen met het Europese fascisme.
In geen enkele van de hierboven genoemde landen (met uitzondering van El Salvador) heeft bijvoorbeeld een grootscheepse vervolging van tegenstanders plaatsgevonden, laat staan een genocide.
Verder hadden de persoonsculti van de populistische leiders veel eerder hun oorsprong in inheemse en Spaanse tradities, dan in het fascisme.
Opvallend is ook dat de Latijns-Amerikaanse populisten beduidend minder negatief tegenover het feminisme en gelijke rechten voor vrouwen stonden dan de Europese fascisten.
Vargas, Perón en Arias voerden in hun landen zelfs het vrouwenkiesrecht in, en Peróns echtgenote Evita had een openbare rol die in een authentiek fascistische staat ondenkbaar zou zijn.
Tenslotte werden de bewegingen in Latijns-Amerika die wel openlijk fascistisch of nationaalsocialistisch waren, vervolgD. De Braziliaanse integralisten van Plínio Salgado bijvoorbeeld, hoopten op de steun van Vargas, maar na diens machtsovername werd de integralistische beweging verboden en vervolgD. De nacionalistas in Argentinië en de Chileense nazi's ondervonden een vergelijkbaar lot.
Veel historici zien het Latijns-Amerikaanse populisme dan ook als een autonome ontwikkeling, waarbij de leiders zich meer door de uiterlijkheden dan door de inhoud van het fascisme hebben laten inspireren.

[bewerk] Fascisme in de wereld

Albanië - Albanese Fascistische Partij (later: ; ;Albanese Nationaal-Socialistische Partij ; ;), Tefik Mborja, Jup Kazazi, Kol Bib Mirakaja, Maliq Bej Bushati, Eqrem Bej Libohova

Australië: New Guard, kolonel Eric Campbell

België - Léon Degrelle, DeVlag, Staf de Clercq, Rex, VNV, Verdinaso, Joris van Severen

Brazilië - integralisme, Plínio Salgado

Bulgarije professor Bogdan Filow, professor Aleksandur Tsankov

Canada - Canadian Union of Fascists, Chuck Crate, Parti National Social Chrétien (later: ; ;National Unity Party ; ;), Adrien Arcand

Chili - Carlos Keller Rueff, Jorge González von Marées, Carlos Keller, Nationaalsocialistische Beweging van Chili

Denemarken - Frits Clausen

Duitsland - nationaal-socialisme

Egypte - Groenhemden, Ibrahim Shukri

El Salvador - Maximiliano Hernández Martínez

Estland - Andres Larka

Finland - Lapua-beweging, IKL, Vihtori Kosola, Kurt Martti Wallenius, Vilho Annala, Rolf Witting

Frankrijk - Jacques Doriot, Parti Populaire Français, Marcel Déat, Legion des Volontaires Français, François de la Rocque, Croix de Feu, Parti Social Français, Henri Barbé, Solidarité Française, François Coty, Paul Marion, Blauwhemden

Hongarije - Pijlkruisers, Ferenc Szalasi, Gyula Gömbös

Ierland - Blauwhemden

Irak - Ali Rasjid, Golden Square

Italië - Mussolini, Galeazzo Ciano, Farinacci, Achille Starace, Carlo Scorza, Dino Grandi, Movimento Sociale Italiano, Giorgio Almirante, Zwarthemden

Japan - Kersenbloem Genootschap

Kroatië - Ustasa, Ante Pavelic

Mexico - Goudhemden, generaal Nicolás Rodríguez Carrasco, Nationaal Synarchistische Unie, Salvador Abascal, José Antonio Urquiza

Nederland - Fascisme in Nederland, Zwart Front, Arnold Meijer, Jan Baars, Algemeene Nederlandsche Fascisten Bond

Noorwegen - Vidkun Quisling, Nasjonal Samling

Panama - Acción Comunal, Panameñistische Partij

Oostenrijk - Heimwehr, austro-fascisme, Ernst von Starhemberg, Walter Pfrimer, Emil Fey, Anton Rintelen, Arthur Seyss-Inquart

Portugal - Rolão Preto, Nationaal-Syndicalistische Beweging, António de Oliveira Salazar

Roemenië - Horia Sima, IJzeren Garde, Corneliu Zelea Codreanu, Mihai Antonescu

San Marino - Partito Fascista Sammarinese

Slowakije - Andrej Hlinka, Josef Tiso

Spanje - José Antonio Primo de Rivera, Falange, Ramon Serrano Suner, Luis Ruiz de Alda, Ramiro Ledesma Ramos, Juntas de Ofensiva Nacional Sindicalista

Tsjechoslowakije - generaal Gajda

Verenigd Koninkrijk - Sir Oswald Mosley, British Union of Fascists

Verenigde Staten van Amerika - American Nazi Party, Ku Klux Klan, George Lincoln Rockwell, Matt Koehl, Frank Collin, National Socialist Party of America, European American Education Association, German-American Bund, Aryan Nations, Aryan Brotherhood, Creativity Movement (voormalige ; ;World Church of the Creator ; ;), American Fascist Movement, Zilverhemden

China - groenhemden

IJsland - grijshemden

Zuid-Afrika - Ossewa Brandwag, B. J. Vorster

Zweden - Nationalsocialistska arbetarpartiet, Sven Olof Lindholm

Zwitserland - Nationaal Front, Jakob Schaffner, Ernst Rüegsegger, Rolf Henne, Robert Tobler, Hans Vonwy

[bewerk] Neofascisme

Sommige Europese landen kennen een opkomend neofascisme.
Deze partijen presenteren zich echter bij voorkeur niet als (neo)fascistisch.

[bewerk] 'Fascisme' als scheldwoord

In de huidige politiek in de meeste landen gelden 'fascisme' of 'fascist' als beledigingen of als een verwijzing naar 'dictatoriaal', soms zelfs gewoon naar 'conservatief'.
Deze verglijding van het woordgebruik is ontstaan toen de communistische DDR zich een antifascistische staat noemde, liever dan anti-nationaal-socialistisch, en later de Rote Armee Fraktion ook de Bondsrepubliek fascistisch gingen noemen.
Veel antifascistische organisaties hanteren eveneens een definitie van fascisme die veel breder is dan wat de meeste historici en politicologen onder fascisme verstaan.
Een vergelijkbaar gebruik van het woord fascisme is het 'islamofascisme', dat door sommige commentatoren gebruikt wordt om naar islamitisch fundamentalisme of moslimextremisme te verwijzen.

Hoe de oorlog ontstond      Kautsky Karl      Europese geschiedenis

Hoofdstuk 1: De schuldigen

Het ontstaan van de 1ste wereldoorlog is vooral een praktische kwestie.
Er doet zich een wolk voor als ‘de diepzinnige Marxistische filosofie’: het is bepaald door de economisch(kapitalistische) situatie, volgens Marx.
Door het kapitalisme ontstaat er imperialisme, omdat kapitalisten altijd streven naar het grotere.

Hoofdstuk 2: Duitsland isolering

Alle landen streven naar imperialisme.
Imperialisme verklaard niet het feit dat hierdoor de oorlog is gekomen.
In 1871 maakt Duitsland een grote fout om zich in de Elzas- Lotharingen te bemoeien met de Fransen.
Rusland bemiddeld in deze zaak tussen Frankrijk en DuitslanD. Doordat Bismarck voor Oostenrijk kiest, kiest Rusland er voor om Frankrijk te steunen.
Door economische groei in Duitsland werd alles voor het leger verbeterd en werd de jeugd gezegd dat zei de hoogmoedswaanzin moesten aannemen.
De nieuwe vorst van Duistland Bulow keek anders naar de politiek dan zijn voorgangers.
Bulow streefde naar een wereldwijde politiek.
Ze ontwikkelde de Vlootwet: vernietig de hele Engelse vloot.

Hoofdstuk 3: Duitse Provocaties

Door de isolering van Duitsland in Europa, kwamen er meer provocaties, waardoor de kans op een wereldoorlog toenam.
De Duitse politiek werd steeds agressiever.

Hoofdstuk 4: Oostenrijk

De Balkan landen sloten zich steeds meer aan bij de Russen, omdat Oostenrijk de weg naar de Griekse plaats Thessaloniki wilde hebben.
Het optreden van de oude Franz- Joseph was vreemD. De ene keer was hij toegeeflijk en de andere keer moest hij ordetroepen laten komen om rustverstoorders mores te leren.
Franz- Ferdinand was de drager van het imperialisme.
Hij wilde Servië veroveren maar had niet door dat hij daarmee Rusland uitdaagde.

Hoofdstuk 5: De Balkan landen.

Oostenrijk mobiliseert vaak het leger, maar valt niet aan tegen de landen op de Balkan.
De landen die vrij wilden blijven van de beginnende oorlog werden door de Oostenrijkers D.m.
v.
propaganda geprobeerd te overtuigen dat ze Oostenrijk moesten steunen.
Deze propaganda bleek vals te zijn, en heeft dus geen invloed gehaD. Oostenrijk wordt gezien als de dictatuur van het zwaarD.

Hoofdstuk 6: De toestand voor de oorlog

De opvolger van Bulow in Duitsland is Bethmann Hollweg.
Voor de oorzaak van de ramp moet men niet naar de weken voor de oorlog kijken om de oorzaak te weten te komen, maar naar een langere tijd ervoor.
De oorzaak is enerzijds toch de liberalisatie tendensen, maar anderzijds heeft het Duitse volk de eigenschap te streven naar een wereldmaatschappi J.

Hoofdstuk 7: Documenten over de oorsprong van de oorlog

Volgens Duitse advocaten moeten eerst alle archieven geopend worden om te achterhalen, hoe de oorlog is ontstaan.
Vorst Lichnowsky had een belangrijk memorandum het boek ‘de diplomatieke documenten over de voorgeschiedenis van de oorlog’ bevat zeer belangrijke gegevens over het probleem van de verantwoordelijkheid van de oorlog.
Eisner maakte op de manier van het zijn als een journalist te zijn i.
p.
v.
Historicus de fout, het rapport uit het Beierse gezelschap in Berlijn openbaar te maken.

Hoofdstuk 8: Sarajevo

Na de bijeenkomst in Konopsicht begon het ministerie van buitenlandse zaken van Oostenrijk en Duitsland een memorie uit te zenden dat de Balkan landen onverdraaglijk werD. Het was niet de schuld van de Serviërs dat Franz- Ferdinand werd vermoord, maar door de schuld van het Oostenrijkse Regime.
Deze aanslag leidde uiteindelijk tot het uitbarsten van de oorlog.

Hoofdstuk 9: Wilhems monarchistisch bewustzijn

Oostenrijk blijft zich zorgen maken over bepaalde Balkan landen.
De ene keer is het Roemenië en de andere keer is het Servië.

Hoofdstuk 10: De samenzwering van Potsdam

De krijgsraad van Oostenrijk en Duitsland hebben besloten op deze conferentie dat ze zich moeten voorbereiden op een eventuele aanval op de Balkan.
5 juli 1914: Wenen zond brief van keizer Franz-Jozef naar Berlijn voor Duitse keizer

Hij vroeg om steun van Duitsland om Servië als politieke factor op Balkan uit te schakelen

Duitsland beloofde steun

- wilde bondgenoot Oostenrijk- Hongarije niet in steek laten

Duitsland rekende erop dat Rusland Servië niet te hulp zou schieten, want dan zouden ze met Duitsland in aanvaring komen

- Als Russen Serviërs inderdaad niet zouden helpen, zou prestige van Duitsland enorm toenemen

Hoofdstuk 11: De samenzweerders aan het werk

Oostenrijk en Duitsland zijn samen in Potsdam om te denken over de staat Servië.
De Oostenrijkse Berchtold vond dat Servië voor altijd onschadelijk gemaakt moest worden.
Duitsland wilde zijn bondgenoot niet laten varen en stemde in met het plan.
Keizer Wilhelm keurde dit niet alleen goed, maar vond dat dit zo snel mogelijk moest gebeuren.
Oostenrijk begon te twijfelen, of het wel een goed plan was.
Oostenrijk heeft een nota opgesteld die Servië moet ondertekenen.
Zo zullen er nog onderhandelingen plaatsvinden voor dat er een oorlog uitbreekt.
Door het inslaap sussen van de andere landen, wisten de ze niet dat Oostenrijk bezig was om een aanval te gaan wagen op Servië.
Niemand mocht het weten dus werden er geheime dingen gedaan, zodat het niet opviel.
Het afvragen of het wel slim is om een oorlog te beginnen hing vooral af van het land RuslanD. Zei dreigde met maatregelen als zei Servië binnenvielen.

Hoofdstuk 12: Het ultimatum aan Servië

Servië moest de eisen die Oostenrijk had gesteld ondertekenen binnen 48 uur anders zou Oostenrijk de oorlog verklaren aan Servië.
Het rekenen van Duitsland op de steun van de Engelsen en Italianen was fout.
Dit leidde tot beperkingen van de oorlog.
Alle landen in Europa proberen met tevergeefs moeite nog te onderhandelen tussen Oostenrijk en Servië.
Door de slimheid aan Servische kant en de lompheid van Oostenrijk begon Duitsland te twijfelen aan het beginnen van een oorlog.
Oostenrijk leek niet slim genoeg zich voorbereid te hebben.
Intussen heeft Oostenrijk, Belgrado gebombardeerD.

Hoofdstuk 13: Italië

Duitsland en Oostenrijk hadden gedacht dat als het op een oorlog zou komen dat Italië wel voor de Duits- sprekende zou kiezen.
Maar Italië dacht aan eigen belangen.
Men wilde alleen samenwerken als Italië toegang kreeg om Albanië over te nemen.
Alleen dan zou Italië helpen om Servië te veroveren.

Hoofdstuk 14: Engeland

Duitsland dacht dat Engeland neutraal zou blijven als het op een oorlog zou uitdraaien.
Dat was ook zo, maar als het er op kwam zou Engeland als een van de geallieerden landen zijn in de oorlog en helpen Frankrijk vrij te maken van de Duitsers.
Het belang van de burgers was een belangrijk iets voor de Engelsen.

Hoofdstuk 15: Laatste pogingen om de vrede te redden.

Alle landen deden nog de laatste pogingen om Oostenrijk te redden voor een Europese oorlog.
Oostenrijk mobiliseert zich langs de grens met Servië.
Duitsland oefent nog veel druk op Wenen om de politiek te veranderen.
Een ander tegenstellend belang is dat er snel aangevallen moest worden om een militair overwicht te krijgen tegen de zo vele tegenstanders.
Duitsland is dus in dubio.

Hoofdstuk 16: De Mobilisaties

Omdat ook Frankrijk voorzorgsmaatregelen treft heeft moet men in rekening houden met een oorlog op twee fronten.
Er was veel vertrouwen in het Duitse leger dus de Duitsers denken dat het allemaal wel goed zal komen.

Hoofdstuk 17: De oorlogsverklaring aan Rusland

Na het mobiliseren is het niet direct tot een oorlog gekomen.
Duitsland heeft nota’s gestuurd naar Rusland en Frankrijk.
Aan Rusland werd geschreven dat er geen oorlog zou komen en aan Frankrijk werd geschreven dat men naar een ultimatum moest luisteren.
Doordat Rusland niet demobiliseerde, heeft Duitsland de oorlog verklaard aan de Russen.
De Russen beginnen met de oorlog.
Ze steken op 1 augustus 1914 het Duits grondgebied over.
Het is van groot belang om te weten of de Russen de oorlog zijn begonnen omdat ze te vroeg voor het uitroepen van de oorlog de grenzen van Duitsland zijn overgestoken.

Hoofdstuk 18: De oorlogsverklaring aan Frankrijk

Door de eerder verstuurde nota wilde Duitsland weten of Frankrijk aan de zijde van Rusland stond of dat men in een Russisch- Duitse oorlog Neutraal zou willen blijven.
Op 3 augustus gaf de Duitse ambassadeur de oorlogsverklaring aan Frankrijk.
Daarna zijn de Fransen en Duitsers begonnen met vechten.
Onder andere werd in Wezel een Frans vliegtuig uit de lucht geschoten.

Hoofdstuk 19: De oorlogsverklaring aan België

De inval in de Elzas- Lotharingen had het doel om dichter bij Parijs te zijn als er een oorlog zou komen.
Om door de barrières van de Fransen heen te komen heeft Duitsland de oorlog aan België verklaard om via een omweg alsnog in Parijs te komen.
Het zwakke punt van Frankrijk was namelijk de noordelijke grens.
Engeland, hoe democratisch ook zou niet zomaar een kant kiezen in de oorlog.
Ook al zou het volk het wel willen en de arbeiders niet zou het nog niet kiezen voor een oorlog.
Italië heeft laten weten dat ze voor een bondgenootschap zijn met Duitsland maar de regering heeft er geen gevoel voor.
Het is alleen de koning die steun geeft.
Echter kon men niet meer op de steun van Italië rekenen.
De Belgen hadden al die tijd Duitsland vertrouwD. De oorlogsverklaring en de afslachting van velen Belgen, heeft in de hele Europese wereld tot afschuw geleiD. Duitsland hield door deze woordbreuk weinig vrienden meer over.
Duitsland probeert dan door een aantal voorwaarden de Belgen te vriend te houden.
Zo zouden ze schadeloosstelling krijgen als ze de Duitsers blijven steunen.
Duitsland trekt door België heen langs Luik in de richting van Parijs.

Hoofdstuk 20: de revolutionering van de wereld

De hele oorlogspolitiek van Wilhelm was om onjuiste theorieën gebaseerD. Door fouten van de Oostenrijkers, kwam uiteindelijk de hele oorlog op.
Door Servië binnen te vallen.
Duitsland had alleen kunnen winnen als de Belgen geen tegenstand hadden gegeven, zodat de Duitsers ineens door konden stomen naar Parijs.
Als de grote landen als Amerika en Japan geen tegenstand hadden geboden had Duitsland heel de wereld veroverD. Zo werd Duitsland verslagen.

Hoofdstuk 21: de Wereldoorlog en het Duitse volk

We kunnen tot de conclusie komen dat de Duitsers enorm lichtzinnig te keer zijn gegaan, zonder daarbij echt goed na te denken.
De Duitse regering heeft heel slim gehandeld, dat het volk achter de militairen ging staan door het berichtensysteem te veranderen.
Men hoorde alleen nog maar berichten over RuslanD. Het Duitse volk is in de oorlog bedrogen door de leiders.

Misinformatie over oorlog

Elsevier 18-09-2004

Negentig jaar geleden brak de Eerste Wereldoorlog uit en het debat over de oorzaken en achtergronden ervan is nog steeds niet verstomD. Het eerste boek over dit onderwerp verscheen in 1919.
Een paar jaar geleden heb ik er een tweede Nederlandse vertaling van bezorgd, omdat het in alle opzichten een opmerkelijk document is.

Hoe de oorlog ontstond werd geschreven door Karl Kautsky, de nu vrijwel vergeten theoreticus van het marxisme.
Na de Duitse nederlaag was hij benoemd tot staatssecretaris op het ministerie van Buitenlandse Zaken, met als opdracht een bronnenpublicatie voor te bereiden over het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog.
Dit met het oog op de vredesonderhandelingen in Parijs.
Halverwege 1919 kwam een veel rechtser kabinet aan de macht, dat niets moest hebben van wat Kautsky inmiddels over de Duitse politiek in de julicrisis van 1914 aan het licht had gebracht.
Hij werd van zijn taak ontheven, ook al staat hij op de uiteindelijk vierdelige uitgave nog genoemd als mederedacteur.

Op basis van zijn kennis schreef Kautsky toen 'Wie der Krieg entstand'.
Zijn voornaamste conclusies waren dat de Duitse regering moedwillig het risico van een grote oorlog had genomen en niets had gedaan om het uitbreken ervan te voorkomen; in de tweede plaats dat dit alles was gedaan terwijl het Duitse volk over de toedracht was misleiD.

Dit was onverteerbaar voor Duitsland, dat bij de Vrede van Versailles ook nog de verantwoordelijkheid voor de oorlog in het vredesverdrag zag vastgelegD. Kautsky’s boek werd zwartgemaakt en toen genegeerD. Bij het ministerie van Buitenlandse Zaken kwam een speciale, geheime afdeling, de Zentralstelle für die Kriegsschuldfrage, die tot zijn opheffing in 1937 een stortvloed aan brochure’s, tijdschriftartikelen en boeken met als strekking dat Duitsland niet schuldig was aan het uitbreken van de wereldoorlog, maar integendeel juist het slachtoffer van Russische agressie was geweest.
De Zentralstelle was zeer succesvol in dit streven, dat geholpen werd door het onderdrukken of bagatelliseren van elke ander visie op deze kwestie.
De publicatie van een studie van de rechtsgeleerde Herman Kantorowicz, die tot een heel andere slotsom kwam, werd verboden.
De bevindingen van de voor deze kwestie ingestelde parlementaire onderzoekscommissie zijn tijdens de Republiek van Weimar nooit openbaar gemaakt.
Onmiddellijk na de machtsovername in 1933 zijn alle exemplaren waarop de Nazi’s de hand konden leggen vernietigD. Van de drie dikke delen is er niet één ooit teruggevonden.

Tot ver na de Tweede Wereldoorlog bestond er in (West)Duitsland eenstemmigheid over het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, zowel bij de publieke opinie als bij de historici: Duitsland was in 1914 slachtoffer geweest.
Pas vanaf 1961 veranderde dat: toen publiceerde de historicus Fritz Fischer Griff nach der Weltmacht.
, waarin hij op basis van een omvangrijke archiefstudie tot de conclusie kwam dat politiek-militaire elite van Duitsland welbewust op de oorlog had aangestuurD.De zogenaamde Fischer-controverse die daarop volgde was bitter.
In een daad die herinnerde aan de activiteiten van de vooroorlogse Zentralstelle probeerde de Bondsregering een lezingentoernee van Fischer in de Verenigde Staten onmogelijk te maken.
Toen Fischer, de negentig gepasseerd, een paar jaar geleden overleed, was het historische beeld in Duitsland echter wel degelijk grondig gewijzigD. De eerste studie over het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, die van Kautsky, blijkt nu relevanter te zijn, dan het meeste dat er daarna in Duitsland is geschreven.
Maar toch hebben twee generaties Duitser geloofd in een volkomen onjuiste voorstelling van zaken.

Het Duitsland van Wilhelm II begon de oorlog in 1914 op valse voorwendsels, zoals de regering van de Verenigde Staten vorig jaar op valse voorwendsels (de onmiddellijke dreiging van massavernietigingswapens) een oorlog tegen Irak begon.
Daar houdt de parallel niet op.
Net zoals de Duitse bevolking misleid werd over de ware toedracht, zo is de Amerikaanse buitengewoon slecht geïnformeerd over Irak.
Nog steeds meent bij voorbeeld een meerderheid van de Amerikanen dat Saddam Hoessein achter de aanslagen van 11 september zat, hoewel zelfs niet een spoor van een relatie tussen Irak en Osama bin Laden is gevonden.
Dat is echter niet het gevolg van de activiteiten van een geheime Zentralstelle, maar van de wijze waarop de meeste Amerikaanse media, waarop de Amerikaanse burgers voor hun informatie zijn aangewezen, hun journalistieke opdracht verzaken.

Bart Tromp

Ook nu weer suggereert Tromp dat Karl Kautsky's analyse van de schuldvraag de „tand des tijds” heeft weerstaan doch verzuimt te vertellen dat Kautsky zelf zijn oordeel later heeft genuanceerd en de „alleen schuld” van Duitsland heeft omgezet in „mede schuld”.

Tromp gaat dan verder met de stelling dat de historicus Ponting in zijn boek „Thirteen Days…” de plank volkomen mis slaat als hij de primaire verantwoordelijkheid voor het uitbreken van de oorlog niet bij Duitsland legt maar achtereenvolgens bij Servië, Oostenrijk-Hongarije en Rusland”.
Dat is natuurlijk een aardige stelling die helaas nog door meer historici en niet historici wordt aangehangen, maar daarom is ze nog niet juist en helaas is het volstrekt onduidelijk waarop hij deze stelling eigenlijk baseert.
Hij stelt voorts dat de Servische regering niets met de aanslag op de Oostenrijk-Hongaarse aartshertog Franz Ferdinand te maken heeft gehad en vergeet dan gemakshalve dat na de oorlog de Servische minister van Educatie, Javanovic, in een wijd verspreid artikel duidelijk maakte dat de Servische minister-president Pasic hem en een aantal andere kanbinetministers reeds eind mei of begin juni 1914 had medegedeeld dat hij op de hoogte was van de aanslagplannen, dat hij geprobeerd had de daders nog tegen te houden maar dat ze de grens reeds over waren gekomen.
Pasic paste vervolgens de „doe niets” variant toe en wachtte rustig op de dingen die komen gingen.
Hij had natuurlijk, als minister-president, de Oostenrijk-Hongaarse regering moeten waarschuwen en door dit na te laten maakte hij de Servische regering wel degelijk verantwoordelijk voor de aanslag.
Het schandaal dat na de publicatie van Javanovitc ontstond wordt overigens uitvoerig door Seton Watson beschreven in zijn boek „Road to Serajevo”.

Tromp vervolgt dan met de mededeling dat Rusland helemaal niet uit was op oorlog en dan ook vertraagd en verward reageerde op de Oostenrijkse agressie tegen Servië.
Als bewijs van deze stelling tovert hij dan twee bronnen uit zijn hoed die e.
e.
a moeten staven.
Afgezien van het feit dat er natuurlijk een vloed van bronnenmateriaal te noemen is die het tegendeel bewijzen, maakt het noemen van met name één bron, die Tromp zo node zegt te missen in het boek van Fromkin, nl Keith Wilson's „Decissions for war” , toch wel een heel merkwaardige indruk.
Als we Keith Wilson's artikel in dit boek, „chapter 4, Russia”, er eens bijnemen dan laat deze zien dat de Russische economie groeide, dat ze bezig was met een geweldig bewapeningsplan, dat ze een vloot bouwde die aan de modernste eisen beantwoordde en dat de productie van oorlogsmateriaal naar behoren verliep en er bij het uitbreken van de oorlog in het algemeen voldoende reserves waren.
Wilson eindigt dan met de opmerking; „The German attempt to cow Russia into ceasing her military preparations on july 29 failed for the simple reason that Russia was no longer prepared to cave in” Dat is toch net een iets ander verhaal en, zoals gezegd, er is dan verder een vloed van bronnenmateriaal waaruit blijkt dat in juli 1914 de haviken in Rusland het hadden overgenomen van de duiven en dat de Russische mobilisatie de meest bewuste stap tot oorlog is geweest.
Een stap die Duitsland geen enkele keus meer liet en haar wel tot actie dwong nadat haar ultimatum en het verlengde ultimatum aan Rusland om haar mobilisatie te stoppen, door dat land beslist van de hand was gewezen.

Tromp citeert dan, als „bewijs” van Duitsland's schuld, o.
a de volgende woorden van Moltke; „het is vreselijk tot nietsdoen te zijn veroordeeld in een oorlog die ik heb voorbereid en ben begonnen”.
Hij haalt diens woorden echter volledig uit z'n context.
Van Moltke heeft dat inderdaad gezegD. Hij had de militaire planning voor de oorlog inderdaad zelf voorbereid, dat was nu eenmaal de taak van de generaals van alle deelnemende landen en hij was opperbevelhebber toen de oorlog uitbrak en als zodanig was hij aan het begin daarvan dus ook aanwezig.
Tromp suggereert nu dat de woorden van Moltke moeten worden uitgelegd als een bekentenis, een erkenning van schulD. Dat is natuurlijk onzin.
Trouwens, Tromp doet nu net of er consensus is over de schuld van DuitslanD. Die consensus is er helemaal niet.
Moderne historici zijn het er eerder over eens dat die schuld helemaal niet vaststaat en welhaast geen enkele historicus kan zich meer verenigen met art.
231 van het Versaillesverdrag.
Ook het boek van Ponting is daar onder andere een duidelijk voorbeeld van.
Tromp ziet dat allemaal over het hoofd en is klaarblijkelijk overtuigd van Duitsland's alleenschulD.

Tromp gaat dan over tot het bespreken van het boek van Fromking, „De Laatste Zomer”.
Ook dit boek kan in zijn ogen geen genade vinden.
Ook hier mist hij weer iets, Fromking zou verzuimd hebben het „fameuze” gesprek te vermelden tussen Viviani en ambassadeur Schoen.
Duitsland zou in een demarche van Frankrijk de verklaring geëist hebben dat ze neutraal zou blijven en om zeker te maken dat Frankrijk dat niet zou doen werd verlangd dat Frankrijk de vestingen Toul en Verdun voor de duur van de oorlog aan Duitsland zou overleveren

Tromp maakt hier een klassieke fout.
De eis tot het overdragen van Toul en Verdun is namelijk nimmer aan Viviani overhandigd om de doodeenvoudige reden dat Viviani de belofte tot neutraliteit niet gaf.
En als Tromp de documenten werkelijk bestudeerd had, dan had hij dat kunnen weten.
(Schoen aan Bethmann hollweg)

Tot Tromp's verontschuldiging mag misschien worden aangevoerd dat hij geen vakhistoricus is maar dat zou hem toch juist wat zorgvuldiger moeten maken alvorens hij zijn stellingen naar buiten brengt.
Die voorzichtigheid echter neemt Tromp duidelijk niet in acht.

I.
HET IMPERIALISME

De Internationale Vereniging van arbeiders, in 1864 door Marx gesticht, in 1872 verdwenen, in 1889 herboren, ligt verscheurd uiteen.
De eerste maal dat zij internationaal moest zijn, valt zij in stukken.
Bij de oorlog van Duitsland en Oostenrijk enerzijds en de Triple Entente: Engeland, Frankrijk, Rusland, en Servië, en België anderzijds hebben de arbeiderspartijen in Duitsland, Oostenrijk, Engeland, Frankrijk en België partij gekozen voor de bourgeoisie van hun land, en over en weer worden reeds de heftigste beschuldigingen door de ene arbeiderspartij tot de andere gericht, alsof zij ons vijanden zijn.
Het schijnt alsof de Internationale de socialistische ideeën heeft opgegeven.

Deze débacle, deze nederlaag van de sociaal-democratische gedachte en organisatie zal in de volgende bladzijden tot de oorzaken worden onderzocht.
Het wezen van de Internationale tot nu toe, waardoor zij te gronde ging, zal worden blootgelegd, het karakter van de verandering die over haar komt aangetoond, en de vorm en de strijd die zij zal moeten aannemen, wil zij haar doel bereiken, aangewezen.

De geweldige toename van het kapitaal, zelf veroorzaakt door de groei der productiekrachten in de negentiende eeuw, heeft het imperialisme voortgebracht.
Het streven van alle krachtige staten om zich nieuw gebied, vooral in Azië en Afrika, te veroveren.

Evenals, op het economische terrein, de vrije concurrentie vervangen wordt door het monopolie van het syndicaat en de trust, zo zoekt politiek, elke machtige kapitalistische staat het monopolie van grondbezit en van uitbuiting van vreemde gewesten.

In tegenstelling tot de vroegere koloniale politiek, die het voornamelijk om de handel te doen was, wil het moderne kapitalisme ook export van kapitaal en van productiemiddelen om de vreemde landen kapitalistisch te exploiteren, D.w.
z.
om de bodem te onteigenen en de inwoners tot proletariërs te maken.
Dit maakt de politieke beheersing van die landen noodzakelijk.

Het eerste ontwaken van het nieuwe imperialisme, zijn eerste daad, was de bezetting van Egypte door EngelanD. Daarna kwam de oorlog van Japan tegen China, Japan verovert Korea, van Amerika tegen Spanje, Amerika neemt Cuba en de Filippijnen, die van de Engelsen tegen de Boeren, de expedities van Europa tegen China, de oorlog van Japan tegen RuslanD.

Intussen was de wereld verdeelD. Er bleef zo goed als geen vrij land meer over zelfs in Afrika niet.

Toen barstten achter elkaar de crisissen los.
De mogendheden wilde elkaars bezit.

De Marokko crisis bedreigt driemaal de Europese vrede, de Balkan crisis tweemaal.
Dan komt de Italiaans-Turkse oorlog om Tripoli, daarna de oorlogen van Servië, Bulgarije en Griekenland tegen Turkije om stukken van dit laatste rijk.

De spanning wordt hierdoor groter en groter.
De verdeling van Turkije brengt de hartstochten van hebzucht en heerszucht in beweging.
Duitsland wil Klein-Azië, Mesopotamië, Belgisch- en Frans-Congo, Nederlands-Indië, de Portugese bezittingen, een samenhangend gebied in Afrika van Oost naar West, Marokko, als het kan een stuk van de Engelse bezittingen.
Frankrijk wil het enorme koloniale rijk dat het in de laatste eeuw verwierf, behouden, en als het kan meer verwerven.
Syrië, een stuk van Klein-Azië, Duits-Afrikaans gebieD. Italië zoekt uitbreiding in Afrika, als het kan in het Oosten van de Middellandse Zee.
Engeland wil houden wat het heeft en Afrika maken tot een Engels werelddeel.
Het wil een aaneensluitend gebied van de Kaap naar Egypte, en over het Kanaal van Suez door Klein-Azië Mesopotamië, Arabië, Perzië en Afghanistan naar IndiA. [1]

Duitsland, Frankrijk, Engeland, Rusland, Japan, de Verenigde Staten loeren op ChinA.

Holland wil Nederlands-Indië behouden.

België de Congo.

Portugal zijn Afrikaanse koloniën.
Al deze kleine staten willen de uitbuiting en de overheersing van hun koloniën vergroten en vermeerderen.

Oostenrijk-Hongarije wil de oostkust van de Adriatische Zee, Servië een stuk van Macedonië, toegang naar de Egeïsche zee.

Rusland wil de Balkan, Turkije, Klein-Azië, Perzië, Mongolië, misschien havens aan de Atlantische Oceaan.

Alle staten zoeken terreinen voor export van hun waren, voor hoge winstgevende belegging van hun kapitaal.

Het imperialisme wil niet alleen koloniën, het wil ook sferen van invloed voor de handel, en industrieel en financieel monopolie.

Men moet echter niet geloven dat het imperialisme alleen ver over zee, in koloniën expansie zoekt.

Rusland en Oostenrijk, die expansie zoeken in Europa, bewijzen dit.

Indien, het voor de verovering en beheersing van de koloniën en van de zee nodig is, zoekt het kapitaal uitbreiding door verovering en onderwerping, of althans afhankelijk maken van vreemde staten in EuropA. Zoals Duitsland nu met België (of van een deel van België!), en Holland, later misschien Denemarken, die het nodig heeft om hun ligging, om hun havens, voor zijn expansie in de wereld en zijn strijd tegen EngelanD. Alle grote staten zoeken wereldmacht, beheersing van de zee, een definitief monopolie voor hun volk.

Om al deze doeleinden, of een deel, te bereiken, en anderen er van af te houden, hebben de grote mogendheden met elkaar verbonden gesloten.
Duitsland met Oostenrijk, Engeland met Frankrijk en RuslanD.

En om deze strijd, althans voorlopig de eerste fase, uit te vechten is deze oorlog ondernomen.
De ware oorzaak, het begin, het teweegbrengen van deze oorlog is dus niet één staat, maar alle staten die de imperialistische politiek voeren, Duitsland, Engeland, Frankrijk, Oostenrijk, Rusland, België, Japan.
Elk voor zich en alle samen zijn de oorzaak.
[2]

Alle gebazel van burgerlijke en sociaal-democratische partijen en bladen, dat men een afweeroorlog voert, dat men wel mee moet doen omdat men aangevallen is, is niets dan bedrog dat dient om aan het eigen meedoen een schone schijn te geven.

Duitsland, of Rusland, of Engeland de oorzaak van de oorlog te noemen is even dwaas of onwaar als de opening in de vulkaan, de schuld te geven van de uitbarsting.

Alle Europese staten hebben zich voor dit conflict sinds jaren gewapenD. Zij willen allen aan hun roofzucht voldoen.
Zij zijn allen even schuldig.

Voetnoten

[1] Het karakter van het imperialisme van verschillende landen is verschillend, B.v.
dat van Rusland anders dan dat van EngelanD. Het zou ons te ver voeren dit hier uiteen te zetten.

[2] Kautsky is van een andere mening.
Hij meent (in zijn brochure nationale Staat, Imperialistische Staat en Statenbond) dat de tegenwoordige oorlog niet door imperialistische motieven ontstaan is.
Hoe komt Kautsky tot deze mening? Hij geeft toe dat de strijd tussen Duitsland en Engeland om de weg over land naar India, over de Balkan, Turkije, Klein-Azië, Arabië de hoofdoorzaak van hun tegenstelling is.
Maar, zegt hij, deze oorzaak bestaat niet meer.
Tussen Oostenrijk en Turkije ligt nu een slagboom van zelfstandige staten: Servië enz.
Daardoor, zegt Kautsky, verloor de Duitse politiek in Turkije en Klein-Azië haar voor Engeland dreigend karakter.
“Daarom heeft men het recht te zeggen, dat het Oost-Europese uitgangspunt van de oorlog niet imperialistisch is.
” De Oost-Europese politiek wordt niet door imperialistische verlangens beheerst.
En “West-Europa werd in de tijd van het uitbreken van de oorlog door geen imperialistische strijdvraag verdeelD. Zij waren allen geregelD.”

Wij vragen: En het ultimatum van Servië aan Oostenrijk? Het ultimatum dat Duitsland waarschijnlijk dicteerde, in elk geval wilde?

Wat was dit ultimatum anders dan het ontrollen van het gehele Balkan-vraagstuk, zijn gewelddadige oplossing naar de wil van Oostenrijk en Duitsland, waardoor vanzelf ook het Turkse, het Klein-Aziatische, het Arabische en als slot ook het Indische vraagstuk werd ontrold? Zo raakte het Oostenrijkse ultimatum de diepste kern van de Duits-Engelse tegenstelling.

Hiermee is Kautsky’s bewering weerlegD. Wij zullen verder zien dat Kautsky tot deze vervalsing van de feiten komt door vrees.
Door vrees voor de niet te ontwijken strijd tussen imperialisme en proletariaat, en voor zijn sterkste wapen: de massa-actie.

Kautsky is met deze bewering tot bondgenoot geworden van de Duitse en Oostenrijke imperialistische klasse, de grote banken en haar knechten.
Want niets kan deze mensen aangenamer zijn dan dat deze oorlog, de slachting van hun volk en de moord op de arbeiders van Europa, de arbeiders niet wordt voorgesteld als het noodzakelijke gevolg van hun onverzadelijke dorst naar vergroting van gebieD. Het spreekt van zelf dat bij een zo reusachtige oorlog ook andere motieven hier en daar meespelen.
Deze zijn echter onbetekenend vergeleken bij het imperialisme, en kunnen daarom hier weggelaten worden.
Alleen zij vermeldt dat Servië vecht voor zijn stichting als nationale staat.

De wereldoorlog

Het is dus het kapitalisme dat de schuld draagt van deze eerste wereldoorlog.
Het wereldkapitalisme dat expansie zoekt.

De wording van het gehele kapitalisme is één geschiedenis van bloed en moorD. Van moord op concurrenten, op arbeiders, op eigen, en op vreemde volken.

Ontelbaar zijn de bladzijden van de geschiedenis van het moderne kapitalisme die druipen van bloed, sinds het zijn loop en ontwikkeling begon met de strijd van de Portugezen en Spanjaarden om de verovering en het bezit van India en AmerikA. En zich voortzette in de strijd van Spanjaarden en Hollanders, Hollanders en Engelsen, van Engelsen en Fransen.
Op als maar groter schaal, en om almaar meer macht.
Tot Engeland de wereldheerschappij over de zee veroverde door hun overwinning op Napoleon.
Ontelbaar zijn de van bloed druipende bladzijden van de strijd op het vasteland van Europa en Amerika om de kapitalistische macht.

Maar geen enkele van die bladzijden is zo rood van bloed als die nu beschreven wordt.

De landen die aan deze oorlog direct of indirect meedoen hebben een oppervlakte van meer dan de helft van het land van de aarde, en een bevolking van 900 miljoen mensen.
[3] De legers die zij op het been kunnen en zullen brengen, tellen tientallen miljoenen, en de doden en gewonden en voor goed verzwakten, zullen miljoenen en miljoenen zijn.

De aarde wordt gemest met lijken in een aantal zo als nog nimmer in een oorlog.

Daaraan is het kapitalisme, zijn alleen de kapitalistische klassen, schulD. Elkeen en allen.

Want dit alles wordt alleen gedaan: Om de winst van het kapitalisme.

Alle kapitalistische klassen willen met deze oorlog de uitbreiding van het kapitalisme over de aarde.

Om daaruit, en uit alle volken van de aarde die zij in loonarbeiders willen veranderen, nieuw en groter kapitaal te maken.

Het is de winst voor de klasse die zij - die jammerlijke poppen in de handen van de wereldontwikkeling - vertegenwoordigen die keizers en koningen laat roepen over ‘het vaderland dat roept’, of God die getuige is van de edele wil van het volk, de rechtvaardigheid van de zaak, God die zal helpen en de overwinning geven.
Jammerlijke poppen in de geschiedenis van de ontwikkeling van de mensheid die, zelf nu groot en heerlijk (immers zij bereidt nu de aarde tot het socialisme voor), deze mensen dwingt zo klein te zijn.

Het is de winst voor de klasse die de bankiers en de industriëlen en het handels- en transportkapitaal en de grondeigenaars roept om nu in de parlementen te besluiten, te doen besluiten tot de oorlog.

Het is de winst, de kleine lage winst door onderwerping aan het grootkapitaal gemaakt, die nu de middenstand dwingt, en de boer en de pachter, om, zij het ook angstig en bevreesd, met het grootkapitaal in de oorlog één te zijn.
Het is de winst, de gouden winst, die de gehele wetenschap en de gehele kunst en de gehele godsdienst, dwingt om met de kapitalistische klassen, hunne handen te bezoedelen aan het bloed van miljoenen medemensen.

Het is de winst, de lage materiële winst, die al deze klassen dwingt tot de grootste en meest omvattende leugen, en tot de hoogste en meest openlijke en het duidelijkst met de waarheid van de verhoudingen in strijd zijnde huichelarij, deze namelijk dat zij hun natie, deze oorlog voeren om rechtvaardige redenen.
Dat zij de edelste en hoogste bedoelingen hebben: de vrijheid van de volkeren.
Dat zij de cultuur dienen.
Dat hun vaderland de draagster is van het licht, de menselijkheid, de beschaving.

Dit alles is leugen en huichelari J. Er mag uit de oorlog vooruitgang komen.
Die is niet hun doel.
Die komt niet door hun wil.
Hun wil, om hun doel te bereiken, is bloeD. MensenbloeD. Het bloed van hun vijanden.
Mensen als zi J. En hun enig doel is winst.

Kapitaalwinst.
Meerwaarde.
Uit zwakke volken en arbeiders geperst.

De vuile lage winst, en niet de cultuur.

En het is tenslotte die winst, waarom en waarmee zij het proletariaat meesleuren in deze oorlog.

De arbeidersvrouw van wie de man, zoon of bruidegom valt in Frankrijk, Vlaanderen of Polen, mag nu denken: Mijn jongen, mijn man ligt daar, omdat hij moest vechten voor de winst uit de Congo, uit China, uit Klein-Azië.

De arbeider mag zeggen: wij zijn gedwongen tot de oorlog, miljoenen van ons worden gedood om de winst van het kapitaal alleen.
Onze klasse zal er geen winst, zij zal er alleen nog grootere ellende en slavernij van oogsten.

In dat licht, in dat licht alleen, moeten de keizers en koningen, ministers en parlementsleden, bankiers en industriëlen, in dat licht, in dat licht alleen, de professoren, de geestelijken en de kunstenaars die deze oorlog verdedigde, worden gezien.

Vele sociaal-democraten, vooral in Duitsland, spreken de waanzin van de oorlogstoerustingen, het imperialisme.

Maar het is allerminst waanzin van de kapitalisten, als elk kapitalistisch land koloniën wil hebben en monopolistisch bezit van wereldgebied, en als elk land zich daarom zo sterk mogelijk bewapent en miljarden voor die bewapening uitgeeft.
Het is een gebrek aan betere argumenten, als men van waanzin spreekt.

Want enorme winsten stromen uit dat gebied af op het moederlanD. Als Duitsland een deel van China of Nederlands-Indië voor zich wist te krijgen als uitbuitingsgebied dan zouden, evenals uit India naar Engeland, miljoenen, ja miljarden vandaar jaarlijks komen in Duitse handen.
De Duitse banken en het kleine aantal grootindustriëlen en handelslieden dat Duitsland beheerst, zouden de kosten van leger en vloot die daarvoor nodig zijn, laten betalen door het gehele Duitse volk, en de miljarden winst voor zich houden.
Terecht dwingen zij dus het Duitse volk tot bewapening, en vanuit hun standpunt met volkomen juist verstand drijven zij Duitsland tot een oorlog voor imperialistische uitbreiding en koloniaal bezit.
En terecht doet de middenstand mee, want ook zij krijgt ten slotte directe voordelen, zij leeft grotendeels van het grootkapitaal.
De waanzin is niet bij hen, noch bij de middenstanD.

Achter al die klassen, achter die koningen en keizers en parlementen, achter al die legers, staan verborgen en alleen voor het bewuste, het wetenschappelijke oog te zien de hoge bankiers, de grote staal- ijzer- en mijnmagnaten, de wereldtrusts, de syndicaten van het transport, de grote concessionarissen en monopolisten.
Zij beheersen de grote bewegingen van het kapitaal en dus de maatschappi J. Zij zijn weinig in aantal.
Alles gehoorzaamt hun.
Onzichtbaar en koel, zonder medelijden of gevoel, alleen met het verstand regelen zij de kapitaalbewegingen.
Door de zich uitbreidende productie zijn zij tot de oorlog gedreven om het, hun, kapitalisme verder uit te breiden, groter en machtiger te maken.
Het te maken tot de enige wereldmacht.

Maar het kapitalisme, alle kapitalistische klassen, zijn schuldig aan deze oorlog.
Want zij volgen allen dat grootkapitaal.
Zij zijn hierdoor als één massa, en staan als één massa schuldig aan deze massamoorD.

Het wezen van het kapitaal is meerwaardevorming.
Altijd groter, door betere werktuigen.
Het wezen, het leven, de daden zijn dus uitbreiding, uiteindelijk over de gehele aarde.

Het middel van het kapitaal, dat immers ontstaat door het privaatbezit van de productiemiddelen en dus altijd in het bezit van bijzondere personen is, zijn middel tot uitbreiding, is strijD.

Deze wereldoorlog volgt dus uit het wezen en het leven van het kapitalisme.
Hij is dus noodzakelijk.
Hij is het noodlot, zoals men vroeger, of God’s wil zo als men later zegde.
Hij is de noodzakelijke ontwikkelingsfase, drijfveer en uitwerking van het moderne kapitalisme, zoals wij nu denken.

De kapitalistische klasse heeft nog een grote taak te vervullen in de werelD. De uitbreiding van het kapitaal over de werelD.

Zij heeft nog een enorme macht om dat te doen.

Het proletariaat is nog te zwak, nog een te klein deel ervan is zich van zijn doel en ideaal bewust.
Het is nog te zwak voor zijn taak, de bevrijding van de wereld van het kapitaal.

Het imperialisme, en de imperialistische buitenlandse en koloniale politiek, D.w.
z.
de uitbreiding van het kapitalisme, D.w.
z.
de hogere arbeidsmethoden over de aarde, de noodzakelijke fase in de ontwikkeling van het kapitalisme, brengt ten slote het wereldsocialisme.
Maar de wijze waarop het het kapitalisme ontwikkelt, die is dreigend en vernietigend voor het proletariaat.
En het is juist de strijd tegen die wijze die het proletariaat sterker maakt, en waardoor het proletariaat rijp wordt voor de vrijheiD.

Beschaving, economie en kapitalisme      Braudel Fernand      Europese geschiedenis

http://www.
marxists.
org/nederlands/braudel/1977/1977duur.
htm

Het ancien régime 1

Samenvatting door Patrick Moesick

Introductie tot de cursus

Europa 1450-1800: verantwoording en conceptualisering

De cursus beperkt zich niet tot het bieden van een chronologisch overzicht, maar wil de gebruiker tevens confronteren met de beperkingen van het métier.
Dit wordt geconcretiseerd aan de hand van een problematisering van de gepresenteerde stof.

Keuze van het cursusthema: Europa, 1450-1800

Europa

De geschiedenis van Europa is onze eigen geschiedenis; zij vormt dan ook een geschikte achtergrond waartegen het geheel van de cultuurwetenschappen kan worden gesitueerD.

1450-1800

Binnen Europa manifesteerden zich gedurende deze eeuwen allerlei veranderingen (afnemende betekenis van het feodalisme, terugtredende rol van de kerk, opkomst van de geseculariseerde staat en de ontwikkeling van de wetenschappen), die een breuk markeerden met de traditionele middeleeuwse maatschappi J. Ten dele als resultaat van de genoemde veranderingen kan in deze periode ook een op gang komend proces worden onderkend, dat men als de europeanisering van de buiten-Europese wereld kan aanduiden.

De ontdekking, exploratie en exploitatie van andere continenten had ingrijpende gevolgen op sociaal-economisch en politiek gebieD.

Even belangwekkend is echter de wijziging in het wereldbeeld van de Europeanen, door een relativering van de eigen culturele verworvenheden.

Naast de genoemde transformatieprocessen (1450-1500) kan dan omstreeks 1800 opnieuw een cesuur worden gesignaleerD. IJkpunten zijn in dit verband het optreden en doorwerken van twee, qua aard verschillende revoluties: de Franse Revolutie (sociaal-politiek) en de Industriële Revolutie (sociaal-economisch).

 

Problemen rond opzet en benadering: over geschiedenis, geschiedschrijving en historiografie

Subjectief element

In vrijwel alle teksten die door historici zijn geschreven, treft men, naast een corpus van meer feitelijke informatie, ook meningen en interpretaties van de auteur aan.
Dit subjectieve element is inherent aan de aard van de geschiedwetenschap.
Geschiedschrijving is geen louter aaneenrijging van feitelijkheden, incidentele gebeurtenissen en jaartallen.

De geschiedwetenschap houdt zich juist bezig met de bestudering van omvattende fenomenen en veranderingsprocessen, die de grenzen van periodisering, plaats, regio en land overschrijden en die zich niet tot het domein van het politieke, sociale, economische of religieuze leven beperken.
Een belangrijk kenmerk van de wording van de moderne samenleving is nu eenmaal dat allerlei gebeurtenissen en ontwikkelingen samenhangen, elkaar beïnvloeden en vaak zelfs sterk vervlochten zijn

Geschiedschrijving als discussie zonder eind

Om dergelijke complexe veranderingen te duiden en te verklaren is het onvermijdelijk dat verschillende historici tot verschillende interpretaties en waarderingen komen.
Het interpretatiekader wordt daarbij bepaald door een aantal parameters zoals het aanwenden van nieuw bronnenmateriaal, het ingenomen perspectief, de eigen overtuiging, enz.
Mede om deze reden heeft de Nederlandse historicus Pieter Geyl de geschiedschrijving eens gekarakteriseerd als een discussie zonder einD.

Constructie van het verleden in plaats van reconstructie

Het verleden is als zodanig niet oproepbaar: het is definitief vervlogen en kan niet in zijn actualiteit worden gereconstrueerD. De historicus vermag slecht een beeld, een constructie, te bieden.
Als het verleden al spreekt, dan spreekt het door het verhaal en de presentatie van de historicus: door zijn vraagstelling, door de ordening van gegevens, door expliciete en impliciete interpretaties.
Individuele waarden en normen, die voor een belangrijk deel cultureel bepaald zijn, spelen hierbij een belangrijke rol.
Het gezegde van Jan Romein geschiedschrijving als spiegel van de cultuur is in dit verband veelzeggenD. Daarbij moet tevens worden opgemerkt dat ook cultuur geen statische grootheid is.
In de tijd is ook zij aan verandering onderhevig en dat heeft dan weer consequenties voor de geschiedschrijving: elke geschiedschrijving draagt dan ook het navelmerk van de tijd die haar baarde, aldus de historicus G.
W.
Kernkamp.

Concluderend kan worden gesteld dat het verleden in zekere zin een gegeven is dat we slechts zin en samenhang kunnen geven in de vorm van geschiedschrijving, en dat de laatste niet gevrijwaard is van persoonlijke, culturele en tijdgebonden invloeden.

Historiografie

Binnen de geschiedwetenschap bestaat een afzonderlijke tak die de hierboven geschetste problematiek als studieobject heeft: de historiografie of de geschiedenis van de geschiedschrijving en geschiedbeoefening.
Afgezien van de historiograaf, die het vak als specialisme beoefent, bedrijft elk modern historicus een stukje historiografie, al is het maar door zich rekenschap te geven van wat anderen eerder en elders over het betreffende onderwerp hebben geschreven.
Pas daarna kan de historicus tot een plaatsbepaling en beoordeling van eigen standpunten en zienswijzen komen.

Tegen deze achtergrond is het verklaarbaar waarom elk hoofdstuk van het handboek opent met een historiografische inleiding, waarin de problematisering van de aangeboden stof centraal staat.
Het hele scala van interpretaties en meningen maakt immers evenzeer deel uit van de huidige geschiedwetenschap.

 

Moderne C.q.
nieuwe geschiedenis of ancien régime

Algemene karakteristieken

Vanaf 1450 raakten een aantal veranderingsprocessen in een stroomversnelling.
In verschillende opzichten tekenen zich ontwikkelingen af die destabilisatie en ontbinding van de traditionele samenleving bevorderen.

De hier behandelde periode markeert een overgang van de Europese maatschappij; van een gesloten agrarisch-feodale samenleving (middeleeuwen), naar een meer open type samenleving.
De macht van de paus neemt af door de scheuring in de christelijke gemeenschap als gevolg van de Reformatie, en de wereldlijke macht van de keizer wordt overschaduwd door de opkomst van centralistisch geregeerde staten.

Deze tendens tot centralisering van de staatsmacht loopt, evenals het verzet daartegen, als een rode draad door de periode 1450-1800.

Bij het verzet tegen de centralisatie van de staatsmacht speelt de adel een belangrijke rol; hun belangrijkste motief daarbij is de beduchtheid voor de tanende invloed die ze kunnen laten gelden.
Met de terugval van de adel nam ook de betekenis van het feodalisme af, hoewel het tot aan het einde van het ancien régime een kenmerkend maatschappelijk verschijnsel bleef.

Tegelijk groeide de invloed van de burgerij in het politiek, maatschappelijk en economisch leven.
Deze tendens kan niet los worden gezien van de toenemende handelsbewegingen, de verbeterde communicatiemiddelen en de groei van de steden.

Vanaf de vijftiende eeuw begint een periode die men als europeanisering van de wereld buiten Europa kan omschrijven.
Hoewel het aanvankelijk vooral om exploratie en missionering ging, voerde later exploitatie in de vorm van handel, plantagecultuur en kolonialisme de boventoon.
In de tweede helft van de zeventiende eeuw neemt de omvang van de handel met de nieuwe gebieden toe.
Dit leidt tot een kapitaalsaccumulatie in West-Europa met een stijgende welvaart voor met name de burgeri J. Illustratief voor de vormen die de europeanisering van de wereld in de loop van de achttiende eeuw had aangenomen, is het gegeven dat een aantal Europese oorlogen in dat tijdvak in belangrijke mate buiten Europa, in Amerika en Azië werden uitgevochten.

Ook in deze periode onderkennen we een aantal ontwikkelingen die kunnen worden samengevat onder de noemer van de overgang van een gesloten naar een meer open wereldbeelD. De confrontatie met andere culturen leidt tot een relativering van eigen culturele noties.
Ook de hervormingsbewegingen, de renaissance, het humanisme en de Verlichting leidden tot veranderingen in mens- en wereldbeeld maar ook tot een groeiden laïcisering van de staat en secularisering van de samenleving.

De beschreven verschijnselen en processen droegen bij aan, of waren symptoom van de desintegratie en transformatie van het traditionele, middeleeuwse samenlevingstype.
Deze verschijnselen en ontwikkelingen kunnen (mogen) echter niet in isolement worden gezien, maar moeten in een zekere samenhang bestudeerd worden.

Zo impliceerden renaissance en humanisme niet alleen de herleving en herwaardering van de klassieke cultuur, maar ze hadden ook consequenties voor de toekomstige ordening van de samenleving.

De ontwikkeling van de kritische filologie beperkte zich op den duur niet alleen tot een opnieuw bezien van klassieke edities; ook de christelijke overlevering zelf werd kritisch onderzocht.

Zonder de hervormingsbeweging zijn de godsdienstoorlogen van de zestiende- en zeventiende eeuw ondenkbaar en de laatste interfereren met de politieke en staatsvormingsprocessen in deze periode.

Ook de betekenis van de ontdekkingstochten krijgt, indien in isolement beoordeeld, onvoldoende diepte.
Deze tochten kunnen immers niet los gezien worden van een verschuiving van de handelsbewegingen in Europa ten voordele van de Atlantische kust.
In het algemeen kan worden vastgesteld dat het machtsevenwicht in Europa verschoof ten detrimente van de agrarisch georiënteerde continentale landen naar de in het westen gelegen staten.
Uiteindelijk zouden al deze naast elkaar werkende en op elkaar inwerkende transformatieprocessen de omstandigheden en voorwaarden creëren die hebben geleid tot de Industriële revolutie en de Franse revolutie.

 

Terminologie en periodisering

Ancien régime

Over de terminologie en periodisering voor dit tijdvak bestaat geen consensus.
In plaats van de geschiedenis van het ancien régime spreken andere historici van nieuwe of moderne geschiedenis.
Oorspronkelijk werd de term ancien régime gebruikt om het regeringsbestel in het prerevolutionaire Frankrijk aan te duiden; vandaag hanteren de meeste historici het begrip om het gehele maatschappelijk bestel in Europa in de eeuwen voor 1800 aan te duiden.

Periodisering

Ook over de periodisering bestaat geen eensgezindheid en dat geldt met name voor het einde van de periode.

Diegenen die het begrip ancien régime hanteren, plaatsen de eindgrens soms rond 1750 (begin van de Industriële revolutie) of in 1789 (Franse Revolutie).

Historici die de term moderne geschiedenis gebruiken, prefereren de jaren 1870 of zelfs de hele negentiende eeuw als een integraal deel van het tijdvak.
Men wijst dan op de betekenis van het nationalisme, het inzetten van de tweede industriële revolutie of op het moderne imperialisme.

Hoe kan met dit dilemma worden omgegaan? We moeten in ieder geval vaststellen dat de cesuren niet scherp kunnen gesteld worden.
In het handboek wordt terecht opgemerkt dat van bepaalde modern ogende ontwikkelingen de wortels reeds in de middeleeuwen lagen, terwijl anderzijds tal van oude en respectabele tradities ook in de nieuwe tijd nog verder werden gezet.

Terminologie

Uiteindelijk zal de periodisering en de gehanteerde terminologie in belangrijke mate afhangen van de invalshoek die wordt gehanteerD.

Indien men aan de renaissance een beslissende betekenis toekent, dan situeert het omslagpunt zich waarschijnlijk al omstreeks 1400 of zelfs rond 1350.
De historicus die het belang van de ontdekkingsreizen wil beklemtonen, zal daartegenover eerder kiezen van 1492.

Fernand Braudel opteerde, op basis van studies naar onder meer de golf van prijsbewegingen, voor een begintijdvak 1450-1650 (de lange zestiende eeuw).

Wellicht moet men met Johan huizinga instemmen dat uiteindelijk vage en globale periodeaanduidingen te verkiezen zijn, omdat elke aanduiding en periodisering omstreden is en nooit meer is dan een hulpmiddel voor de historicus.

Ancien régime, circa 1450-1800

Hier is geopteerd voor het ancien régime, circa 1450-1800.
Deze keuze werd ingegeven door de reeds eerder beschreven karakteristieken.
Ontdekkingstochten, de secularisatie van staat en samenleving en het ontfeodaliseringsproces, die we onder de noemer hebben gebracht van de overgang naar een meer open type van samenleving en wereldbeeld, kregen in de loop van de vijftiende eeuw belangrijke impulsen.
Omwille van de diverse ontwikkelingen en verschijningsvormen kunnen we de samenleving in dit tijdvak als vroegmodern karakteriseren, omdat het hier toch onmiskenbaar gaat over aspecten van een moderniseringsproces.

Standensamenleving

Eén van de meest opvallende kenmerken van de traditionele samenleving, de op standen gebaseerde ordening, bleef echter bestaan.
Dit vormt een van de doorslaggevende redenen waarom uiteindelijk toch voor de term ancien régime is gekozen.

Franse Revolutie

De belangrijkste omwenteling in deze periode wordt gevormd door de Franse revolutie, en dat is dan ook onze belangrijkste reden om daarmee het tijdvak af te sluiten.

Industriële Revolutie

Wie geneigd is aan sociaal-economische elementen doorslaggevende invloed toe te kennen, zal echter wijzen op de betekenis van de Industriële Revolutie.
De verspreiding en doorwerking ervan, is naar ons gevoel voornamelijk een negentiende- en twintigste-eeuwse aangelegenheid en de veranderingen die ze teweeg brengt in de samenleving maken dat niet kan worden vastgehouden aan het ancien régime als periodeaanduiding.
De Europese samenleving voor 1800 draagt daarentegen nog steeds een overheersend preïndustrieel en agrarisch-commercieel karakter.

Enkele beperkingen

De seculaire trend

In het handboek wordt het ancien régime onderverdeeld in een drietal periodes.
De auteurs van het handboek erkennen dat de overtuiging van A.M.
Van der Woude ; ;dat zich in de tijd grote golfbewegingen van op en neergang hebben voorgedaan, die zich op verschillende gebieden manifesteren bij de opbouw en indeling van hun werk een belangrijke rol heeft gespeelD. De hiermee geïntroduceerde golfbewegingen, corresponderen met het concept seculaire trend, een concept dat in de wijze waarop het is gehanteerd, niet onomstreden is.

Het zijn vooral de economische historici, later gevolgd door demografische en sociaal-historici, die met het begrip werken of hebben gewerkt.
K.
Bertels omschrijft seculaire trend als een ; ;beweging de lange duur (seculair) alternatie van hausse en baisse van lange duur, eeuwbeweging ; ;.

Men kan zich afvragen of met de toepassing van dit raamwerk van afwisselend bloei en expansie versus stagnatie en contractie de complexiteit van het verleden in zijn verscheidenheid wel recht wordt gedaan.
Worden de bevolkingscijfers van Europa of de prijsbewegingen onder de loep genomen, dan lijken deze inderdaad globaal te corresponderen met de afwisselende ontwikkelingsgang.

Regionaal en per categorie zijn echter allerlei afwijkingen waar te nemen.
Zeker wanneer we kijken naar bijvoorbeeld de vooruitgang in de wetenschap, technologische innovatie, de alfabetiseringgraad en naar vele andere aspecten van de samenleving, dan biedt het concept seculaire trend, zoals toegepast in het handboek, weinig uitkomst.
Het is dus verstandig dergelijke ordeningsconcepten met de nodige terughoudendheid te bejegenen.

Het gevaar bestaat dat een concept als de seculaire trend een eigen leven gaat leiden en als zelfstandige grootheid in de geschiedenis wordt getraceerD. Allerlei facetten van de geschiedenis worden zo bij voorbaat gemerkt, enkel op grond van de omstandigheid dat ze zich hebben voorgedaan in een periode van hausse dan wel baisse.
In wezen gaat het bij zulke concepten echter om interpretaties, constructies van de werkelijkheid, waarmee zin, samenhang en ordening aan de veelheid van verschijnselen in heden of verleden kan worden gegeven.
Dergelijke constructies moeten echter niet met de werkelijkheid zelf worden verwarD.

Europa als geografische entiteit

Het handboek hanteert een eurocentrische benadering.
Dat betekent dat slechts marginaal aandacht wordt besteed aan de geschiedenis van de niet-westerse wereld of de Nederlandse (vaderlandse geschiedenis).

Thematische aspecten

Hoewel het handboek de intentie heeft veel aandacht te besteden aan maatschappijgeschiedenis, waarbij, naast de sociaal-economische aspecten, ook voor politiek en cultuur plaats wordt ingeruimd, moet worden geconstateerd dat deze voornemens iet in alle opzichten werden verwezenlijkt.

Inleiding bij een overzicht van de algemene geschiedenis van de renaissance (in Italië) tot omstreeks 1870

De auteurs stellen dat het niet gemakkelijk is om een overzicht te schrijven van de behandelde periode van de Algemene Geschiedenis.
; ;Haar algemeenheid dwingt de auteur enig recht te doen én aan de gewichtigste omstandigheden en gebeurtenissen in allerlei delen van de wereld van toen, én aan de belangrijkste aspecten van het menselijk bestaan, aan het politieke en culturele, zowel als het economische en sociale aspect.
; Bij het schrijven van het handboek diende rekening te worden gehouden met de startsituatie van leerlingen uit het middelbaar onderwijs.

Door de beklemtoning van de contemporaine geschiedenis in het voortgezet onderwijs is de kennis van het verder terugliggend verleden veelal op de achtergrond verdrongen en vastgezet in een op de actualiteit toegespitst perspectief.

Ernstiger is dat historische kennis door een groot aantal studenten gezien wordt als onaanvechtbaar, onomstreden en onproblematisch.
Eerstejaarsstudenten houden nog te weinig rekening met het feit dat historische kennis slechts een voorlopig eindproduct is van de discussie zonder einD.

De opbouw van het handboek en de behandelde onderwerpen werden (mede) bepaald door enkele belangrijke nieuwe inzichten die reeds door Van der Woude werden uiteengezet in zijn inleiding op de nieuwe Algemene Geschiedenis der Nederlanden.
Deze inzichten kunnen bruikbaar zijn voor een indeling en opbouw van historisch werk dat een lijn wil aanbrengen in een langdurig verleden.
Het wordt moeilijker zodra er sprake is van deelgebieden waar de ontwikkelingen zich kenmerken door ongelijktijdigheid en afwijkend verloop.

Fernand Braudel (La Méditerrannée et le monde méditerranéen à lépoque de Philippe II.
- 1949)

Het gaat in de eerste plaats om Braudels gelaagd-structuralistische beschouwingswijze; het inzicht dat de maatschappelijke werkelijkheid is opgebouwd uit een aantal met elkaar in verband staande geledingen die niet alle met eenzelfde intensiteit, tempo en beweeglijkheid aan het historisch proces deelnemen.

In dit werk ontwikkelde Braudel de gedachte dat de maatschappelijke werkelijkheid is opgebouwd uit verschillende lagen die ieder hun eigen ontwikkelingstempo hebben.
In het boek werkt Braudel die opzet nader uit door drie tijdsniveaus te onderscheiden.

Geografische tijd (lange duur): de wereld van de trage verandering: landschap, zee, klimaat en de regelmaat der seizoenen.

Sociale tijd (middellange duur): structurele en conjuncturele aspecten van de economie en de staatkundige, maatschappelijke, culturele en militaire organisatie.

Individuele tijd (korte duur):de van dag tot dag veranderende politieke en militaire ontwikkelingen, de zogeheten evenementiele geschiedenis.

Braudel keert zich op deze manier tegen het primaat van de politieke geschiedenis die in zijn ogen vooral bestond uit woelingen aan de oppervlakte.
Deze geschiedenis kon pas betekenis krijgen door kennis van de onderliggende structuren.
Braudels favoriete terrein was dan ook dat van de lange duur.

Seculaire trend

Daarnaast plaatste Van der Woude de overtuiging dat zich in de tijd grote golfbewegingen van op- en neergang hebben voorgedaan.
Met behulp van het begrip seculaire trend komt hij tot een periodisering van de Nederlandse geschiedenis in de vroeg-moderne tijd Hij meent ook dat de seculaire trend zichtbaar is in de dynamiek van de ontwikkeling in de preïndustriële periode in het algemeen.
Iedere samenleving is in beweging.

De evolutie van de westerse cultuur tussen de jaren 1000 en 1800 (het preïndustriële tijdvak) laat zich het best chronologisch ordenen met behulp van het begrip seculaire trenD. Voor verder terug en dichterbij gelegen perioden lijken andere chronologische indelingen de historische ontwikkeling meer recht te doen.
Van der Woude komt dan tot de volgende periodisering van de Nederlandse geschiedenis in het preïndustriële tijperk:

De periode 1500-1650, die gekenmerkt wordt door bloei op allerlei terreinen.

De periode 1650-1750, een periode van stagnatie en contractie.

De periode na 1750, waarin een begin wordt gemaakt van een nieuwe bloeiperiode.

De lange zestiende eeuw

Het boek is opgebouwd uit drie gedeelten en de verschillende hoofdstukken en onderdelen hebben een meer thematische dan een strikt chronologische opzet.
Om het belang van de chronologische orde toch te onderstrepen, werden enkele cesuren aangebracht, en de daardoor afgezonderde tijdvakken zijn ieder voor zich van een algemene inleiding voorzien.
Die cesuren: het midden van de zeventiende, het midden van de achttiende en het einde van de achttiende eeuw, zijn uiteraard niet willekeurig gekozen.
De reeds genoemde golfbewegingen komen daarbij om de hoek kijken.

Het gaat daarbij allereerst om de lange zestiende eeuw, een term die gebruikt wordt voor een periode van 1450 tot omstreeks 1650.
Wanneer dit tijdvak, dat op verschillende gebieden een periode van expansie was, laten volgen door het tijdvak van 1650 tot 1750, dan zijn de contrasten opvallend: er is nu sprake van stagnatie en contractie.
Omstreeks 1750 volgt dan weer een soort omslag.

Maatschappijgeschiedenis

Bij het schrijven van het handboek moest rekening worden gehouden met recente veranderingen in de ziens- en werkwijzen van historici.
Voor de schrijvers kwam dit neer op een bewuste keuze om maatschappijgeschiedenis als uitgangspunt te nemen.
Daarbij wordt de aandacht gericht op de maatschappelijke verbanden waarin de enkeling is opgenomen.
De daden van deze enkelingen kunnen daardoor én gerelativeerd én verhelderd worden.

Met dit uitgangspunt is het onvermijdelijk dat cesuren, die men vroeger scherp aanbracht, gaan vervagen zodra men probeert aan alle levensverschijnselen enig recht te doen.

In maatschappijgeschiedenis dient voor politiek en cultuur een ruime plaats te worden ingeruimD. Daarmee wordt de betekenis van sociaal-economische aspecten niet gemarginaliseerd, maar wordt wél gewezen op het feit dat sommige historici het politieke nogal eens beschouwden als een zaak met weinig maatschappelijke betekenis.
Politieke geschiedenis was in hun ogen slecht een chronologisch relaas van gebeurtenissen (histoire événementielle) en niet een in de tijd vervormbaar aspect van het maatschappelijk leven, een aspect dat structurele verandering kan ondergaan.
In onze tijd, die meer en meer oog begint te krijgen voor de betekenis der veranderingen die zich ook in de patterns of authority hebben voorgedaan, is een onderschatting van dit aspect niet langer vol te houden.

Opmerkingen van soortgelijke strekking kunnen voor de cultuurgeschiedenis worden gemaakt.
Het cultuurleven kan immers, via verbreiding van gedachten en gewoonten invloed uitoefenen op het maatschappelijk klimaat.

Niet-westerse geschiedenis

Aan de niet-westerse geschiedenis werd nauwelijks aandacht besteeD. Dit is deels te wijten aan het feit dat, toen er van intensief contact met het Westen nog geen sprake was, weinig contacten bestonden tussen de ene Kulturkreis en de andere.

Beschaving-economie en kapitalisme      Braudel Fernand      Europese geschiedenis

HET MYSTERIE VAN HET KAPITAAL

Waarom het kapitalisme zo'n succes is in het Westen maar faalt in de rest van de wereld

Hernando de Soto

Het sleutelprobleem is uit te vinden waarom die sector van de vroegere maatschappij, die ik zonder aarzelen kapitalistisch zou willen noemen, als onder een glazen stolp leefde, afgezonderd van de rest; waarom kon deze sector niet uitbreiden en de hele maatschappij veroveren?...[Waarom was] een significante hoeveelheid kapitaalvorming alleen in bepaalde sectoren mogelijk en niet in de hele markteconomie van die tijd?

Fernand Braudel, Het spel van de handel, Beschaving, economie en kapitalisme (15e-18e eeuw) deel II

Het uur van de grootste triomf van het kapitalisme is tevens het uur van zijn crisis.

De val van de Berlijnse Muur maakte een einde aan ruim een eeuw van politieke strijd tussen kapitalisme en communisme.
Kapitalisme is nu de enige realistische manier om een moderne economie rationeel te organiseren.
Op dit moment heeft een land eigenlijk geen keuze meer.
Ontwikkelingslanden en voormalige communistische landen hebben daarom met uiteenlopend enthousiasme hun begrotingen in evenwicht gebracht, subsidies vermindert, buitenlandse investeerders verwelkomd en importbeperkingen afgeschaft.

Hun inspanningen werden beloond met een bittere teleurstelling.
De laatste vijf jaar van de 20e eeuw zijn van Rusland tot Venezuela een tijd van economische malaise, dalende inkomens, angst en bitterheid geweest; van 'hongerlijden, onlusten en plunderingen' in de scherpe bewoordingen van de Maleisische premier Mahatir MohamaD. In een recent hoofdredactioneel commentaar in de New York Times stond: 'In een groot deel van de wereld is de markt, die in het Westen na de overwinning in de Koude Oorlog de hemel werd in geprezen, een wrede plaats gebleken die tot behoedzaamheid ten aanzien van het kapitalisme en tot gevaar van instabiliteit heeft geleiD.' Een kapitalisme dat alleen in het Westen triomfeert, kan een recept zijn voor een economische en politieke ramp.

Amerikanen genieten zowel van vrede als van welvaart en kunnen daardoor al te makkelijk de onrust elders negeren.
Hoe kan het kapitalisme in moeilijkheden verkeren als de Dow-Jones-index hoger klimt dan Sir Edmund Hillary? Amerikanen kijken naar andere landen en zien vooruitgang, ook al is die langzaam en ongelijk verdeelD. Je kunt toch in Moskou een Big Mac eten, een Hollywood-film huren in Shanghai en het Internet opgaan in Caracas?

Maar zelfs in de Verenigde Staten kunnen de voorboden niet helemaal genegeerd worden.
De Amerikanen zien dat Colombia balanceert op het randje van een grootschalige burgeroorlog tussen drugssmokkelende guerrillastrijders en repressieve militairen; ze zein een hardnekkige opstand in het zuiden van Mexico; en ze zein een belangrijk deel van de geforceerde economische groei in Azië in corruptie en chaos verdwijnen.
En het meest verontrustende signaal: in de voormalige communistische landen vindt men het kapitalisme te kort schieten en staan de mensen die bij de oude regimes hoorden weer klaar om de macht over te nemen.
Sommige Amerikanen zien ook in dat de al tien jaar durende economische groei voor een deel veroorzaakt wordt door de onzekerheid in de rest van de wereld, die ertoe leidt dat Amerikaanse aandelen en obligaties een veilige haven vormen voor internationaal gelD.

In de zakengemeenschap van het Westen groeit de bezorgdheid dat het falen van veel landen om het kapitalisme te laten functioneren uiteindelijk ook de rijke economieën tot een recessie zal brengen.
Zoals miljoenen investeerders pijnlijk hebben geleerd door het verdampen van hun fondsen in opkomende markten, is globalisering tweerichtingsverkeer: zoals landen in de Derde Wereld en het voormalige communistische blok zich niet kunnen onttrekken aan de invloed van het Westen, zo kan het Westen zich niet van die landen losmaken.
Binnen de rijke landen neemt ook de oppositie tegen het kapitalisme toe.
De rellen in Seattle tijdens de bijeenkomt van de Wereldhandekoranisatie in december 1999 en een paar maanden later bij de bijeenkomst van de Wereldbank in Washington gaven blijk van de woede die de groei van het kapitalisme oproept, ongeacht de uiteenlopende motieven voor die woede.
Velen brengen de waarschuwingen van de economisch historicus Karl Polanyi in herinnering dat vrije markten in botsing kunnen komen met de maatschappij en tot fascisme kunnen leiden.
Japan worstelt met zijn langdurigste crisis sinds de depressie van de javen '30 van de 20e eeuw.
De kiezers in West-Europa stemmen op politici die een 'derde weg' beloven, waarin geen plaats is voor de L'horreur économique, zoals dat in een Franse bestseller werd gestelD.

Deze gefluisterde waarschuwingen, hoe verontrustend ze ook zijn, hebben Amerikaanse en Europese leiders er alleen maar toe aangezet om dezelfde oude boodschap tegen de rest van de wereld te herhalen: stabiliseer uw munteenheid, houd vol, negeer de voedselrellen en wacht geduldig tot de buitenlandse investeerders terugkomen.

Buitenlandse investeringen zijn uiteraard heel goeD. Hoe meer hoe beter.
Een stabiele munteenheid is natuurlijk ook goed, net zoals vrijehandel, transparante bankierspraktijken, het privatiseren van staatsbedrijven en elke ander medicijn uit de westerse apotheek.
Maar we vergeten voortdurend dat het wereldwijde kapitalisme al eerder is beproefD. In Latijns-Amerika bijvoorbeeld heeft men ten minste vier keer sinds de onafhankelijkheid van Spanje in de jaren '20 van de 19e eeuw geprobeerd door middel van hervormingen een kapitalistisch systeem te creëren.
Elke keer kwam men na de aanvankelijke euforie terug van een politiek van kapitalisme en vrijemarkteconomie.
Deze medicijnen zijn duidelijk niet voldoende.
Ze missen hun doel zelfs zo volkomen dat ze bijna irrelevant zijn.

Als de falen, vraagt het Westen zich meestal niet af of de methoden wel deugen, maar geeft men de schuld aan de mensen uit de Derde Wereld, die te weinig ondernemingszin zouden hebben en te weinig marktgericht zouden denken.
Als welvaart niet hun diet wordt, ondanks alle uitstekende adviezen, komt dat omdat er iets met ze mis is: ze hebben de protestantse Reformatie niet meegemaakt of ze zijn verlamd door de verwoestende erfenis van koloniaal Europa of hun IQ is te laag.
Maar het idee dat het succes van zulke uiteenlopende regio's als Japan, Zwitserland en Californië uit de cultuur voortkomt en dat de cultuur ook de verklaring is voor de relatieve armoede in al even uiteenlopende regio's als China, Estland en Baja California, is niet alleen onmenselijk, maar ook niet erg overtuigenD. De ongelijkheid in welvaart tussen het Westen en de rest van de wereld is veel te groot om door cultuur alleen verklaard te kunnen worden.
De meeste mensen willen graag de vruchten van het kapitalisme plukken, zozeer zelfs dat velen, van de kinderen van Sanchez tot de zoon van Chroesjtsjov, naar het Westen trekken.

De steden in de Derde Wereld en de voormalige communistische landen zitten vol ondernemers.
Het is onmogelijk om over een markt in het Midden-Oosten te lopen, naar een dorp in Latijns-Amerika te gaan of in een taxi in Moskou te stappen, zonder iemand tegen te komen die een deal met je wil sluiten.
De inwoners van die landen hebben talent, enthousiasme en een verbazingwekkend vermogen om uit vrijwel niets winst te halen.
Ze kunnen moderne technologie begrijpen en gebruiken.
Als dat niet zo was, zouden Amerikaanse bedrijven niet zo hun best doen om het illegaal gebruik van hun patenten in het buitenland aan banden te leggen en zou de Amerikaanse overheid zich niet zo inspannen om moderne wapentechnologie uit de handen van ontwikkelingslanden te houden.
De markt is een oeroude en universele traditie: Christus joeg tweeduizend jaar geleden de handelaren uit de tempel en Mexicanen brachten hun producten lang voordat Columbus Amerika bereikte al naar de markt.

Maar als mensen in landen die overschakelen op het kapitalisme, geen meelijwekkende bedelaars zijn, niet hopeloos vastzitten in duistere gewoonten en niet de onkritische gevangenen van een disfunctionele cultuur zijn, waarom brengt het kapitalisme dan niet dezelfde welvaart die het in het Westen heeft gebracht? Waarom bloeit het kapitalisme alleen in het Westen, alsof het onder een glazen stolp zit?

 HET MYSTERIE VAN HET KAPITAAL

In dit boek wil ik aantonen dat het grootste struikelblok voor de rest van de wereld om van het kapitalisme te profiteren gelegen is in het onvermogen om kapitaal te produceren.
Kapitaal verhoogt de arbeidproductiviteit en schept de welvaart van landen.
Kapitaal is het levensbloed van het kapitalistische systeem, het fundament van de vooruitgang en het enige wat de arme landen in de wereld zelf niet lijken te kunnen voortbrengen, hoe enthousiast de bevolking zich ook bezighoudt met de andere activiteiten die een kapitalistische economie karakteriseren.

Ik zal ook met behulp van feiten en cijfers —die ons onderzoeksteam huizenblok voor huizenblok en boerderij voor boerderij in Azië, Afrika, het Midden-Oosten en Latijns-Amerika hebben verzameld— aantonen dat de meeste armen al over het bezit beschikken om van het kapitalisme een succes te maken.
Zelfs in de armste landen sparen de armen.
De waarde van de spaargelden van de armen is enorm: 40 maal zo veel als alle buitenlandse hulp die over de hele wereld sinds 1945 is gegeven.
In Egypte bijvoorbeeld hebben de armen een som bijeen gespaard die 55 maal zo groot is als de som van alle bekende directe buitenlandse investeringen in dat land, inclusief het geld voor het Suezkanaal en de Aswandam.
In Haïti, het armste land van Latijns-Amerika, is het totale bezit van de armen ruim 150 keer zoveel waard als alle buitenlandse investeringen die sinds de onafhankelijkheid in 1804 in Haïti zijn gedaan.
Als de Verenigde Staten hun budget voor ontwikkelingshulp op het door de Verenigde Naties aanbevolen niveau zouden brengen —0,7% van het nationale inkomen— zou het rijkste land op aarde meer dan 150 jaar nodig hebben om evenveel geld naar de armen over te maken dan die armen nu al bezitten.

Maar de rijkdommen die ze bezitten hebben een onvolkomen vorm: huizen zijn gebouwd op grond waarvan de eigendomsrechten niet goed zijn vastgelegd, bedrijfjes zijn niet wettelijk geregistreerd en de aansprakelijkheid is niet geregeld, industrieën zitten op plaatsen waar financiers en investeerders ze niet kunnen zien.
Omdat de rechten op deze bezittingen niet duidelijk zijn vastgelegd, kunnen ze niet zo maar in kapitaal worden omgezet, niet worden verhandeld buiten de plaatselijk kring van mensen die elkaar kennen en vertrouwen, niet als onderpand voor een lening dienen of als gerbruikt werden als investering.

In het Westen daarentegen is ieder perceel grond, elk gebouw, alle apparatuur en elke inboedel omschreven in een eigendomsakte die een zichtbaar teken is van een verborgen proces dat al deze bezittingen met de rest van de economie verbindt.
Door dit proces van beschrijven kan bezit een onzichtbaar, parallel leven leiden naast het materiële bestaan.
Bezit kan als onderpand voor krediet dienen.
In de Verenigde Staten is een hypotheek op het eigen huis van de ondernemer de belangrijkste financieringsbron voor nieuwe ondernemingen.
Dit bezit legt meteen ook een verbinding met het kredietverleden van de eigenaar, is een zeker adres voor het innen van schulden en belastingen en vormt de basis voor het angaan van leningen (zoals hypothecaire obligaties) die weer doorverkocht kunnen worden.
Het Westen brengt door dit proces bezit tot leven, en genereert daardoor kapitaal.

Ontwikkelingslanden en postcommunistische landen hebben deze parallelle papieren wereld van beschrijvingen niet.
Daardoor zijn die landen ondergekapitaliseerd, net zoals een bedrijf ondergekapitaliseerd is als het minder aandelen uitgeeft dan er op grond van inkomsten en bedrijfsmiddelen mogelijk is.
De ondernemingen van de armen zijn vergelijkbaar met bedrijven die geen aandelen en obligaties kunnen uitgeven om nieuwe investeringen en financiering binnen te halen.
Zonder beschrijving op papier is hun bezit dood kapitaal.

De inwoners van de arme landen —viervijfde van de mensheid— bezitten dingen.
Maar ze hebben geen toegang tot het proces dat hun bezit beschrijft en er kapitaal van kan maken.
Ze hebben huizen, maar geen eigendomspapieren; oogsten maar geen akten; ondernemingen, maar geen statuten.
Omdat ze geen toegang hebben tot deze essentiële beschrijving op papier, slagen deze mensen die elke andere westerse uitvinding hebben overgenomen, van paperclip tot kerncentrale, er niet in voldoende kapitaal bijeen te brengen om het kapitalisme thuis te laten werken.

Dat is het mysterie van het kapitaal.
Om het mysterie op te lossen, is het noodzakelijk te begrijpen dat westerlingen kapitaal uit bezit halen door het op papier te beschrijven.
Een van de grootste uitdagingen voor de menselijke geest is om zaken die we niet kunnen zien, maar waarvan we weten dat ze bestaan, te begrijpen en te gebruiken.
Niet alles wat echt en nuttig is, is ook voelbaar en zichtbaar.
De tijd bijvoorbeeld bestaat, maar hij kan alleen efficiënt gebruikt worden als hij in de vorm van een klok en een kalender wordt beschreven.
De mens heeft altijd systemen ven beschrijven bedacht —schrift, muzieknotatie, boekhouden— om met de geest te kunnen begrijpen wat de handen niet kunnen aanraken.
De grote kapitalisten, van de uitvinders van geïntegreerde eigendomstitels en aandelen tot Michael Milken, hebben op dezelfde manier kapitaal gezien in zaken waarin anderen niets konden ontdekken, ze bedachten nieuwe manieren om het onzichtbare potentieel zichtbaar te maken, dat in de spullen zit die we verzamelen.

Op dit moment bent u omringd door straling waarmee televisiebeelden uit de Oekraïne, China en Brazilië worden uitgezonden, maar u ziet er niets van.
Op dezelfde manier bent u omringd door bezit waar onzichtbaar kapitaal in zit.
Net zoals de straling van de Oekraïense televisie veel te zwak is om direct gevoeld te kunnen worden, maar wel met behulp van een televisie gedecodeerd en zichtbaar kan worden gemaakt, zo kan kapitaal uit bezit worden gehaald en gebruikt.
Maar alleen het Westen beschikt over het conversieproces dat nodig is om het onzichtbare zichtbaar te maken.
En deze ongelijkheid verklaart waarom de westerse landen kapitaal kunnen scheppen en ontwikkelingslanden en voormalige communistische landen niet.
Het ontbreken van dit proces in deze landen, waar viervijfde van de mensheid woont, is niet het gevolg van een of andere westerse, monopolistische samenzwering.
Westerlingen nemen het mechanisme als zo vanzelfsprekend aan, dat ze zich er niet bewust van zijn dat het bestaat.
Hoe groot het ook is, niemand ziet het, zelfs niet de Amerikanen, Europeanen en Japanners die al hun welvaart danken aan hun vermogen er gebruik van te maken.
Het is een impliciete juridische infrastructuur die diep verborgen ligt in eigendomssystemen —en eigendomsrechten vormen slechts het puntje van de ijsberg.
De rest van de ijsberg bestaat uit een complex door mensen geschapen proces waarmee men bezit en arbeid in kapitaal kan omzetten.
Dit proces is niet overgenomen van een blauwdruk en wordt niet in een glanzende brochure beschreven.
De oorsprong is onkebend en de betekenis ligt verborgen in het economische onbewuste van de kapitalistische landen van het Westen.

Hoe kan iets dat zo belangrijk is over het hoofd worden gezien? Het is niet ongewoon dat we weten hoe iets gedaan moet worden zonder dat we weten waarom het zo werkt.
Zeelui gebruikten het magnetische kompas lang voordat er een bevredigende theorie van het magnetisme werd ontwikkelD. Fokkers hadden al praktische kennis van genetica voordat Mendel de genetische principes opstelde.
Begrijpen mensen werkelijk waar het kapitaal vandaan komt, ook al bloeit het Westen door de ruime beschikbaarheid ervan? Als men het niet begrijpt, bestaat er altijd het risico dat het Westen deze krachtbren in gevaar brengt.
Duidelijkheid over de bron van het kapitaal zal het Westen helpen zichzelf en de rest van de wereld te beschermen op het moment dat de welvaart van nu omslaat in een crisis die, zeker zal komen —want crises komen altijD. Op dat moment zal de vraag gesteld worden die steeds klinkt tijdens een internationale crisis: wie moet betalen er voor het oplossen van de problemen?

Tot nog toe hebben de westerse landen hun systeem voor het creëren van kapitaal voor vanzelfsprekend aangenomen en de geschiedenis ervan ongedocumenteerd gelaten.
Deze geschiedenis moet blootgelegd worden.
Dit boek is een poging om de bron van het kapitaal opnieuw te onderzoeken om zo te ontdekken hoe het economische falen van de arme landen voorkomen kan worden.
Dat falen heeft niets te maken met culturele of genetische gebreken.
Wie ziet er tenslotte 'culturele' overeenkomsten tussen Zuid-Amerikanen en Russen? Niettemin hebben beide streken in de afgelopen tien jaar, toen men begon met het opbouwen van een kapitalisme zonder kapitaal, met vergelijkbare politieke, sociale en economische problemen te maken gekregen: grote ongelijkheid, zwarte economieën, alomtegenwoordige maffia, politieke instabiliteit, kapitaalvlucht, minachting voor de wet.
Deze problemen komen niet voort uit de kloosters van de orthodoxe Kerk of de paden van de Inca's.

Het is ook niet noodzakelijk een postcommunistisch land of ontwikkelingsland te zijn om onder deze problemen te lijden.
Hetzelfde deed zich voor in de Verenigde Staten in 1783, toen president George Washington klaagde over 'bandieten...bezig met het afromen van de melk van het land ten koste van velen.
' Deze 'bandieten' waren 'krakers' en kleine, illegaal opererende zakenlieden die land bezetten dat niet van hen was.
De volgende honderd jaar vochten de landbezetters voor wettelijke rechten op hun land en mijnwerkers zetten zich in voor hun claims, want eigendomswetten verschilden van stad tot stad en van kamp tot kamp.
Het handhaven van eigendomsrechten leidde tot zo veel sociale onrust en tegenstellingen in de jonge republiek, dat de hoogste rechter van de Amerikaanse Hooggerechtshof, Joseph Story, zich in 1820 afvroeg of de advocaten er ooit uit zouden komen.

Klinken landbezetters, bandieten en minachting voor de wet u bekend in de oren? Amerikanen en Europeanen zeggen nu tegen de rest van de wereld: 'Jullie moeten meer zijn zoals wi J.' In feite lijkt de rest van de wereld erg op de Verenigde Staten van een eeuw geleden.
Noord-Amerikanen lijken vergeten te zijn dat ook zij ooit een ontwikkelingsland waren.
Westerse politici stonden ooit voor dezelfde ingrijpende problemen waarmee de leiders van ontwikkelingslanden en ex-communistische landen vandaag worden geconfronteerD. Maar hun opvolgers zijn het contact kwijtgeraakt met de tijd waarin de pioniers die het Amerikaanse westen openlegden te weinig kapitaal hadden omdat ze zelden de eigendomsrechten bezaten van het land waarop ze zich vestigden en van de goederen die ze hadden; waarin Adam Smith zijn inkopen op de zwarte markt deed en Engelse straatjongetjes de muntjes opvisten die lachende toeristen op de modderige oevers van de Theems gooiden; waarin Colberts technocraten 16.
000 kleine ondernemers executeerden omdat ze de Franse industriële wetten haddeno overtreden door het vervaardigen en importeren van katoenen stoffen.

Dat verleden is voor veel landen het heden.
De westerse landen hebben de armen met zo veel succes in hun economieën geïntegreerd, dat ze vergeten zijn hoe ze dat gedaan hebben, hoe het scheppen van kapitaal begon in de tijd dat er, zoals de Amerikaanse historicus Gordon Wood schreef, 'iets ingrijpends plaatsvond in de maatschappij en de cultuur waardoor de aspiraties en de energie van de gewone mensen vrijkwamen op een schaal die nooit eerder vertoond was in de Amerikaanse geschiedenis.
'1 Het 'iets ingrijpends' in Amerika en Europa was het opstellen van een formele eigendomswet en het uitvinden van het conversieproces waarmee kapitaal gecreëerd kan worden en dat in die wet besloten ligt.

Dat was het moment waarop het Westen de beslissende stap naar een succesvol kapitalisme zette —het hield op een privé-club te zijn; George Washingtons gevreesde 'bandieten' veranderden in de geliefde pioniers die de Amerikanen nu in hen zien.

De paradox is even helder als verwarrend: kapitaal, de essentiële component van de westerse economische vooruitgang, is de component die de minste aandacht heeft gekregen.
Door verwaarlozing is het in mysteries gehuld —in vijf mysteries:

HET MYSTERIE VAN DE ONTBREKENDE INFORMATIE

Liefdadigheidsinstellingen hebben zo gehamerd op de ellende en hulpeloosheid van de armen op deze wereld dat niemand ooit hun vermogen tot het vergaren van bezit heeft uitgezocht.
In de afgelopen vijf jaar hebben wij, 100 collega's uit zes verschillende landen en ik, onze boeken dichtgeslagen en onze ogen geopend —we zijn in vier continenten de straat opgegaan om te tellen hoeveel de armen van de maatschappij hebben gespaarD. De som bleek enorm.
Maar bijna al dat bezit is dood kapitaal.

HET MYSTERIE VAN HET KAPITAAL

Dit is het sleutelmysterie en de kernvraag van dit boek.
Kapitaal is een onderwerp dat denkers al drie eeuwen fascineert: Marx zei dat men verder dan de fysica moest kijken om de 'kip die de gouden eieren legt' aan te raken; Adam Smith meende dat men 'een soort weg door de lucht' moest aanleggen om bij diezelfde kip te komen.
Maar niemand heeft ons verteld waar die kip zich verstopt.
Wat is kapitaal, hoe wordt het voortgebracht en hoe is het aan geld gerelateerd?

HET MYSTERIE VAN POLITIEK BEWUSTZIJN

Als de armen van deze wereld zo veel dood kapitaal bezitten, waarom proberen de regeringen dan geen toegang te krijgen tot deze potentiële rijkdom? Eenvoudigweg omdat de bewijzen die ze daarvoor nodig hebben pas in de afgelopen veertig jaar beschikbaar zijn gekomen, toen miljarden mensen over de hele wereld hun leven dat op kleine schaal was georganiseerd, hebben ingeruild voor een leven dat op grote schaal is georganiseerD. De migratie naar de steden heeft in korte tijd in de arme landen een arbeidsverdeling opgeleverd en een enorme industriële/commerciële revolutie op gang gebracht —een revolutie die ongelooflijk genoeg vrijwel totaal genegeerd is.

DE ONTBREKENDE LES UIT DE GESCHIEDENIS VAN DE VS

Wat er in de ontwikkelingslanden en de postcommunistische landen gebeurt, heeft eerder ook in Europa en Noord-Amerika plaatsgevonden.
Helaas zijn we zo gebiologeerd door het falen van zo veel landen om de overgang naar het kapitalisme te maken, dat we zijn vergeten hoe de succesvolle kapitalistische landen het gedaan hebben.
Ik heb jarenlang technocraten en politici in ontwikkelde landen, van Alaska tot Tokio, bezocht, maar ze hadden geen antwoorden.
Het was een mysterie.
Uiteindelijk vond ik het antwoord in hun geschiedenisboeken en het meest relevante voorbeeld vormt de geschiedenis van de VS.

HET MYSTERIE VAN FALENDE WETGEVING: WAAROM EIGENDOMSWETTEN BUITEN HET WESTEN NIET WERKEN

Talloze landen hebben sinds de 19e eeuw de wetten van het Westen overgenomen om hun burgers het wettelijke raamwerk te bieden voor het generen van rijkdom.
Ook nu nog nemen landen de westerse wetgeving over, terwijl die duidelijk niet werkt.
De meeste burgers kunnen nog steeds geen gebruikmaken van de wet om hun spaargeld in kapitaal om te zetten.
Waarom dat zo is en wat er gedaan moet worden om de wetgeving te laten werken, is nog steeds een mysterie.

De oplossing voor elk mysterie wordt in een afzonderlijk hoofdstuk van dit boek uitgewerkt.

De tijd is rijp om het probleem op te lossen waarom het kapitalisme zo'n succes is in het Westen en vrijwel overal elders faalt.
Omdat bijna alle mogelijke alternatieven voor het kapitalisme nu zijn verdampt, bevinden we ons in een positie waarin we het kapitaal onbevooroordeeld en nauwgezet kunnen bestuderen.

De systeemtheorie van Wallerstein.

De ontwikkeling van het handelskapitalisme en de oligarchisering.
Economische stagnatie in de 18e eeuw

Ik ga hier verder kort de ontwikkelingen naar voren brengen zoals die geanalyseerd worden door de systeemtheoretici als Immanuel Wallerstein.
In zijn model krijgen de vorming van de natiestaten na 1500 en de opkomst van het handelskapitalisme een prominente rol.
(1)

In de 17e en 18e eeuw is het grote verschil met de voorgaande fase van de peasant society, dat zich in deze periode, gepaard gaande met vele oorlogen en periodieke instortingen, de staats-en natievorming voltrok waardoor in de loop van de 18e eeuw in Europa enkele sterke natiestaten naar voren kwamen zoals Engeland en Frankrijk die de dragers werden van de verdere verspreiding van wat men later de kapitalistische productie is gaan noemen.
Max Weber analyseerde het ontstaan van het kapitalisme in haar Europese vorm als het ontstaan van een productiesysteem dat een rationeel doelgericht karakter droeg en dat zich onderscheidde van de stelsels die eerder bestonden en die gebaseerd waren op buit, ambtsmisbruik, woeker, speculatie of regelrechte onteigening, zoals in het Helleense statenstelsel het geval zou zijn geweest.
In haar rationele doelgerichtheid onderscheidt het kapitalisme zich ook van de hiervoor genoemde fase, die van de peasant maatschappij, waarin de traditie een belangrijke rol speelt en waarin de doelrationaliteit weinig voorkomt.

Wat betreft de relatie tussen kapitalisme en staatsvorming kan worden gesteld, dat het ontstaan van de staten in de vijftiende eeuw het einde betekende van de zelfstandige handelssteden zoals die in de peasant-samenlevingen bestonden.
De vorming en handhaving van staten was nauw verbonden met de ‘accumulatie’ van kapitaal.
Vanaf het begin van de vorming van natie-staten werd de dictatoriale politieke macht gebruikt om de boeren te onteigenen en grote gebieden te ontvolken waardoor een landloos proletariaat ging ontstaan en waarbij in toenemende mate bijvoorbeeld in Engeland de landbouw op kapitalistische grondslag werd gewijzigd en een landloos proletariaat ontstonD. De macht en het kapitaal ging zich steeds meer concentreren in de handen van een minderheiD. Wallerstein legt in zijn boeken uit hoe de verhouding tussen staat en kapitalisme verder in elkaar zit.

Vraagstukken daarbij zijn hoe die vorming van staten zich verhoudt tot de ontwikkeling van dit kapitalisme en of we in de Hollandse expansie in de 17e eeuw een nieuwe fase van sociale, culturele en economische ontwikkeling moeten zien die voorafgaat aan de industriele revolutie.
Er zijn ook discussies over de invloed van de productie van energie (veenafgravingen) of de handel naar verder verwijderde gebieden.

Hoe zit deze samenleving nu verder in elkaar?

De systeemtheoretici sluiten aan bij de analyses van Fernand Braudel.
(2) Vaak wordt gedacht dat kapitalisme en marktwerking hetzelfde zijn.
Braudel verwerpt deze stelling.
Voor hem is het kapitalisme juist een systeem van de 'anti-markt'.
Hij is van mening dat er drie niveau’s van economische bedrijvigheid bestaan.
Het basisniveau van het menselijk bestaan, het dagelijks leven, omvat de meest elementaire vormen van economische activiteiten waarmee mensen in hun behoeften voorzien.
Daarboven ligt het niveau van de vooral lokale markt, een wereld die voor de deelnemers min of meer transparant is en een dagelijkse realiteit is, een wereld waarin de winsten klein zijn.
Op het hoogste niveau bestaat het kapitalisme, een zone van economische concentratie, van grote winsten, als gevolg van een sterke mate van monopolievorming die zelf weer de uitkomst is van enerzijds politieke machtsvorming en anderzijds van het vermogen van de deelnemers aan het spel om schakels in de productieketens te beheersen (3) Je zou kunnen zeggen dat de markten op het tweede niveau, met haar onderlinge concurrentie en lage winstmarges op een hoger niveau worden gebruikt om excessieve winsten te maken in een monopoliesituatie.
Een organisatorische vorm die dit principe aanneemt is in de moderne tijd de ontwikkeling van allerlei franchise en uitbestedingssystemen in de productie waarbij het kernbedrijf maar ook het financierskapitaal dat geld leent aan

juridisch zelfstandige onderaannemers die een groot deel van hun omzet moeten afdragen of die hoge rentes moeten betalen op hun geleende kapitaal en die met andere kleinere bedrijven in een moordende concurrentie verwikkeld zijn om een deel van de markt.
Ook kan het zijn, zoals in de 17e eeuw het geval was met de Verenigde Oostindische Compagnie, dat er een monopoliepositie ontstaat in de handel tussen ver van elkaar verwijderde gebieden, zodat het verschil in prijs van een product tussen de locatie waar het gemaakt wordt en de locatie waar het verkocht wordt groot kan zijn.
Wallerstein spreekt bij de wereldhandel van een wereldsysteem.
Het wereldsysteem dat in de zestiende eeuw ontstaat wordt gekenmerkt door de dominantie van de kapitalistische productiewijze, als een productiewijze waarin het maken van winst, de centrale doelstelling is.
De ontwikkeling van het kapitalisme kan onder andere beschreven worden in termen van de opmars in de afgelopen vijfhonderd jaar van de wereldeconomie ten koste van lokale economien.
‘Mondialisering ‘is dan een proces dat al eeuwen plaatsvindt.
Bart Tromp noemt in een korte studie over de systeemteorie van Wallerstein een voorbeeld: de productie van een fluitschip op een Amsterdamse werf in het begin van de 17e eeuw was niet minder gemondialiseerd dan die van een hedendaagse personal computer in s’Hertogenbosch.
(4) Hiermee kom je al op een kritiek punt op deze wereldsysteemanalyse, nl dat er in de wereld in feite drie economische blokken bestaan, waartussen vrij weinig onderlinge handel is.
Buitenlandse handel maakt in de Europese Unie maar 15% uit van het Bruto Nationaal Product.
Hoe verhoudt dit zich dan tot de these, dat er van slechts een wereldsysteem sprake is??

Wallerstein zegt dat de eerste grote fase van expansie van het kapitalistisch wereldsysteem plaatsvond tussen 1450 en 1650, toen volgde een periode van stagnatie tussen 1650 en 1750 en daarna een tweede fase van expansie

Kritiekpunt op bovenstaand model kan ook zijn, dat sterk de nadruk wordt gelegd op ontwikkelingen op het gebied van de handel en in de circulatiesfeer: buiten beschouwing blijven ingrijpende veranderingen in de organisatie van de productie en hun invloed op de economische ontwikkelingen.
In de systeemtheorie is de toe-eigening van een maatschappelijk surplus door middel van de handel een zich in relatie tot de natie-staten zelfstandig verder ontwikkelende factor, waar alle andere ontwikkelingen als het ware van zijn afgeleiD. (Technologische ontwikkelingen, de verdere verbreding en uitbreiding van markten, specialisatie en differentiatie, schaalvergroting in de productie, sociale structuren, etc).
Is dat niet een te enezijdige benadering? ;

De grote oorlogen      Ferguson Nial      Europese geschiedenis

De oorspronkelijke titel van dit in 2006 verschenen boek luidt: ‘The War of the WorlD. History’s age of hatreD.’ Het boek is recent in het Nederlands vertaalD. Niall Ferguson schreef in 1999 het boek ‘Pity of War’ over de Eerste Wereldoorlog met enkele spraakmakende stellingen.

Zo stelde hij onder meer dat Duitsland in 1914 een defensieve oorlog voerde, waarvoor de echte verantwoordelijkheid lag bij het Britse ministerie van Buitenlandse Zaken en dat een Duitse overwinning in die oorlog een zegen zou zijn geweest voor EuropA.

Het boek ‘De grote oorlogen’ was bedoeld als een vervolg op ‘Pity of War’ met het accent op de Tweede Wereldoorlog, maar dat is nu uitgebreid tot de gehele twintigste eeuw.
De Nederlandse subtitel ‘honderdjarige oorlog’ is enigszins verwarrenD.

Ferguson spreekt eerder over een vijftigjarige oorlog beginnend in 1904 met de Japans-Russische oorlog en eindigend in 1953 met de Koreaanse oorlog.
Ook is de verwijzing naar de beroemde sciencefiction roman van H.
G.
Wells, ‘The War of the Worlds’, uit 1898 over de invasie van de marsmannen met hun superieure wapentechnologie in de Nederlandse titel verloren gegaan.

Deel I van ‘De grote oorlogen’ getiteld ‘De grote treinramp’ handelt over de periode rond de Eerste Wereldoorlog.
De Europese wereldrijken die in dit conflict per trein naar hun ondergang reden.
Deel II handelt over het interbellum en Deel III en IV over de periode rond de Tweede Wereldoorlog.

In het nawoord getiteld ‘Het verval van het Westen’ komt de tweede helft van de twintigste eeuw aan bod, geen Derde Wereldoorlog maar oorlog in de Derde WerelD. Ferguson wijdt het extreme geweld van de twintigste eeuw aan de volgende drie verschijnselen: etnische conflicten, economische volatiliteit en wereldrijken-in-verval.

Het is geen vrolijke visie die Ferguson biedt en men hoeft het ook niet met zijn stellingen eens te zijn.
Hij heeft, gesteund door een team onderzoekers van de universiteiten van Harvard en Oxford, opnieuw een boek afgeleverd dat vaak bewondering afdwingt door de manier waarop economische, politieke en financiële elementen worden gecombineerd, dat soms irriteert door zijn hang naar provocatie, maar dat altijd boeit.
De verschijning van dit boek in de Engelse taal bracht al de nodige discussie op gang.

Zo stelde de filosoof Christophe Andrades van de universiteit van Maastricht het als volgt:‘War of the World: de conceptuele dwaling van Niall Ferguson.
Of: waarom historici het debat over de aard van de mens beter kunnen overlaten aan filosofen’ (zie hiervoor het filosofieblog) Of filosofen wel de krachten begrijpen die het grove geweld van twintigste eeuw veroorzaakten is natuurlijk een andere vraag.

In H.
G.
Wells ‘The War of the Worlds’ dreigde de beschaafde menselijke wereld vernietigd te worden door buitenaardse wezens.
Volgens Ferguson zijn zij het niet die het grootste gevaar vormen, maar is het de mensheid zelf die er voor zorgt dat we gedoemd zijn om uitgeroeid te worden.

1506      Boom Henk      Europese geschiedenis

Booms uitvoerige verdieping in het jaar 1506 lijkt op nogal toevallige wijze tot stand gekomen.
Als correspondent in Spanje werd hij in 2000 eindredacteur van een serie verhalen over de culturele, politieke en financiële relaties tussen Spanje en de Lage Landen.
Die serie stond in het teken van de herdenking van de vijfhonderdste geboortedag van Karel V.
In het voorwoord van 1506 geeft Boom aan dat het een herdenkingstentoonstelling was die hem echt de geschiedenis binnensleepte.
Op de expositie Mise-en-scène, over Karel en de verbeelding van de negentiende eeuw, viel hem Jan van Beers schilderij Keizer Karel als kind op:

Daar zit-ie dan, de kleine Karel dacht ik.
Bleekjes, ziekelijk bijna en onderuitgezakt, naast hem een hazewindhond als symbool van trouw, maar nog onwetend van zijn toekomst als keizer van een rijk waar de zon nooit onder zou gaan.
Hoe oud zou hij op dit doek zijn afgebeeld? Zes jaar? Zeven jaar? Ik begon te rekenen.
Dat was dus in 1506, mogelijk 1507 […] Ik begon te zoeken naar gebeurtenissen uit het jaar 1506.
In de schappen van de boekhandels kwam de verrassing: 1506 wordt óf in de laatste, óf in de eerste hoofdstukken beschreven van de boeken die handelen over die periode.

Tijdreizen

De periode rond 1506 vormt dus een breukvlak, de overgang van de herfstachtige Middeleeuwen naar de lente van de Renaissance.
Historici stoppen volgens Boon vaak in 1492, als Amerika wordt ontdekt, of ze beginnen juist rond 1520, met keizer Karel, Luther en de reformatie.
1506 ligt precies tussen deze jaartallen, en wordt zodoende vaak vergeten, of slechts als voorafje of nagerecht geserveerD. Zonde, meent Boom, want juist in die periode, in dat jaar, leefden personen die ieder ontwikkeld mens behoort te kennen: Columbus en Filips de Schone bliezen hun laatste adem uit, en grootheden als Machiavelli, Michelangelo, Erasmus, Leonardo da Vinci en Jeroen Bosch deden hun kunstjes.
Boom had als geïnteresseerd journalist zelf in die enerverende tijd willen leven, en schepte daarom de kroniekschrijver Hendrick Vandenzavel: deze creatie zou Boom zijn reis door de tijd laten beleven, en tegelijkertijd optreden als gids voor de geïnteresseerde lezer.

Johanna de Waanzinnige

 

Johanna de Waanzinnige

Op zijn reis door het vroeg zestiende-eeuwse Europa ontmoet Vandenzavel alle grote namen uit zijn tijd, en spreekt hij met hen over religie, kunst en politiek.
Zo is hij in juli getuige van een ontmoeting tussen Filips de Schone, hertog van Bourgondië, en zijn schoonvader Ferdinand, koning van Aragon.
De twee betwistten elkaar de macht in Castilië, dat na de dood van koningin Isabella in een vacuüm verkeerde.
Isabella had het stuk land nagelaten aan haar dochter Johanna, de vrouw van Filips, alleen was dat wel onder de voorwaarde dat het meiske geestelijk in staat moest zijn de scepter te zwaaien.
Zo niet, dan zou Johanna's vader Ferdinand er heersen.
Nu was de bijnaam Johanna de Waanzinnige niet geheel ongepast, waardoor het leek dat Filips met lege handen zou achterblijven.
Om te kunnen bepalen of Johanna in staat was gezag uit te oefenen, ontmoetten de pretendenten elkaar op neutraal terrein, nabij het onbeduidende dorpje VillafáfilA. Vandenzavel was er als vanzelfsprekend bij, alleen kreeg hij hier bij uitzondering de hoofdrolspelers niet te spreken.
Boom schetst daarentegen een mooi beeld van de spanning die in beide kampen heerste, door twee kroniekschrijvers om en om aan het woord te laten.
Zo lezen we van Filips' kroniekschrijver dat ; ;het gerucht gaat dat Ferdinand zijn dochter niet eens wil zien ; ;, terwijl zeven dagen later in het kamp van Ferdinand met teleurstelling wordt opgetekend dat de koning zijn dochter nog altijd niet heeft gezien: ; ;Er wordt gefluisterd dat de edelen, die Filips steunen, haar willen afhouden van zo'n ontmoeting.
;

Loze opmerkingen

Boom presenteert bij bovenstaand verhaal rechtstreeks een selectie ( ; ;de hoogtepunten ; ;) van bestaande bronnen, meestal echter laat hij hoofdrolspelers direct tegen Vandenzavel spreken.
De journalist Boom heeft bewust geen nieuw onderzoek gedaan; hij baseert zich volledig op de kennis die voorhanden is.
Wel is duidelijk dat hij alle verhalen die rond 1506 spelen met plezier heeft geabsorbeerd, om ze in Vandenzavels kroniek terug te kunnen laten komen.
Dat heeft geleid tot een leuke en vooral erg leesbare geschiedenisles, waarbij enige voorkennis wel gewenst is, maar met algemene kennis kom je al heel ver in 1506.
Boom let er op zijn personages helder te introduceren, en legt mogelijke moeilijkheden uit in de noten.
Dat doet hij echter zonder het geheel eenvoudig te maken; diepgaande filosofische beschouwingen kent 1506 misschien niet, maar een sterk inleidend karakter heeft het boek zeker.
Het enige grote nadeel aan het boek vinden we in de inleiding, waar Boom verscheidene vergelijkingen met onze huidige tijd trekt.
Zo lezen we: ; ;Rammelden de Turkse legers toen aan de poort van Europa, nu wil Turkije op grond van democratische principes toetreden tot de Europese Unie ; ; en: ; ;Destijds werd het gebrek aan tolerantie gekenmerkt door de brandstapels, nu zijn het dodelijke kogels en aanslagen ; ;.
Loze opmerkingen om zijn boek eeuwigheidswaarde te geven óf om de lezer te laten leren van het verleden.
Jammer, maar verder een dus leuke geschiedenisles.

De geschiedenis van Europa      Alnaes Karsten      Europese geschiedenis

De geschiedenis van Europa in de zeventiende en achttiende eeuw, onder andere aan de hand van levensverhalen van gewone mensen.

Deel twee uit 'De geschiedenis van Europa bestrijkt de periode 1600-1800.
Op dezelfde boeiende wijze beschrijft de auteur de ontwikkelingen op velerlei terrein zoals die in Europa plaatsvonden.
Voorbeelden van wederwaardigheden, door tijdgenoten beschreven en door schilders vastgelegd, vinden wij als illustraties terug in dit boek.
'Het boek bestaat uit drie delen, onderverdeeld in hoofdstukken en paragrafen.
Ruime aandacht is er voor de opkomst en invloed van de pers.
Mede door verbetering en uitbreiding van het onderwijs werden de geschriften voor een breed publiek toegankelijk.
Door de welvaart, zichtbaar in kunst en cultuur, staat de zeventiende eeuw bekend als Gouden Eeuw.
Ook de schaduwzijden van deze eeuw, zoals oorlogen, hongersnood, epidemieën en natuurrampen, die alle lagen van de bevolking troffen, worden realistisch beschreven.
Technische ontwikkelingen en uitvindingen leidden tot industrialisatie op grote schaal.
Met de beschrijving van de Franse Revolutie eindigt dit boek, dat afsluit met een bronnenoverzicht voor verdieping.

Schitterend ongeluk      Dekker Cees      Evolutie

Onderwerp: schitterend ongeluk of sporen van ontwerp-Intelligent Design  

Dit is een boek geschreven door Intelligent Designers, met kritiek op de evolutieleer.

Schitterend ongeluk of sporen van ontwerp?

Cees Dekker, Ronald Meester, René Van Woudenberg

Bij de inleiding van dit boek krijg ik eindelijk een inzicht in het verschil tussen creationisme en intelligent design:

Het werk van Sörensen is een creationistisch boek, God schiep alles in één keer, letterlijk zoals beschreven in Genesis.
Intelligent Design erkent de wetenschap en evolutie maar zegt dat deze in gang gezet zijn door God en verloopt volgens een vast plan.

Het eerste hoofdstuk handelt over de geschiedenis, denkbeelden rond God en later komen de filosofen aan bod die inderdaad de wetenschap, zoals de mechanica van Newton en de evolutietheorie, erkennen maar zich in allerlei bochten wringen om toch het Godsidee te blijven behouden.
Naar mijn mening doen ze daarbij allemaal dezelfde aannames:

A.)de wereld, het totale systeem is ordelijk en streeft naar orde

B.)het evolutiemechanisme is een éénrichtingspijl die streeft naar complexere en ‘hogere’ diersoorten.

Ik ben geen fysicus noch bioloog maar ik vraag mij af of deze aannames ook wetenschappelijk juist zijn, of weerlegd kunnen worden.

Vervolgens schetsen ze in het tweede hoofdstuk het verloop van de geschiedenis van het intelligent design.

Het volgende deel gaat over biologie.
Eerst schetst hij zijn bewondering over de natuur zoals over convergentie, symbiose , voortplanting, DNA en de wereld op atomaire en kosmologische schaal.
Dan begint hij over de oorsprong van het leven, dat de huidige wetenschap nog altijd geen sluitend bewijs heeft hoe alles ontstaan is; de ‘oersoep’ en de experimenten van Stanley Miller zijn maar gissingen.
Met een voorbeeld uit de kansrekening geeft de auteur aan hoe onwaarschijnlijk toevallig het beginnende leven wel moet geweest zijn, wat hij dus ook verwerpt.

Cees Dekker geeft ook een uiteenzetting dat het Darwinisme maar een ideologie is, en geeft ook zijn kritiek;

1.
Darwin zijn theorie beroept zich op kunstmatige selectie, met als oorsprong een intelligente fokker, nooit is er een nieuwe soort ontstaan.

2.
Er is enige natuurlijke selectie, maar Darwin geeft geen verklaring voor evolutie

3.
Geleidelijke evolutie vindt men niet terug in het fossiele bodemarchief.

4.
Uitleg bv.
Over het ontstaan van het oog is te simplistisch en te gek voor woorden.

Hij hekelt ook de reactie van Darwinistische wetenschappers, te weinig kritisch voor zichzelf en wetenschappers spelen het persoonlijk op de Darwin-critici.

De cel is te complex en elk onderdeel is nodig voor de werking.

Celdeling is te moeilijk om zomaar ontstaan te zijn en geeft een overzicht.

Vervolgens geeft Sjef Wintermans uitleg over God en evolutie doorheen de eeuwen, ook Lamarckisme komt aan boD. Fotosynthese moet ons overtuigen over de complexiteit van de natuur.
Vooraanstaande Intelligent Design-wetenschappers komen aan het woorD.

Richard Dawkins' theorie over zelfzuchtige genen wordt in het volgende hoofdstuk afgeschoten bv.
Hoe kan hij dat vereenzelvigen met zijn liberale ideeën?, Is niemand verantwoordelijk voor zijn daden? alsmede Dawkins gedrag en overtuigingswijze.

Gerard Bodifeé wijst aan hoe precies alle natuurkundige constanten zijn opdat de kosmologie en het leven , zoals we ze nu kennen, bestaat.
Hij maakt een onderscheid tussen het sterke en zwakke anthropische principe.
Je kan 2 denksporen volgen:

-het systeem is teleologisch, doelgericht, causaal : dit valt buiten de wetenschap.

-er zijn vele werelden, gebaseerd op de quantumfysicA.

Het hoofdstuk daaropvolgend, geeft men voorbeelden hoe precies de verhoudingen en constanten op atomaire en kosmologische schaal zijn.

Het luik van de wiskunde weerlegt Dawkins' evolutiekansmechanisme, Dawkins speelt zelf ontwerper.
Allerlei wiskundige kansrekeningsmodellen om informatie in de evolutie te beschrijven, weerlegt de auteur.
Kansmodellen voor evolutie van DNA blijkt Darwins idee niet te kunnen bewijzen.

Menswetenschappelijk wordt het Darwinisme weerlegd D.m.
v.
het begrip 'altruisme', waarbij een verwijzing wordt gegeven naar het Christendom.
Wilsons theorie over sociobiologie en evolutionaire ethiek wordt te simplistisch bevonden en D.m.
v.
weer het altruisme ( de verklaringen van de Darwinisten : ˜gericht op verwanten,wederkerig altruisme en seksuele selectie en sociale status) afgebroken.
Ethiek is geen onderdeel van de biologie.

De menselijke geest is niet-materieel, dus niet ge-evolueerd want:

A.) de mens heeft intenties

B.) de mens vraagt om fundamentele rechten (wat niet evolutionair te verklaren is)

C.) het wiskundige waarheidsoordeel is niet-algoritmisch (anders gezegd: ons waarheidsgevoel is niet wiskundig te bepalen )

D.) de menselijke taalbeheersing , darwinistisch niet te bepalen

Als afsluiter geven de auteurs nog hun filosofische visie.

René Van Woudenberg stelt dat een voorwerp of proces is ontworpen als:

1.
) het tegenstroom vertoont ( de natuur neemt niet de vrije hand)

2.
) welbewust is voortgebracht

3.
) welbepaald is ( het heeft een bepaald patroon)

De volgende auteur weerlegt de kritiek op het intelligent design:

- ID is te religieus om wetenschappelijk te zijn ; hij distantieert zich van creationisme

- ID is te ideologisch ; is niet akkoord met Amerika, ook evolutionisten zijn ideologisch

- ID-argumenten zijn te buitenissig ; hij zegt dat ze volgens Kuhn een nieuw paradigma zijn, er zijn volgens hem anomalieën in de evolutietheorie ( enkel binnenwereldlijks methodologisch naturalisme toegepast )

Complexiteit en specificiteit liggen ten grondslag van een ontwerp ( Dembski ).

Intelligent Design-argumenten zijn gatargumenten, argumenten voor de conclusie dat er geen natuurlijke verklaring kan gevonden worden, wat een stimulans voor de wetenschap is.

 

 Over toeval en doelgerichtheid in de evolutie

Schitterend ongeluk of sporen van ontwerp? is een bundel van 21 opstellen over 'Intelligent Ontwerp' , een uitgeverij gespecialiseerd in spiritualiteit & religie.
De hoofdstukken zijn geschreven door 4 biologen, 3 astronomen, 3 natuurkundigen, 1 wiskundige, 2 filosofen, 1 theoloog en 1 historicus.
Ze zijn het niet met elkaar eens.
Beweert de ene auteur met stelligheid dat Ontwerp wetenschappelijk bewezen is, met evenveel stelligheid claimt een andere auteur dat het ontwerp argument niet deugt.

 

Moderne Christenen praten niet meer over Adam en Eva, maar over 'onherleidbare complexiteit' en 'gespecificeerde complexe informatie'.
Dit klinkt erg wetenschappelijk en dat is ook de bedoeling.
Ze hebben een diepe afkeer van toeval.
En voor zover ze evolutie accepteren, proberen ze er doelgerichtheid in te ontdekken.
Dit blijkt bijvoorbeeld uit de manier waarop Cees Dekker convergenties in de evolutie behandelt.
Hij stelt dat convergenties onverwacht zijn vanuit Darwinistisch perspectief  in navolging van de christelijk palaeontoloog Conway Morris .
Hij zegt niet dat convergenties Darwinisme weerleggen.
Verder claimt hij dat er niet zo veel convergenties te verwachten zijn als het toeval allesbepalend zou zijn .
Maar hij geeft geen maximum aantal toegestane convergenties, dus kan hij ook niet beweren dat het er teveel zijn.
Tenslotte schrijft hij dat 'convergenties duiden op een doelgerichtheid van de evolutie' ).
Een doelgerichtheid? Wat is dat doel dan? Of zijn er meerdere doelen? Zonder omschrijving van dat doel is dit een betekenisloze bewering.
Hoewel het lijkt alsof mensen als Dekker evolutie accepteren, is het zeker geen evolutie in de betekenis zoals biologen het gebruiken.
Evolutie kent geen doelen en al helemaal geen lange termijn doelen.
Het hele idee dat er doelen in de natuur zijn te ontwaren is al lang door wetenschappers verlaten.
De levenloze natuur wordt vanaf de 17e eeuw in causale termen beschreven en het teleologische wereldbeeld verliest daarmee aan invloed .
De biologische wetenschappen hebben dit voorbeeld gevolgD.

Het lijkt dat Dekker zich uitsluitend baseert op wetenschappelijk onderzoek.
Maar zou het toeval zijn dat calvinisten van de generatie van Abraham Kuyper al bezwaar maakten tegen Darwins voorstelling van de evolutie als doelloos proces?

Eén van de mooiste uitspraken van Dekker vind ik: 'In die discussies heeft Behes stelling naar mijn oordeel goed standgehouden' (p.
129) zonder enige verdere uitleg, terwijl hij toch een heel boek tot zijn beschikking haD. Helaas verwijst Dekker daarbij naar een niet meer bestaande internet paginA. Het blijkt dat die pagina terecht is gekomen op de homepagina van Behe onder het kopje ; ;Responses to Critics ; ;.
Het meest recente antwoord is van 2001.
Kennelijk heeft Behe de laatste 4 jaar niet meer gereageerd op zijn critici.
Het boek Why Intelligent Design Fails (2004) dat boordevol staat met wetenschappelijke kritiek op Behe is zelfs helemaal niet te vinden op de site ; ;Access Research Network ; ;.
Het was al bekend dat Behe overtuigd was van zijn eigen gelijk.
Nu voegt Dekker daar aan toe dat hij het met Behe eens is.
Is dat de toegevoegde waarde van de Intelligent Ontwerp beweging in Nederland?

In hoofdstuk 2, De terugkeer van ontwerp in de wetenschap, noemt Dekker onder het kopje -Een blijvende stroom van critici - de bioloog Lynn Margulis.
Margulis' symbiosis theorie is nu een geaccepteerde theorie in de biologie en is terug te vinden in de evolutie handboeken.
Wat Dekker er niet bij vertelt is dat symbiosis het samenvoegen van twee genomen is, die zelf niet ontstaan zijn door symbiosis (dat zou een oneindige regressie opleveren).
Deze genomen zijn ontstaan op de traditionele manier: mutatie en selectie.
Margulis' claim dat symbiosis een nieuw algemeen mechanisme is voor soortvorming kan alleen al daardoor niet waar zijn (2).
Evenmin vertelt Dekker dat Margulis het creationisme verwerpt (2).
Er is nog meer dat Dekker zijn lezers niet vertelt.
In hoofdstuk 2 noemt Dekker Michael Denton's eerste boek Evolution, a theory in crisis.
In hoofdstuk 4 noemt hij Denton's tweede boek Nature's Destiny.
In zijn eerste boek concludeerde Denton dat Darwinisme faalt als wetenschappelijke theorie, schrijft Dekker.
Dekker vertelt echter zijn lezerspubliek niet dat Denton in zijn tweede boek de meeste van zijn problemen met het Darwinisme heeft genegeerd en, nog erger, impliciet heeft verworpen, omdat ze hem in de weg zaten bij zijn nieuwe boek.
Denton heeft nooit de intellectuele moed gehad zich publiekelijk van zijn eerste boek te distantiëren of überhaupt aan te geven welke delen hij nu verwerpt.
Het is dus geen eerlijke voorlichting om dit alles weg te laten.

    De titel van hoofdstuk 2 suggereert de terugkeer van ontwerp in de wetenschap.
Ontwerp is niet teruggekeerd in de wetenschap, omdat het nooit in een wetenschappelijk tijdschrift is gepubliceerD. Dat kan ook niet, want er bestaat nog geen ontwerp theorie (11).

    Dekker schreef ook een hoofdstuk over Het mysterie van de oorsprong van het leven.
Dat bestaat voor 99% uit kritiek en pessimisme.
Hij weet dat volgens Michael Denton (1998) het ontstaan van het leven onvermijdelijk is, maar hij ziet niet de tegenstelling met zijn eigen pessimisme over de mogelijkheid het ontstaan van het leven te verklaren.
Uiteindelijk geeft hij in een halve paragraaf een hint wat zijn oplossing is: er wordt 'externe informatie toegevoegd'! Méér wordt er niet onthulD. Dit is zo vaag, abstract en kort, dat geen enkele bioloog hier iets mee kan.
Terecht wordt 'Intelligent Ontwerp' genegeerd door biologen.

De horlogemaker die een half horloge maakte

 

deze helft door evolutie .

en deze helft door

intelligent ontwerp?

 

Een lezenswaardige geschiedenis van het argument voor het bestaan van god is de bijdrage van wetenschapshistoricus Kees de Pater.
Het verhaal eindigt nogal abrupt, en de auteur laat op het eind nog al wat steken vallen.
Hij ontkent het algemeen bekende feit dat Darwin Paley's argument voor het bestaan van God teniet heeft gedaan.
Volgens de Pater heeft het argument na Darwin gewoon een andere vorm aangenomen.
Dit wordt echter uitsluitend uit historisch perspectief benaderd en niet inhoudelijk.
Ook ontgaat het hem dat in het boek de wiskundige Ronald Meester Paley's analogie argument voor ontwerp van organismen verwerpt.
Het cruciale verschil volgens Meester is dat we bij horloges achtergrond informatie hebben over de mogelijke ontwerpers (horlogemakers), die we niet hebben bij organismes (15).
Volgens Cees Dekker is er echter een mix mogelijk van Ontwerp en Evolutie.
Is dit de nieuwe vorm van Paley's horloge: half ontworpen, half geëvolueerd? Een ontwerp argument gebaseerd op een half horloge? Een half horloge werkt niet.
Staat het voorgoed stil? Kees de Pater heeft het in ieder geval niet gerepareerD. Wie wel?

    Het dieptepunt van de bundel is de bijdrage van natuurkundige Arie van den Beukel: Darwinisme: wetenschap en/of ideologie?.
Het staat op het niveau van een opstel van een middelbare scholier: roddels over evolutie.
Het is een raadsel hoe de redacteuren dat hebben kunnen toestaan.
Wil men geinformeerd worden door een deskundige over de ideologische kant dan men het beste het nieuwste boek lezen van de filosoof en Darwin-kenner Michael Ruse die zich al decennia lang met de Evolution-Creation controverse heeft bezig gehouden (3).
Bovendien verschijnt zijn bijdrage in de sectie 'Biologie'.
Merkwaardig genoeg zijn 4 van de 7 hoofdstukken in de sectie 'Biologie' van natuurkundigen! Konden de redacteuren geen biologen in Nederland vinden die over de biologische aspecten van de zaak wilden schrijven? Eén van de Nederlandse biologen die wel een bijdrage leverde is de 83-jarige VU-bioloog Jan Lever, die 50 jaar geleden al publiceerde over schepping en evolutie.
Het hoofdstuk is een bewerking van een voordracht die hij 10 jaar geleden had gehouden.
Lever is geen anti-evolutionist.
Hij noemde zichzelf een 'christen-bioloog'.
Emeritus hoogleraar moleculaire biologie Sussenbach claimt dat bacteriële DNA-replicatie onherleidbaar complex is.
Maar net als Behe verzuimt hij het systeem duidelijk af te grenzen in concrete organismen zodat niet vast te stellen is of het onherleidbaar complex is.
Bioloog Sjef Wintermans maakte een cocktail van fotosynthese, evolutie, ontwerp, God en wetenschap.
Hij gebruikt zijn fotosynthese verhaal in ieder geval niet om ontwerp aan te tonen.
Op het eind zegt hij iets wat je volgens orthodoxe ID-ers helemaal niet mag zeggen: dat een theocentrisch wereldbeeld aan de ID-gedachte ten grondslag ligt.
In hoofdstuk 9, het laatste van de sectie Biologie, verdedigt de natuurkundige Juleon Schins opvallend genoeg de selfish gene-theorie van de ultra-Darwinist Richard Dawkins.
Zijn kritiek is dat er geen plaats is voor de vrije wil in het materialistische wereldbeeld van Dawkins.
Ik vraag mij af of de 'vrije wil' een solide wetenschappelijk begrip is en waarom dit hoofdstuk is opgenomen in een boek over intelligent design.

weg met ontwerp!

    Het hoofdstuk 'Ontwerp zonder ontwerper?' (in de sectie 'Filosofie') van de wiskundige Ronald Meester is een verademing.
Ook zijn hoofdstuk over informatie en evolutie is genuanceerd en niet dogmatisch.
Opvallend genoeg verwerpt hij de centrale claim van William Dembski.
Dembski is één van de invloedrijkste figuren van de Amerikaanse Intelligent Design beweging.
Dembski claimt dat wiskundig vast te stellen is dat er in levende wezens informatie voorkomt die niet op een natuurlijke wijze ontstaan kan zijn, en van een intelligente ontwerper afkomstig moet zijn.
De filosoof René van Woudenberg verwerpt Dembski's beroemde 'verklaringsfilter', wat een hoeksteen is van ID. Dat Meester en Woudenberg de centrale claims van Dembski verwerpen is opmerkelijk, omdat daarmee het belangrijkste wetenschappelijke argument voor ontwerp vervalt.
Vele auteurs in het boek verdedigen 'ontwerp' zonder dit te weten.
Wetenschapshistoricus Kees de Pater, die claimt dat Paley nog lang niet dood is, lijkt dit ook niet opgemerkt te hebben.

Tenslotte stelt Meester dat hij de term 'ontwerp' überhaupt zou willen vermijden in wetenschappelijke discussies en vervangen door 'informatieoverdracht'.
Dit wordt overigens niet uitgewerkt.
Informatieoverdracht staat in de biologie sinds Mendel bekend onder de naam 'erfelijkheid'.
Het hoofdstuk van Meester zou eigenlijk moeten heten: Zonder ontwerp, zonder ontwerper! Dat het erg moeilijk is de term 'ontwerp' te vermijden blijkt wel uit zijn ingezonden brief in de NRC van 25-06-05.

Ronald Meester begrijpt Richard Dawkins niet

Ronald Meester snapt Dawkins 'methinks it is like a weasel' voorbeeld niet.
; ;Ik moet bekennen dat ik dan absoluut niet snap wat Dawkins met dit voorbeeld eigenlijk wil bereiken of zeggen.
; (p 210).
Meester probeert het met 'zijn gezonde verstand' te begrijpen, maar de enige manier om achter de bedoeling te komen is het voorbeeld op te zoeken en te kijken in welke context Dawkins het gebruikt.
Het voorbeeld staat in 'THE BLIND WATCHMAKER', hoofdstuk 3 'Accumulating small change'.
Vlak voor het weasel voorbeeld bespreekt Dawkins het anti-evolutie argument dat de kans dat haemoglobine door toeval uit zijn bestanddelen ontstaat zo onmetelijk klein is dat het uitgesloten is dat het op die manier ontstaan is.
Om dit anti-evolutie argument te weerleggen gebruikt Dawkins zijn weasel voorbeelD. Alles wat hij met het voorbeeld wil is aantonen dat een complex molecuul zoals heamoglobine, niet in één klap ontstaat uit losse onderdelen (zoals in de beroemde Boeing-747 analogie), maar evolueert in kleine stapjes.
Het is nooit de bedoeling geweest van Dawkins om alle andere aspecten van het weasel voorbeeld model te laten staan voor het mechanisme van evolutie.
Dus de drie redenen die Meester noemt waarom de analogie met evolutie niet opgaat zijn niet relevant, omdat Dawkins die nooit bedoeld heeft.
De misverstanden over dit voorbeeld zijn echter hardnekkig.
Ook Dembski's kansberekeningen berusten op dit misverstanD. Zie ook:

A memorable misunderstanding.
Fred Hoyle's Boeing-story in the Evolution/Creation literature.
 

Is de kosmos afgestemd op leven?

Dat er een relatie bestaat tussen het leven op aarde en het universum is een belangrijk en fascinerend wetenschappelijk inzicht.
En het is geen controversieel inzicht.
Het is alleen een inzicht van vooral de laatste tien jaar.
Het houdt o.
A. in dat de bouwstenen van het leven, de elementen van het periodieke systeem, geproduceerd zijn in sterren.
Dit inzicht legt de verbanden tussen biologie, scheikunde, natuurkunde en kosmologie, die ik in mijn middelbare schooltijd zo gemist heB. Dat inzicht had een eenheid kunnen maken van wat een losse verzameling geisoleerde vakken was.
Er is nog een tweede belangrijk inzicht.
Kosmologen zijn gewend om in evolutionaire termen te denken over het ontstaan van sterren en de chemische elementen.
De chemische elementen waren er niet vanaf het begin.
Kosmologen hebben het geluk dat Genesis niet vertelt dat helium, koolstof en zuurstof door God geschapen zijn.
Aangezien kosmologen weten dat de chemische elementen die het heelal produceert uiterst geschikt zijn als bouwstenen voor het leven, verbazen zij zich er niet echt over dat het leven spontaan ontstaat.
Dit geldt meestal ook voor hun houding ten opzichte van biologische evolutie.

   De controverse begint pas echter wanneer sommigen beweren dat de afstemming van de natuurwetten onwaarschijnlijk precies is ('fine-tuning' genaamd) en niet door toeval of natuurwetten verklaard kan worden.
De bundel van Dekker, Meester en Woudenberg bevat zelfs drie hoofdstukken over het thema fine-tuning (sectie Kosmologie).
Het hoofdstuk van Gerard Bodifée is het beste van de drie en misschien wel het beste van de bundel.
Het geeft een goed overzicht en een glasheldere logische analyse.
Het aardige van een kosmoloog als Bodifée is dat hij in het geheel geen probleem maakt van het ontstaan van het leven, zoals we bij Cees Dekker zien, en ook niet moeilijk doet over toevallige mutaties en natuurlijke selectie, waar alle ID-ers problemen mee hebben.
Een leuke observatie is dat de levensduur van de zon lang genoeg is om evolutie de tijd te geven complexe organismen te ontwikkelen.
Evolutie is traag omdat het berust op toevallige mutaties.
Ik zou daar aan willen toevoegen: evolutie is traag omdat evolutie niet 'gestuurd' wordt.
Als evolutie 'gestuurd' zou zijn, zou het in een fractie van de 3 - 4 miljard jaar mensen geproduceerd kunnen hebben en zou de levensduur van de zon niet zo lang hoeven zijn.

   Als twee zaken op elkaar afgestemd zijn, zijn er nu eenmaal twee kanten aan de zaak: fine-tuning van de natuurwetten en het leven zoals wij het kennen.
Jammer vind ik dat Bodifée een definitie van het leven uit de weg gaat.
Hij houdt het bij het leven zoals we dat op aarde aantreffen.
Ja, dan is het onvermijdelijk dat je tot de conclusie komt dat op koolstof gebaseerd leven niet kan bestaan zonder de huidige eigenschappen van het heelal.
Als men de abstracte, ruimere definitie van het leven van Tibor Gánti zou hanteren, dan zijn er veel meer vormen van leven mogelijk en universums die 'leven' kunnen bevatten.
Leven is niet per definitie afhankelijk van koolstof en zuurstof.
Dan verdwijnt het 'probleem' van fine-tuning als sneeuw voor de zon (7).
Iets wat alle drie auteurs in de sectie Kosmologie over het hoofd zien is dat de 'fine-tuning van natuurwetten voor het leven', in ieder geval géén betrekking heeft op het leven, maar op stabiele atomen.
De eigenschappen van het koolstofatoom garanderen alleen een complexe koolstofchemie.
Er bestaat geen enkele natuurkundige constante die leven, laat staan menselijk leven ('de kroon der schepping'!) garandeert.
Geen van de drie spreekt dan ook over een universum 'afgestemd op de mens'.
Het is duidelijk dat aan vele natuurkundige randvoorwaarden voldaan moet zijn, om het leven zoals wij dat kennen, mogelijk te maken.
Het is nog niet duidelijk aan welke voorwaarden voldaan moet zijn om het ontstaan van leven te garanderen.
Wanneer de hoogste vorm van leven in ons heelal bacteriën waren, zou dit geheel in overeenstemming zijn met de claim dat de kosmos was 'afgestemd op leven'.

kosmische en komische effecten

Ook sterrenkundige-predikant Mart de Groot maakt deze denkfout.
Hij citeert vijf natuurkundige grootheden die het leven mogelijk maken.
Maar deze grootheden zijn slechts noodzakelijk voor het ons bekende soort leven, en garanderen het ontstaan van dit leven geenszins.
Sterrekundige Willem Baan (hoofdstuk 12) weet dit laatste overigens wel.
Ze garanderen slechts het ontstaan en voortbestaan van atomen.
Verder noemt de Groot zeven voorwaarden die het voortbestaan van het leven moeten garanderen.
Deze grootheden, zoals de snelheid van de rotatie van de aardas en de transparantie van de aardse atmosfeer, zijn niet vanaf het moment van de Big Bang te programmeren.
Het zijn 'schitterende ongelukken'.
Als de aarde langzamer om zijn as zou draaien, dan zou de temperatuur te hoog oplopen, schrijft de Groot.
Maar het vervelende is dat de aarde in de loop van zijn geschiedenis steeds langzamer om zijn as is gaan draaien (door rotatiefrictie van het aarde-maan systeem), waardoor de daglengte vergroot is van 5 uur bij het ontstaan van de aarde via 20 uur (600 miljoen jaar geleden) tot 24 uur nu (16).
En de daglengte zal blijven toenemen.
Niet echt een voorbeeld van een zeer nauwkeurig afgestelde variabele.
Ook de energie output van de zon is niet erg zorgvuldig afgestemd op de behoeften van leven op aarde.
Het grootste gedeelte van het licht van de zon straalt de verkeerde kant uit en komt helemaal niet op de aarde terecht.
Zijn de Milankovitch cycli ook een voorbeeld van fine-tuning? (zorgen voor de ijstijden).
Het is geen kunst om variabelen op te sporen die voor het leven gunstig of noodzakelijk zijn, en om variabelen die onbekend of nadelig effect hebben gewoon te negeren.
Zo wordt fine-tuning een opportunistische theorie.
Als fine-tuning een wetenschappelijke theorie wil zijn, moet ze alles verklaren wat invloed heeft op het leven op aarde.

Het gebrek aan inzicht in evolutionaire processen resulteert in het omdraaien van oorzaak en gevolg.
Het leven op aarde past zich aan de omstandigheden op aarde aan en niet andersom.
Met een transparantere atmosfeer zou het leven aan meer UV straling blootgesteld worden, waardoor er meer huidkanker zou ontstaan, zegt de Groot.
Hij vergeet dat het leven zich aangepast zou hebben.
Een aanpassing bij de mens is bijvoorbeeld huidskleur (20).
Sommige planten voorzien hun pollen met UV-absorberende pigmenten, waardoor het DNA beschermd wordt (19).
Als de Groot meent dat de ozonlaag 'ontworpen' is om het leven op aarde te beschermen tegen UV-B straling, dan is het geen robuust ontwerp, want 251 miljoen jaar geleden was de ozonlaag vrijwel geheel vernietigd door natuurlijke oorzaken resulterend in de grootste massale uitsterving van het leven dat de aarde ooit gekend heeft (27).
Wat betekent het concept 'fine-tuning' nog als het niet gaat om robuuste afstelling van factoren die het leven op aarde moeten veiligstellen? Het lijkt er op dat er door puur geluk nog leven bestaat op aarde.
Tenslotte: als het heelal en de aarde echt ontworpen waren voor het leven, waarom bestaat er dan überhaupt schadelijke straling? (14).

Ironisch genoeg is het op-het-leven-afgestemde-heelal een dodelijke omgeving voor levende wezens.
Ik zou de Groot wel eens willen spreken na een onbeschermd verblijf van enkele seconden in de interstellaire ruimte (temperaturen van enkele graden boven het absolute nulpunt en vacuum).
Astronauten dragen niet voor niets beschermende ruimtepakken.
Maar er is geen praktisch uitvoerbare bescherming bekend voor lange afstands ruimtereizen.
Mars astronauten bijvoorbeeld zouden een stralings dosis ontvangen van meer dan 80 rems per jaar, wat gelijk staat aan 16x de wettelijk toegestande maximale dosis voor werknemers in een kerncentrale (24).

  Als het universum werkelijk ontworpen is voor intelligent leven, dan is de ontwerper erg verspillend bezig geweest met tijd, ruimte, massa en energie.
Ons zonnestelsel is oneindig klein ten opzichte van het heelal.
Het duurde 9 miljard jaar voordat de aarde verscheen, nog een miljard jaar voordat leven ontstond en nog eens 4 miljard jaar voordat de mens verscheen.
Dit ziet er niet doelgericht uit.
Volgens de Bijbel zou God het in 6 dagen gedaan hebben.
Maar waarom zou een almachtige God het niet in 1 dag gekund hebben? En waarom zou een perfecte God op de 7e dag moeten rusten? Koolstof is nodig voor het leven op aarde.
Maar als het heelal afgestemd is op leven, waarom bestaat de totale massa van het heelal maar voor 0.
0007 uit koolstof? Wat is het doel van donkere materie (dark matter) dat 26% van de massa van het universum uitmaakt? Waarom is 70% van het universum 'donkere energie' (dark energy)? In totaal is 96% van de massa van het universum niet van het soort materie dat nodig is voor leven.
De energie in het heelal lijkt ook niet echt ontworpen voor het instandhouden van het leven.
Van alle energie die de zon uitstraalt, worden maar 2 fotonen op de miljard gebruikt om de aarde op te warmen.
De rest verdwijnt nutteloos in het heelal.

Gegevens uit: Victor Stenger (2007) ; ;God the failed hypothesis ; ;, Prometheus Books.
[08-06-2007] 

Er is slechts één relatief veilige plek voor de mens: de oppervlakte van de planeet aarde.
Dit komt door de bescherming die de aardse atmosfeer geeft tegen kosmische stralen.
Deze bescherming is niet 100% want er is nog een fractie kosmische straling die ons lichaam doorboort die gelijk is aan een paar röntgen foto's per jaar.
Om diverse andere redenen is de aarde niet echt een veilige plek (17).
En als je het hebt over het voortbestaan van het leven op aarde: de zon heeft een eindige levensduur.
Over 1 miljard jaar vanaf nu zal toenemende intensivering van de straling van onze zon het leven op aarde onmogelijk maken (23).
Als de zon bedoeld is het leven op aarde mogeijk te maken, waarom zal hij in de toekomst het leven op aarde onmogelijk maken? Op die vraag heb ik nog nooit een antwoord gehaD. Vaak wordt verteld dat de maan een belangrijke rol speelt voor het leven op aarde omdat de maan een stabiliserende invloed op de bewegingen van de aarde heeft en daardoor een chaotisch klimaat voorkomen wordt.
Is het feit dat de maan zich met 3,8 cm per jaar van de aarde verwijderd een voorbeeld van fine-tuning? De functie van Jupiter zou zijn dat meteorieten afgevangen worden.
Maar, als Jupiter ontworpen is om meteorieten af te vangen, wat is dan het doel van die meteorieten? Waarom zijn die er überhaupt? Die meteorieten hadden toch gewoon weggelaten kunnen worden uit het ontwerp van de cosmos? Heeft de Ontwerper niet goed nagedacht over de details? Heeft hij niet alles onder controle? En werkt Jupiter wel als meteorieten-vanger? Waarom heeft de jonge aarde dan zo'n last gehad van bombardementen dat het ontstaan van leven vertraagd werd? (18) Waarom zijn de dinosauriërs dan uitgestorven? Waarom veroorzaakte een botsing in de 'asteroid belt' een regen met brokstukken op de aarde tijdens het Ordovician? Is het zuurstofpercentage van de aardse atmosfeer van 21% een voorbeeld van fine-tuning? Is dat het meest optimale percentage? Waarom was er geen zuurstof in de atmosfeer van de jonge aarde? Waarom was het zuurstofpercentage 300 miljoen jaar geleden 30% en 250 miljoen jaar geleden maar 15%? (4) En waarom is er 78% stikstofgas in de aardse atmosfeer? Dit is aan te vullen met vele voorbeelden, die deels de selectiviteit van data verzamelen en deels de irrelevantie van zijn voorbeelden aantonen.

    Het idee achter fine-tuning is doelgericht denken.
De enige die schijnt te erkennen dat doelgericht denken uit de moderne wetenschap is verdrongen en in de religie thuis hoort is Gerard Bodifée.
Al in de 17e eeuw is de gedachte dat God de architect van het universum is, al niet meer vanzelfsprekenD.

    Het lijkt dat de redactie niet goed heeft nagedacht over de volgorde van de hoofdstukken.
De hoofdstukken over kosmologie zouden aan die van biologie vooraf moeten gaan.
Ook wordt geen enkele aandacht besteed aan het interessante gebied dat op het grensvlak ligt van fine-tuning en ontstaan van leven (5).
De biologische en kosmologische hoofdstukken hangen daardoor als los zand aan elkaar.
Daardoor ontstaan komische effecten: auteurs als Dekker doen hun best om de lezer uit te leggen dat het ontstaan van leven ontzettend moeilijk is, terwijl de kosmologen uitleggen dat de kosmos op maat gemaakt is voor het leven.

Schoonheid is wat vrouwtjes in het verleden hebben gekozen

Geur en kleurenpracht van bloemen hebben evolutionair voordeel

Een mannetjeszebravink met een nepkuif op zijn kop is aantrekkelijker voor vrouwtjes.

Schoonheid

Mart de Groot heeft een origineel argument voor ontwerp: schoonheid (esthetiek).
'Schoonheid is een gift van de Ontwerper'.
Deze uitspraak valt buiten de wetenschap.
Schoonheid is volgens de Groot niet evolutionair te verklaren.
Deze uitspraak is wel verifieerbaar en is onjuist.
Schoonheid komt niet uit de lucht vallen! Neem de pauwenstaart.
Bij pauwen is experimenteel vastgesteld dat het wegknippen van de ogen op de pauwenstaart tot gevolg heeft dat de mannetjes minder aantrekkelijk zijn voor de vrouwtjes (12).
Darwin noemde het verschijnsel dat individuen hun partnerkeuze baseren op een ideaalbeeld sexuele selectie.
En dat is wel degelijk experimenteel te onderzoeken.
Mannetjes zebravinken met een nepkuif op de kop bleken voor vrouwtjes veel aantrekkelijker, terwijl die kuif in de natuur helemaal niet voorkomt (25).
Bij de mens zijn er behalve culturele, ook biologische determinanten van schoonheiD. In alle culturen die bestudeerd zijn hebben mannen voorkeur voor vrouwen met fysieke eigenschappen die een indicatie zijn voor vruchtbare leeftijd en gezondheiD. Wat door mannen wordt gezien als vrouwelijke schoonheid komt niet uit de lucht vallen, maar heeft in het verleden geleid tot voortplantingssucces (13).
Ook is er een relatie tussen gezondheid en schoonheiD. Vergelijk gezonde mensen en mensen met pokken, rode hond, geelzucht, mazelen, lepra, psoriasis.
Schoonheid is de afwezigheid van ziekte en misvormingen.
Gezondheid heeft een relatie met evolutionaire fitness.
We kunnen genieten van de geur en kleurenpracht van bloemen, maar de verklaring van hun schoonheid is dat insecten er door worden aangetrokken en vervolgens voor kruisbestuiving zorgen.
In de Middeleeuwen dacht men dat vogels zingen om God te loven met hun lied, en later dacht men om mensen te behagen.
Tegenwoordig weten we dat vogels zingen om hun territorium af te bakenen.
In al deze gevallen heeft schoonheid een evolutionaire verklaring en hebben we er geen ontwerper voor nodig.

  

Schoonheid is wat voortplantingssucces opleverde

vogelzang is territorium verdediging 

   

De bowerbird bouwt een nest om een vrouwtje te lokken en decoreert het met allerlei voorwerpen die hij maar kan vinden (zelfs wasknijpers!).
Deze soort heeft een voorkeur voor blauw.
Een gevoel voor schoonheid valt hier niet te ontkennen.
 

Het oordeel van de wetenschap over Intelligent Design

Het standpunt van de wetenschap over Intelligent Design zal men tevergeefs zoeken in de bundel Schitterend ongeluk.
In Science (8 Juli 2005, p.
221) verscheen een editorial waarin werd duidelijk gemaakt waaraan iedere wetenschappelijke theorie moet voldoen en dat ; ;ID can pass none of these tests ; ;.
Nature (28 april 2005) had een editorial en een 4 pagina lang journalistiek overzichtsartikel over Intelligent Design, waarin voor- en tegenstanders aan het woord kwamen.
Het constateerde dat ; ;Even considered on its research merits, scientists mostly agree that intelligent design rests on shaky foundations ; ; (p.
1063).
Naar aanleiding van de positieve uitspraken van president Bush over Intelligent Design schreef Nature (11 Aug 2005) een editorial met de voor zichzelf sprekende titel Keeping religion out of science class en een news item ; ;Scientists attack Bush over intelligent design ; ; (p.
761).
De NewScientist (9 Juli 2005) had een Editorial: Creationism against Darwinism? No contest.
In de Scientific American (April 2005, p4) verscheen een uitzonderlijk sarcastische artikel ( ; ;Okay, We Give Up ; ;) over intelligent design en andere pseudo-wetenschappen.
Het liet aan duidelijkheid niets te wensen over: Intelligent Design wordt verworpen als pseudo-wetenschap.
In 2002 publiceerde Scientific American het geruchtmakende artikel 15 Answers to Creationist Nonsense (July 2002; John Rennie) en andere (9).
De National Geographic (nov 2004) had een coverstory Was Darwin Wrong? Het antwoord luidde: ; ;NO.
The evidence for evolution is overwhelming.
; (p.
4).
(Nederlandse editie: Had Darwin Gelijk?).

Cees Dekker wil ID graag in verband brengen met modern wetenschappelijk onderzoek (nanotechnologie, etc).
Echter de moderne wetenschap heeft ID unaniem verworpen.
Een recent bewijs is het Amerikaanse tijdschrift Science van 23 December 2005 met het thema Breakthrough of the year: Evolution in Action.
In Science van 6 jan (en Editorial 13 Jan) 2006 Judge Jones Defines Science - And Why Intelligent Design Isn´t (gratis link) wordt de beslissing van rechter Jones weergegeven, die gebaseerd is o.
A. op getuigenverklaringen, dat ID geen wetenschap is.
Een actueel overzicht van standpunten (pro-evolutie en anti-creationisme) van 71 Amerikaanse wetenschappelijke verenigingen en beroepsgroepen is te vinden op de site van het Amerikaanse National Center for Science Education (NCSE).
Ook individuele Christelijke wetenschappers wijzen ID af.
Voorbeelden zijn: de geneticus Francis Collins en de evolutiebioloog Joan Roughgarden.

De Nederlandse pers over het boek

De Nederlandse pers was niet enthousiast over het boek Schitterend ongeluk of sporen van ontwerp?.
De Volkskrant van 4 juni 2005 was negatief en zelfs het christelijk dagblad Trouw (11 juni 2005) had een negatieve recensie.
Opmerkelijk was de ingezonden brief van 7 evolutiebiologen van de christelijke Vrije Universiteit, Amsterdam, (website), in de Volkskrant van 11 juni, waarin ze schrijven: ; ;Onder VU-biologen is geen sprake van ook maar enig draagvlak voor het ID-gedachtengoeD. ; Dit is verheugend, omdat in juni 1996 het VU-tijdschrift 'Wetenschap Cultuur en Samenleving' een essay 'Scheppen uit het niets' publiceerde van de creationist Dr.
F.
Paesi.
Er kwam toen geen enkele reactie uit de VU gemeenschap en mijn reactie werd niet gepubliceerD. De 7 evolutiebiologen tonen aan dat er wel iets veranderd is bij de VU.

 

Conclusie

Als je het boek goed leest, ontdek je in het boek zelf de reden waarom het Intelligent Ontwerp argument niet werkt.
De overeenkomst tussen Paley's horloge en biologische systemen gaat mank, zegt Ronald Meester.
Verbazingwekkend genoeg was dus William Paley's horloge-analogie al vóór Darwin weerlegd! Daar hadden we Darwin dus niet voor nodig.
Na Darwin was Paley's analogie geheel overbodig geworden om de complexiteit van levende wezens te verklaren.
Dit sluit een ontwerper niet uit, omdat de wetenschap niets over bovennatuurlijke ontwerpers kan zeggen, zoals ook door tenminste twee auteurs wordt vastgestelD. Je kunt dan ook met een bovennatuurlijke ontwerper nooit een wetenschappelijk probleem oplossen.
Het zal daarom altijd een vrijetijdsbesteding blijven om een ontwerper met wetenschappelijke methoden aan te tonen.
Dit zou een onschuldig tijdverdrijf zijn, ware het niet dat ze hardnekkig het publiek blijven vertellen dat ID wetenschap is.
Tenslotte hebben we geen ID-ers nodig om het publiek te vertellen wat de onopgeloste problemen in de wetenschap zijn.
Dat doet de wetenschap zelf (6).

 

Noten

Het document http://www.
arn.
org/behe/mb_response.
htm waarop Dekker zich meermalen beroept bestaat niet (meer) (5 en 7 juni 2005 getest).
Dekker had op z'n minst de titel van het artikel erbij kunnen geven en de datum waarop hij het gedownload had, zoals gebruikelijk is als je internetbronnen citeert.
De file is terug te vinden in het Internet Archive.
Daaruit blijkt dat hij nu onderdeel is van de homepage van Behe op ARN, maar ook dat Behe sinds die tijd niets heeft toegevoegD.

Dit wordt uitgelegd in mijn review van haar boek Acquiring genomes.

Michael Ruse (2005) The Evolution-Creation Struggle, Harvard University Press.

Nick Lane heeft een heel boek geschreven over de nadelen van het gebruik van zuurstof (review).
Andere pseudo-ft voorbeelden zijn: heeft de aarde seizoenen opdat de trekvogels jaarlijks naar het zuidelijk halfrond kunnen vliegen? Is het aardmagnetisme en de sterrenhemel ontworpen om hen daarbij te helpen? De aarde draait om zijn as, zodat mensen weten wanneer ze moeten slapen.
Zie ook David Beerling (2007) The Emerald Planet over zuurstof.

Onderwerpen als Links- en Rechtshandige aminozuren en suikers horen daarin thuis.
Verder: afgrenzen van fine-tuning.
Fine-tuning kan nooit garanderen: een bepaalde DNA-volgorde, de huidige genetische code, een richting in de evolutie, het ontstaan van de mens, etC.

D. Kennedy and C. Norman (2005) What Don't We Know?, Introduction to 125 Questions.
Science, 309, 5731, 78-102, 1 July 2005.

Victor J. Stenger (2004) ; ;Is the Universe Fine-Tuned for Us? ; ; in Why Intelligent Design Fails, Young and Edis, p.
177.

Conway Morris' boek Life's Solution bevat een hoofdstuk ; ;Towards a theology of evolution? ; ;.

Michael Shermer (2005) The Woodstock of Evolution, Scientific American (artikel bevat analyse van ID).
Het tijdschrift had op 06/17/2002 een artikel Bad Science and False Facts van de Editors, wat ook over ID gaat.

Inleiding in de filosofie.
Open Universiteit (1998), p257.

We don't have such a theory right now is een uitspraak van Dr.
Paul Nelson (zelf een bekend ID-er) over intelligent design theorie.

John Alcock (2001) Animal Behavior, p.
348

David Buss (1998) The strategies of human mating in Sherman & Alcock Exploring Animal Behavior, Readings from American Scientist, sec edition.
Sinauer.

Kate Ravilious (2005) ; ;Top 5 cosmic threats to life on Earth ; ;, NewScientist, 16 July 2005, p.
32-37.
Dat het heelal 'afgestemd is op leven' wordt hier sterk gerelativeerd! Supernova bedreigen leven op aarde.
Gigantische waterstofwolken, 'Gamma-ray bursts' en 'Magnetars' kunnen de aardse ozonlaag aantasten en daardoor het voortbestaan van leven op aarde in gevaar brengen.
Een ander aspect van UV-straling is DNA-schade (mutaties), wat de motor van evolutie is.
Is dat 'het nut' van UV-straling? Maar dan zou toevallige DNA-schade juist 'de bedoeling zijn', waardoor Cees Dekker met zijn strijd tegen het toeval in zijn hemd komt te staan.
Volgens een publicatie in de Geophysical Research Letters (juli 2005) heeft een gammaflits waarschijnlijk het grotendeels uitsterven van het leven in de zee 443 miljoen jaar geleden veroorzaakt.
[NRC 13 aug]

In mijn review van Denton noem ik betere redenen om Paley's analogie argument te verwerpen.
Bovendien is er een tweede en zeer interessante versie van Paley's argument die Meester niet noemt.

Lynn Rothschild (2003) ; ;The sun: the impetus of life ; ; in: Evolution on Planet Earth, p.
94.

De aarde is niet echt een veilige plek, zodat fine-tuning van omstandigheden op aarde een vaag, eenzijdig, misleidend begrip is (zie ook 14 ).

Meteoriet inslagen.
Het had niet veel gescheeld of al het leven was 250 miljoen haar geleden uitgestorven door de grootste massasterfte die de aarde ooit heeft meegemaakt: 95% van alle dieren en planten zijn toen uitgestorven (Tony Hallam (2005) Catastrophes and lesser calamities.
The causes of mass extinctions).
Daarbij vergeleken is de meteorite inslag die de dinosauriers deed uitsterven van 65 miljoen jaar geleden maar klein (daarbij stierven ook nog eens 90% van de mariene soorten op aarde uit).

De NASA besteedt 4 miljoen dollar per jaar aan het zoeken van meteorieten die de aarde kunnen treffen.
Volgens David Levy, de ontdekker van de komeet die in 1993 op Jupiter insloeg, kan er ieder moment een nog niet ontdekte komeet op de aarde inslaan.
Voor een actuele lijst van pontentiele impacts zie Near Earth Object Program van de NASA. Gemiddeld zal er eens in de 70.
000 jaar een inslag op aarde plaatvinden van een planetoïde met een doorsnede van tenminste 300 meter.
Groot genoeg om een land als Frankrijk volledig te verwoesten.
De tunguska inslag in Siberië in 1908 had een grondgebied zo groot als de randstad met de grond gelijk gemaakt en was hooguit vijftig meter groot (Govert Schilling, volkskrant 24 juni 2006).

13.
000 jaar geleden explodeerde er een astroïde (met een geschatte diameter van 5 km) boven de Noordelijke ijskap in Noord Amerika wat een regen van puin over het continent veroorzaakte.
Dit had als gevolg dat de temperatuur kelderde gedurende het volgende millenium.
Op hetzelfde moment verdwenen plotseling de mammoet, bison, paard en de hoog ontwikkelde jagers cultuur genaamd 'Clovis'.
De meest dramatische serie inslagen ('Late Heavy Bombardment') vonden plaats 3.
8 miljard jaar geleden.
Berekeningen tonen aan dat er 22.
000 kraters op de aarde zijn gevormd met een diameter van meer dan 20 km (bron).

Vulkaan uitbarstingen, aardbevingen.

De grootste eruptie ooit was de Toba supervulkaaneruptie (Sumatra) 75.
000 jaar geleden die de menselijke bevolking tot 10.
000 of zelfs 1.
000 man-vrouw paren reduceerde (bron) voornamelijk door globaal sterk dalende temperaturen (zie ook: klimaat).

De eerste grote Europese beschaving, de Minoïsche beschaving, werd vernietigd door een enorme vloedgolf (dit kan Atlantis zijn waar Plato over schreef).
De aardbeving op 9 april 1721 in Iran veroorzaakte 250.
000 doden.
In 1755 kwamen 60.
000 - 100.
000 mensen om in de aardbeving, en tsunami, die de hele stad Lissabon verwoestte.
De uitbarsting van de Laki vulkaan in de zomer van 1783 op IJsland produceerde een giftige gaswolk (killer cloud) die over Noord-West-Europa trok en die 10.
000 doden in IJsland, 23.
000 doden in Engeland en indirect door een extreem strenge winter (als indirect gevolg van de uitbarsting) nog eens 8000 doden veroorzaakte.
Dodental in andere Europese landen moet daar nog bij opgeteld worden.
Bovendien veroorzaakte de Laki uitbarsting een verzwakking van de Indiase monsoon en een verminderdering van regenval in de Sahel in AfrikA. De 1815 eruptie van Tambora (Indonesië) doodde 12.
000 mensen direct en indirect nog eens 44.
000 ten gevolge van de vernietiging van de oogst (Rotschild & Lister, 2003, p.
283).
Bij de 1883 Krakatau eruptie (Indonesië) vielen 36.
417 doden en door de tsunami die het gevolg was vielen er nog duizenden gewonden.
De uitbarsting van de vulkaan Pelee in 1902 op het eiland Martiniqu doodde 29.
000 mensen.
De aardbeving op 27 juli 1976 in China (Tangshan) met magnitude 8,0 veroorzaakte naar schatting 250.
000 doden.
In 1998 eiste de orkaan Mitch in totaal 9021 doden in Honduras, Nicaragua, Guatemala, El Salvador en Costa RicA. De 1999 Izmit aardbeving in Turkije doodde meer dan 17.
000 mensen.
Recente aardbevingen: 26 december 2003 in Bam, Iran, 43.
000 doden; 26 december 2004: Indische Oceaan 2004 (Tsunami) meer dan 290.
000 doden; de dodelijkste aardbeving van 2005 was 8 oktober 2005: Kasjmir (Pakistan) met 87.
351 doden en 69.
000 gewonden.
Dit is een korte opsomming van de grootste rampen.
Frequenter zijn de kleinere natuurrampen met minder doden, of alleen gewonden.
Zo zijn er 3000 aardbevingen per jaar met magnitude 5, 100 pj met magnitude 6, 20 pj met magnitude 7, 2 pj met magnitude 8 en 5 sinds 1900 met een magnitude van 9 (zie: Aardbevingen in het verleden).
Aardbevingen zijn niet een verschijnsel van het verleden.
Op woensdag 15 aug 2007 zijn zeker 72 mensen in Peru om het leven gekomen door een zeebeving.
Zeker 680 personen raakten gewonD. De beving met een kracht van 7,9 op de schaal van Richter vond plaats in de Stille Oceaan, vlak voor de kust van Peru.
Het is de zwaarste aardbeving in Peru sinds vijftig jaar.
Opmerkelijk detail: een kerk stortte in, kerkgangers werden bedolven onder het puin (bron).

Ook veroorzaken natuurrampen schade aan de infrastructuur met als gevolg gebrek aan schoon drinkwater zodat besmettelijke ziekten zich kunnen verspreiden.
Veilig is niet alleen fysiek overleven.
Daar komt ook de emotionele ontreddering van de overlevenden bi J. Behalve de doden en gewonden produceren vulkaanuitbarstingen stof, as en zwaveldioxide dat in de stratosfeer terechtkomt, waardoor het zonlicht verstrooid wordt en het klimaat op aarde koeler wordt (bron).

Klimaat, atmosfeer, diepzee:

- bolvorm van de aarde: Om met iets simpels te beginnen: precies op de geografische Noordpool en de geografische Zuidpool gaat de zon een half jaar niet onder (de pooldag) en komt hij een half jaar niet op (de poolnacht).
Op de poolcirkels komt de zon één dag per jaar niet op en gaat de zon één dag per jaar niet onder.
Het aantal dagen per jaar dat de zon niet opkomt of niet ondergaat, wordt groter naarmate men vanaf de poolcirkels in de richting van de polen gaat.
(bron) Is dit een voorbeeld van fine-tuning? Zit hier een bedoeling achter? Een onvermijdelijk gevolg van de bolvorm van de aarde plus het feit dat er maar één zon is? Waarom een bolvormige zon met daaromheen bolvormige planeten in ellipsvormige banen? Waarom niet meerdere sterk reflecterende manen in een baan om de aarde? Het onvoorziene gevolg van fysische wetten plus begincondities? Maar is daar dan niet over nagedacht?

-Snowball Earth: Het had niet veel gescheeld of de aarde was voorgoed een met ijs bedekte planeet geworden ('Snowball Earth' duurde maar liefst 35 miljoen jaar!) en zeer waarschijnlijk zouden meercellige planten of dieren dan nooit ontstaan zijn.

-De aarde zelf is van tijd tot tijd de grootste vijand van het leven op aarde.
Aan het eind van het Permian is er zoveel toxisch H2S uit de oceaan in de atmosfeer terecht gekomen, dat zowel op land als in de zee planten en dieren uitstierven.
Bovendien tast H2S de ozonlaag aan, waardoor schadelijke UV straling vrij spel krijgt.
Het schadelijke effect van H2S wordt nog eens versterkt door stijgende temperaturen die veroorzaakt werden door stijgende CO2 concentraties in de atmosfeer afkomstig uit vulkanen (global warming).
Peter D. Ward (2006) Impact from the Deep, Scientific American, Oct 2006, p.
42-49.

-De mens is niet aangepast om op iedere plek op onze aarde te leven zoals op hoogtes boven 6000 meter (weinig zuurstof).
De commerciële luchtvaart vliegt op een hoogte van 9000 meter.
Zonder technische maatregelen in het vliegtuig overleven mensen dat niet, hetgeen pijnlijk duidelijk is geworden bij de Helios 522 air crash in 2005.
Alle 121 inzittenden inclusief de piloten raakten bewusteloos door hypoxia (zuurstofgebrek).
Beklimmers van de Mount-Everest ondervinden extreme vermoeidheid en geestelijke desorientatie ten gevolge van zuurstofgebrek.
Veel patiënten op de intensive care sterven door gebrek aan zuurstof.
In de oceaan op diepten van meer dan 500 meter is het te koud, te weinig zuurstof, te weinig lucht en te hoge druk voor leven.
De mens is sowieso niet aangepast voor leven in water.
Een groot deel van het aardoppervlak bestaat uit water.
Er is dus maar een beperkte zone van de aarde bewoonbaar voor de mens.

-Doden door bliksem: volgens 'The National Lightning Safety Institute' (USA) zijn er 7,441 mensen gedood door bliksem tussen 1940 and 1981.
Om in de woestijn te overleven moet de mens 20 liter water per dag drinken.
Temperaturen hoger dan 40°C kosten mensenlevens (vooral kwetsbare groepen als bejaarden).

-Moesson regens: de moesson duurt van juni tot september en leidt jaarlijks tot overstromingen in Zuid-Azië.
De overlast tijdens het seizoen 2007 geldt echter als een van de ergste sinds mensenheugenis.
Het aantal doden als gevolg van de moesson van de afgelopen weken in India, Bangladesh en Nepal is tot tweeduizend gestegen (bron).
Zie ook: Wateroverlast en overstromingen.

-cyclonen: Het aantal slachtoffers in Bangladesh door tropische cyclonen was naar schatting in 1971: 300.
000 doden, in 1991: 13.
000 doden, in 1994: 200 doden, in 2007 (15 nov): 3.
000 doden (schatting).
De cycloon van 2007 bereikte windsnelheden van 241 km/uur en viel daarmee in de zwaarste categorie klasse 5 (Hurricanes).

chemische verbindingen: Twee belangrijke voorbeelden van het falen van de fine-tuning hypothese: Koolstofmonoxide en blauwzuur.
Koolstofmonoxide (CO) is een verbinding tussen Koolstof en Zuurstof en een gas dat onder meer ontstaat door onvolledige verbranding van koolstof.
Koolmonoxide is giftig, kleurloos en reukloos.
Het gas is giftig doordat het zich 200-300 maal sterker aan het eiwit hemoglobine bindt dan zuurstof, waardoor het bloed geen zuurstof meer naar de weefsels kan transporteren (bron).
De acute giftigheid van blauwzuur (HCN) komt doordat het door de longen snel in het bloed kan worden opgenomen en naar de weefsels getransporteerD. In de cel bindt het zich onomkeerbaar aan het cytochroom C oxidase in de mitochondriA. Op deze manier wordt de aerobe celademhaling stilgelegd, zelfs als er voldoende zuurstof aanwezig is.
De hersencellen lopen het eerst schade op.
Binnen enkele minuten treedt bewusteloosheid en de dood in.

Als de fysische en chemische wetten gefinetuned waren voor het leven, dan zou de vorming van koolmonoxide en blauwzuur onmogelijk zijn geweest, of ze zouden geen dodelijk effect moeten hebben.
Objectief gezien is koolmonoxide 200-300x beter gefinetuned voor binding met hemoglobine dan zuurstof.
Dat is precies het tegenovergestelde wat finetuning voorspelt.
Natuurlijk kun je je hier uit redden door te zeggen dat gegeven de chemische wetten het niet anders kan, etC., maar daarmee maak je fine-tuning onfalsifieerbaar.
Ook de opmerking dat er jaarlijks maar 11 doden koolmonoxidevergiftiging vallen in Nederland snijdt geen hout.
Wat Darwinisme betreft: deze giftige stoffen bereiken in de vrije natuur nooit hoge concentraties, waardoor natuurlijke selectie op resistentie tegen deze stoffen nooit plaats heeft kunnen vinden en is daarmee afdoende verklaarD. De Intelligente Ontwerper daarentegen had die problemen wel kunnen voorzien en oplossen.

biologische oorzaken: Ook biologisch gezien is de aarde niet een echt veilige plek voor de mens.
Dat de natuurwetten gefinetuned zijn voor het leven, is een zeer algemene en vage claim.
Het zegt niets over gezondheid en levensduur.
De menselijke soort overleeft, maar hoe? Een paar voorbeelden: jaarlijks overlijden bijna een miljoen mensen in sub-Sahara-Afrika aan malaria door beten van de malariamuskiet (Anopheles gambiae).
De Spaanse griep epidemie van 1918 was de dodelijkste epidemie ooit en heeft naar schatting 40 tot 100 miljoen doden gekost.
In 1845 kwamen in Ierland 700.
000 mensen om het leven doordat de aardappeloogst mislukte als gevolg van een schimmelziekte.
Wereldwijd lijden er 1 miljard mensen aan tropische ziekten, dat is een zesde van de wereldbevolking.
In 1916 veroorzaakte had polio virus in Amerika verlamming bij 27.
000 mensen en de dood van 6.
000 mensen.
In 1952 waren er 57.
000 polio gevallen in Amerika, waarvan 3145 mensen overleden en 20.
000 mensen hielden er permanente verlamming aan over.
In datzelfde jaar stierven er 24.
000 aan tuberculosis en 46.
000 aan longontsteking en griep.
In de nasleep van WO-I doodde typhus meer dan 3 miljoen mensen in Europa (26).
In 2007 zullen 179.
000 mensen in Amerika de diagnose borstkanker te horen krijgen en 47.
000 zullen daaraan waarschijnlijk overlijden (bron).
Van de negentien miljoen inwoners van Mozambique zijn er drie miljoen besmet met hiv.

In de VS hebben blanke vrouwen de hoogste levensverwachting: gemiddeld 80 jaar.
Zwarte vrouwen: 4 jaar minder.
Zwarte mannen in de VS: 69 jaar.
Het verschil in levensverwachting tussen blank en zwart was 15 jaar geleden nog 8,5 jaar (JAMA,2007).
Dit alles staat in schril contrast met het hele idee dat het universum en de aarde door een Intelligente Ontwerper ontworpen zou zijn ten behoeve van de mens.

politieke oorzaken (in combinatie met geografische, biologische en medische oorzaken): Ongeveer 800 miljoen mensen per jaar wereldwijd hebben chronisch of gedurende een korte periode honger.
Elke drie seconden sterft een kind door armoede of makkelijk te genezen ziektes.
In 2006 stierven er 9,7 miljoen kinderen onder de vijf jaar.
In 1990 overleden 13 miljoen jonge kinderen.
Elke minuut sterft een vrouw tijdens de zwangerschap of bevalling (bron).
Meer dan een half miljoen vrouwen wereldwijd komen jaarlijks om als gevolg van complicaties tijdens de zwangerschap of in het kraambed (bron).
Volgens betrouwbare bronnen stierven in Roemenië tijdens het communistische bewind (1966-1989) een half miljoen vrouwen als gevolg van illegale abortus.
In de VS hebben, sinds het moratorium op terechtstellingen in 1977 werd opgeheven, in totaal 1.
005 gevangenen de doodstraf gekregen (bron).

oorlog: De twintigste eeuw is een van de dodelijkste eeuwen uit de geschiedenis.
Precieze cijfers over het aantal slachtoffers van politiek geweld zijn niet beschikbaar.
Waarschijnlijk zijn tussen de 180 en 220 miljoen doden zijn gevallen door direct en indirect politiek gewelD. Alleen al in de eerste en tweede wereldoorlog samen verloren rond 60 miljoen mensen het leven (bron).
Het totale dodental van de oorlog in Democratische Republiek Congo in de periode van 1998 tot 2004 wordt geschat op 3,9 miljoen mensen.
Daarmee is deze oorlog de bloedigste sinds de Tweede Wereldoorlog en het dodental lag aanzienlijk hoger dan dat van andere recente oorlogen of crises zoals die in Bosnië (met naar schatting 250.
000 doden), in Rwanda (800.
000 doden), Kosvo (12.
000 doden) en Darfur in Soedan (70.
000 doden) (bron).

menselijke oorzaken: mocht de cosmos gefinetuned zijn voor het leven, het menselijk leven lijkt niet gefinetuned voor gezondheid, veiligheid, geluk.
Zestig tot tachtig (60-80) vrouwen verliezen jaarlijks het leven ten gevolge van huiselijk gewelD. Eén op de vijf vrouwen (20%) ondervindt fysiek gewelD. Veertig kinderen vallen per jaar onder de hand van gewelddadige ouders.
(Kees Schuyt,2003,p.
155).
Jaarlijks overlijden 1600 mensen in Nederland ten gevolge van zelfmoorD. Nog eens 1400 mensen komen in algemene ziekenhuizen terecht met verwondingen als gevolg van een zelfmoordpoging (bron: Trimbos Instituut).

Technische oorzaken: Jaarlijks komen er 1,2 miljoen mensen om door verkeersongevallen.
De meeste doden zijn jongeren en het grootste deel van de dodelijke ongelukken doet zich voor in ontwikkelingslanden (bron: WHO).
Bij brand in eigen huis komen er in Nederland jaarlijks ongeveer 70 mensen om en worden er circa 800 slachtoffers met zeer ernstige brandwonden behandeld in ziekenhuizen.

Zware bombardementen vonden plaats tussen 3,8 en 3,9 miljard jaar geleden, de tijd waarin vermoedelijk het eerste leven ontstonD.

Blanke vrouwen hebben een 12 maal grotere kans om een kwaadaardige vorm van huidkanker te krijgen dan zwarte vrouwen (

Het lijkt er wel op dat in principe iedere toevallige gebeurtenis een bedreiging is voor het geloof in een persoonlijke liefhebbende God, die immers niets aan het toeval overlaat.

Onze zon is niet het enige of het beste type zon dat geschikt is voor leven.
Rode dwergen (red dwarfs) hebben minder dan de helft van de massa van onze zon en schijnen 100x zwakker, maar ze 'leven' langer dan onze zon en gaan niet intenser licht uitstralen op het einde van hun levensduur waardoor ze een stabielere lange termijn omgeving vormen voor leven op een bijbehorende planeet.

De zeven dochters van Eva      Sykes Brian      Evolutie

Van welke oermoeders stammen we af?

Waar kom ik vandaan? Op deze vraag kennen de meesten onder ons het antwoord tot een paar generaties terug.
We weten meestal wie onze directe voorouders zijn, maar dan houdt het spoor vaak op.
Wij dragen echter allemaal in elke cel van ons lichaam een boodschap van onze voorouders, die ligt opgesloten in ons DNA, ons genetisch materiaal.
In het DNA wordt niet alleen onze geschiedenis als individu geschreven, maar de complete geschiedenis van het menselijk ras.
Met behulp van recente ontwikkelingen in de genetische technologie, heeft Sykes hierover zijn licht laten schijnen.

Brian Sykes is als geneticus verbonden aan het beroemde Institute of Molecular Medicine van OxforD. Hij baseert zich voor zijn onderzoek op de wetenschap dat mitochondriaal DNA nagenoeg onveranderd wordt overgeërfd via de vrouwelijke lijn.
Door de kennis en studie over de mutaties in dat DNA, en onderzoek van het mitochondraal DNA van mensen over de gehele wereld, komt hij tot de theorie dat alle Europeanen afstammen van slechts zeven oermoeders.
Deze zeven DNA-varianten zijn te herleiden tot het DNA van volkeren die tussen 40.
000 en 50.
000 jaren geleden Europa binnen trokken.
Op basis van de bevindingen van archeologisch onderzoek beschrijft Sykes deze stammen en waar en in welke tijd zij kunnen geleefd hebben.

Hoe het leven de dingen regelt      Conway Morris Simon      Evolutie

Antropologie

------------------------------------------------------------------------------

Filosofie

--------------------------------------------------------------------------------

Geschiedenis

--------------------------------------------------------------------------------

Gezondheid en welzijn

--------------------------------------------------------------------------------

Godsdienst

--------------------------------------------------------------------------------

Maatschappij

--------------------------------------------------------------------------------

Natuurwetenschappen

--------------------------------------------------------------------------------

Pedagogie

--------------------------------------------------------------------------------

Psychologie

--------------------------------------------------------------------------------

Taal en Communicatie

--------------------------------------------------------------------------------

Nieuw

--------------------------------------------------------------------------------

Gedachten

--------------------------------------------------------------------------------

Gastenboek

--------------------------------------------------------------------------------

Contact

--------------------------------------------------------------------------------

 

In de evolutie draait alles om toeval, beweren de meeste evolutiewetenschappers.
Iedere keer dat je de band terugspoelt en op play drukt zal de wereld er anders uit zien.
Alles is mogelijk, een planeet zonder mensen, zelfs zonder enige vorm van intelligent leven.

In dit boek trekt paleobioloog Conway Morris ten strijde tegen deze visie.
Speel de band nog eens af, zegt hij, en je ziet grofweg dezelfde patronen ontstaan.

Conway Morris wil in zijn boek aantonen dat de wijze waarop de evolutie zich heeft voltrokken, en meer bepaald de menselijke intelligentie, onvermijdelijk is.
Hiervoor hanteert hij 2 uitgangspunten.
In de eerste plaats stelt hij dat de evolutie convergent is.
Dit betekent dat de biologische organisatie een voortdurende tendens vertoont om tot “dezelfde” oplossing te komen voor een bepaalde behoefte.
In de tweede plaats gaat hij ervan uit dat evolutie beperkt is en gebonden aan strikte wetten.

Met behulp van een overvloed aan gegevens onderbouwt hij deze stellingen in het verder verloop van zijn boek.
Van de bouwstenen van het leven, over de oorsprong van het leven en de levensprocessen, naar complexe vormen van organismen en hun organisatie, meent C.M.
enorm veel bewijzen te zien van de convergentie en wetmatigheid van de evolutie.
Convergentie vinden we volgens hem op alle gebieden: de morfologie, de fysiologie en het gedrag van levende wezens.

Hij getuigt daarbij van een enorme belezenheid en kennis over fysico-chemische processen.
Een voorbeeld: het hoofdstuk over convergentie van het gezichtszintuig.
Zijn redeneringen bevatten zowel ondersteuning voor convergentie als de mogelijke falsificatie van zijn stellingen.
Je moet eigenlijk zelf beschikken over een gelijkaardige fenomenale kennis om zijn bewijsvoering echt te kunnen volgen.

Uit die schat aan gegevens concludeert hij dat convergentie alomtegenwoordig is, en dat de beperkingen van het leven het ontstaan van verschillende biologische eigenschappen zeer waarschijnlijk, zoniet onvermijdelijk maken.
Hij stelt bovendien dat evolutionaire convergentie in overeenstemming is met de darwinistische wereld van aanpassing en tendensen.
“Het leven heeft een eigenaardige neiging om als reactie op adaptieve uitdagingen steeds weer naar tamelijk precieze oplossingen te navigeren”, aldus Conway Morris.

Het valt mij enorm mee dat de auteur nergens een uitspraak doet in de richting van een ‘geplande’ evolutie (ID).
Hij blijft strikt wetenschappelijk zowel in zijn beweringen als in zijn evaluaties van de methodes.

Het laatste hoofdstuk valt hierbij vergeleken uit de toon.
De auteur probeert een verband te leggen tussen de evolutieleer en de theologie: een evolutietheologie.
Hij trekt vooral van leer tegen de ultradarwinisten, die de evolutie louter zien in functie van genen en toeval.
Volgens C.M.
is er van toeval geen sprake.
Waarom hij daarvoor een soort theologie moet vernoemen is mij echter duister.
Hij blijft toch zeer vaag over de begrippen theologie en religie, en legt meteen verband met ethiek en moraal die eerbied voor het leven moeten voorstaan.

Maar moet de verwondering over het mysterie van het leven noodzakelijk ‘religieus’ of ‘theologisch’ worden genoemd? En is het echt nodig om John Greene te citeren en te volgen: “Wetenschap wordt zinloos en zelfs destructief tenzij zij betekenis en richting ontleent aan een religieuze bevestiging van de betekenis en richting van het menselijk bestaan.
”?

Ik vind dat een zeer antropocentrische visie.
Er zijn legio levende wezens op aarde, wier natuurlijke intelligentie evenzeer onze ver- en bewondering kunnen wegdragen.
Het mag dan wel zo zijn dat de evolutie van het leven uiteindelijk misschien overal zou resulteren in mensachtige wezens met mensachtige intelligentie, er is geen enkel bewijs voor een teleologische visie op de mens in de evolutie.

Hoe dan ook, het is een magistraal werk, dat zeker niet in een paar lezingen helemaal te doorgronden is.
Toch is het vlot geschreven.
In het boek is een indrukwekkend aantal noten opgenomen.
Er is ook een handig begrippenregister.

 

Onderwerp: Twijfels over evolutie?   

Groep geleerden uit twijfels over evolutietheorie

Meer dan 500 wetenschappers uit verschillende landen hebben in het openbaar hun twijfel uitgesproken over Darwins evolutietheorie.
Zij namen deel aan een handtekeningenactie van het Discovery Institute in het Amerikaanse Seattle.

Daarmee spraken zij hun ; ;scepsis ; ; uit ; ;tegenover de bewering dat het mogelijk is dat toevallige mutaties en natuurlijke selectie verantwoordelijk zijn voor de complexiteit van het leven.
;

De wetenschappers zijn van mening dat er zorgvuldige onderzoeken naar de aanspraken van de evolutietheorie gestart dienen te worden, zo bericht de Duitse protestantse nieuwsdienst IdeA.

De lijst bevat namen van leden van de Amerikaanse Academie der Wetenschappen, van Russische, Poolse en Tsjechische instituten, alsook van wetenschappers die verbonden zijn aan gerenommeerde universiteiten als Yale, Princeton, Stanford, Berkeley en het Massachusetts Institute of Technology (MIT) in Boston.

Volgens John G.
West, plaatsvervangend directeur van het Discovery Institute, weerlegt de lijst de bewering dat er geen serieuze wetenschapper is die twijfelt aan de evolutietheorie.

De lijst is op internet te vinden op http://www.
discovery.
org/scripts/viewDB/filesDB-downloaD.php?command=download&id=660.
 

Simon Conway Morris FRS is a British paleontologist.
He was born in 1951 and brought up in London, EnglanD.[1] He made his reputation with a very detailed and careful study of the Burgess Shale fossils, an exploit celebrated in Stephen Jay Gould's Wonderful Life, though Conway Morris' own book on the subject, The Crucible of Creation, is somewhat critical of Gould's presentation and interpretation.
Conway Morris is a former student of Harry Blackmore Whittington.
He is Professor of Evolutionary Palaeobiology in the Department of Earth Sciences at the University of Cambridge.
He is renowned for his insights into early evolution, and his studies of paleobiology.
He gave the Royal Institution Christmas Lectures in 1996.
He was elected a Fellow of the Royal Society aged 39, was awarded the Walcott Medal of the National Academy of Sciences in 1987, and the Lyell Medal of the Geological Society of London in 1998.

 

Biography

 

1969-1972 University of Bristol: First Class Honours in Geology (B.SC.).

1975 Elected Fellow (Title A) of St John's College.

1976 University of Cambridge: Ph.
D.

1976 Research Fellowship at St John's College, University of Cambridge

1979 Appointed Lecturer in Department of Earth Sciences, Open University.

1983 Appointed Lecturer in Department of Earth Sciences, University of Cambridge.

1987-1988 Awarded a One-Year Science Research Fellowship by the Nuffield Foundation

1990 Elected Fellow of the Royal Society

1991 Appointed Reader in Evolutionary Palaeobiology

1995 Elected to an ad hominem Chair in Evolutionary Palaeobiology

1997-2002 Natural Environment Research Council

 

 

Work

He is based in the Department of Earth Sciences at the University of Cambridge and is best known for his work on the Cambrian “explosion”, especially in terms of his study of the famous Burgess Shale fossil fauna and similar deposits in China and GreenlanD. In addition to working in these countries he has undertaken research in Australia, Canada, Mongolia and the United States.
His studies on the Burgess Shale-type faunas, as well as the early evolution of skeletons, has encompassed a wide variety of groups, ranging from ctenophores to the earliest vertebrates.
His thinking on the significance of the Burgess Shale has evolved, and his current interest in evolutionary convergence and its wider significance — the topic of his 2007 Gifford Lectures – was in part spurred by Steven Jay Gould’s arguments for the importance of contingency in the history of life.

 

Burgess Shale

His views on the Burgess Shale are reported in numerous technical papers, and more generally in The Crucible of Creation (Oxford University Press, 1998).
In recent years he has been investigating the phenomenon of evolutionary convergence, the main thesis of which is put forward in Life’s Solution: Inevitable Humans in a Lonely Universe (Cambridge University Press, 2003).
He is now involved on a major project to investigate both the scientific ramifications of convergence and also to establish a web-site (Map of Life) that aims to provide an easily accessible introduction to the thousands of known examples of convergence.
This work is funded by the John Templeton Foundation.

 

Evolution, science and religion

 

He is known as an effective communicator in the public understanding of science, and has done extensive radio and television work.
The latter includes the Royal Institution Christmas Lectures, delivered in 1996.
He is also actively involved in various science and religion debates, including arguments against Intelligent Design on the one hand and Materialism on the other.
In 2005 he gave the Second Boyle Lecture.
[2] He is an increasingly active participant in discussions relating to science and religion.
He is active in the Faraday Institute for Science and Religion and has lectured there on ; ;Evolution and fine-tuning in Biology ; ;.
[3].
He gave the University of Edinburgh's prestigious Gifford Lectures for 2007 in a series titled ; ;Darwin's Compass: How Evolution Discovers the Song of Creation ; ;.
In these lectures he suggests that[4]:

 

Evolution shows an eerie predictability, leading to the direct contradiction of the currently accepted wisdom that insists on evolution being governed by the contingencies of circumstance

Eyes are not the only example of repeated evolutionary convergence on the same solution.
There is evidence for fundamental equivalences of sensory perception and the implication that deeper in the nervous system there is only one mentality.
Minds may be not only universal, but also the same.

Evolutionary convergence can give us some very strong hints as to how any aliens will sense their environment, how they will move, how they will evolve agriculture, and intelligence.

Humans have passed a threshold that means we now transcend our animal origins.
But Birds, whales and humans all converge in song, and far from being the pinnacle of Creation we may be mere juveniles.

The regularities of the physical world [5], strongly indicate that there must be universal principles of minD. The evidence from evolutionary convergence, not least in terms of intelligence and music, is that the trajectories towards consciousness are embedded in a universe that in some ways is strangely familiar, where personal knowledge (to use Polanyi’s phrase) is valiD.

Any attempt to explain, entirely in naturalistic terms, the fact that universe can now understand itself seems doomed to failure.
Not only is the Creation open-ended and endlessly fertile, suggesting that in the future science itself faces an infinity of understandings, but so too there is good evidence of realities orthogonal to every-day experiences.
Rather than trudging across the arid landscapes skimpily sketched by the materialists, we need to accept the invitation and accompany the Artist that brought Creation into being.

He is a strong critic of materialism and of reductionism:

 

That satisfactory definitions of life elude us may be one hint that when materialists step forward and declare with a brisk slap of the hands that this is it, we should be deeply skeptical.
Whether the “it” be that of Richard Dawkins’ reductionist gene-centred worldpicture, the “universal acid” of Daniel Dennett’s meaningless Darwinism, or David Sloan Wilson’s faith in group selection (not least to explain the role of human religions), we certainly need to acknowledge each provides insights but as total explanations of what we see around us they are, to put it politely, somewhat incomplete.
[6]

 

and of: ; ;the scientist who boomingly — and they always boom — declares that those who believe in the Deity are unavoidably crazy, “cracked” as my dear father would have said, although I should add that I have every reason to believe he was — and now hope is — on the side of the angels.
; ;

Evolutie      Junker Reinhard      Evolutie

Het vermogen om micro-evolutionair te veranderen is een basiseigenschap van het leven.
Experimenteel biologisch onderzoek heeft dit aangetoonD.

Maar is daarmee ook macro-evolutie bewezen? Macro-evolutie is de hypothese dat complexe structuren en basisbouwplannen van het leven uit simpele voorlopers zijn ontstaan.

Een eerlijke vraag verdient een eerlijk antwoorD. Daarom is dit boek, deze ontdekkingsreis geschreven.
Stap voor stap wordt het terrein verkenD. Welke micro-evolutionaire processen zijn er? Wat kunnen ze? Welke theorieën over macro-evolutie bestaan er? Is er een mechanisme? Gegevens uit alle relevante disciplines van de biologie worden in dit nieuwe studieboek helder, systematisch en zakelijk weergegeven.

Er blijkt: Een antwoord is niet zonder een wereldbeschouwelijke grensoverschrijding mogelijk.
Beoordeling van ontstaansmodellen vraagt daarom om helder onderscheid tussen objectieve gegevens, theoriegeleide interpretaties en wereldbeschouwelijke keuzen.

Duitstalig verscheen dit boek voor het eerst in 1998.
Sindsdien verschenen diverse geheel herziene uitgaven om aan te sluiten bij de actualiteit.
Voor het eerst is dit grandioze werk nu ook in het Nederlands vertaald, vanuit de Duitse 6e druk.
Een gebonden boek op A4-formaat, uitermate rijk en fraai geïllustreerd met veel verhelderende schema's.
De biologen Junker en Scherer staan als bijbelgetrouwe wetenschappers kritisch ten opzichte van het neodarwinisme, maar hun toonzetting is die van de professionele wetenschapper.

 De stijl van hun boek is aangenaam qua toonzetting; de wetenschappelijke beschouwing voert de boventoon.
Hun analyses zijn scherp en educatief van hoog niveau.
Een boek primair geschreven voor VWO-, HBO- en academisch niveau, maar dat is zeker niet de enige doelgroep.
Het boek is ingedeeld in zeven delen: de wetenschapstheoretische basis, basisbegrippen van evolutie- en basistypenbiologie, evolutie op organismeniveau, moleculaire evolutie, vergelijkende biologie en interpretatie van fossielen; in het slotdeel 'grensoverschrijdingen' komen onder meer schepping als vooronderstelling en Intelligent Design aan de orde.

In deel IV wordt ook de oorsprong van het leven, de abiogenese besproken.
Zakelijk, bijna nederig en tegelijk grondig en vlijmscherp schetsen de auteurs daarvan de actuele stand van wetenschap.
De wetenschappelijke resultaten blijken in strijd met alle tot nu toe voorgestelde modellen voor abiogenese.
Ik concludeer dan dat de wetenschap tot op heden feitelijk geen notie heeft van het ontstaan van het leven.
Maar Junker en Scherer formuleren anders: respectvol en met distantie; het siert hen.

Experimenteel biologisch onderzoek heeft aangetoond dat het vermogen om micro-evolutionair te veranderen een basiseigenschap van het leven is.
De vraag is echter of daarmee ook macro-evolutie (de hypothese dat complexe structuren en basisbouwplannen van het leven uit simpele voorlopers ontstaan) een feit is.
Welke micro-evolutionaire processen zijn er? Waar liggen de grenzen? Is er een mechanisme voor macro-evolutie?

Uit alle relevante disciplines worden in dit boek biologische gegevens systematisch, zakelijk en helder weergegeven.
De conclusie is dat een antwoord niet mogelijk is zonder wereldbeschouwelijke grensoverschrijding.
Beoordeling van ontstaansmodellen vereist dus helder onderscheid tussen 'objectieve' gegevens, theoriegeleide interpretaties en wereldbeschouwelijke keuzes.
De auteurs kiezen voor een alternatieve verklaring van biologische gegevens binnen een 'bijbels ontstaansmodel'.
Daarbij beseffen zij (p.
318) dat natuurwetenschappelijk bewijs van ontwerpsignalen van de Schepper aan zijn schepselen nooit geleverd kan worden.
En toch: als natuurwetenschapper zie ik die bewijzen van ontwerp door een Ontwerper toch volop om mij heen!

De subtitel is terecht Het nieuwe studieboek; het is een boek waaruit zeer veel is te leren.
Naast dr.
Junker en prof.
Scherer werkten nog twaalf andere wetenschappers aan de totstandkoming van dit boek mee.
Het bevat boeiende hoofdstukken over o.
A. de vragen rond het ontstaan van complexe moleculaire machines en over de stamboom van de mensheid

De Stichting 'De Oude Wereld'  heeft een boek uitgegeven, geheten ; ;Evolutie - het nieuwe studieboek ; ;.
Dit boek is een vertaling van ; ;Evolution - ein kritisches Lehrbuch ; ;, 6de druk 2006, van Reinhard Junker en Siegfried Scherer (verder J&S).
'De Oude Wereld' prijst haar boek aan als 'het nieuwe studieboek, een internationaal standaardwerk over evolutiebiologie', dat een 'diepgaande analyse geeft van de laatste stand van de evolutiebiologie'.

Dit boek is geen studieboek en geen standaardwerk over evolutiebiologie, en heeft weinig overeenkomst met de laatste  stand van de evolutiebiologie.
Het is een gedetailleerde bestrijding van evolutie door schrijvers die toegang tot de wetenschappelijke literatuur hebben en in een wetenschappelijke stijl schrijven.

J&S doet twee dingen.
Enerzijds is er een poging het scheppingsmodel op filosofisch gelijke voet met evolutie te krijgen: gezien het beroep op openbaring ligt het scheppingsmodel buiten de natuurwetenschap.
Anderzijds is er een poging te ontkennen dat een methodisch naturalistische verklaring van de wereld mogelijk is.
Deze twee redeneringen vormen samen de standaardmanier waarop creationisten evolutie proberen opzij te schuiven als enige wetenschappelijke, en geslaagde wetenschappelijke, verklaring van het ontstaan van de levende wezens.

De moeilijkheden beginnen in het eerste hoofdstuk van Junker & Scherer, ; ;Wetenschapstheoretische basis ; ;.
Daar wordt niet scherp omgegaan met de begrippen 'methodisch naturalisme', 'methodisch atheisme' en 'filosofisch naturalisme'.
Dit ligt deels aan de vertaling, maar vooral aan Junker en Scherer die veel te snel een wereldbeschouwing in plaats van een methode willen zien.

Met methodisch atheisme en methodisch naturalisme wordt hetzelfde bedoelD. Alle wetenschap gaat te werk volgens het methodisch naturalisme.
Zoals J&S ook zegt, op blz 18 in een boxje:

Hier heb ik één bezwaar, en een groot bezwaar, namelijk dat filosofisch naturalisme niet scherp genoeg van methodisch naturalisme (= methodisch atheisme) wordt afgeperkt.
Het filosofisch naturalism heeft namelijk niet het uitgangspunt dat er alleen natuurlijke krachten in de wereld werkzaam zijn/waren, maar dat er alleen natuurlijke krachten bestaan, dus werkzaam kunnen zijn.
Het methodisch naturalisme (=methodisch atheisme ) heeft namelijk als werkhypothese dat in de wereld en haar geschiedenis alleen natuurlijke krachten werkzaam zijn/waren.
Dat is de werkhypothese van alle empirische wetenschap, zowel experimentele wetenschap als wetenschap die met verleden en kosmos te maken heeft.

De bewering in J&S is dat er bij de reconstructie van de geschiedenis van het leven overgeschoven wordt naar filosofisch naturalisme.
Voor deze loze bewering worden geen gronden aangevoerD. Dan zeggen J&S dat zowel evolutie als schepping buitenwetenschappelijke randvoorwaarden vereisen.
Daarmee zijn we aangekomen bij een standaardbewering binnen het creationisme: schepping en evolutie zijn gelijksoortig als verklaringsmodel, want zij gaan uit van alternatieve vooronderstellingen.
Geen evolutiebioloog die de door J&S veronderstelde evolutionaire vooronderstellingen - de vooronderstelling van filosofisch naturalisme of eenvoud aan het begin als vooronderstelling - als basis van evolutiebiologie aanvaardt, maar het is nutteloos dat aan creationisten te vertellen.

Vrij snel na 1859 werd door deskundigen ingezien dat op basis van natuurwetenschappelijke gegevens geen andere keus bestaat dan afstamming onder verandering.
Volgens J&S is dit niet op grond van wetenschap gebeurd, maar op grond van levensbeschouwing.

Dit keer verdraait J&S de wetenschapsgeschiedenis.
Deskundigen wisten ook in de tweede helft van de 19de eeuw dat er ; ;op basis van natuurwetenschappelijke gegevens wel een (macro-) evolutiemodel geformuleerd móest worden ; ;.
  Macro-evolutie is in dit boek het codewoord voor gemeenschappelijke afstamming.
Gemeenschappelijke afstamming is snel na 1859 geaccepteerd door de gehele wetenschappelijke gemeenschap.
Tegen 1900 was de evolutie van de vertebraten in grote lijnen bekenD.

Basistypen

J&S beweren dat zinnige biologie bedreven kan worden op grond van 'basistypen'.
Een basistype wordt gedefinieerd als alle biospecies die direct of indirect door hybridisatie met elkaar verbonden zijn.
Vruchtbare nakomelingen uit soortskruisingen worden daarbij niet vereist.
De definitie van basistype maakt dat het paard en de ezel tot hetzelfde basistype behoren.
De familie Paarden, met zes soorten in één geslacht, bestaat dan ook uit nauw verwante soorten.

 

J&S Afb 3.
18 blz 40

Er zijn bij gebruik van deze definitie omstreeks 20 basistypen bekenD. Zo'n basistype is niet altijd zo goed gedefinieerd als bij de Paarden.
Neem de familie Eendachtigen, de familie van de ganzen, zwanen, eenden en dergelijke vogels, ook opgevoerd als basistype (blz 36-37).
Bij de Eendachtigen zijn er iets meer dan 400 kruisingen bekenD. Er zijn 149 soorten eendachtigen, dus van de 148 x 149 = 22052 mogelijke soortskruisingen leveren 1,8% enig resultaat.
Van de 149 soorten Eendachtigen zijn er 126 direct of indirect door kruisingen verbonden - indirect betekent dat soort A met soort B en met soort C kan kruisen, maar soort B niet met soort C. Dus ook met dat idee van indirecte verbinding door kruisingen kun je niet van elke soort Eendachtige naar elke andere soort Eendachtige komen.
Dan valt J&S terug op de standaardbiologie, en verklaren de familie Eendachtigen tot het basistype eendachtigen.

Wat is er basaal aan het basistype? Niets.
Het is een woord waar veel suggestie vanuit gaat, maar er staat in J&S geen enkele argumentatie dat een basistype iets als een basiseenheid in de biologie is.
De suggestie is dat basistypen onafhankelijk van elkaar zijn.
De suggestie is dat er geen gemeenschappelijke voorouder kan zijn omdat beesten van verschillend basistype niet met elkaar kunnen kruisen.
Bij deze suggestie blijft het.
Dat basistypen geen gemeenschappelijke voorouder hebben is cruciaal bij de beweringen in J&S: basistypenbiologie moet als wetenschappelijk pendant van evolutie optreden.
Dan zou je verwachten dat J&S uitgebreid beargumenteert waarom de basistypen geen gemeenschappelijke voorouder kunnen hebben.
Ik kan daar geen enkel woord over vinden.
Er is geen enkele argumentatie in het hele boek dat basistypen geen gemeenschappelijke voorouder kunnen hebben.
Junker en Scherer laten volledig na een wetenschappelijke basis aan hun basistypenbiologie te geven.

Op blz.
46 staat dan,  in een boxje met het label 'Grensoverschrijding' dat het mogelijk is de basistypen als geschapen eenheden te interpreteren.
Dat is heel schijnheilig uitgedrukt, nadat op blz 19 vermeld is dat het hele idee basistype uit het creationisme komt:

; ;...de basistypenbiologie ( ), die in het kader van het bijbels ontstaansmodel gemotiveerd en uitgewerkt werD. ; [3]

 Basistype heet in andere creationistenboeken dan ook scheppingstype of baramin (van Hebreeuws bara = scheppen, en min = aard).

Eigenlijk is het probleem: moet gemeenschappelijke afstamming aangetoond worden, of moet een onderbreking in afstamming aangetoond worden? Evolutiebiologie gaat uit van de dagelijkse waarneming dat alle bekende individuen tenminste één ouder hebben.
De daaruit volgende hypothese is: alle individuen hebben tenminste één ouder, ook individuen die in het verleden geleefd hebben.
Volledig voor de hand liggend, maar met grote gevolgen, dat wel.
Met andere woorden, het is aan de creationisten om een onderbreking in afstamming aan te tonen.
Dit wordt niet eens geprobeerD.

De poging het scheppingsmodel op filosofisch gelijke voet met evolutie vereist verdraaiing van evolutiebiologie.
De poging te ontkennen dat evolutie de verklaring vormt van wat we zien in de levende natuur begint met een verdraaiing van de biologie.
Dat is het stramien.

http://www.
oude-werelD.nl/; doel: het bestuderen en uitdragen van de openbaring van GoD. 

Of met de stand van de evolutiebiologie in 2006.

Dan kan er een paartje van elk basistype in de ark van Noach.
Junker en Scherer zeggen dit niet, maar andere creationisten wel.

Het leven voor de dinosauriers      Steyer Sebastien      Evolutie

Omschrijving Het leven vóór de Dinosauriërs

Dit boek maakt een eind aan een groot onrecht! Het richt de camera op de grote vergeten groep in de paleontologie: de dieren die lang voor de heerschappij van de dinosauriërs onze aarde bevolkten.
De lezer wordt uitgenodigd voor een reis door de tijd die ongeveer 370 miljoen jaar geleden begint, als de viervoeters hu intrede doen, en bijna 220 miljoen jaar later eindigt.
Op het moment waarop de dinosauriërs hun grootste bloei beleven.

Recensie

De Franse paleontoloog geeft een modern overzicht van de ontwikkeling van viervoetige gewervelde dieren voor het Krijt (146 Ma).
Het artwork van Alain Bénéteau verduidelijkt de paleontologische tekst.
De inleiding verklaart de gebruikte fylogenetische classificatie.
Na de oorsprong van viervoeters wordt met moderne en fossiele voorbeelden getoond hoe poten en vingers ontstaan.
Het leven van viervoeters op Pangea, het voormalige supercontinent, komt aan bod evenals de opkomst van de Amniota: vogels, reptielen, zoogdieren, bij wie voortplanting buiten het water kan.
Ze beleven een explosieve radiatie in het Perm en grote crises omstreeks 251 Ma en 200 MA. Het boek besluit met paleontologische achtergrondinformatie.
Voortreffelijk geïllustreerd, prettige stijl en hoog niveau.
Geschikt voor (amateur)paleontologen.
De beschreven soorten zijn afgebeeld en er zijn kaders met details.
Ruim 120 illustraties in kleur, twee indexen, literatuuropgave.
Kleine druk.

Dr.
R.
Felix

Beoordeling

Een zeer leuke reis door de geschiedenis van onze planeet, en op zoek naar de meest oude sporen van leven op aarde.
Doorheen heel wat knappe restanten en reconstructies op basis van deze sporen, die wel degelijk op een wetenschappelijke wijze werden herschapen en eigenlijk een zeer duidelijk beeld weet te geven van hoe onze planeet er enkele duizenden jaren geleden kan hebben uitgezien.
Het is een boeiend beeld, dat wel degelijk op een levendige wijze en onderbouwd een wereld brengt van bizarre dieren, planten en andere flora die wel degelijk op een heel andere wijze leefden en overleefden dan we vandaag kunnen waarnemen.
Het is een science-fiction, maar tegelijkertijd toch wel steunend op de artefacten die werden gevonden en van waaruit men wel degelijk komt tot een waarschijnlijke reconstructie van deze wereld dat we enkel maar kennen uit de film.
De periode van de dino's heeft wel degelijk nogal wat interesse weten opwekken, maar het is duidelijk dat ook deze wereld van voor de dino's wel degelijk op z'n minst even boeiend is, laat staan nog 'cooler' dan de dino's.
In elk geval is dit rijkelijk geïllustreerd boek een exemplaar dat voor jong en oud een plezier is om ter hand te nemen, en we beleven er wel degelijk een avontuur van de beste… een onbekende, bedreigende wereld, dat wel degelijk de wieg van ons eigen bestaan blijkt te zijn.
Knap om op zo'n leuke wijze kennis te vergaren…

Zo populair als dinosauriërs zullen ze nooit worden, maar ook voordat die reuzenreptielen de wereld beheersten, leefden er allerlei interessante dieren.
Een nieuw boek, ‘Het leven vóór de dinosauriërs’, geeft daar een mooi overzicht van.

 

Eustenopteron, Acanthostega en Ichtyostega, hun namen doen misschien denken aan dinosauriërs, maar deze beesten zijn nog ouder.
Eustenopteron was een visachtige met vinnen die op poten lijken.
Acanthostega is de naam van een iets minder visachtig dier met ruggenwervels en vier poten met ieder vijf tenen.
En Ichtyostega bewoog zich op het land zoals een zeeleeuw dat doet.

 

Het is maar een kleine greep uit de dieren die aan bod komen in Het leven vóór de dinosauriërs een boek waarmee auteur Sébastien Steyer de lezer wil interesseren voor dit relatief onbekende, maar zeker niet minder boeiende deel van de paleontologische geschiedenis van het leven.

 

Poten niet voor land

 Aan de hand van de drie eerder genoemde dieren laat Steyer zien dat het krijgen van poten in eerste instantie niet diende voor de verovering van het lanD. Sterker nog: het duurde na de ontwikkeling van longen en poten nog miljoenen jaren voordat dieren zich daadwerkelijk op het land waagden, en dan ook allemaal op verschillende momenten.

 

Nadat er zich dieren permanent op het land hadden gevestigd, bleven ze nog steeds afhankelijk van het water voor de voortplanting.
Voorbeeld hiervan is Balanerpeton, een salamanderachtig beestje.
Het veranderde pas met het ontstaan van de Amniota, die eieren legden met een waterdichte omhulling, zodat die op het land tot ontwikkeling konden komen.
Dit zijn de voorlopers van de reptielen en uiteindelijk de zoogdieren.

 

Door alle aandacht voor de ‘dino’s’ lijkt het tijdperk voor hun opkomst minder mediageniek te zijn.
Hierdoor kan het volgens de auteur gebeuren dat sommige paleontologen er toe bewogen worden hun vondsten iets te spectaculair te presenteren als “missing links” in de lijn van de evolutie.
Steyer richt zijn pijlen op de ontdekking van ‘Tiktaalik’.
De vis met poten zou dé tussenvorm zijn tussen vissen en viervoeters, en wordt zodoende beschouwd als een belangrijke tak in de evolutie.
Steyer stelt dat het gaat om niet meer dan een interessante maar doodlopende zijtak van de evolutie, en zeker geen missing link.

 

Achterhaalde theorieën

 Het mag duidelijk zijn dat er nog veel onderzoek gaande is, en dat bestaande theorieën het risico lopen morgen achterhaald te zijn.
Zo wordt gesproken over de grote uitsterfcrisis die de overgang van het Perm naar het Trias markeert.
Men is er in de paleontologie nog niet over eens wat deze uitsterfgolf, (die 96 procent van het leven in de zee vernietigde en 70 procent van alle gewervelden op het land) nu precies heeft veroorzaakt.

 

Het boek wordt besloten met uitleg over de technieken achter het in kaart brengen van de onbekende biodiversiteit van het leven voor de dinosauriërs.

 

Aangezien de in dit boek beschreven periode relatief onbekend is, vergt het wat inspanning om de namen van de verschillende levensvormen tot je te nemen.
Toch loont het zeker de moeite om te weten dat er een interessante periode aan de bekende dinosauriërs vooraf is gegaan.
Daarbij word je geholpen door de gedetailleerde en fraaie illustraties van de hand van Alain Bénéteau.
Zonder deze illustraties zou moeilijk zijn een voorstelling te maken van de verscheidenheid aan diersoorten.

 

Geen levend fossiel

 De lezer krijgt een goede indruk van het tijdperk van ongeveer het Devoon (± 416 miljoen jaar geleden) tot het met het Trias (± 200 miljoen jaar geleden).
Ook wordt een link gelegd met de nu nog levende vertegenwoordigers van de besproken dieren zoals salamanders, kikkers, longvissen en de coelacanth, het levende fossiel, dat volgens Steyer geen levend fossiel genoemd mag worden.

Evolutieleer voor dummies      Divers      Evolutie

Evolutieleer voor dummies geeft een verbazingwekkend compleet en modern overzicht van de evolutiebiologie.
En het is zeer begrijpelijk geschreven.
Je kunt delen overslaan die je niet interesseren, maar je hoeft zeker niets over te slaan omdat het onbegrijpelijk zou zijn! Wanneer heeft U dat voor het laatst meegemaakt? Er is eigenlijk niets in het Nederlands wat met dit boek te vergelijken is, behalve het boek Evolutie van Carl Zimmer.
Chris Buskes ‘Evolutionair denken.
De invloed van Darwin op ons wereldbeeld‘ is zoals de titel al suggereert vooral goed in filosofische aspecten.
Het dummiesboek is geschreven door een evolutiebioloog (ik ken hem niet) en een journaliste.
Het is zeker geen Bluff-Your-Way-in-boek.
Qua niveau ligt Evolutieleer voor Dummies in tussen Bas Harings Kaas en de evolutietheorie en een evolutie tekstboek voor het universitair onderwijs.

 

Het is heel to-the-point-geschreven, geen uitwijdingen of bespiegelingen.
  Het is geen luxe uitgave, het bevat een vijftal zwartwit foto’s, en tientallen tekeningen.
Er hadden wel wat meer (zwart-wit) tekeningen in gekund, gezien het populaire en educatieve karakter van het boek.
Maar dat heb ik al gauw, ik ben nogal visueel ingestelD. Van mij hadden de cartoons vervangen mogen worden door verhelderende, behulpzame illustratie’s.
Hoewel namen van onderzoekers worden vermeld, worden er geen enkele literatuurverwijzingen gegeven, zelfs niet aan het einde van het boek.
In vergelijking met de ‘echte’ evolutiehandboeken staan in dit boek geen ‘overbodige’ details.
Daardoor dringt de essentie beter tot je door.
De officiële evolutiehandboeken zijn nogal intimiderend door hun omvang, taalgebruik, geleerdheid en prijs.
Verder zijn wiskundige formules weggelaten (behalve Hardy & Weinberg).
Het boek is leuk en uiterst stimulerend om te lezen, zelfs als je denkt alles over evolutie te weten.
En ik kwam zelfs hier en daar nieuwe dingen  tegen (Thrifty Phenotype hypothesis).
Hoe meer je er door bladert, hoe indrukwekkender het wordt dat er eigenlijk zoveel in staat.
Zogenaamd moeilijke begrippen die je alleen in de officiële handboeken verwacht (sneaky strategie, alternatieve splicing, frameshift mutatie, exon shuffling, handicap hypothese, rode koningin hypothese, sexy zoon hypothese, stichtereffect, etc) kom je tegen en alles wordt begrijpelijk uitgelegD. Je wordt als het ware even snel bijgepraat over wat er te weten is in de moderne evolutiebiologie.
De auteur heeft heel goed naar de opbouw en onderwerpen van een officieel evolutiehandboek gekeken.
Wat dat betreft is het eigenlijk een handboek in het klein.
Alles bij elkaar genomen is dit boek een hele prestatie.

 

Het zou flauw zijn te beweren dat het boek niet compleet is.
Natuurlijk is het niet compleet als je het vergelijkt met de professionele evolutiehandboeken.
Maar dat is niet eerlijk, want die zijn minstens tweemaal zo dik en bedoeld voor biologiestudenten.
En onderwerpen die ik er graag in zou willen zien, zoals de rol van het klimaat in de evolutie van het leven, of de vergelijkende evolutie van de hersenen, komen in de handboeken ook niet goed uit de verf.
Speciaal aanbevolen zijn hoofdstuk 12 over evolutie en sex, en hoofdstuk 10 over evolutie en levensloop (waarin het fantastische en leerzame experiment over het evolutionaire effect van het wegvangen van grote vissen (p.
166-167)) en het uit politiek en dierenwelzijns oogpunt nuttige experiment van het kweken van stressloze kippen (p.
179).

 

De vertaling is niet slecht.
Hier en daar kom je vreemde dingen tegen.
De titel van het boek ‘Evolutieleer‘ is een misser.
‘Leer’ heeft nogal ouderwetse en dogmatische associatie’s.
De originele Engelse uitgave heet: Evolution for Dummies.
Dat kun je letterlijk vertalen.
Soms zijn Engelstalige begrippen ten onrechte vertaald: ‘Red Queen hypothesis’ als ‘Rode Koningin’.
Laat dat onvertaald of geef de Engelse term erbij, net zoals ‘springende genen’ gegeven wordt met ‘jumping genes’ erachter.
Soms krijg je vreemde vertalingen zoals ‘getranscribeerd’ (vertaald).
Of komische vertalingen zoals: fossielenbestand (fossil record), aanvechters (critics) en neezeggers (deniers).

 

Ik ben tot nu toe weinig fouten tegengekomen.
Het in de evolutiebiologie zeer belangrijke begrip ‘gen regulatie’ kwam ik niet tegen, hoewel het idee kort uitgelegd wordt.
Wat betreft junk DNA is het niet helemaal up-to-date.
Het aantal genen in de mens wordt verschillend opgegeven als: 20.
000 (p.
246), 25.
000 (p.
53), en 30.
000 (p.
246).
Overigens, mijn favoriete onderwerp.

 

Als U in het Darwinjaar 2009 maar één boek over evolutie aanschaft, koop dan deze.
Een prettige jaarwisseling en een goed Darwinjaar! ;

Het grootste spektakel ter wereld      Dawkins Richard      Evolutie

Richard Dawkins is niet alleen een befaamd bioloog.
Hij heeft bekendheid verworven als verdediger van de evolutietheorie, het meest recente wetenschappelijk inzicht dat te kampen heeft met tegenkanting uit godsdienstige hoek.
Zijn laatste boek, ; ;The Greatest Show on Earth: The Evidence for Evolution ; ; is een antwoord op deze tegenkanting.
Het toont de evolutietheorie als een onomkeerbaar wetenschappelijk feit.
(de Nederlandse versie, ; ;Het grootste spektakel ter wereld ; ; , wordt verwacht in oktober.
)

Het eerste hoofdstuk is polemisch, en even vreesde ik “The God Delusion II” in handen te hebben Dat hadden we al gehad...Maar Dawkins zegt hier enkel waar hij heen wil, en tot wie hij zich richt.
Zijn doel is niet, zoals in ; ;The God Delusion ; ;, om in de aanval te gaan, maar om te overtuigen met onbetwistbare feiten.
Het is een boek met talrijke kleurenplaten geworden, alsof het rechtstreeks de concurrentie wil aangaan met Harun YahyA.

Dawkins gaat uitgebreid in op de veelgehoorde kreet “evolutie is slechts een theorie”.
Hij toont aan dat hierbij twee verschillende betekenissen van “theorie” verward worden: eenmaal “theorie” als hypothese, en eenmaal “theorie” als aangetoonde zekerheiD. Een aangetoonde zekerheid heeft buiten de wiskunde (waar men van een “theorema” spreekt) geen eigen naam, en Dawkins stelt “theorum” voor (klemtoon als in “decorum”).
Dus evolutie is niet “slechts een theorie” in de zin van hypothese, maar is het zusje van een wiskundig theorema: een boven alle redelijke twijfel aangetoond feit, een theorum.

Vanaf het tweede hoofdstuk is er geen twijfel meer: dit is een boek dat de evolutietheorie overtuigend van naaldje tot draadje uiteenzet.
Zelfs als sommige dingen bekend zijn blijft het een plezier om lezen, omdat het er allemaal zo helder en volledig staat, en ook een beetje uit leedvermaak: hier kan een creationist geen speld tussen krijgen.

In hoofdstuk 3 is onder meer te lezen dat Darwin na de eerste druk van “The Origin of Species” een brief kreeg van Alfred Russell Wallace, die klaagde dat voor het publiek de nieuwe uitdrukking “natural selection” een echte struikelblok was.
Selectie was in hun ogen iets wat door mensen gedaan werd, niet door de natuur.
Wallace meende dat “the survival of the fittest” (naar Herbert Spencer) veel duidelijker zou weergeven waar het om ging.

Dawkins zegt dat hijzelf steeds naar de eerste uitgave van “The Origin of Species” teruggrijpt.
Net als Darwin begint hij zijn verhaal bij de kunstmatige selectie van honden- en duivenrassen, die hij gelijkstelt aan wetenschappelijke experimenten die het bestaan van evolutie door selectie aantonen.
Wie kan immers ontkennen dat honden- en duivenrassen door selectie geevolueerd zijn? Welnu, ook de natuur selecteert.
Insecten selecteren bloemen zodat ze hun dienstig zijn bij de voortplanting, dieren selecteren pronkende sexpartners, en prooidieren selecteren hun predators door hen te voeden.

Dawkins legt ook uit dat er altijd een prijs moet betaald worden voor een aanpassing: ratten zouden bijvoorbeeld sterkere tanden kunnen hebben, maar dan zou van het beetje calcium dat hun voedsel bevat meer aan het gebit “besteed” moeten worden, en dus minder aan bvb de melkklieren, zeg maar nakomelingen.

Hoofdstuk 4 gaat over de geologische tijD. Stap voor stap, haarfijn en helder, legt Dawkins uit hoe we op verschillende manieren de ouderdom van fossielen kunnen vaststellen, en hoe we deze manieren met elkaar kunnen vergelijken om vergissingen uit te sluiten.
Het gebruik van boomringen, van verschillende radioactieve klokken én van de opbouw van aardlagen worden belicht en vergeleken.
Creationisten hebben de gewoonte hier of daar één gevalletje uit te pikken en als onbetrouwbaar voor te stellen, maar hier worden alle mogelijkheden op een rij neergezet, als een onneembare muur.

Nadat hij heeft aangetoond hoe de wetenschap miljarden jaren kan overbruggen, schakelt Dawkins over naar de korte termijn experimenten, van zeven generaties van hagedissen tot tienduizenden generaties van bacteriën (de befaamde Lenski-experimenten,zie PZ Myers blog.
)

Ook wordt een “real life” experiment met guppies beschreven.
Hierbij blijkt dat populaties die minder te lijden hebben van roofdieren, niet alleen schitterender kleuren ontwikkelen (dat was wat het experiment voorspelde) maar ook dat ze groter werden en later, minder en grotere nakomelingen kregen.

Hoofdstuk 6 behandelt de “missing gaps”.
Dat er gaten zijn in de fossiele record is geen ontkrachting van de evolutietheorie, schrijft Dawkins, maar het is wel zo belangrijk dat niet één enkele van de talloze fossielen buiten het schema van de evolutie valt.
Eén “konijn in het Pre-Cambrium” zou de evolutietheorie definitief ontkrachten, maar telkens een nieuw fossiel gevonden wordt, wordt de evolutietheorie bevestigD.

Hoofdstuk 7 behandelt de menselijke evolutie.
Het is opnieuw een heldere uiteenzetting van de huidige stand van de wetenschappelijke kennis.
Dawkins stelt dat er vandaag geen links meer ontbreken.
Er is een overvloed aan overgangsvormen, en die laat hij dan ook de revue passeren: “bijna elk fossiel dat we vinden is een overgang tussen iets en iets anders.
”

Niet te missen in dit hoofdstuk is een hilarisch fragment van een interview van Dawkins met de oerconservatieve creationist Wendy Wright.

Hoofdstuk 8 richt zich tot mensen die zich moeilijk kunnen inbeelden hoe in de tijdspanne van slechts enkele miljoenen jaren ééncelligen veranderden in complexe wezens met armen, ogen, magen, longen, hart en talrijke andere organen – kortom, het hoofdstuk richt zich tot zowat iedereen.
Dawkins citeert J.B.S.
Haldane die aan een achterdochtige dame antwoordde: “Maar mevrouw, u deed het zelf, in slechts negen maanden!”.

Dawkins' behandeling van de embryologie, die het grootste deel van dit hoofdstuk inneemt, is bijzonder boeiend en grotendeels nieuw voor mi J. Fascinerend is dat de eerste gebeurtenissen worden verklaard vanuit de fysische eigenschappen van cellen, en vergeleken worden met origami en met de dynamiek van dichte vogelzwermen.
Nog vóór genen ter sprake komen is er al een meercellig wezen gevormd waarvan elke cel alle genen in zich draagt.
Of deze genen aktief zullen worden, hangt af van fysische invloeden van buitenaf, en dikwijls worden genen geactiveerd (de zgn controller genes) die dan weer invloed hebben op andere genen.
Het zijn altijd regels in de enkelvoudige delen, “local rules”, die tot de grotere complexiteit leiden: er ís geen plan.

Door over te schakelen van de evolutie naar de ontstaansgeschiedenis van een baby, schuift Dawkins ons een hard bewijs onder de neus, maar verdubbelt hij de uitdaging aan onze verbeeldingskracht.
Dit hoofdstuk zal ik nog eens moeten lezen.

Hoofdstuk 9: na de geologie, nu de geografie.
Hier wordt het ontstaan van nieuwe soorten door afzondering besproken.
Afzondering op eilanden, door bergkloven en bergruggen en door het uit elkaar drijven van continenten.
Dawkins benadrukt dat zelfs als we geen fossielen zouden bezitten, de vandaag levende soorten, verspreid over eilanden en continenten, voldoende zouden zijn om evolutie aan te tonen.

Toen de jonge Darwin op de Galapagos soorten zag die enkel op één eiland voorkwamen, noemde hij hen nog steeds “aboriginal creations”.
Hij was nog niet overtuigd van evolutie.
Maar het bleef hem een raadsel waarom soorten van verschillende eilanden op elkaar leken, en waarom ze allemaal ook nog eens herinnerden aan de soorten van het vastelanD. Plaatselijke schepsels hoefden immers nergens op te lijken.

Hoofdstuk 10 behandelt verrassende en onweerlegbare verwantschappen tussen levende soorten.
Alle zoogdieren, groot of klein, zegt Dawkins, hebben hetzelfde skelet met een ruggegraat, ribben, vier poten, vijf vingers en tenen...waarin de beenderen een aangepaste vorm hebben.
Vleermuizen hebben relatief langere vingers, paarden kortere, maar de opbouw, de samenstelling van het skelet is hetzelfde.
Gelijkaardige overeenkomsten bestaan ook bij andere dierenfamilies, zoals bij krabben en kreeften.
En bij DNA onderzoek vindt men resultaten die nauwelijks verschillen van de experimenten met het kweken van tamme rassen, met de verwantschapsboom afgeleid uit oude fossielen, of met de verwantschapsboom afgeleid uit de vandaag levende vormen.
Dit hoofdstuk bevat dan ook de verwantschapsboom van al het aardse leven die we ook hier in wiki te vinden is.
Een studente aan de Universiteit van Melbourne, Clare D'Alberto, liet een (vereenvoudigde) versie van deze verwantschapsboom op haar rug tattoeeren, en ook de mooie rug van thans Dr Clare D'Alberto is bladvullend en in kleur weergegeven in The Greatest Show on Earth (tegenover P.
406).
Eat your heart out Harun Yahya!

In de laatste sectie van dit hoofdstuk voegt Dawkins de moleculaire klok toe aan de reeks evolutionaire klokken die reeds besproken werden in hoofdstuk 4.

Hoofdstuk 11 gaat over sporen van de evolutionaire omzwervingen die soorten met zich dragen.
Dit gaat van vliegen die nog steeds stompjes (“halters”) hebben waar ooit hun tweede vleugelpaar zat, tot dolfijnen die bij nader onderzoek oppervlakkig omgebouwde landdieren blijken te zijn.
Alles bij mekaar genoeg voorbeelden om elke andere verklaring dan evolutie voorgoed naar het rijk der fabeltjes te verwijzen.
Hier wordt ook Helmholtz geciteerd, die zei dat het oog zowat alle gebreken vertoont die in een optisch instrument mogelijk zijn, maar ook zoveel correcties bevat dat een smetteloos beeld ontstaat.
Het verrassende gezichtsvermogen van bijvoorbeeld een havik, schrijft Dawkins, is niet te danken aan de oorspronkelijke design, maar aan talrijke kleine mutaties die de oorspronkelijke ruwe mutatie hebben “bijgeslepen”.
Menselijke zaadleiders en de strottenhoofdzenuw van een giraffe maken overbodige bochten die een gevolg zijn van een door evolutie gewijzigde lichaamsbouw.
Als we rondkijken in de natuur zijn we verbluft door de sierlijkheid van een albatros of een giraffe, besluit Dawkins, maar als je een dier opensnijdt en het binnenwerk onderzoekt krijg je de tegenovergestelde indruk.
Het zou een leerzame oefening zijn, vervolgt hij, eens aan een ingenieur te vragen een verbeterd ontwerp te maken voor bijvoorbeeld ons systeem van slagaders.

Hoofdstuk 12 behandelt wat Dawkins de “arms race” van de evolutie heeft gedoopt.
Die race is niet tussen een individuele cheetah en een idividuele gazelle: zij speelt zich af in de loop van de evolutie.
Het is ook geen race tussen prooi en roofdier, maar een race tussen (soorten van) prooien én een race tussen (soorten van) roofdieren.
Voor een gazelle is het dikwijls belangrijker sneller te zijn dan de traagste soortgenoot, dan sneller te zijn dan de cheetah.
En ook hier is een evolutievoordeel nooit gratis: snelheid moet betaald worden met een minder sterk beendergestel, met minder zorgmogelijkheid voor nakomelingen etc...

Hier waarschuwt Dawkins tegen een denkfout die somige ecologisten maken, dat de natuur, net zoals de menselijke beheerder, zou tussenkomen om de strijd om het bestaan in goede banen te leiden.
In tegenstelling tot de mens, zegt hij, trekt de evolutie zich er niets van aan dat soorten uitsterven of dat wild overbejaagd wordt.

Hoofdstuk 13 is een bezinning over de onverschilligheid en het lijden waarmee de verbluffende grootsheid van de natuur geschapen is, wij mensen inbegrepen.
Maar het is ook een bezinning over de menselijke waardigheid, die niet door deze afkomst bepaald is.

Afsluiting is een appendix over de aanvaarding van de evolutietheorie door het publiek.
Het blijkt dat bijna de helft van de Amerikanen nog steeds gelooft door God geschapen te zijn.
In Europa zijn de cijfers uiteenlopenD. In noordelijke landen aanvaardt 70% of meer het bestaan van evolutie, in oostelijk Europa ongeveer de helft, en in Turkije een kwart.
Richard Dawkins sluit “The Greatest Show on Earth” dan ook af met de vaststelling dat er nog steeds geen reden voor zelfgenoegzaamheid is.

Ik ben het misschien niet op alle details eens met wat in het boek staat, maar het is ongelooflijk boeiende en plezierige lectuur.
Het presenteert de evolutietheorie volledig, samenhangend en onweerlegbaar.
Het klaart verwarringen op die ontstaan zijn door populaire overzichten of door kwaadwillige tegenstanders.

En vooral, “The Greatest Show on Earth” zet de evolutietheorie voor je neus als een solide bouwwerk dat niet meer uit de weg kan.
De enige manier waarop creationisten na 2009 nog kunnen overleven, is uit de buurt van dit boek te blijven.

Als creationisme en tntelligent design binnen enkele jaren een even vermakelijk curiosum zijn als het geloof in de platte aarde (en christenen en moslims ons zullen vertellen dat de evolutietheorie altijd al in de bijbel en de koran stond), zal dat voor een belangrijk deel aan dit boek te danken zijn.

Na in de internationale millionseller God als misvatting ons godsgeloof op genadeloze wijze ter discussie te hebben gesteld, komt ‘Darwins rottweiler’ met een nieuwe literaire en wetenschappelijke tour de force, waarin hij voor eens en voor altijd, én voor iedereen, duidelijk maakt dat evolutie bewezen is en boven álle twijfel verheven.
Het is de simpele waarheid: wij zijn verwanten van de chimpansees, iets verdere verwanten van andere dieren, nog verdere verwanten van de planten… Dit weten we omdat er een groeiende stroom van bewijzen voor bestaat.
Evolutie is een feit en dit boek zal dat laten zien.
Dawkins’ belangrijkste doel is om díé mensen te bereiken die de evolutie niet ontkennen, maar die in hun omgeving wel zo iemand kennen – in hun familie of kerk misschien, en zich onvoldoende voelen toegerust om hun standpunt te onderbouwen.

Auteur: Richard Dawkins

Over de auteur:

Richard Dawkins (1941) is een Brits etholoog en evolutiebioloog, wereldberoemd als populair-wetenschappelijk schrijver.
Hij is fellow van de Royal Society en heeft een leerstoel voor 'Public Understanding of Science' aan Oxford University.
Prospect Magazine hield een enquête waarbij hij uit de bus kwam als een van de drie belangrijkste intellectuelen ter werelD. Zijn eerste boek, The Selfish Gene (1976; De zelfzuchtige genen, 1986), werd ogenblikkelijk een internationale bestseller en geldt als een klassieker op het gebied van de moderne evolutionaire biologie.

Eerst verschenen: 2009

Uitgegeven door: Nieuw Amsterdam

Bespreking:

De eerste en de laatste show

Deze recensie verscheen eerder in De Standaard der Letteren, 8 januari 2010.

 

Het Darwin-jaar loopt op zijn einde.
Het heeft heel wat boeken over Darwin en zijn theorie opgeleverD. Het nieuwste boek van Richard Dawkins is een waardige en gepaste afsluiter van de festiviteiten.
Het grootste spektakel ter wereld biedt het ideale opstapje om uit en terug te kijken over het (boeken)landschap van de evolutie.

 

Het leven op aarde is een oogverblindend spektakel.
Een onvoorstelbare variatie aan levensvormen bevolkt de planeet, aangepast aan de meest extreme omstandigheden en verbluffend ingenieus in het oplossen van het cruciale probleem van elke organisme: hoe kom ik aan genoeg energie om lang genoeg te overleven om me voort te planten? Dat kaartte Charles Darwin aan toen hij zijn evolutietheorie publiceerde.
Sindsdien heeft de wetenschap veel evidentie verzameld die zijn stellingen verder onderbouwt.
Die evidentie wordt door Dawkins in Het grootste spektakel meeslepend en spijkerhard voorgestelD. Hij presenteert het als CSI: het onderzoek van de scène van een misdaaD. Ooit, ergens is iets gebeurd en aan de hand van de sporen moeten de biologen, met de hulp van archeologen, biochemici, natuurkundigen, genetici en embryologen, uitzoeken wat er precies aan de hand is geweest.
Dat is een kolfje naar de hand van beroepsuitlegger Dawkins.
Het is allemaal al eerder verteld, maar zelden met zoveel gedrevenheid, samenhang en inzicht.
Ook Dawkins zelf deed het al eerder, maar er is heel wat veranderd sinds hij in 1976 zijn baanbekende De zelfzuchtige genen schreef.
De religie heeft zich bij monde van de creationisten in het debat gemengD. Biologen en filosofen moeten nu de evolutietheorie anders uitleggen, beducht voor de argumenten van de creationisten, die veelal pseudo-argumenten zijn (ze willen niet luisteren en kijken naar wat er te horen en te zien is).
De bewijzen zijn echter onontkoombaar en overal.
In de aardlagen die teruggaan tot in de diepe tijd, bezaaid met de resten van de wezens die ons voorgingen.
In de moleculaire structuur van al wat leeft.
In de taal van het DNA dat door het hele dieren- en plantenrijk dezelfde is.
In de mutaties en de 'dode' genen.
In de embryologie waar je kan zien hoe de basisstructuur van alle dieren dezelfde is.
In de verspreiding van soorten over eilanden en continenten.
En in de empirische bewijzen voor de evolutie-in-actie zoals die in beken en laboratoria, in real time, worden opgetekenD.

 

Weerwoord aan de negationisten

 

Overweldigd door de kracht van zijn eigen bewijsvoering heeft Darwin zelf zijn geloof laten schieten, onmachtig als dat was om de zinloosheid van het biologische bestaan te verhullen.
Dawkins volgt in zijn sporen.
Hij is, in tegenstelling tot Darwin, een militant atheïst.
Dat blijft in dit boek een thema dat sterk meespeelt en hij kan het niet laten om stevig uit te halen tegen de irrationaliteit van het geloof.
Hij constateert met droefenis dat hoge percentages mensen nog steeds weigeren aan te nemen dat de mens samen met alle andere dieren en planten van een verre gezamenlijke voorouder afstamt maar geloven dat al het leven ergens in de loop van de laatste tienduizend jaar door God geschapen werD. Het gaat daarbij niet om enkele marginalen: 40% in de Verenigde Staten, meer dan 50% in Turkije en 21% in België.
Minstens twee fenomenen komen hier samen.
Het creationisme dat zich met hand en tand tegen de biologische evolutie verzet, en een ontstellend onbegrip voor de inzichten van de wetenschap.
Bijna 20% van de Britten blijkt niet te weten wat een jaar is en denkt dat de aarde eens per maand rond de zon draait.
Het is niet verwonderlijk dat een pertinent gebrek aan inzicht in de structuur van de wereld gevolgen heeft voor hoe men de eigen biologie begrijpt.

Het kan niet sterk genoeg benadrukt worden dat wie de evolutietheorie afwijst tegelijkertijd ook het hele bouwwerk van de hedendaagse wetenschap afdankt.
De inzichten van de moderne biologie zijn nauw verweven met die van alle andere wetenschappelijke disciplines, van fysica tot genetica, van chemie tot psychologie.
Het geheel is een robuust bouwwerk gegrondvest op veel verschillende soorten evidentie die elkaar versterken en bevestigen.
Het is vreemd dat de creationisten wel de tabel van Mendeljev gebruiken en tegelijk denken dat de aarde maar zesduizend jaar oud is.
Het is alsof je zou geloven dat elke keer als je op de knop van het espressoapparaat drukt God uit het niets water- en koffiemoleculen schept en die in een bekertje tovert dat ter plekke op bovennatuurlijke wijze wordt gematerialiseerD. De vasthoudendheid waarmee Dawkins de evolutietheorie en de rationaliteit verdedigt tegen het onbenul en het fanatisme van gelovigen allerhande is maar al te goed te begrijpen.
Een hallucinant intellectueel dieptepunt in zijn boek is dan ook een woordelijk verslag van een gesprek dat hij voerde met de voorzitster van de Bezorgde Vrouwen van AmerikA. Zij lijkt te hopen dat de evolutie vanzelf weggaat als je ze maar lang genoeg blijft ontkennen.
Het illustreert op tenenkrullende wijze hoe moeilijk het is een gesprek te voeren met mensen die een aberrant soort logica hanteren en elke evidentie ontkennen voor iets waarvan de waarheid niet meer kan ontkend worden.

 

De onontkoombare waarheid

 

Die waarheid wordt door de Amerikaanse evolutiebioloog Jerry Coyne op magistrale manier gepresenteerd in het eerder dit jaar verschenen Why evolution is true.
Dawkins zelf zwaait met de hoogst mogelijke lof voor het boek van zijn jongere collegA. Coyne hanteert niet het paternalistische toontje dat Dawkins’ boek soms ontsiert.
Hij demonstreert de feiten helder en gebald en slaat zo feilloos de ene intellectuele homerun na de andere.
In negen hoofdstukken, compact en leesbaar, presenteert hij de evolutie als het echte verhaal van waarom wij bestaan.
Hij dicht de gaten in de fossiellijnen waarvan de creationisten nog steeds luid staan te roepen dat ze niet te dichten zijn.
Hij maakt duidelijk hoe soorten ontstaan.
De geografische verspreiding van dieren en planten staat haaks op alle godsdienstverhalen.
Zou de Goede God al die soorten doelbewust zo hebben neergepoot zodat wij zouden denken dat ze er dankzij de biologische evolutie zouden gekomen zijn? Creationisten spreken er liever niet over.
Oneerlijkheid door verzwijging, noemt Coyne dat.
Hij beschrijft de wonderlijke kracht van de genen, de dragers van de biologische evolutie.
Zo vertelt hij het verhaal van de parasitaire worm die het uitzicht en het gedrag van de mier verandert in wiens lijf hij te gast is.
Aan de romp van de mier begint op een dun stengeltje een rode zwelling te groeien die sterk gelijkt op een bes.
Die 'bes' zit vol wormeneitjes en, je raadt het al, die wordt opgegeten door een vogel, de finale gastheer van de parasiet.
Hiertoe moet de mier op een grasstengel klauteren waar ze onbeschut zit te wuiven totdat zij door een overvliegende vogel gegeten zal worden.
Al die veranderingen worden in gang gezet door de genen van de worm in een ingenieuze plot om de wormgenen te vermenigvuldigen.

Dawkins en Coyne geven een inspirerend overzicht van de bewijzen voor de theorie van Darwin.
Ondertussen wordt het verhaal verder aangevuld met evidentie geleverd door onderzoekers uit diverse disciplines.
En vooral hoe de evolutie de aard van het menselijke zoogdier vorm heeft gegeven, levert heel wat fascinerende feiten en stof tot nadenken.
Primatoloog Frans De Waal beschrijft de 200 miljoen jaar oude evolutionaire voorgeschiedenis van de empathie.
Competitie is onmiskenbaar in de natuur, maar samenwerking en medeleven net zo goed en die bleven tot nog toe onderbelicht.
Sarah Hrdy betoogt ook dat onze voorouders al 1,5 miljoen jaar emotioneel modern want invoelend en altruïstisch zijn.
Haar originele hypothese is dat taal en ratio pas later kwamen.
Het belang van taal en de mogelijkheid om daarmee verhalen te gaan vertellen, is volgens Brian Boyd nog steeds de drijvende kracht achter de menselijke cultuur.
Richard Wrangham beschrijft de mens als de kokende aap.
De beheersing van het vuur en het ontwikkelen van de kookkunst kunnen volgens hem mede de spectaculaire intellectuele ontwikkeling van de mens verklaren.
En Geoffrey Miller beschrijft aan de hand van veel elegant onderzoek hoe de evolutionaire mechanismen in Homo sapiens diens gedrag als consument mee stuurt.

De evolutie is een spektakel van de eerste orde.
Het leven begon er mee en zal er ook mee eindigen.
Wij zijn tegelijk toeschouwers en acteurs in de eerst en de laatste show op aarde.

De reis van de Beagle      Darwin Charles      Evolutie

‘De reis van de Beagle' is het verslag van de tweede reis van de HMS Beagle, een voor expedities omgebouwde oorlogssloep.
Het hoofddoel van het schip op deze reis rond de wereld was het in kaart brengen van de Zuid-Amerikaanse kust.
Kapitein Fitz-Roy besloot echter dat het ook gunstig zou zijn om een geoloog aan boord te hebben om het landschap adequaat in kaart te brengen.
Bovendien vroeg deze aristocratische kapitein zich af of hij zelf wel in staat zou zijn om de eenzaamheid en de brute aard van de lange reis te doorstaan.
In zijn familiegeschiedenis was zelfmoord immers een veel voorkomende doodsoorzaak.
Hij achtte het hierom opportuun om een zielsverwant, een mede-edelman, te zoeken om gesprekken mee te voeren op de reis.
Hij vond een uitstekende reisgenoot in de jonge natuuronderzoeker en geoloog Charles Darwin.

De jonge Charles Darwin was een ietwat minder succesvolle en ambitieuze pagadder dan we uit de briljante werken in zijn latere leven kunnen afleiden.
Zijn vader, de rigide dr.
Robert Darwin, beklaagde zich erover dat Charles alleen geïnteresseerd was in de jacht op patrijzen en dat hij een sportgekke nietsnut was.
Hij stuurde zijn zoon naar Edinburgh om medicijnen te gaan studeren maar Charles, die om één of andere bizarre reden niet hield van operaties op onverdoofde van de pijn gillende patiënten, keerde na twee jaar zonder diploma naar papa terug.

'Goed,' dacht de eerbiedwaardige arts, 'dan wordt hij maar geestelijke' en hij zond Darwin naar een universiteit in het onooglijke plattelandsdorpje Cambridge.
Charles zag dat wel zitten en bracht drie jaar door met kaarten, drinken en achter de patrijzen lopen.
Hij behaalde ook nog de graad van bachelor, maar niet met grote overtuiging.

Zomer 1831, Darwin is tweeëntwintig en hij weet niet wat hij van zijn leven zal maken.
Hij springt dan ook enthousiast op het voorstel van kapitein Fitz-Roy om mee te vertrekken op reis rond de wereld, ondanks het geknor van zijn ouweman die in hem nog steeds een degelijke maar wat dwaze vicaris ziet.
De Beagle zeilt op 27 december af en zet koers naar de Zuid-Amerikaanse kusten.

Het reisverslag valt thematisch uiteen in twee delen.
Darwin beschrijft naast de natuur en de geologie van de plaatsen en eilanden die hij bezoekt ook de geschiedenis en de gewoonten van de volkeren die er wonen.
Hij ontmoet de proto-Argentijnse caudillo Juan Manuel de Rosas en laat zich geregeld uit over de Indianen.
Hij beschouwt hen als vijandelijke wilden maar op basis van hun medemenselijkheid vindt hij toch dat ze het verdienen om met respect behandeld te worden.
Darwin is politiek ongetwijfeld een Victoriaan maar hij is, meer dan dat, een humanist.
'De tolerantie tegenover vreemde religies, het respect voor onderwijs, de persvrijheid die alle vreemdelingen geboden wordt en vooral .
aan iedereen die ook maar de geringste wetenschappelijke pretenties heeft ...moeten met dankbaarheid herinnerd worden.
'

Het natuurverslag van Darwin is zeer uitgebreid en misschien niet zo interessant voor de doorsnee lezer van non-fictie.
Het belangwekkende zit hem in de geleidelijke bewustwording van natuurlijke selectie, die in deze versie van 1845 doorheen het boek her en der opduikt.
Hier en daar spreekt Darwin nog over ontwerp en één of ander groot plan maar met name in het stuk over de Galapagos-archipel kaart hij enkele ‘merkwaardigheden' aan die voor de contemporaine lezer en goede verstaander maar één verklaring kunnen hebben.
Diep in de hersenen van het wetenschappelijke genie vuren de neuronen een concept aan dat de wereld zal veranderen: natuurlijke selectie.

De oorsprong van de mensheid      Belderis Ina      Evolutie

   

De meest essentiële vragen die we kunnen stellen zijn misschien wel: Wie ben ik? Waar kom ik vandaan? en Waar ga ik naartoe? Wetenschappers willen ons doen geloven dat we ons uit een celachtige entiteit hebben ontwikkeld door toevallige genetische mutaties en door het telkens overleven van de geschiktste vormen, die uiteindelijk evolueerden tot aapachtige wezens, daarna primitieve mensachtigen, en tenslotte Homo sapiens.
De meesten van ons hebben afbeeldingen gezien van een reeks wezens: van een aapachtig wezen via verschillende minder gebogen lopende individuen tot een volledig rechtopgaande moderne mens.
Tot voor kort werd deze eenvoudige voorstellingswijze door de meeste antropologen als correct gepresenteerd, maar een toenemend aantal ontdekkingen heeft dit beeld volledig door elkaar geschuD.

Ontdekkingen van prehistorische mensen zijn pas de laatste 150 jaar als zodanig vastgelegD. Daarvóór vertrouwde men op de bijbel en het scheppingsverhaal daarvan, zodat overblijfselen van uitgestorven dieren en mensen niet werden herkend of erkenD. Vroeg in de negentiende eeuw beschreef Principles of Geology van Charles Lyell het uniformitarianisme, een beginsel dat Darwin gebruikte in zijn Origin of Species, waarbij hij het idee introduceerde van een geleidelijke evolutie van één soort naar een andere onder invloed van natuurlijke selectie.
In zijn Descent of Man stelde Darwin voor dat de mens afstamde van een aapachtig wezen, waarschijnlijk afkomstig uit een tropisch gebieD.

De eerste erkende prehistorische menselijke overblijfselen werden in 1848 in Gibraltar gevonden en in 1856 in de Neander Vallei.
Aanvankelijk werden hun duidelijke kenmerken opgevat als het gevolg van ziekte, maar toen na 1880 meer volledige overblijfselen werden gevonden, beseften wetenschappers dat de Neanderthalers een uitgestorven soort mensen waren, misschien zelfs een andere mensensoort.
Rond 1900 werden meer Neanderthal-skeletten ontdekt, hoofdzakelijk in Frankrijk, evenals de overblijfselen van een ander wezen, de Cro-Magnon – anatomisch modern – uit ongeveer dezelfde periode.

Onder invloed van de ideeën van Darwin over de oorsprong van de mens in de tropen, ging Eugene Dubois op weg naar Oost-Indië.
Tussen 1891 en 1893 ontdekte hij op Java een schedel en een dijbeen waarvan hij dacht dat ze behoorden aan een reuzenchimpansee, maar later besloot hij dat het een menselijke voorouder was, Pithecanthropus erectus (later Homo erectus genoemd).
Er was veel weerstand om de Neanderthaler en Pithecanthropus als menselijke voorouders te accepteren.
Sommigen geloofden dat de moderne mens anatomisch gezien ouder moest zijn dan zowel de Neanderthaler als de Pithecanthropus, die werden beschouwd als aapachtige evolutionaire ontwikkelingen die zijn uitgestorven.
Anderen accepteerden een evolutielijn die liep van de Pithecanthropus, via de Neanderthaler en Cro-Magnon, naar de moderne mens.
In 1925 vonden Raymond Dart en zijn medewerkers de schedel van een jong kind in Zuid-Afrika dat zowel menselijke als aapachtige kenmerken vertoonde, Australopithecus africanus.
Deze was veel ouder dan alles wat daarvoor was gevonden, en werd uiteindelijk aan het begin geplaatst van de lijn van menselijke voorouders, zodat de theoretische volgorde was Australopithecus, die een paar miljoen jaar geleden leefde; Pithecanthropus, ongeveer een half miljoen jaar oud; Neanderthalers, die tussen 100.
000 en 30.
000 jaar geleden leefden; en de Cro-Magnon, ongeveer 40.
000 jaar geleden.

Louis Leakey geloofde echter dat de moderne mens ouder was dan gewoonlijk werd beweerD. In 1960 ontdekte hij de resten van een wezen met grotere hersenen dan die van de Australopithecus en die er ook menselijker uitzag, en hij noemde het Homo habilis.
In de jaren 60 van de vorige eeuw waren de meningen sterk verdeeld: één groep was ervan overtuigd dat de Neanderthalers behoorden tot de rechtstreekse afstammingslijn, terwijl een andere groep wees op grote verschillen tussen Neanderthalers en anatomisch moderne mensen.
Sommigen beschouwden de Australopithecus als een werkelijke menselijke voorouder, anderen dachten dat de Homo habilis beter in het patroon paste.
Na verloop van tijd werden twijfels geuit of Homo habilis één legitieme soort was of verschillende soorten betrof.
Terwijl Leakey naar meer mensachtige voorouders zocht, ontdekte hij in 1959 een andere soort, die later werd geclassificeerd als een meer robuuste versie van het Australopithecus-type dat door Dart was gevonden.
In 1972 ontdekte Richard Leakey en zijn team bij het Turkanameer het bijna volledige skelet van een jeugdig Homo-erectus-achtig wezen dat ongeveer 1,5 miljoen jaar oud was, veel ouder dan die welke in Azië waren gevonden.
Deze ontdekking maakte Homo erectus een tijdgenoot van de Australopithecus, wat niet in het beeld van één doorlopende lijn paste.
Paleoantropologen stelden voor dat de Australopithecus robustus een doodlopende specialisatie was van een A. africanus, maar deze hypothese begon uiteen te vallen met de ontdekking van een robuust type van 2,5 miljoen jaar ouD.

Een andere belangrijke vondst was de ontdekking van Don Johanson in Ethiopië in 1974 van Australopithecus afarensis, beter bekend als Lucy, geschat tussen 3 en 4 miljoen jaar ouD. Mary Leakey deed ook ontdekkingen van vroege mensachtigen die alle een archaïsch uiterlijk hadden en tussen 3,6 en 3,8 miljoen jaar oud waren.
Even oud zijn de zogenaamde Laetoli voetafdrukken – een spoor van mensachtige afdrukken die in de vulkanische as zijn bewaarD. Meer en meer mensachtige beenderen zijn ook in Azië tevoorschijn gekomen.
Opgravingen tussen 1985 en 1988 in de Lunggupo grot in Sechuan, China, leverden Homo erectus-achtige overblijfselen op die door Chinese wetenschappers werden gedateerd op 1,9 miljoen jaar, maar sommigen denken dat ze beter overeenstemmen met Homo-habilis-achtige wezens.

Na 1990 waren ontdekkingen van nieuwe typen hominiden aanhoudend in het nieuws, zoals Ardipithecus ramidus in Ethiopië, geschat op 4,4 miljoen jaar oud, en Australopithecus anamensis in Kenya, 4,2 miljoen jaar ouD. Extra vondsten van erectus-achtige hominiden vonden plaats op Java, Indonesië, en in Dmanisi in Georgië.
In 2002 vonden Michel Brunet en zijn team een volledige schedel in de Djurab Woestijn van Tsjaad, Sahelanthropus tchadensi, gedateerd op bijna 7 miljoen jaar ouD. Hij beschouwt dit als de vroegste menselijke voorouder, maar experts zijn het niet eens over hoe deze wezens in feite met mensen samenhangen, en sommigen twijfelen eraan of ze eigenlijk wel verwant zijn.
Sommige wetenschappers geloven nog in een éénlijnige evolutie, terwijl anderen veel parallelle lijnen zien.
Dat Homo erectus een tijdgenoot blijkt te zijn van de latere Australopithecus is een harde noot om te kraken voor hen die willen dat de ene soort zich transformeert in de andere.

In de twintigste eeuw werden nog veel andere Neanderthal-overblijfselen gevonden.
Die in West-Europa hebben stevige wenkbrauwranden, een lang hoofd, en een zwaar robuust gestel, terwijl deze vorm in Centraal Europa en in het Nabije Oosten minder extreem is.
In West-Europa waren ze gedurende een korte periode tijdgenoten van de anatomisch moderne mens en daarna schijnen ze snel te zijn verdwenen, terwijl de Neanderthalers uit het Midden-Oosten en de moderne mens ongeveer 50.
000 jaar gelijktijdig bestonden.
Sommige wetenschappers blijven geloven dat Neanderthalers zich tot moderne mensen ontwikkelden; anderen zeggen even onveranderlijk dat de moderne mens zich elders had ontwikkeld en de plaats van de Neanderthalers had ingenomen.
De opgravingen in de Sierra de Atapuerca in Spanje in de jaren negentig brachten twee verschillende vondsten aan het licht: talloze overblijfselen van heel vroege Neanderthal-achtige wezens, die op ongeveer 300.
000 jaar oud werden gedateerd; en overblijfselen van homoniden gedateerd op 800.
000 tot 1 miljoen jaar oud, die enkele Neanderthal-kenmerken hadden maar ook opvallend modern waren.
Wetenschappers hebben niet besloten of de latere een nieuwe soort is of een soort die is te vergelijken met de archaïsche Homo sapiens.

Waar heeft de moderne mens zich dan ontwikkeld? De oudste vondsten van anatomisch moderne mensen komen uit Zuid-Afrika (ongeveer 100.
000 jaar oud), en bijna even oud zijn die uit het Midden-Oosten (92.
000 jaar).
In Europa verschijnt hij ongeveer 40.
000 jaar geleden.
Er zijn twee hoofdtheorieën over de afstamming van de moderne mens, beide met trouwe aanhangers.
Volgens het Multiregionale Model ontwikkelde de mens zich in verschillende gebieden van de wereld min of meer tegelijkertijd uit Homo erectus.
Het model gaat uit van weinig migratie van de bevolking, en overgangsfossielen zouden overal moeten worden gevonden.
De andere theorie zegt dat de moderne mens zich ergens in Afrika ontwikkelde, en zich van daaruit over de hele wereld verspreidde, en de plaats innam van bestaande archaïsche hominide populaties.
Dit Uit-Afrika-Model impliceert dat er op grote schaal migraties hebben plaatsgevonden.

Als het Multiregionale Model juist is, zouden er in de Oude Wereld overal tegelijk vroege voorbeelden van moderne mensen moeten verschijnen wat in de fossielen nog niet wordt gevonden.
Het Uit-Afrika-Model scheen ook te worden gesteund door het mitochondriale DNA-onderzoek van Allan Wilson, Rebecca Cann en Mark Stoneking in de jaren tachtig, dat werd gebruikt om aan te tonen dat alle levende mensen een deel van hun genetische erfenis konden herleiden op één enkele vrouw – een mitochondriale Eva – die in Afrika leefde tussen 150.
000 en 100.
000 jaar geleden.
Deze resultaten zijn echter ernstig bekritiseerd: ze zouden onduidelijk zijn en uitgaan van een te hoge moleculaire kloksnelheiD. De onderzoekers namen aan dat deze 2 tot 4% zou zijn, terwijl anderen denken dat 0,7 dichter bij de waarheid ligt, waardoor de voorouderlijke Eva 800.
000 jaar geleden zou hebben geleefD. Critici die de test hebben herhaald hebben andere stambomen gevonden en beweren dat die wezen op Azië of dat er geen bewijsmateriaal was om het ene geografische gebied boven het andere te prefereren.

Het idee dat de mensapen onze rechtstreekse voorouders zijn wordt door wetenschappers niet langer gesteund – maar de hypothese van een gemeenschappelijke voorouder is erg actueel.
Volgens moleculair onderzoek in de jaren zestig gingen de mensen en de chimpansees 5 tot 7 miljoen jaar geleden uiteen, en gorilla’s en oerang oetans zijn nog eerder afgetakt.
Dit was verbazingwekkend voor de paleoantropologen die hadden verwacht dat dit ongeveer 15 miljoen jaar geleden zou zijn gebeurD. De vroegst bekende hominide overblijfselen zijn ongeveer 5 miljoen jaar ouD. Fossiele apen zijn ook gevonden die respectievelijk 16-18 miljoen en 12 miljoen jaar oud zijn.
Dit betekent dat er een onverklaard gat zit van vele miljoenen jaren in de opeenvolging van fossielen tussen de laatste apen en de vroegste mensachtigen.

Eén belangrijk onderwerp is waarom en hoe Homo, met een groter brein en die werktuigen gebruikte, zich ontwikkelde uit een groep aapachtige wezens zoals de Australopithecus? Eén populaire hypothese is dat de omgeving en het klimaat een invloed hadden.
Tussen 2 en 3 miljoen jaar geleden werden de regenwoudachtige gebieden kleiner door het drogere Afrikaanse klimaat waarin deze vroege wezens, gedeeltelijk op de grond en gedeeltelijk in de bomen, leefden.
Open savanneland werd steeds gevaarlijker voor de relatief weerloze Australopithecus, die daardoor uitstierven.
Maar een kleine groep, onder grote druk die een toename van intelligentie nodig maakte, paste zich aan en overleefde door hun vindingrijkheid, een proces dat wordt weerspiegeld in de toenemende hersenomvang die bij de Homo habilis wordt gevonden.
Dit plotselinge abrupte uiteengaan van wegen acht men aannemelijk omdat er een gebrek aan tussenliggende fossielen is tussen de Australopithecus africanus en Homo habilis, en omdat stenen werktuigen die ouder zijn dan een half miljoen jaar ontbreken.
Christopher Stringer, een verdediger van het Uit-Afrika-Model erkent dat de exacte oorzaak en het moment van de evolutionaire scheiding van die apen die in de bomen besloten te blijven (de voorouders van de moderne gorilla’s en chimpansees) en die welke ervoor kozen om op de vlakten te leven en zich tot moderne hominiden te ontwikkelen een mysterie blijft.
Dat de omgeving en een veranderend klimaat een soort kan dwingen te verhuizen naar een ander gebied of de oorzaak kan zijn van hun uitsterven is één ding.
Dat deze verandering misschien een soort voortbrengt die intelligenter is en dan in een andere soort verandert is misschien een te grote stap.

Hoe betrouwbaar zijn paleoantropologische vondsten en hun interpretaties? Er zijn grenzen aan dit soort onderzoek.
Ontdekkingen zijn tamelijk zeldzaam en zijn vaak onder twijfelachtige omstandigheden verricht, vooral in de begintijD. Zodra iets wordt opgegraven en naar elders wordt overgebracht, worden essentiële elementen – zoals de exacte ligging in de lagen – vernietigd en daarna is men afhankelijk van het getuigenis van de ontdekkers.
Soms waren de vroege onderzoeksmethoden uiterst onwetenschappelijk, maar de eruit voortgekomen ontdekkingen werden serieus genomen.
Moderne scheikundige en radiometrische dateringen zijn ook niet zonder hun beperkingen.
Vervuiling kan de resultaten beïnvloeden, of voorlopig berekende dateringen worden soms verworpen of geaccepteerd op basis van argumenten die niet altijd duidelijk worden verteld of gepubliceerD. Wanneer een bepaalde ontdekking past in de op dat moment heersende theorie of op grond van theoretische overwegingen wordt verwacht, dan zal deze worden geaccepteerd zonder veel nader onderzoek.
Als iets niet past in het patroon, wordt het òf genegeerd òf aangevallen en verworpen, maar niet altijd op basis van steekhoudende argumenten.

De reconstructie van skeletten en schedels heeft vaak tot verkeerde interpretaties geleiD. Hoe kunnen wetenschappers een skelet reconstrueren op basis van fragmenten als niemand weet hoe het origineel eruit heeft gezien? Er bestaan veel vooroordelen en verwachtingspatronen op dit gebied, en de geschiedenis ervan zegt ons meer over de vooropgezette ideeën van de onderzoekers dan over de prehistorische volkeren zelf – getuige het onjuiste beeld van een gebogen lopende, woeste Neanderthaler.
Lewis Binford – maar ook anderen – heeft bij veel van de vooronderstellingen van de paleoantropologie vraagtekens gezet en zijn mede-wetenschappers gedwongen naar hun eigen vooroordelen te kijken.
Op de vindplaats in Zoukoudien, bijvoorbeeld, werden overblijfselen van Homo erectus, beenderen van uitgestorven dieren, en houtskool in de lagen gevonden, en de beenderen vertoonden tekenen dat erop was gekauwD. Conclusie: de hominiden maakten vuur, bedreven de jacht en aten dieren, en misschien een paar van hun lotgenoten.
Binford wijst erop dat het vuur misschien natuurlijk was, en dat de dieren elkaar opaten en misschien ook een paar hominiden.
Men kan niet zomaar de ene of de andere conclusie trekken zonder grondig onderzoek.

Gezien de verwarde staat waarin de antropologie verkeert, vraagt men zich af hoe de theosofie de oorsprong van de mens verklaart? H.
P.
Blavatsky baseerde haar presentatie op de esoterische traditie die ze uiteenzette in haar Geheime Leer.
Zij beschrijft dat deze traditie uitgaat van een spirituele evolutie naast een fysieke evolutie.
De mensheid wordt beschouwd als een niveau van zich ontwikkelend bewustzijn, en ze stamt niet af van aap-voorouders maar vormt de hoofdlijn waarvan alle aardse wezens zijn afgeleiD. Apen, zegt ze, ontstonden na het zich verenigen van vroege verstandeloze mensen en primitieve zoogdieren tientallen miljoenen jaren geleden toen de stof meer plastisch was en de grenzen tussen de soorten nog niet zo uitgesproken waren.
Later, misschien rond 5 miljoen jaar geleden, werd deze daad herhaald door gedegenereerde (maar niet langer verstandeloze) wezens van de menselijke soort met de afstammelingen van de eerdere hybriden.
Het resultaat was een scala van halfmenselijke wezens met min of meer aapachtige trekken.
De esoterische traditie beschrijft deze wezens als ‘apen’ die veel meer op mensen leken dan de mensapen.
Zij vertelt ons ook dat de mensen uiteindelijk de strijd aanbonden met deze halfmensen en de meesten van hen uitroeiden, terwijl ze alleen de meest beestachtige lieten leven.
De tegenwoordige mensapen worden gezien als de afstammelingen van deze beestachtige hybriden.
Sommige resultaten van onderzoek met chimpansees wijzen erop dat chimpansees in het verleden veel meer op hominiden leken, en dat hun huidige beperkte verspreiding en gedrag het gevolg zijn van competitie met de meer succesvolle mensen.
Zo’n soort evolutionaire afstamming zou verklaren waarom de menselijke schedel, neusbeenderen, tong, voeten, handen en andere fysieke kenmerken relatief primitief zijn vergeleken met die van zoogdieren en mensapen die een hogere graad van specialisatie vertonen.
Het blijkt dat Australopithecus, Homo habilis, en de vroege Homo erectus trekken hebben die meer aapachtig zijn, terwijl de patronen in de latere Homo erectus, Neanderthalers, en de Homo sapiens menselijk zijn.

Zouden de vroege hominiden de gemengde vormen kunnen zijn van mensen en aapachtige wezens zoals in de theosofische literatuur wordt beschreven? Als dat zo is, dan is het zoeken naar de eerste aapmens die rechtop stond en zich als een mens gedroeg misschien irrelevant.
Wat als de mens zijn eigen voorouder is? Laten we deze hypothesen vergelijken met de fossiele vondsten.
Volgens theosofische ideeën ontstonden de apen ongeveer 20 tot 25 miljoen jaar geleden.
De fossiele vondsten laten apen zien van 12 en van 16-18 miljoen jaar geleden.
Daarna is er een groot gat.
Mensen en chimpansees zouden zich ongeveer 5 miljoen jaar geleden hebben gesplitst.
Daarna laten de fossiele vondsten aapachtige wezens zien met menselijke trekken – de eerste Australopithecus.
Theosofische ideeën omvatten ook de gedachte dat min of meer moderne mensen, mensen zoals ze er nu uitzien, ongeveer één miljoen jaar geleden ontstonden.
Er zijn verschillende fossiele mensen van na die datum gevonden, zoals de latere Homo erectus, Homo Heidelbergensis, Neanderthal, Cro-Magnon, en ook de volledig moderne mens.

Wetenschappers baseren de theorie van een Afrikaanse oorsprong van de moderne mens op genetisch onderzoek, vooral mitochondrisch DNA. In African Exodus wijst Stringer erop dat Afrikaanse mensen lichtelijk meer mitochondrische DNA-mutaties hebben vergeleken met niet-Afrikanen, wat erop wijst dat hun wortels ouder zijn.
In het algemeen zijn mensen ook biologisch zeer homogeen, en de interpretatie is dat de mensheid maar kort geleden uit een heel kleine groep evolueerde en als zodanig een heel jonge soort is.
Het mitochondrische DNA van een Eskimo en een Australische aboriginal lijken genetisch veel meer op elkaar dan dat van twee niet verwante gorilla’s uit hetzelfde wouD. Stringer merkt ook op dat het onduidelijk blijft of de grotere variatie in de menselijke populaties in Afrika een weerspiegeling is van een grotere ouderdom of van een eerder herstel in aantallen na een bottleneck die voorafging aan het zich verspreiden over de wereld van de moderne mens.
Alan Templeton heeft gewaarschuwd tegen de veronderstelling dat een genenboom hetzelfde is als een stamboom van volkeren.
De eerste weerspiegelt de evolutionaire geschiedenis van een bijzonder stukje DNA, terwijl de laatstgenoemde verwijst naar de bewegingen van individuen en van alle genen die deze groepen in zich dragen.
Er is dus zeker ruimte voor andere hypothesen.

Blavatsky verklaart in De Geheime Leer dat in de loop van de tijd grote continenten zijn verplaatst, omhooggekomen, of onder water zijn verdwenen.
Vóór onze huidige continentale structuur bestond er in het gebied van de Atlantische en Indische Oceaan een continentaal stelsel dat Atlantis werd genoemd; in de Indische en Stille oceaan bestond daarvóór een groot continentaal stelsel dat Lemurië werd genoemD. Toen de Atlantische continenten miljoenen jaren geleden begonnen te verzinken, zijn veel bewoners omgekomen, maar sommigen ontsnapten naar landen die deel uitmaken van de huidige continentale configuratie.
Blavatsky zegt in De Geheime Leer ook dat volkeren uit de laat-Atlantische tijd gedurende bijna 700.
000 jaar geïsoleerd waren in verschillende delen van de wereld, zonder enige nieuwe instroom.
Ze hadden daarom ruim de tijd om zich te vertakken in de meest heterogene en gevarieerde soorten.
Dit schijnt in Afrika te zijn gebeurd: nergens anders bestaat er zo’n grote verscheidenheid van menstypen, en Blavatsky schrijft dit toe aan hun langdurige isolatie.
Gedurende enkele honderdduizenden jaren verlieten Afrikanen hun continent niet.
Zou dit de grotere genetische variatie in Afrika kunnen verklaren?

Toen De Geheime Leer in 1888 werd gepubliceerd, waren de enige bekende prehistorische mensen de Neanderthalers en de Cro-Magnons in EuropA. Blavatsky schrijft dat de paleolithische mensen van het Europa uit het Kwartair het resultaat waren van immigratie – Africo-Atlantische en Atlantische soorten.
De Atlantische connectie wordt gesteund door de ontdekking van fossiele schedels in Europa die rechtstreeks teruggaan op de West-Caraïbische en de oude Peruviaanse soort.
De Cro-Magnon, de Guanches van de Canarische Eilanden, en de Basken zijn ook van hetzelfde type.
Afrikaanse stammen zouden zelf verschillende uitlopers zijn van Atlantiërs die zich aan het klimaat en de omstandigheden hebben aangepast.
Het is interessant dat deze hypothesen op één punt worden bevestigd door Milford Wolpoff, een verdediger van het Multiregionale Model, in zijn handboek Human Evolution (1996).
Hij zegt dat tijdgenoten van de Neanderthalers (zoals de Cro-Magnon) niet op Europeanen lijken – ze missen de kenmerkende Kaukasische trekken.

Bij hun onderzoek naar de oorsprong van de mens richten wetenschappers zich op factoren die zouden aantonen of de overblijfselen menselijk zijn of niet.
Maar het tweevoeter zijn, de hersenomvang, het maken van gereedschap, en de taal geven geen volledige verklaring, en wetenschappers hebben nog niet volledig omschreven wat Homo sapiens is.
Volgens de theosofische ideeën is ieder levend wezen voortgekomen uit de menselijke hoofdlijn – hoe verder van het mensenrijk afstaand des te eerder in de tijd zou dat zijn gebeurd – en al deze wezens zouden aspireren naar het rijk boven hen.
Misschien gaat onze verdeling van de wereld in een mineralen-, planten-, dieren-, en mensenrijk niet ver genoeg.
En kunnen we onszelf wel als volledig menselijk beschouwen? In het algemeen beweren we dat zelfbewustzijn iets exclusief menselijks is, maar hoe zit het als zelfbewustzijn niet onze volledig ontwikkelde toestand is? Stel dat het menszijn een universeel bewustzijn inhoudt dat verder gaat dan zelfbewustzijn: een bewustzijn van onze innige band met al het leven.
Dat is het deel van ons dat zich nu schijnt te ontwikkelen.
Wat als alle natuurrijken tot op zekere hoogte een zich ontwikkelend bewustzijn hebben? De theosofische filosofie wijst erop dat het weefsel van het heelal uit een allesdoordringend bewustzijn bestaat en dat elk levend wezen daarmee is verbonden.
Misschien houdt het feit dat mensen hun onderlinge verbondenheid met het leven kunnen aanvoelen in dat we, in plaats van andere levensvormen te onderdrukken en er misbruik van te maken omdat we het vermogen hebben om dat te doen, als taak hebben om met alle wezens in de natuur samen te werken in hun aspiratie naar hogere vormen van bewustzijn.

Uiteindelijk is het grootste deel van wat ons menselijk maakt onzichtbaar.
Dat deel zullen we in de opgegraven vormen uit het verleden niet aantreffen.
In de ontwikkeling van de paleoantropologie met haar evolutietheorie is er iets essentieels dat de wetenschappers niet in hun beschouwingen betrekken: het bewustzijn van onze fundamentele band met al het leven – een bewustzijn dat volledig menselijk is.
Zonder dat zullen we ons eigen verleden nooit begrijpen en ook niet weten welke kant we in de toekomst op zullen gaan.

Het toppunt van onwaarschijnlijkheid      Dawkins Richard      Evolutie

Volgens veel creationisten is de evolutietheorie onmogelijk juist, omdat ze zou berusten op het principe van toeval.
En toeval kan toch niet, bijvoorbeeld, het ontstaan van het oog verklaren?

Richard Dawkins betoogt in dit boek met veel voorbeelden en een duidelijke voorkeur voor analogieën en vergelijkingen dat de toevalsfactor maar één factor is in de evolutie.
En niet de belangrijkste.
Bovendien trekt hij dat 'toeval' ook in twijfel.

De evolutietheorie baseert zich op 2 belangrijke principes: mutaties (variatie) en erfelijkheiD. Genen zijn erfelijk en worden in het nageslacht identiek gekopieerd, maar af en toe wordt bij dat kopiëren een foutje gemaakt, en dat is dan een mutatie.
Dankzij de resulterende variatie is er een soort concurrentiestrijd tussen de varianten, die resulteert in grotere kansen op overleven voor varianten die beter zijn aangepast aan de omstandigheden.
Die triomferende varianten kunnen hun 'betere' genen dan weer doorgeven aan het nageslacht.

Bij de evolutionisten zijn er die geloven dat mutaties zich 'toevallig' voordoen.
Tegenargument van de creationisten is dan dat complexe en 'geniale' 'constructies' zoals het oog nooit door een opeenvolging van toevallige mutaties tot ontwikkeling kunnen gekomen zijn.
Daarvoor is het leven nog niet oud genoeg; daarvoor is er eenvoudigweg te weinig tijd geweest.

Dawkins toont aan dat mutaties misschien willekeurig zijn, maar dat zo'n evolutie desondanks toch razendsnel kan gaan.

Maar wat is willekeurig? Wij 'zien' er geen structuur of principe achter.
Maar, zegt hij, wanneer we een munt opwerpen, dan is het resultaat (kop of munt) voor ons ook willekeurig, maar in werkelijkheid reageert de vallende munt gewoon op natuurkundige wetten, waarvan voor ons de consequenties eenvoudigweg niet te berekenen zijn, omdat er te veel elementen meespelen.

Bovendien legt hij met behulp van de analogie van het 'onwaarschijnlijkheidsgebergte' uit dat elke stap in de evolutie altijd op dat moment in de evolutie nuttig moet geweest zijn voor de soort.
In evolutie is er geen weg terug.
Ten gevolge van de 'wedloop' van de evolutie, is het niet mogelijk dat soorten 'degenereren' en op hun schreden terugkeren op het pad van de evolutie.
Elke stap die ze zetten, moet op dat moment nuttig zijn geweest.
In die zin is de evolutie niet door toeval gestuurd, maar door een sterke impuls tot verbetering.

Voor al diegenen die (nog) niet in evolutie geloven, heeft de bekende bioloog Richard Dawkins een vervolg op zijn eerdere werk 'The Blind Watchmaker'  geschreven.
Hij ontwikkelt in dit werk het beeld van de berg, die 'onwaarschijnlijk' heet; 'Mount Improbable', en stelt zich voor de vraag hoe men die ooit zou kunnen beklimmen.
Natuurlijke selectie is zijn antwoorD.

Richard Dawkins wierp hoge ogen met zijn werk 'The Blind Watchmaker'.
Hierin stelde hij een breed publiek voor aan een computerprogramma, dat met random mutaties in combinatie met  welwillende selectie een dierentuin aan verschillend ogende animaties tevoorschijn kon toveren.
De conclusie van het werk was, dat er geen God nodig is om de ingenieuze constructies waar de werkelijkheid ons voor stelt, te verklaren.

In 'Climbing Mount Improbable' gaat Dawkins op dezelfde voet verder, maar nu gewapend met een verbeterde versie van zijn computerprogramma, en een uitgewerkte versie van de metafoor van de schijnbaar onbeklimbare berg die macro-evolutie heet.
Immers, voor steeds meer mensen is het ondenkbaar dat macro-evolutie een aannemelijke totaalverklaring zou bieden voor de biologische werkelijkheid zoals we die vinden.
De kans dat die werkelijkheid uit toeval zou ontstaan is volgens de sceptici namelijk onbevattelijk klein.
Het toverwoord in het beklimmen van de schijnbaar onneembare bergtop is echter; 'natuurlijke selectie'.
Hiermee vecht Dawkins de gedachte aan, dat de macro-evolutietheorie een theorie van blinde kans alleen zou zijn.

Volgens Dawkins speelt de factor 'kans' slechts een rol in het ontstaan van mutaties an sich van een organisme.
Natuurlijke selectie bepaalt vervolgens welke mutaties een verbetering zijn in het overleven, en welke een handicap.
De gemuteerde organismen floreren of sterven uit in de 'struggle of life' al naargelang hun mutatie een verbetering of een handicap was.

Dawkins gaat met name in op biologisch-technische hoogstandjes, zoals dieren die allerlei ingewikkelde bouwwerken construeren, waaronder vogels, bijen en spinnen.
Ook gaat hij in op dieren die een verfijnde samenwerking met planten hebben ontwikkeld (en vice versa).
Daarnaast besteed hij afzonderlijk aandacht aan de technische mogelijkheden tot ontwikkeling van vleugels, en hetgeen hij het favoriete bewijsstuk van creatonisten acht: het oog, in al haar complexiteit.

Insekten-techniek

Zo laat Dawkins met een computersimulatie zien hoe bepaalde typen spinnewebben in dichtheid en grootte een optimaal kosten/batenplaatje met zich meebrengen en het meeste overlevingsvoordeel geven, en dat de genen van die spinnen die een dergelijk spinneweb het best benaderen het meeste kans hebben om overgedragen te worden, omdat zulke spinnen nu eenmaal voorspoediger zijn dan spinnen die de genetische neiging hebben een minder voordelig web te spinnen.

Wat Dawkins echter niet behandelt is de vraag hoe spinnen er überhaupt toe zijn gekomen een web te spinnen.
Ontstond er op een gegeven moment een gemuteerd insekt, met zijdeklieren, die tijdens een toevallige creatieve bezigheid met zijde ontdekte dat deze zijde ook best geschikt was om prooien mee te vangen, indien je het op een bepaalde wijze tussen de bladeren zou draperen? Het is begrijpelijk hoe een spinnensoort die een adequaat functionerend web produceert evolueert in een spinnensoort die een optimaal functionerend web produceert.
Daar ligt ook de moeilijkheid niet: De vraag is echter hoe  uit de insektenwereld een dier kon ontstaan dat überhaupt een adequaat functionerend web maakt.
Immers; alle tussenfasen die deze adequaatheid nog niet hadden bereikt, lijken gedoemd tot sterven.

Of wat te denken van de bijensoort, die haar ongeboren nakroost verbergt in zorgvuldig gecamoufleerd metselwerk? Het lijkt nogal onwaarschijnlijk, dat een bij ooit nakomelingen zal hebben, wanneer ze haar nakroost een beetje huisvest, in een constructie die nog slechts het begin markeert van wat na vele generaties van genetische mutaties een ingewikkeld gecamoufleerd bouwwerk zal worden.
Dus hoewel ik volkomen bereid zou zijn te accepteren dat het gedrag van deze bij is geëvolueerd over de tijd heen, stelt dit voorbeeld van Dawkins de lezer eerder voor een nieuw mysterie, dan dat het evolutionistische raadsels verlicht.
Voordat de nakomelingen van deze bijensoort namelijk aan zouden komen waar zij zich nu bevinden,- namelijk bij het maken van een ingewikkeld gecamoufleerd bouwwerk,-  zouden ze vermoedelijk sterven, omdat het bouwwerk zo onvolkomen is dat het niet functioneert.

De vlucht

Een volgend probleem in de klim naar de toppen van de evolutie is de geschiedenis van de vlucht: Dawkins bespreekt een aantal diersoorten die van boom tot boom 'zweefvliegen'.
Sommigen gebruiken daarbij de staart, andere vliezen, om de luchtweerstand te vergroten.
Omdat de mogelijkheden van zweefduiken bijzondere voordelen biedt bij het vluchten, of aanvallen van een prooi, veronderstelt Dawkins dat de van boom tot boom springende dieren die dusdanig gemuteerd waren, dat ze bekwamer dan andere waren in het afleggen van lange afstanden, meer voordeel hadden dan andere, betere overlevingskansen hadden, en hun genen dus vaker doorgaven aan het nageslacht.

Dit voorbeeld, evenals dat van de vliegende vis, dat Dawkins na voren haalt, dient als voorbereiding van de uiteindelijke beweging die hij wil maken: Net zoals sommige diersoorten in boomtoppen via het voordeel om over een steeds langere afstand te kunnen zweven, lichaamsdelen ontwikkeld hebben om dit voordeel te bewerkstelligen, en net zoals de vliegende vis via het voordeel zich steeds verder uit het gezichtsveld van zijn belagers te bewegen zijn vinnen tot 'vleugels' ontwikkeld heeft, zo kunnen ook dieren die hun 'armen' gebruikten om de luchtweerstand tot hun voordeel te gebruiken (zoals hardlopers dat doen in de sport) wellicht steeds hoger van de grond gekomen zijn, en steeds grotere afstanden in de lucht afleggen.
Dit zou een steeds groter voordeel met zich meebrengen, van toenemende onkwetsbaarheid voor roofdieren.
Net zoals sommige vogelsoorten, zoals struisvogels en kippen hun vliegcapaciteit zijn kwijtgeraakt, zouden diersoorten ooit het luchtruim gekozen kunnen hebben.

Problemen die Dawkins echter niet oplost met betrekking tot volgens, zijn de volgende:

1.
Een vleugel alleen al, lijkt een ingewikkeld instrument, dat slechts tot hinder is, zolang het niet functioneert.

2.
Hoe zijn veren ontstaan? Een veer is een wereld op zich, die niet zomaar uit het lichaam van een zoogdier ontstaat.

3.
Dat dieren in bepaalde omstandigheden degenereren en hun vliegcapaciteit kwijtraken (zoals struisvogels en kippen) is één ding.
Mag je hieruit het tegenoverstelde echter ook extrapoleren?

Het oog

Om zelfs de grootste scepticus te overtuigen, gaat Dawkins in op wat misschien wel een van de grootste wonderen in de natuur mag heten, of in Dawkins' metafoor, een van de de hoogste toppen van de onwaarschijnlijkheid; de evolutie van het oog.
Het oog is volgens Dawkins het meest vernunftige hoogstaandje van biologische techniek onder de zon.
Het oog wordt door vele anti-evolutionisten dan ook geciteerd als het bewijs van de onmogelijkheid van macro-evolutie.
Immers: is een half-af oog niet volkomen onbruikbaar? Darwin zelf struikelde in zijn theoretische bezinning over de onvoorstelbaarheid dat het oog door evolutie zou zijn ontstaan.

Dawkins gaat uitvoerig in op de technische principes die noodzakelijk zijn voor het zien, en legt uit waar de verwantschappen en verschillen liggen tussen de gezichtsorganen van eenvoudige diersoorten zoals kokkels, en complexe wezens zoals zoogdieren.
Hij maakt hierbij aannemelijk dat de verschillen tussen deze gradueel zijn en niet categoriaal.
Dawkins toont een theoretisch model waarin de verschillende fasen van eenvoudig gezichtsorgaan tot het complexe oog van een vis, in een gestaag verloop getoond worden.

De vraag is uiteraard in hoeverre dit theoretische model de werkelijkheid weerspiegelD. Dat het oog in zijn verschillende vormen van complexiteit gebaseerd op dezelfde technische principes, ligt voor de hanD. Het zou vreemd zijn als het leven zich niet zou richten naar de wetten van de natuurkunde.
Met het tonen van de technische verwantschap tussen de verschillende gezichtsorganen zoals die in de natuur te vinden zijn, is nog niet de evolutionaire verwantschap bewezen.
Voor de macro-evolutie van het oog zijn sprongen nodig, waarvan noch duidelijk is, waarom ze zich zouden voordoen, noch empirisch is vastgesteld, dat deze ook voorkomen.
Vooral dat is de zwakke schakel in Dawkins betoog.

Anderszijds moet men toegeven: Dawkins heeft de uitdaging van de anti-evolutionist ruimschoots beantwoordt: Hij heeft de evolutie van het oog van een eenvoudig tot een complex orgaan voorstelbaar gemaakt.

Interessant is in deze, dat Dawkins de capaciteiten van het menselijk brein, die nog wonderbaarlijker schijnen dan het oog, volkomen onbesproken laat.
De vraag waarom een mens in staat is het ontologisch Godbewijs te bedenken en een aap niet, blijft daardoor onbeantwoord, terwijl het hier toch een hoogtepunt van de evolutie betreft, dat schijnbaar nog hoger ligt als de ontwikkeling van het oog.
 

Sprongvarianten

Dawkins theoretiseert de verschillende stadia in de evolutionaire klim naar de toppen van het onwaarschijnlijke gebergte aan elkaar met sprongvarianten.
Iedere generatie planten, insekten en dieren vertoont een kleine genetische afwijking van het voorgeslacht.
Degenene met een voordeel hebben een grotere overlevingskans, en daarmee een grotere kans hun genen door te geven.
  Wanneer men enorme sprongen in die genetische afwijkingen veronderstelt, kan men zich voorstellen hoe de rijke diversiteit in het leven ontstaan is via macro-evolutie.

De sprongen die macro-evolutie lijkt te veronderstellen zouden echter zulke monstrueuze mutaties geven, dat verreweg de meeste van de creaties die hieruit ontstaan, een gewisse dood zouden sterven.
Een voorbeeld van zo'n mutatie is een kikker die gevonden werd in een park in New York, met de ogen niet op het hoofd, maar binnen in de bek, op het verhemelte.
Hoewel deze kikker waarschijnlijk niet succesvol zal zijn in het ontwijken van gevaren, zou men zich kunnen voorstellen dat sommige mutaties wel een groot succes zouden zijn.

Met name in crisis-omstandigheden, zo theoretiseert Dawkins, zouden sprongmutaties noodzakelijk kunnen zijn voor het overleven van de soort.
De speculatieve aard van deze mogelijkheid maakt deze hypothese echter niet erg aannemelijk.

Omstandigheden, zo redeneert Dawkins zijn van belang in de wijze waarop dieren zich ontwikkelen.
Zo worden eens in de zoveel tijd zwarte motten geboren uit een witte soort.
Hoewel de zwarte exemplaren bepaalde voordelen hebben zijn ze een gemakkelijke prooi voor vogels en andere insekteneters.
Onder de rook van de steden gedijen de zwarte motten echter uitstekend, onzichtbaar geworden voor hun natuurlijke vijanden.
Hierbij moet echter aangetekend worden, dat wanneer de vervuiling ophoudt, de zwarte motten ook weer radicaal zou uitsterven, terwijl de witte soort gewoon blijft bestaan.
Dawkins laat deze opmerking achterwege.

Het voorbeeld tekent de zwakte in Dawkins wijze van redeneren op dit punt.
Bezwaren zijn al gauw bedacht.
Dawkins verklaring voor grote sprongvarianten is niet alleen vaag, maar ook vrij speculatief.
Daarmee verzwakt hij een belangrijke schakel van zijn argumentatie aanzienlijk.

Conclusies:

Richard Dawkins heeft met zijn Climbing Mount Improbable een bijzonder lezenswaardig boek afgeleverD. Voor wie de achterliggende principes van macro-evolutionisme wil begrijpen is dit boek zeker een aanrader.
Het boek is duidelijk, leesbaar, geschreven met gevoel voor humor, en van literaire kwaliteit.

Toch overtuigt Dawkins niet gans en totaal.
Hoewel hij een waardige poging doet macro-evolutionisme aannemelijk te maken, blijven er een aantal vragen liggen, die hij onbeantwoord laat, zoals naar de oorsprong van insekten-techniek, het exacte verloop van de ontwikkeling van de vlucht, de realiteit van de ontwikkeling van het oog, het ontstaan van het menselijk brein, en de aannemelijkheid van grote mutatie-sprongen.
Dat maakt Climbing Mount Improbable tot een boek dat de discussie duidelijk zoekt, maar deze niet tot het einde brengt.
Een derde deel in de serie over evolutie en computerprogramma's zou dus geen overbodige luxe zijn.

 

Eeuwenlang was de mensheid doordrongen van een creationistisch wereldbeeld: de wereld (inclusief de mens) was door god geschapen, einde verhaal.
Tot Charles Darwin in 1859 met zijn evolutietheorie binnen dat mens- en wereldbeeld een revolutie teweeg bracht.
Ondanks heel wat religieus verzet werd Darwin zijn theorie door de wetenschap snel aanvaard: de evolutietheorie had een sterkere verklaringskracht en vond restloos aansluiting bij andere wetenschappelijke disciplines.
Bovendien werd de evolutietheorie progressief verfijnd en versterkt door een groeiend arsenaal aan feitenmateriaal uit de genetica, de paleontologie, de geologie, en de biologie.

Logische verklaringen en empirische feiten haalden het van bovennatuurlijke ideeën, die bovendien niet verifieerbaar waren.
Het is uiteraard niet toevallig dat het Vaticaan in 1996 verklaarde dat de evolutietheorie ‘meer is dan alleen maar een theorie’.
Vele gelovigen kunnen hun geloofspunten dan ook vrij probleemloos met het darwinisme verzoenen.
In ons land verklaarde Mieke Van Hecke, directeur-generaal van het Vlaams Secretariaat van het Katholiek Onderwijs (VSKO), vorig jaar in een interview: ; ;Katholieke wetenschappers hebben de evolutietheorie al lang aanvaard ; ;.
Dat ligt enigszins anders binnen het meer bijbelvaste protestantisme, meer bepaald in Nederland, waar we het aantal creationisten ruimer vertegenwoordigd lijkt dan in de meeste Europese landen.

Over het falen van het creationisme en de intelligent design theorie.

De meeste weerstand tegen de evolutietheorie van Darwin vinden we terug binnen het creationisme.
Creationisten gaan ervan uit dat het universum uit het niets door een creator (een godheid) is geschapen, inclusief de aarde, planten, dieren, en uiteraard ook: de mens.
Het creationisme wordt doorgaans beschouwd als een christelijke stroming.
De term heeft dan betrekking op die segmenten binnen het christendom waar men de bijbel als het onfeilbare Woord Gods beschouwt en waaraan niet te tornen valt.
In feite is deze term evenzeer toepasbaar op de meerderheid van de moslimgemeenschap en het jodendom, waar men, net zoals in het christendom, de overtuiging deelt dat een demiurg, een bouwmeester van het heelal de grondslag vormt van de totale werkelijkheiD.

Binnen het creationisme zijn er een aantal varianten gangbaar.
Sommigen geloven dat de aarde zes- tot tienduizend jaar oud is en dat de schepping in letterlijk zes dagen plaatsvond (Jonge Aarde-creationisme).
Anderen aanvaarden de ouderdom van de aarde die door de wetenschap is bepaald op 4,6 miljard jaar (Oude Aarde-creationisme).
Nog anderen geloven dat god de evolutie stuurt in de ontwikkeling van het leven en het universum (Progressief creationisme).
Al deze strekkingen delen met elkaar de overtuiging dat het bijbelse scheppingsverhaal een alternatief is voor de evolutietheorie.

Breder beschouwd gaat deze waaier van interpretaties terug op een centrale overtuiging die de meeste creationisten met elkaar delen, namelijk dat  heel onze werkelijkheid terug op de scheppingsdaad van één goD.

Een recente variant binnen het creationisme is de theorie van intelligent design.
Intelligent design (ID) beweert dat bepaalde organismen of structuren in de natuur (bijvoorbeeld het oog) te ingenieus zijn om via natuurlijke selectie te kunnen zijn ontstaan.
ID-ers noemen zulke structuren ; ;onherleidbaar complex ; ;.
Daarmee wordt bedoeld dat die niet zijn terug te brengen tot strikt materiële (lees: fysico-chemische) processen.
Intelligent design aanvaardt dat er ontwerp zit in de natuur, en daarin verschillen zij niet met de darwinisten.
Het verschil zit vooral in het volgende: biologische organismen of structuren kunnen volgens ID niet door natuurlijke selectie zijn ontstaan.
Daarom moet er volgens hen sprake zijn van een ; ;Ontwerper ; ;, een schepper.
Volgens de evolutiewetenschap is er ook ontwerp in de natuur, maar is die tot stand gekomen via natuurlijke selectie.
Kortom, intelligent design gelooft in gestuurde evolutie, in evolutie waar een ; ;Hogere Intelligentie ; ; achter zit.

Oude wijn in nieuwe zakken

Creationisme en intelligent design theorie (of neocreationisme) zijn beide geloofssystemen die teruggaan op een ontwerper, een creator.
In essentie is intelligent design dan ook een variant binnen het creationisme, zij het in een meer aangepaste vorm.
Over de jaren heen hebben sommige creationisten immers ingezien dat het klassieke creationisme, waarin de bijbelse scheppingsverhalen als een historisch relaas wordt beschouwd, wetenschappelijk moeilijk kan verdedigd worden.
Alle verwoede pogingen om het creationisme in het Amerikaanse staatsonderwijs onderwezen te krijgen, liepen op weinig of niets uit.
De strijd werd zelfs tevergeefs gevoerd tot in het Amerikaanse hooggerechtshof.
De reeks van juridische mislukkingen, in de hand gewerkt door een evolutiewetenschap die zelf ook niet stilstaat, dwong het creationisme tot het voortdurend aanpassen van hun tactiek.
Intelligent design wordt dan ook door de meeste academici beschouwd als de zoveelste poging om het creationisme in het onderwijs te krijgen.
Om hun doel te bereiken beschikken creationisten overigens over de nodige getrainde retorische technieken.
In discussies en in hun propagandamateriaal verwijt men darwinisten provocatief dat zij het debat niet aandurven.
De evolutiebioloog Richard Dawkins verwoordde het treffend waar dit eigenlijk om draait:

‘Creationisten verwachten niet dat ze achtenswaardige wetenschappers door hun belachelijke argumenten kunnen overtuigen.
Waar ze naar op zoek zijn is om zich in de sfeer van achtenswaardigheid te koesteren...Het kan hun niet schelen dat ze in een debat verslagen worden.
Waar het hen om gaat is dat we ze erkenning geven door de moeite te nemen met hen in het openbaar in discussie te gaan...Je hoeft alleen maar met hen op een podium te verschijnen om hun het respect te verlenen waar ze naar smachten.
Ongeacht de uitkomst van het debat wekt het loutere feit dat het plaatsvindt bij onwetende omstaanders de indruk dat er iets moet zijn dat het waard is om op ongeveer gelijke voet over te debatteren.
’ (Dawkins, Kapelaan van de duivel, p253)

Evolutie-in-actie

Binnen het conglomeraat van wetenschappelijke disciplines zijn er heel wat bewijzen die de evolutietheorie ondersteunen.
Versnelde evolutie en soortvorming vinden we bijvoorbeeld bij insecten.
Bij bacteriën zien we regelmatig mutanten ontstaan met nieuwe eigenschappen, onder meer als reactie op medicatie.
Dit is evolutie-in-actie.
De evolutietheorie wordt ook sterk ondersteund door de moderne geneticA. Bonobo’s en mensen hebben 99,4 procent van hun genoom gemeenschappelijk.
Het belang hiervan is dat de genetische afstand tussen mensen en bonobo’s veel kleiner is dan de afstand tot welke andere diersoort dan ook.
Dit is enkel verklaarbaar met de evolutietheorie.
De mens stamt dus ook niet af van de apen, zoals vaak verkeerdelijk wordt gedacht: mensen en apen hebben een gemeenschappelijke voorouder, wat dan weer feitelijk onderbouwd wordt door de paleo-antropologie.
Sommige creationisten of ID-ers beweren dat er enkel zoiets bestaat als micro-evolutie (variatie binnen de soort) en geen macro-evolutie (nieuwe soortvorming).
Dat is een misvatting.
Niet alleen de genetica sluit volledig aan bij Darwin, maar ook de paleontologie, waar er talrijke overgangsfossielen zijn gevonden.
Daarbij zien we relatief langzame overgangen, zoals deze van Reptielen naar Zoogdieren (de Therapsida in de Synapsida).
Nog andere zijn de amfibieën met resterende viskenmerken (Ichthyostega en Acanthostega).
Er zijn ook verschillende malen restanten van reptiele achterpoten gerapporteerd bij bultruggen en potvissen.
We zien ook steeds meer verfijnde evolutionaire overgangen bij de primaten en de hominiden (mensachtigen) waarbij de schedelinhoud steeds groter wordt en bepaalde anatomische kenmerken bij de moderne mens behouden blijven.
Ook de continentendrift (geologie) bewijst dat de aarde veel ouder is dan de bijbelse 6000 jaar: men heeft met satellieten vastgesteld dat de continenten Europa en Amerika, die ooit tegen elkaar lagen, uiteendrijven met ongeveer 2 cm per jaar.
Draai de klok terug en je komt op honderden miljoenen jaren uit.
Er is weliswaar geen reden om aan te nemen dat de snelheid altijd constant geweest is, maar zelfs met perioden van versneld uiteendrijven moet er nog een enorme tijd nodig geweest zijn om de huidige afstand te kunnen verklaren.
Om dit allemaal uit te leggen, grijpen creationisten naar de bijbel.
Vervolgens maken zij samen met intelligent designers de denksprong naar een “goddelijke ingreep”, of het nu gaat om de reptielachtige vogels, de katachtigen, of de gans-eend-achtigen.
Het meest gangbare bezwaar hiertegen is dat de uitspraak “goddelijke ingreep” geen wetenschappelijke verklaringspoging is maar simpelweg een uitspraak, een onbeargumenteerde geloofsuiting.

Wat dan met de zogenaamde gaten in de evolutietheorie? Meer bepaald gaat het over de beweringen dat het fossiele bestand gaten vertoont door het ontbreken van fossiele schakels tussen soorten of groepen.

Dit klopt niet.
Er is inmiddels onnoemelijk veel gefossiliseerd materiaal dat ondubbelzlnnig op evolutie wijst, waarbij men geleidelijke overgangen ziet tussen grote groepen.
Op vlak van soorten ontbreekt er nog heel wat, maar tussen de groepen zijn deze mengvormen rijkelijk aanwezig.
Daarbij moet opgemerkt worden dat de condities om gefossiliseerd te geraken aan allerlei (klimatologische) wetmatigheden zijn onderworpen.
De kans dat men over 150 jaar uw of mijn schedel terugvindt, is vrij nihil.
Met andere woorden, daarop wijzen is in feite niet meer dan het intrappen van een open deur.

Een andere manier van redeneren, is bijvoorbeeld over de Archaeopteryx (Jura-tijdperk, 150 miljoen jaar geleden), waarvan inmiddels zeven fossiele skeletten zijn gevonden.
De Archaeopteryx is een reptielachtige primitief getande vogel: een mengvorm tussen de Reptielen en de tandloze Vogels.
Wanneer we nu zo’n mengvorm in het fossiele raamwerk kunnen passen, worden we volgens de creationisten geconfronteerd met maar liefst twéé ontbrekende schakels, namelijk een hiaat tussen de Reptielen en de Archaeopteryx, die op zijn beurt een hiaat doet ontstaan met de Vogels.
Heb je één hiaat tussen twee fossielen, drop daartussen dan een nieuw fossiel, je hebt dan ineens twee hiaten (aldus de ‘creationistische logica’).
Met andere woorden, het aantal ‘hiaten’ stijgt voor de creationisten lineair met het aantal fossielen die we vinden, of ze nu geleidelijke overgangen vertonen of niet.

De Australische landslak

Een letterlijke interpretatie van bijbelse verhalen — voor creationisten de historische waarheid — leidt tot hilarische taferelen als men zich dat goed probeert voor te stellen.
Neem de legende van de Ark van Noach.
Volgens sommige creationisten bracht deze Ark dertigduizend diersoorten in veiligheiD. Twee exemplaren van elke diersoort zouden er zijn ondergebracht op een oppervlakte van ongeveer 135 x 22,5 x 13,5 meter: twee olifanten, twee muggen, twee leeuwen, twee vlooien, twee varkens, twee konijnen, en ga zo maar door.
Die moeten, volgens hun verklaringsmodel, allemaal van water en voedsel voorzien worden zonder zelf met uitsterven te worden bedreigD. Problemen stellen zich ook voor de zoetwatervissen.
Hoe konden die de zondvloed overleven, en waar zijn die ondergebracht?

Maar stel u de Australische landslak voor.
Die zou dus helemaal van Australië naar Turkije moeten kruipen om tot bij de Ark te geraken en moet daarvoor de Indische oceaan oversteken (aangenomen dat een landslak kan zwemmen).
Hij doet daar maar liefst twintigduizend jaar over, terwijl hij daarvoor van de creationisten maximum tienduizend jaar de tijd krijgt.
De sukkel dreigt bovendien op te lossen in het zoute water.
Eenmaal op de Maladiven aangekomen, is hij nog maar halfweg.

De lezer zal schrander opmerken dat er vast meerdere routes zijn om tot bij de Ark te geraken.
Jazeker, en een lastige: het Himalaya-gebergte.
Nog een ander probleem stelt zich.
Van deze duizenden diersoorten bij de schepping zijn er tegenwoordig al miljoenen diersoorten op deze aardbol.
Waar komen die plots vandaan, lang na de zogenaamde schepping? Zouden ze misschien geëvolueerd zijn?

Misplaatst religieus triomfalisme

Mensen die om religieuze of ideologische redenen moeite hebben met het aanvaarden van de evolutietheorie, wijzen graag op tekorten bij Darwin zelf.
De huidige evolutiebiologie kijkt daar niet bepaald van op.
Het precizeren, verfijnen, en verbinden van wetenschappelijke theorieën — zoals die van Darwin met o.
A. de genetica — is een proces dat altijd over langere periodes verloopt.
En niet zonder resultaat: inmiddels zijn we 146 jaar verder en is de verklaringskracht van de evolutietheorie er alleen maar sterker op geworden.
De feiten dwongen wetenschappers doorheen de tijd om Darwin te aanvaarden en afstand te doen van eeuwenoude religieuze denkbeelden.
Creationisten houden daarentegen nog steeds alle biologische soorten apart en blijven vasthangen aan een theologisch wereldbeeld waarin gods woord de enige en onwrikbare waarheid bevat.
In discussies voeren zij lang achterhaalde argumenten op als een 19e-eeuwse grammofoon die steeds verspringt in haar uitgeholde groeven.
Uiteraard had Darwin in zijn tijd op alle aspecten van de evolutie het antwoord nog niet.
Alsof wetenschappers in hun eentje plots kant en klare theorieën presenteren over hoe de wereld in elkaar zit.
In 1900 herontdekte Hugo De Vries het werk van Mendel, waardoor de genetica pas in de 20ste eeuw een hoge vlucht nam.
De genetica zou later de evolutietheorie onafhankelijk bevestigen.
Dat in de 21ste eeuw het ideaalbeeld van totaalverklaren, bewust of onbewust, nog steeds in het hoofd van bepaalde mensen sluimert, is niet meer van deze tijD. Zelfs in de wetenschap van de 19de eeuw werd deze droom al lang verlaten.
Een ander misverstand is dat mensen die vanuit hun ideologische of religieuze weerstand kritiek uiten op de wetenschap (hoe terecht hun opmerkingen ook kunnen zijn) vaak vergeten dat hun ideologie of geloofssysteem qua verklaren er nog veel slechter vanaf komt.
Wetenschap kan niet alles verklaren, oppert men.
Troost u, ideologieën en religies kunnen het nog veel minder! Al pretenderen die vaak van wel.

De beperkingen van de wetenschap - de rijkdom van het geloof

Wetenschap heeft haar beperkingen, maar vaak om meer evidente redenen dan men vermoedt.

Er zijn beperkingen die onder meer van praktische aard zijn.
De wetenschap (of wetenschappelijke methode) is niet bij machte om lichtjaren ver te reizen om bepaalde claims te verifiëren.

Wetenschap kent echter ook limieten door de quasi onbeperktheid van het menselijke inbeeldingsvermogen.
Het bestaan van dit vermogen is aangetoond, de invullingen ervan niet.
Geloofsinhouden, die zich afspelen in hoofden van mensen, reiken daarentegen verder dan de wetenschap en haar middelen.
En hierin ligt een heel fundamentele valkuil verscholen die door nogal wat gelovigen over het hoofd wordt gezien, namelijk dat zij menen dat hun associaties of geloofsinhouden op de een of andere manier corresponderen met een bestaande werkelijkheid (lees: hun ; ;werkelijkheid ; ;).
Een menseijk subject kan zich nochtans helder het bestaan van een kabouter voorstellen, maar bestaat een kabouter om die reden? Dit is de redenering die de 17e eeuwse filosoof Descartes reeds naar voren bracht: “Ik kan mij een helder beeld vormen van god, dus god bestaat.
”.
Het is ook de misvatting die zich onbewust nestelt in het hoofd van menig gelovige die de beperktheid van de wetenschap benadrukt, niet vanuit een rationele en wetenschapsfilosofische overwegingen maar redenerend vanuit de vermeende entiteiten waar hij iets bij voelt of voorstelt.
Echter, gevoelens en emoties worden terecht als reëel ervaren maar ze kunnen wel degelijk op illusies berusten.
Wanneer emoties en gevoelens op de een of andere manier verbonden zijn met iets bovennatuurlijks dat men zich inbeeldt, dan ervaart men dat bovennatuurlijke (god, engelen, geesten) ook als iets reëel.
Vandaar dat mensen heel vaak een legitiem argument zien in de kracht van persoonlijke ervaringen.
Nochtans, heel wat kinderen koesteren dezelfde emoties en gevoelens voor sinterklaas.
Op latere leeftijd komt dan de ontnuchtering, waarbij sommige kinderen het niet-bestaan van sinterklaas als een half trauma ervaren.
Hoezeer ook een bepaald idee of ideaalbeeld lijkt samen te vallen met al wat men op persoonlijk vlak emotioneel beleeft, er is geen noodzakelijk verband tussen het denkbare en het voelbare.
We weten bijvoorbeeld dat bijna-doodervaringen (net als hallucinaties) voorkomen en gevoelsmatig als zeer treffend ervaren worden.
Bepaalde mensen beleven dit vaak intentief-spiritueel, toch zijn het illusies.
Hoewel er ook gruwelijke bijna-doodervaringen bestaan, beschouwen vele mensen deze ervaringen als een aanwijzing dat er meer moet zijn tussen hemel en aarde.
Op grond van deze misvatting worden heel wat geloofsinhouden gerechtvaardigd: Voor de christen is een bijna-doodervaring het bewijs voor een hiernamaals in de vorm van een hemel; de boeddhist legitimeert er z'n reïncarnatie-gedachte mee; new agers nestelen zich binnen hun afkooksels van oosterse tradities en koesteren de illusie van een ‘universele levensenergie’; weer anderen zien zich eeuwig rollen in de Elyzeese velden.
Al deze maatschappelijke en/of individuele geloofsconstructies hebben iets gemeenschappelijks: naast het feit dat ze hun oorsprong vinden in oeroude verklaringspogingen van de mens, gaan ze (op cognitief vlak) voorbij aan het fundamentele gegeven dat we spirituele ervaringen kunstmatig kunnen opwekken door de stimulering van de temporaalkwab in de neocortext van ons brein.
Deze ervaringen gaan meestal gepaard met zeer intense emoties, alsof men in contact komt met iets buitennatuurlijks, een godheiD. Nochtans heeft men voor zulke ervaringen helemaal niets bovennatuurlijks nodig, of het nu gaat om goden, duivelen of een universele levensbron.
Steeds weer blijken dit soort ervaringen terug te brengen tot fysico-chemische processen in het brein.

Een andere beperking van de wetenschap ligt eerder in de aard van de problemen in relatie tot de doelstelling van wetenschap.
Er zijn probleemstellingen van politieke of ethische aard die, bij definitie, buiten het domein van de wetenschap vallen.
Wetenschappelijke kennis kan in die gebieden uiteraard wel een nutsfunctie vervullen — men kan een moraal trachten wetenschappelijk te funderen — maar strikt genomen vallen de funderingsproblemen buiten het domein van de wetenschap.

Er is ook nog de categorie zinloze vragen, type ; ;Wat was er voor de Oerknal ; ;.

Waarom is deze vraag zinloos? De tijd is namelijk samen met de Oerknal ontstaan.
De vraag wat er voor de Oerknal was, is van hetzelfde type als de vraagstelling wat er zich ten noorden van de Noordpool bevindt.

Nog een ander type van vragen zijn de metafysische, type ; ;Waarom de natuurconstanten zijn wat ze zijn ; ;.
Hierop kan de wetenschap nog steeds geen zinnig antwoord geven.
Ook atheïsten en materialisten — ; ;alles is tot materie te herleiden ; ; — die op cognitief vlak hun wereldbeeld adequaat wetenschappelijk kunnen onderbouwen, moeten toegeven dat zij daar op een grens voor het kennen stuiten; al impliceert het gebruik van de term “grens” niet noodzakelijk een ; ;ietsisme ; ; (er is meer tussen hemel en aarde'), alsof er een grens bestaat met aan de ene kant de materiële wereld en aan de andere kant het buiten-natuurlijke of een immateriële werelD. Alle denkbeelden daarrond blijken tot menselijke emoties, noden, behoeften en wensdenken terug te brengen.
De idee van een grens of scheidingslijn tussen “natuurlijk” en “buiten-natuurlijk” is zélf naar materiële processen van het menselijk brein te herleiden.
Vele mensen hebben de reflex om bij de “grenzen voor het kennen” een ; ;iets meer daarachter ; ; te veronderstellen, waarin die al z’n beliefs kan projecteren of plaatsen.
Het is die “grens van het kennen”, die op zich evolueert, maar die toch het geloof voor vele mensen legitimeert.
Goden, engelen, duivelen en halfgoden, lossen op als sneeuw voor de zon waar het menselijk vizier reikt en worden daardoor steeds verder in het heelal teruggedrongen.
Al deze entiteiten werden eeuwen geleden nog in het Ondermaanse ondergebracht, heden liggen die ergens verscholen buiten ons zonnestelsel.
Wie (bijvoorbeeld binnen de monotheïstische traditie) daardoor toch nog in de verleiding komt ; ;god” als meest plausibele verklaring voor de oorzaak van alles te geven — god als oerkracht achter de dingen (‘men weet het niet, dus god’) — geeft de indruk dat we een antwoord hebben op iets waar we, principieel, geen antwoord op hebben.
Een van de meest indringende en fundamentele vragen die voor de aanhangers van het (neo)creationisme onbeantwoord blijft, is de vraag: “Als god op zichzelf kan bestaan, waarom het universum dan niet?”.

De functionele complexiteit van het oog: design of evolutie?

De verklaring voor de ontwikkeling van het oog die Darwin gaf, werd door de wetenschap door de jaren heen steeds meer verfijnD. Binnen de huidige wetenschap is deze kwestie dan ook geen discussiepunt meer.
De fout die creationisten maken is dat zij een schijnproblematiek in het leven roepen door te denken dat een “half oog” geen selectief voordeel biedt.
Darwin-specialist prof.
Johan Braeckman noemt het idee van een half oog gewoon onzin ”aangezien visuele perceptie, hoe rudimentair ook (lichtgevoelige cellen), voor een levend wezen het verschil kan uitmaken tussen leven en dood”.
Deze visie sluit ook aan bij recent wetenschappelijk onderzoek.
Onderzoekers van het European Molecular Biology Laboratory in het Duitse Heidelberg zagen dat de lichtgevoelige cellen in de hersenen van de zeeworm Platynereis demerilii uitzonderlijk sterk lijken op de zogenaamde kegeltjes en staafjes, de cellen die beeld en licht opvangen in het menselijk oog.
“Enkele cruciale genetische elementen in de cellen van het oog en van de wormhersenen gelijken zo sterk op elkaar, dat ze wel een gemeenschappelijke oorsprong moeten hebben”, schrijven de wetenschappers in het vakblad Science (Science, 29 October 2004: 869-871).
Voorheen hadden twee Zweedse onderzoekers, Nilsson en Pelger, de ontwikkeling van het oog al in een computer gesimuleerD. Zij gebruikten hun computermodel om een schatting te maken van de tijd die nodig is om uit een vlakke laag van fotocellen een oog te vormen.
Na 1829 mutaties van 1 procent, en uitgaande van één generatie per jaar, was het lichtgevoelige plekje geleidelijk veranderd in een functioneel rond vissenoog, compleet met iris en lens.
Die ene procent is de aangenomen frequentie waarmee voordelige veranderingen optreden.
Nadelige veranderingen voor zichtwaarneming zouden in de evolutie immers worden weggeselecteerD. Maar in de biologische evolutie is tijd een cruciale factor, en dit voor de accumulatie van kleine verschillen over honderduizenden generaties.
Nilsson en Pelger moesten hun bevindingen dan ook omzetten in aantallen generaties in de evolutie, naar de biologische realiteit zeg maar.
Ze vertrokken vanuit een pessimistisch scenario.
Dat betekent dat zij rekening hielden met allerlei voorwaarden (variabelen), maar dan wel in hun nadeel.
Zij gingen bijvoorbeeld uit van een lage variatie en een lage erfelijkheid, en ook van het pessimistische uitgangspunt dat verschillende onderdelen van het oog niet in één generatie konden veranderen.
Het resultaat was verbluffenD. Nilsson en Pelger kwamen uit op slechts 364.
000 generaties voor een goed functionerend vissenoog.
Het leven op aarde is zo'n 4 miljard jaar ouD. Dit is ruim voldoende tijd om tot functionele visuele organen te komen.
Sinds het ontstaan van het leven, zo’n vier miljard jaar geleden, is visuele perceptie minstens veertig keer ontstaan.
De diversiteit is dan ook enorm: van lichtgevoelige plekken, facetogen bij insecten, lichtgeleiders bij schaaldieren, tot uiterst verfijnde kijkers bij katachtigen.
‘Het oog’ bestaat strikt genomen dus niet, wel diversiteit in visuele waarneming.
Met andere woorden, creationisten en aanhangers van Intelligent Design zijn hun stokpaardje inmiddels kwijt.
Het oog is inderdaad geëvolueerd uit een primitief orgaan dat licht kan waarnemen.
Dit voorbeeld illustreert ook hoe voorbarig het oordeel over zogenaamde leemten in de evolutietheorie is.
It’s a theory in progress.
Voor je het goed beseft komt de wetenschap met een verklaring voor iets dat men lang als onverklaarbaar beschouwde.
Die voorbarigheid geldt ook op vlak van het ontstaan van het leven, waar de wetenschap (nog) geen antwoord op weet.
“Buiten de grote lijnen is dit inderdaad nog onverklaard, maar daarom is het nog niet onverklaarbaar.
Het is dus niet omdat we het exacte verloop van de abiogenese niet kennen dat het ontstaan van het leven geen natuurlijk proces geweest is”, schrijft microbioloog Ronny Martens terecht in een recent artikel (Wonder en is gheen wonder, juni 2005).
Er is een wetenschappelijke consensus gevormd rond de idee dat het leven uit het niet-levende is ontstaan via materiële (chemisch-evolutionaire) processen.
De vraag is alleen welke wegen er zijn afgelegd van chemische naar biologische evolutie om tot de eerste reproduceerbare cellen te komen.

Intelligent Design?

De natuur zit helemaal niet zo intelligent in elkaar als menig neocreationist vaak denkt.
Het menselijk oog heeft een blinde vlek en de urineleider bij de man is met z’n vele kronkelingen nodeloos omslachtig.
Een loodgieter zou besluiten dat het gaat om een slecht ontwerp.
Nog iets problematischer is dat er kinderen worden geboren met zware genetische defecten.
Het resultaat: een reeks ongeneeslijke ziekten die onverbiddelijk leiden tot een totale aftakeling van het kind, met de dood tot gevolg (de ziekte van Bernheimer-Seitelberger, de ziekte van Tay Sachs, de ziekte van Sandhoff .
).
Een kind met de ziekte van Tay Sachs ondergaat kort na de geboorte een progressieve aftakeling van het zenuwstelsel waarbij alle zintuiglijke waarneming steeds pijnlijker wordt: horen wordt pijnlijk, zien wordt pijnlijk, voelen wordt pijnlijk.
Het kind komt uiteindelijk terecht in een non-responsief vegetatief stadium en sterft binnen de leeftijd van vijf jaar onverbiddelijk een gruwelijke dooD. Foutje in het intelligent ontwerp? Id-aanhangers repliceren daarop dat intelligent design geen “perfect” ontwerp impliceert.
Hier gaat men voorbij aan de kern van het probleem.
De kernvraag is waarom we in al deze gevallen überhaupt zouden spreken van ; ;intelligent ; ; ontwerp? En ook buiten gevallen van genetische defecten geldt deze vraag.
Is er reden om complexe organismen of structuren te plaatsen onder de noemer intelligent ontwerp? De eerste voorbeelden van organismen of structuren die niet kunnen verklaard worden vanuit een naturalistische benadering moeten we nog voor ogen krijgen.
Bovendien stelt het begrip ; ;intelligent design ; ; allerlei logische problemen wat weer een stap achteruit betekent in het wetenschappelijk verklaren.
Stel dat er wel organismen of structuren bestaan die we onder de noemer ; ;intelligent design ; ; kunnen plaatsen, dan nog blijft de vraag waarom een eventuele ontwerper zo ; ;selectief intelligent ; ; ontwerpt.
Is een intelligente ontwerper dan niet altijd intelligent? Wat de intelligent design-theorie in de eerste plaats zou moeten verklaren is waarom er zoiets bestaat als een on-intelligent ontwerp.
Het bestaan daarvan aantonen is immers vrij eenvoudig, het omgekeerde valt onder de noemer geloof.

Een morele strijd

Een van de kernpunten die ik zal trachten aan te tonen in mijn thesis is dat er is een sterk verband is tussen het anti-darwinisme en het ethisch-conservatisme, dat welig tiert onder creationisten.
Deze gelovigen hebben in de eerste plaats een morele agenda tegen de evolutietheorie, niet zozeer wetenschappelijke bezwaren.
Zij zoeken uiteraard wel twistpunten maar dan vooral om hun bijbelvast geloof te legitimeren.
Creationisten focussen zich daarom op detaildiscussies onder wetenschappers waardoor ze periferale probleempunten uit hun context halen of disproportioneel uitvergroten.
Het tempo van de evolutie is zo een typerend voorbeeld: is evolutie een geleidelijk proces of verloopt dit eerder sprongsgewijs? De meeste wetenschappers nemen aan dat dit geleidelijk gebeurt, maar geen van al deze wetenschappers zal de feitelijkheid van evolutie nog in vraag stellen.
Ook over de kern van de evolutietheorie bestaat geen discussie meer.
Helaas, daar hebben creationisten geen boodschap aan.
Zij stellen detaildiscussies onder specialisten voor alsof alle wetenschappers het over de ganse lijn met elkaar oneens zijn, en dus moet de evolutietheorie wel fout zijn.
Geleerden zoals Stephen J. Gould en Richard Dawkins hebben dit misbruik ook aangeklaagd:

 

; ;Na de introductie van het ,,doorbroken evenwicht'' ( ; ;punctuated equilibrium ; ;) om bepaalde trends te verklaren (tempo van de evolutie, ts), wordt tot onze ergernis keer op keer onze uitspraak geciteerd - misschien opzettelijk, misschien uit domheid - dat het fossiele archief geen overgangsvormen laat zien.
Over het algemeen ontbreken overgangsvormen op het niveau van de soorten, maar tussen grotere groepen zijn ze rijkelijk aanwezig ; ;, aldus Gould (R.
Dawkins, Het toppunt van onwaarschijnlijkheid p.
100 , 1996).

Een andere tactiek die creationisten durven gebruiken om overtuigend bewijsmateriaal verdacht te maken is het invoeren van een complottheorie.
Tegen overtuigend fossiel bewijsmateriaal, zoals de Archaeopteryx, voerde men bijvoorbeeld aan dat die toch wel moest vervalst zijn door moderne veren en beenderen in een plaasterafdruk samen te persen.
Deze bewering is achteraf weerlegd door microscopische analyse van de veren en door het bestaan van honderden fossiele overblijfselen uit de Solnhofen-sedimenten in Duitsland ( ; ;The Book of Life ; ;, S.
J. Gould, p 147).

Het is belangrijk in te zien waar de weerstand tegen de evolutietheorie werkelijk op teruggaat.
Verschillende varianten binnen het creationisten, waaronder jonge Aarde-creationisme, oude Aarde-creationisme, progressief creationisme en intelligent designers delen elkaars basisovertuiging dat wanneer Darwin gelijk heeft er geen moraal meer mogelijk is.

Mensen verliezen zo hun goddelijk statuut en worden dan gelijkgesteld met het zielloze dierlijke, dat in wezen geen vrijheidsnotie heeft.
Er staat bovendien voor hen heel wat op het spel, namelijk het eeuwige hiernamaals.
De drijfveer en weerstand tegen het darwinisme is dan ook onuitputtelijk, wat voortdurend leidt tot de nodige pseudo-wetenschappelijke scheeftrekkingen: hun affectief-emotionele en religieuze overtuiging domineert hun denken, waardoor wetenschappelijke kennis op maat wordt gesneden van hun geloof.
In hun ogen voeren creationisten echter een zinvolle strijd die aansluit bij de notie van de Eindtijd, zoals in de bijbel beschreven staat.
Intelligent design-aanhangers halen god en de bijbel een beetje subtieler via een achterpoortje weer naar binnen.
Meer moderne gelovigen daarentegen zijn door allerlei wetenschappelijk ontwikkelingen tot een wereldbeeld gedwongen dat dichter aansluit bij het  naturalisme van de wetenschap en zien tegelijk in dat op persoonlijk vlak de evolutietheorie moraliteit en zingeving niet uitsluit.
Darwin zelf stond trouwens bekend als iemand met zeer hoge morele maatstaven, waar vele gelovigen misschien wel bij in de leer hadden kunnen gaan.
Het is bekend dat Darwin ooit één keer zeer kwaad werd, namelijk toen hij iemand een paard zag slaan.

http://www.
daaromevolutie.
net/default.
asp?action=show&what=art&ID=2&topic=9&segm=2

Hieronder heb ik weergegeven wat voor mij de 10 belangrijkste argumenten tegen de extreme vormen van het creationisme zijn.
Hiermee bedoel ik in dit geval met name het zgn.
'young earth' creationisme en alle pogingen het creationisme een wetenschappelijke status te geven.
Het is niet bedoeld als een aanval op het Christelijk geloof! Laat me benadrukken dat ik geen grote problemen heb met creationisme als religieus uitgangspunt of filosofie, zolang het maar niet op absurde wijze wetenschappelijke inzichten probeert te ontkennen.
In ieder argument staat een verwijzing naar een uitgebreidere bespreking.
Het wordt aanbevolen deze te volgen.

Hier volgen de 10 belangrijkste argumenten tegen het creationisme.
Voor een uitgebreide uitdieping van elk argument, volg de hyperlinks.

1.
Wetenschappelijk verklaart creationisme niets.
Lees meer...

2.
Wetenschap en geloof zijn twee verschillende mentale velden waartussen communicatie niet mogelijk is.
Lees meer...

3.
Wetenschap is dynamisch en heeft als doel de objectieve waarheid zoveel mogelijk te benaderen, en religie is statisch en heeft als doel het beschermen van een systeem van subjectieve, van te voren vastgestelde waarheden.
Lees meer...

4.
Christen zijn hoeft niet te betekenen creationistisch te zijn.
Lees meer...

5.
Waarom zou, van alle beschikbare scheppingsverhalen, het Joodse het enige ware zijn ? Lees meer...

6.
Creationisme is nauw verbonden met een levensvisie waarin de mens losstaat van de natuur, en het recht heeft zijn omgeving te exploiteren.
Lees

7.
Ondanks wat sommige creationisten beweren, is evolutie wel degelijk een wetenschappelijke theorie die toetsbare voorspellingen produceert welke nog steeds dagelijks worden bevestigd door gegevens uit het fossielenbestand, de vergelijkende morfologie, biogeografie, moleculaire systematiek, en andere vakgebieden.
Lees meer...

8.
Creationisme strookt totaal niet met het fossielenbestanD. Lees meer...

9.
Creationisten lijken zich niet bewust te zijn van, of negeren liever, de nieuwste ontdekkingen op het gebied van Zelf-organisatie en Chaos/complexiteit-theorie die aangeven dat dode materie in staat is zichzelf in complexe vormen te ordenen.
Lees meer...

10.
Is de natuur niet evenzo adembenemend door je voor te stellen dat het allemaal op eigen kracht is ontwikkeld? Lees meer...

Ad 1.
Het kenmerk van een wetenschappelijke theorie of hypothese is dat het geheel gefalsificeerd moet kunnen worden, ofwel verworpen na toetsing.
Kan het uberhaupt niet gefalsificeerd worden, dan is het per definitie niet wetenschappelijk.
Wetenschappelijk gezien verklaart het creationisme niets omdat het uitgaat van een Schepper, ofwel een persoonlijke, bewuste, en intelligente ontwerper.
Een Schepper kan niet gefalsificeerd kan worden, en kan dus geen deel uitmaken van een wetenschappelijke theorie, om de volgende twee redenen:

Als een Schepper al bestaat, bevindt het zich in elk geval niet in het door ons waarneembare deel van de werkelijkheid en kan dus niet getoetst worden.

Aangezien de idee van een Schepper door religie is ingegeven kan deze in elk geval niet verworpen worden, omdat het hier een religieuze waarheid betreft waaraan niet getornd kan (mag) worden.

Een dergelijke belangrijke basisaanname kan dus eigenlijk geen wetenschappelijke verklaring geven voor de oorsprong van het leven.
Hoewel levenbeschouwelijk wellicht wel zinvol kan het in principe geen begin aangeven dat door de wetenschap, direct of indirect, onderzocht kan worden.

Dit kan worden geillustreerd met een verhaal over iemand die ik ken.
Die persoon beweerde dat buitenaardse wezens de moderne mens genetisch moesten hebben gemodificeerd, omdat ze vond dat we zo apart van onze naaste verwanten, apen, en de rest van de natuur staan.
Wat ik vind van onze veronderstelde discontinuiteit met de natuur kan gezien worden onder Ad VI.
Wat betreft het gebruik van een hulptheorie die buitenaardse wezens betrekt: het moge duidelijk zijn dat deze theorie geen verklarende waarde heeft, want nu moet je weer verklaren waar die buitenaardse wezens vandaan komen en hoe zij zijn geevolueerD.

Behalve dat, lijkt het erg waarschijnlijk dat we hier te maken hebben met een manier om fenomenen te verklaren uit een tijd toen kennis nog niet zo ver reikte als nu het geval is (hoewel we nog veel te leren hebben, ja, jA.).
Mensen moesten daarom zaken, die hun begrip voorbij gingen, verklaren met behulp van analogie van, door te verwijzen naar iets wat ze zich konden voorstellen.
De waarneming dat mensen in staat zijn complexe zaken te creeen, werd mogelijk geprojecteerd in een superieur creatief wezen om de complexiteit van de wereld te verklaren.
Ik heb bezwaar tegen een dergelijke antropomorfe, dus voor de hand liggende, manier om naar de werkelijkheid te kijken.

Ad 2.
Wetenschap neemt het mentale veld kennis voor zijn rekening en religie het mentale veld geloof.
Geloof begint waar kennis eindigt.
Als er geen manier is om echt zeker te zijn of iets waar is of niet, zijn mensen in staat om te geloven dat het waar is.
De wetenschap kan niets zinnigs zeggen over onderwerpen als de zin en de waarde van het leven, of het bestaan van God, en dat beweert het ook niet te kunnen.
Aan de andere kant kan de religie geen enkele uitspraken doen over welke wetenschappelijke theorieen nu waar of onwaar zijn, eenvoudigweg omdat wat wetenschappelijk bekend is ondersteund wordt door waarnemingen, en religie heeft niet met waarnemingen te maken, maar met geloof en waarden.

Natuurlijk, wetenschappers zijn ook mensen, en aangezien mensen tussen deze twee mentale velden neigen te werken, zal er altijd een mengeling zijn van wat geloofd wordt en wat feitelijk bekend is in de visie van een wetenschapper.
Je zou deze visie van een wetenschapper natuurlijk een geloof op zichzelf kunnen noemen, maar het verschil met een echte religie is dat eerstgenoemde gebaseerd is op feitelijke kennis en onderzoek, terwijl religie is gebaseerd op wat beweerd wordt in een eeuwenoud boek van wijsheiD. De plicht van een goed wetenschapper is desalniettemin om hetgeen hij gelooft en zijn feitelijke kennis gescheiden van elkaar te houden.

Ad 3.
Natuurlijk kent de wetenschap wel degelijk tijdelijke perioden van stasis, waarbij de wetenschappelijke gemeenschap binnen een zeker raamwerk werkt, paradigma genaamd, waar wetenschappers in geloven.
Een theorie kan dan ook nooit de absolute waarheid zijn, maar is slechts een model of een benadering van de werkelijkheiD. Er is daarom altijd de mogelijkheid dat  een theorie vervangen wordt door een nieuwe, die vaak een andere, en meer genuanceerd gezichtspunt op de feiten geeft.
Met andere woorden, wetenschap corrigeert zichzelf en dit is een open, democratisch proces.

Elke wetenschapper is vrij om elke theorie aan te houden die hij wil, maar tenzij hij gegevens heeft om deze te ondersteunen, hoeft de wetenschappelijke gemeenschap zijn theorieën niet te accepteren.
Net zoals competitie de evolutie in de natuur voortdrijft, drijft het eveneens de evolutie van kennis voort en zal het helpen om onze perceptie van de objectieve waarheid verder te verfijnen.
Wetenschap gedijt goed op concurrerende ideeën.

Religie is daarentegen een meer gesloten systeem, waar een aantal subjectieve waarheden gedicteerd worden met slechts beperkte mogelijkheden voor fundamentele discussie.
Werkelijk diep-fundamentele discussie resulteert dan vaak in de opsplitsing van een geloofsgemeenschap, waarbij de dochter-religies naast elkaar en op zichzelf blijven bestaan.

Ad 4.
Er zijn veel mensen die, ondanks het feit dat ze actief zijn binnen een zekere religie, toch de evolutie-theorie als de enige redelijke verklaring zien voor hoe de huidige natuurlijke diversiteit zich heeft ontwikkelD. Ik ken veel mensen met een Joodse, Christelijke en Islamitische achtergrond die vinden dat er geen echte noodzaak voor discussie is of evolutie werkelijk heeft plaatsgevonden.
In feite accepteert de overgrote meerderheid van de Christenen, met name Rooms-katholieken de evolutie-theorie en distantieren zij zich van de pogingen van creationisten het scheppingsverhaal al te letterlijk te interpreteren.

De filosofische stroming die een volledige acceptatie van wetenschappelijke theorieën omtrent het ontstaan en ontwikkeling van het heelal en het leven op aarde combineert met een christelijk geloof heet theistisch evolutionisme.
Hier zijn een aantal links naar websites van theistische evolutionisten:

Wat is het leven een hoe begon het? John Jacobs argumenteert vanuit een sterk religieuze invalshoek voor evolutie.

Kan God de evolutietheorie overleven? Vrijzinnig Protestant Dr.
Willem Drees legt op verfijnde manier uit waarom.

De website van de stichting Teilhard de Chardin; Een Franse priester en paleontoloog die evolutie onderschreef.

Vanuit theologisch opzicht is er geen enkel bezwaar aan te dragen tegen de evolutie-theorie volgens Ron Reijsbergen.

Zeer christelijk en toch zeer evolutionistisch zijn de Amerikaanse Faith & Reason ministries .
(in Engels)

Ad 5.
Er bestaan vele religies in de wereld, allemaal met hun eigen verklaringen over hoe het leven en het universum ontstonden, waarvan verreweg de meeste volledig afwijken van het Joodse scheppingsverhaal.
Zelfs al zou evolutie definitief worden afgewezen als wetenschappelijke verklaring, dan is het nog maar de vraag of de Bijbelse scheppingsmythe de juiste is.

In feite hebben veel animistische religies van zgn.
'primitieve' jager-verzamelaar volkeren verhalen waarbij mensen afstammen van levende wezens in de natuur (zie onder).
Al deze verschillende verhalen zijn veel waardevoller als ze geïnterpreteerd worden als metaforen.
Zo zou je bijvoorbeeld ook het verhaal over Adam en Eva, etend van de vrucht der kennis van goed en kwaad, kunnen zien als een wonderschone metafoor voor de verwerving van het bewustzijn door de mensheiD.

Ad 6.
Het toeschrijven van een aparte of speciale plaats in de natuur van de mens is geassocieerd met de overgang naar een type cultuur waarin de banden met de natuur losser zijn gemaakt.
Dit houdt verband met het verruilen van een levenswijze als jager-verzamelaar naar het verbouwen van gewassen en/of het houden van vee.

Veel jager-verzamelaar volkeren die vandaag de dag nog bestaan hebben mythen waarin zij hun afstamming onder de dieren plaatsen, die zij als hun gelijken beschouwen.
Bijvoorbeeld, een stam van Australische aboriginals ziet een bepaald soort bij als hun naaste verwant op basis van de organisatie van hun samenleving.
Het Indiaanse volk Nez Percé beschouwt wolven als hun directe voorouders.
De oorsprong van de mensheid door afstamming van dieren is dus helemaal niet zo nieuw en vergezocht.
Het lijkt logisch dat de terugtrekking uit de natuur een hele nieuwe manier met zich meebrengt om zichzelf te zien.

Wat ik hiermee wil zeggen is, dat een acceptatie van een evolutiegedachte blijkbaar afhangt van psycho-culturele factoren verbonden met leefwijze en levensfilosofie.
Personen die de mens als een bezielde, aparte schepping zien van de rest van de verder ondergeschikte natuur (en hiermee hun exploitatie rechtvaardigen) zullen wellicht moeite hebben met het beschouwen van de mens als slechts een ontwikkeld dier.
Deze, door het christendom ingegeven, houding zit zo diep in onze westerse cultuur geworteld, dat zelfs mensen die niet christelijk zijn soms allerhande mythen verzinnen (zoals bv.
genetische manipulatie van vroege mensen door een buitenaards ras) om de door hen ervaren kloof tussen mens en dier te verklaren.

 

Ad 7.
Dit is een lastig punt, omdat veel mensen, zodra ze horen over het testen van een wetenschappelijke theorie, denken aan een of ander experiment in een laboratoriumomgeving.
De evolutie-theorie heeft echter zekere implicaties en kan voorspellingen maken over wat je kan verwachten te vinden in het fossielenbestand en de phylogenetische verwantschappen van zowel levende als fossiele wezens.
Deze kunnen vervolgens wetenschappelijk worden getest door te kijken of ze kunnen worden gefalsificeerd door gegevens uit het fossielenbestand en/of de phylogenetische verwantschappen.

Om een eenvoudig voorbeeld te geven: Walvissen zijn in het water levende zoogdieren.
Aangezien zoogdieren volgens de theorie op het land uit reptielen zijn ontwikkeld, beweerden wetenschappers al lange tijd dat er een tussenvorm moest bestaan tussen walvissen en landzoogdieren.
Er werd ook al voorspeld in welke aardlagen en in welke omgeving deze tussenvormen gevonden zouden moeten worden, namelijk in Eocene afzettingen rond de oude Tethyszee, die ooit tussen Afrika en Eurazië liep.
Kort geleden zijn er inderdaad van dat soort fossielen gevonden in het Eoceen van Pakistan, die ideale tussenvormen vormden.
Zij bezaten duidelijke zowel landzoogdier-, als walvisachtige kenmerken.
Dit vermogen van de evolutietheorie om alleen al in de paleontologie voorspellingen te kunnen doen over de aard en de vindplaats van bepaalde fossiele organismen, geeft aan dat het hier werkelijk gaat om een toetsbare, wetenschappelijke theorie.

Zolang je dus alleen gegevens vindt die overeenkomstig zijn met de voorspellingen van deze theorie dan ben je hem eenvoudigweg aan het ondersteunen, en dat is precies wat er voortdurend gebeurt.

Ad 8.
Het fossielenbestand levert bewijs dat er evolutie heeft plaatsgevonden doordat het een logische en voorspelbare opeenvolging van de verschillende levensvormen laat zien.
Echter, het patroon dat je zou zien als er creatie zou hebben plaatsgevonden is totaal anders.
Dan zou je verwachten dat alle levensvormen, zowel uitgestorvene als huidige, gerepresenteerd zouden zijn in de vroegste periode, waarna ze door uitstervingen langzaam aan uitgewied zouden worden tot de huidige toestanD. Dat patroon wordt dus níet gevonden.

Sommigen beweren dat het fossielenbestand en haar evolutionaire volgorde een artefact is, bewerkstelligd door subjectief werkende wetenschappers.
Ze gaan daarbij voorbij aan ondermeer het feit dat de volgorde van de aardlagen al in de 19e eeuw werd vastgesteld, ruim voor de publicatie van Darwins boek.
Reeds toen inspireerde het verschuivende spectrum van levensvormen gedurende de geschiedenis van een duidelijk zeer oude aarde al verschillende vormen van een evolutiegedachte.
Bovendien zijn er tot de dag van vandaag nog nooit levensvormen uit verschillende tijdsperioden (bijv.
dinosaurussen en mensen) in dezelfde aardlagen gevonden.

 AD.9   Chaos-theorie is een gloednieuwe wetenschappelijke stroming die een breed scala van allerlei disciplines onderling verbindt.
Het verbindende principe is dat uit ogenschijnlijke wanorde complexe patronen en systemen als vanzelf tevoorschijn komen ('emergente eigenschappen').
Eenvoudige voorbeelden hiervan zijn complexe georganiseerde natuurlijke verschijnselen zoals sneeuwkristallen, wolken, duinenrijen, enz.
Ook bepaalde computer-simulaties (het Tierra-project) suggereren dat er voldoende reden is om aan te nemen, dat onder de juiste omstandigheden bepaalde, eenvoudige basiseenheden zich vanzelf kunnen organiseren in complexere vormen zonder aanwijsbare gerichte invloeden van buitenaf.
Creationisten beweren vaak dat evolutie in strijd is met de 2e wet van thermodynamica, omdat iets eenvoudigs tot iets complex wordt, oftewel schijnbaar neemt de wanorde van een systeem af, terwijl je zou verwachten dat het tegenovergestelde zou gebeuren.

In hun boek 'Evolution as Entropy' betogen de schrijvers Brooks and Wiley daarentegen dat, gegeven de thermodynamische wetten, evolutie van simpel naar complex juist axiomatisch is.
Simpel gezegd: het ligt in de aard van de levende materie om complexer te worden.
(Dit was overigens niet bedoeld als repliek op creationisten, maar eerder om verschillende wetenschappelijke disciplines zoals fysica, biologie, en informatiekunde met elkaar te verenigen.
)

Ad 10.
Dit argument wordt door velen verkeerd begrepen.
Het is eigenlijk bedoeld als reactie op de opvatting van vele creationisten dat de gedachte dat de natuur door 'toeval' ontstaan is de schoonheid en wonderlijkheid ervan bederft.
De achterliggende gedachte hierbij is dat 'evolutionisten' of eigenlijk atheisten niet de natuur kunnen bewonderen en waarderen zoals creationisten of Christenen dat doen.
Ik wilde hier tegenover stellen dat ook mensen met een levensbeschouwing zonder God ten volle van de natuur kunnen genieten en haar bewonderen.
Immers, is de natuur niet even adembenemend door je voor te stellen dat het allemaal op eigen kracht is ontwikkeld? Creationisten die 'toeval' een banale gedachte vinden, moeten zich maar voorstellen dat hun visie eigenlijk net zo banaal is.
De gedachte dat het leven en de natuur ontworpen zijn en in elkaar gezet door een superieur opperwezen doet erg veel denken aan hoe mensen zaken ontwerpen en in elkaar zetten.
Veel theistische evolutionisten hebben het ontwerp verplaatst naar de fijnafstellingen van de natuurlijke constanten op zo'n manier dat het vanzelf via een evolutionair proces een wezen zoals de mens op zou leveren Dat wil nog niet zeggen dat het leven, de natuur en het universum niet ontworpen zijn.
Dit lijkt mij een veel zinnigere visie en in elk geval een die in overeenstemming is met de feiten.

De Wetenschap van het leven      De Grief Bert      Evolutie

Het verhaal van het leven begint zo’n 3,8 miljard jaar geleden.
Niets liet vermoeden dat de primitieve oercellen van toen, aanleiding zouden geven tot de gigantische biodiversiteit van vandaag.
Daarbij komen de meest wonderbaarlijke aanpassingen voor.
Zo overtreffen planten - die hele ecosystemen van energie voorzien - de efficiëntie van elk zonnepaneel, hebben runderen complexe magen met micro-organismen die hen toelaten op gras te overleven, en omzeilen bacteriën steeds weer nieuwe antibioticA. De wetenschap die de verwondering over zoveel ‘vernuft’ vertaalt naar concrete wetenschappelijke vragen en experimenten is de biologie, de studie van het leven.

Dit boek, vers van de pers net vóór het jaar van de biodiversiteit, is een aanrader voor iedereen die nog meer wil weten na een bezoek aan onze Evolutiekas.

Evolutiepatronen      Lewin      Evolutie

Evolutietheorieën

De evolutietheorie beschrijft het ontstaan en ontwikkelen van soorten in de loop van de tijD. Door mutaties treden er willekeurig veranderingen op in soorten.
Sommige van deze mutaties kunnen een positieve invloed hebben op het organisme, omdat het hierdoor beter aan zijn omgeving is aangepast.
Jean-Baptiste Lamarck en Charles Darwin hebben beide belangrijke theorieën over evolutie geproduceerD. Het Lamarckisme verklaart evolutie door overerving van (door oefening) verkregen kenmerken.
Darwin introduceerde het begrip evolutie en de term “survival of the fittest” als het mechanisme van natuurlijke selectie.
Hoewel er over ‘overerving’ werd gesproken, was er in deze tijd nog niets bekend over genetica en het mechanisme van overerving.
Zowel Darwin als Lamarck hadden tijdens hun leven niet veel aanhangers.
Men vond het moeilijk om aan te nemen dat soorten veranderlijk zijn.
Bovendien accepteerden veel mensen het idee niet dat ze gemeenschappelijke voorouders hebben met de apen.

Lamarck en Darwin

Vóór de presentatie van de theorie van Lamarck en Darwin waren er ook al theorieën  en opvattingen over de evolutie (onder andere van Buffon, Linnaeus, Cuvier, Lyell en Chambers).
Jean-Baptiste Lamarck  (1744-1829), publiceerde zijn ideeën rond het jaar 1800.
Lamarck  merkte op dat soorten in de loop van de tijd kunnen veranderen en veronderstelde dat dit veroorzaakt werd door de invloed van de omgeving  op een organisme.
Hij dacht ook dat deze door het milieu veroorzaakte individuele veranderingen konden worden doorgegeven aan de volgende generatie.
Charles Darwin  (1809-1882) verzamelde tijdens zijn vele reizen met het schip ‘de Beagle’ gegevens die hem deden veronderstellen dat de huidige soorten uit vroegere soorten zijn ontstaan door natuurlijke selectie.
Hij nam vooral micro-evolutie  waar; dit zijn veranderingen binnen de soort.
Hij trok uit zijn waarnemingen echter de conclusie dat door selectie ook macro-evolutie, dit is het ontstaan van nieuwe soorten, kan plaatsvinden.
Charles Darwin heeft veel boeken  geschreven over zijn reizen en zijn theorieën, waarvan ‘The origin of species’ de meest bekende is.

Voor- en tegenstanders

Vooral in de tijd van Lamarck en Darwin ondervond de evolutietheorie veel tegenstanD. De meestemensen vonden het een onmogelijke gedachte dat zij van een primitieve soort afstamden.
Dit onderwerp blijft echter ook vandaag de dag de gemoederen bezighouden.
Er zijn tegenstanders , die de evolutietheorie verwerpen  en er zijn aanhangers  die van mening zijn dat de evolutietheorie een goede verklaring vormt voor het ontstaan van verschillende soorten.
“Harde” bewijzen zijn echter nog steeds moeilijk te leveren.
De toenemende kennis over DNA  en overeenkomstige genen  bij verschillende organismen kan in de toekomst wellicht meer uitsluitsel geven.

Evolutiepatronen ; de nieuwste moleculaire inzichten

Lewin R.
(1997) Natuur & Techniek, deel 54 van de Wetenschappelijke Bibliotheek ISBN 90 73035 929

De auteur verklaart de reconstructie van stambomen en het ontstaan van soorten met behulp van de moleculaire geneticA. Dit heeft geleid tot allerlei nieuwe inzichten in de ecologie, ethologie en de evolutieleer.

Het ontstaan van nieuwe soorten

Menken, S.
B. J. (1993) Natuur & Techniek, jaargang 61, afl.
10

Een artikel over het Darwinisme.

Overige Bronnen

Herbarium Vadense te Wageningen

De gedroogde planten collectie in het herbarium  bestaat uit zo'n 800.
000 vellen met planten.
Daarvan is het merendeel afkomstig uit AfrikA. Ook zijn er DNA monsters van verschillende planten aanwezig waar verwantschap onderzoek mee kan worden uitgevoerD.

Musea

Naturalis, het Nationaal Natuurhistorisch Museum in Leiden, is een modern museum met een rijke traditie.
In Naturalis is de natuur van vroeger en nu te zien.
Het museum maakt kennis over de natuur toegankelijk, telkens anders, telkens nieuw.
Naturalis  beheert ook de grootste natuurhistorische collectie van Nederland, met circa tien miljoen dieren, fossielen, gesteenten en mineralen.

In het Natuurhistorisch Museum te Maastricht staat de Mosasaurus  'Bèr' tentoon.

Het verhaal van onze voorouders      Dawkins Richard      Evolutie

Een pelgrimstocht naar de oorsprong van het leven

Het verhaal van onze voorouders is een pelgrimstocht: een reis door vier miljard jaar geschiedenis.
Het boek heeft een majestueuze verhaallijn.
Wij, moderne mensen, zijn de pelgrims.
Wij reizen terug in de tijd op zoek naar onze voorouders.
Met ons beginnen ook alle andere levende wezens – dieren, planten, schimmels en bacteriën – aan hun eigen zoektocht met dezelfde missie.
Tijdens het dalen op de tijdladder komen we andere ‘pelgrimsgezelschappen’ tegen, met wie we een gemeenschappelijke voorouder delen.

Voortgaand op onze tocht, zoeken we voorzichtig onze weg door massa-extincties en ontmoeten we steeds onbekendere voorouders.
Uiteindelijk bereiken we het fundamentele keerpunt voor het leven op aarde: de samensmelting van een eencellige – de aanstaande protozo – met een bacterie, waardoor een cel met een celkern ontstaat.
Vanaf dat moment bewandelen alle levende organismen gezamenlijk het laatste deel van de pelgrimsroute, tot aan de oorsprong van het leven.

Het verhaal van onze voorouders beschrijft de verschillende processen die bij de ontwikkeling van het leven op aarde een rol speelden.
Enorm rijk en divers, omvat het de resultaten van recent onderzoek dat, met behulp van dna-analyses, tot een aantal verassende inzichten in de evolutionaire geschiedenis heeft geleiD. Het fundamentele, unificerende principe van de evolutie ligt ten grondslag aan deze unieke geschiedenis  – onze geschiedenis, en die van alle levende wezens.
Dit meesterwerk van Dawkins toont ons hoe bijzonder we zijn, hoe verbazingwekkend onze geschiedenis is, en hoe nauw onze verwantschap met de rest van het leven op aarde.

In een buitengewoon fascinerend en spannend boek neemt Dawkins ons mee, terug in de tijd, naar de oorsprong van het leven.
Hij laat ons zien dat een antropomorfe benadering van ons universum op geen enkele wijze stand houdt en hij ontzenuwt alle vanuit het creationisme aangedragen argumenten ten faveure van het intelligent ontwerp.
Aan de basis van alle leven staan de chemische processen autosynthese en autokatalyse en op basis van wetenschappelijk onderzoek blijkt het aannemelijk te zijn dat het leven zich niet aan de oppervlakte van onze planeet, onder invloed van

de zon, ontwikkelde maar veel dieper haar oorsprong vonD.

Verleidingen

Dawkins begint met een waarschuwing om bij het duiden van de menselijke soort, haar geschiedenis en toekomst, niet te zwichten voor twee verleidingen: ga niet al te nadrukkelijk op zoek naar patronen, herhalingen of rijm en wees je ervan bewust dat de terugblik maar al te gemakkelijk tot waanwijsheid kan leiden.
De waanwijsheid dat al het voorgaande leven tot doel heeft het huidige leven mogelijk te maken waarbij de ultieme misvatting wel deze is dat de mens het ultieme doel van het leven zou zijn.

Letterlijk schrijft Dawkins: “Het is moeilijk de menselijke verleiding te weerstaan om te vinden dat deze ene soort de evolutionaire ‘hoofdweg’ bewandelt, en dat alle andere als bijrolspelers, meelopers, figuranten aan de zijlijn staan”.

Om aan deze verleidingen te ontkomen kiest Dawkins in zijn standaardwerk voor een terugwaartse chronologische zoektocht onder het motto: Ga je terug, dan breng je hulde aan de eenheid van alle leven en ga je voorwaarts, dan breng je hulde aan de diversiteit van het leven.

Aartsouders

Van groot belang is de constatering van Dawkins dat er daadwerkelijk sprake is van

één gemeenschappelijke aartsouder voor alle hedendaagse levensvormen.
Immers,

alle organismen die ooit zijn onderzocht blijken over dezelfde of nagenoeg dezelfde

genetische code te beschikken.
De oudste bacteriële fossielen die we kennen zijn 3,5

miljard jaar ouD. De oorsprong van het leven moet dus nog ouder zijn.
De mens

heeft in totaal niet meer dan zo’n negenendertig aartsouders vooraleer we bij de

oorsprong van het leven zelf aanlanden.

In zijn kolossale werk toont Dawkins aan dat er een moment in de geschiedenis móét

zijn, waarop er twee individuen van dezelfde soort waren waarvan er een de

voorouder werd van alle mensen en van geen enkel aardvarken, terwijl de ander de

voorouder werd van alle aardvarkens en van geen enkel mens.
Verrassend

konkludeert hij dat onze aartsouder 0 (de laatste vorm waaruit de mens zoals wij die

nu kennen uiteindelijk voortvloeide) waarschijnlijk slechts enkele tienduizenden jaren

geleden leefde en dat het zeer goed mogelijk is dat hij niet in Afrika leefde.

We erkennen, zegt Dawkins, dat individuen enkel als voertuigen van

genenoverleving dienen.
Dat ze kinderen en kleinkinderen en verre nakomelingen

hebben, is enkel een manier om de overleving van genen veilig te stellen.
80 procent

In een buitengewoon fascinerend en spannend boek neemt Dawkins ons mee, terug

in de tijd, naar de oorsprong van het leven.
Hij laat ons zien dat een antropomorfe

benadering van ons universum op geen enkele wijze stand houdt en hij ontzenuwt

alle vanuit het creationisme aangedragen argumenten ten faveure van het intelligent

ontwerp.
Aan de basis van alle leven staan de chemische processen autosynthese en

autokatalyse en op basis van wetenschappelijk onderzoek blijkt het aannemelijk te

zijn dat het leven zich niet aan de oppervlakte van onze planeet, onder invloed van

de zon, ontwikkelde maar veel dieper haar oorsprong vonD.

Verleidingen

Dawkins begint met een waarschuwing om bij het duiden van de menselijke soort,

haar geschiedenis en toekomst, niet te zwichten voor twee verleidingen: ga niet al te

nadrukkelijk op zoek naar patronen, herhalingen of rijm en wees je ervan bewust dat

de terugblik maar al te gemakkelijk tot waanwijsheid kan leiden.
De waanwijsheid

dat al het voorgaande leven tot doel heeft het huidige leven mogelijk te maken

waarbij de ultieme misvatting wel deze is dat de mens het ultieme doel van het leven

zou zijn.

Letterlijk schrijft Dawkins: “Het is moeilijk de menselijke verleiding te weerstaan om te

vinden dat deze ene soort de evolutionaire ‘hoofdweg’ bewandelt, en dat alle andere

als bijrolspelers, meelopers, figuranten aan de zijlijn staan”.

Om aan deze verleidingen te ontkomen kiest Dawkins in zijn standaardwerk voor een

terugwaartse chronologische zoektocht onder het motto: Ga je terug, dan breng je

hulde aan de eenheid van alle leven en ga je voorwaarts, dan breng je hulde aan de

diversiteit van het leven.

Aartsouders

Van groot belang is de constatering van Dawkins dat er daadwerkelijk sprake is van

één gemeenschappelijke aartsouder voor alle hedendaagse levensvormen.
Immers,

alle organismen die ooit zijn onderzocht blijken over dezelfde of nagenoeg dezelfde

genetische code te beschikken.
De oudste bacteriële fossielen die we kennen zijn 3,5

miljard jaar ouD. De oorsprong van het leven moet dus nog ouder zijn.
De mens

heeft in totaal niet meer dan zo’n negenendertig aartsouders vooraleer we bij de

oorsprong van het leven zelf aanlanden.

In zijn kolossale werk toont Dawkins aan dat er een moment in de geschiedenis móét

zijn, waarop er twee individuen van dezelfde soort waren waarvan er een de

voorouder werd van alle mensen en van geen enkel aardvarken, terwijl de ander de

voorouder werd van alle aardvarkens en van geen enkel mens.
Verrassend

konkludeert hij dat onze aartsouder 0 (de laatste vorm waaruit de mens zoals wij die

nu kennen uiteindelijk voortvloeide) waarschijnlijk slechts enkele tienduizenden jaren

geleden leefde en dat het zeer goed mogelijk is dat hij niet in Afrika leefde.

We erkennen, zegt Dawkins, dat individuen enkel als voertuigen van

genenoverleving dienen.
Dat ze kinderen en kleinkinderen en verre nakomelingen

hebben, is enkel een manier om de overleving van genen veilig te stellen.
80 procent

van de reproducerende individuen lijkt het verzadigingspunt te bereiken: ze weten

een maximale fitness te behalen.

Grote rampen

Een cruciaal moment in onze geschiedenis deed zich 65 miljoen jaar geleden voor

toen de zoogdieren plotseling de kans kregen om zich te ontworstelen aan het

gewicht van een hegemonie van reptielen.
In dit Jurassic Park op de zogenoemde

Krijt-Tertiair of K/T grens, waren zoogdieren kleine spitsmuisachtige wezens in een

wereld vol dinosaurussen.
Die kans deed zich voor nadat de dinosaurussen en hun

soortgenoten, uitstierven ten gevolge van een meteorietinslag op het schiereiland

Yucatan in Mexico, waarvan de voetafdruk 180 km in doorsnee en 50 kilometer diep

bedroeg.

Overigens heeft zich 250 miljoen jaar geleden een nog veel grotere ramp

voorgedaan, vermoedelijk eveneens als gevolg van een meteorietinslag, waarbij 95%

van alle soorten uitstierf.

In het algemeen hangt men tegenwoordig het vertraagde explosiemodel aan ter

verklaring van het feit dat de zoogdieren pas na de catastrofe in het Krijt tot

ontplooiing kwamen: toen de dinosaurussen uitstierven bestonden er vele kleine

afstammingslijnen van spitsmuisachtige soorten die allemaal min of meer gelijktijdig

in een grote diversiteit uitbarstten.
De aartsouders van de zoogdieren zijn dan ook

ouder dan de K/T grens, hoewel zij uiterlijk en in hun gedrag pas na de dood van de

dinosaurussen van elkaar gingen verschillen.

75 miljoen jaar geleden komen we de knaagdieren tegen, hét succesverhaal van het

zoogdierdom.
Meer dan 40% van alle zoogdieren zijn knaagdieren, en men zegt dat

er meer individuele knaagdieren op de wereld zijn dan alle andere zoogdieren bij

elkaar.
Wanner een nucleaire oorlog de mensheid en het grootste deel van de rest

van het leven vernietigt, zegt Dawkins, hebben ratten een goede kans om op de

korte termijn te overleven en op de lange termijn de positie van evolutionaire

voorouders te verwerven.

Rechtop en kaal

Ten aanzien van de menselijke evolutie zijn drie vragen cruciaal: waarom verloren we

ons haar, waarom gingen we rechtop lopen en waarom hebben we grotere

hersenen dan andere levende wezens? Dawkins maakt aannemelijk dat naaktheid

het risiko van parasieten in zeer belangrijke mate terugdrong en dat de uitvinding

van vuur en kleding het kwijtraken van beharing enorm vergemakkelijkte; dat het

rechtop lopen enerzijds een gevolg was van het gehurkt zoeken naar eten en

anderzijds van na-aap gedrag; en tot slot dat de vergrote hersenen als een mentale

pauwenstaart kunnen worden bezien: pauwenhennen gaven de voorkeur aan grote

staarten van pauwenhanen en deze staarten werden prompt allengs groter en

groter.

Dawkins beschrijft zijn verhaal als een pelgrimstocht, analoog aan de Canterbury

Tales van Chaucer maar dan, zoals gezegd, in de achterwaartse beweging.
En dat

leidt tot een fantastisch schouwspel waarin we steeds meer aartsouders tegenkomen

naarmate we verder in de tijd terug gaan.
Je realiseert je voortdurend dat de

wetenschap ontzagwekkende prestaties heeft geleverd en zo waanzinnig veel details

heeft blootgelegd dat de mens erin is geslaagd een aanzienlijk deel van haar geheim

te ontrafelen.
Dat is werkelijk een ongekende prestatie en in belangrijke te danken

aan de inzichten van Darwin en al die wetenschappers die monnikenwerk

verrichtten en verrichten op de kleinst denkbare deelterreinen.

Als ergens het motto van Jeroen Brouwers – er is niets dat niet door iets anders

wordt aangeraakt – realiteit is geworden, dan wel in dit fenomenale werk van

Richard Dawkins.

340 miljoen jaar geleden komen we zo de amfibieën tegen.
De verovering van het

land door vissen beschouwt Dawkins als een van de belangrijke ontwikkelingen in

onze evolutionaire geschiedenis.
De meeste amfibieën planten zich, ofschoon ze als

volwassen dier veelal op het land leven, in het water voort, terwijl de Amnioten (de

zoogdieren, reptielen en vogels) zich op het land voortplanten, met uitzondering van

walvissen, zeekoeien en Ichtyosaurusen.

De amfibieën komen weer voort uit de lobvinnige vissen – onze 18de aartsouder –,

waarvan we nu nog alleen de longvissen en de Coelacanten (die zo’n 425 miljoen

jaar geleden ontstonden en ook wel worden aangeduid als levend fossiel omdat ze

in hun huidige verschijningsvorm niet of nauwelijks afwijken van hun oerouders)

kennen.
Wij mensen zijn lobvinnige longvissen die zich aan de omstandigheden op

het land hebben aangepast.

De mierenstad

Verreweg de grootste ontmoeting deed zich vermoedelijk 600 miljoen jaren geleden

voor toen we de protostomen tegenkwamen.
Hieronder vallen onder meer de

weekdieren, de wormen en de geleedpotigen.
Protostoom betekentmond eerst,

deuterostoom betekentmond als tweede en het gaat hier om het moment waarop

mond en anus werden gevormD.

Fascinerend is het verhaal van de parasolmier die een stad bouwt met meer

inwoners dan Groot-Londen en die bladeren aanslepen als compost voor

ondergrondse schimmeltuinen.
Ook termieten zijn erin geslaagd schimmeltuinen te

cultiveren waarbij niet bladeren maar fijngekauwd hout wordt ingezet als compost.

Ook hebben verschillende soorten mieren de vaardigheid ontwikkeld om

gedomesticeerd melkvee in de vorm van bladluizen te houden.

“Sommige mieren zijn bladluizen gaan houden om ze te beschermen en in ruil

daarvoor laten bladluizen toe dat ze ‘gemolken’ worden waarbij de mieren de

achtereinde betasten om ze de bladluizen ertoe aan te zetten honingdauw uit te

scheiden, die de mier vervolgens rechtstreeks uit de anus van de bladluis opeet”.
Het

verhaal van de parasolmier is het verhaal van de uitgestelde bevrediging, het eerste

dier dat dit beginsel toepaste: de schimmel wordt niet gegeten maar wordt gebruikt

om, gevoed door bladercompost, rode knopjes – gongylidia geheten – te doen

groeien, het gangbare voedsel voor de parasolmier.

Opmerkelijk is de fossielenexplosie vanaf 600 miljoen jaar geleden.
Niet duidelijk is

hoe in het pre-cambrische tijdperk plotseling dieren met fossiliseerbare delen

ontstonden.
Verder terug in de tijd treffen we geen fossielen meer aan omdat de

dieren uit de tijden voorafgaand aan het Cambrium vooral uit weke delen

bestonden.
Dawkins maakt aannemelijk dat deze explosie in fossiliseerbaarheid geen

kwestie was van een grote macromutationele sprong.

Hoe het ook zij, elke datering verder terug dan 600 miljoen jaar geleden is uiterst

speculatief met risico’s van grote foutmarges.

In de 34ste ontmoeting worden de dieren vergezeld door de schimmels die veel

verder terug in de tijd voorafgegaan worden door de planten.
Dieren, schimmels en

planten zijn de drie meercellige rijken in ons universum.
Wel ieder met een eigen rol.

Planten brengen energie va de zon in de biosfeer; dieren en schimmels zijn

parasieten op de plantenwerelD. Tot nog toe zijn zo’n 69.
000 schimmels beschreven

op een geschat totaal van 1,5 miljoen!

Dieren jagen op of verzamelen voedsel om dat in hun inwendig systeem te verteren

tot brandstof.
Schimmels en planten hebben als het ware een uitwendig verzamel- en

verteringssysteem, hyfen bij schimmels en haarworteltjes bij planten.

Flora

De planten komen we tegen bij de 36ste ontmoeting.
Bladeren zijn zonnepanelen, zo

plat mogelijk om het aantal onderschepte fotonen per eenheid geïnvesteerde kosten

te optimaliseren.
Dat bossen zo donker zijn is logisch: elk foton dat de bodem bereikt,

is een uitdrukking van de nalatigheid van het zich daarboven bevindende

gebladerte.

Dieren bewegen zich, planten en schimmels blijven op enkele uitzonderingen na

staan.
Een logische verklaring voor dit fenomeen is dat planten en schimmels een

uitwendig verteringssysteem hebben en met wortels in de bodem verankerd zijn om

zodoende hun voedsel te vergaren.
Dieren die planten of bewegende dieren eten,

moeten wel kunnen bewegen om zich va voedsel te kunnen voorzien.
Een andere

reden voor het stilstaan van planten kan gelegen zijn in de omstandigheid dat een

zich voortbewegende plant veel minder efficiënt fotonen kan verzamelen.
Ook zien

we dat planten van dieren gebruik maken om het rondzwerven voor hen te doen,

zoals bij de verspreiding van stuifmeel.

Planten komen, net als dieren, uit de zee.
De planten deden dat eerder dan de

dieren.
Wat hadden de dieren op het land te zoeken als er geen planten waren? De

algemeen aanvaarde theorie is dat planten niet rechtstreeks uit de zee het land op

gingen maar de omweg via zoet water maakten.

En zo komen we, steeds verder terug in de tijd reizend, bij de bacteriën die ooit eens

vrij rondzwierven om tenslotte tot een symbiose te komen met één- of meercellige

levensvormen.
De belangrijkste biochemische processen – zonder welke leven niet

zou kunnen bestaan – die deze bacteriën ten uitvoer brengen zijn de fotosynthese

en het oxidatiemetabolisme.
Dawkins spreekt hier van de Grote Historische

Ontmoeting: het moment waarop de bacteriën hun biochemische processen niet

meer zelfstandig uitvoerden maar vanaf een zeker moment in de voor dat doel

gebouwde fabrieken, de eukaryotische cellen.
Bacteriën worden verondersteld uit

twee soorten te bestaan, de Eubacteriën en de Archaea

Wie vond het wiel uit?

Voor zoölogen is het een gangbare gedachte dat zij bij ieder goed idee van de mens,

in het dierenrijk een voorbode daarvan aantreffen.
Er zijn talrijke voorbeelden van te

geven zoals de echolocatie bij vleermuizen, de electrolocatie bij vogelbekdieren,

dammen bij bevers, de parabolische reflector bij schaalhoorns, de infraroodgevoelige

sensor bij sommige slangen, de injectienaald bij wespen en schorpioenen, de

harpoen bij neteldieren, de straalaandrijving bij pijlinktvissen en zo voorts.
Maar nu

komt het meest verbluffende: de grootste uitvinding van de mens is die van het wiel,

ware het niet dat de Eubacterie het wiel al veel eerder had uitgevonden.
Veel

bacteriën zwemmen met behulp van draadachtige spiraliserende propellers.
Deze

bacteriële flagel is bevestigd aan een as die vrij en onbeperkt ronddraait in een gat

dat door de celwand loopt.
Het is een echte spil, een vrij roterende naaf die wordt

aangedreven door een minieme moleculaire motor, een moleculaire turbine!

Grotere dieren hebben het wiel nooit kunnen ontwikkelen omdat wielen wegen

nodig hebben, die wegen waren er niet en vanuit evolutionair standpunt bezien is

het voor een dier niet slim wegen aan te leggen waar zijn concurrenten ook gebruik

van kunnen maken.
Bovendien zouden bloedvaten en zenuwbanen voor grote

problemen zorgen bij wielen in grotere dieren.
Tot de mens het wiel opnieuw

uitvonD.

Het bestaan van dit flagelwiel bij bacteriën is voor creationisten het ultieme argument

voor hun intelligent design theorie.
Het flagelwiel vertegenwoordigt een

onreduceerbare complexiteit en dús moet het ontworpen zijn.
Onreduceerbare

complexiteit houdt in dat een complex bestaat uit vele delen waarbij het verlies van

één daarvan voor het geheel fataal zou zijn.

Maar het flagelwiel is helemaal geen onreduceerbare complexiteit zoals werd

aangetoond door de overigens zeer religieuze Kenneth Miller van de Brown

University: veel bacteriën gebruiken dezelfde proteïnen als voor het flagelwiel, voor

het maken van een gat in de celwand om zodoende chemische stoffen te kunnen

injecteren in een gastheercel.
Een heel klein deel van de flagel kan dus wel degelijk

een belangrijke functie vervullen en daarmee is de argumentatie voor het intelligent

ontwerp van de flagel definitief onderuit gehaalD.

Intelligent design?

Een verhelderende beeldspraak om intelligent ontwerp te postuleren uit

onreduceerbare complexiteit te weerleggen is de beeldspraak van de steigerbouw.

Een boog dondert in elkaar als een van zijn poten verwijderd wordt; een boog kan

alleen maar met behulp van steigers gebouwd worden; wanneer na het voltooien

van de boog de steigers weggenomen worden, betekent dat nog niet dat de

metselaars over mystieke en bovennatuurlijke krachten beschikten toen zij de boog

bouwden.

Er bestaat geen twijfel dat een overweldigend groot deel van de diversiteit van het

leven op het fundamentele chemische niveau microbisch van aard is, en een

substantiële meerderheid ervan bacterieel.
Thermofiele bacteriën gedijen goed in

omgevingen tussen 70 en 115 ºC En zo komen we langzaam maar zeker, na een lange en fantastische reis bij de kern

van het verhaal.
De rationale van Darwins theorie, schrijft Dawkins, was en is, dat

adaptieve complexiteit langzaam en geleidelijk ontstaat, waarbij geen enkele stap zo

groot is dat er als verklaring blind toeval voor nodig is.
Maar natuurlijke selectie zelf

moet wel ooit een begin gekend hebben en in die zin moet er dus sprake zijn

geweest van een spontane generatie, al was het maar één keer.

De oorsprong van het leven was niet de bijbelse adem of het prehistorische vuur

maar erfelijkheid, preciezer geformuleerd: de oorsprong van het leven was de

oorsprong van echte erfelijkheiD. Het eerste gen, de eerste replicator.
Het ontstaan

van die eerste replicator was geen waarschijnlijke gebeurtenis maar hoefde maar

eenmaal te gebeuren.
Die eerste replicator was vermoedelijk ook geen DNA maar

veeleer een molecuul dat afstammingslijnen vormt die uit kopieën van zichzelf

bestaan.
Fouten in het kopiëren kunnen weer leiden tot variatie in de populatie.
De

eerste replicator, stelt Dawkins, werkte zonder precedent en zonder andere hulp dan

de wetten van de chemie.
Daarbij zal ongetwijfeld een katalysator een rol hebben

gespeelD. “En zo begon erfelijkheid als de gelukkige initiatie van een autokatalytisch

of anderszins zelfgenererend proces.
Zij ging direct met zichzelf aan de haal en

verspreidde zich als een vuurtje, wat uiteindelijk tot natuurlijke selectie leidde – en

alles wat daarop volgde”.

In het vroegste stadium moet de aardatmosfeer vrij geweest zijn van vrije zuurstof

(aangeduid als een reducerende omgeving), elke vorm van leven zou anders direct

verbrand zijn.

Hete soep of hete steen?

Oparin en Haldane hebben in de jaren twintig van de vorige eeuw aangetoond dat

een reducerende atmosfeer een bevorderlijke omgeving is voor de spontane

synthese van eenvoudige organische verbindingen.
Latere experimenten hebben

telkenmale bevestigd dat licht op een mengsel van water, kooldioxide en ammoniak

leiden tot een soep van organische verbindingen, inclusief niet minder dan zeven

aminozuren, de essentiële bouwstenen van proteïnen.
De door ons enzym

genoemde proteïnemoleculen vormen de perfecte katalysator voor chemische

reacties.
Haldane spreekt van een hete soep, Darwin maakte in zijn aantekeningen

melding van een kleine warme poel.
De jongste speculaties spreken evenwel niet

meer van een warme poel maar van heet gesteente.

Vervolgens duikt Dawkins diep de elementaire chemie in om het proces van

autokatalyse uit de doeken te doen als veelbelovend ingrediënt voor de oorsprong

van leven.
En zo komt hij, onder meer via het fascinerende monster van Spiegelman

tot de RNA-wereldtheorie waarin RNA in de eerste dagen van het leven, toen

proteïnen nog niet bestonden als zijn eigen katalysator fungeerde.
De vraag naar de

synthese van RNA is evenwel nog niet beantwoord maar inmiddels heeft zich wel

een heel nieuw en sensationeel perspectief aangediend: wij mogen dan wel op de

zon als bron van alle energie en dus leven gefixeerd zijn maar het is bepaald niet

ondenkbaar dat het leven is ontstaan in het binnenste van de aarde, in het hete

gesteente waar thermofiele bacteriën de basis van het leven vormden.
Gold heeft

aangetoond dat de organische bacteriën luisterend naar de naam hopanoïden, in

gesteenten alomtegenwoordig zijn: naar schatting tussen de 10 en de 100 triljoen

ton.
Vergelijk dit eens met de 1 triljoen ton organische koolstof van aan de

oppervlakte levende organismen en het wordt duidelijk dat de hypothese omtrent de

plaats waar leven ontstond bepaald nog niet vaststaat! ;

Evolutie van de evolutieleer      ?      Evolutie

Kopieer URL in de tabel Korte inhoud

http://webh01.
uA.aC.be/funmorph/raoul/algbio/h4.
doc ;

De gesel van Darwin      Snykers Mathieu      Evolutie

De gesel van Darwin

Of hoe we slachtoffers werden van de biologische evolutie

Wie zich afvraagt waarom de mens de aarde in moeilijkheden heeft gebracht en waarom hij zo moeilijk van koers kan veranderen moet dit polemische essay lezen.
Het is gesteund op een brede waaier van kennis uit de biologische en de menswetenschappen.
Naast de zoektocht naar wat er verkeerd is gelopen en de vraag naar de oorzaak, gaat er in dit werk veel aandacht naar de sociale en psychologische gevolgen voor de mens en worden er strategieën voor een duurzame toekomst geformuleerD.

 

Met ‘de gesel van Darwin’ analyseert Mathieu Snykers op een moedige en volgehouden wijze de vele oorzaken die achtereenvolgens of synchroon leiden naar destabilisatie en onevenwicht in de maatschappijen van vroeger en nu.
De heldere stijl en volgehouden rode draad van het boek, maken het bijzonder leesbaar en instructief.
Dit werk is een aanzet om creatief na te denken over de draagwijdte van de globalisatie en de verantwoordelijkheid van fi losofi e, politiek, wetenschap en van elk van ons, voor de toekomstige evolutie naar een kwalitatieve en meer leefbare samenleving.
--Prof.
Em.
Oscar Vanderborght, editor van Planeet op drift (2008)

 

De gesel van Darwin’ is een grondige analyse van de wijze waarop bepaalde menselijke psychologische eigenschappen, die het resultaat zijn van darwinistische processen, enkel de gepaste omgeving nodig hadden om onze aarde uit balans te brengen.
Ze is gesteund op een brede waaier van menswetenschappelijke kennis.
Beleidsmensen houden er best rekening mee bij het uitstippelen van een toekomstplan.
--Prof.
Johan Braeckman, auteur van Darwins moordbekentenis (2001)

 

Om de transitie naar een sociaal-ecologische samenleving te kunnen maken, is allereerst een goed begrip nodig van de vele barrières.
Deze knelpunten zijn van zowel cultureelpsychologische als objectief-structurele aarD. Dit waardevolle boek verschaft de lezer meer inzicht in de bijdrage van de diepmenselijke, sociaal-psychologische barrières.
--Dr.
Peter Tom Jones, K.
U.
Leuven, co-auteur van Terra Incognita (2006) en Terra Reversa (2009)

Auteur: Mathieu Snykers

Over de auteur:

Mathieu Snykers is doctor in de wetenschappen met specialiteiten materiaalfysica en kernfusie.
Zijn brede interesse in de menswetenschappen groeide nadat hij in 1991 ernstig ziek werD. Hij is auteur van de boeken Overleven met chemotherapie, De verborgen mechanismen van ons bestaan en De zoektocht naar onszelf.
Sinds 1998 werkt hij ook als wetenschapsjournalist.

De klimaatwijziging krijgt veel aandacht.
Dat is niet meer dan normaal, want er gaat een grote potentiële dreiging van uit.
Maar de voorgestelde maatregelen zijn onvoldoende om te komen tot echte duurzaamheiD. Daarvoor moet het psychologische mechanisme worden aangepakt dat mensen aanzet om de aarde overmatig te belasten.
Statuszucht en bezitsdrang liggen aan de basis.
Ze vonden een goede voedingsbodem in onze standensamenlevingen en de verhoogde bevolkingsdruk

 De meeste leiders menen, in lijn met de vooruitgangsgedachte, dat het voldoende is nieuwe technologieën te ontwikkelen om uit de problemen te geraken.
Dat is een erg kortzichtig denken waarmee we enkel wat ruimte scheppen tot de volgende crisis.

Hoe het mechanisme onze aarde in de moeilijkheden kon brengen en waarom we het zo moeilijk hebben van koers te veranderen is het onderwerp van het boek ‘De gesel van Darwin’ van Mathieu Snykers,

Met ‘de gesel van Darwin’ analyseert Mathieu Snykers op een moedige en volgehouden wijze de vele oorzaken die achtereenvolgens of synchroon leiden naar destabilisatie en onevenwicht in de maatschappijen van vroeger en nu.
De heldere stijl en volgehouden rode draad van het boek, maken het bijzonder leesbaar en instructief.
Dit werk is een aanzet om creatief na te denken over de draagwijdte van de globalisatie en de verantwoordelijkheid van filosofie, politiek, wetenschap en van elk van ons, voor de toekomstige evolutie naar een kwalitatieve en meer leefbare samenleving.

[ Prof.
em.
Oscar Vanderborght, editor van Planeet op drift (2008) ]

‘De gesel van Darwin’ is een grondige analyse van de wijze waarop bepaalde menselijke psychologische eigenschappen, die het resultaat zijn van darwinistische processen, enkel de gepaste omgeving nodig hadden om onze aarde uit balans te brengen.
Ze is gesteund op een brede waaier van menswetenschappelijke kennis.
Beleidsmensen houden er best rekening mee bij het uitstippelen van een toekomstplan.

[ Prof.
Johan Braeckman, auteur van Darwins moordbekentenis (2001) ]

Om de transitie naar een sociaal-ecologische samenleving te kunnen maken, is allereerst een goed begrip nodig van de vele barrières.
Deze knelpunten zijn van zowel cultureelpsychologische als objectief-structurele aarD. Dit waardevolle boek verschaft de lezer meer inzicht in de bijdrage van de diepmenselijke, sociaal-psychologische barrières.

Het succes van slechte seks      Draulans Dirk      Evolutie

De beste manier om als man je genen te verspreiden, is vandaag de spermabank.
” In zijn nieuwe boek tracht Dirk Draulans het succes van slechte seks te verklaren.

Dirk Draulans is zoöloog en journalist.
Dirk Draulans is doctor in de zoölogie.
Hij studeerde in Leuven en in OxforD. Aan de universiteit van Oxford was hij enige tijd verbonden als wetenschappelijk medewerker.
Hij werd journalist bij Knack en bracht verslag uit over de gebeurtenissen in het Midden-Oosten.
Hier schreef hij ook enkele reisverhalen over die hij bundelde in De schaduw van Saddam.
Hij schreef ook de thriller Gele modder over het mogelijke misbruik van chemische wapens.
Hij verbleef als verslaggever ook een tijd in het toenmalige ex-Joegoslavië, Somalië, Rwanda, Soedan en andere landen.
Zijn interesse in dieren bleef bestaan en hij had ook enige tijd een rubriek in “De laatste show”: Applaus voor de natuur.
Hij bracht vaak dieren mee naar de studio en gaf dan uitleg over deze diersoort.

Ja, slechte seks is ook succesvol.
Dat is - gelukkig - niet de enige conclusie die we kunnen trekken na het lezen van Het succes van slechte seks van Dirk Draulans.

Boeken over de evolutieleer van Darwin, die zijn er met hopen.
En ook Het succes van slechte seks gaat hierover.
Toch is dit niet het zoveelste boek in het rijtje.
Het is een boek dat op een eigenwijze - soms sluwe - manier duidelijk maakt hoe de evolutietheorie van Darwin op ons van toepassing is.

BV-Vlaanderen

Dirk Draulans is geen onbekende auteur.
Hij is journalist, schrijver én doctor in de wetenschappen, maar vooral bekend als de bioloog die in De Laatste Show aan Mark Uyterhoeven kwam vertellen hoe de dierenwereld in elkaar zat.
Sinds kort is hij ook auteur van Het succes van slechte seks, een boek dat ons in plusminus 500 pagina's probeert duidelijk te maken hoe we dagelijks het ; ;slachtoffer ; ; zijn van de evolutietheorie die Darwin (nu ruim 150 jaar geleden) ontleedde in zijn boek The origin of species.

Op een speelse manier beschrijft Draulans hoe het komt dat sommige mannen verslaafd kunnen zijn aan seks, hoe het komt dat ze zich meer aangetrokken voelen tot Veronique de Cock dan tot koniging Fabiola, etC. Leuke voorbeelden dus die het boek toegankelijker maken voor een gemiddelde lezer.
Let wel: ; ;toegankelijkER ; ;.
Niet alle hoofdstukken zijn even gemakkelijk om te lezen.
Het blijft ontleding van een wetenschappelijke theorie en dat is merk je doordat er soms wat onverklaard jargon in het boek sluipt.

Dit wordt dan weer goedgemaakt door het toevoegen van grote en bekende namen uit BV-Vlaanderen.
Ze geven een ander perspectief aan de evolutie van de mens en dat is wat dit boek nu net leuk maakt.

En nu?

Dit boek mag dan wel een kleine 500 pagina's tellen, het leest als een trein.
Geen sneltrein, maar wel een treintje dat vlot genoeg rijdt om er een gezellige rit van te maken.
Tijdens die rit wordt de mens, zijn seksualiteit, zijn rol in de maatschappij en alle oorsprong van het opgesomde op een originele manier aan de lezer voorgestelD. Het boek nodigt uit tot nadenken en discussie.
En dat uitnodigen wordt mooi in woorden gegoten in het laatste hoofdstuk van het boek, waarin Draulans de lezer nog een laatste keer toespreekt en refereert naar de meester én oorsprong van zijn boek, Charles Darwin.

Over het ontstaan van soorten      Darwin Charles      Evolutie

Charles Robert Darwin was een Britse bioloog.
Hij werd geboren op 12 februari 1809, in EngelanD. Op zestienjarige leeftijd werd hij door zijn vader naar de Uni-versiteit van Edinburgh gestuurd, in de hoop een medische loopbaan te beginnen.
Hij studeerde daar twee jaar en kreeg een groeiende belangstelling voor mestke-vers en enkele andere onderwerpen uit de natuurwetenschappen.
Uiteindelijk vertelde Charles zijn vader dat hij geen arts wilde worden, waarover hij later schreef:

; ;Hij was woedend omdat ik in een ijdele sportieveling veranderd was; volgens hem had ik mezelf daartoe bestemD. ;

Nadat hij gestopt was met zijn studie, besloot hij om geestelijke te worden.
In 1828 ging hij aan de Universiteit van Cambridge studeren.
Tijdens zijn studie theologie las hij ‘De bewijzen van het christendom’.
Dit beroemde boek beschrijft hoe alle organismen, zelfs zeer complexe, zonder twijfel door een buitengewoon intelligente God geschapen zijn.
Deze God zou elk van hen hebben ontworpen om een bepaalde rol in de natuur te vervullen.
Darwin was bijzonder onder de in-druk van de gebruikte indeling en logische gedachtegang.
Hij bestudeerde het boek zo nauwkeurig dat hij het zou uit zijn hoofd had kunnen schrijven.
In 1931 studeerde hij af.

Charles Darwin begon interesse te ontwikkelen voor fossielen, dieren en plan-ten.
Nadat hij een dagboek van een ontdekkingreiziger had gelezen, wilde hij zelf ook graag op expeditie.
Hij reisde de halve wereld rond en zag in de natuur van alles dat hem opviel, bijvoorbeeld dat organismen vaak veel en veel meer nakomelingen produceren dan er in leven blijven.
En ook dat er allerlei planten en dieren bestaan die wel erg op elkaar lijken, terwijl ze toch, vaak op hele be-langrijke onderdelen, ook verschillen.
Andere hadden juist eigenschappen die helemaal nergens goed voor leken.
Uit zijn waarnemingen leidde Darwin af dat in de natuur bepaalde mechanismen aan het werk waren die ervoor zorgden dat soorten veranderen, dat ze soms uitsterven, maar dat er ook steeds nieuwe ont-staan.

Darwins theorie ging uit van twee principes: ‘erfelijke variatie' en ‘natuurlijke selectie'.
Hij zag dat de mens bij het kweken van planten en het fokken van dieren de exemplaren kiest met eigenschappen die daar het meest van pas ko-men.
Zo bedacht hij dat de natuur dat ook doet, met het doel soorten te ontwikkelen die steeds beter zijn in staat zijn om te overleven in specifieke omstan-digheden.
In de struggle for life waren het volgens Darwin altijd de sterkste die de meeste kans maakten te overleven (survival of the fittest), wat weer een ver-sterking van de soort tot gevolg haD. Zijn ideeën waren dat:

a) dieren altijd meer nakomelingen krijgen dan er daadwerkelijk overleven, om te zorgen dat de soort overleeft

b) nakomelingen soms veranderingen laten zien tegenover hun ouders, doordat er mutaties (toevallige veranderingen) hebben plaatsgevonden in de genen

c) deze veranderingen erfelijk zijn;

d) deze veranderingen invloed hebben op het leven van zo’n nakomeling.
Meestal zijn mutaties in het nadeel, maar het kan ook voorkomen dat het in het voordeel werkt voor de nakomeling.
Dan zal deze ook weer nako-melingen krijgen met dezelfde eigenschappen, maar de nakomelingen die dit gen niet hebben zullen dan uitsterven.
(survival of the fittest - natuurlijke selectie).

e) als dit proces zich heel vaak en heel lang herhaalt, de verschillen tussen de gemuteerde individuen en niet-gemuteerde individuen zo groot worden dat ze

1.
niet meer met elkaar kunnen paren of geen (vruchtbaar) nageslacht kunnen krijgen

2.
elkaar niet meer als partners zien of

3.
zich in heel verschillende leefomgevingen hebben gevestigd, waar-door ze elkaar niet meer tegenkomen.

f) het ook zo kan zijn dat de individuen elkaar uitkiezen op uiterlijk.
Als het fenotype van het ene deel van die soort is veranderd, zullen ze elkaar niet meer verkiezen tot partners.
Dit heet seksuele selectie.
Een voorbeeld hiervan is het verkiezen van een partner op basis van kleur.

In 1859 publiceerde Darwin de resultaten van zijn wereldreis en onderzoeken in het boek 'Over het ontstaan der soorten', een werk waar enorm veel over te doen is geweest.
Het boek kreeg veel kritiek vanuit allerlei hoeken.
Veel wetenschappers hadden bezwaar tegen zijn methode om voorspellingen te gebruiken in de wetenschap, maar de meeste kritiek kwam van religieuze kant: als de evolutie echt heeft plaatsgevonden, dan is het scheppingsverhaal uit de Bijbel niet waar, of in elk geval niet letterlijk waar.
In deze tijd was dit natuurlijk erg schokkerend, omdat een groot deel van de bevolking toch wel heilig geloofde in de Bijbel.

Seksuele selectie      Gould James      Evolutie

Het mysterie van de man

 

Mensen doen het, guppies doen het, fruitvliegen doen het.
Regenwormen doen het ook, net als tuinbonen, golden retrievers en champignons.
Het gaat hier over geslachtelijke voortplanting, de voortplantingswijze waarbij nakomelingen ontstaan uit de versmelting van het genetisch materiaal van hun ouders.
Belangrijk detail: één van die ouders is vrouw, de andere is man.

Er bestaan zoveel soorten die zich geslachtelijk voortplanten, dat het nauwelijks is voor te stellen dat het ook anders zou kunnen.
Laat staan dat je je zou afvragen wat het evolutionair nut is van geslachtelijke voortplanting.
Toch is dat een vraag die evolutiebiologen zichzelf hebben gestelD. Met onverwacht resultaat: welk voordeel van geslachtelijke voortplanting de evolutiebiologen ook bedenken, het lijkt niet te kunnen opwegen tegen één overduidelijk nadeel.
Dat nadeel van geslachtelijke voortplanting is de man.

Geslachtelijk versus ongeslachtelijk voortplanten.

Het antwoord op de vraag wat het evolutionair voordeel is van geslachtelijke voortplanting, hangt af van het alternatief waarmee we vergelijken.
Wie in de natuur op zoek gaat naar alternatieve manieren van voortplanting, vindt al snel soorten die zich behalve geslachtelijk ook ongeslachtelijk kunnen voortplanten.
Zo kunnen allerlei planten zich niet alleen geslachtelijk (door middel van bestuiving), maar ook ongeslachtelijk voortplanten.
Met behulp van uitlopers (aardbei) of wortelstokken (gember); door afsplitsing van bollen (ui), of door productie van zaden zonder bestuiving (paardebloem).
Ook dieren zoals poliepen, watervlooien en bladluizen wisselen geslachtelijke en ongeslachtelijke voortplantingsfasen af.

Onder de vissen, reptielen en amfibieën zijn soorten te vinden die zich ongeslachtelijk voortplanten.
Een aantal daarvan heeft het vermogen tot geslachtelijke voortplanting zelfs helemaal verloren.
Ook bacteriën planten zich uitsluitend ongeslachtelijk voort, door zich in tweeën te delen.
Uit het feit dat deze micro-organismen een van de oudste organismen zijn, kunnen we afleiden dat de ongeslachtelijke manier van voortplanten het oudst is.

Geslachtelijke voortplanting moet echter al vroeg in de evolutie zijn ontstaan, want de grote meerderheid van de planten, dieren en schimmels plant zich geslachtelijk voort.
De uitzonderingen hierop laten zien dat ongeslachtelijke voortplanting meerdere keren opnieuw is ontstaan uit geslachtelijk voortplantende soorten.
Het is opvallend dat die overgang van geslachtelijke naar ongeslachtelijke voortplanting zich in verreweg de meeste gevallen recent heeft voltrokken.
Met andere woorden, het is moeilijk hogere organismen te vinden die vroeg in de evolutie zijn ontstaan en zich al die tijd ongeslachtelijk hebben voortgeplant.

De verklaring voor deze waarnemingen is niet eenvoudig.
Het lijkt zo te zijn dat geslachtelijke voortplanting een bepaald voordeel heeft boven ongeslachtelijke.
De eerste is immers ooit ontstaan uit ongeslachtelijke voortplanting.
Bovendien: aangezien ongeslachtelijk voortplanten nu de uitzondering is, en geslachtelijk meer regel, lijkt het erop dat ongeslachtelijk voortplantende soorten op de lange termijn niet overleven.
Daar tegenover staat wel dat ongeslachtelijke voortplanting herhaaldelijk is ontstaan in hogere organismen die zich al geslachtelijk voortplantten.
Dit laatste lijkt meer te wijzen op evolutionair voordeel voor de soort die zich ongeslachtelijke voortplant.

Geslachtelijke voortplanting vreet energie

Wat moeten we doen om een beter beeld krijgen van de voordelen en nadelen van geslachtelijke voortplanting? Eén mogelijkheid is op zoek gaan naar twee planten- of diersoorten die in alle opzichten gelijk zijn, behalve in hun voortplantingswijze.
We kunnen dan onderzoeken welke van de twee soorten het uiteindelijk zal winnen wanneer ze competitie met elkaar moeten aangaan.

Goede kandidaten voor zo’n onderzoek zijn twee soorten renhagedissen uit het geslacht Cnemidophorus.
Deze renhagedissen komen voor in het westelijk deel van Noord-AmerikA. De meeste soorten planten zich geslachtelijk voort.
Enkele Cnemidophorus hagedissen doen het ongeslachtelijk.
Cnemidophorus uniparens is zo’n ongeslachtelijk voortplantende (of a-seksuele) renhagedis: uni-parens betekent één ouder.
Alle individuen van Cnemidophorus uniparens zijn vrouwtjes.
Ze leggen zonder tussenkomst van mannetjes eieren.
Uit die eieren ontwikkelt zich een nieuwe generatie vrouwtjes.

Als we Cnemidophorus uniparens en een andere, geslachtelijk (of seksueel) voortplantende soort Cnemidophoru onder dezelfde omstandigheden laten opgroeien, dan zien we dat vrouwtjes van beide soorten ongeveer evenveel eieren leggen.
Uit de eieren van de aseksuele soort komen alleen vrouwtjes.
De eieren van de andere soort ontwikkelen zich voor de helft tot vrouwtjes en de helft tot mannetjes.
Dat laatste is een belangrijk verschil.
De mannetjes leggen geen eieren en produceren geen nakomelingen.
Dus slechts de helft van de nakomelingen van een seksueel vrouwtje draagt bij aan het produceren van weer een nieuwe generatie.
De andere helft (mannetjes) doet niets behalve vrouwtjes bevruchten.
Als we naar die tweede generatie kijken - de 'kleinkinderen' van de aseksuele en de seksuele vrouwtjeshagedissen uit de proef - dan zien we dus twee keer zoveel aseksuele dan seksuele individuen (zie afbeelding 1).
Kortom, de seksuele soort neemt twee keer langzamer in aantal toe dan de aseksuele soort, omdat de seksuele soort vijftig procent van haar voortplantingsenergie verspilt aan de productie van mannetjes.

De kosten (in energie en bouwstoffen) voor de mannenproductie noemen we ook wel 'het tweevoudig nadeel' van seksuele voortplanting: tweevoudig slaat op twee keer minder individuen in de tweede generatie en omdat het er minder zijn, heet het een (evolutionair) nadeel.

 

AfB. 1: Het tweevoudig nadeel van geslachtelijke voortplanting.
Bij geslachtelijke voortplanting gaat de helft van de energie en bouwstoffen voor voortplanting naar de productie van mannen.
Die mannen dragen vervolgens niet bij aan de creatie van de volgende generatie.
Om zo'n populatie in stand te houden, moet een vrouwtje minstens twee nakomelingen produceren.
Onder diezelfde omstandigheden groeit een populatie op waarvan de individuen zich ongeslachtelijk voortplanten.
Als een aseksueel vrouwtje gemiddeld twee nakomelingen produceert, verdubbelt de populatiegrootte met elke nieuwe generatie.
Dit komt omdat elke nakomeling ook bijdraagt aan de groei van de populatie.

Het tweevoudig nadeel van seksuele voortplanting brengt evolutiebiologen in verlegenheiD. Ze kunnen niet goed verklaren waarom seksuele voortplanting in zoveel soorten voorkomt, terwijl het zo'n overduidelijk nadeel heeft ten opzichte van aseksuele voortplanting.
Afgezien van dit wetenschappelijke aspect is het tweevoudig nadeel van seksuele voortplanting voer voor feministen en een aanslag op het ego van de gemiddelde (lees: mannelijke) evolutiebioloog.

Wat de onderliggende motivatie ook moge zijn, een indrukwekkend grote groep wetenschappers heeft zich gestort op de vraag of seksuele voortplanting misschien voordelen heeft die opwegen tegen het tweevoudig nadeel.
Het resultaat van alle onderzoeken is een aantal aanwijzingen dat laat zien dat het nadeel van geslachtelijke voortplanting soms minder groot is dan tweevoudig.
Daarnaast zijn een groot aantal theorieën ontwikkeld die laten zien dat geslachtelijke voortplanting onder bepaalde omstandigheden wel degelijk voordelen heeft.

Seksuele voortplanting is niet altijd zo nadelig

Diverse biologen hebben erop gewezen dat het tweevoudig nadeel van geslachtelijke voortplanting berust op belangrijke aannames die niet altijd gelden.
Zo wordt verondersteld dat de productie van mannetjes ten koste gaat van de productie van vrouwtjes.
In het geval van de renhagedissen klopt dat: een vrouwtje kan maar een beperkt aantal eieren leggen.
Voor elk ei waaruit een mannetje ontstaat, moet ze een dochter inleveren.
Toch zijn er ook situaties waarin de productie van zoons niet noodzakelijkerwijs ten koste gaat van de productie van dochters.

Kijk bijvoorbeeld naar hermafrodieten.
Dit zijn tweeslachtige organismen zoals een aantal plantsoorten, regenwormen en platwormen.
Hermafrodieten produceren geen zoons of dochters – ze zijn immers tweeslachtig – maar ze moeten hun energie wel verdelen over de productie van mannelijke en de vrouwelijke geslachtscellen en -organen.

Ook voor hermaphrodieten is er een nadeel van geslachtelijke voortplanting.
Vergelijk maar eens twee soorten hermafrodieten die in alle opzichten gelijk zijn behalve in hun manier van voortplanting.
De ene soort plant zich geslachtelijk voort, door middel van bevruchte eieren.
De andere soort produceert aseksuele nakomelingen uit onbevruchte eieren.
Een populatie aseksuele hermafrodieten kan harder groeien dan een seksuele populatie.
Dat komt omdat de aseksuele individuen niets hoeven te investeren in hun mannelijke functie.
Ze kunnen alle energie en bouwstoffen in de productie van eieren stoppen.
Maar, betekent dit ook dat ze twee keer zoveel eieren zullen produceren, en dus ook twee keer zo hard in aantal zullen toenemen, zoals het tweevoudig nadeel van geslachtelijke voortplanting voorspelt? Dat zal alleen zo zijn als de afname van investering in mannelijke functie resulteert in een even grote toename van de investering in vrouwelijke organen en cellen.
Dat is niet altijd zo.

Het kan bijvoorbeeld zo zijn dat verschillende grondstoffen nodig zijn bij de productie van mannelijke of vrouwelijke geslachtscellen en organen.
Niet alle grondstoffen die nodig zijn voor de ontwikkeling van mannelijke functies, zijn bruikbaar voor de productie van vrouwelijke.
In zo’n geval is de tweede generatie van de aseksuele populatie minder dan twee keer groter dan die van de seksuele populatie.
Met andere woorden: als de investering in de mannelijke functie (zoons) niet direct ten koste gaat van de investering in vrouwelijke functie (dochters), dan geldt het tweevoudig nadeel niet.

Laten we de platworm bekijken (afbeelding 2).
Stel dat eiwitten (oranje rondjes) en vetten (groene rondjes) nodig zijn om de geslachtsorganen aan te leggen.
Voor de testes zijn de bouwstoffen eiwit en vet nodig in de verhouding 2:1.
Voor de ovaria geldt de verhouding 1:2.
De seksuele platworm produceert twee nakomelingen (het eigen ei wordt bevrucht en de worm bevrucht zelf een ander ei - de platworm is immers tweeslachtig!), die elk voor de helft meetellen voor het nakomelingenschap, omdat slechts de helft van het DNA aan elke nakomeling is doorgegeven.

Omdat voor de ovaria eiwitten en vetten in een andere verhouding nodig zijn dan voor de testes, kan een aseksuele platworm niet automatisch twee keer zoveel investeren in ovariA. In het voorbeeld kan de aseksuele platworm slechts anderhalf keer zo grote ovaria aanleggen als een seksuele platworm.
De aseksuele worm produceert daarom gemiddeld slechts anderhalf maal zo veel eieren als een seksuele platworm en geen spermA. Gemiddeld produceert de aseksuele worm dus anderhalve nakomeling uit eigen eieren, met 100% identiek genetisch materiaal.
Een vergelijking van het aantal nakomelingen (gemeten in het aantal keer dat het hele genenpakket is doorgegeven) van de seksuele met de aseksuele platworm laat nu niet een tweevoudig nadeel zien, maar een 'anderhalfvoudig' nadeel voor geslachtelijke voortplanting.
  AfB. 2: Minder dan tweevoudig nadeel bij seksueel voortplantende platwormen.
Oranje rondjes staan voor eiwitten, groene voor vetten.
Beide zijn noodzakelijke grondstoffen om de geslachtsorganen aan te leggen.

Een andere aanname die niet altijd opgaat, is het uitgangspunt dat mannetjes tijdens hun leven geen enkel positief effect hebben op het aantal nakomelingen van een vrouwtje.
Die aanname klopt niet voor soorten waarbij het mannetje meehelpt bij de ouderlijke zorg; denk aan stekelbaarsjes, zeepaardjes en mensen.
Dankzij die hulp kan een seksueel voortplantend vrouwtje meer nakomelingen grootbrengen dan een zelfde ongeslachtelijk vrouwtje.
De laatste moet het immers alleen opknappen.
Een deel van de energie die is 'verspild' aan mannetjes, krijgt zo'n vrouwtje terug in de vorm van ouderlijke zorg.
Daarom is ook bij soorten die mannelijke ouderzorg kennen, het nadeel van geslachtelijke voortplanting minder dan tweevoudig.

Genetische variatie versus klonen

Bij het vergelijken van geslachtelijke en ongeslachtelijke voortplanting hebben we tot nu één belangrijk verschil tussen deze twee voortplantingswijzen onbesproken gelaten.
Anders dan bij ongeslachtelijke voortplanting, vindt bij geslachtelijke voortplanting een reductiedeling (meiose) plaats.
Bij de meiose verdeelt de cel zijn chromosomen over twee nieuwe cellen.
Dit is nodig omdat een nakomeling ontstaat uit de versmelting van twee geslachtscellen: één van de man en één van de vrouw.
Zonder meiose zou een nakomeling twee keer zoveel chromosomen bezitten als zijn ouders, en diens nakomelingen nog twee keer zoveel.

Door de meiose dragen beide ouders vijftig procent van hun genetisch materiaal over aan de nakomeling (dit is het tweevoudig nadeel van geslachtelijke voortplanting op genetisch niveau!).
Om de meiose eerlijk te laten verlopen, worden de chromosomen willekeurig verdeeld over twee geslachtscellen, zodat alle chromosomen evenveel kans lopen om in de volgende generatie terecht te komen.
Dit heeft een belangrijk bijeffect.
De willekeur van de meiose zorgt ervoor dat het resultaat van elke reductiedeling anders is.
Niet alleen de chromosomenparen worden onafhankelijk van elkaar over de dochtercellen verdeeld, ook binnen chromosomenparen vindt recombinatie van genen plaats door crossing over.

In afbeelding 3 zijn de gevolgen van meiose uitgewerkt voor een kruising tussen twee vissen.
De ene vis draagt een allel (blauw) dat zorgt voor een blauwe glans op de schubben, en een allel (roze) dat zorgt voor roze vinnen.
De andere vis draagt twee kopieën van een allel (groen) dat zorgt voor groene vinnen.
De genen voor schub- en vinkleur liggen op hetzelfde chromosoom.
De nakomelingen van de kruising tussen beide ouders vertonen variatie voor schub- en vinkleur.
Geen van de nakomelingen ziet er hetzelfde uit als een van de ouders.

 AfB. 3: Meiose zorgt voor variatie.
Het gen voor schubkleur (blauw of ongekleurd) en vinkleur (groen, roze of ongekleurd) liggen op hetzelfde chromosoom.
Als twee vissen met verschillende allelen paren kan recombinatie zorgen voor een groot aantal nieuwe combinaties van eigenschappen in de nakomelingen.

In werkelijkheid wordt het uiterlijk van de nakomelingen bepaald door duizenden eigenschappen, die verdeeld zijn over meerdere chromosomen.
Dit betekent dat het aantal combinaties van eigenschappen die door meiose kunnen ontstaan in de praktijk ver boven het aantal geproduceerde nakomelingen ligt: geen twee nakomelingen zullen genetisch identiek zijn.
Met andere woorden, geslachtelijke voortplanting levert nakomelingen op met genetische variatie; ongeslachtelijke voortplanting levert daarentegen genetisch identieke nakomelingen op, het zijn klonen.

Zit in deze variatie onder nakomelingen misschien een evolutionair voordeel ten opzichte van ongeslachtelijke voortplanting? Zo ja, zou dit het tweevoudig nadeel van geslachtelijke voortplanting kunnen compenseren?

Kosten en baten van recombinatie

Recombinatie zorgt voor het ontstaan van nieuwe gencombinaties binnen een populatie organismen.
Dat kan handig van pas komen wanneer een soort leeft in een veranderend milieu waarvoor steeds nieuwe combinaties van eigenschappen nodig zijn.
Bij aseksuele organismen kan de optimale combinatie van eigenschappen alleen ontstaan door meerdere mutaties, die in elke afstammingslijn afzonderlijk moeten plaatsvinden.
Daardoor kan het erg lang duren voordat een lijn zich heeft aangepast.
In een seksuele populatie daarentegen, kunnen de mutaties van verschillende individuen via geslachtelijke voortplanting snel combineren tot een optimaal genenpakket, dat eigenschappen representeert die het organisme goed aangepast maken voor zijn omgeving.

De keerzijde van de medaille is dat recombinatie ook gunstige gencombinaties verwoest.
Als de milieuomstandigheden constant zijn is recombinatie nadelig.
In een aseksuele populatie zullen alle nakomelingen het genotype van hun ouder erven.
Als de milieuomstandigheden lange tijd onveranderd zijn, mogen we aannemen dat dit genotype ook het optimale genotype is.
In een seksuele populatie ontstaan daarentegen steeds varianten van het meest optimale genotype.
Die varianten hebben per definitie steeds een lagere fitness.

Geslachtelijke voortplanting zorgt via recombinatie niet alleen voor het ontstaan van voordelige mutaties, maar recombineert ook schadelijke mutaties.
Een positief effect daarvan is dat recombinatie nakomelingen kan opleveren die minder schadelijke mutaties hebben dan hun ouders.
Zoiets is in aseksuele populaties onmogelijk.
Sterker nog, aseksuele populaties hopen in de loop van de tijd steeds meer schadelijke mutaties op.
Dat komt omdat schadelijke mutaties zich bij toeval kunnen verspreiden door de gehele populatie totdat er geen individuen overblijven die de mutatie niet bij zich dragen.
De kans hierop is weliswaar klein, maar niet afwezig.
Wanneer een mutatie zich volledig door een aseksuele populatie heeft verspreid, is er geen weg terug.
Dit proces treedt niet op in seksuele populaties, dankzij recombinatie.

Recombinatie van schadelijke mutaties heeft nog een tweede effect, maar of dat positief of negatief uitpakt is afhankelijk van de omstandigheden.
Er ontstaat namelijk variatie in het aantal schadelijke mutaties per individu.
Het kan zijn dat door die variatie de schadelijke mutaties efficiënter door natuurlijke selectie uit de populatie kunnen worden verwijderd, waardoor de fitness van de populatie in het geheel toeneemt.

Een voorwaarde hiervoor is dat de negatieve effecten van een extra mutatie groter worden naarmate een individu al meer schadelijke mutaties bij zich draagt.
Anders gezegd, het gezamenlijke schadelijke effect van alle mutaties die een individu bij zich draagt moet groter zijn dan de optelsom van de schadelijke effecten die elke mutatie afzonderlijk zou veroorzaken.
In dat geval zijn de fitnesskosten per mutatie het hoogst voor individuen met veel mutaties.
Zulke individuen zijn er niet alleen in absolute, maar ook in relatieve zin bijzonder slecht aan toe, en zij zullen met hoge waarschijnlijk weg geselecteerd worden.
Daardoor neemt de hoeveelheid mutaties in de populatie af.
Het tegenovergestelde effect treedt op wanneer de negatieve effecten van een extra mutatie afnemen naarmate een individu al meer schadelijke mutaties bij zich draagt.
In dat geval worden juist de individuen met weinig mutaties relatief sneller weg geselecteerD.

Afbeelding 4 laat voor een extreem voorbeeld zien hoe recombinatie van schadelijke mutaties een voordeel kan opleveren voor een seksuele populatie.
In het voorbeeld nemen we aan dat individuen pas schadelijke effecten van hun mutaties ondervinden als ze tenminste twee mutaties hebben.
Het schadelijke effect van twee mutaties is dus groter dan twee keer het schadelijk effect van één mutatie (een enkele mutatie heeft nog geen schadelijk effect).
De nakomelingen van ouders met één mutatie kunnen nul, een of twee mutaties bezitten.
De nakomelingen met twee mutaties overleven niet.
Na selectie bezit twee van de drie nakomelingen een mutatie.
Dat is gemiddeld minder dan hun ouders.
In een aseksuele populatie produceren individuen met één mutatie ook altijd nakomelingen met één mutatie.
Er is nu geen afname in het aantal mutaties in de volgende generatie.

 AfB. 4: Recombinatie van schadelijke mutaties: Bij de kevers die zich geslachtelijk voortplanten zijn de nakomelingen variabel voor het aantal schadelijke mutaties dat ze dragen (nul, een, of twee), ook al dragen de ouders beide één schadelijke mutatie.

Moeten we nu blij zijn met de man?

Het is al met al niet gemakkelijk te bepalen of nu de kosten, of juist de baten van geslachtelijke voortplanting de weegschaal laten doorslaan.
Afhankelijk van de milieuomstandigheden en de precieze manier waarop schadelijke mutaties elkaar beïnvloeden, heeft geslachtelijke voortplanting voordelen dan wel nadelen ten opzichte van ongeslachtelijke voortplanting.

Zeker is wel dat geslachtelijke voortplanting de beste kansen bieden onder veranderende milieuomstandigheden en wanneer schadelijke mutaties elkaars effecten versterken.
Bestaan dergelijke omstandigheden, of is het milieu waarin populaties leven veel vaker constant? En hebben nadelige mutaties gezamenlijk minder effect dan hun afzonderlijke effecten opgeteld? Het antwoord ligt nog steeds verborgen in de natuur en kunnen we alleen door waarnemingen en slimme experimenten achterhalen.

Experimentele evolutie met behulp van micro-organismen en moderne bio-informatica technieken maken het misschien binnenkort mogelijk uit te vinden hoe mutaties elkaars schadelijke effecten beïnvloeden.
Voor wat betreft de veranderlijkheid van de milieuomstandigheden richt de aandacht zich momenteel vooral op ziekteverwekkers als oorzaak van continue verandering.
Ziekteverwekkers evolueren in hoog tempo nieuwe strategieën waarmee ze de verdedigingsmechanismen van hun gastheer ondermijnen.
Daardoor is voortdurende verandering van die verdedigingsmechanismen noodzakelijk.
Ziekteverwekkers en hun gastheren zijn verwikkeld in een niet ophoudende evolutionaire wapenwedloop, waarin geslachtelijke voortplanting een voorsprong kan opleveren.
Ondersteuning voor dit idee komt bijvoorbeeld uit studies die een verband aantonen tussen de frequentie van geslachtelijke voortplanting en de grootte van het gevaar van ziekteverwekkers.

 

AfB. 5: Ziekteverwekkers en geslachtelijke voortplanting.
Veel slakken kunnen zich geslachtelijk en ongeslachtelijk voortplanten.
Vergelijkend onderzoek aan Nieuw-Zeelandse slakken populaties heeft aangetoond dat de frequentie van geslachtelijke voortplanting hoger is naarmate er meer parasieten in het milieu voorkomen.
Geslachtelijke voortplanting zorgt op plaatsen met veel parasieten (locatie 1) voor variatie, en dat maakt snellere aanpassingen in de evolutionaire wapenwedloop met de parasiet mogelijk.
Op plaatsen zonder parasieten (locatie 2) zijn die voortdurende aanpassingen niet noodzakelijk, en is juist ongeslachtelijke voortplanting optimaal.

Ook al zou uiteindelijk blijken dat de omstandigheden optimaal zijn geweest voor de evolutie van geslachtelijke voortplanting, het zal de vraag blijven of de voordelen van geslachtelijke voortplanting opwegen tegen de aanzienlijke reductie in efficiëntie die gepaard gaat met het produceren van mannen.
Het tweevoudig nadeel van geslachtelijke voortplanting lijkt immers een onoverwinnelijke barrière voor elk afzonderlijk voordeel van geslachtelijke voortplanting dat we kunnen bedenken.
Daar komt nog eens bij dat veel voordelen van geslachtelijke voortplanting pas op de lange termijn zichtbaar worden, terwijl het tweevoudig nadeel direct voelbaar is.

De verklaring voor het bestaan van geslachtelijke voortplanting moeten we daarom zoeken in de combinatie van verschillende voordelen.
In de hoop dat die voordelen elkaar versterken.

Bronnen:

Seksuele Selectie – een proces van tegenstrijdige belangen.
James L.
Gould & Carol Grant Gould (1993).
Natuur & Techniek, Maastricht/Brussel.

Fossielen      Simpson      Evolutie

Het evolutionaire soort-concept

De vorige twee soort concepten zijn niet-temporele soortconcepten.
Dat wil zeggen dat bij de aflijning van de soort enkel hedendaagse individuen betrokken worden, en men zich niet gaat bezig houden met de vraag of individuen die 100.
000, 200.
000 of een miljoen jaar geleden leefden tot dezelfde soort behoorden.
Voor paleontologen stelt die vraag zich vaak wel.
Daarom ontwikkelde George Gaylord Simpson in 1961 het evolutionaire soort-begrip.
In een moderne versie luidt de definitie van een soort hier als volgt : één enkele lijn van voorouderlijke en daaruit voortspruitende populaties die zich onderscheidt van andere zulke lijnen en die een eigen evolutionaire rol en tendensen heeft.

Hier wordt de soort niet meer gedefinieerd in termen van seksuele isolatie, maar op basis van haar  evolutionaire isolatie.
In tegenstelling tot het biologische soortbegrip, kan het evolutionaire soortbegrip ook gebruikt worden voor organismen die zich asexueel voortplanten.
  In het evolutionaire soort-concept wordt ecologisch, gedragsmatig, genetisch en morfologisch bewijsmateriaal gecombineerd om de evolutionaire afstand en scheiding tussen groepen organismen in te schatten.
Maar, omdat speciatie een proces is, blijft het moeilijk om te definiëren waar de scheiding groot genoeg is om van soorten te kunnen spreken; er zal steeds een zekere willekeurigheid blijven bestaan

What motivates a person to pursue a career in science? The distinguished American paleontologist, George Gaylord Simpson, claimed nothing learned [in high school] had any bearing at all on the big and real questions.
Who am I? What am I doing here? What is the world? What is my relationship to it? Later, in college, he had come to the conclusion that life is the most important thing about the world, the most important thing about life is evolution.

 

Such motivating questions inspired Simpson's lifelong study of the history and evolution of life on Earth.
By the late 1930s and early 1940s, Simpson, though relatively young, was already a distinguished paleontologist at the American Museum of Natural History in New York City.
His achievements included a Yale doctorate in geology, research position at the British Museum, leadership of two fossil-collecting expeditions to Patagonia, two books, and more than one hundred scientific articles and monographs all topped off by election to the National Academy of Sciences and the American Philosophical Society.

 

Before leaving for military service in 1942, Simpson completed a major text, Tempo and Mode in Evolution, published two years later, that applied the concepts and conclusions of the new discoveries in genetics to the extensive fossil evidence of life's long history.
He claimed that the small-scale microevolution of the geneticist could adequately explain the large-scale macroevolution of the paleontologist, thereby validating the usefulness of fossil evidence for addressing evolutionary questions.

 

Early Life

Simpson was born in Chicago, on 16 June 1902, the only son and third child of his attorney father and missionary-raised mother.
His Scots ancestry and missionary background led to a strict Presbyterian upbringing.
By age nine, Simpson was made a formal member of the church but soon after deconverted” when he decided in a fit of childish peevishness that he did not want to forsake forever being naughty.

 

At about the same time, he talked his parents into purchasing the Encyclopedia Britannica, which he read straight through.
“I think it gave me my first conception of the world of learning as a whole, my first definite feeling for organized facts, and my first inkling of how to go systematically about finding out such facts.
”

 

University Years

After skipping several years in school, Simpson at age 16 entered the University of Colorado at Boulder in the fall of 1918.
He thought perhaps he wanted to be a creative writer, but in his second year he enrolled in a geology course and was quickly converted, in part because of the enthusiasm and encouragement of his instructor, Arthur Tieje, the first teacher who recognized and challenged his formidable intellectual abilities.
In his senior year, Simpson transferred to Yale, because Tieje advised him that if he wanted to be a geologist and paleontologist, Yale was the best place to study.
Perhaps additional reasons for the transfer were his not getting the editorship of the college humor magazine he helped start and—insult added to injury—the new editor then stealing his girlfrienD.

 

After graduation, Simpson stayed on at Yale for his doctoral studies where, in the basement of the Peabody Museum, he discovered a large collection of primitive mammals from Mesozoic age rocks of the American West that he wanted to study for his doctoral dissertation.
But his advisor, Richard Swann Lull, told him that “those fossils are much too important very delicate and highly significant for a young graduate student.

 

First Field Work

At the end of his first year of graduate work, Simpson obtained a position prospecting for Tertiary mammals in Texas and New Mexico as a field assistant to William Diller Matthew, chairman of the department of paleontology at the American Museum.
Matthew was one of the leading paleomammalogists, particularly known for his research on Cenozoic mammals and for his book Climate and Evolution (1915).
He was also a leading student of horse evolution.
By the end of the summer, Simpson had shown himself to be an energetic and highly successful field man, having made two unique fossil discoveries.
The first was the skull of an important link between ancestral Pliocene and modern horses.
The second was the skull, backbone, and rib cage of a Miocene dog-bear, a heavy, large, doglike carnivore.

 

Lull was suitably impressed by these discoveries and permitted Simpson to study the Mesozoic-age mammals after all.
Matthew, too, was enthusiastic, for he became Simpson's informal off-campus advisor for his dissertation and later an advocate for his subsequent appointment at the American Museum.

 

But, in the beginning, the search for fossils that summer was hardly promising.
As Simpson wrote to his sister Martha, I've been digressing all over the landscape.
Now & then we find a fossilevery third day or so, if small fragments count.
Poor Dr.
Matthew gets madder & madder [:] ‘First formation in which I couldn't find mammals.
’ Part of Matthew's chagrin was no doubt due to Simpson's initial clumsiness.
Matthew had found some important horse teeth and, after treating them with shellac, laid one of them on the ground to dry.
Simpson promptly stepped on the tooth, breaking it into several pieces.
Matthew glowered, telling Simpson, Go stand over there, and didn't talk to him for several hours.
But by the next day the incident was forgotten.

 

Simpson received his Yale Ph.
D. in 1926 and went to the British Museum of Natural History in London to continue his study of the then little-known, primitive mammals by examining British and European counterparts.
The subsequent two publications of his Yale research on American Mesozoic mammals and on the British Museum fossils quickly established his paleontological reputation.

 

American Museum of Natural History

On his return from England in the fall of 1927, Simpson joined the American Museum as assistant curator of fossil vertebrates, assuming a position left vacant when Matthew moved to the University of California at Berkeley.
In the late 1930s and early 1940s, Simpson's work turned more theoretical as he shifted his attention to more general problems of evolution rather than focusing solely on fossil mammals.
Simpson published Quantitative Zoology, co-authored with his second wife Anne Roe, and he completed two book-length manuscripts, Tempo and Mode in Evolution, and Principles of Classification and a Classification of Mammals.
He also managed to publish a picaresque travel narrative of his first paleontologic expedition to Patagonia in the early 1930s where, upon arrival in Buenos Aires, he found himself in the midst of a revolution, barely escaping with his life.

 

In 1942, the new director of the American Museum was contemplating major departmental reorganization by putting the zoologists working with living groups with the paleontologists studying their corresponding fossils.
Simpson resisted this plan and considered leaving the museum altogether.
Instead, he enlisted in the U.
S.
Army in December 1942, and was made a captain in military intelligence.
He surprised his superiors by completing a six-week course in intelligence methods in a single week.
He shipped out to North Africa, later moving on to Sicily and Italy, until 1944, when he was sent home with a severe case of hepatitis.
By then, he held the rank of major and had been awarded two Bronze Stars.

 

When Simpson returned to the museum, the controversial reorganization plan had been scrapped and a more attractive plan was imposed, which included a department of geology and paleontology of which he was named chairman.
He also accepted an appointment as professor of vertebrate paleontology at Columbia University.
In 1949, Simpson published a popular account of modern evolutionary theory from the point of view of the fossil evidence, The Meaning of Evolution, which was subsequently translated into ten languages and sold some half-million copies.
In 1958, he resigned the department chairmanship and soon after left for the Museum of Comparative Zoology and Harvard University.

 

The centennial of Darwin's On the Origin of Species in 1959 not only signaled a fresh start for Simpson at Cambridge, but also brought him further into the limelight as a leading evolutionist.
Conferences and symposia marked the centennial, with Simpson often present either as a contributor as in Chicago where he gave a keynote public lecture at the meeting of the American Association for the Advancement of Science, titled ; ;The World into Which Darwin Led Us or as an honoree ; ; as in London where he received the Darwin-Wallace Commemorative Medal from the Linnaean Society, in whose meeting rooms Charles Darwin and Alfred Russel Wallace first announced their theory of natural selection a century earlier.
Nor was Simpson ignored at home: in February 1966, he received the National Medal of Science from President Lyndon B. Johnson.

 

Final Years

In 1967, Simpson and his wife Anne Roe retired to Tucson, ArizonA. He continued to work for the next decade and a half in a small building next to his house, surrounded by his research files and extensive personal library, walls and surfaces scattered with honorary degrees, photographs from the past, and replicas of the many scholarly gold medals he had been awardeD.

 

In the last years of his life, Simpson had become a memory from the past, as often happens, even to the most distinguished of scientists.
Most thoughtful students of paleontology and evolution were aware of what Simpson had contributed, but now took it for granteD. They looked instead to the writings of younger paleontologists and evolutionary biologists for new ideas.
In a way, Simpson had outlived his fame, and had become a living, mostly ignored monument of what had come before.
A hint of his state of mind is revealed in a posthumously published work of science fiction (The Dechronization of Sam Magruder, St.
Martin's Press, 1996).
Simpson tells the story of Sam Magruder, who was experimenting on the quantum theory of time-motion in 2162 A.D. when he suffers a time-slip that puts him back in the Late Cretaceous of New Mexico.
Helplessly lost in time and with no hope of returning to the present, Magruder ekes out a primitive existence for some years until a fatal accident befalls him.
Before his death, Magruder manages to chisel out his experience and philosophy of life on eight rock slabs that are recovered many millions of years later, and so his story becomes known.

 

Always more comfortable in expressing his views in writing than in speaking, Simpson appears to use this work of science fiction to reveal his own, mostly melancholy, views about life's meaning and purpose, the importance of adapting to the here-and-now, and how historical contingency controls subsequent outcomes.
Was Simpson speaking for himself when Magruder declares My real purpose in engraving these slabs is a search for comprehension I am exploring my own nature?

 

In the summer of 1984, Simpson contracted pneumonia during a South Pacific cruise and was in and out of the hospital several times over the next few months.
He finally succumbed on the evening of Saturday, 6 October 1984, at the age of 82.
His remains were cremated and dispersed in the Arizona desert.

 

 George Gaylord Simpson: Natural Selection and the Fossil Record 

 

As one of the founders of the ; ;modern synthesis ; ; of evolution, paleontologist George Gaylord Simpson argued that the fossil record supports Darwin's theory that natural selection acting on random variation in a population is the driving force behind evolution.
Simpson was among the first to use mathematical methods in paleontology, and he also took into account newly discovered genetic evidence for evolution in his study of paleontology.
In his 1944 book, Tempo and Mode in Evolution, Simpson divided evolutionary change into ; ;tempo, ; ; the rate of change, and ; ;mode, ; ; the manner or pattern of change, with tempo being a basic factor of mode.
Simpson saw paleontology, revealing the long history of life on earth, as a unique field through which to study the history of evolution.

 

Evolution Since Darwin

 

The early part of the twentieth century saw evolutionary theory embattled by disagreements over Darwin's emphasis on natural selection.
The then-newly rediscovered work of Gregor Mendel in the nineteenth century was an uncomfortable fit with evolution, as many scientists saw it.
They weren't at all certain that natural populations contained enough genetic variation for natural selection to create new species.
So they entertained other explanations, including inheritance of acquired characteristics, ; ;directed ; ; variation toward a goal, or sudden large mutations that resulted in new species.

 

In the field of paleontology, the scientist who did most to resolve these questions was George Gaylord Simpson (1902-1984), who was on the staff of the American Museum of Natural History for 30 years.
At a time when other paleontologists were convinced that the fossil record could best be explained by directed variation, Simpson disagreeD. He said that fossil patterns needed no mystical or goal-oriented processes to explain them.
For example, where others saw the modern horse as having arisen in a single advance toward the specialized form, Simpson saw the path as that of an irregular tree that had many side-branches leading off to extinction.

 

Simpson argued that the evolution of mammals, as seen in their fossilized remains, fit perfectly well with the new mechanisms of population genetics being studied at the time.
He used the then-new mathematical methods to clarify how evolution occurred in ; ;gene pools ; ; in populations, not in individual members of the population.

 

Importantly, he showed that gaps in the fossil record reflected periods of substantial change through rapid ; ;quantum evolution ; ; in small populations, leaving little fossil evidence behinD. At other times, he observed, rates of change could be so slow as to seem almost nonexistent.

Darwin of God      Ruse Michael      Evolutie

Aanhangers van de evolutieleer en het creationisme bestrijden elkaar met dezelfde bekeringsdrift.

Maar ook hun denkpatronen lijken verrassend veel op elkaar, stelt filosoof Michael Ruse.

Beide stromingen formuleren volgens Ruse twee tegenovergestelde, maar aan elkaar verwante antwoorden op de teloorgang van het geloof sinds de de Verlichting.

Elke richting pretendeert de waarheid in pacht te hebben rondom filosofische thema's zoals de oorsprong van de mens, onze morele waarden en de aard van de werkelijkheiD.

Tot zover wat er staat te lezen op de achterkant van het boek

(oorspronelijke titel: The Evolution-Creation Struggle).

 

 

Doordat het boek ingaat op de ontwikkeling van het vroege Christendom in Engeland (en later Amerika) via deïsme, evolutionisme, naturalisme en uiteindelijk het creationisme aan de hand van werken van vele bekende schrijvers uit verschillende tijden leest het niet direct makkelijk weg.
Zeker door de terminologie en de benoeming van vele religieuze (sub)stromingen is het wat lastig te volgen.

Ook de chronologie is niet altijd lineair doordat de schrijver teruggrijpt naar eerdere gebeurtenissen om tot een verder punt in deze ontwikkeling te komen.

Het wordt eigenlijk pas echt interessant als de schrijver halverwege het boek het evolutionisme als godsdienstige stroming bestempelt door middel van treffende overeenkomsten en die beweging dus ook in die context plaatst waardoor het niet langer een kwestie is van (pseudo)wetenschap (evolutie, ook wel neodarwinisme, werd volgens dit boek pas echt een volwassen wetenschap in het midden van de 20e eeuw) versus religie maar een kwestie van religie versus religie.

Een ommekeer in (religieuze) denkwijzes als Darwins Origin of Species (ook al is het niet zo'n plotselinge ommekeer als men wel denkt, het wordt beschouwd als het definitieve omslagpunt) kent logische gevolgen.
Deze gevolgen kunnen kort door de bocht beschreven worden als:

1) God werd uit de vergelijking voor de bestiering van de natuurlijke wereld geschrapt.

2) De Christelijke stromingen probeerden zich aan aan de nieuwe situatie (in dit geval evolutie) aan te passen; Zowel protestant Christelijken (en véél later) Katholiek Christenen probeerden het een plaats te geven in hun wereldvisie.
plaatsvonD.God versus Darwin, een gevecht in de familie

De Amerikaanse filosoof Michael Ruse (66) is deze week in Nederland voor zijn boek ’Darwin of God, een broedertwist’.
Wiskundige Ronald Meester, betrokken bij het Nederlandse Intelligent Design-debat, bespreekt met hem de strijd tussen creationisten en darwinisten.

print stuur artikel door

Er zijn al veel boeken over het thema creationisme versus evolutie, of geloof versus wetenschap.
Voor wie is dit boek, en wat is er nieuw aan?

„Ik heb dit boek geschreven voor de intelligente leek, je hoeft eigenlijk niets van het onderwerp af te weten om mijn boek te kunnen begrijpen.
De meerwaarde van het boek heeft te maken met het feit dat ik zowel historicus als filosoof ben.
Ik kijk niet alleen naar de wetenschapsfilosofische thema’s maar probeer me ook af te vragen hoe het allemaal zo heeft kunnen komen.
Ik ben zelf geen gelovig christen, maar ik hoop dat christenen die dit boek lezen zullen beamen dat ik niet uit ben op polemiek, maar dat ik juist probeer te begrijpen hoe het komt dat de strijd zo hevig is geworden.
”

Waarom is de strijd tussen creationisten en darwinisten zo bitter geworden, vooral in de Verenigde Staten?

„De Nederlandse titel van het boek, ’Darwin of God, een broedertwist’, zegt dit veel beter dan de oorspronkelijke titel ‘The Evolution-Creation struggle’, die ik zelf had bedacht.
De strijd is een broederstrijd, en zoals iedereen weet, zijn gevechten binnen dezelfde familie altijd de meest bittere.
Het boek gaat niet zozeer om de strijd zelf, maar meer over het ‘broeder’-gedeelte.
”

Dat roept vragen op.
Als creationisten en darwinisten broeders zijn, wie zijn dan de ouders?

„Die vraag raakt het hart van mijn boek.
Voor veel mensen was de reformatie de grote gebeurtenis binnen het westerse christendom, maar ik denk dat de verlichting, 200 jaar later, veel meer invloed heeft gehaD.

Kijk, in de Reformatie werd het christendom zelf niet ter discussie gesteld, sommigen dachten alleen dat de katholieken het bij het verkeerde eind hadden.
Pas door de Verlichting durfde men zich af te vragen of het christendom überhaupt wel waar was, voor het eerst kon daar openlijk aan getwijfeld worden.

Welnu, dit leverde twee mogelijke reacties op: geloof of rede.
Om in de metafoor te blijven: dat zijn de ouders.
De ene groep was ervan overtuigd dat we geheel op het verkeerde spoor aanbeland waren, en wilde daarom terug naar het hart van het geloof voor het te laat zou zijn.
Een andere groep zei: wel, de rede heeft ons veel gebracht nietwaar, let’s go all the way.
Als de rede ons dit allemaal kan brengen dan kunnen we daar beter op gaan vertrouwen.
”

Bij broers is er vaak ook sprake van enige gelijkenis.
Gaat dat hier ook op?

„Zeker, vaak wordt schamper gedaan over dogmatisch denken bij christenen, maar de diehard darwinisten doen daar op dit punt niet voor onder.
”

En hoe houdt dit verband met het denken over evolutie?

„Dat denken werd meegezogen in dit debat tussen geloof en rede.
Evolutie wordt hét symbool voor de verschillende posities.
Want laat hier geen onduidelijkheid over bestaan: niemand ligt ’s nachts wakker over gaten in het fossiele archief, niemand ligt ’s nachts wakker over het ontbreken van tussensoorten.
Waar mensen echter wel wakker van liggen is de vraag: waar staat evolutie voor, wat betekent het voor de manier waarop ik de wereld zie of zou moeten zien? De werkelijke botsing vindt plaats op metafysisch niveau.
De verschillende partijen proberen allemaal antwoord te geven op dezelfde vragen: waar komen we vandaan en wie zijn wij?”

Dus geen debat over de vraag of we de bijbel al dan niet letterlijk zouden moeten lezen?

„Dat debat was en is er óók, maar uiteindelijk ging het daar niet om.
In de 18e eeuw was het thema: geloof of rede.
Mensen die in de rede geloofden, meenden ook dat evolutie vooruitgang bracht; de wereld kon op eigen houtje progressie boeken.
In het andere kamp werd juist geloofd dat we dat niet zelf konden.
”

In het boek zegt u weinig over uw eigen positie, behalve dat u darwinist bent.

„Dat is juist.
Het feit dat ik de wortels van het creationisme serieus neem, betekent niet dat ik mijn vertrouwen in het darwinisme opgeef.
Maar hét onderscheidende kenmerk van de intellectueel is dat hij bereid moet zijn om zijn eigen positie uiterst kritisch te bezien.
Ik moet dus ook nagaan waarom ik darwinist wil zijn.
Het gaat mij dus niet om het uitdragen van een positie, maar om te begrijpen waarom de verschillende posities er zijn.
”

Waarin verschilt uw positie met die van andere bekende darwinisten, zoals bijvoorbeeld Stephen Jay Goud, Richard Dawkins, Daniel Dennett en Edward Wilson?

„Er zijn natuurlijk technische verschillen wanneer het gaat over de manier waarop we denken over evolutie.
Gould dacht dat het in sprongen ging, ik denk van niet.
Edward Wilson denkt dat het progressief is, ik denk van niet.
De grote verschillen tussen mij enerzijds en Dawkins en Dennett anderzijds liggen echter op het levensbeschouwelijke vlak.
Als je de laatste boeken van deze heren leest, dan huiver je over de bitterheid die er uit spreekt wanneer het over religieus geloof gaat.
Met dergelijke bitterheid is geen zinvol boek over dit onderwerp te schrijven.
Vooral Dennett doet erg zijn best om uit te leggen hoe mensen in de valkuilen van religie kunnen lopen; religie zelf beschouwt hij als een noodzakelijk kwaad, als een parasiet eigenlijk.
”

Ziet u heil in een evolutionaire verklaring van religieus geloof?

„Ik zie heil in een evolutionaire verklaring van mensen.
Het is echt onzin om, zoals Dennett doet, een bepaald aspect eruit te lichten om dat vervolgens geïsoleerd te gaan bestuderen.

God versus Darwin, een gevecht in de familie

Ronald Meester, Trouw 5 april 2007

De Amerikaanse filosoof Michael Ruse (66) is deze week in Nederland voor zijn boek ’Darwin of God, een broedertwist’.
Wiskundige Ronald Meester, betrokken bij het Nederlandse Intelligent Design-debat, bespreekt met hem de strijd tussen creationisten en darwinisten.

Er zijn al veel boeken over het thema creationisme versus evolutie, of geloof versus wetenschap.
Voor wie is dit boek, en wat is er nieuw aan?

„Ik heb dit boek geschreven voor de intelligente leek, je hoeft eigenlijk niets van het onderwerp af te weten om mijn boek te kunnen begrijpen.
De meerwaarde van het boek heeft te maken met het feit dat ik zowel historicus als filosoof ben.
Ik kijk niet alleen naar de wetenschapsfilosofische thema’s maar probeer me ook af te vragen hoe het allemaal zo heeft kunnen komen.
Ik ben zelf geen gelovig christen, maar ik hoop dat christenen die dit boek lezen zullen beamen dat ik niet uit ben op polemiek, maar dat ik juist probeer te begrijpen hoe het komt dat de strijd zo hevig is geworden.
”

Waarom is de strijd tussen creationisten en darwinisten zo bitter geworden, vooral in de Verenigde Staten?

„De Nederlandse titel van het boek, ’Darwin of God, een broedertwist’, zegt dit veel beter dan de oorspronkelijke titel ‘The Evolution-Creation struggle’, die ik zelf had bedacht.
De strijd is een broederstrijd, en zoals iedereen weet, zijn gevechten binnen dezelfde familie altijd de meest bittere.
Het boek gaat niet zozeer om de strijd zelf, maar meer over het ‘broeder’-gedeelte.
”

Dat roept vragen op.
Als creationisten en darwinisten broeders zijn, wie zijn dan de ouders?

„Die vraag raakt het hart van mijn boek.
Voor veel mensen was de reformatie de grote gebeurtenis binnen het westerse christendom, maar ik denk dat de verlichting, 200 jaar later, veel meer invloed heeft gehaD.

Kijk, in de Reformatie werd het christendom zelf niet ter discussie gesteld, sommigen dachten alleen dat de katholieken het bij het verkeerde eind hadden.
Pas door de Verlichting durfde men zich af te vragen of het christendom überhaupt wel waar was, voor het eerst kon daar openlijk aan getwijfeld worden.

Welnu, dit leverde twee mogelijke reacties op: geloof of rede.
Om in de metafoor te blijven: dat zijn de ouders.
De ene groep was ervan overtuigd dat we geheel op het verkeerde spoor aanbeland waren, en wilde daarom terug naar het hart van het geloof voor het te laat zou zijn.
Een andere groep zei: wel, de rede heeft ons veel gebracht nietwaar, let’s go all the way.
Als de rede ons dit allemaal kan brengen dan kunnen we daar beter op gaan vertrouwen.
”

Bij broers is er vaak ook sprake van enige gelijkenis.
Gaat dat hier ook op?

„Zeker, vaak wordt schamper gedaan over dogmatisch denken bij christenen, maar de diehard darwinisten doen daar op dit punt niet voor onder.
”

En hoe houdt dit verband met het denken over evolutie?

„Dat denken werd meegezogen in dit debat tussen geloof en rede.
Evolutie wordt hét symbool voor de verschillende posities.
Want laat hier geen onduidelijkheid over bestaan: niemand ligt ’s nachts wakker over gaten in het fossiele archief, niemand ligt ’s nachts wakker over het ontbreken van tussensoorten.
Waar mensen echter wel wakker van liggen is de vraag: waar staat evolutie voor, wat betekent het voor de manier waarop ik de wereld zie of zou moeten zien? De werkelijke botsing vindt plaats op metafysisch niveau.
De verschillende partijen proberen allemaal antwoord te geven op dezelfde vragen: waar komen we vandaan en wie zijn wij?”

Dus geen debat over de vraag of we de bijbel al dan niet letterlijk zouden moeten lezen?

„Dat debat was en is er óók, maar uiteindelijk ging het daar niet om.
In de 18e eeuw was het thema: geloof of rede.
Mensen die in de rede geloofden, meenden ook dat evolutie vooruitgang bracht; de wereld kon op eigen houtje progressie boeken.
In het andere kamp werd juist geloofd dat we dat niet zelf konden.
”

In het boek zegt u weinig over uw eigen positie, behalve dat u darwinist bent.

„Dat is juist.
Het feit dat ik de wortels van het creationisme serieus neem, betekent niet dat ik mijn vertrouwen in het darwinisme opgeef.
Maar hét onderscheidende kenmerk van de intellectueel is dat hij bereid moet zijn om zijn eigen positie uiterst kritisch te bezien.
Ik moet dus ook nagaan waarom ik darwinist wil zijn.
Het gaat mij dus niet om het uitdragen van een positie, maar om te begrijpen waarom de verschillende posities er zijn.
”

Waarin verschilt uw positie met die van andere bekende darwinisten, zoals bijvoorbeeld Stephen Jay Goud, Richard Dawkins, Daniel Dennett en Edward Wilson?

„Er zijn natuurlijk technische verschillen wanneer het gaat over de manier waarop we denken over evolutie.
Gould dacht dat het in sprongen ging, ik denk van niet.
Edward Wilson denkt dat het progressief is, ik denk van niet.
De grote verschillen tussen mij enerzijds en Dawkins en Dennett anderzijds liggen echter op het levensbeschouwelijke vlak.
Als je de laatste boeken van deze heren leest, dan huiver je over de bitterheid die er uit spreekt wanneer het over religieus geloof gaat.
Met dergelijke bitterheid is geen zinvol boek over dit onderwerp te schrijven.
Vooral Dennett doet erg zijn best om uit te leggen hoe mensen in de valkuilen van religie kunnen lopen; religie zelf beschouwt hij als een noodzakelijk kwaad, als een parasiet eigenlijk.
”

Ziet u heil in een evolutionaire verklaring van religieus geloof?

„Ik zie heil in een evolutionaire verklaring van mensen.
Het is echt onzin om, zoals Dennett doet, een bepaald aspect eruit te lichten om dat vervolgens geïsoleerd te gaan bestuderen.
Ik geloof in een visie op de mens waarin ontwikkeling een hoofdrol speelt, maar ontwikkeling hoeft niet noodzakelijk darwinistisch te zijn.
Uw eigen vakgebied, de wiskunde, ontwikkelt zich ook maar niemand zou die ontwikkeling darwinistisch noemen.
Wij zijn allemaal het resultaat van een evolutionair proces, en ook ons sociale gedrag wordt daar tot op zekere hoogte door bepaalD. Ik zeg met nadruk tot op zekere hoogte, want ik denk niet dat darwinisme overal verantwoordelijk voor kan zijn.
”

U doelt nu op onze moraal?

„JA. Over moraal heb ik eerder al geschreven.
Het is werkelijk te simplistisch om te denken dat onze moraal óf evolutionair, óf cultureel, óf religieus van oorsprong is.
Al die aspecten spelen mee, dat wel, maar de realiteit is gecompliceerder dan een simpele keuze tussen enkele alternatieven.
”

U spreekt zich nu uit over wetenschappelijke onderwerpen.
Kan een filosoof dat eigenlijk wel?

„U bedoelt dat een filosoof niet genoeg zou weten om met recht te kunnen spreken over specifiek wetenschappelijke onderwerpen? Wel, dat is inderdaad een punt waar je als filosoof voorzichtig mee moet zijn.
Andersom geldt dit overigens ook: een van de redenen dat ik weinig op heb met het werk van Richard Dawkins, is dat hij niet laat blijken ooit ook maar een minuut tijd te hebben besteed aan het bestuderen van filosofie of theologie.
Maar wat mijzelf betreft: ik moet mij uiteraard niet gaan profileren als een bioloog.
Om nu uw vraag met een voorbeeld te beantwoorden: ik heb heel goed begrepen welke overeenkomsten – homologieën – er bestaan in het erfelijk materiaal van fruitvliegjes en mensen.
Genoeg om te weten dat iedereen die beweert dat die overeenkomst er niet is, simpelweg ongelijk heeft.
Ik heb dat niet zelf ontdekt, maar in grote lijnen kan ik goed geïnformeerde uitspraken doen over een breed scala aan wetenschappelijke onderwerpen.
”

Wat is daarbij de rol van filosofie?

„Een belangrijke vraag.
Filosofen doen zelf geen wetenschappelijk werk; hun taak is de juiste vragen te stellen.
Filosofen stellen vragen over de reikwijdte van wetenschap, over de aard van wetenschap.
Om dat te kunnen doen, moet je natuurlijk wel iets af weten van het vakgebied waar het om gaat, maar misschien ook weer niet te veel.
Juist wanneer je enige afstand betracht, zie je de grote lijnen beter.
Het populaire beeld is dat na Darwin, de evolutiebiologie een wetenschappelijk vak was en dat de traditionele christenen er dus naast zaten.
Een filosofische beschouwing van de geschiedenis laat zien dat dit beeld onjuist is; de werkelijkheid was en is veel gecompliceerder.
Alleen een filosofische beschouwing herkent het verschil tussen evolutie als wetenschap en evolutionisme als levensbeschouwing.
Dat is van levensbelang: aan polemiek hebben we niet veel, aan inzicht in elkaars beweegredenen des te meer.
”

Ronald Meester is hoogleraar wiskunde aan de Vrije Universiteit in Amsterdam.

3) Conservatisme/fundamentalisme, de nieuwe beweging werd afgewezen omdat dit werd gezien als iets waardoor afglijding naar atheïsme mogelijk werD.

Aangezien juist de conservatieve stroming in die tijd een grote groei doormaakt in Amerika door o.
A. immigratie en de tweedeling omtrent slavernij krijgt het premillennialisme een binding met morele en politieke bedreigingen waardoor het creationisme daar vaste voet aan de grond krijgt.

Als het boek aangeland is bij het hoofdstuk waarin de hedendaags kijk op evolutie besproken wordt is het grappig om te lezen dat de welbekende Richard Dawkins een veeg uit de pan krijgt vanwege z'n manier van strijden tegen religie.

In de conclusie stelt de schrijver dat wellicht de evolutiewetenschap ( ; ;wij hebben gewonnen en we hebben gewonnen wegens onze superioriteit ; ;) zich niet zo star op moet stellen tegenover het creationisme (en vice versa natuurlijk) zonder een laffe pleidooi voor compromissen te zijn , maar voor een beter onderbouwde en bewustere benadering voor de problematiek.

Evolutie      Zimmer Carl      Evolutie

We worstelen nog steeds met dezelfde vragen als Darwin anderhalve eeuw geleden.
Hoe kunnen we de evolutie van het leven verenigen met een hedendaagse kijk op de wereld? Wat betekent de evolutie voor het leven van alledag? Wat met de praktische, ethische of maatschappelijke vragen die de evolutie oproept? Hoe reageren we op mensen die bij hoog en bij laag beweren dat de mens geschapen is door God als Kroon op Zijn Werk? (Dat is zeker relevant in de VS, waar fundamentalistische gelovigen de evolutieleer uit de schoolprogramma's proberen te weren.
)

Het evolutieverhaal draait om één eenvoudig, maar alles doordringend idee.
Misschien is het wel het briljantste idee dat ooit iemand heeft gehad, omdat het in één beweging een verband legt tussen leven en zingeving, ruimte en tijd, oorzaak en gevolg, processen en natuurwetten.
Zonder de evolutie is de biologie zinloos.
De theorie van Darwin maakt duidelijk hoe het komt dat we hier zijn en misschien wel waar we naartoe gaan.
We zijn niet de top van een piramide, maar een klein zijtakje aan de rand van de gigantische kruin van het leven.

Voor al wie denkt dat alles op deze aarde geschapen is door een opperwezen is dat een bedreigende gedachte.
Het lijkt tegen te spreken dat er een diepere betekenis is in het leven.
(Alleen als God de mens naar Zijn Aanschijn geschapen heeft, is volgens sommigen moraal mogelijk.
) Het is ook een gevaarlijk idee omdat het talloze kortzichtigen op de gedachte heeft gebracht dat ze het menselijke ras konden verbeteren.
En omdat het door kwaadwilligen wordt misbruikt om racisme, armoede en wreedheid te rechtvaardigen.
(Ook Darwin verzette zich al tevergeefs tegen het zogenaamde ,,recht van de sterkste''.
)

Het boek vertrekt van het basiswerk van Darwin.
Daarop wordt de evolutietheorie gebouwd, ondersteund door de modernste wetenschappelijke bevindingen.
We weten nu dat de aarde al lang genoeg bestaat om de evolutie mogelijk te maken (wat Darwin niet wist) en dat eigenschappen van generatie op generatie worden doorgegeven via het DNA.

Mooi is dat Darwin ook in dat hedendaagse verhaal steeds opnieuw opduikt omdat hij heel veel van wat nu bewezen is al suggereerde.
Geschiedenis en hedendaagse wetenschap kruisen voortdurend elkaars paD.

Dankzij de moderne embryologie is het nu duidelijk hoe bijvoorbeeld het oog kon ontstaan.
Een oog is zo complex dat in Darwins tijd de tegenstanders van de evolutietheorie daarin het bewijs zagen dat het wel ontworpen moest zijn door een geniale Creator.
Nu is duidelijk dat het oog een basale constructiefout heeft, waardoor het misschien wel complex, maar zeker niet volmaakt is.
Als er een ontwerper achter zit, dan was dat niet de slimste van de klas.

Dit boek is tegelijk een vlot lezend verhaal en een naslagwerk over de kern van ons wezen en van al het leven op deze aarde.
Darwin beloofde zijn lezers een grootse visie op het leven.
Dit boek is het levende bewijs dat het leven meer grootsheid bevat dan Darwin had durven dromen.

De naakte aap      Morris Desmond      Evolutie

Een boek dat zowel fascinatie, verbijstering als weerstand opriep, is De Naakte Aap van Desmond Morris uit 1966.
  De Naakte Aap was ‘a zoologist’s study of the human animal’.
Het boek was een eye-opener voor veel mensen, zowel voor wetenschappers als voor het grote publiek.
Critici vonden dat het voorbijging aan wat de mens tot mens maakt: cultuur, zelfbewustzijn, menselijke drijfveren.
Natuurlijk heeft de mens een ongelofelijke eigenheid; wij onderscheiden ons in sommige aspecten fors van onze naaste verwanten.
Maar Morris vroeg aandacht voor die andere, tot dusverre onderbelichte kant van ons wezen.
Hij keek naar menselijk gedrag zoals ethologen uit die tijd, door nauwkeurig de opvallende gedragingen te beschrijven.
Morris ziet allerlei fenomenen en verbanden, maar is vrij oppervlakkig over hoe een evolutionair proces kan zijn verlopen.

Morris schrijft heel analytisch, als een buitenstaander.
In de inleiding stelt hij zich een inwoner van Mars voor die op onze aarde belandt en verslag doet.
Het marsmannetje heeft in de mens een hele rare diersoort ontdekt, die net als termieten zijn eigen leefmilieu vormgeeft en structureert.
Er zijn ook andere dieren, die wel een beetje op hem lijken, maar dit is een hele rare.
Met die naaktheid uit de titel worden allerlei eigenschappen geassocieerD. De mens compenseert zijn naaktheid door holen te bouwen.
Bovendien heeft hij zich een kunstpels aangemeten, maar ook als het niet nodig is draagt hij een vijgenblaD. Wat het meest frappeert, is de manier waarop Morris Darwin volgt in diens vergelijking met dieren.
Hij laat ook voor het seksuele gedrag de patronen en afwijkingen zien, en dat treft mensen des te meer.
Met een afstandelijke blik beschrijft hij het hof maken, de paarbinding en het vrijen.
Liefde relateert hij aan het feit dat de jongen van de naakte aap langer afhankelijk zijn: ze hebben weglegbaby’s in plaats van klembaby’s, zoals de andere apen.

Als je het boek vanuit de huidige stand van wetenschap bekijkt, was Morris in zijn uitspraken over een aantal zaken te stellig.
Af en toe vliegt hij vreselijk uit de bocht.
Zo is hij erg makkelijk in het zoeken van verklaringen voor opvallende fenomenen, zoals seksuele signalen.
Veel diersoorten ontwikkelen een voorkeur voor indicatoren van seksuele fitheiD. Bij één apensoort, de mandril, hebben de mannetjes een blauwe scrotum met een vuurrode penis.
Kijk je hen in het gezicht, dan zie je de neuswortel en de rode neuspunt die precies op een penis lijken, en daaromheen zitten opgezwollen blauwe wangbulten waarvan de kleur zich onder invloed van testosteron ontwikkelt.
De mannetjes dragen als het ware een tweede genitaal in het gezicht.
Dezelfde verklaring suggereert Morris voor de geprononceerde neus van de mens.
Daarin gaat hij nogal snel, vind ik, en hij poneert het met veel stelligheiD. Toch is het boek ongelofelijk invloedrijk geweest, door de minutieuze beschrijving van patronen van menselijk gedrag en het presenteren van een vergelijkend-evolutionaire kijk.
’

Desmond Morris, een Britse bioloog, maakte in 1967 furore met het boek ; ;De Naakte Aap ; ;, waarin hij de mens bekijkt vanuit zoölogisch standpunt.
Hij beschouwt de mens als een unieke primatensoort, en probeert zijn typische gedrag vanuit de instincten te verklaren, zonder zich te storen aan de maatschappelijke en culturele conventies die wij mensen onszelf opgelegd hebben.
Interessant! Ter gelegenheid van Valentijn overlopen we eens hoe hij het verleidings- en paargedrag van de naakte aap bekijkt.

Evolutie

Je hoort het doorgewinterde playboys wel eens verkondigen aan de toog: ; ;De mens is niet gemaakt om monogaam te wezen.
; Dat is tegelijkertijd waar en niet waar.
Om een antwoord op die vraag te vinden, moeten we teruggaan naar de nacht der tijden.
Zo'n drie miljoen jaar geleden hingen onze voorvaderen vrolijk slingerend in de bomen, genietend van bessen en bladeren, en ondertussen zoveel mogelijk wijfjes dekkenD. Monogamie? Ho maar, hoe meer er in het rond geneukt werd, hoe meer kans op nakomelingen.
Dat waren de tijden! De succesvolle productie van een nageslacht is tenslotte het biologische doel nummer één van seks.

Na verloop van tijd daalden een paar van die primitieve tarzans uit noodzaak uit de bomen neer, en ze gingen op de prairies leven.
Hier was het een stuk minder idyllisch: van gras alleen kan je niet leven.
Die primaten werden omnivoor, en gingen jagen.
Nu is een apenlijf maar een mager jachtwerktuig vergeleken met de atletische machines die luipaarden en leeuwen zijn.
Om succesvol te jagen, moest de primaat dus zijn verstand gebruiken.
De hersenen werden groter om aan die denkbehoefte te voldoen, en daar was een lange ontwikkeling voor nodig: een langere 'jeugd'.
De jongen waren veel langer afhankelijk van de ouders, zeg maar van de wijfjes, want de mannetjes hadden wel andere dingen aan hun hoofD. Dankzij hun nieuw verworven verstand, konden de mannetjes samenwerken.
Ze gingen rechtop lopen en wapens gebruiken.
De primitieve mens - de naakte aap - was geboren.

Paarvorming

Het is precies die evolutie die ons van de zorgeloze polygamie heeft afgebracht.
De jarenlange fase van hulpeloosheid die een pasgeboren naakt aapje moet doorlopen, vraagt een sterk moedergevoel.
Terwijl het mannetje jaagt, wil hij zeker zijn dat zijn nageslacht goed verzorgd wordt.
Daarom zoekt hij een vaste partner, die het exclusief beheer krijgt over de kroost.
En toevallig werkt het ook andersom: in die situatie kan het kind een zodanig lange relatie met de moeder opbouwen, dat het na de puberteit in een soort 'relatielacune' valt.
Die lacune wordt dan opgevuld met het zoeken naar een duurzame relatie met een vrouwtje.
Paarvorming.
Monogamie, met andere woorden.
Die playboy van aan de toog grijpt dus terug naar zijn oerinstincten uit het vroegste stadium van menselijke evolutie, toen we nog krijsend van boomtak naar boomtak slingerden.

Seks wordt sexy

Nu is die hele monogamie voor veel naakte apen en apinnen een hele opdracht.
In ieder van ons schuilt nog wel een stukje boomslingeraar die tussen twee eetpartijen door vlug eens een wippertje placeert.
Om die oeroude tendens te onderdrukken (want promiscuïteit werkt belastend op de paarvorming, wat dan weer de kansen van het nageslacht verkleint, en dat is slecht voor de soort) heeft de evolutie ervoor gezorgd dat seks meer sexy werD. Want goede seks bevordert het paargevoel.

Het lichaam van de naakte aap is een mijnenveld van erogene zones.
Lippen, borsten, tepels, schaamstreek, geslachtsorganen, oorlellen...Neem nu die oorlellen.
Geen enkele andere primatensoort heeft die hangen, die lijken enkel en alleen ontstaan te zijn om aan te sabbelen bij het voorspel.
Voorspel, nog zoiets.
Kijk eens naar de geslachtsdaad bij chimpansees: het vrouwtje steekt haar paradijs omhoog, het mannetje bestijgt haar, ramt in Uzi-stijl een keer of tien, en nog geen minuut later wandelen ze geeuwend elk een andere richting uit.
En dat lukt dan nog enkel en alleen wanneer het vrouwtje loops is.
Het vrouwtje van de naakte aap is daarentegen zo goed als constant beschikbaar, dus eigenlijk heeft het mannetje geen excuus om vreemd te gaan.
En dan is er nog dat volstrekt unieke verschijnsel bij de menselijke soort: het vrouwelijk orgasme.

Klaartje komt klaar

Afgezien van de ejaculatie is het vrouwelijk orgasme fysiologisch gezien vrijwel identiek aan dat van de man.
Je zou het zelfs een biologische imitatie van mannelijk gedrag kunnen noemen, en dat is volstrekt uniek in de dierenwerelD. Vrouwtjes ondergaan gewoonlijk de geslachtsdaad, maar dat is bij de naakte aap wel even anders! Het vrouwelijk orgasme heeft dan ook wel degelijk nut, en dat op twee vlakken.

Om te beginnen is er die noodzaak tot hechte paarvorming waar we het al over hadden.
Seks wordt sexy en bevestigt de paarvorming.
Dat kan natuurlijk alleen maar als beide partijen er plezier aan beleven, en vandaar die nieuwe verworvenheid van het vrouwtje.
Helemaal optimaal is het nog niet, daar heeft de evolutie nog wat werk te verrichten.
Mannen lijken nog sterk op hun collega-primaten: zij kunnen de klus klaren binnen luttele seconden.
Vrouwen hebben daarentegen tussen de 10 en 20 minuten nodig om een orgasme te bereiken.
Precies om dit coördinatieprobleem te omzeilen heeft de naakte aap het voorspel ontdekt, waarbij de erogene zones bewerkt worden.

Maar er is nog een veel prozaïscher nut van het vrouwelijk orgasme.
De naakte aap loopt rechtop.
Stel nu eens dat vrouwen even weinig onder de indruk van de geslachtsdaad zouden zijn als die chimpanseewijfjes van daarnet.
Dan zouden ze na de daad geeuwend rechtstaan, wegwandelen en dan zou al het sperma gewoon weglopen.
Niet gezond voor de voortplanting! Vandaar het uitputtende orgasme: de vrouw blijft liggen (naspel zowaar!) en de spermatozoïden kunnen, ongehinderd door de zwaartekracht, hun epische tocht eicelwaarts aanvatten.

Oersignalen

De mandril is een wonderlijke aap.
Hij heeft een zeer karakteristiek aangezicht, met een lange, rode neus en blauwe wangen.
Dat is mooi voor de liefhebbers van natuurfilms, maar eigenlijk is het een nauwelijks verbloemd sekssignaal.
Als we bij diezelfde mandril eens onder de gordel kijken, zien we - met een schok van herkenning - een lange, rode penis met aan weerszijden blauwe scrotumhuiD. Met andere woorden: het aangezicht van de mandril is een imitatie van zijn geslachtsorgaan, hetgeen de mandrilwijfjes naar het schijnt bijzonder sexy vinden.

Die rare mandrillen, reageren wij dan hoofdschuddenD. Lach niet te vlug, want bij ons is het zo mogelijk nog erger gesteld!

Borsten, billen en lippen

Wijfjesprimaten zijn niet echt subtiel als ze loops zijn.
Ze tonen hun achterste aan de mannetjes, en bij sommige soorten zijn op dat moment de schaamlippen gezwollen tot groteske proporties.
Het mannetje dat dan nog niet doorheeft wat de bedoeling is, is stekeblinD. Bij de naakte aap ligt het anders.
Die loopt rechtop, en ook de coïtushouding gebeurt gewoonlijk niet op z'n hondjes (of op z'n aapjes).
De vrouw moet dus andere lokmiddelen gebruiken.
Goed, we overschouwen eens het vrouwenlichaam, en wat onmiddellijk opvalt zijn uiteraard de grote, ronde borsten.
Weer zo'n unicum voor de mens: geen enkele andere primaat heeft die rondingen.
Apinnenborsten zijn gewoon platte zakken.
Waarvoor dienen die ronde borsten dan? Heel simpel: vergelijk ze met de billen en je hebt het antwoorD. De borsten van een vrouw zijn een imitatie van de billen in de oer-paarhouding, zoals bij de primaten.
En hoewel de meeste vrouwen zich daar helemaal niet van bewust zijn, accentueren ze dit effect maar al te graag, denk maar aan de wonderbrA.

Maar dat is nog niet alles.
Nog zo'n unieke vondst van het menselijk lichaam zijn de lippen.
Als je de mond van de naakte aap vergelijkt met die van de andere primaten, merk je onmiddellijk de dikke, rode, vochtige omgekrulde lippen, die scherp afgelijnd zijn van de rest van het gezicht.
Bij zwarten is dit effect nog duidelijker.
Zo'n lippen hebben geen enkel praktisch nut en zijn zeer kwetsbaar, en de verklaring moet hier dus ook onder de gordel worden gezocht.
Als compensatie voor de seksuele signalen van de primatenwijfjes, zijn de rode lippen niets meer of niets minder dan een imitatie van de schaamlippen (de naam alleen al!) Ook hier zullen vrouwen dit seksuele signaal onbewust versterken, door het gebruik van lippenstift.

Zoutzuur

Op het eerste gezicht banale, doordeweekse feiten kan je zo verklaren wanneer je teruggaat naar die primaire seksuele prikkels.
Kinderen zijn dol op zoetigheid: als je ze hun gang zou laten gaan, zouden ze enkel en alleen snoep eten.
Met de puberteit komt daarin een kentering.
Zoetigheid blijft lekker, maar de smaak verschuift toch enigszins naar meer zoute en kruidige etenswaren.
Precies die zoute en kruidige smaak die met het seksgebeuren gepaard gaat dus: de smaak past zich aan aan de seksuele rijpheiD.

Met geuren is het hetzelfde.
Doe zelf de test: neem twee flesjes parfum: een flesje musk en een flesje met een zoete geur.
Vraag aan een kind welke van de flesjes het lekkerste ruikt, en het zoete geurtje zal veruit het beste scoren.
Vraag hetzelfde aan je zus van 16, en ze kiest vrijwel zeker voor de fles musk.
Onbewust, zonder dat ze daarbij per se visioenen van glimmende blote-mannenlijven voor zich ziet opdoemen.

Cultuur en beschaving

Desmond Morris bekijkt de mens vanuit zoölogisch standpunt.
Alle bovenstaande observaties houden geen enkele rekening met cultuur en beschaving.
Dat is natuurlijk een zeer eenzijdige benadering, maar wél een die ons een inzicht kan geven in ons instinctief gedrag.
Uiteraard heeft de beschaving een invloed op menselijke gedrag die zowat even belangrijk is als onze genetische erfenis uit de evolutie.
Met name het Christendom en de Islam hebben het beeld van de mens op zijn eigen relaties en seksualiteit bijzonder grondig veranderD. Maar geen enkele levensbeschouwing zal ooit iets kunnen veranderen aan het feit dat de mens blijft wat hij is: de naakte aap, de merkwaardigste aller primaten.

Onze onsterfelijke genen      Dawkins Richard      Evolutie

 

De chimpansee en de mens hebben 99,5 procent van hun evolutiegeschiedenis met elkaar gemeen.
Toch beschouwen de meeste mensen de chimpansee als een irrelevante rariteit, terwijl ze zichzelf zien als sport op de ladder naar het Allerhoogste.
Voor een evolutionist bestaat echter geen objectieve basis waarop de ene soort boven de andere kan worden verheven.
Alle mensen, dieren en planten zijn in een periode van meer dan drie miljard jaar geëvolueerd volgens een proces dat bekendstaat als ‘natuurlijke selectie’.
Binnen elke soort produceren sommige individuen een talrijker nageslacht dan de rest, zodat de onsterfelijke eigenschappen (genen) van de exemplaren die zich met succes hebben vermenigvuldigd, in de volgende generatie talrijker worden.
Dit is natuurlijke selectie.
Wij zijn gebouwd via natuurlijke selectie, en dat is een belangrijk gegeven voor een beter begrip van onze eigen identiteit.

Een voor een behandelt Richard Dawkins de voornaamste thema’s van de sociale theorie: altruïstisch en zelfzuchtig gedrag, de verwantschapstheorie, de theorie van de geslachtsverhoudingen, bedrog en de natuurlijke selectie van sekseverschillen.
Richard Dawkins’ uiteenzetting van de evolutie van onze genen is geïllustreerd met tal van voorbeelden.
In De zelfzuchtige genen biedt hij ons een oorspronkelijke kijk op onszelf en onze beschaving.

 

Van Samuel Butler stamt de boutade dat een kip niet meer is dan de manier waarop een ei een ander ei maakt.
Dawkins maakte ze wat puntiger door te beweren dat een organisme niet meer is dan de manier waarop DNA meer DNA maakt.
De boutade zet een alledaagse intuïtie op haar kop: dat DNA de informatie is die een lichaam nodig heeft om een nieuw lichaam te maken.
De omkering leert ons dat het organisme slechts het middel is - het ‘vehicle’ - dat het DNA gebruikt om nieuw DNA te maken.

De uitspraak kadert in de discussie omtrent het niveau van de selectie: soort, groep, organisme of gen.
Kiest men daarbij voor het ‘zelfzuchtige’ individu, dan krijgt men problemen met de verklaring van altruïsme: waarom zou een moeder haar eigen belang opofferen aan dat van haar kinderen – of nog krasser: waarom zou een wijfje er de voorkeur aan geven te zorgen voor de jongen van haar zus (de koningin bij mieren en bijen) in plaats van zelf eieren te leggen? Als niet het individu, maar het gen de eenheid van selectie is, krijgen we een mogelijke verklaring: de moeder zorgt in haar kind voor haar eigen genen, en dat doet ook de zus van de koningin bij mieren en bijen.

Tot zover geen enkel probleem.
Aan de biologen om de waarde van deze hypothese te testen en alle problemen op te lossen die de invoering ervan met zich brengt.
We kijken met spanning toe…

In het enthousiasme over zijn ontdekking holt Dawkins echter zijn eigen schaduw voorbi J. Voor hem zijn genen slechts één voorbeeld van een meer algemeen verschijnsel: replicatoren.
Andere voorbeelden zijn de kwartskristallen van Cairns-Smith, die ouder zijn dan DNA. En in het elfde hoofdstuk van zijn boek introduceert Dawkins de nieuwkomers in de kosmische evolutie - ‘the new replicators’: memen.
Dawkins omschrijft ze als ‘een eenheid van culturele overdracht, een eenheid van nabootsing’.
Dawkins denkt daarbij aan ‘tunes, ideas, catch-phrases, clothes, fashions, ways of making pots or of building arches’.
Net zoals genen zichzelf voortplanten in de genenpool door van lichaam naar lichaam te springen via sperma en eicellen, zo planten memen zich voort in de memenpool door van hersenen naar hersenen te springen via nabootsing.
Zo heeft de biologische evolutie in onze hersenen een nieuwe ‘oersoep’ geschapen, waarin de memen een nieuw soort memetische evolutie zullen ontketenen.

Net zoals organismen dus alleen maar voertuigen van genen zijn, zijn hersenen alleen maar voertuigen van memen.
Om het alweer in een boutade samen te vatten: een schrijver is alleen maar de manier waarop een bibliotheek een andere bibliotheek maakt.
Toegegeven, als ik mezelf hier zo voor mijn bibliotheek en achter mijn computer zie zitten, kan ik een smakelijke lach niet onderdrukken.

Dat belet niet dat de gehele constructie een miskleun is.
Dat blijkt al dadelijk als we ‘ideeën’ vervangen door een andere afscheiding van het organisme: Dawkins geliefde spinnenwebben.
Wat belet ons om te beweren dat een spin niets anders is dan het middel waarmee een spinnenweb een ander spinnenweb maakt? We kunnen de formule nog verder invullen met honingraten en bijen, beverdammen en bevers, slakken en slakkenhuizen… En waarom zouden we ons beperken tot de producten van organismen? Ook de onderdelen ervan komen in aanmerking.
Wat zou er – zolang dat van de bibliotheek en de geleerde klopt - fout zijn aan de bewering dat een organisme alleen maar de manier is waarop een skelet een ander skelet maakt? Dit ‘mem’ zal waarschijnlijk in de geest van menig paleontoloog zijn opgedoken bij de aanschouwing van wat er van miljoenen jaren gecopuleer in de aardlagen overblijft.
Wie zei overigens alweer dat het doel van het leven de dood is? Een stap verder en we zijn via sperma en eicellen weer aanbeland bij de kip en het ei van Samuel Butler – of bij de genen van Dawkins.
Zouden genen dan toch alleen maar de manier zijn waarop een organisme een ander organisme maakt - en het organisme niet langer de manier waarop een gen een ander gen maakt?

En dan merken we plots wat er is misgelopen: door zijn eigen omkering nog eens op zijn kop te zetten, heeft Dawkins meteen de pijl van de causaliteit omgedraaiD. Skeletten zijn, net zoals spinnenwebben en ideeën, middelen die het organisme gebruikt om te overleven en zich voort te planten.
Stellen dat het organisme een middel is om zijn onderdelen of instrumenten te repliceren, komt dus neer op een omkering tussen middel en doel: de wereld op zijn kop.
Dat geldt niet voor de relatie tussen genen en organisme: organismen kunnen inderdaad worden beschreven als middelen om genen te repliceren.
Onder meer de mierennesten van E.
O.
Wilson leveren tot nader order het sluitende bewijs dat hier de alledaagse intuïtie terecht op haar kop moet gezet, niet anders dan de intuïtie van de zon die rond de aarde draait.

Deze gedachtegang zou moeten volstaan om Dawkins memen naar de prullenmand van de ideeëngeschiedenis te verwijzen.
Zeker, we zouden nog een hele boom kunnen opzetten over fouten in de analogie tussen genen en memen, evenals over de problemen die rijzen als cultuur in termen van ‘memen’ wordt begrepen.
Maar vermits de wortels van onze boom al niet pakken, kunnen we ons deze moeite grif besparen.
Ons desbetreffende kruit verschieten we elders op deze website (… ).
Merken we wel op dat er een probleem is met de status van de hersenen: enerzijds beschrijft Dawkins ze als ‘vehicle’, anderzijds als de ‘oersoep’ waarin de nieuwe replicatoren beginnen te gedijen.
Zijn ze ‘vehicle’, dan gebruiken zowel de genen als de memen hetzelfde voertuig.
Zijn ze oersoep, hoe moeten we ons het nog te evolueren voertuig voorstellen dat de ‘memetische evolutie’ weldra zal produceren? We komen daar verder op terug.

Rijst eerst de vraag wat Dawkins wel tot deze omkering van de omkering mag hebben verleid? We hielden ons wat op de vlakte als we beweerden dat hij zichzelf voorbij holde in het enthousiasme over het succes van zijn eerste omkering.
In werkelijkheid wou Dawkins zich eens en voor altijd afzetten tegen de veel gewraakte gewoonte van zijn collega’s biologen om de mens tot dier te reduceren.
Voor de gelegenheid vergetend dat de voorbeelden van leren door nabootsen steeds talrijker op de lagere takken van de boom van de evolutie blijken te groeien, schrijft Dawkins het meteen bij de aanvang van zijn hoofdstuk over memen: ‘Are there any good reasons for supposing our own species to be unique? I believe the answer is….
yes.
’ (puntjes van ons).
Biologen en menswetenschappers, elk zijn eigen jachtterrein! Maar Dawkins kan het stropen niet laten: er moet op alle jachtterreinen worden gejaagd volgens zijn regels: ‘Cultural transmission is analogous to genetic transmission’ en dat leidt tot ‘a form of evolution’ die weldra de aloude biologische zal overnemen en overvleugelen.

Nu kan ik kan me goed voorstellen dat Dawkins ervoor terugdeinsde om het lot te ondergaan dat Wilson een jaar tevoren was beschoren bij het verschijnen van ‘Sociobiology: The New Synthesis’.
Verscholen achter zwaar geschut, had deze onverlaat het jachtterrein van de menswetenschappers voor biologen opgeëist.
Hij kreeg daarbij zowat de gehele geletterde wereld op zijn dak, om nog maar te zwijgen van oververhitte feministen die hem letterlijk de mond snoerden.
Dawkins pakt het in zijn – te oordelen naar de slordigheid van deze elders glasheldere geest: inderhaast toegevoegde? - hoofdstukje over memen diplomatischer aan: ‘I am an enthusiastic Darwinian, but I think Darwinism is too big a theory to be confined to the narrow context of the gene… What, after all, is so special about genes? The answer is that they are replicators.
’ Meteen begrijpen we waarom ‘genen’ zonodig moesten gesubsumeerd onder de meer algemene categorie van ‘replicatoren’.
Het broederlijke samengaan van genetica en ‘memetica’ onder het banier van wat we (voor de gelegenheid) een ‘replicatorica’ zouden kunnen noemen: geef toe, dat is een sierlijker manoeuvre om ‘The New Synthesis’ tot stand te brengen dan het brute kannibalisme van E.
O.
Wilson.
Als we maar wat redelijk zijn en de biologen geven wat hen toekomt, mogen we weer op beide oren slapen: het EI – de biosfeer – is zoals vanouds weer een middel om een nieuwe KIP te maken, de ‘memosfeer’ (sic: in Blackmore!).
De filosoof Dennet herhaalde het manoeuvre door het evolutiemechanisme zelf tot algoritme te veralgemenen en dat vervolgens toe te passen op zowaar de gehele werkelijkheid – van oerknal tot geest.
(Zie ‘Dennet’ elders op deze website).

Maar onze kous is nog niet af.
Lichamen als ‘voertuigen’ van de genen, hersenen als ‘voertuigen’ van memen… Waar doet de term ‘vehicle’, die Dawkins gebruikt om het organisme aan te duiden, ons al de hele tijd aan denken? Juist: aan het stoffelijk lichaam als kerker waarin de eeuwige ideeën van Plato huizen.
En dat is geen toeval.
Lezen we dat merkwaardige hoofdstukje elf eens opnieuw.
Nadat Dawkins ons eerst een aantal onbenullige voorbeelden van memen heeft gegeven, zoals ‘tunes, ideas, catch-phrases, clothes, fashions, ways of making pots or of building arches’, doemt plots het GROTE MEM op uit het niets: ‘the Idea of God’ (hoofdletters van ons).
Wat verder duikt een ‘meme for celibacy’ op – wees gerust: er is geen GEN voor celibaat! En dit mem voor celibaat wordt door priesters overgebracht op jonge knapen ’who have not yet decided what they want to do with their lives.
’ En over dat laatste moet wel even worden nagedacht.
Wie dacht zich voor te kunnen planten in den vleze, moet bedenken dat hij in zijn nageslacht alleen maar ondergaat: zijn kinderen hebben slechts de helft van zijn genen, zijn kleinkinderen een kwart, en zo verder tot hij helemaal in het niets verdwijnt.
De ‘memen-complexen’ van Socrates daarentegen! Die ‘are still going strong.
’ Dawkins aarzelt om te schrijven: ‘die zijn onsterfelijk’, zoals hij (ten onrechte) van de genen beweert.
En zo hebben we alles bij elkaar: God, geslachtsloze zielen, duiven en eeuwige ideeën hoog verheven boven copulerende dieren die druk doende zijn de onsterfelijkheid van hun genen te bewerkstelligen.
Is dan niet meteen de vraag beantwoord wat dan wel de ‘voertuigen’ mogen wezen die de memetische evolutie zal voortbrengen? Als de genen zich lichamen als voertuigen scheppen, zouden memen zich dan geen zielen als voertuig wensen? Pas in deze constructie is de analogie van Dawkins doorgedacht.
Ditmaal zoals het zou horen: zonder omkering van de pijl van de causaliteit! Wij die dachten rond te ploeteren in de genenpool, liggen plots tussen jonge knapen aan op ‘Het gastmaal’ van Plato om er te aanhoren hoe Diotima ons leert doorheen de lichamen zielen lief te hebben.
Van genen tot memen.
Of: hoe Darwin Plato baart.
Waarlijk, als dat geen Nieuwe Synthese is! Jammer dat Nietzsche dit niet meer mag meemaken: hij zou er – tussen twee vlagen van koppijn door - gewis een giftig aforisme over hebben gebrouwen.

Alleen jammer dat in de dialectische beweging erheen Darwin werd ‘aufgehoben’ –opgeheven en opgegeven.
In ‘The Descent of Man’ laat Darwin er geen twijfel over bestaan hoe hij de mens in de evolutie wilde inpassen.
Heette het overigens in diens book M niet: ‘Plato says that our ideas arise from the preexistence of the soul….
– read monkeys for preexistence.
’? Met permissie: dat klinkt beter!

De memen doen het intussen niet slecht.
Dawkins en Dennet doen er niet druk meer over – hebben ze onraad geroken? Maar de kip uit Oxford heeft intussen een ei gelegd in Bristol, alwaar het wordt uitgebroed door Susan Blackmore.
En op een geëigende memenwebsite zijn de nieuwe replicatoren druk doende met het inluiden van het nieuwe tijdperk in de kosmologische evolutie ;

De filosofie twittercanon      Heuts Leon      Filosofie

Het vluchtigste gecombineerd met het diepzinnigste, het nieuwe met het oude.
Dat had Leon Heuts voor ogen toen hij zich voornam, beginnende bij Plato, de kern van het denken van de grootste filosofen te vatten in de 140 tekens van één enkele tweet.
Heuts' filosofisch twitteren werd algauw opgepakt in de mediA. Samen met Herman de Regt deed hij zijn canon ook op de achterpagina van NRC Handelsblad verschijnen.
Hier werd een kleine uitbreiding tot maximaal 200 woorden per tweet toegestaan, vooral om uit te leggen waarom de filosoof nog altijd actueel is.
In samenwerking met Veen Magazines brengt Uitgeverij Boom deze en nieuwe tweets nu samen in een boek.
De filosofie twittercanon biedt een overzicht van het experiment en daagt uit om mee te doen - ook online.
In De filosofie twittercanon worden denkers uitgebeend tot de essentie, zodat dit boek de snelste inleiding tot de filosofie is die ooit is geschreven.
Maar bovenal zoekt het de grenzen op van zowel twitter als filosofie; sommigen zien het daarom als een verkwanseling van de filosofie, hoewel het ook is getypeerd als een vorm van haiku.
Over de auteur(s): Herman de Regt is filosoof aan Tilburg University.
Hij werkte aan de University of Cambridge (UK) en aan Princeton University (VS).
Met Hans Dooremalen schreef hij het populaire Wat een onzin!, over wetenschap en het paranormale, en met Maurice Schouten Stof tot denken over het probleem van bewustzijn.
Leon Heuts is journalist, filosoof en redacteur van Filosofie Magazine.

Twitteraars opgelet: Leon Heuts, wetenschapsredacteur bij het communicatiebureau van Tilburg University, is bezig met een heuse twittercanon van de filosofie.

 

De redacteur, die tevens schrijft voor Filosofie Magazine, besloot het nieuwe medium op te pakken om zijn followers wegwijs te maken in de filosofie.
In 140 tekens legt hij de essentie van de grote filosofen uit.

 

“Ik kwam op het idee omdat ik wilde experimenteren met sociale mediA. Ik was geïnspireerd geraakt door de laatste voordracht van Joris Luyendijk als Leonardo-hoogleraar, die nieuwe journalistiek ziet als ‘het vertellen van een verhaal’ waar je als lezer al dan niet aan kan deelnemen.
Ik bekijk of Twitter daartoe geschikt is.
”

 

Heuts beklemtoont dat zijn project niet meer dan een gimmick is.
“Want het kan uiteraard helemaal niet, een filosoof in één tweet samenvatten.
Het is per definitie onmogelijk; Twitter is eigenlijk volkomen ongeschikt voor filosofie.
Maar juist daarom is het heel aardig om te kijken hoe ver je kunt gaan, en om te zien of het lukt enig gewicht aan een tweet te geven.
” Het is dus een gimmick met een serieuze ondertoon.

 

Overigens lijkt Heuts inmiddels steeds meer woorden nodig te hebben.
Moesten Plato en Aristoteles het met 1 tweet doen, momenteel krijgt John Locke alweer 8 tweets toebedeelD. Heuts: “Gaandeweg groeide inderdaad de behoefte om soms iets meer over een filosoof te zeggen.
Maar de basis blijft: een filosoof in één tweet.
De eerste tweet is de belangrijkste.
Die plaats ik ook op mijn weblog van Filosofie Magazine.
” ;

De verlichting vandaag      Abicht Ludo      Filosofie

De principes van de Verlichting staan ter discussie.
Dat blijkt niet alleen uit de opmars van zorgwekkende vormen van irrationalisme, religieus fundamentalisme, etnisch nationalisme en wild kapitalisme, maar ook uit de kritiek van een intellectuele stroming die de Verlichting in een kwaad daglicht wil stellen.
Een toonaangevende stem daarin is die van de Britse hoogleraar John Gray die met een beschuldigende vinger wijst naar de Verlichting als oorzaak van de grote tragedies van de vorige eeuw, het communisme en het nationaal-socialisme.
Volgens de Joods-Britse historicus Jonathan Israel, auteur van Radicale Verlichting, is dit te gek voor woorden.
Het autoritarisme van deze beide ideologieën stond immers haaks op alles waar de Verlichtingswaarden voor staan.
De Verlichting verwachtte veel van de wetenschap maar haar essentiële idealen waren de tolerantie, de persoonlijke vrijheid en gelijkheiD. En dat waren nu juist zaken die zowel communisten als nazi’s verachtten.
Weliswaar gebruikten ze ‘moderne’ middelen maar dat heeft niets te maken met de moderniteit als uitvloeisel van de Verlichting.
Wetenschap op zich is niet goed of slecht, belangrijker is wat we er als mensen mee doen.
Over de geschiedenis en het actuele belang van de Verlichting schreef de Vlaamse filosoof en publicist Ludo Abicht het boek De Verlichting vandaag.

Abicht geeft eerst een overzicht van de inspiratoren van de Verlichting.
Hij verwijst naar René Descartes, Spinoza, John Locke en Pierre Bayle.
Die laatste was ervan overtuigd dat geloof en wetenschappelijke kennis onverenigbaar waren.
‘De kritiek op de godsdienst stond centraal in de Verlichting’, schrijft de auteur, en de moraal moest onafhankelijk bestaan van godsdienst.
Maar al snel doken tegengestelde meningen op over hoe dit moest gerealiseerd worden en welke maatschappijvorm daartoe het best geschiktst was.
Abicht verwijst naar Rousseau die met zijn concept van het sociaal contract en de primauteit van de algemene wil op de wil van het individu, duidelijk een andere weg insloeg dan Verlichtingsdenkers die de vrijheid van de mens centraal stelden.
Volgens Bertrand Russell lag de idee van Rousseau’s algemene wil aan de basis van de totalitaire regimes in de twintigste eeuw.
Merkwaardig genoeg besteedt Abicht weinig aandacht aan diegenen die het individu centraal plaatsten, zoals Immanuel Kant die met zijn ‘Sapere Aude’ wees op de unieke rechten en plichten van elk individu.

Kritiek op de Verlichting kwam er volgens Abicht van twee kanten.
In de eerste plaats van conservatieven die vasthielden aan tradities en elke kritiek beschouwden als een ondermijning van het gezag van de godsdienst.
Een eminente vertegenwoordiger was graaf Joseph-Marie de Maistre die de Verlichting verantwoordelijk stelde ‘voor het verval van religieuze en morele waarden’.
In die zin verzette de katholieke overheid zich bijna twee eeuwen lang tegen de moderniteit.
Tot vandaag plaatsen religies hun dogma’s en ‘absolute waarheden’ tegenover de moderniteit met haar intrinsieke twijfel en onzekerheiD. Kritiek op de Verlichting kwam ook van links.
In navolging van Rousseau kreeg het principe van de gelijkheid overhand op de vrijheiD. Marx beschouwde de mens in de eerste plaats als een sociaal wezen en socialisten geloofden in de maakbaarheid van de mens en de samenleving.
Het zou leiden tot gruwelijke vormen van onderdrukking waarin de mens, in weerwil van de categorische imperatief van Kant, niet langer beschouwd werd als een doel, maar als een middel.
‘Mensen zijn als mest op de velden van toekomst’, verklaarde Trotski, waarmee hij het individu degradeerde tot een ding ten bate van een (alsnog utopische) ideale samenleving.

Vandaag zijn de verworvenheden van de Verlichting nog geen gemeengoed, zo stelt Abicht terecht vast.
Niet alleen religieuze fanatici zijn daar de oorzaak van, ook het cultuurrelativisme en het monoculturalisme spelen een nefaste rol.
Het zijn maar enkelingen die opkomen voor een kosmopolitisch humanisme, een universeel seculiere moraal met liberale grondrechten die door eenieder aanvaard zouden moeten worden, zodat mensen met uiteenlopende politieke en religieuze opvattingen harmonieus kunnen samenleven.
De waarden van de Verlichting blijven universeel geldig, en hebben bijgevolg niets te maken met een vorm van eurocentrisme zoals sommigen beweren.
Wie opkomt voor het recht op zelfbeschikking van elk individu laat zich niet opsluiten in een geografische of geestelijke beperking.
De vrijheid van elke mens om zelf zijn of haar levensplan in te vullen, is universeel en strookt met het Verlichtingsideaal.
In die zin moeten we alle vormen van onrecht en ongelijke behandeling van mensen wereldwijd blijven bekampen, ook al zouden die al eeuwen deel uitmaken van culturele of religieuze tradities of gewoontes.
De rechten van het individu belangrijker zijn dan groepsrechten.

De Verlichtingswaarden staan niet ten dienste van groepen, traditie of geloof, maar van de vrijheid en de plicht van elke mens.
Totalitaire regimes gingen daar tegenin.
Abicht verwijst naar invoering van de Sippenhaftung door de nazi’s, een systeem waarbij familieleden werden bestraft (iets wat ook onder Stalin gebeurde met de vrouwen van vermeende ‘volksverraders’).
Die praktijk bestaat ook vandaag nog in orthodoxe gesloten gemeenschappen waar vaders of broers hun dochter of zuster vermoorden omdat ze ‘de eer van de familie’ zouden hebben geschonden.
Of de monsterlijke houding van religieuze fanatici tegenover mensen die uit hun geloof willen stappen, een homoseksuele relatie aangaan of genitaal verminkt worden.
Zo is elke vorm van cultuurrelativisme verwerpelijk en moeten we opkomen tot een vorm van kosmopolitisme, waarbij elke mens het recht heeft om zich te onttrekken aan de bestaande tradities en gewoontes.
Ludo Abicht besluit met een pleidooi voor een actief pluralisme.
Dat is een bizarre conclusie die een al te zwak antwoord biedt op bestaande misstanden die ingaan tegen de Verlichtingswaarden.
Want zo blijven veel mensen die zich willen onttrekken aan onderdrukkende gebruiken en tradities, over aan hun miserabel lot.
Actief pluralisme is een mistig containerbegrip dat voorbijgaat aan de essentie van het probleem.
In feite moet de Verlichting verder de weg op die Kant zo goed had aangegeven maar die door anderen werd genegeerd: de mogelijkheid voor elke mens om zelf iets van zijn of haar leven te maken.

De Verlichting staat onder druk, daarom is het aangewezen om weer de cruciale doelstelling ervan uit te leggen.
Dat doet Abicht onvoldoende.
Het gaat niet zozeer om een strijd tegen een godsdienst als leidraad voor ons leven, maar om de bescherming en bevordering van de unieke rechten en plichten van elk individu.
De ware kern van de Verlichting is het individualisme.
Tegen religieuze dogma’s en tegen collectivistische oplossingen zoals het communisme en het fascisme.
Natuurlijk kunnen collectieve acties ten goede komen van grote groepen mensen, zoals de sociale bescherming en menswaardige arbeidsvoorwaarden die dank zij vakbonden werden afgedwongen.
Maar vaak hebben ze ook geleid tot verdrukking en conformisme.
De mens, en alleen de mens staat centraal.
In die zin is een sociaal en humaan liberalisme de enige optie voor wie gelooft in de waarden van de Verlichting.

Recensie door Dirk Verhofstadt

De Verlichting vandaag

door Walter Lotens

Ludo Abicht, De Verlichting vandaag, Houtekiet Antwerpen/Amsterdam, 2007, 199 blz.

ISBN 978-90-5240-927-6

De Europese Verlichtingsideeën (1650-1800) liggen onder vuur.
Zowel ter linker als ter rechterzijde.
Extreemrechtse kringen mobiliseren op grond van een krampachtig etnisch nationalisme of/en religieus integrisme en fundamentalisme, maar ook vanuit extreem progressieve hoek worden de grote waarden van de Verlichting dan weer aangevallen door de zogenaamde cultuurrelativisten die elke confrontatie met andere culturen als onzinnig beschouwen.
De spanning tussen het universalistische denken van de verlichting en het particularisme van Het Eigen Geloof en Cultuur (Blijf eraf!) is groter dan ooit.

Het is daarom verheugend dat er de laatste tijd, ook in het Nederlands taalgebied, heel wat publicaties verschijnen die zich buigen over de soms wel vergiftigde erfenis van de Verlichting.
Een opmerkelijk boek ter zake is zeker Een veelzijdige verstandhouding – Religie en Verlichting Nederland 1650-1850, samengesteld door Ernestine van der Wall en Leo Wessels (red) dat verscheen naar aanleiding van het tienjarig bestaan van het Leidse Centrum voor de Studie van Religie en Verlichting.
De Verlichting Vandaag van Ludo Abicht, dat vrijwel gelijktijdig met De strepen van de zebra van Rik Pinxten verschijnt, is er ook één uit die reeks van kritische Verlichtingspublicaties.

Zoals ook Pinxten pleit de filosoof en publicist Abicht voor een kritische voortzetting én vernieuwing van de centrale ideeën van de Verlichting.
Abicht draagt zijn boek op aan ‘de nieuwe generatie’ die voor hem in de privésfeer concreet Edina, Ella, Amaryllis en Lucie heten.
Voor hen is de mei ’68-vraag ; ;Is het persoonlijke politiek of het politieke persoonlijk? ; ; allicht weinigzeggenD. Dit dilemma van ongeveer veertig jaar geleden verwoordt de pre-mei 68’er Abicht (°1936) als volgt: ; ;Moesten we er eerst voor zorgen de mensen individueel te bevrijden en hun kansen op persoonlijke ontplooiing te vergroten, zodat ze vanzelf de behoefte aan meer democratische structuren zouden voelen, of moesten we al onze energie wijden aan de revolutionaire verandering van de maatschappij, waarna de rest zou volgen? ; ; (p.
13) We weten nu, zegt Abicht, dat deze tweedeling een verkeerde voorstelling van zaken is: veel revoluties hebben weinig tot de bevrijding van de meeste mensen bijgedragen en hebben vaak nieuwe vormen van onderdrukking geïntroduceerD. En ook de strategie van de persoonlijke ontplooiing verzandde in een consumptieve welnesscultuur die moeiteloos kan samengaan met onrechtvaardigheid en ongelijkheid in de werelD.

Moeten we dan met de vinger wijzen naar de Verlichting die ook aan de basis lag van een belangrijk stuk van het mei ’68-gedachtegoed? Ja en nee, zegt Abicht.
; ;Het universalisme van de oorspronkelijke Verlichting om samen een nieuwe wereld van Rede, Redelijkheid en Rechtvaardigheid op te bouwen was optimistisch en te weinig genuanceerD. ; (p.
16) Maar toch weigert hij het kind met het badwater weg te gooien.

Radicaal en gematigd

; ;De Verlichting vandaag ; ; bestaat uit drie grote delen.
In ; ;De Verlichting ; ; worden de oorsprong, de ontwikkeling en een aantal wezenlijke aspecten van de Verlichting voorgestelD. In dit deel klinkt vooral de stem door van de docent geschiedenis van de filosofie die met zevenmijlslaarzen door de ongeveer 150 jaar van het Verlichtingsdenken loopt en daarin een onderscheid maakt tussen de zogenaamde radicale aanhangers van de Verlichting (waaronder van Nederlandse huize vooral Baruch Spinoza en in mindere mate Adriaan en Johannes Koerbagh, Hendrik Smeets en Balthasar Bekker) en hun gematigde vaak meer bekende tegenstanders (Hume, Voltaire, Rousseau, Montesquieu, Lessing en Kant), die de meerderheid uitmaakten.
Volgens Abicht die zich voor deze indeling vooral baseert op het werk van de Amerikaanse Princeton specialist op het gebied van de Verlichting Jonathan Israël wilden de verlichtingsdenkers, ook de meest gematigden en gezaggetrouwen onder hen, de wereld niet alleen beschrijven en verklaren, maar ook ten goede veranderen.

Kritiek

In deel twee verlaat Abicht het historische spoor en buigt hij zich over de dubbele kritiek die toen en later op de Verlichting werd gegeven: zowel van conservatieve denkers en machthebbers als van progressieve critici.
Hij verwijst onder meer naar het militante protestantse fundamentalisme, dat vooral in Noord-Amerika de nog steeds actuele strijd tegen de Verlichting domineert.
Deze tegenstanders van het emancipatorisch gedachtegoed zijn volgens Abicht vaak hoog opgeleid en kennen de argumenten van hun vijanden goeD. ; ;Denken we maar aan de bijzondere handige manier waarop de nieuwe voorstanders van het creationisme erin slagen via ogenschijnlijk streng wetenschappelijke discussie over het intelligente plan (ID, Intelligent Design) alle referenties naar God, de godsdienst of zelf de bijbel uit hun betoog te houden.
; (p.
73).
Zoals Ook Rik Pinxten breekt hij een lans voor de twijfelende mens.
; ;Tegenover de twijfel die een wezenlijk kenmerk is van elke authentieke vorm van filosofie stelen zij de zekerheid van hun geloof.
; ; (p.
73) Via Babeuf, Feuerbach, Marx en de Franfurter Schule die een linkse kritiek op de verlichting hebben geformuleerd, belandt hij dan bij Jurgen Habermas.
In tegenstelling tot de vertegenwoordigers van de Frankfurter Schule van de eerste generatie (Adorno, Horkheimer, Marcuse) geeft Habermas het onafgewerkte emancipatieproject van de Verlichting niet op.

En nu?

Het langste en meest interessante deel heet ; ;De Verlichting vandaag ; ; waar Abicht de link met nu maakt.
Het is opgedeeld in vier thema’s: waarheid, kennis en mythe; vrijheid; gelijkheid en solidariteit.
Zijn uitgangsvraag luidt: in hoever kan het actieve pluralisme het maatschappelijke project van de radicale Verlichting voortzetten? Abicht verwijst met instemming naar de Amerikaanse politicoloog Stephen Eric Bronner en naar de Franse cultuurfilosoof Tzvetan Todorov die stellen dat we alleen trouw kunnen blijven aan de ideeën van de Verlichting door haar te bekritiseren.
Zo benadrukt Abicht dat de verworvenheden van de Verlichting veeleer voor een beperkte groep opgaan, met name de blanke, hoogopgeleide, welgestelde en mannelijke minderheiD. Er is dus nog werk aan de winkel om het plaatje breder, en minder Westers, open te trekken.
Een plaatje dat bovendien al te antropocentrisch is ingekleurd: de mens is de maat van alle dingen en de niet-menselijke natuur staat in dienst van de mens.
Dat ideaal is lang achterhaald en in de plaats ervan moet een ecocentrisch bewustzijn groeien, waar onder andere Jaap Kruithof ook al veel eerder op gewezen heeft.
Abicht is voorstander van een Handvest van de Aarde dat de volgende rubrieken bevat: respect en zorg voor alle levensvormen, ecologische integriteit, sociale en economische rechtvaardigheid, democratie, geweldloosheid en vrede.
Abicht weigert ook, in het voetspoor van de radicale denkers, de Verlichting als een exclusieve ‘vondst’ van de westerse beschaving te beschouwen.
In Mo van november 2007 schrijft hij dat de Verlichting van en voor iedereen is.
; ;Niet alleen waren de inderdaad Europese én burgerlijke ideeën van de Verlichting uitdrukkelijk geïnspireerd door niet-westerse culturen, onder meer door de bijdragen van de filosofen en wetenschappers van de middeleeuwse islam en van de grote religieuze vernieuwers en wijzen uit Oost-Azië die tegen de feodale bekrompenheid van het dogmatische christendom en het adellijke absolutisme uitgespeeld werden, maar ze waren in hun streven naar een betere wereld ook universeel georiënteerD.

Solidariteit

Veel aandacht besteedt Abicht aan solidariteit of broederlijkheid, de derde pijler van de Franse revolutie.
Wie het Verlichtingsproject wil voortzetten, kan niet zich niet beperken tot één of meerdere aspecten ervan (vooral gelijkheid of vooral vrijheid) want dat is altijd in het nadeel van de meerderheid van de mensen, van het milieu en meestal van de komende generaties.
Zoals de Franse filosoof Jaques Attali het zegt: ; ;De broederlijkheid maakt de vrijheid verenigbaar met de gelijkheid, de vrijheid maakt de gelijkheid verenigbaar met de broederlijkheiD. De gelijkheid maakt de broederlijkheid verenigbaar met de vrijheiD. ; (p.
156) Zonder gelijkwaardigheid wordt de broederlijkheid immers gereduceerd tot liefdadigheid en kan de vrijheid ontaarden.

Wederzijdsheid

Abicht meent dat ‘broederlijkheid’ een dergelijk hoog gegrepen ideaal blijkt dat het raadzamer is zich op ‘solidariteit’ onder de mensen te focussen.
In dat verband vermeldt hij de gouden regel van de wederzijdsheid ( ; ;Behandel de anderen zoals je zelf door de anderen behandeld wenst te worden ; ;).
In tegenstelling tot de godsdienstige of seculiere liefdadigheid, die in de meeste gevallen van één kant kwam, bijvoorbeeld van de rijke naar de arme of van de gezonde naar de zieke, verwijst solidariteit altijd naar een of andere vorm van wederzijdsheiD. In de geest van de Verlichting is de solidariteit universeel en dus grensoverschrijdenD. Deze wereldwijde solidariteit moet tevens worden aangevuld door de solidariteit met de komende generaties.
En ook met de vorige generaties.
Abicht: ; ;Een band met de vorige generaties leidt als vanzelf naar de verantwoording tegenover onze tijdgenoten en nazaten.
; (p.
183)

Een grensoverschrijdende mentaliteit en samenwerking zijn volgens Abicht aanwezig in het internationalisme en kosmopolitisme.
Dit laatste begrip is al zeer ouD. ; ;Voor de stoïcijnse filosofen was een kosmopoliet een bewoners van de ideale wereldstaat Kosmopolis, waarvan in principe alle redelijke mensen burger moesten worden.
De naam komt terug bij Augustinus voor de burger van de universele Staat Gods, bij Dante en vooral bij Kant, die zijn droom van de eeuwige vrede op dit kosmopolitische bewustzijn bouwde.
; (p.
174) ?

Actief pluralisme

Abicht eindigt zijn boek met een pleidooi voor een actief pluralisme dat voor hem de enige legitieme, want consequente, erfgenaam van de radicale Verlichting is.
Volgens hem is het mogelijk een open samenleving te realiseren waarin mensen niet alleen het recht hebben volgens hun eigen religieuze en culturele overtuiging te leven, maar zich tegelijkertijd intens, dat wil zeggen inter-actief, voor de overtuigingen en motiveringen van hun medeburgers te interesseren.
Dat betekent dat het niet meer voldoende is de verschilpunten tussen de culturen vast te stellen en vriendelijk en vredevol te institutionaliseren.
Hij benadrukt dat we verplicht worden onze eigen overtuigingen in vraag te stellen en eventueel aan te passen.
Voor Abicht is een actief pluralistische maatschappij alleen mogelijk als alle partners bereid zijn hun starre houding op te geven.
; ;In zo’n maatschappij kunnen bijvoorbeeld voor- en tegenstanders van euthanasie slechts samenleven wanneer ze na moeizame maar eerlijke onderhandelingen tot het wederzijdse inzicht gekomen zijn dat ze elkaars standpunt natuurlijk niet kunnen delen, maar dat hun eigen ethisch standpunt niet noodzakelijk het enig juiste is.
; (p.
193) Abicht waarschuwt in zijn slotzinnen dat het actief pluralisme dat hij verdedigt zeker geen vrijbrief is voor een libertijns laisser faire waarin zowat alles toegelaten of vergoelijkt wordt.
; ;Het is een project dat, gebaseerd op de oorspronkelijke inspiratie van alle grote levensbeschouwingen en religies, tendeert naar een samenleving waarvan de breuklijn niet langer loopt tussen gelovigen en vrijzinnigen, of tussen de aanhangers van de verschillende godsdiensten, maar tussen de humanisten en de fundamentalisten van alle levenbeschouwingen.
; (p.
194)

Met ; ;De Verlichting Vandaag ; ; voegt de ijverige publicist Ludo Abicht een zoveelste boek toe aan een stilaan indrukwekkend wordende reeks.
Een aantal ervan heb ik op mijn rekken staan.
Ze bestrijken heel diverse onderwerpen.
Opvallend is dat in vrijwel al de publicaties van Abicht niet alleen een filosoof aan het woord is maar ook iemand die vanuit zijn grote betrokkenheid de maatschappelijke discussie over hete hangijzers niet schuwt.
Ik hoop dat zijn goed onderbouwd pleidooi voor een actief pluralisme de lezers zal krijgen die dit essay zeker verdient.

De oorsprong van de moraal      Ridley Matt      Filosofie

De oorsprong van de moraal

RIDLEY, M, De oorsprong van de moraal.
(Vert.
The origins of virtue)

 

Hobbes stelde dat de mens intrinsiek zelfzuchtig is en uit op eigenbelang.
Hij kan alleen tot moreel handelen worden aangezet door beschaving en een sterk centraal gezag dat hem stuurt en regelt.
Rousseau daarentegen meende dat net de beschaving de mens zelfzuchtig maakt.
De nobele wilde is eigenlijk onze oertoestand, waarin de mens van nature goedwillig is en bereid tot samenwerking.

Deze tegenstelling reveleert meteen de kernvraag naar de oorsprong van de moraliteit: is de mens een zelfzuchtig wezen, gedreven door eigenbelang, dan wel intrinsiek sociaal en betrokken op anderen? Wetenschappelijk onderzoek naar competitie en samenwerking toont aan dat de waarheid in het midden ligt.
Mensen hebben instincten die gericht zijn op het algemeen belang, en andere die gericht zijn op eigenbelang en asociaal gedrag.

Toch leiden beide geen onafhankelijk bestaan.
De menselijke geest is gevormd door zelfzuchtige genen maar hij is gevormd om sociaal, betrouwbaar en coöperatief te zijn.
Mensen hebben sociale instincten.
Ze komen ter wereld toegerust met de aanleg om te leren hoe ze kunnen samenwerken, hoe ze betrouwbaarheid kunnen onderscheiden van bedrog, hoe ze zelf betrouwbaar kunnen zijn, hoe ze een goede reputatie kunnen opbouwen, hoe ze goederen en informatie kunnen uitwisselen en hoe ze tot arbeidsdeling kunnen komen.

Geen enkele andere soort op de evolutionaire weg heeft dit bereikt.
In dat opzicht staan we alleen.

De menselijke moraliteit is niet eenvoudig te vergelijken met of te verklaren door de arbeidsdeling in bijen- of mierenkolonies.
Er is sprake van wederkerigheid, gevoelsmatige betrokkenheid en wederkerig vertrouwen.
Deze stellen de mens in staat om langdurige samenwerkingsengagementen aan te gaan, zoals bij het drijven van handel.
Maar dezelfde sociale gevoelens leiden ook tot tribalisme, racisme en oorlogvoering.

Ridley neemt ons mee op een boeiende ontdekkingsreis van de menselijke moraliteit.
In een levendig betoog vertelt hij een stevig gedocumenteerd verhaal van de (toenmalige) stand van zaken in het onderzoek naar samenwerking bij mensen.
Zijn conclusie is eigenlijk het instampen van een open deur: de sleutel tot moraliteit ligt in betrokkenheid en onderling vertrouwen.
De politieke consequentie is volgens hem het creëren en herwaarderen van kleine en lokale entiteiten met een hoge mate van zelfbestuur.

Kant      Kant      Filosofie

Immanuel Kant

Leven

De copernicaanse wending

De drie kritieken

Kenleer

Ethiek

Esthetica

Teleologie en filosofie van de geschiedenis

Belang van Kants filosofie

Bibliografie en literatuur

Geschiedenis

------------------------------------------------------------------------------

 

   I.
Leven

 

   Immanuel Kant leefde van 1724 tot 1804.
Hij studeerde en doceerde aan de universiteit van Koningsbergen in Oost-Pruisen, welke stad hij nooit heeft verlaten, ondanks zijn liefde voor reisverhalen en eervolle aanbiedingen van andere universiteiten.
De carrière aan de eigen universiteit verliep nogal stroef, hoewel hij al vroeg een bekend auteur was.
Na een tijd als privaatdocent afhankelijk te zijn geweest van betalende studenten werd hij in 1770 professor in de logica en metafysicA. Tot 1781 publiceert hij dan nauwelijks meer.
In dat jaar verschijnt zijn beroemde Kritik der reinen Vernunft, eerste van een reeks van uiterst belangwekkende publicaties.
In 1796 nam hij ontslag wegens gezondheidsredenen - beginnende dementie.
Kant bleef ongehuwd, naar eigen zeggen voornamelijk uit tijd- en geldgebrek, maakte iedere dag stipt op tijd een wandelingetje met zijn huisknecht - die hij op hoge leeftijd ontsloeg wegens verdenking van fraude - en at graag samen met een welbespraakt gezelschap.
Voor de verlichte koning Frederik de Grote van Pruisen had hij grote bewondering, maar in 1794 raakte hij door zijn godsdienstfilosofie in conflict met diens opvolger.
Met verve verdedigt hij het recht van geleerden om in vrijheid te mogen denken en publiceren voor vakbroeders.

 

  II.
De copernicaanse wending

 

--------------------------------------------------------------------------------

Het denken legt zijn wetten op aan de ervaring

--------------------------------------------------------------------------------

 De filosofie van Kant gaat uit van de grondgedachte dat de mens niet alleen een natuurlijk wezen is, bewogen door wetten van oorzaak en gevolg, maar tevens een redelijk wezen.
Als redelijk wezen is de mens in staat om vanuit algemene beginselen te kennen en te handelen en de werkelijkheid als een zinvol geheel te verstaan.
In Kants tijd boekt de op Newton voortbouwende natuurwetenschap grote vooruitgang qua kennis en methode.
De metafysica wordt echter gekenmerkt door aannamen waarvan de geldigheid vaak uiterst dubieus is, en een wirwar van incoherente speculaties.
Kant noemt dat een schandaal van het redelijke denken, en zoekt naar vaste uitgangspunten om er een systeem van geldige kennis op te funderen.
Hij duidt dat aan als zijn 'architectonische project', voortkomend uit het verlangen van de rede naar een sluitend geheel van kennen, waarin de eindeloze reeks van mogelijke vragen vanuit laatste principes kan worden beantwoord en tot rust kan komen.

Kant vraagt zich af waarin het succes bestaat van de natuurwetenschap, en of de metafysica met dezelfde fundamenten en bouwstenen kan worden opgebouwD. Gezien de mislukkingen van de traditionele metafysische systemen moet aan de uitwerking van een nieuw systeem een kritiek van het kenvermogen voorafgaan.
Voordat de vraag hoe metafysica mogelijk is beantwoord kan worden moet bezien worden hoe kennis van de natuur tot wetenschappelijke kennis kan worden.
Wat Kant in deze vergelijking van natuurwetenschappelijke kennis en metafysica ontdekt vergelijkt hij met de ontdekking van Copernicus.
Toen deze van de hypothese uitging dat de sterrenhemel niet ronddraait om de toeschouwer, maar dat de zon het middelpunt is van het planetenstelsel, werd het systeem van het heelal in principe eenvoudig en doorzichtig, en kon zich de moderne natuurwetenschap ontwikkelen.
Analoog ontdekte Kant dat we het systeem van onze kennis beter kunnen begrijpen wanneer we kennis niet opvatten als iets passiefs, vanuit het kenobject genormeerd, maar het kenvermogen als een actieve, wetgevende instantie leren zien.
Het denken legt zijn wetten op aan de ervaring, en niet andersom.
Door de mogelijkheden en grenzen van ons kenvermogen te begrijpen zullen we dan ook de aard van onze kennis beter kunnen bepalen en begrenzen.
Men noemt dit inzicht de 'copernicaanse wending' in Kants filosofie.
Zijn filosofie van na die wending heet kritische filosofie, omdat ze voortbouwt op fundamenten en elementen die de toets van een kritiek van het kenvermogen hebben doorstaan.

 

  III.
De drie kritieken

 

   Het menselijk kenvermogen heeft volgens Kant een zintuiglijk deel dat passief of louter ontvankelijk is, en een actief deel dat door denken en oordelen gekenmerkt is.
Zonder waarneming zijn begrippen leeg, maar zonder begrippen blijven zintuiglijke indrukken blinD. Oordelen die kennis van de werkelijkheid opleveren zijn een synthese van zinnelijke waarneming en denken (begrippen en ideeën).
De inhoud van ons kennen wordt aangeleverd vanuit het lagere, zinnelijke kenvermogen, maar inzicht, structuur en wetmatigheid worden tot stand gebracht door het hogere, het denkvermogen.
Kant onderscheidt dat hogere kenvermogen in rede (Vernunft: het vermogen tot redeneren, dat vanuit principes eenheid in onze kennis aanbrengt en op grond daarvan transcendente ideeën vormt), verstand (Verstand: het vermogen dat begrippen en regels met betrekking tot ervaringskennis vormt) en oordeelskracht (Urteilskraft: het vermogen dat de begrippen toepast).

De kritiek van de kenvermogens levert Kant in de Kritik der reinen Vernunft, waarin de constitutieve rol van het verstand voor de ervaring en het problematische karakter van de ideeën van de rede worden uiteengezet.
Het menselijk bewustzijn is behalve door kenvermogens ook gekenmerkt door een begeervermogen (de wil) en door gevoelens van lust en onlust, die allen met voorstellingen gepaard gaan.
In de Kritik der praktischen Vernunft tracht Kant aan te tonen dat uit ons morele plichtsbesef blijkt dat de rede in staat is geheel vanuit zichzelf, los van alle gevoelens van lust en onlust, aan de wil principes op te leggen die moeten worden nagekomen bij het nastreven van welke doeleinden dan ook.
De rede blijkt aldus op het gebied van het handelen wetgevend te zijn.
De idee van vrijheid, die in theoretisch opzicht slechts problematische kennis inhoudt, krijgt daardoor in de sfeer van het menselijk handelen een volstrekt zeker fundament, ook al begrijpen we niet hoe vrijheid werkt.
Op basis van het vrijheidsbegrip moeten we de mens denken als een bewoner van twee werelden: de wereld van de natuur waarin de wetten van causaliteit heersen en de wereld van de vrijheid, waarin aan het handelen morele wetten kunnen worden gestelD.

Het verstand is constitutief voor het theoretische kennen en heeft aldus een eigen gebied waarin het wetgevend is: theoretisch begrip van de ervaringswerelD. De rede is wetgevend voor het begeervermogen en heeft als eigen gebied de zedelijke werkelijkheid van recht en moraal.
Vanuit architectonisch gezichtspunt is het zinvol te vragen of ook de oordeelskracht in zijn verhouding tot het gevoel zo'n eigen gebied heeft.
Daarmee zou er een brug geslagen worden tussen de twee gebieden van natuur en vrijheiD. In de Kritik der Urteilskraft laat Kant zien dat er niet in strikte zin zo'n derde gebied is.
Gevoel en oordeelskracht bewegen zich in een veel vrijere verhouding tot elkaar.
Er is hier geen vaste bodem die het heersen van objectieve wetten mogelijk maakt, maar er gelden wel subjectieve principes en regelmatigheden die een zinvolle ordening van onze voorstellingen bewerkstelligen.
De derde kritiek heeft een zeer complexe inhouD. Vereenvoudigd uitgedrukt heeft ze tot taak vast te stellen binnen welke grenzen het redelijkerwijs zinvol is om in een objectieve zin met betrekking tot onze gevoelens en de natuur over schoonheid en doelmatigheid te spreken.
Hier worden ook de fundamenten gelegd voor een reflectie over het doel van de geschiedenis als het veld waarin natuur en vrijheid met elkaar in wisselwerking staan.

 

  IV.
Kenleer

 

--------------------------------------------------------------------------------

Absolute kennis van de natuur bereiken we nooit

--------------------------------------------------------------------------------

 De natuurwetenschappen doen uitspraken van een algemeen geldige aard op grond waarvan voorspellingen mogelijk zijn en nieuwe ontdekkingen worden gedaan.
In die uitspraken worden ervaringsgegevens volgens algemeen geldige en noodzakelijke structuren met elkaar verbonden.
Ze hebben het karakter van wetten, en zijn méér dan generaliseringen van ervaringsgegevens.
Kant noemt dergelijke uitspraken synthetische oordelen a priori.
In de kritiek van het kenvermogen is de centrale vraag op grond van welke voorwaarden synthetische a priori kennis van de natuur mogelijk is en of die voorwaarden ook kennis van het bovenzinnelijke mogelijk maken.
Het onderzoek naar die voorwaarden noemt hij transcendentaal.

De transcendentale analyse van het zinnelijke kenvermogen toont aan dat tijd en ruimte geen eigenschappen zijn van de zinnelijke indrukken die we ontvangen, maar a priori structuren of aanschouwingsvormen van het bewustzijn.
Alles wat in tijd en ruimte aan ons verschijnt wordt door het verstand spontaan gesynthetiseerd in begrippelijke structuren, die categorieën of zuivere verstandsbegrippen worden genoemD. Kant ontwerpt een tabel van categorieën op grond van de verschillende wijzen waarop in oordelen voorstellingen met elkaar verbonden kunnen worden.
Zo zijn er de categorieën van kwantiteit (eenheid, veelheid, totaliteit), kwaliteit (negatie, bevestiging, uitsluiting), relatie (substantie-accident, oorzaak-gevolg, wisselwerking) en modaliteit (mogelijk-onmogelijk, werkelijk-onwerkelijk, noodzakelijk).
Middels het oordeelsvermogen worden ervaringsgegevens onder deze categorieën gebracht.
Het denken bedient zich daarbij van transcendentale schema's, die het a priori kan vormen door de categorieën op de aanschouwingsvormen van tijd en ruimte toe te passen.
Zo krijgen we bijvoorbeeld een voorstelling van causaliteit door de voorstelling van een werkelijk iets, waarop regelmatig iets anders volgt in de tijD. Zonder zo'n schema kunnen we ons geen voorstelling maken van oorzaak en gevolg, hetgeen betekent dat we met ons verstand alleen kennis kunnen verwerven met betrekking tot wat zich in tijd of ruimte aan ons voordoet.
De zuivere voorstellingen van causaliteit, substantie en dergelijke hebben daarom alleen een transcendentale betekenis, leveren als zodanig geen kennis van een objectieve werkelijkheiD.

Het verstand kan algemene regels voor de ervaring geven, zoals 'alles wat geschiedt heeft een oorzaak'.
De rede denkt met behulp van die zuivere voorstellingen en regels.
Zij zet het verstand aan om telkens wanneer dit een oorzaak heeft gevonden, naar een eerdere oorzaak te zoeken en de reeks als nooit voltooid te beschouwen.
Zelf vormt de rede daardoor noodzakelijkerwijs een voorstelling van een allereerste oorzaak, die niet zelf veroorzaakt is en dus geen deel kan uitmaken van die reeks.
Dat is de voorstelling van een vrije oorzaak.
Die voorstelling is een louter idee, omdat we ons geen bestaande oorzaak kunnen voorstellen buiten de reeks van oorzaken in de tijD. De ideeën verwijzen naar een transcendente werkelijkheid, die we alleen als bestaand kunnen denken, maar niet als werkelijkheid kunnen kennen.
Datzelfde geldt ook voor ideeën als de ziel (het ik als een substantie en uiteindelijke drager van alle voorstellingen) en van God als de totaliteit van alle werkelijkheiD. Het denken over die ideeën leidt onvermijdelijk tot paradoxen en tegenspraken.
De verklaring en verheldering daarvan noemt Kant de transcendentale dialectiek.
De kritiek van het theoretische kenvermogen leert ons dat we met ons verstand geen inzicht kunnen verkrijgen in een bovenzinnelijke werkelijkheid en dat onze oordelen met betrekking tot de ideeën theoretisch gezien een problematisch karakter hebben: we kunnen van hen niet zeggen of ze waar of onwaar zijn.
De mogelijkheid om die oordelen te bevestigen kan niet vanuit het theoretisch kennen voortkomen.
Kant wil echter geenszins het belang van die ideeën loochenen.
Hij zegt dat zijn kritiek het verstand op zijn grenzen wijst om ruimte te maken voor het geloof.
Bovendien hebben de ideeën ook voor het kennen een regulatieve functie: zij sporen het verstand aan om steeds verder te vragen en nooit tevreden te zijn met een verklaring.
Het absolute wordt in de sfeer van het kennen van de natuur dus nooit bereikt.

 

  V.
Ethiek

 

   Kants in de Kritik der praktischen Vernunft ontwikkelde ethiek staat bekend als plichtsethiek of deontologische ethiek, omdat hij moraliteit definieert als handelen uit plicht.
Dit staat met name tegenover de idee dat moraliteit gericht zou zijn op de bevordering van het geluk.
Geluk is voor Kant een te subjectieve voorstelling om er objectief geldende plichten uit te kunnen afleiden.
Aan alles wat we als goed kunnen nastreven zitten wel negatieve kanten, en we weten helemaal niet hoe we een ideale wereld zouden kunnen realiseren.
De gewetensvolle mens erkent dat hij geneigd is tot het kwade en zich daarom niet moet laat leiden door zijn natuurlijke aandrang, gevoelens en neigingen.
Het enige onvoorwaardelijk goede in de wereld is de goede wil, die gekenmerkt wordt door zich te onderwerpen aan de categorische imperatief: het onvoorwaardelijk gebod je plicht te doen.
De categorische imperatief schrijft geen bepaalde doelen en handelingen voor, maar gebiedt, dat je de principes die je in je handelen volgt (de maximen van je handelen) toetst op de vraag of ze als een algemene wet gedacht kunnen worden.
De mens kan en moet handelen volgens algemene wetten die hun oorsprong vinden in zijn eigen rede.
Handelen uit plicht, of in overeenstemming met de categorische imperatief, is daarom een vorm van autonomie of zelfwetgeving.

Morele autonomie is voor Kant het ware begrip van vrijheiD. De moreel handelende mens gehoorzaamt aan de wetten van de rede en niet aan die van de natuur.
De morele persoon heeft een dubbele voorstelling van zichzelf: als redelijk wezen (homo noumenon) gebiedt hij zichzelf als psychofysisch wezen (homo phaenomenon, de mens gezien als element van een natuurlijke wereld), en oordeelt hij over zichzelf.
De onderwerping van de natuurlijke mens aan de morele wetten kan op tweeërlei wijzen geschieden, door uitwendige dwang en door innerlijke disciplinering, dat wil zeggen zijn eigen wil.
De eerste vorm is kenmerkend voor het recht, dat daarom ook alleen maar op de uitwendige handelingen van mensen betrekking kan hebben.
Het recht moet zich laten leiden door de idee van uitwendige vrijheid: de gelijke vrijheid tussen mensen onderling met betrekking tot hun handelen.
Het ideaal van het recht is 'de zuivere republiek', de voorstelling van een rechtsorde waarin allen zich in vrijheid scharen onder een wet die zij gezamenlijk hebben vastgesteld, een samenleving waarin geen persoonlijke belangen, maar de wet heerst.
Juridische wetgeving moet echter geen pogingen doen om de mens bepaalde doelen voor te schrijven of hem moreel te verbeteren.
Dat soort moraliserende wetgeving leidt tot despotisme.
Zich een doel stellen kan de mens alleen voor zichzelf.
Hoe hij zich met betrekking tot zijn doeleinden (zijn eigen bestemming en het geluk van anderen) als morele persoon moet verhouden is het object van de deugdenleer.

 

  VI.
Esthetica

 

   In het eerste deel van de derde kritiek, de Kritik der Urteilskraft, geeft Kant een analyse van menselijke gevoelens en oordelen betreffende schoonheid ('smaak') en het verhevene (het sublieme).
Het smaakoordeel typeert hij als belangeloos en schoonheid als een doelmatigheid zonder doel.
In dit veld werken onze gevoelens en kenvermogens als het ware in een vrij spel van krachten op elkaar in dat zich door een soort inwendige, subjectieve harmonie laat leiden.
Die harmonie kan niet van buiten af bepaald worden, want iedere inbreuk op het vrije spel door opgelegde regels maakt er een einde aan.
Die harmonie heeft het karakter van een 'gemeenschapszin' (sensus communis), die alle mensen ook op een esthetische wijze (gevoelsmatig) met elkaar verbindt.
Mensen hebben eenzelfde min of meer formele voorstelling van schoonheid, ook al ervaren ze haar met betrekking tot heel verschillende objecten.

In het gevoel van verhevenheid wordt het vrije spel van de verbeelding verbonden met voorstellingen van iets oneindig groots, of kleins of waardevols.
Het gaat hier niet in de eerste plaats om de schoonheid van de kunst, maar die van de natuur.
Het grootse van een berglandschap, maar vooral van het heelal, boezemt ontzag in.
Ook de wereld die we aanschouwen in de microscoop is ontzagwekkenD. We worden in die gevoelens geconfronteerd met de relativiteit van onze eigen natuurlijke maat, ervaren onze nietigheid maar verbinden die ook met een besef van de bovenzinnelijke waarde van onze eigen bestemming.
Zo is het gevoel van het sublieme nauw verweven met het gevoel van moreel ontzag of respect, dat zowel kan worden opgewekt, schrijft Kant, door de sterrenhemel boven mij als door de morele wet in mijzelf.
Dit gevoel van schoonheid is niet meer belangeloos, maar verbonden met een interesse van de rede zelf.
Het schone wordt hier symbool voor het morele en wekt in het licht van dat belang behalve gevoelens van ontzag ook gevoelens van lust.
De kunst kan vervolgens ook in deze complexere structuur een rol spelen door goed en kwaad te symboliseren.

 

  VII.
Teleologie en filosofie van de geschiedenis

 

--------------------------------------------------------------------------------

Er is nog hoop voor de mensheid

--------------------------------------------------------------------------------

 Het tweede deel van de derde Kritik is gewijd aan de teleologie, de kennis van doelmatigheiD. Wil en rede kunnen doeleinden stellen en kennen, en die nastreven, maar kunnen we het begrip van doelmatigheid ook buiten de sfeer van het menselijk handelen toepassen? In de natuur lijken heel veel zaken nuttig voor elkaar.
Dat is een vorm van relatieve of uitwendige doelmatigheiD. Onze kennis van de natuur geeft ons echter geen grond om te oordelen dat die zaken er zijn omwille van elkaar of om de behoeften van de mens.
Levende organismen vertonen echter een innerlijke doelmatigheiD. Wij kunnen die niet anders begrijpen dan alsof er een plan aan dat geheel ten grondslag ligt.
Naar analogie kunnen we ook de natuur in zijn geheel als een groot organisme denken.
De mens neemt als natuurlijk wezen binnen de natuur geen geprivilegieerde plaats in.
Slechts vanuit moreel opzicht kan hij als eindoel van de natuur worden beschouwD. Het is daarom redelijk dat we ons voorstellingen maken over de wijze waarop natuur en vrijheid in de geschiedenis op elkaar inwerken en hoe dit proces tot cultuur en zedelijke ontwikkeling kan leiden.

In de geschiedenis staan natuur en vrijheid in een soort dialectische spanning tot elkaar.
De individuele mens zoekt op een gemakkelijke manier zijn bevrediging, maar de natuur 'wil' als het ware iets anders en dwingt hem tot de ontwikkeling van zijn rationele vermogens.
De mens gebruikt zijn vrijheid daarbij van nature op een zelfzuchtige wijze die hem op steeds heftiger wijze in conflict brengt met zijn medemensen.
Meer beschaving leidt eerder tot heviger oorlogen dan tot morele verbetering.
Maar door die negatieve ervaring kan de mens tot het inzicht komen dat hij middels een rechtssysteem zijn eigen natuur kan leren beheersen en daarmee de weg kan vrijmaken voor een morele verbetering van de samenleving.
Kant ziet met name in de gebeurtenissen van de Franse Revolutie een teken dat de mensheid als geheel in staat is om tot besef van deze mogelijkheid tot vooruitgang via politieke regeling te komen.

 

  VIII.
Belang van Kants filosofie

 

   Kants invloed is enorm, zowel op het Duits idealisme als op de analytische filosofie, maar tevens riep zijn nogal rigide systematiek verzet op.
Hegel bijvoorbeeld beschouwt het als onmogelijk om een kritiek van het denken aan het kennen zelf vooraf te doen gaan en het denken aan nauw omschreven gebieden te binden.
Kantianen trachten in de 19de eeuw op hun beurt weer een halt toe te roepen aan 'onkritische' speculatie.
Verschillende vormen van neo-kantianisme ontwikkelden zich, sommige primair aansluitend sluiten bij de kenleer, andere (verwant met de 'waardefilosofie') bij de ethiek.
In de hedendaagse postmoderne stroming in de filosofie is er vooral veel interesse voor Kants estheticA. In brede kring vindt men dat een grondige confrontatie met Kant wezenlijk is voor iedere moderne filosofie.

De hemelpoort van cyberspace      Wertheim Margaret      Filosofie

EEN OPMERKELIJKE EN FASCINERENDE TOCHT DOOR DE GESCHIEDENIS VAN DE GEDIGITALISEERDE RUIMTE

Internet is voor iedereen toegankelijk geworden; velen surfen regelmatig door de dimensies van het Net op zoek naar iets wat zij in de werkelijke wereld niet kunnen vinden.
Cyberspace lijkt misschien een onwaarschijnlijke toegangspoort voor de ziel, maar volgens Margaret Wertheim is dit een idee dat door een groeiend aantal mensen serieus wordt genomen.
Cyberspace is steeds meer een schatkamer geworden waarin de geest zich onmetelijk kan verrijken.
Maar waar komt dat geestelijk verlangen naar gedigitaliseerde ruimte vandaan? Wertheim laat zien dat de computer een ontsnappingsluik is geworden voor het materialisme, dat veel mensen steeds onbevredigender vinden.
Cyberspace opent een gemeenschappelijj ruimte buiten de wetten van de fysica; een ruimte waar eerder geest dan stof regeert.
En dit vreemde toevluchtsoord brengt ons terug naar een bijna middeleeuwse opvatting van het dualisme.

Beginnend bij de kosmologie van Dante laat Wertheim zien hoe men

fysieke ruimte.
Met de opkomst van de moderne wetenschap werd het wereldbeeld steeds materialistischer.
Het is tegen de achtergrond van dit laatste wereldbeeld dat Wertheim, met een feilloze blik op de wetenschap, ons overtuigt van de aantrekkingskracht en het uiteindelijke falen van Cyberspace bij het bevredigen van onze geestelijke behoeften.

Margaret Wertheim, wetenschapsjournalist en commentator, publiceerde eerder De broek van Pythagoras, een overtuigende verhandeling over het verband tussen de rol van de vrouw in de natuurkunde en in de religie.

'Het is gedurfd, daagt uit, dwingt tot nadenken en is met veel verve geschreven.
' ;

De botten van Descartes      Shorto Russell      Filosofie

De botten van Descartes - Russell Shorto     

23-12-2008 

Als bewoner van de Amsterdamse Kalverstraat was René Descartes in 1635 op zijn plek.
Hij kocht verse kadavers van kalveren en ossen die daar werden geslacht voor zijn anatomisch onderzoek.

Want Descartes was niet alleen een denker, maar ook onderzoeker.
Hij hield zich bezig met optica, medische vraagstukken, wiskunde en meteoren.
Filosofie en meer praktische wetenschap gingen toen nog hand in hanD.

Zijn grootste ambitie was om het klassieke wereldbeeld, gevestigd op de ideeën van Aristoteles, om ver te werpen.
Hij introduceerde de twijfel.
Alleen de rede zou kunnen bepalen of iets waar of onwaar is.

Dat was destijds een zeer controversieel idee.
De verspreiding van zijn opvattingen in de Republiek in de zeventiende eeuw leidde tot opstootjes op de universiteiten van Utrecht en Leiden.
De leer van Descartes werd in de ban gedaan.
In Utrecht werd die formeel pas een paar jaar geleden tijdens een officiële plechtigheid werd opgeheven.

Descartes was geen atheïst.
Hij wilde juist het bestaan van God aantonen.
Maar zijn opvattingen konden wel tot atheïsme leiden, stelden zijn tegenstanders.
Het cartesisme zou niet alleen de theorie over de juiste manier van kennis verzamelen omver kegelen, maar ook de hele religieuze en maatschappelijke orde.

Teleurgesteld door de negatieve reacties in Nederland vertrok Descartes naar Zweden op uitnodiging van koningin ChristinA. Het klimaat daar werd hem al snel fataal.
Descartes werd op een klein kerkhof begraven, maar zo’n vijftien jaar na zijn dood werden zijn stoffelijke resten opgegraven.
Hij zou in Frankrijk als een van de grote zonen van het land op plechtige wijze worden bijgezet.

Daarmee begon een enorm gesol met de botten van Descartes.
Deze werden net zo behandeld als de relikwieën van middeleeuwse heiligen.
In de negentiende eeuw werd zijn opvallend kleine schedel object van wetenschappelijke strijd rond het schedelmeten.
Want hoe konden daaruit zulke grote gedachten zijn voortgekomen?

De verwikkelingen rond die botten en de schedel van Descartes vormen een van de hoofdlijnen in het boek van Russel Shorto, directeur van het John Adams Institute.
Daarnaast is het deels biografie, deels ideeën- en wetenschapsgeschiedenis.
Maar het meest is het een stellingname in de weer actuele strijd tussen geloof en rede.
Die actualiteit onderstreept hij door niet alleen in de archieven te speuren, maar ook met allerlei mensen te spreken over de huidige betekenis van Descartes.
In de Amerikaanse staat Maryland ontmoet hij een christen die de Franse filosoof nog altijd als de bron van alle ellende ziet.
De geest kan misleid worden, is zijn stelling.
Daarom is God nodig.

Daartegenover staat Ayaan Hirsi Ali, die juist een lofzang op de rede zingt.
Zij vertegenwoordigt het kamp van de ‘radicale Verlichting’.

Shorto wil tussen deze twee uitersten een verstandige middenpositie innemen.
Hij wil de rede niet ontkennen, maar wel een plekje voor de religie of andere irrationele systemen overlaten.
De rede alleen kan niet alles oplossen, houdt hij Hirsi Ali en de haren voor.
Terecht schrijft hij dat er een grens is aan de ‘redelijkheid’ van mensen.
En het compleet verwerpen van ieder ander denksysteem zoals religie is intolerant en onredelijk.
Daarmee krijgt het, zou je kunnen zeggen, de trekjes van de systemen die het verwerpt.

Maar Shorto heeft ook een meer persoonlijke opvatting over de rede, die soms doorklinkt.
De ‘rede’ is een leeg vat, die weinig zin geeft aan het leven.
Godsdienst of kunst kunnen dat wel.
Shorto lijkt meer te voelen voor de manier waarop de Amerikanen Verlichting en godsdienst combineren dan voor de hard-line seculiere houding die in Europa overheerst.

Shorto mengt in dit boek met gemak anekdote en analyse, heden en verleden, geschiedenis en journalistiek.
Hier en daar is de dosering wat onevenwichtig.
De wederwaardigheden van de botten wordt erg uitgebreid weergegeven en de filosofische uiteenzettingen zijn soms wat kort door de bocht.
Maar hij heeft een aantrekkelijk boek geschreven over een ingewikkeld en nog steeds controversieel onderwerp.

 

 

Portret van (vermoedelijk) René Descartes, omstreeks 1649, schilderij door Frans Hals.
Afbeelding Louvre, ParijsDe ultieme historische sensatie schijnt toch wel de directe confrontatie met het gezicht of liever nog de hele gestalte van een historische held te zijn.
Madame Tussaud is niet alleen een permanent succes omdat we er George Clooney, Ronaldino en Mandela kunnen ontmoeten, maar ook Vincent van Gogh, Einstein en koningin WilhelminA. Een goed gelijkend portret is ook mooi en de opgedoken schedel van een vereerde held is altijd nieuws: die van Egyptische farao’s, Philippus van Macedonië, het meisje van Yde, Rembrandt, Bach, Goethe en Schiller hebben de afgelopen jaren de voorpagina’s gehaalD. Zeker als een knappe forensisch specialist er een levensechte kop van heeft weten te boetseren.

Ook het hoofd van een van de grootste denkers van de vroegmoderne tijd René Descartes (1596-1650) is gereconstrueerD. Zelfs tweemaal: in 1913 en in 1999 en wel op basis van zijn veronderstelde schedel en enkele portretten.
De resultaten zijn opvallend overeenkomstig.
Dit en nog veel meer valt te lezen in het nieuwe boek van Russell Shorto waarvan deze week de Nederlandse vertaling is verschenen.
De Amerikaan Shorto studeerde filosofie en is tegenwoordig directeur van het John Adams Institute in Amsterdam.
Hij schreef eerder The Island at the Center of the World, een bestseller over de ontstaansgeschiedenis van New York, toen dat nog Nieuw Amsterdam heette.
Hij ontpopte zich daar als een vaardig schrijvende historicus en dat is hij in dit boek ook, al komt hier veel meer zijn filosofische achtergrondkennis naar voren.

De botten van Descartes is een boek met twee hoofdthema’s: de lotgevallen van de beenderen van de filosoof Descartes en diens invloed op het westerse denken.
De titel verwijst naar de speurtocht langs begraafplaatsen, kerken, wetenschappelijke instituten en archieven, een onderwerp dat al in 2000 opdook in Malcolm Bradbury’s komische ideeënroman To the Hermitage.
Maar eigenlijk gaat het boek eerder over het thema van de ondertitel: het westerse denken na Descartes.
Shorto heeft geprobeerd die twee lijnen – je zou kunnen zeggen lichaam en geest van Descartes – te verbinden.
Dat doet hij met enthousiasme en met een kennis van zaken die nergens te veel van het goede wordt.

Descartes stierf in 1650 in Stockholm waar hij enkele jaren  Christina van Zweden had gediend als hoffilosoof.
Daarvoor had hij twintig jaar in Nederland gewoonD. Na zijn dood werd hij op een kerkhof buiten de stad begraven, waarbij een bewonderaar een vingerkootje ontvreemdde, het begin van een langzame desintegratie.
Zestien jaar later besloot een comité van Franse geleerden de stoffelijke resten naar Parijs over te brengen.
Descartes werd opgegraven, verpakt in een kistje en via Kopenhagen per diplomatieke post naar Parijs gesmokkelD. Daar kreeg hij met veel eerbetoon een plaats in de Sainte Geneviève.
Die rust duurde ruim een eeuw.
Tijdens de Franse Revolutie werd alles wat in die kerk lag en hing aan het Ancien Régime herinnerde kort en klein geslagen.
Gelukkig had de oudheidkundige Alexandre Lenoir toestemming gekregen om de mooiste kunstschatten uit de Franse kerken te conserveren.
Zo lukte hem ook de beenderen van Descartes te redden.
Hij bracht ze over naar een opslagplaats, waarna ze een plaats kregen in het door Lenoir opgerichte Museum van Franse Monumenten.
In 1819 was het revolutionaire tij gekeerd en werd het zaakje overgebracht naar de kerk van  St-Germain- des-Prés.
Daar rusten ze sindsdien.

Tijdens al dat gesol was wel duidelijk geworden dat het skelet bij lange na niet compleet was; in ieder geval ontbrak de schedel.
Min of meer toevallig dook die in het midden van de 19de eeuw in Zweden op.
Voor een luttel bedrag werd hij opgekocht en tegenwoordig bevindt hij zich in het Parijse Musée de l’Homme.

Zo beschouwd is dit een aardig verhaal, een macabere speurtocht naar een seculier relikwie.
Maar in Shorto’s boek is deze speurtocht slechts de kern, de ruggegraat, zoals hij zelf aan het eind van het boek schrijft.
Om deze speurtocht weeft hij de ontwikkeling van het westerse denken, althans voor zover die over de spanning tussen rede en geloof gaat.
De stoffelijke resten zijn een metafoor.

Voor Shorto is Descartes een held, de grondlegger van het modernisme.
Hij vindt hem niet onverdeeld sympathiek, maar bewondert zijn denkkracht, zijn radicale twijfel, zijn programma om bij het denken bij niets te beginnen en alleen door logisch te redeneren verder te gaan, zijn aanval op het aristotelische denken en zijn theorie dat lichaam en geest twee gescheiden werelden vertegenwoordigen.

Hij voert de lezer door de empirische revolutie van de 17de eeuw, door de Verlichting, naar het positivisme en uiteindelijk naar de liberale, democratische verworvenheden van het Westen waarmee wij leven.
We lezen over artsen en wiskundigen, over anatomen en astronomen en over kunsthistorici en filosofen.
Hij maakt duidelijk hoe Descartes’ denkbeelden na de publicatie van zijn Discours de la méthode in 1637 in Leiden veld won, en ook waarom dit zo’n sterke weerstand opriep bij de kerk en bij de wereldlijke overheiD. De idee van de scheiding tussen lichaam en ziel, bijvoorbeeld, zette het hele idee van de transsubstantiatie op losse schroeven.

De beste stukken van het boek zijn die waar Shorto de stand van de wetenschap direct weet te verbinden aan de queeste naar die botten.
Dat lukt vooral voor de 17de en de 19de eeuw.
Het onderzoek richt zich in die laatste eeuw vooral op de opgedoken schedel, of liever gezegd op de verschillende schedels, waarvan het exemplaar in het Musée de l’Homme – beschreven met teksten – de echte zou zijn.
Zo komen we terecht in de fascinerende wereld van fysiognomen, frenologen en cranologen.
Zij waren geobsedeerd door de vraag of de herseninhoud of het hersengewicht een indicatie is voor intelligentie.
Dit liep weer uit op de reconstructie van Descartes’ hoofd in 1913.
Een Japanner kwam in 1999 tot een verwant gezicht.

Opvallend genoeg wordt de vraag of botten en schedel van dezelfde persoon afkomstig zijn niet beantwoorD. Door middel van DNA-onderzoek moet dat toch kunnen worden vastgestelD. Uit een voetnoot blijkt dat er in 2005 wel pogingen zijn ondernomen maar dat de autoriteiten er te veel praktische problemen in zagen.
Nu blijven we twijfelen: we weten niet helemaal zeker of Frans Hals’ portret in het Louvre Descartes voorstelt en bovendien niet of beenderen en schedel van dezelfde persoon zijn.
Maar Shorto maakt van de nood een deugd door te poneren dat we eigenlijk nooit absolute zekerheid kunnen krijgen en dat wat overblijft een gezonde twijfel is.
En dat doet niets af aan het belang van de rede.

Shorto heeft de speurtocht naar Descartes’ stoffelijke resten als een kapstok gebruikt en dat heeft een mooi boek opgeleverD. Enkele ondergeschikte foutjes hadden vermeden kunnen worden.
Newton is niet een generatie ouder, maar jonger, in de Kalverstraat wemelde het niet van de slagerijen en de woonplaats van Immanuel Kant, Koningsbergen, was geen dorpje maar een staD. Als er een hoofdbezwaar kan worden aangevoerd dan is het een compositorische weeffout.
Dat komt doordat de botten in het boek bladzijdenlang  uit zicht verdwijnen.
En dát komt weer doordat er lange periodes niets met Descartes’ gebeente is gebeurd, met name tussen 1666 en 1792.
Shorto moest die periode toch opvullen met de wetenschappelijke ontwikkelingen.
Daardoor lijdt het boek aan een zekere onevenwichtigheiD.

Er lopen nog twee thema’s door het boek: Shorto’s eigen speurtocht en zijn ideeën over de actualiteit van Descartes.
Die speurtochtelementen zijn niet het sterkste.
Shorto is beter in het uitleggen van de onderscheiden filosofische stromingen dan in het beschrijven van concrete plaatsen en van personen die hij tijdens zijn zoektocht heeft ontmoet.

De actualiteit van Descartes komt aan het eind nog eens pregnant naar voren in een persoonlijk getinte epiloog, waarin Shorto het conflict tussen gelovigen en Verlichtingsfundamentalisten opvoert: Shorto is voor een gematigde middenweg en relativeert het absolute oppergezag van de rede en het universele vermogen van de mens om daar gebruik van te maken.
Bovendien vindt hij dat het radicale secularisme getuigt van ‘een te beperkte interpretatie van de werkelijkheid’.

Per slot van rekening is Descartes zelf ook altijd katholiek gebleven.

Het plezier van het zoeken      Pinxten Rik      Filosofie

We leven in een wereld van tegenstellingen: religie tegenover secularisme, milieu tegenover economie, gelijkheid tegenover verschillen, democratie tegenover expertise en efficiëntie, massa tegenover individu, wereldburgerschap tegenover lokale identiteit, nihilisme tegenover basisvertrouwen.

 

Deze tegenstellingen zijn valse tegenstellingen, een keurslijf dat het Westen al eeuwen gevangen houdt.
Vanuit dat grote gelijk nemen we enorme risico’s en veroorzaken rampen.
Er worden oorlogen gevoerd om grondstoffen en voorrechten, er worden terreuraanslagen gepleegd vanuit religieuze en ideologische tunnelvisies en we zien de ander uit wantrouwen vaak niet als mens, maar als vijand of concurrent.
We zijn bang voor elkaar.
Niet voor niets worden de eerste tien jaren van deze eeuw het ‘decennium van de angst’ genoemD. Die mentaliteit weerhoudt ons ervan uit te breken en de creativiteit, die zo typisch menselijk is, te gebruiken om problemen op te lossen in plaats van ze in stand te houden of te verscherpen.

 

Het plezier van het zoeken is een positief boek.
Het richt zich tot de talloze actieve burgers die willen samenwerken om de aarde en de mensheid leefbaar en kwaliteitsvol te houden.

Na een inleiding door uitgever Leo de Haes en een tussenkomst van ‘tegenspreekster’ Ivana Ivkovic, politiek filosofe, lichtte de auteur uitgebreid zijn nieuwste werk toe.
In een wereld die zich aan het herschikken is, is het noodzakelijk dat de mens zich bewust wordt van de zingevende kracht van interdependentie, aldus antropoloog Rik Pinxten.
Aan die menselijke verbondenheid is onafhankelijkheid van individu, cultuur, religie ondergeschikt.
Het superioriteitsgevoel van de westerse mens tegenover de rest van de wereld is een schijntegenstelling en staat het leven van de actieve burger in de weg: ze demoniseert de ander en mondt uit in fundamenteel wantrouwen.
Om het basisvertrouwen te scheppen dat voor iedereen het bestaan leefbaar maakt, moeten we allen veranderen.
Beter vroeger dan later.

Alle vormen van rabiaat uniformisme of onverdraagzaam omgaan met wie anders is, passen niet in een open en pluralistische visie op vrijzinnig humanisme”, schreef Pinxten in 2009 in De strepen van de ZebrA. Daarin nam de toenmalige voorzitter van het Humanistisch Verbond uitgesproken stelling voor tolerantie, openheid ten aanzien van andersdenkenden en een actief pluralisme.
Binnen de humanistisch-vrijzinnige gemeenschap in Vlaanderen kwam in de loop van de voorbije jaren evenwel een roep naar een meer strijdvaardige opstelling van de vrijzinnigheid en dan vooral van het atheïsme, en dit als reactie op de toenemende impact van orthodoxe geloofsvormen waarin het individu opnieuw ondergeschikt wordt gemaakt aan de groep.
Tal van humanistische vrijzinnigen en atheïsten vinden dat het actief pluralisme door mensen wel met de mond beleden wordt, maar dat dit geen antwoord biedt op de hedendaagse maatschappelijke spanningen tussen kerk (of geloof) en staat.
De roep naar een universele seculiere moraal klinkt luider dan ooit.
Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat de Gentse moraalfilosoof Etienne Vermeersch de tweejaarlijkse Prijs voor het Vrijzinnig Humanisme 2011 won.
Het tekent de koerswijziging binnen de humanistisch-vrijzinnige beweging van een eerder berustende naar een meer strijdbare houding, waarbij de opeising van de grondwaarden van de Verlichting en de strijd tegen intolerantie centraal staan.

 

In Het plezier van het zoeken.
Filosofie tegen angst wijst Rik Pinxten ook op deze omslag en stelt ‘dat er nu een golf van “radicaal atheïsme” door de Angelsaksische wereld stroomt’ en dat die niet nieuw is.
Het ‘radicaal atheïsme’ stroomt evenwel ook buiten de VS en het VK, niet in het minst in Frankrijk, België en NederlanD. Dat die radicale variant niet nieuw is, is historisch wel juist.
In zijn boek Het verdorven genootschap wijst Philipp Blom op het verschil tussen allerlei voorstanders van bepaalde Verlichtingsidealen, zoals Rousseau, Voltaire en d’Alembert (die als het er echt op aankwam toch in de luwte bleven staan om het gezag niet te tornen) en mensen als Denis Diderot en Baron d’Holbach die op gevaar voor eigen leven hun principes trouw bleven en daarvoor ook heel wat risico’s namen.
Eenzelfde trend zien we vandaag.
Binnen vrijzinnige middens heb je mensen die de dialoog en het compromis met de vertegenwoordigers van de geloofsgemeenschappen verkiezen boven de radicale strijd tegen het obscurantisme en de patriarchale tradities die binnen geloofsgroepen nu eenmaal dominant zijn.
Waardoor onvermijdelijk de vraag komt: hoever en hoelang kunnen we als voorstanders van de tolerantie de intoleranten verdragen?

 

Persoonlijk volg ik al langer de stelling van Karl Popper dat we onze tolerantie niet mogen te grabbel gooien ten bate van de intoleranten.
‘Indien we onbeperkte verdraagzaamheid zelfs uitstrekken tot diegenen die onverdraagzaam zijn, als we niet bereid zijn een verdraagzame samenleving te verdedigen tegen de woedende aanvallen der onverdraagzamen, dan zullen de verdraagzamen vernietigd worden, en verdraagzaamheid met hen.
’ Vandaar mijn probleem met diegenen die omwille van de ‘goede vrede’ zwijgen en laten betijen.
Pinxten blijft evenwel met een hardnekkige zendingsdrang het actief pluralisme verdedigen.
Om zijn positie helemaal duidelijk te maken, keert hij zich dan ook vooral tegen de zogenaamde ‘nieuwe atheïsten’, genre Dawkins, Dennett, Cliteur en Vermeersch, van wie hij niet alleen de strategie in twijfel trekt maar ook hun kennis ‘over religie buiten de mediterrane vijsvijver’.
Nu kan het zijn dat Pinxten als culturele antropoloog en kenner van de Navajo-indianen een stap voor heeft op zijn vermeende tegenstanders, maar echt overtuigend is dat niet.
In die zin is zijn verwerping van de gedachte dat de hedendaagse westerse maatschappij superieur is ten aanzien van culturen die bijvoorbeeld religieuze regels naleven, met alle vreselijke gevolgen voor de betrokken gelovigen, vooral voor vrouwen, gewoon verkeerD. Culturen waarin de gelijkwaardigheid van man en vrouw wordt aanvaard en verdedigd, zijn superieur ten aanzien van culturen waarin mannen zich het recht toekennen om vrouwen te onderdrukken.

 

Maar Pinxten wijst ook op een ander aspect van het atheïsme.
Hij betreurt dat het vaak een soort antibeweging is en daarin heeft hij gelijk.
Zo kunnen ongelovigen heel goed de fouten en malversaties van religies benoemen, maar gaan ze zelden uitleggen waarom het niet geloven in een God een ethisch waardevolle houding kan zijn.
Die vaststelling werd eerder al gemaakt door Anne Provoost in haar pamflet Atheïstisch sermoen waarin ze oproept om de waarden die het christendom en andere religies claimen, een eigen humanistische invulling te geven.
En op dit vlak overtuigt Pinxten wel.
Zo wijst hij op de ecologische grenzen van onze welvaartstaat, op de noodzaak van een milieubewust humanisme, op de gevaren van de reductie van de mens tot een louter economisch goed, en de platte commerciële belangen die elke andere vorm van medemenselijkheid verpletteren.
Volgens Pinxten kunnen mensen maar actief als burger fungeren als ze beschikken over een basisinkomen en als de samenleving het belang van onze ecologische voetafdruk inziet.
En hij besluit dat ‘mensen nood (blijken) te hebben aan ritueel en gemeenschappelijkheid’.
Dit alles kan niet langer gerealiseerd worden binnen traditionele natiestaten maar enkel in een postnationale wereld waarbij rekening wordt gehouden met de belangen ‘van alle mensen en van de komende generaties’.

 

Pinxten maakt komaf met de pretentie van het Westen dat ze het steeds beter wisten.
Wie de geschiedenis van het kolonialisme bekijkt, weet dat hij op dat vlak gelijk heeft.
Hij verwijst dan ook naar de filosofe Martha Nussbaum en haar pleidooi voor de ‘capability approach’ waarbij niet alleen rekening wordt gehouden met de belangen van de ‘eigen’ mensen maar ook met die van de anderen: de armen in de wereld, de gehandicapten en zelfs de dieren.
In die zin valt hij het neoliberalisme aan dat zich weinig aantrekt van het lot van de medemens, maar hij maakt de fout dit te vereenzelvigen met het individualisme.
Pinxten wijst op het belang van ‘wijkinitiatieven, rommelmarkten, solidariteitsacties voor zieken en behoeftigen’, en dat is ook zo, maar daar heeft het individualisme geen enkele nefaste impact op.
Hij verwart het individualisme met egoïsme.
Individualisme betekent het recht van elke mens om zelf te beslissen over de meest belangrijke stappen in zijn of haar leven.
Of men gaat trouwen of niet, en zo ja met wie.
Of men kinderen wilt of niet.
Over welk beroep men gaat studeren en uitoefenen.
Over de plaats waar men gaat wonen.
Over de vriendschappen die men vrijelijk aangaat.
Of men gelooft of niet gelooft, of er gewoon uitstapt.
In die letterlijke betekenis van het begrip individualisme zit geen enkel negatief aspect, integendeel, het is pas als men echt beschikt over zelfbeschikkingsrecht, dat men ook echt solidair kan zijn met anderen.

 

De auteur verwijst ook naar de voorstellen van de econoom Amartya Sen en de politieke filosoof Avishai Margalit ‘om de maatschappij kwalitatief hoogwaardiger te maken’.
En hij beklemtoont dat we minderheidsgroepen zoals holibi’s, migranten en vluchtelingen niet mogen laten vernederen door wat hij de meerderheidmaatschappij noemt.
Want, zo zegt hij Margalit na, ‘als de rechten en ontplooiingsmogelijkheden van een bepaalde groep langdurig gefrustreerd worden, of individuen of groepen structureel vernederd worden op basis van bepaalde eigenschappen, dan ligt het probleem niet bij die individuen of groepen, maar aan de dominante maatschappi J.’ Dat is grote mate juist, vandaar de reden om verder te strijden tegen elke vorm van discriminatie en uitsluiting op basis van afkomst of overtuiging.
Maar deze visie mag voor die minderheidsgroepen geen vrijgeleide zijn om regels toe te passen die tegen het individu ingaan.
Hoezeer er nog discriminatie en racisme ten aanzien van bijvoorbeeld moslims bestaat, dit kan en mag geen vergoelijking zijn van bijvoorbeeld onderdrukking van vrouwen binnen die gemeenschap.
Hiermee komen we op een essentieel verschilpunt tussen de ‘actief pluralisten’ en de ‘nieuwe atheïsten’.
Voor die laatsten staat niet de groep maar het individu centraal en kan er geen sprake zijn van toe te geven op de cruciale uitgangspunten van de universele mensenrechten.

 

Het klopt natuurlijk dat een democratie betekent dat we moeten leren samenleven met mensen met uiteenlopende overtuigingen.
Maar dat betekent niet dat we elke mening of handeling die de democratie wil inperken, moeten aanvaarden.
In die zin zijn noch het cultuurrelativisme, noch het monoculturalisme geschikt om te komen tot een harmonisch samenleven.
De beste weg daartoe is wat Cliteur, een universele seculiere moraal noemt waarbij iedereen een reeks liberale basiswaarden aanvaardt zoals de vrijheid van meningsuiting, de gelijkwaardigheid van elke mens, de scheiding van kerk en geloof, en het recht op zelfbeschikking.
En voeg daar de kritisch wetenschappelijke methode in het onderwijs aan toe.
Zolang men die basiswaarden aanvaardt en respecteert, is alle diversiteit verder mogelijk.
Hier lijkt Pinxten nog niet aan toe.
Hij blijft er bij dat we al te vaak Europese categorieën gebruiken ‘om de waarde (of het gebrek eraan) van culturen en religies te beoordelen’.
Daarmee keert hij zich tegen het universalisme van de waarden van de Verlichting die nochtans hun uitdrukking vonden in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.
Hij gaat zelfs zover om de aanhangers van het Verlichtingsdenken, type Cliteur, gelijk te schakelen met rechtse militaristische ideologen, type Huntington, en daartegenover de andersglobalisten als alternatief te plaatsen.
Nu zijn heel wat eisen van andersglobalisten terecht, maar de ideologieën die velen onder hen volg(d)en heeft in het verleden zeker niet geleid tot voorspoed en rechtvaardigheiD.

 

‘God is de grote comeback kid van vandaag’, schrijft Pinxten, en dat is ook zo.
Nochtans lopen kerken en zelfs moskeeën leeg.
Hij hekelt daarbij de negatieve instelling van atheïsten en humanisten die onvoldoende invulling geven in wat we gemeengoed de ‘zingeving’ noemen.
Daar heeft hij, zoals gezegd, een punt.
Daarvoor hoeven we echter geen oecumenes te organiseren waar ongelovigen dan mogen bij aanschuiven, maar moeten we een reeks begrippen die door religies geclaimd worden, opnieuw een niet-religieuze invulling geven.
Denk aan de zogenaamde kardinale deugden rechtvaardigheid, wijsheid, zelfbeheersing en moeD. Ook de vermeende goddelijke deugden zoals geloof, hoop en liefde kunnen vanuit een rationeel standpunt verklaard worden.
Zelfs het idee van de schepping is des mensen (kijk naar de vele prachtige kunstwerken).
Om die deugden te stimuleren en flagrante overtredingen ervan te vermijden, moeten we de ‘heilige teksten’ als middel opzijschuiven en ze vervangen door universele wetten die de mensheid zelf in stenen tafelen beitelt.

Recensie door Dirk Verhofstadt ;

Door en door verwend      Dalrymple Theodore      Filosofie

Even genadeloze als geestige analyse

In dit scherpzinnige en geestige boek ontmaskert Theodore Dalrymple de verhulde sentimentaliteit die het publieke leven verstikt.
We doen net of we onze kinderen goed opvoeden, zorgen voor de minder bedeelden, de kansarmen helpen en geweldige dingen presteren, maar intussen doen we precies het omgekeerde ' alleen maar omdat we een goed gevoel over onszelf willen hebben.
Dalrymple neemt de lezer mee op een onderhoudende, maar bijwijlen ook schokkende reis langs allerhande maatschappelijke, politieke, populaire en literaire thema's, die uiteenlopen van driftbuien bij kinderen, agressie, onderwijshervorming en eerwraak tot seksueel misbruik, Che Guevara, Eric Segal, Romeo en Julia, de verdwijning van Madeleine, publieke uitingen van emoties en de rol van het lijden, en hij laat zien wat de perverse gevolgen zijn wanneer we de rede opofferen aan de cultus van het gevoel.
Steunend op zijn jarenlange ervaring als arts en psychiater, toont Dalrymple aan dat we alleen maar op verandering kunnen hopen  als we op de juiste manier gaan denken.

Goedkope tranen

Emoties hebben is niet voldoende, ze moeten voor iedereen zichtbaar zijn.
Theodore Dalrymple, bekend van Leven aan de onderkant, maakt korte metten met de sentimentalisering van onze samenleving.

In de Hollywood-komedie Wedding Crashers gebruikt Owen Wilson oogdruppels om tijdens huwelijksvoltrekkingen de tranen over zijn wangen te kunnen laten rollen.
De meisjes op de bruiloften die de tranen zien, laten zich onmiddellijk versieren.
's Avonds in bed zeggen ze: je huilde zo mooi.
Wilson: heb je dat gezien, nee toch? Maar-niet-heus: die tranen moeten wel worden gezien, want ze zijn zijn afrodisiacum en smeermiddel.

Het is spijtig voor de Britse monarchie dat die film van na de dood van prinses Diana dateert.
Oogdruppels hadden de koude koningin Elisabeth kunnen helpen op een van de rottigste momenten uit haar loopbaan.
Toon je verdriet!, riepen media en publiek terwijl de bloemen en de teddyberen zich opstapelden voor Diana's portret.
Maar hoe moest deze koningin emoties tonen die ze niet had of die ze op zeer robuuste wijze had leren onderdrukken? Zonder oogdruppels lukte het niet.
De reden waarom The Queen en plein public emoties moest tonen, vat Theodore Dalrymple in Spoilt Rotten samen in een voor deze auteur typerende zin: 'Veertig miljoen teddyberen vergissen zich niet.
'

Een soort Nederlandse Diana was Pim Fortuyn.
Een soort Queen was Ad Melkert.
Na de moordaanslag werd deze koele dossiertijger gemaand zijn verdriet te tonen om electoraal te redden wat er nog te redden viel.
Melkert, onbekwaam in persoonlijke ontboezemingen, haperde met bekentenissen over zichzelf en - over haar had hij het nog nooit gehad - zijn Chileense echtgenote.
Het was pijnlijk om te zien en leverde geen zetels op.
Wél de vraag hoe het tot deze vertoning had kunnen komen.

We leven in een tijdperk, zegt Dalrymple, dat het gesundes Volksempfinden, 'wat het volk voelt' , bijna gelijk is komen te staan aan de vox dei, de stem van goD. In die cultuur moeten 'emoties niet alleen worden gevoeld, je moet ook kunnen zien dat ze worden gevoeld'.

Seeing is believing.
Maar wie zoals Dalrymple, pseudoniem van Anthony A. Daniels (1949), oud-gevangenisarts en psychiater in Londen, behept is met een fors wantrouwen jegens de mensheid, weet dat getoonde emoties niet noodzakelijk waarheden ontsluiten.
In zijn loopbaan waren er cliënten die zo overtuigend met snikken en tranen hun onschuld betuigden dat iedereen ze geloofde, tot het moment dat hard bewijs boven tafel kwam en hun spel in een keer ophielD.

Het omgekeerde, niet geloofd worden omdat er geen tranen zijn, overkwam de ouders van Madeleine McCann, het 3-jarige Britse meisje dat in 2007 in Portugal verdween.
Omdat de McCanns in het openbaar hun emoties beheersten, achtte de Britse tabloid The Sun het gepast de ouders te beschuldigen van de moord op hun eigen kinD. Waar was immers hun gesnik? Ooit hoog aangeschreven eigenschappen als zelfbeheersing en waardigheid werden door de Sun-vuilniswagen naar de stort gereden.

Helaas hadden de McCanns met hun enorme op sentimenten inspelende publiceitscampagne - inclusief een merchandising met polsbandjes en posters van Madeleine met de woorden 'Vergeet me niet, jij' - de ratten van deze wereld wel wakker geschuD. In de wet van Dalrymple: sentimentaliteit is de peetvader van onbeschoftheid en wreedheiD.

Door en door verwend - Kritiek op de sentimentele samenleving heet Dalrymple's aanval op de emo-cultuur.
Nuance en subtiliteit zijn geen specialiteiten van deze oud-psychiater, die naam maakte als cultuurpessimistisch criticaster en vaak al te hard drukte op zere plekken van de contemporaine westerse samenleving.
Spoilt Rotten - The Toxic Cult of Sentimentality is niettemin ook positief besproken door een aantal recensenten van de 'linksige' Britse kwaliteitspers die zelden gecharmeerd van hem is.
Dat zou te maken kunnen met de feit dat Dalrymple hier grotendeels terecht de vinger legt op een erg rotte plek: op een cultuur waarin gecapituleerd wordt voor kitsch.

Milan Kundera schreef dat 'kitsch twee tranen na elkaar doet vloeien'.
De eerste traan is er voor de opgestapelde teddyberen voor het portret van DianA. De tweede traan vloeit om de eerste: kijk ons hier eens met zijn allen huilen voor de teddyberen of de bloemen voor de foto van Pim.

Een gevolg van de emo-cultuur is het exploiteren van slachtofferschap voor commerciële doeleinden.
Zet de tv aan of loop een boekhandel binnen: emotionele, heftige, hartverscheurende, traumatische ontboezemingen domineren.
Intieme dingen zijn zomaar openbaar.
Een typisch recent Nederlands voorbeeld was zangeres Anouk die haar nieuwe cd promootte met leed waar ze zogenaamd niet over wilde praten.
Een ex, rapper van beroep, had haar bedrogen met nannies, vriendinnen en nog een lange rij anderen.
Als Anouk hulp had gezocht bij psychiater Dalrymple, had ze waarschijnlijk te horen gekregen dat ze er zelf bij was toen ze de man binnenhaalde.
Maar misschien maakte de zangeres de ontrouw louter wereldkundig onder druk van de jongens die haar als product 'in de markt moeten zetten'.
Het exploiteren van slachtofferschap is voor de John de Mol- en de Joop van den Ende-achtigen van deze wereld zo aantrekkelijk omdat het grote groepen kennelijk snel en gemakkelijk een lekker gevoel geeft.

Anouks ontrouwe partner was, mag je aannemen, niet verzonnen, Dalrymple wijdt tientallen pagina's aan lucratief slachtofferschap dat fictief bleek.
Het bekendst is het verhaal van de jonge Amerikaan James Frey die zich na een zware drank- en drugsverslaving en een hard leven in de misdaad een weg terug vocht.
Hij mocht zijn 'schitterend openhartige' autobiografie A Million Little Pieces promoten bij Oprah Winfrey, 'Amerika's televisiekoningin van de emotionele incontinentie', in het vocabulaire van Dalrymple.
Frey snikte, Oprah snikte.
Er waren al vier miljoen boeken verkocht toen het verhaal verzonnen bleek.
Oprah was in alle staten.
Maar ze was medeplichtig, stelt Dalrymple, daarbij niemand minder citerend dan wijlen dictator Mobutu van Zaïre: voor corruptie heb je twee partijen nodig.

Sentimentaliteit, stelt T.
Dalrymple, kan onechte, goedkope, gemakzuchtige, oppervlakkige emoties in de hand werken, of overdreven heftige.
Narcisme ligt op de loer: kijk mij eens geraakt zijn.
Last but not least: heftige sentimenten kunnen onze waarnemingen vertekenen.

Ook daarvan vind je in het Nederland van het laatste decennium voorbeelden.
Toen de emoties hoog opliepen na de moord op Theo van Gogh woonde ik in het buitenland en volgde het nieuws via het internet, de vrijstaat van de heftig reagerende mens.
In de loop van de dag werden de duidingen steeds extremer en probeerden mensen elkaar in heftigheid te overtroeven, tot en met de conclusie: 'Nederland is in oorlog!' Nu heeft iedereen recht op zijn eigen vocabulaire om dingen te verwerken.
Maar wie zich inspant een beeld te vormen van een echte oorlogssituatie, kan niet anders dan stellen dat het hier een vertekening betrof.

Dalrymple haalt er nog een dictator bij, Stalin, die verkondigde: 'Eén dood is een tragedie, een miljoen is statistiek.
' Heel erg veel is vaak gelijk aan niets.
Het leidt naar een van Dalrymple's sterkere conclusies: sentimenten kunnen Zimbabwaanse bankbiljetten worden.
Als ze in steeds grotere hoeveelheden in steeds heftigere mate worden geuit, zijn ze op een gegeven moment niets meer waarD.

In een cultuur waarin heel veel mensen de aandacht op zich vestigen met heel veel openbaar leed, gaan de gradaties van slachtofferschap verloren - en daarmee de verschillen tussen verwende en minder verwende mensen.
De minder verwende verliezen.

Dalrymple is gecategoriseerd als conservatief houwdegen.
Ook in dit werk stuit je regelmatig op passages waarvan je denkt: met meer nuance, focus en spaarzaamheid was het betoog sterker geweest.
Daar staan stukken tegenover die ook van een lucide progressiever auteur hadden kunnen zijn.
Door en door verwend is een pleidooi voor discretie en zelfbeheersing, sceptisch, anti-populistisch en, het scheldwoord van deze tijd, elitair.
Discretie - bij welke partij hoort dat tegenwoordig? Er is veel in het oeuvre van deze auteur waar ik het mee oneens ben, maar hier heeft hij een sterk punt.

Aardse machten      Burleigh      Filosofie

Earthly Powers” van de Engelse historicus Michael Burleigh is eind november in het Nederlands beschikbaar onder titel “Aardse machten”.
Daarin maakt hij een gedetailleerde studie over de verhouding tussen politiek en religie in het Westen.
Interessant voor wie de politieke structuur van de afgelopen 200 jaar in het Westen en de rol van religie daarin wil begrijpen.

Ook interessant is het interview van de auteur in het Belgische tijdschrift Knack (15 november 2006).
Hierin vertelt hij ook wat hij vindt van de huidige situatie waarin Moslims in het Westen verkeren.
Een visie van iemand die de gebeurtenissen van een afstand bekijkt.
Het volgende is het laatste deel van het interview:

De scheiding van Kerk en Staat hebben we volgens u ook aan het christendom te danken, en niet aan de Franse Revolutie.

BURLEIGH: Conceptueel waren Kerk d en Staat in onze westerse maatschappij al d eeuwen gescheiden.
Mede dankzij het christendom.
Die scheiding is zelfs de oor sprong geweest van wat we de burgerlijke maatschappij zouden kunnen noemen.
Doordat Kerk en Staat gescheiden werden, ontstond namelijk het idee dat de staat niet alles in handen heeft.
Met de Franse Revolutie werd de scheiding tussen Kerk en Staat verankerd in wetten.
Men wilde het christendom in feite op een bijzonder agressieve manier uitroeien, men beschouwde het als een soort akelige erfenis uit het verleden.
Ook al omdat de Kerk een ideologische rechtvaardiging bood voor de monarchie.
Er moest een burgerlijke religie in de plaats komen.

Misschien hebben mensen zó veel nood aan religie dat een politiek systeem dat religie wil uitroeien zelf de kenmerken van een religie moet aannemen.

BURLElGH: Dat is mogelijk.
De Franse filosoof Marcel Gauchet gelooft dat mensen een religieus instinct hebben dat constant moet worden gemetaboliseerd, zoals we dat met voedsel doen.
Dat vind ik een mooie manier om het te formuleren.
De mens is een religieus wezen, en dat religieuze instinct zoekt altijd een uitweg.
Kunst kan een surrogaat zijn voor religie.
Helaas kan ook politiek dat worden.
En dan krijg je mensen zoals de jakobijnen, de nazi 's, de communisten - die van hun politiek een alomvattend systeem van verlossing willen maken.
Vergeet ook niet dat alle socialistische bewegingen in Europa hun wortels hebben in het christendom - al heeft het marxisme geprobeerd om dat te doen vergeten.
Het idee van een eenvoudig egalitarisme van eenvoudige mensen is in oorsprong christelijk.

In de politieke religies uit de twintigste eeuw krijgt het nazisme onevenredig veel aandacht.
Té veel in vergelijking met bijvoorbeeld het communisme, vindt u.

BURLEIGH: O ja, ik heb zelf weliswaar een boek over het nazisme geschreven, maar belangstelling ervoor is duidelijk overdreven.
Je ziet niet elke avond documentaires over het communisme, of over het Italiaanse fascisme, toch? Maar wel over de nazi's.

Hoe zou dat komen?

BURLEIGH: (fijntjes) Ik denk dat links het fascisme nodig heeft om het eigen voortbestaan te rechtvaardigen.
Als je elke avond horror van de nazi's toont op televisie, dan kun je in één adem zeggen dat links altijd nodig zal zijn als de enige kracht die in staat om te voorkomen dat het ooit nog eens ver komt.

Nu doet u alsof het een samenzwering is.

BURLEIGH: Nee nee, het is geen samenzwering, dat bedoel ik niet.
Het is meer een luie gewoonte, zoiets.
En als je heel cynisch wilt zijn, dan zijn al die documentaires een goede manier om prijzen te winnen.
Al is het ook heel duidelijk ideologisch gemotiveerD. Weet u dat men voor Franse “Livre noir du communisme” (zwart boek over het communisme) in Engeland niet eens een uitgever vond? Zo'n belangrijk boek, zo'n bestseller ook...Uiteindelijk heeft Harvard University Press het vertaald en gepubliceerD. Maar als het over het Derde Rijk gaat, wordt alles uitgegeveven.
Ik vraag me af wat men daarmee wil bereiken, met die voortdurende aandacht voor het nazisme.

Zoals u al aangaf: voorkomen dat het ooit zover komt.

BURLEIGH: Dat gelooft u toch zelf niet? Ik geloof het alleszins nog geen vijf minuten! Dat maakt volgens mij niet het minste verschil.
Hoe veel documentaires je ook laat zien, hoe veel boeken je er ook over schrijft, dat maakt niets uit.
Mensen hebben een erg kort geheugen, weet u.

Wat vindt u ervan dat president Bush het tegenwoordig over “islamitisch fascisme” heeft?

BURLEIGH: Wel, dat sluit aan bij wat ik net zeg.
Bush gebruikt die term in de hoop steun te krijgen van de linkerzijde.
Zelfs kiezers die het niet eens zijn met de oorlog in Ieak, hoopt hij zo aan zijn kant te krijgen.
Maar de term 'islamitische fascisten' deugt natuurlijk niet.
Ik noem die mensen liever fanatieke jihadi's.
(laatdunkend) Die overigens nog nooit gehoord hebben van een scheiding tussen religie en politiek.
Ze zouden al die zielige natiestaten in het Midden Oosten nog het liefst zien opgaan in één kalifaat onder leiding van een emir, bij voorkeur Osama Bin Laden.
Vanuit die positie zouden ze dan de jihad willen voeren tot wij hier in het Westen allemaal aan hen onderworpen zijn.
Mensen denken soms dat 'jihad' een veredelde vorm van yoga is, terwijl het om een bijzonder agressieve en militante doctrine gaat.

Laat mij raden: u gelooft niet dat de buitenlandse politiek van de Verenigde Staten mee aan de basis ligt van het ongenoegen in de Arabische werelD.

BURLEIGH: (lacht) Goed geraden, dat geloof ik helemaal niet.
Bij mijn weten gebeurden de aanslagen van 11 september vóór de invasie in Irak, nee? En de bommen in Tanzania en Kenia, waar honderden mensen bij om het leven kwamen - nog langer geleden, als u het mij vraagt.
Luister, het gaat hier om mensen met een missie die gebaseerd is op dingen die meer dan duizend jaar geleden gebeurd zijn, en hun ongenoegen daarover.
En die missie is de creatie van een wereld die gedomineerd wordt door de islam.
(zucht) Ik weet ook wel dat de overgrote meerderheid van de moslims géén fundamentalisten zijn, laat staan terroristen.
Het is maar een kleine groep die bereid is om geweld te gebruiken.

Leidt de huidige politiek er niet toe dat steeds meer moslims zich vernederd en machteloos en boos voelen? En dat de groep potentiële terroristen alsmaar groeit?

BURLEIGH: Maar nee, in godsnaam! Met die analyse komen we niet vooruit, hoor.
Wat u nu zegt, lijkt mij het uitgangspunt van de BBC. Bij elke aanslag, of verijdelde aanslag, laat men op televisie meteen een aantal moslims aan het woord, die dan verklaren dat ze zich geviseerd voelen.
Er was ook meteen groot protest toen de politiediensten verklaarden in de luchthavens vooral moslims te zullen controleren.
(sarcastisch) Maar wat moeten ze dan doen? Oude, Grieks-orthodoxe dametjes controleren? Boeddhistische monniken? Ik wil maar zeggen: het is overduidelijk wie die aanslagen pleegt, niet? Het zou belachelijk zijn om te doen alsof dat niet zo is.
En dat zoveel moslims zo boos zijn? Luister, dan is mijn advies simpel: ga een “anger management course” volgen, een cursus om je woede te leren beheersen.

Dat klinkt wel erg cynisch.

BURLEIGH: Ik ben het ook erg beu om altijd maar te horen hoe boos sommige moslims wel zijn.
Er zijn genoeg psychiaters die je daarbij kunnen helpen.
Ik ben ook boos over heel veel dingen, maar daarom ga ik nog geen mensen opblazen.
En als je écht zo boos bent over wat er bijvoorbeeld met de Palestijnen gebeurt, wel, ga dan in een weeshuis in Gaza werken.
Wat bereik je voor het Palestijnse volk door in een Londense metro mensen op te blazen? Niets.
Of denkt iemand misschien dat wij onze buitenlandse politiek na zo' n aanslag zullen veranderen?

Hoe moet het eigenlijk verder met die terreur en de strijd ertegen?

BURLEIGH: Het zal u misschien verbazen, maar ik ben nogal optimistisch.
Ik denk dat de coalitietroepen er ondertussen in geslaagd zijn om het grootste deel van de commandostructuur van AI-Qaeda uit te schakelen.
Zowel de Amerikaanse als de Britse politiediensten worden steeds beter in hun strijd tegen deze mensen.
Ook de veiligheidsdiensten worden steeds alerter en beter geïnformeerD. Dat gaat allemaal de goede kant op.
Laten we bovendien ook niet vergeten dat de huidige situatie niets voorstelt in vergelijking met de dreiging die tijdens de Koude Oorlog boven onze hoofden hing.
De Russen hadden destijds meer dan 20.
000 waterstofbommen op het Westen gericht, waarvan een paar tientallen alleen nog maar op Londen.
In vergelijking daarmee zijn terroristen tot niet veel in staat.

Blijft de vraag of de huidige politiek de radicalisering niet in de hand werkt?

BURLEIGH: Niet noodzakelijk.
Misschien worden steeds meer gematigde moslims, die soms misschien wat te apathisch hebben gereageerd op de aanwezigheid van radicale elementen in hun midden, langzaam maar zeker gedwongen om zich daartegen te verzetten.
Lief zijn hebben we al zo vaak geprobeerd, misschien was het wel tijd voor een andere tactiek.
Net zoals we stilaan ook eens moeten nadenken over een minder polariserende vorm van multiculturalisme.

Hoe bedoelt u dat?

BURLElGH: Het huidige multiculturalisme is voornamelijk gebaseerd op de grieven van verschillende groepen in de samenleving.
Op slachtofferschap.
Wie het grootste slachtoffer is, krijgt de meeste macht.
En dus probeert iedereen zijn slachtofferschap te benadrukken.
En als de Joden dan zeggen dat zij de grootste slachtoffers zijn geweest, wat misschien wel het geval is, dan krijg je een tegenreactie van lui die zeggen dat de Holocaust een verzinsel is.
En dan is het einde zoek.
Op den duur wordt dat een deprimerende competitie tussen slachtoffers.
We moeten uit die cultuur van het slachtofferschap, die ondertussen helaas volledig geïnstitutionaliseerd is.
Maar ook wat dat betreft, ben ik optimistisch, hoor.
Tot voor kort was het bijna onmogelijk om te praten over thema's als immigratie en multiculturalisme.
Vandaag is het debat in bijna elk Europees land volop aan de gang.
Dat is een gunstige evolutie.

Ontstaat er geen nieuwe vorm van politieke correctheid, maar dan ter rechterzijde en onder conservatieven?

BURLEIGH: Nee, dat gevaar lijkt mij onbestaande.
Ik ken behoorlijk wat mensen die ook conservatief denken.
Maar, in tegenstelling tot de linkerzijde, opereren wij niet als een georganiseerde falanx.
Het conservatisme is bijna per definitie hyperindividualistisch.

Dus een samenzwering van conservatieven...

BURLEIGH:...is uitgesloten.

De ondergang van Napoleon      Zamoyski Adam      Franse geschiedenis

[bewerken] Toelichting bij het boek

De auteur schetst in 34 hoofdstukken vol beklemmende maar soms frivole details de voorbereiding, de eigenlijke conferentiewerkzaamheden en de gevolgen van het Weens Congres na de mislukte veldtocht van Napoleon naar Moskou in 1812.
Door het wegvallen van de Franse greep op het continentale Europa lagen plots alle mogelijkheden voor een restauratie van het vroegere regime terug open.
Zamoyski deed dank zij zijn grote talenkennis, een beroep op recent geschiedkundig onderzoek om alzo een realistisch beeld te schetsen van dit voor het vervolg van de 19e eeuw in Europa belangrijke congres.
Daarbij citeert hij niet alleen officiële documenten, brieven, dagboeken en ooggetuigenverslagen maar ook rapporten van spionnen en informanten van de betrokken partijen.
De auteur tekent gedetailleerd en met aandacht van de persoonlijke onhebbelijke trekjes van de belangrijkste actoren zoals tsaar Alexander I, de Oostenrijkse kanselier Klemens von Metternich, de Hertog van Wellington, de Franse diplomaat Talleyrand en Napoleon, het verloop van dit congres met aandacht zowel voor beslissingen genomen in de marge ervan als voor parallel verlopende krijgsverrichtingen, Von Clausewitz indachtig, dat oorlogvoeren gelijk staat met politiek bedrijven, maar met andere middelen.
Het congres etaleerde zonder schroom het schaamteloos gegraai om territorium door de destijds machtigste staten.
De uitkomst van het toen ontworpen Nieuwe Europa, met achteloos getrokken nieuwe staatsgrenzen, zonder rekening te houden met geografie en etniciteit, bepaalt nu nog altijd het politieke en maatschappelijke discours.
Dit congres beïnvloedde indirect alles wat zich sindsdien in Europa afspeelde, waaronder het militant nationalisme, bolsjewisme, fascisme, de grote militaire conflicten van de XXe eeuw tot het ontstaan van de Europese Unie.
Het boek is uitvoerig voorzien van kaarten en fotomateriaal in kleur van de belangrijkste figuren die een rol speelden bij het Congres van Wenen.
Het boek bevat een uitgebreid notenregister en een uitvoerige verwijzing naar bronnenmateriaal.

Na zijn rampzalige Russische veldtocht van 1812 verzwakte Napoleons keizerlijke greep op EuropA. Wat volgde was een schaamteloos gegraai om territorium door de machtigste staten.
De uitkomst, vastgelegd op het Congres van Wenen in 1815, bepaalde de grenzen van het nieuwe Europa en ligt aan de wortel van veel van de problemen van vandaag.

De belangrijkste beslissingen werden genomen door tsaar Alexander I van Rusland, de Oostenrijkse kanselier Metternich, de Duke van Wellington, de Franse diplomaat Talleyrand en Napoleon zelf, maar de algemene voorstelling van hoffelijke staatslieden in elegante Weense salons klopt niet.
Veel cruciale kwesties werden besloten op het slagveld of gewoon langs de kant van de weg.

Op basis van uitvoerig bronnenonderzoek in zes talen, waaronder de rapporten van spionnen en informanten, wordt duidelijk dat het nieuwe Europa werd gesmeed door mannen in de greep van angst, hebzucht en lust, in een verdorven atmosfeer waarin seksuele gunsten net zo gemakkelijk werden verhandeld als provincies en de 'zielen' die ze bewoonden.

 Op achttien december 1813 keert Napoleon in Frankrijk terug.
Hij heeft zijn Grand Armée in Rusland in de steek gelaten en komt met enkele van zijn trouwste medewerkers aan in Parijs.
Hiermee is de veldtocht naar Rusland ten einde gekomen.
Deze barre veldtocht heeft het onherroepelijke einde van Napoleon ingeluiD. 

Toen Napoleon in Frankrijk aankwam, kwam hij er achter dat het zeer slecht ging met Frankrijk.
In militair opzicht stond Frankrijk er zeer slecht voor.
De onbekwame legerleiders aan wie Napoleon de verdediging van Frankrijk had overgelaten hadden enorm gefaalD. De Fransen hadden bijna al het grondgebied buiten het eigenlijke Frankrijk verloren.
En ter zee had Frankrijk helemaal niets meer te zeggen sinds de bekende nederlaag van admiraal Villeneuve tegen admiraal Nelson bij Trafalgar.
Ook met de beschikbare financiën was het slecht gestelD. De handel was gestagneerd en er werd ook steeds minder geproduceerd doordat hele generaties mannen door Napoleon in zijn oorlogen de dood in waren gejaagD. Ook was er heel veel corruptie.
Napoleon had namelijk nagelaten een goede regering aan te stellen, die tijdens zijn afwezigheid moest regeren.
Dit alles heeft ervoor gezorgd dat de schatkist bijna leeg was toen Napoleon uit Rusland terug kwam en het vertrouwen in hem een dieptepunt had bereikt.
 

Als Napoleon in Frankrijk aankomt, heeft hij nauwelijks tijd om orde op zaken te stellen.
Pruisen, Rusland en Engeland hebben namelijk een verbond tegen Napoleon gevormd, de zogenaamde Zesde Coalitie.
Pruisen besluit echter niet te wachten op de hulp van Rusland en valt Frankrijk aan.
Napoleon trekt de Pruisen tegemoet en verslaat hen twee keer.
Zijn overwinningen worden echter teniet gedaan door de enorme hoeveelheid soldaten die hij verliest.
Op 4 juni 1813 sluit Napoleon vrede met Pruisen en Rusland en aanvaard hij de bemiddeling van Oostenrijk.
 

Dit is echter een van de grootste fouten die Napoleon ooit gemaakt heeft en het zou uiteindelijk leiden tot zijn ondergang.
Napoleon had namelijk geen idee van de grootte van zijn leger en hij besefte ook niet hoe belangrijk de hersteltijd voor zijn verslagen vijanden was.
De vrede was namelijk alleen maar schijn en was bedoeld om Pruisen en Rusland tijd te geven te herstellen.
Tot overmaat van ramp sloot ook Oostenrijk zich aan bij de Zesde Coalitie.
Napoleon had nu drie legers tegenover zich en dit leidde tot de slag der naties.
Napoleon werd door een groot gedeelte van zijn leger in de steek gelaten en zag zich genoodzaakt terug te trekken naar Frankrijk.
 

Frankrijk was nu een grote belegerde vesting.
Aan alle kanten werd het belegerd door vijandige legers van de Coalitie.
De situatie was eigenlijk hetzelfde als in 1793 met als enige verschil dat de vijand nu bekend was met de Franse tactieken en dat de Franse soldaten niet meer zo bereid waren te vechten.
Ook de gewone burgers begonnen genoeg te krijgen van Napoleon.
Eerder hadden ze het verlies van vele jongemannen geaccepteerd omdat ze dachten dat de soldaten gestorven waren voor de overwinning.
Nu Frankrijk de oorlog dreigde te verliezen deden ze dit echter niet meer.
Hier kwam noch bij dat Napoleon heel Frankrijk leeg moest roven om aan genoeg middelen te komen om een leger op te bouwen.

 Napoleon zei dat hij alles wat hij deed voor Frankrijk deeD. Steeds meer mensen begonnen hier aan te twijfelen toen Napoleon weigerde vrede te sluiten onder de voorwaarden van de Coalitie en af te treden.
Door af te treden had Napoleon namelijk het leven van duizenden mensen kunnen redden.
Napoleon besloot echter door te vechten met zijn legertje bijeengeraapte boeren tegen de legers van de Coalitie die Frankrijk inmiddels binnen waren gevallen.
Hij boekte een paar kleine succesje’s, maar dit richtte niet veel uit.
En zo stond voor het eerst sinds vier eeuwen de vijand binnen de muren van Parijs.

De senaat die onder Napoleon jaren een machteloze instantie was geweest zag haar kans schoon en greep de macht.
Ze boden Napoleon Elba en een jaargeld aan.
Ook zou de tweede vrouw van Napoleon, Marie-Louise, hertogin van Parma worden met als haar erfgenaam de zoon van Napoleon en Marie-Louise.
Napoleon zag in dat er geen andere uitweg was en nam het aanbod van de senaat aan.

Hij vertrok dan wel naar Elba, maar was al niet van plan daar de rest van zijn leven braaf te blijven.
Om de schijn op te houden maakte hij plannen de rest van zijn leven op Elba te slijten.
Hij maakte plannen om een nieuw paleis te bouwen en hij stelde een klein legertje samen.
Dit werd toegestaan zolang het legertje maar geen bedreiging vormde voor de Coalitie.
De Engelse bewaker van Napoleon vertrouwde hem echter niet en besloot naar het vasteland te gaan om zijn vermoedens aan de Engelse regering te melden.
Hij kreeg echter te horen dat hij zich nergens druk om hoefde te maken en werd teruggestuurD. Toen hij aankwam op Elba was Napoleon al twee dagen weg 

Het was hem gelukt om in een klein snel zeilschip langs de Engelse vloot te glippen en op 1 maart 1815 stond hij weer in Frankrijk.
Koning Lodewijk XVIII, die na het vertrek van Napoleon koning van Frankrijk was geworden, kreeg het advies Napoleon tegemoet te rijden en hem terug te sturen naar ElbA. Lodewijk was echter bang voor Napoleon en vluchtte naar Gent.
Napoleon kon nu eigenlijk verder ongehinderd naar Parijs doorstoten.
Hij kwam onderweg wel troepen van de koning tegen, maar zodra die Napoleon zagen lieten ze hun wapens zakken en sloten zich bij Napoleon aan.
En dus stond Napoleon op 20 maart weer in Parijs.
 

Al snel pakte Napoleon zijn oude regime weer op, maar nu wel zonder de steun van het volk.
Dit blijkt vooral uit de zeer lage opkomst uit de volkstelling betreffende de herbenoeming van Napoleon tot keizer.
Napoleon raakt door hierdoor zijn zelfvertrouwen kwijt en ziet de bui al hangen.
Van alle kanten naderen de vijanden namelijk Frankrijk en zonder de steun van de Franse bevolking kan Napoleon de vijand nooit verslaan.
Toch weet hij het voor elkaar te krijgen binnen een aantal weken een leger van 250.
000 man op de been te krijgen.
Napoleon ziet maar een manier om het Franse volk weer voor zich te winnen en dat is de overwinning.
En dus trok hij op 12 juni 1815 naar België.
 

Daar vindt de overbekende slag van Waterloo plaats.
Op 16 juni komt het voor het eerst tot een treffen met de Pruisen.
Bij het plaatsje Ligny verslaat Napoleon met zijn leger de Pruisen.
Het is echter geen definitieve overwinning en de overgebleven Pruisische troepen trekken zich terug in de richting van de Engelsen om daar hulp te vragen.
Op de zeventiende vindt er weer een veldslag plaats tussen Napoleon en de Pruissen, maar weer is deze slag niet beslissenD. En dus geeft hij veldmaarschalk Grouchy de opdracht de Pruisen op te jagen en te verslaan voor ze zich aansluiten bij de Engelsen.
Dit mislukt echter en zo staat Napoleon op 18 juni 1815 tegenover een samengesteld leger van Engeland en van Pruisen onder leiding van de hertog van Wellington.

 Het werd een vreselijke strijd tussen 250.
000 geallieerde soldaten – waaronder 22.
600 Nederlandse – enerzijds en 115.
000 Franse soldaten anderzijds.
Zoals de cijfers al aangeven was het niet een gelijke strijd, maar toch wisten de Fransen in het begin een aantal voordelen te behalen en het de geallieerden behoorlijk moeilijk te maken.

 Op 17 juni was Napoleon’s opmars zeer vertraagd door grote slagregens en daardoor hadden de Nederlanders kans gezien om op een heuvel een defensieve stelling in te nemen.
Ook de Engelsen die iets later aankwamen maakten hier gebruik van en sloten zich bij de Nederlanders aan.
De Fransen moesten dus het initiatief nemen en waren ernstig in het nadeel.
Toch kon de Engelse bevelhebber Wellington maar nauwelijks stand houden op de heuvel tegen de Franse aanvallen.
Napoleon kon deze aanval echter niet doorzetten omdat hij onder druk werd gezet door de Pruisen en hij daar al zijn troepen nodig haD.

Deze troepen werden echter afgeslacht door ruim 600 kanonnen en Napoleon zag zich genoodzaakt zijn laatste reserve, de Oude Garde, in te zetten.
Ook deze troepen werden verslagen en het Franse moreel werd gebroken.
Dit resulteerde in een ongeorganiseerde terugtrek van de Franse troepen.
De troepen worden echter achterna gezeten door Engelse cavalerie die meedogenloos inhakt op de vluchtende troepen.
Napoleon laat voor de zoveelste keer zijn troepen in de steek en vlucht naar Parijs.

 Eenmaal in Parijs aangekomen wacht hem een onaangename verrassing.
Het volk had genoeg van Napoleon en had Koning Lodewijk XVIII weer terug gehaalD. Napoleon verliet Parijs terwijl hij overal uitgejouwd werd en hij verbleef nog enkele weken op Malmaison.
Toen hij echter hoorde dat de Pruisen in aantocht waren om de mensheid een plezier te doen en Napoleon dood te schieten vluchtte hij weg.
Vervolgens vluchtte hij tot hij niet meer vluchten kon en toen gaf hij zichzelf over.

 Hij gaf zich vervolgens over aan de Engelsen en deed voor de tweede keer onder druk afstand van de troon.
Hij werd verbannen naar het eiland St.
-HelenA. Daar werd hij zeer streng bewaakt door een groot aantal Engelse troepen om te voorkomen dat hij ooit weer zou ontsnappen.
Dit zou dan ook nooit meer gebeuren.

In december 1820 krijgt Napoleon steeds meer last van maagproblemen.
En op 16 maart 1821 blijkt Napoleon zeer ziek te zijn, hij heeft namelijk maagkanker.
In die tijd was er geen enkele remedie tegen kanker en daardoor verslechterde de situatie van Napoleon steeds meer.
Hij stierf dan ook op 5 mei 1821.
Dit was het einde van het leven van een van de meest invloedrijke personen in de wereldgeschiedenis.

Lasers      Harbison      Fysica

Lasers en gestimuleerde emissie Robijn.
De allereerste laser met zijn uitvinder, Theodore Maiman.
De glazen spiraal is een flitslamp die de laser voedt, de staaf in het midden, een robijnkristal, is de laser zelf.
Een atoom dat zich in een toestand van hogere energie bevindt (eenzogeheten aangeslagen toestand), valt spontaan terug naar de laagste-energietoestand (de grondtoestand) doDe diodelaserEen tweede kwantummechanisch device dat essentieel is voor de moderne communicatiemaatschappij, is de halfgeleiderdiode-laser.
De eerste lasers waren grote apparaten waarin het lichtversterkende medium een gas of een kristal is.
De huidige minuscule lasers in de micro-elektronica zijn, net als de transistor, gemaakt van halfgeleiders.
Een laser is gebaseerd op gestimuleerde emissie, een puur kwantummechanisch verschijnsel dat zich voordoet bij atomen en dat geen tegenhanger heeft in de klassieke theorieën over atomen en straling.
Daaromis de laser een echt kwantummechanisch apparaat, dat op de kwantummechanica moest wachten alvorens het kon worden uitgevonden.
In 1917, toen Albert Einstein de gestimuleerde emissie theoretisch voorspelde, waren in feite alle puzzelstukjes aanwezig om de laser uit te vinden.
De gasontladingsbuis, het andere ingrediënt, bestond toen al.
Toch duurde hetnog tot 1960 tot Theodore Maiman de eerste laser bouwde.
Al in 1962 volgde de eerste halfgeleider-diodelaser.
Het laserend medium is hier geen gas maar een halfgeleiderkristal (bijvoorbeeld galliumarseen).
Het zijn miniatuurlasers, die de elektrische stroom op efficiënte wijze direct inlaserlicht omzetten.
De compactdiscspeler en meer recent de DVD-speler werken met dergelijke lasers.
De optische telecommunicatienetwerken bestaan uit glasvezelkabels waardoor pulsen van laserlicht flitsen, afkomstig uit diodelasers.
Zonder die technieken was er nu geen internet geweest.

Verborgen vruchten van een eeuw kwantummechanica

Bij de laser speelt de kwantummechanica een wat minder verborgen rol dan bij de transistor.
Toch geldt ook hierbij dat je niet veel verstand van kwantummechanica hoeft te hebben om een goede laserfysicus te zijn.
Andere disciplines, zoals kristalgroei of het beheersen van de thermische huishouding door het ontwerpen van geschikte laserbehuizingen, zijn minstens zo belangrijk.
En op het niveau van de apparaten en netwerken in de telecommunicatie speelt de kwantummechanica al helemaal geen rol, terwijl de communicatieprotocollen puur op software zijn gebaseerD. De vruchten van een eeuw kwantummechanica hebben de wereld ingrijpend veranderd, zoveel is zeker, maar het zijn verborgen vruchten.
De rol van de kwantummechanica is intussen zeker niet uitgespeelD.

BronnenM Eckert en H Schubert.
Crystals, Electrons, Transistors  From Scholar’sStudy to Industrial Research.
American Institute of Physics, New York: 1990A Yariv.
Theory and Applications of Quantum Mechanics.
Wiley, New York: 1982JP Harbison en RE Nahory.
Lasers: Licht van atomen in het gareel.
Natuur &Techniek.

De grote vragen      Brooks Michael      Fysica

Toegankelijk, informatief en verrijkend: hier zijn de twintig grootste vragen

 

van de quantum-fysica, relativiteitstheorie en onze pogingen om de realiteit

 

te bevatten.

 

Wat is tijd? Wat gebeurde er met Schrödingers kat? Waarom vallen appels?

 

Zijn vaste lichamen echt niet vloeibaar? Is uiteindelijk alles toeval? Wat is het

 

Goddeeltje? Ben ik uniek in het universum? Kunnen we door de tijd reizen?

 

Waarom is E gelijk aan MC2? Kan ik het universum in een oogwenk

 

veranderen? Is er iets mis met het magnetisch veld van de aarde? Betekent

 

chaostheorie dat ons rampen wachten? Wat is licht? Gaat de snaartheorie

 

echt over snaren? Kunnen we leven in een computersimulatie? Wat is de

 

sterkste kracht in de natuur? Hoe ziet de werkelijkheid er nou werkelijk uit? ;

Newton      Guicciardini Niccolo      Fysica

Newton - bijzonder, briljant en bescheiden

 Sir Isaac Newton is zonder twijfel één van de belangrijkste wetenschappers uit de geschiedenis.
Zijn fundamentele bijdrage aan de wis- en natuurkunde wordt al eeuwen toegepast in vrijwel alle wetenschappelijke disciplines.
Isaac Newton wordt geboren op 4 januari 1643 in het Britse Woolsthorpe.
Zijn vader is dan al overleden, waardoor hij moet worden opgevoed door zijn moeder, oom en grootmoeder.
Zijn moeder hoopt dat Isaac het boerenbedrijf wil overnemen, maar Newton heeft andere interesses.
Al op jonge leeftijd maakt hij mechanische modellen als karren, windmolens en vliegers.
Zijn interesse in natuurkunde en wetenschap leidt hem naar de universiteit van Cambridge.
Hij verdiept zich in de theorieën van Galilei en meesterwerken als de Elementen van Euclides.

Munt

In 1669 wordt Newton professor in de wiskunde.
Hij voegt zich ook bij het wetenschappelijk genootschap de Royal Society, waar hij in 1703 voorzitter van wordt en dat blijft tot zijn overlijden in 1727.
Daarnaast werkt hij vanaf 1696 voor de Munt waar hij geldfraude bestrijdt.
Voor dit werk wordt hij geridderd tot Sir Isaac Newton.
In 1717 zorgt hij voor een goede overgang van de Pound Sterling van de zilveren naar de gouden standaard, een manier om wisselkoersen tussen valuta vast te leggen.
Dit systeem zorgt voor rust in de handel en een verdere bloei van de Britse economie.

Wereldbeeld

Newton heeft een ongelooflijk brede bijdrage geleverd aan de wetenschap in het algemeen en de wis- en natuurkunde in het bijzonder.
Zijn betekenis is zo groot dat onder andere Newton een nieuw wetenschappelijk wereldbeeld introduceert, waarbij de combinatie van theorie en praktijk, redeneren en zien centraal staat.
Dit is de periode waarin klassiek-religieuze ideeën plaatsmaken voor modern-wetenschappelijke ideeën.
In de biologie betekent dat een nieuwe kijk op het menselijk lichaam en in de Oceaan

Ik weet niet wat de wereld van mij denkt.
Maar mijzelf lijk ik een knaap, die aan het strand speelt, en zich verheugt over een gladde kei of een bijzonder mooie schelp die hij af en toe vindt, terwijl de grote oceaan der waarheid onverkend vóór hem ligt.

 

sterrenkunde het besef dat de zon het middelpunt is en niet de aarde.
Newton is daarbij in staat verder te kijken en te denken dan veel collega-wetenschappers en lastige problemen eenvoudig te verklaren.
Toch heeft Newton altijd een bijzonder geloof in God gehaD. In alles wat hij ziet en beredeneert, laat hij ruimte voor de hand van GoD.

Wetten en wiskunde

We zien Newtons naam nog altijd terug in de eenheid van kracht in de natuurkunde, de Newton (N).
Ook de wetten van de dynamica, ook wel bekend als de bewegingswetten van Newton, worden nog altijd gedoceerd op scholen en universiteiten.
Daarnaast zijn verschillende wiskundige theorieën en rekenmethodes naar hem vernoemd, zoals het Binomium van Newton.
Isaac Newton is al op jonge leeftijd productief; voor zijn vijfentwintigste heeft hij de universele zwaartekracht en de kleurschifting (dispersie) beschreven en de spiegeltelescoop geïntroduceerD. Newton wordt beschouwd als de grondlegger van de klassieke mechanica, vooral door de zwaartekrachtwet die stelt dat de aantrekkingskracht tussen twee massa's omgekeerd evenredig is met het kwadraat van de onderlinge afstanD. Hiermee worden de Keplerwetten voor de bewegingen van zon en planeten aangetoonD.

De drie hoofdwetten van de thermodynamica hebben Newton verder op de kaart gezet.
Het zijn achtereenvolgens de traagheidswet (een voorwerp waar gelijke krachten op werken is altijd in rust of beweegt met constante snelheid), de hoofdwet van de mechanica (F = m×a, dus de kracht is gelijk aan de massa maal de versnelling) en de actie-reactie-wet (actie = reactie, met gelijke kracht maar in tegengestelde richting).

Op het gebied van de wiskunde is vooral zijn bijdrage aan de differentiaal- en integraalrekening belangrijk.
Maar Gottfried Wilhelm Leibniz is tegelijkertijd ook met dit onderwerp bezig.
Het loopt zelfs uit op een ruzie wie dit als eerste heeft ontdekt.
Zie voor de afloop van dit conflict het levensverhaal van Leibniz .

Eigenaardigheden

Sir Isaac Newton is in meerdere opzichten een bijzondere man geweest.
Tijdens zijn leven heeft hij altijd speciale aandacht en interesse gehad in de Bijbel en de theologie.
Hij noemt het zelfs zijn eigenlijke grote liefde.
Daarnaast schijnt hij ook met alchemie en astrologie bezig te zijn geweest, iets dat in onze tijd als niet-wetenschappelijk wordt beschouwD. Er bestaat ook een verhaal dat hij zich realiseert hoe de zwaartekrachtwetten in elkaar steken doordat hij een appel uit een boom ziet vallen.
Op dat moment ziet Newton in dat op hemel, maan en aarde dezelfde wetten moeten gelden, een revolutionair inzicht in zijn tijD.

Feiten en mysteries in de deeltjesfysica      Veltman      Fysica

Dit boek geeft een volledig overzicht van de moderne deeltjesfysicA. Het is toegankelijk voor iedereen die wil weten hoe de wereld in elkaar zit.
We maken kennis met alle bekende deeltjes van de wereld waarin we leven.
Een elegante uitleg van de kwantummechanica en de relativiteitstheorie geeft inzicht in de wetten die de deeltjesfysica beheersen.
Werkelijkheid en theorie ontmoeten elkaar in versnellers, colliders en detectors - de wereld van onder meer CERN en FermilaB.

(extSCBK1)

Nobelprijswinnaar Martinus Veltman legt in toegankelijke bewoordingen uit wat elementaire deeltjes zijn.
Aan bod komen de beweging en de eigenschappen van de deeltjes, daarnaast bevat dit boek korte biografieën van tientallen wetenschappers die hun sporen hebben verdiend in de elementaire deeltjesfysicA. Veltman heeft een vlotte, humoristische pen en is er in geslaagd een boek te schrijven dat zowel voor wetenschappers als leken uitdagend en toegankelijk is.

Veltmans belangstelling lag zowel in de theoretische als in de experimentele natuurkunde.
Vooral zijn theoretische werk aan de vereniging van de elektromagnetische kracht en de zwakke kernkracht is baanbrekend geweest.
Voor dit werk aan de Universiteit Utrecht ontving hij in 1999 samen met Gerard 't Hooft de Nobelprijs voor de Natuurkunde.
De prijs werd gegeven ; ;voor het ophelderen van de kwantumstructuur van de electrozwakke interacties in de natuurkunde ; ;.

Het werk van Veltman was onmisbaar voor de ontdekking in 1995 van de top quark in het Fermilab, Chicago, Illinois.

Veltman heeft door het schrijven van Schoonschip, een computerprogramma voor symbolische wiskunde in 1964 belangrijk bijgedragen aan de computerwiskunde.
Bekende programma's zoals Mathematica en Maple zijn gebaseerd op Veltmans pionierswerk.

Veltman geeft regelmatig lezingen en schreef voor het geïnteresseerde publiek het boek Feiten en mysteries in de deeltjesfysica (Veen Magazines, 2004).

Elementair deeltje

Een elementair deeltje is een deeltje dat niet te splitsen valt in andere deeltjes.
Volgens de huidige modellen zijn elektronen, neutrino's en quarks elementaire deeltjes, evenals de zwaardere versies van het elektron en het neutrino, de krachtvoerende deeltjes, en hun antideeltjes.

In de natuurkunde wordt een elementair deeltje geacht geen inwendige structuur te hebben, aangezien het niet is samengesteld uit nog kleinere deeltjes.
Het is een van de basisdeeltjes van het heelal, waar alle grotere deeltjes van zijn gemaakt.
In de moderne theorie van deeltjesfysica, het standaardmodel, zijn quarks, leptonen en 'ijkbosonen' elementaire deeltjes.

In het verleden werden hadronen (mesonen en baryonen zoals het proton en het neutron) en zelfs gehele atomen op zeker moment beschouwd als elementaire deeltjes.
Een centraal thema in de elementairedeeltjestheorie is het vroeg-20e-eeuwse idee van quanta, dat het begrip van elektromagnetische straling hervormde en de kwantummechanica voortbracht.

Inhoud [verbergen]

1 Overzicht

2 Het standaardmodel

3 Fundamentele fermionen

3.
1 Antideeltjes

3.
2 Quarks

4 Fundamentele bosonen

4.
1 Gluonen

4.
2 Elektrozwakke bosonen

4.
3 Higgs-boson

5 Voorbij het standaardmodel

6 Referenties

7 Zie ook

8 Externe links

9 Trivia

 

[bewerk] Overzicht

Alle elementaire deeltjes zijn bosonen of fermionen.
Deeltjes met halftallige spin zijn fermionen, en deeltjes met heeltallige spin zijn bosonen.
De twaalf fermionen worden in het algemeen met materie geassocieerd en de bosonen met de fundamentele krachten.
[1]

De elementaire deeltjes uit het standaardmodel zijn:

Fermionen:

Quarks — up, down, strange, charm, bottom, top

Leptonen — elektron, muon, tauon, elektron-neutrino, muon-neutrino, tauon-neutrino

Bosonen:

IJkbosonen – gluon, W- en Z-bosonen, foton

Andere bosonen — Higgs-boson, graviton

[bewerk] Het standaardmodel

Het standaardmodel van de deeltjesfysica beschrijft 12 fermionen, plus hun bijbehorende antideeltjes, en daarnaast de bosonen die gepaard gaan met de krachten tussen de fermionen, en het nog onontdekte Higgs-boson.
In het algemeen wordt het standaardmodel als een voorlopige theorie beschouwd, en niet als echt fundamenteel.
Eén probleem is dat het fundamenteel onverenigbaar is met de algemene relativiteitstheorie van Einstein.
Het vermoeden is dat er andere elementaire deeltjes zijn die door het standaardmodel niet worden beschreven zoals het graviton of 'sparticles', de supersymmetrische partners van de bekende deeltjes.

[bewerk] Fundamentele fermionen

De 12 fermionen zijn verdeeld in drie 'generaties' van vier deeltjes.
Zes van de deeltjes zijn quarks.
De resterende zes zijn leptonen, waarvan drie neutrino's zijn en de andere drie een elektrische lading van -1 hebben: het elektron en zijn twee neven, het muon en het tau-lepton of tauon.

Generaties van deeltjes Eerste generatie

elektron: e-

elektron-neutrino: ?e

up quark: u

down quark: d

 Tweede generatie

muon: µ-

muon-neutrino: ?µ

charm quark: c

strange quark: s

 Derde generatie

tauon: t-

tauon-neutrino: ?t

top quark: t

bottom quark: b

 

 

 

[bewerk] Antideeltjes

Voor elk van deze 12 fermionen zijn er ook corresponderende antideeltjes.
Het positron e+ komt in de meeste eigenschappen overeen met het elektron, maar heeft een elektrische lading van +1, enz.
:

Antideeltjes Eerste generatie

positron: e+

elektron-antineutrino: 

up antiquark: 

down antiquark: 

 Tweede generatie

antimuon: µ+

muon-antineutrino: 

charm antiquark: 

strange antiquark: 

 Derde generatie

antitauon: t+

tauon-antineutrino: 

top antiquark: 

bottom antiquark: 

 

[bewerk] Quarks

Quarks en antiquarks zijn nooit individueel aangetoond, een feit dat door de 'kleurbeperking' van de kwantumchromodynamica wordt verklaarD. Elk quark draagt één van drie kleurenladingen van de sterke interactie; antiquarks dragen zo ook antikleur.

Kleurgeladen deeltjes hebben met elkaar een wisselwerking via het uitwisselen van gluonen, op dezelfde manier als elektrisch geladen deeltjes fotonen kunnen uitwisselen.
Een verschil is dat gluonen zelf die kleurlading bezitten, wat een versterking van de sterke kernkracht met zich meebrengt zodra deeltjes met een kleurlading gescheiden worden.
In tegenstelling tot de elektromagnetische kracht, die snel kleiner wordt als geladen deeltjes uit elkaar bewegen, wordt de sterke kernkracht juist groter.
Het komt er op neer dat kleurgeladen deeltjes nooit van elkaar kunnen scheiden.

De kleurgeladen deeltjes kunnen zich wel combineren om kleur-neutrale samengestelde deeltjes te vormen: de hadronen.
Zo kan een quark zich combineren met een antiquark.
De quark heeft een kleur en de antiquark heeft de corresponderende antikleur.
De kleur en antikleur compenseren elkaar en er vormt zich een kleur-neutraal meson.
Of drie quarks kunnen naast elkaar bestaan: één quark is 'rood', een ander 'blauw', een ander 'groen'.
Deze drie gekleurde quarks vormen samen een kleur-neutraal baryon.
Of drie antiquarks kunnen samen bestaan: één antiquark is 'antirood' een andere 'antiblauw' en een 'antigroen'.
Deze drie anti-gekleurde antiquarks vormen een kleur-neutraal antibaryon.

Quarks hebben ook niet-gehele kleine elektrische ladingen, maar aangezien zij binnen hadronen voorkomen waarvan ladingen altijd gehele getallen zijn, zijn die niet-gehele ladingen nooit geïsoleerd of gemeten.
Zo hebben quarks elektrische ladingen van of + 2/3 of -1/3, terwijl antiquarks overeenkomstige elektrische ladingen van of -2/3 of + 1/3 hebben.

Bewijs voor het bestaan van quarks komt voort uit proeven waarbij elektronen afgevuurd worden op atoomkernen.
Hieruit kan de ladingsverdeling binnen nucleonen (die baryonen zijn) bepaald worden.
Als de lading gelijkmatig verdeeld zou zijn, zou het elektrische veld rond het proton gelijkmatig moeten zijn en zou het elektron zich na een botsing elastisch moeten laten terugkaatsen.
Laag-energetische elektronen verspreiden zich op deze wijze, maar boven een bepaalde energie worden sommige elektronen door protonen onder grote hoeken teruggekaatst.
Het terugkaatsende elektron heeft veel minder energie en een 'jet' van deeltjes wordt uitgezonden.
Dit niet-elastische terugkaatsen kan alleen verklaard worden als de lading in het proton niet gelijkmatig is verdeeld maar onderverdeeld in kleinere geladen deeltjes: de quarks.

[bewerk] Fundamentele bosonen

In het Standaardmodel zijn het deeltjes met een spinvector (-1) , zoals gluonen, fotonen, en W- en Z-bosonen die zorgen voor het uitwisselen van krachten, terwijl het Higgs-boson (spin-0) de grondslag is van deeltjes die intrinsieke massa hebben.

[bewerk] Gluonen

Gluonen zijn de dragers van de “sterke interactie” en bezitten zowel kleur als antikleur.
Hoewel gluonen zonder massa zijn, worden zij nooit waargenomen in detectoren vanwege de kleurenbeperking.
Ze kunnen wel “jets” van hadronen produceren net zoals enkele quarks.
Het eerste bewijsmateriaal voor gluonen kwam uit vernietiging van elektronen en positronen bij hoge energieën die soms drie producten gaven: een quark, een antiquark, en een gluon.

[bewerk] Elektrozwakke bosonen

Er zijn drie zwakke ijkbosonen: W+, W-, en Z0; deze zorgen voor de zwakke interactie.
Het foton zonder massa zorgt voor de elektromagnetische interactie.

[bewerk] Higgs-boson

Hoewel de zwakke kernkracht en de elektromagnetische krachten voor ons vrij verschillend lijken bij lage energieën, kunnen de twee krachten theoretisch als één 'elektrozwakke' kracht samengebracht worden bij hoge energieën.
Deze voorspelling is duidelijk bevestigd door metingen aan elektron-proton-botsingen in de HERA-versneller van DESY.
De verschillen bij lage energieën zijn het gevolg van de hoge massa's van W- en Z-bosonen, die weer een gevolg zijn van het Higgs-mechanisme.
Hoewel het Higgs-mechanisme een geaccepteerd deel van het standaardmodel is geworden, is het Higgs-boson zelf nog niet waargenomen in detectoren.
Het indirecte bewijsmateriaal voor het Higgs-boson stelt dat de massa onder de 200-250 GeV ligt.
[2] Als dit het geval is zullen de experimenten van de Large Hadron Collider dit laatste ontbrekende stuk van het standaardmodel moeten kunnen aantonen.

[bewerk] Voorbij het standaardmodel

Hoewel veel experimenteel bewijsmateriaal de voorspellingen van het Standaard model bevestigen, vinden veel fysici dit model onbevredigend vanwege de vele onbepaalde parameters, het grote aantal fundamentele deeltjes, het nog niet waargenomen Higgs- boson en andere theoretische overwegingen.
Er is een aantal speculatieve theorieën voorbij het Standaardmodel die proberen om deze deficiënties te rectificeren.

Bouwstenen van de schepping      t Hooft Gerard      Fysica

Gerardus (Gerard) 't Hooft (Den Helder, 5 juli 1946) is een Nederlandse natuurkundige.
Hij wordt beschouwd als toonaangevend in de theoretische natuurkunde en won in 1999 de Nobelprijs.
't Hooft is hoogleraar aan de Universiteit Utrecht.

Inhoud [verbergen]

1 Biografie

2 Werk

2.
1 Huidige onderzoeksrichting

3 Filosofische visie

4 Publicaties

5 Referenties

6 Externe links

 

Biografie

Gerard 't Hooft werd in Den Helder geboren als tweede van drie kinderen en bracht zijn jeugd door in Den Haag.
Zijn vader was maritiem ingenieur, zijn moeder kwam uit een geslacht van natuurkundigen.
Zo was zijn oudoom Nobelprijswinnaar Frits Zernike, de uitvinder van de fasecontrastmicroscoop.
Zijn oom Nico van Kampen, hoogleraar in Utrecht, zette hem op het pad van de natuurkunde en begeleidde hem in het begin van zijn carrière.
Na het gymnasium studeerde 't Hooft wis- en natuurkunde aan de Universiteit Utrecht en promoveerde daar in 1972.
Al voor de promotie publiceerde hij met zijn promotor Martin Veltman baanbrekende artikelen over deeltjesfysica, waardoor hij in één klap beroemd werd binnen het vakgebieD.

Ondanks verlokkelijke aanbiedingen is 't Hooft niet naar een Amerikaanse universiteit vertrokken.
Zijn binding met Nederland heeft hem in Utrecht gehouden, alwaar hij tevens roeide bij de USR Triton.
Sinds 1977 is hij er hoogleraar theoretische natuurkunde, verbonden aan het Spinoza-instituut sinds de oprichting in 1998.
Hij heeft er op zijn beurt een aantal talenten opgeleiD. Zo promoveerden Herman Verlinde, Erik Verlinde en Robbert Dijkgraaf bij hem.

In 1999 kreeg hij met Veltman de Nobelprijs Natuurkunde ; ;voor het ophelderen van de kwantumstructuur van elektro-zwakke interacties in de natuurkunde ; ;.
Veltman was in 1981 uit Utrecht vertrokken met onenigheid over de eer van hun ontdekkingen, maar na de toekenning van de prijs is het conflict bijgelegD.

Sinds 1999 besteedt 't Hooft veel tijd aan lezingen in binnen- en buitenlanD. Eerder ontving hij ook al velerlei eerbewijzen, zoals de Wolf Prize van de staat Israël, de Franklin Medal uit de VS, de Spinozapremie en een aantal eredoctoraten.
De planetoïde 9491 Thooft is naar hem genoemD. Sinds 1982 is hij lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen.
Tevens is hij (buiten)lid van de wetenschapsacademies van België, Frankrijk en de Verenigde Staten.
't Hooft is Commandeur in de Orde van de Nederlandse Leeuw en Officier de la Légion d'Honneur.

Gerard is getrouwd met Albertha Anje Schik (Betteke) en heeft twee dochters, Saskia en Ellen.
Gerards Nederlandse boek ; ;Planetenbiljart ; ; wordt op dit moment door zijn dochter Saskia in het Engels vertaald en gaat ; ;Playing with Planets ; ; heten.

[bewerk] Werk

Binnen de theoretische natuurkunde beschouwen velen Gerard 't Hooft als een van de grootsten van het moment en de belangrijkste Nederlander sinds H.
A. Lorentz (1853-1928).
Hier volgt een lijst van zijn belangrijkste wapenfeiten.

Dimensionele renormalisatie (1972)

Zijn promotie-onderzoek was de laatste stap die nodig was voor het toepassen van een bepaald soort wiskundig model, Yang-Mills-theorie, bij het beschrijven van het gedrag van de natuur op kleine schaal.
De elektromagnetische en de zwakke kracht werden hiermee verenigd in één beschrijving.
Dat model gaf aanvankelijk vaak 'oneindig' als uitkomst, maar door de renormalisatie-methode van 't Hooft en zijn promotor, Martin Veltman, werd het bruikbaar.
Zo voorspelde het model de massa van het top-quark en de eigenschappen van de W-bosonen en het Z-boson, die later bleken te kloppen.
Het voorspelde Higgs-boson is overigens nog niet waargenomen.
Voor dit werk kregen 't Hooft en Veltman de Nobelprijs.

Quark confinement (1972)

De hadronen (deeltjes die onderhevig zijn aan de sterke kernkracht), zoals pionen, protonen en neutronen, bestaan uit twee of meer quarks.
Opmerkelijk genoeg worden zulke quarks nooit los aangetroffen.
't Hooft gaf een verklaring voor die confinement (opsluiting), namelijk dat de aantrekking tussen de quarks sterker wordt naarmate ze meer uit elkaar worden getrokken, zodat je ze nooit los krijgt.
Dit werd een ingrediënt van de kwantumchromodynamica (QCD) waarvoor in 2004 nog een Nobelprijs werd toegekend (maar 't Hooft werd deze keer overgeslagen).

Large-Nc limit in de kwantumchromodynamica (1974)

Voorspellingen (oplossingen) van de QCD, de theorie van de sterke kernkracht, zijn in de meeste gevallen niet exact te berekenen.
't Hooft bedacht een originele methode om de oplossingen te benaderen.
De quarks uit de theorie komen voor in drie varianten, 'kleuren'.
't Hooft vatte die 3 op als een parameter Nc (het aantal kleuren), bekeek QCD met zeer grote Nc, en schatte het verschil tussen deze 'Large-Nc limit' en de werkelijkheiD. Zo bereikte hij een redelijke benadering.

Holografisch principe (1993)

De hoeveelheid informatie die in een bepaalde ruimte past, is evenredig met het volume (de hoeveelheid ruimte).
Althans, dat zou je denken.
In werkelijkheid is ze evenredig met de oppervlakte (het grensvlak) van die ruimte.
De informatie in de ruimte is op een bepaalde manier af te lezen aan de buitengrens – de inhoud is in zekere zin afgebeeld op de oppervlakte, zoals bij een hologram.
Dit opmerkelijke idee, dat het holografisch principe wordt genoemd, is afkomstig van 't Hooft.

Verscheidene andere bijdragen aan de natuurkunde

De bijdragen van 't Hooft liggen vooral in de deeltjesfysica en zijn soms vrij technisch van aarD. Zo loste hij in 1986 het U(1)-probleem op, een mysterie uit de deeltjesfysicA. Eerder toonde hij aan dat in bepaalde modellen bijzondere oplossingen mogelijk zijn, de zogeheten 't Hooft-Polyakov-monopolen.
Nog zo'n bijzondere situatie is het instanton, een andere vinding van 't Hooft.

[bewerk] Huidige onderzoeksrichting

Tegenwoordig houdt 't Hooft zich bezig met de zoektocht naar een theorie van quantumgravitatie, die de vier fundamentele natuurkrachten (elektromagnetische kracht, sterke kernkracht, zwakke kernkracht en zwaartekracht) in één model samenvat, oftewel de kwantummechanica verenigd met de algemene relativiteitstheorie.
Een van de wegen waarlangs men dit probeert is de snaartheorie.

Over de snaartheorie had 't Hooft aanvankelijk bedenkingen.
Hij vond dat de aanhangers van deze modieuze theorie te rooskleurige verhalen verspreidden over hun resultaten.
; ;Loaded with overstatements ; ; (vol overdrijvingen), zo beschreef hij de berichten uit het snaren-kamp in 1996 tegenover Scientific American, ; ;in werkelijkheid begrijpen ze het instorten van sterren niet beter dan anderen ; ; [1].
In latere jaren is hij zich toch met de snaartheorie bezig gaan houden.
Zo geeft hij er college in en heeft hij er een aantal wetenschappelijke artikelen over geschreven.

[bewerk] Filosofische visie

't Hooft heeft in 1997 in een televisieprogramma [2] verklaard, dat hij in zijn hart determinist is: aan al het toeval in de kwantummechanica moet een helemaal door oorzaak en gevolg bepaalde detailwereld ten grondslag liggen.
Daarmee schaart hij zich achter Albert Einstein, die dezelfde mening had ( ; ;God dobbelt niet ; ;).
Binnen het deterministische wereldbeeld is weinig ruimte voor een vrije wil of een persoonlijke goD.

In het verlengde van dat determinisme ligt de positie die 't Hooft innam in het debat over de informatieparadox bij zwarte gaten.
Terwijl Stephen Hawking en anderen zeiden dat informatie verloren kan gaan in een zwart gat, hield 't Hooft C.s.
vol dat de informatie er op de een of ander manier weer uitkomt.
In 2004 gaf Hawking zijn ongelijk toe [3].

Over de vraag of de natuurkunde ooit de ; ;theorie van alles ; ; zal weten te vinden, is hij iets minder optimistisch dan veel van zijn collega's.
; ;Hopelijk zal de tijd het uitwijzen ; ; en ; ;Wie zal het zeggen? ; ; schreef hij over diepgaande onopgeloste kwesties.
In januari 2005 betoogde hij in Nature dat het aanlokkelijke idee van een natuur die maar op één manier in elkaar kan zitten en beschreven wordt door een eenvoudig wiskundig basisprincipe, niet strookt met de waarnemingen.
Daarmee zet hij een nuchtere kanttekening bij het enthousiasme waarmee veel fysici op zoek zijn naar de ultieme theorie.

Lieven Scheire in zijn element      Woussen Wouter      Fysica

Lachen, gieren en brullen met deze edele wetenschap

Lieven Scheire is een ridder met een nobele strijd: fysica als een smakelijk toetje aan het gewone volk opdienen.
De wetenschapsredactie van dit blad kan dergelijke initiatieven alleen maar aanmoedigen, aangezien we voor dezelfde zaak vechten.
Al jaren proberen wij de gewone stervelingen uit naastenliefde mee te laten genieten van de wondere wereld van de wetenschap, terwijl we tegelijkertijd de aandacht van de echte scientists (of ‘saaientists’ voor tegenstanders) proberen te bewaren.
Wat onze adoratie voor Scheire nog versterkt, is het feit dat hij uit eigen stal komt: enkele jaren geleden voltooide hij zijn Bachelor in de Fysica en Sterrenkunde op de Ugent.

Komiek Lieven Scheire heeft de wetenschap nooit definitief vaarwel gezegD. Vandaag komt hij op de proppen met ‘Lieven Scheire in zijn element’, een brok vulgariserende literatuur voor dummy’s, maar daarom niet minder aangenaam om lezen.
Indien u een gemis voelt aan kwantummechanica en relativiteitstheorie in uw trieste, menswetenschappelijke bestaan: snel naar de boekhandel en kopen maar! Voor de wetenschappers onder u: uw cursus is een beter naslagwerk, maar als u de natuurkunde tussendoor iets zoeter en sappiger gepresenteerd wil krijgen, dan is Scheire’s nieuwste worp zeker een aanrader! ;

Quantumtheorie voor beginners      ?      Fysica

 

Max Planck 

De quantumtheorie is een van de belangrijkste en meest revolutionaire natuurkundige theorieën ooit.
Deze theorie werd aan het begin van de twintigste eeuw ontwikkeld door verscheidene geleerden.
De theorie gooide de klassieke natuurkunde volledig ondersteboven.

Volgens de klassieke natuurkunde, ontwikkeld door Newton, konden onder andere alle natuurkundige verschijnselen tot op oneindige precisie worden benaderd, was licht een golf en bestond materie uit deeltjes.
Geen enkel van de grondslagen van de klassieke natuurkunde hield stand, toen uiteindelijk de quantumtheorie erkend was.

De geschiedenis van de quantummechanica begon bij Max Planck.
Hij was op zoek naar een goede stralingswet.
De stralingswet moet verklaren waarom voorwerpen van een bepaalde temperatuur een bepaalde kleur uitstralen (ieder voorwerp van 900°C is bijvoorbeeld oranje).
Hierbij deed hij onderzoek naar de straling die zwarte lichamen uitstraalden (zogenaamde 'zwarte straling').
Hij ontwikkelde een formule die precies voorspelde, welke frequenties bij welke temperatuur horen.
Hij stuitte echter op een probleem.
Tijdens het maken van de formule, had hij de energie van het licht moeten verdelen in energiepakketjes.
Volgens de berekening was de energie gelijk aan de frequentie (trillingen per seconde) van de lichtgolf maal een constante die hij h noemde.
In formulevorm ziet dat er als volgt uit: E = h .
f .
De f is de frequentie van de lichtgolf, h is de constante en E is de energie.
Deze h stoorde Planck, omdat deze voorkwam, dat iedere waarde van energie kon worden aangenomen.
De energie was verdeeld in pakketjes ten grootte van hf.
Deze pakketjes noemde Planck energiequanta (quanta is het meervoud van quantum, Latijn voor hoeveelheid).
h heeft een grootte van 6.
626 x 10^34.
Heel klein, maar er werd ook gewerkt op een klein vlak.

Het opdelen van energie in pakketjes was in tegenspraak met wat de klassieke natuurkunde voorschreef.
Volgens de klassieke natuurkunde zou energie iedere gewenste waarde aan kunnen nemen.
Toch waren de voorspellingen zo precies, dat van toeval geen sprake kon zijn.

Dit idee was nogal revolutionair.
Niemand twijfelde nog aan de klassieke natuurkunde en plotseling kwam er iemand, die beweerde dat de theorie niet deugde.
Geen wonder dat de quantumtheorie niet werd aanvaarD. Zelfs Planck geloofde niet in wat hij zelf had bedacht.

In 1902 kwam nieuw bewijs voor de geldigheid van de quantumtheorie.
Het bedroeg hier een proef over het foto-elektrisch effect.
In de proef werd licht (foton is Grieks voor licht) op een metalen oppervlakte geschenen.
Hierbij kwamen elektronen vrij, die men mat met gevoelige apparatuur.
De klassieke natuurkunde voorspelt in dit geval: hoe intenser de lichtstraal, hoe energierijker de elektronen.
Maar uit proeven bleek dat de intensiteit van de straal geen verband houdt met de energie van de elektronen.

In 1905 kwam Einstein op 26 jarige leeftijd in het spel.
Hij bepaalde het volgende: bij hoge frequenties gedraagt straling zich alsof het uit deeltjes bestaat.
Door enkele formules te gebruiken, die in de klassieke natuurkunde enkel voor deeltjes golden, kwam Einstein tot een grootte voor de energie van licht, namelijk E = hf, de hoeveelheid die Planck een paar jaar eerder ook al had berekenD.

Nu kon Einstein het foto-elektrisch licht verklaren.
De lichtdeeltjes, die hij fotonen noemde, droegen al hun energie over aan één elektron.
Als er meer fotonen op een plaat worden geschoten, wordt de hoeveelheid energie per elektron niet groter.

Hoewel alweer de uitkomst precies overeen kwam met de werkelijkheid, werd de quantumtheorie nog steeds genegeerD.

Een derde proef aan het begin van de twintigste eeuw viel ook niet door de klassieke natuurkunde te verklaren.
Deze proef was die van de lijnenspectrA.

Als men een vast voorwerp verwarmt zal deze een witte lichtstraal uitstralen.
In deze lichtstraal zitten al de frequenties en dus kleuren van licht.
We zetten nu een schermpje met een spleet in de lichtstraal, zodat we alleen nog een streep hebben.
Als men in deze lichtstraal een prisma zet en het uitgestraalde licht opvangt op een scherm, zal men een regenboog zien.
Dit heet een spectrum (meervoud is spectra).
Dit was prima te verklaren met de klassieke natuurkunde.

Maar als het hete voorwerp vervangen wordt door een heet gas, zal op het scherm een lijnenspectrum ontstaan.
Dit wil zeggen dat er een aantal lijnen verschijnt in plaats van een vloeiend overlopend vlak.
De lijnen hebben ieder de kleur van het licht dat normaal op die plaats zou moeten vallen en hebben de breedte van de spleet.
Uit proeven bleek, dat ieder element zijn eigen lijnenspectrum haD.

En als we wit licht door een (koud) gas laten lopen, krijgen we een spectrum waarin de kleuren missen, die het gas zou uitstralen als het verhit wordt.

De conclusie was duidelijk.
Een element kan een aantal kleuren licht opnemen en uitstralen en die kleuren verschillen per element.
Hierover bestond geen twijfel.
Alleen kon de klassieke natuurkunde het niet verklaren.
Wel werd er een formule bedacht, waarmee berekend kon worden welke frequenties bij welk element horen: de formule van Balmer, genoemd naar de ontdekker van de formule.

^Quantumtheorie      Polkinghorne John      Fysica

Dit boekje  is geschreven door een hoogleraar in de mathematische fysicA. Hij bouwt dan ook prachtige volzinnen met vaak al even indrukwekkende woorden die het de gemiddelde leek eigenlijk alleen maar overbodig moeilijk maken.
Natuurlijk hebben we het hier niet zo maar over een luchtig onderwerpje en is het vrijwel onmogelijk dit uit de doeken te doen zonder haar moedertaal, de wiskunde, te gebruiken.
Toch kunnen veel van de grondbegrippen toegankelijker gemaakt worden voor een breed publiek.
De ontdekking van de quantumtheorie in de twintiger jaren van de twintigste eeuw bracht een ommekeer teweeg in ons denken over de fysische werkelijkheiD. We lezen eerst hoe dit aanvankelijk tot stand is gekomen.
  Het eerste teken van de quantumrevolutie kwam in 1885 toen een Zwitserse schoolmeester zich verdiepte in het spectrum van waterstof.
We krijgen stukje bij beetje geschiedenis.
We maken kennis met de matrixmechanica, golfmechanica en de uiteindelijke quantummechanica welke een groot waarschijnlijkheids karakter heeft.
We maken kennis met het optellen van vectoren, al dan niet met elkaar communicerende rotaties, het onzekerheidsprincipe, waarschijnlijkheidsamplituden, decoherentie, meetproblemen en nog veel meer leuks.
Achterin het boek vinden we een begrippenlijst en een beknopte wiskundige bijlage waar we verschillende formules in terug kunnen vinden.

Einstein...en daarna      Schwinger Julian      Fysica

Deel 1 : De Speciale relativiteitstheorie

Hoofdstuk 1 : De aanleiding tot de speciale relativiteitstheorie

Wat wilde Einstein bereiken met zijn relativiteitstheorie? Heel eenvoudig, hij wilde zich een duidelijk beeld vormen van het heelal.
Verscheidene fysische proeven hadden tot een paradox geleidt en deze heeft Einstein proberen op te heffen.
Dit lukte hem met succes.
Rond 1900 was er een fundamenteel fysisch probleem dat te maken had met de voortplanting van het licht.
Nauwkeurige experimenten hadden aangetoond dat de lichtsnelheid onafhankelijk was van de bewegingstoestand van de waarnemer.
Steunend op het feit dat de aarde rond de zon draait tegen een constante snelheid van 30m/s en dat de aarde zich in de “ether” bevindt, stuurde men 2 lichtstralen de ether in.
Een met de zin van de bewegingsrichting van de aarde en een andere in tegengestelt aan deze richting, om zo de het snelheidsverschil van de twee lichtstralen te meten.
De eerste zou, zoals verwacht, sneller moeten zijn gegaan door het gunstig effect van de snelheid van de aarde en de tweede trager om dezelfde reden.
De waarnemers vonden exact dezelfde snelheden voor beide lichtstralen.
Dit leide tot een contradictie.
Hieruit kon men besluiten dat de lichtsnelheid constant is, onafhankelijk van de snelheid van de waarnemer tegenover dit licht.
Ook kon men besluiten dat de ether niet bestond (anders zou het licht een weerstand ondergaan hebben).
Men kon echter nog niet verklaren dat een elektromagnetische golf, hier het licht, zich in een vacuüm kon voortplanten.
Het feit dat het licht een constante snelheid heeft in het luchtledige was in feite een gevolg van een veel vroegere theorie, namelijk die van Maxwell.
Hij bracht de elektriciteit en het magnetisme in één theorie samen, het elektromagnetisme.
Maxwell liet zien dat het licht een elektromagnetische golf is, waarbij afwisselend het magnetische veld verandert, daarbij door inductie een veranderend electrisch veld veroorzaakt, dat op zijn beurt weer een veranderend magnetisch veld genereert, enz.
Uit de theorie van Maxwell volgde al dat de voortplantingssnelheid van het licht niet afhangt van de bewegingstoestand van de waarnemer, noch van de bewegingstoestand van de bron.
Het zat er echter zo ingehamerd bij de natuurkundigen van de negentiende eeuw, dat golven zich door een medium voortplanten, en dat de beweging van de waarnemer ten opzichte van het medium opgeteld moet worden bij die van de golf in het medium, dat het lang geduurd heeft voordat het als zodanig werd aanvaarD. Daar was Einstein voor nodig.

De paradox algemener uitgedrukt: Uit Maxwell's algemene theorie van het electromagnetisme en de experimenten van Michelson en Morley volgt dat licht een electromagnetisch golfverschijnsel is dat zich in een inertiaalstelsel met een constante snelheid voortplant.
In vacuum is dat ongeveer 300.
000 km/s, om iets preciezer te zijn 299.
793 km/s.
Dit is een natuurconstante die men c noemt.
Op basis van de Newtonse mechanica zou men dit resultaat verwachten: Als een lichtgolf zich in inertiaalstelsel S met snelheid beweegt, met een eenheidsvector, dan zou die zelfde golf in een tweede stelsel S’, dat zich t.
o.
v.
S met een snelheid beweegt, de snelheid , dus met grootte , moeten hebben.
Deze paradox is door Einstein opgelost met behulp van zijn speciale relativiteitstheorie.
De grondgedachte daarbij is een nieuwe en nu algemeen aanvaarde interpretatie van het relativiteitsprincipe, met andere transformatieformules voor de relatie tussen twee inertiaalstelsels(zie hoofdstuk 3).

De relatie tussen oude en nieuwe theorieën: In de natuurkunde kan het gebeuren dat men tengevolge van veranderde inzichten en van de resultaten van bepaalde experimenten een nieuwe theorie invoert die in de plaats komt van een bestaande en tot dusver algemeen aanvaarde theorie.
Dit betekent maar zelden dat de oude theorie ; ;fout ; ; is.
Zo is bijvoorbeeld de klassieke mechanica van Newton niet  ; ;fout ; ; omdat we nu de Einsteinse relativiteitstheorie hebben.
De meeste mechanische verschijnselen om ons heen worden nog steeds op zeer nauwkeurige manier door de traditionele Newtonse mechanica beschreven.
De relativiteitstheorie mag er wel op toegepast worden, want deze theorie geldt voor alle verschijnselen , maar het zou geen voordeel opleveren; het zou alleen maar nodeloos ingewikkeld zijn.
Pas bij verschijnselen die optreden in een deeltjesversneller, waar immers zeer hoge snelheden optreden, zou de Newtonse mechanica verkeerde resultaten geven en relativistische principes gebruikt worden.
De nieuwe theorie heeft dus een groter toepassingsgebied, maar de oude theorie behoudt haar waarde voor een kleiner gebied van verschijnselen, waar ze gebruikt kan worden als een zeer goede benadering van de nieuwe algemenere theorie.

Hoofdstuk 2 : Het relativiteitsprincipe

Er is in de natuurkunde een belangrijk algemeen principe dat betrekking heeft op het verband tussen waarnemingen van dezelfde fysische verschijnselen in verschillende coördinaatsystemen.
Het zegt ruwweg dat er op een bepaalde manier geen absoluut onderscheid gemaakt kan worden tussen rust en beweging die rechtlijnig is en constante snelheid heeft.
Dit noemt men het principe van de relativiteit.
Galileï was de eerste die dit principe waarnam.
Hij beschrijft het als volgt :

Denk aan de situatie in een rijdende trein: Stel dat we ons in een trein bevinden die met een constante snelheid over een rechte spoorbaan rijdt.
De rails is een ideale rails; we voelen geen schokken.
Zolang we niet naar buiten kijken merken we niets van de snelheid van de trein .
We kunnen in onze trein allerlei mechanische proeven doen.
De resultaten beschrijven we in termen van een ruimtelijk assenstelsel.
Het natuurlijke assenstelsel in onze situatie is vanzelfsprekend een rechthoekig stelsel dat met de trein meebeweegt.
We vinden dan dat alles precies gaat zo als we het gewend zijn; de mechanische wetten geschreven in de coördinaten van dit stelsel hebben de gebruikelijke vorm.

Later is men dit principe gaan beschouwen als iets dat geldig zou moeten zijn voor alle fysische verschijnselen: Men veronderstelt dan algemeen dat de natuurwetten het zelfde zijn in coördinaatstelsels die zich met eenparige rechtlijnige snelheden ten opzichte van elkaar bewegen.
Dit principe wordt het principe van de relativiteit van beweging of kortweg het relativiteitsprincipe genoemD. In deze zin kan de Newtonse mechanica als relativistisch beschouwd worden.
Dit principe is echter niet meer geldig bij hogere snelheden.
(ook al reis je met een constante snelheid van 150000m/s, het licht zal t.
o.
v jou tegen 300000m/s bewegen, en tegenover een derde waarnemer zal dit tegen dezelfde snelheid tegenover hem bewegen)

Hoofdstuk 3 : Innertiaalstelsels

Bewegingen van hemellichamen kunnen alleen ten opzichte van elkaar beschreven worden.
Er is in de ruimte geen voorkeursrichting.
De voortdurende bewegingen van de lichamen in ruimte en tijd maken een statische voorstelling totaal onmogelijk.
De ruimte kan volgens Einstein alleen een dynamisch tijd-ruimte-continuüm voorgestelt.
(zie verder)

Verondersel dat een iemand in een trein zit die eenparig rechtlijnig beweegt tegen constante snelheid v (¹ 0).
Hij laat uit het raam een steen vallen.
Deze steen beschrijft tegenover hem een rechte naar beneden.
Nu deze steen zal tegenover een derde persoon die naast de spoorweg een parabool beschrijven.
Het is dus belangerijk aan te duiden wie de beweging waarneemt (= het referentielichaam).
In plaats van het begrip referentielichaam te gebruiken is het dan ook beter het begrip coördinatensysteem te gebruiken.
Dit is vooral nuttig voor de wiskundige beschrijving.
De steen beschrijft ten opzichte van een vast met de wagon verbonden coördinatensysteem een rechte lijn, maar ten opzichte van een met de grond verbonden coördinatensysteem een parabool.

Hier kan men zich ook afvragen wat er in werkelijkheid gebeurD. Rechte of parabool? Wat betekent hier beweging in de ‘ruimte’? Dit voorbeeld toont duidelijk aan dat er geen baan op zich bestaat om de die het lichaam beschrijft, maar alleen een baan ten opzichte van een referentielichaam.

Om het rekenen en voorstellen te vereenvoudigen, kan ten slotte de waarnemer als ‘vast’ of in rust beschouwd worden.
Nu moet de waarnemer nog willekeurig zijn ‘referentiesysteem’ of coördinatenstelsel kiezen zodat hij aan de hand van dit stelsel elk punt in de ruimte kan vastleggen.
Nu, op een voorwerp in rust werken geen krachten.
Hieruit volgt de definitie van een inertiaalstelsel:

Een Euclidisch ruimtelijk coördinaatstelsel waarin een aan zich zelf overgelaten voorwerp in rust blijft of eenparig rechtlijnig beweegt noemt men een inertiaalsysteem.

Opmerking: Het begrip inertiaalsysteem is natuurlijk een idealisatie, net zoals begrippen als puntmassa, wrijvingsloze beweging, etC. Daarbij moet men allerlei storende omstandigheden wegdenken.
Hieruit volgt dan het 1e postulaat van Einstein (een postulaat is een eigenschap die zonder bewijs wordt aanvaarrd):

Iedere natuurwet die geldt ten opzichte van een coördinatensysteem Kgeldt ook voor een willekeurig cördinatensysteem K1,mits K en K1 eenparig rechtlijnig ten opzichte van elkaar bewegen.
Dit betekent dat alle inertiaalsystemen onderling equivalent zijn.
Het betekent ook dat beweging relatiis in de zin dat er geen absoluut onderscheid gemaakt kan worden tussen rust en eenparig rechtlijnige beweging.

Meteen ook het 2e postulaat van Einstein:

De lichtsnelheid heeft in ieder (lokaal) inertiaalstelsel dezelfde waarde.

Door de toevoeging van het woord lokaal geldt dit postulaat ook in de aanwezigheid van gravitatie!

Einstein zal een logische overeenstemming tussen deze twee twee principes tot stand brengen door een invoering van een verandering in de kenematica, dat wil zeggen een verandering in fysiche wetten in ruimte en tijd(lorentz-transformaties).

Hoofdstuk 4 : Galileotransformaties

Om een volledige beschrijving van de beweging van een lichaam te krijgen is het dan ook belangerijk nauwkeurig aan te duiden hoe het lichaam met de tijd evolueert.
Bij dit alles moet dan ook een zodanige definitie van de tijd gegeven worden zodat tijdcoördinaten op grond van de definitie als waarneembare grootheden kunnen worden beschouwd, m.
A.w.
als resultaat van meetingen.

De nieuwe interpretatie van Einstein van het relativiteitsprincipe, waarbij Lorentz transformaties zijn ingevoerd om overgangen tussen inertiaalsystemen te beschrijven, heeft er voor gezorgd dat het probleem van de constante lichtsnelheid is opgelost.
Algemener blijkt te gelden dat de Maxwell theorie als geheel covariant is onder Lorentz transformaties.
De Newtonse mechanica daarentegen is niet Lorentz covariant.

Lorentz transformaties verbinden, net als Galilei transformaties, inertiaalsystemen op een manier die in overeenstemming is met het relativiteitsprincipe en het lichtpostulaat.
In tegenstelling tot Galilei transformaties laten ze de lichtsnelheid invariant.
Hiermee zijn ze in overeenstemming met de Maxwell theorie van het electromagnetisme.

Omdat de Newtonse mechanica niet Lorentz-covariant is moet ze vervangen worden door een nieuw te formuleren mechanicA. Ook dit is door Einstein gedaan.
Het is experimenteel gebleken dat deze nieuwe mechanica de fysische realiteit nauwkeuriger beschrijft dan de mechanica van Newton, ook al blijft de laatste voor een groot gebied van fysiche verschijnselen een zeer goede benadering.

Hier volgt nu de grafiek van de verplaatsing in functie van de tijd van een puntdeeltje dat verder besproken wordt.
Dit om tot de Galileitransformatieformules te komen.
Dit is een rechte met willekeurige richtingscoëfficient voorgesteld in 2 dimensies om het eenvoudiger te houden.
Deze rechte stelt de levenslijn voor van het deeltje.
De snelheid van het deeltje is gelijk aan tg(a).
Hoe groter de hoek, hoe sneller het deeltje zal gaan.
Een vertikale rechte kan niet want dit zou een oneindige snelheid betekenen.

Beschouwt men een inertiaalsysteem S met ruimtelijke coördinaten x, y, z, met daarin een puntdeeltje waarop geen krachten werken (met de verondersteling dat er geen zwaartekracht is), dan wordt de beweging van het deeltje, volgens de wet van de traagheid, beschreven door de formule:

of uitgeschreven

Hierin is een constante snelheid (ERB), die eventueel nul mag zijn waardoor de situatie met het deeltje in rust als speciaal geval is ingesloten.
Galileï transformaties zijn van de vorm.
Stel dat een tweede inertiaalsysteem S’, met ruimtelijke coördinaten x', y', z', zich eenparig rechtlijnig beweegt ten opzichte van het stelsel S’, met een snelheid .

Op het tijdstip t=0 kan men de coördinaten x', y', z' uitdrukken in de x, y, z volgens:

Hierbij neemt men aan dat de twee oorsprongen op het tijdstip t=0 samenvallen.
Dit er enkel voor zorgen dat de transformatieformules een constante term meer bevat.

Als we de beweging van het puntdeeltje vertalen naar het nieuwe stelsl S’, wordt dit:

Dus weer een ERB, met constante snelheid gelijk aan:

In de Galileï transformatieformules is als vanzelfsprekend aangenomen dat de tijd in S en S’ het zelfde is.
De nieuwe coördinaten x', y' en z' zijn lineaire functies van de oude coördinaten x, y en z.
Voor de nieuwe tijd t' neemt men gewoon t'=t.
Merk op dat dit een lineaire transformatie van vier variabelen naar vier nieuwe variabelen is.

Er bestaat geen absolute tijD. Dit komt omdat de lichtsnelheid begrensd is.

Als we algemeen zouden zoeken naar een lineaire transformatie , met de eigenschap dat eenparige rechtlijnige bewegingen weer in eenparige rechtlijnige bewegingen overgaan, dan zou de voorwaarde t'=t ervoor zorgen dat we op de Galilei transformaties zouden uitkomen.
Als we de eis t'=t laten vallen en toelaten dat de nieuwe tijd t' niet alleen van de oude tijd t maar ook van de oude ruimte coördinaten x, y en z afhangt zijn er ook andere mogelijkheden.
Het betekent dat we tijd en ruimte niet langer als afzonderlijke begrippen opvatten, maar dat we denken aan een 4-dimensionale ; ;ruimte-tijd ; ;.
Dit is de essentie van de gedachtengang van Einstein.

Het beroemde gedachtenexperiment van Einstein met de rijdende trein laat zien dat gelijktijdigheid, in de Newtonse theorie nog zo vanzelfsprekend, met een waarnemer-onafhankelijke lichtsnelheid plots geheel onjuist is.
Laat hiertoe een lichtflits vanuit het midden van de trein naar beide kanten zich uitspreiden.
Voor een waarnemer in de trein bereikt het licht de voor- en achterkant van de trein precies gelijktijdig, maar voor een waarnemer op het perron wordt de achterkant eerder bereikt dan de voorkant.
Dit kan men eenvoudig nagaan als gebruik maakt van het feit dat ook voor de waarnemer op het perron het licht zich met de snelheid c voortbeweegt!

Hoofdstuk 5 : De tijdsdilatatie

Wanneer twee objecten eenparig rechtlijnig bewegen ten opzichte van een waarnemer neemt deze een gebeurtenis op hetzelfde moment(voor de twee objecten) niet op hetzelfde ogenblik waar.
Het licht moet immers van de gebeurtenissen tot de waarnemer flitsen.
Wanneer de gebeurtenissen niet ; ;evenver ; ; van de waarnemers verwijderd zijn, zal er een tijdsdilatatie opduiken (een verschil in tijdstip voor dezelfde waarneming).
Om deze tijdsdilatatie wiskundig te bepalen maak men gebruik van volgende tekening en gedachtengang:

Hierboven zijn twee lichtklokken afgebeelD.Bij deze klok kaatst licht heen en weer tussen twee spiegels.
Dat licht wordt uitgezonden met een zeer korte pulsduur, zodat men daarvan het begin nauwkeurig kan bepalen en hiermee het tijdsverschil tussen twee opeenvolgende tikken van de klok kan aflezen.
Men kiest voor deze tijdsduur tussen twee tikken één nanoseconde(dit om practische redenen) waarin het licht heen en weer gaat.
In die tijd legt het licht 30 centimeter af, dus staan de spiegels op een afstand van L=15 centimeter.
De relatie tussen de tijdsduur en de afstand geldt uiteraard alleen als de klok stilstaat ten opzichte van ons, als waarnemer.
Hou de klok nu rechtop, dus de spiegels evenwijdig aan de grond, maar laat de gehele klok bewegen met een snelheid v.
Denk daarbij aan een klok in een rijdende trein die we van het perron waarnemen.
Als we mee zouden reizen met de klok in de trein verandert er natuurlijk niets, maar als men op het perron staat en het licht volgt van onder naar boven en weer terug verandert er wel iets.
Omdat de spiegels en de trein met een snelheid v bewegen, hebben deze tussen de tijd van het vertrek van het licht en de aankomst bij de bovenste spiegel een afstand vT/2 afgelegd, en nog eens dezelfde afstand op de terugweg, zie de figuur.
Hierbij is T uiteraard de tijdsduur voor het op en neer gaan van het licht, maar gezien vanuit onze waarnemingspositie.
Om deze tijd T te bepalen, rekent men uit wat de afstand is die het licht heeft afgelegD. Hierbij gebruikt men de stelling van Pythagoras, want deze afstand is twee maal de lengte van de schuine zijde van de rechthoekige driehoek die in de figuur is aangegeven.
De verticale rechte zijde heeft een lengte L, en de horizontale rechte zijde een lengte vT/2.
Dus de weg die het licht heeft afgelegd is gelijk aan:

Deze afstand is volgens het lichtpostulaat afgelegd met een snelheid c (onafhankelijk van de beweging van de klok) over een tijdsinterval T.
Len schrijft:

Anderzijds geldt voor de waarnemer die meereist met de klok dat het licht vertikaal op en neer gaat, dus een afstand 2L aflegt.
De tijd die het daarvoor gebruikt is de nanoseconde (t=10-9 s); zo is nu eenmaal de klok geijkt.
Ook voor de meereizende waarnemer is de snelheid van het licht gelijk aan c, zodat ct=2L.
De hoogte van de klok L is voor beide waarnemers hetzelfde.
Dus we kunnen L=ct/2 invullen in de andere vergelijking en dit geeft:

De verkantswortel wegwerken door te kwadrateren geeft dan: (cT)² = (ct)² + (vT)²

Men kan nu (vT)² naar het ander lid overbrengen en delen door c²: [1 – (v²/c²)]T² = t²

En dit geeft uiteindelijk :

Dit is de beroemde formule van Einstein voor de tijdsdilatatie: men ziet een bewegende klok langzamer lopen dan een stilstaande klok.
Hoeveel langzamer hangt van de snelheid van de klok af.
Als de snelheid gelijk aan nul is, dan is natuurlijk T=t, zoals het hoort.
Als v nu groter en groter wordt, dan wordt ook T groter en groter.
Totdat v dichter en dichter bij c komt, en T onbeperkt groot wordt.
Bij v=c is dan de tijdsduur tussen twee tikken op de klok oneindig groot, de tijd van de bewegende klok komt voor de waarnemer stil te staan.

Men merkt meteen dat het waarnemingsaspect zeer belangerijk is.
Waarnemen gaat nu eenmaal meestal via licht.
Het was ook de eigenschap van het licht die aanleiding gaf tot dit, op het eerste gezicht, bizarre resultaat.
Waarom is dit de meeste mensen nooit opgevallen(krijgen mensen niet het “gevoel” dat de tijd langer duurt als ze stilstaan(wachten)).
Dat komt omdat in de dagelijkse praktijk de snelheden zo klein zijn ten opzichte van de snelheid van het licht.
Laten we de omloopsnelheid van de aarde om de zon als voorbeeld nemen.
Daarvoor is dus v/c=1/10000.
Bij het berekenen van de tijdsdilatatie moeten we hiervan het kwadraat nemen.
De afwijking in de gang van de klok is bij deze snelheid slechts 1 op 200 miljard seconden, of 1 seconde in 6 jaar, 4 maanden en 2 dagen.
Dat kan men met atoomklokken wel meten, maar maakt echter wel duidelijk dat we er in het dagelijkse leven niets van merken.
Toch zul je ongetwijfeld denken dat het komt door de manier waarop we de tijd hebben gemeten.
Echter, laten we eens een heel andere klok nemen.
Denk aan een koekoeksklok, een digitale klok, of wat mij betreft een tennisklok, waar een tennisbal op en neer stuitert (dan moeten we wel aannemen dat er geen energie verloren gaat bij het stuiteren, of door de wrijving met de lucht, maar het idee is duidelijk).
Als we deze klokken in rust met elkaar vergelijken kunnen we bepalen hoeveel tikken de lichtklok heeft, binnen één tik van de koekoeks-, tennis- of digitale klok (dat zullen veel tikken zijn, maar dat maakt niet uit).
Als nu al die klokken ten opzicht van ons bewegen, dan staan ze nog steeds stil ten opzicht van elkaar, en lopen dus nog steeds gelijk, ook voor ons, omdat het eenduidig is wanneer op dezelfde plaats en dezelfde tijd twee tikken samenvallen.
Hoe raar het op het eerste gezicht ook lijkt, de tijdsdilatie is een universeel verschijnsel, en wordt daarbij van een eigenschap die bewegende klokken hebben, verheven tot een eigenschap van de tijD.

Samenvatting :

Het resultaat van een tijdmeting is afhankelijk van het inertiaalsysteem waarin we ons bevinden: Een tijdsinterval in een inertiaalsysteem S wordt in een systeem S' dat zich met een snelheid v ten opzichte van S beweegt een interval .
Dit verschijnsel noemt men tijdsdilatatie.

Hoofdstuk 6 : De lengtecontractie

Met een tijd die langer wordt voor bewegende klokken, maar een snelheid die onafhankelijk van de beweging is, ligt het voor de hand dat de waargenomen lengte van een meetlat korter wordt.
Dit is de beroemde Lorentzcontractie.
We geven de bewegende klok een lampje mee dat gedurende de tijd T aan is.
We nemen nu een meetlat met een lengte L0, waarlangs de klok beweegt, precies zo dat het lampje alleen aan is zolang de klok zich ter hoogte van de meetlat bevindt.
Dus L0=vT.
Hoe ziet dit eruit voor iemand die met de klok meebeweegt, en ten opzichte waarvan de meetlat dus beweegt met een snelheid v? Voor die waarnemer is het lampje aan gedurende een tijd:

en deze waarnemer concludeert dus dat de meetlat een lengte heeft gelijk aan

Conclusie:

Een balk die zich in zijn lengte richting met een constante snelheid u beweegt blijkt tengevolge van die beweging met een factor korter te zijn geworden.
Dit verschijnsel noemt men lengte contractie of ook wel Lorentz-FitzGerald contractie.

Voor kleine snelheden (tegenover deze van het licht) zal men dit fenomeen echter niet waarnemen want de lengtecontractie- en de tijdsdistilatiefactoren zullen zeer dicht bij 1 liggen en zijn dus verwaarloosbaar.
In het dagdagelijkse leven zal men hiervan dus niets merken.
Einstein had over deze twee fenomenen geen bewijs gevonden.
Hij ze volledig theoretisch voorspelt.
Men heeft ze nu echter al bewezen met de gigantisch grote deeltjesversnellers (voorbeeld: het CERN in Zwitserland) die in zeer ijle buizen elementaire deeltjes laten bewegen met zeer grote snelheiD. Dit gebeurd in cirkelvorm met behulp van een magneet.
Men heeft trouwens niet allen bewezen dat deze twee factoren bestaan, maar ook dat wanneer men er geen rekening mee houdt een deeltjesverneller gewoon niet (meer) werkt.

Hoofdstuk 7: Lorenztransformaties

Voor Lorenztransformaties zal men niet zomaar aannemen dat er een absolute tijd bestaat.
Men zal rekening houden met de tijdsdilatie en de lengtecontractie.
Hier een voorstelling van de formules voor standaard Lorentztransformaties in de x-richting (links) en hun inverse formules (rechts):

Men kan deze ook vertalen naar y- en z-richting, maar dit verandert alleen de lengtecontactie voor die bepaalde richting.
De lengte voor de twee andere richtingen blijven automatisch bewaart.
Tenslotte zijn er ook standaard Lorentz transformaties in een willekeurige richting.
De formules hiervoor zijn natuurlijk wat ingewikkelder.
Ik zal ze niet afleiden, maar ik geef ze gewoon hier.
Als het nieuwe systeem S' zich ten opzichte van S beweegt met een snelheid wordt de transformatie van ruimte-tijd coördinaten gegeven door:

Hierin is u2=ux2+uy2+uz2 en .

Lorentz transformaties verbinden, net als Galilei transformaties, inertiaalsystemen op een manier die in overeenstemming is met het relativiteitsprincipe en het lichtpostulaat.
In tegenstelling tot Galilei transformaties laten ze de lichtsnelheid invariant.
Hiermee zijn ze in overeenstemming met de Maxwell theorie van het electromagnetisme.

Deel 2 : De algemene relativiteitstheorie

Hoofdstuk 1: Inleiding

De algemene relativiteitstheorie is de theorie van de zwaartekracht en de effecten daarvan op andere fysische verschijnselen.
De theorie werd ontwikkeld door Einstein, die haar in 1916 publiceerde.
Einstein suggereerde drie tests van de algemene relativiteitstheorie, te weten:

A. de gravitationele roodverschuiving van spectraallijnen,

B. de afbuiging van licht door de zon,

C. de precessie van het perihelium van de banen van de dichtst bij de zon

staande planeten.

De eerste test, de gravitationele roodverschuiving, test het principe waar de algemene relativiteitstheorie op is gebouwd: het zogenaamde ‘equivalentieprincipe’.
De tweede en de derde test, de afbuiging van licht en de precessie van het perihelium, zijn beide tests van de juistheid van het equivalentieprincipe gecombineerd met de Einstein-vergelijkingen.
In deze syllabus worden de `drie klassieke tests' in detail behandelD. De algemene relativiteitstheorie is om de speciale relativiteitstheorie heen gebouwd, de algemene relativiteitstheorie omvat dus bij constructie de speciale.
Dit gebeurt op het moment dat het equivalentieprincipe wordt geformuleerd, en dat is waarmee deze syllabus van start gaat.
Een belangrijk begrip dat voorkomt in de formulering van het equivalentieprincipe is het begrip ‘locaal inertiaal-systeem’.
Hiermee wordt een systeem van coöordinaten bedoeld, dat zich uitstrekt over een beperkt gebied, en dat zich zodanig beweegt, dat een deeltje waarop geen kracht wordt uitgeoefend, ten opzichte van dit systeem langs een rechte lijn beweegt.
(Met kracht wordt hier bedoeld, een kracht die niet de zwaartekracht is.
Een satelliet die zich in vrije val om de aarde beweegt (en niet om een of andere as roteert) is een goed voorbeeld van een locaal inertiaal-systeem.
Een ander voorbeeld van een locaal inertiaal-systeem is een lift in een hoog kantoorgebouw, kort nadat de kabel op de bovenste verdieping is geknapt.
Binnen een in vrije val om de aarde cirkelende satelliet zal een in een willekeurige richting weggeschoten balletje zich langs een rechte lijn bewegen.
Het systeem moet wel klein zijn ten opzichte van de verandering van het zwaarteveld, anders houdt de rechte lijn waarlangs het balletje zich beweegt op recht te zijn.
Het aan de satelliet vastgedachte systeem van coördinaten mag zich dus bijvoorbeeld niet over de hele ruimte uitstrekken.
Het klein zijn van een locaal inertiaalsysteem wordt in de naam ervan aangegeven door de toevoeging ‘locaal’.
In een locaal inertiaalsysteem is de zwaartekracht niet voelbaar, anders bewoog het balletje zich immers niet langs een rechte lijn.
In de speciale relativiteitstheorie wordt afgezien van de effecten van de zwaartekracht: het begrip zwaartekracht komt er zelfs niet in voor.
In een ruimte zonder zwaartekracht kan een inertiaalsysteem de hele ruimte omvatten.
De speciale relativiteitstheorie is een theorie die alleen geldig is ten opzichte van al dan niet locale inertiaalsystemen, en alleen wanneer er geen zwaartekracht is.
Het ‘equivalentieprincipe’, het principe dat de grondslag vormt van de algemene relativiteitstheorie, is niets anders dan de veronderstelling dat de wetten van de speciale relativiteitstheorie alleen geldig zijn in een locaal inertiaalsysteem, dus in een vrijvallende, niet-roterende, sateliet of lift.
Deze veronderstelling is voor de hand liggend, omdat in een locaal inertiaalsysteem de zwaartekracht niet waarneembaar is.
Wanneer in een locaal inertiaalsysteem Cartesische coördinaten worden gekozen, spreekt men van een locaal Lorentz-systeem.

Hoofdstuk 2: Het equivalentieprincipe

De hypothese die `het equivalentieprincipe' genoemd wordt luidt:

In elk ruimte-tijd punt xm = (ct; x1; x2; x3) van een willekeurig zwaartekrachtsveld is het mogelijk een locaal inertiaal-systeem te kiezen, zodanig dat, in een voldoend kleine omgeving van dat punt x, de vergelijkingen die het systeem beschrijven dezelfde vorm hebben als in de speciale relativiteitstheorie.

Met andere woorden, het is onmogelijk een om, met welk fysisch mechanisme dan ook, een onderscheid te maken tussen een uniform gravitatieveld en een eenparige versnelling.
Bijvoorbeeld, binnen een ruimteschip in baan rond de aarde hebben gravitatie en versnelling elkaar opgeheven en geen van de twee kan afzonderlijk worden waargenomen.
Om dit even te illustreren volgt hieronder een voorbeeld:

Stel dat Menheer “X” zich in een ruimteschip bevindt.
Dit ruimteschip beweegt zich in een interplanetaire ruimte zonder versnelling.
Menheer X zou graag weten wanneer hij met zijn ruimteschip in een gravitaiteveld treedt.
Even opmerken dat wanneer het ruimteschip in een gravitatieveld treedt dit automatisch een cirkelvormige, gravitationele baan zal beschrijven rond de puntmassa dewelke de oorzaak is van het gravitatievelD. Menheer X zal een smalle, horizontale lichtbundel opsellen (een lazerstraal) en deze richten op een zeer kleine detector.
Immers, een niet-versnelde waarnemer zal de lichtbundel de laser niet verlaten, bewegend in een rechte lijn naar de detector.
Maar terwijl de bundel onderweg is, valt het schip in het gravitatievelD. En dus raakt de bundel de wand boven de detector en toont daarmee aan dat Menheer X zich in een gravitatieveld bevindt.
Hier is echter iets over het hoofd gezien!! Gravitationele massa’s en inertiële massa’s zijn gelijk en zoals we weten zijn inertiële massa’s en energie evenredig: E = m * c²; Hieruit kunnen we afleiden dat alle soorten energie, die inertiële massa produceren, eveneens gravitationele massa moeten produceren.
Dit geld ook voor electromagnetische energie.

Energie, in welke vorm dan ook, leidt tot zwaartekracht.

Meheer X’s laserbundel moet eveneens vallen, op dezelfde manier als het schip.
De De bundel zal de detector raken en alles zal binnen het schip verlopen alsof het nog steeds zweeft in een interplanetaire ruimte, zonder enig teken van gravitatie of versnelling.

Hoofdstuk 3: Invloed van zwaartekracht op licht

Welk experiment zou kunnen aantonen dat licht in een gravitatieveld ‘naar beneden’ valt, zoals hierboven vermeldt staat in een eerder experiment? Hierbij helpt het zeker om uit te gaan van het feit dat het gravitaite veld van de zon veel groter zal zijn dan het gravitatieveld van de aarde.
De massa van de zon is 333000 maal die van de aarde.
De straal van de zon is 109 maal groter dan de straal van de aarde.
Het kadraat van deze verhouding (109²) is 11900.
Wanneer men de massaverhouding (3,33*105) deelt door het kwadraat van de straalverhouding (11,9*10³) bekomt men dat de zwaartekracht op het oppervlak van de zon ongeveer 28 maal sterker is dan g, de zwaartekracht op het aardoppervlak.
Als een lichtbundel horizontaalover het oppervlak van de zon zou worden gestuurd over een afstand van 300 meter, hoe ‘diep’ zou het licht vallen? De tijd die het licht nodig heeft om deze afstand te overbruggen is ongeveer één miljoenste seconde.
Met een versnelling van ongeveer 30g, of 300 meter per seconde, valt het over een afstand die vergelijkbaar is met de diameter dan een atoom [= gravitatieversnelling * (verstreken tijd)²].
Nog afgezien van de moeilijke omstandigheden waarin dit experimt dient uitgevoerd te worden, zal het zeer moeilijk zijn om zo’n kleine verplaatsing te meten.
(Ht is meteen duidelijk dat Menheer X’s experiment tamelijk onpractisch was.
)

Het is duidelijk geworden dat er veel grotere afstanden nodig zijn (op astronomische schaal) om deftige metingen te kunnen uitvoeren.
Dit maakt het dan ook niet meer nodig om op het oppervalk van de zon te metingen uit te voeren.
Men kan evengoed op aarde blijven.
Men zal een lichtbundel afkomstig van ster waarnemen die toevallig langs het oppervlak van de zon flitst.
Als het licht de aanraaking met de zon voelt, zal de ster schijnbaar in een iets andere richting staan, dit door de afbuiging van het licht.

In 1911 stelde Einstein dit experiment al voor (zie inleiding, puntje B.).
Hij voorspelde ook de grootte van het effect en legde uit hoe men dit fenomeen moest observeren.
Men moet deze consequentie van de theorie vergelijken met waarnemingen op het moment dat van een volledige zonsverduistering.
Op dit moment zijn de sterren zichtbaar vlak naast de zon.
Met de consequentie bedoelt men:

Licht valt op dezelfde manier als om het even welk ander voorwerp.

Het enige dat het licht onderscheidt van andere voorwerpen is zijn hoge snelheid C. Denkt men aan een voorwerp dat in rechte lijn met snelheid c naar de rand van de zon beweegt, dan zal de kracht loodrecht op zijn oorspronkelijke richting, terwijl het de zon passeert, eerst toenemen, een maximum bereiken in het raakpunt en daarna weer afnemen.
Hierdoor ontstaat een gesommeerde overdracht van impuls in die loodrechte richting.
Door deze loodrechte impuls te vergelijken met de impuls van het naderende voormwerp, vindt men de hoek waarover het voorwerp bij deze raakelingse ontmoeting zal worden afgebogen.
Om dit even te vereenvoudigen, kan men opmerken dat de kracht loodrecht op de oorspronkelijke beweging niet veel zal afwijken van zijn maximale waarde, zolang het voorwerp zich niet verder dan één zonsstraal van het raakpunt bevindt.
Het effect van de kracht op grotere afstonden is verwaarloosbaar.
Na eenvoudige berekeningen bekomt voor de afbuighoek 0,875 boogseconden.
(een booggraad telt 60 * 60 = 3600 boogseconden).

Einstein had hier zijn Equivalentieprincipe gebruikt om de afbuiging van licht te bepalen.
De voorspelde afbuighoek was dezelfde als de Newtoniaanse voorspelling voor een voorwerp dat toevallig snelheid c bezat.
Maar men ziet dat er een additioneel bewegingseffect moet zijn.
Dit zal later besproken worden.
Voor een beweging met snelheid c kan dat vergelijkbaar zijn met het Newtoniaanse effect.
Om dit verder te begrijpen en te beschrijven, moet men terugkeren naar de tien grootheden van T, zoals bepaald door de dichtheid en de stroom van energie en impuls.

Niet alleen energie (massa) leidt tot zwaartekracht,ook impuls wekt deze op.

Voor een lichtbundel zijn energie en impuls gelijk (c = 1), hetgeen (correct) suggereert dat de voorspelling van de algemene relativiteitstheorie tweemaal zo groot zal zijn als de Newtoniaanse waarde.
0,875 * 2 = 1,75 boogseconde.
Deze verschuiving stelt op de afstand van de zon iets meer dan duizend kilometer (de straal van de zon is 700.
000 kilometer).

Hoofdstuk 4: Gravitationele roodverschuiving van spectraallijnen

Menheer X is een koppig man en nadat hij vernomen had dat zijn experiment gefaald was, probeerde hij een nieuw experiment.
Dit keer kiest hij geen horizontale lichtbundel, maar een vertikalen lichtbundel(ten opzicht van zijn ruimteschip natuurlijk).

Hierbij zal hij rekening moeten houden met het Doppler-effect.
Als een detector met een snelheid v in de richting van een lichtbron beweegt, wordt elke ander golf dichter bij de bron ontvangen, zodat de tijd tussen de opeenvolgende toppen van een electromagnetische golf kleiner wordt.
De golven arriveren sneller na elkaar; de frequentie wordt verhoogD. En de maat van die toename, de fractionele verandering infrequentie, is de verhouding tussen de snelheid van de detector en de lichtsnelheid: v/C. Veronderstel dat de detector op een hoogt h is gemonteerd boven de lichtbron.
De tijd die het licht nodig heeft om van de bron naar de detector te komen is dan t = h/C. Als het ruimteschip de gravitatieversnelling g’ heeft, dan zal de detector, in de tijd t die het licht nodig heeft, in de richting van de bron in snelheid toenemen met v = g’*t.
Daarom is de fractionele toename van de waargenomen frequentie: v/c = [g’(h/c)]/c = (g’*h)/c²

Opnieuw vereist Einstein’s Equivalentieprincipe dat, binnen het vrijvallende ruimteschip, waar de versnelling exact het uniforme gravitatieveld compenseert, geen teken van hetzij versnelling, hetzij gravitatie kan worden gevonden, met welke fysische methode dan ook.
Wat heeft Menheer X weer eens over het hoofd gezien? Jawel, het licht ondergaat eveneens de zwaartekracht en hij weer eens niets merken wanneer hij in een gravitatieveld binnentreedt.
Er moet een exact compenserende afname van frequentie plaatsvinden voor licht dat omhoog beweegt in een gravitatievelD. Omdat rood licht de laagste zichtbare frequentie heeft, wordt elke afname van frequentie een roodverschuiving genoemD.

Een afname van frequentie wordt een roodverschuiving genoemD.

Een toename van frequentie wordt dan blauwverschuiving genoemd, omdat het blauwe licht de hoogste frequentie heeft van zichtbaar licht.

Is een roodverschuiven meetbaar op aarde of in de ruimte.
Het antwoord is ja, want een experiment is in de jaren ’60 al uitgevoerd geweest te Harvard om roodverschuiving te bepalen.
Hiervoor moest men uiterstnauwkeurig te werk gaan.
Er hebben zich een aantal problemen voor gedaan (vooral in de ruimte).
Een ervan was dat de wet van behoud van energie (en dus ook impuls) moes blijven kloppen.
Op het oppervlak van de zon bevoorbeeld wordt een zekere hoeveelheid warmte afgegeven, de lichtfonon die langsheen het zonsoppervlak raast zal heervan een beetje energie of warmte opnemen, met voorspelbare consequeties waarmee men dan rekening moet houden.
Hier ga ik verder niet op ingaan.

Hoofdstuk 5: Conclusie en slot

Einstein heeft zeer nauwkeurig de principes van de speciale relativiteit uitgedacht en uitgeschreven.
Deze gingen voornamelijk over het begrensd zijn van de lichtsnelheiD. Hij neemt aan dat deze de natuurkundige maximum snelheid is en formuleert correct wetten om het heelal te beschrijven.
Lorenz zal hieraan een meetkundige betekenis geven.

Iets later breidt Einstein zijn theorie uit zodat gravitatie en versnelling als gelijke fenomenen mogen beschouwd worden.
Dit doet hij aan de hand van het Equivalentieprincipe.
Hij verjaagd de betekenis van een lineair heelal en brengt zijn iedeeën aan het licht.
Voor hem is het heelal krom.
Deze kromming is het logische gevolg van deze aanpassing (van speciaal naar algemeen), aangezien aangetoont geweest is dat het licht evenals elk ander object onderheven is aan om het even welke gravitatie of versnelling.
De oorzaak van gravitatie kent hij niet meer toe aan de massa, maar aan energie, door middel van zijn meest bekende formule E = m*c².
Hiermee gepaard gaan natuurlijk impuls en andere soorten energie.
Hij zal een nieuw begrip invoeren voor de beschrijving van licht, het foton, en nog zo veel meer.

Einstein had alles theoretisch voorspelD. Pas later zullen zijn geniale gedachten kunnen worden bewezen.

Moleculen      ?      Fysica

Hoe kan het dat dezelfde stof in drie verschillende aggregatietoestanden kan voorkomen die er zo verschillend uit zien: B.v.
ijs, water en waterdamp.
Dit verschijnsel is niet te verklaren met de kennis die je tot nu toe hebt.
Laten we nu eens aannemen dat stoffen uit deeltjes bestaan en kijken of het dan wel lukt.

Deelbaarheid van de stof

Stoffen kunnen op verschillende manieren verdeeld worden in kleinere deeltjes.
Dit kan onder meer door: - breken, malen (B.v.
krijt tot krijtstof) - oplossen (B.v.
suiker in koffie, zout in water) - verdampen (B.v.
benzine: door verdamping verspreiden deze stoffen zich in heel de ruimte).

De verdeling kan zo ver gaan dat we de deeltjes niet meer kunnen zien, zelfs niet met een microscoop.
Toch is de stof niet verdwenen: we proeven de suiker in de koffie, we ruiken de verdampte benzine in een garage!

Dit blijkt wanneer we een kristal van een kleurstof (B.v.
het paarse kaliumpermanganaat) in een beker water brengen.
Het korreltje lost geleidelijk op en na een tijdje is de hele vloeistof paars gekleurD. De kleine deeltjes, die niet meer zichtbaar zijn, hebben zich door de hele vloeistof verspreiD.

Moleculen

Toch komt er een einde aan het verdelen van de stof in kleinere deeltjes.
Van iedere stof bestaat er een allerkleinste deeltje.
Dit allerkleinste bouwsteentje van een stof noemen we een molecule.
Zo bestaan er watermoleculen, ijzermoleculen, goudmoleculen enz.
Tegenwoordig kunnen we alleen met de allersterkste microscopen moleculen zichtbaar maken.

Een molecule is het allerkleinste bouwsteentje van een stof.

Het woord molecule is afkomstig van het Latijnse woord ‘molecula’, verkleinwoord van ‘moles’ (Latijn voor massa) en betekent dus letterlijk ‘kleine massa’.

Dat betekent niet dat moleculen de allerkleinste deeltjes zijn.
Moleculen zijn weer opgebouwd uit atomen en die op hun beurt weer uit protonen, neutronen en elektronen.
Wanneer je een molecule deelt in atomen verliest het zijn specifieke eigenschappen.
Tegenwoordig kunnen wetenschappers zelf moleculen bouwen van atomen.
Zo heeft men B.v.
een Eifeltorentje van atomen gebouwd en een nanobuis; een buisje met een diameter van een miljardste meter.

Moleculen zijn ontzettend klein: ongeveer een miljardste meter.
In jouw lichaam zitten ongeveer 10 27 moleculen; dat is een één met zevenentwintig nullen.

Mengsels

Er zijn ook stoffen die in feite mengsels van stoffen zijn.
Zo is B.v.
lucht een mengsel van 78 stikstof, 21 zuurstof en 1 % andere gassen.
Dat betekent dat lucht bestaat uit meerdere soorten moleculen.

Diffusie

Het verschijnsel waarbij twee stoffen zich geleidelijk en spontaan met elkaar mengen noemen we diffusie.
Dit komt doordat in gassen en vloeistoffen de moleculen van de twee stoffen tussen elkaar door bewegen.
Wanneer iemand een scheet laat komen er na enige tijd geurmoleculen in je neus en ruik je het.

Bij het oplossen van een vaste stof in water botsen de watermoleculen tegen de moleculen van de opgeloste stof, waardoor deze uiteenvalt en de moleculen ervan verspreid worden.

Wanneer we een gekleurd kristal (B.v.
kaliumpermanganaat) oplossen in water van 50 °C i.
p.
v.
20°C, dan stellen we vast dat de paarse kleur zich veel vlugger verspreidt over de hele vloeistof.
Dit kunnen we verklaren doordat bij hogere temperatuur de waterdeeltjes sneller bewegen.
Doordat de moleculen voortdurend botsen verandert hun snelheid steeds.
Moleculen bewegen.
Bij een hogere temperatuur is de gemiddelde snelheid van de moleculen groter.

Het absolute nulpunt

Hoe langzamer de moleculen bewegen des te lager is de temperatuur van een stof.
De moleculen kunnen echter niet langzamer dan stilstaan.
Dat betekent dat er een allerlaagste temperatuur is.
Die temperatuur is -273°C en noemt men het absolute nulpunt.
Lager bestaat dus niet en is ook nog nooit waargenomen.

In de wetenschap gebruikt men een temperatuurschaal die bij die allerlaagste temperatuur begint; de Kelvin schaal.
0 Kelvin = -273°C.

Onthoud: Bij -273°C staan de moleculen stil.
Langzamer kunnen ze niet bewegen.
Daarom is –273°C de laagst mogelijke temperatuur; het absolute nulpunt.
Lagere temperaturen zijn onmogelijk.

De intermoleculaire ruimte

Mengt men 50 ml alcohol en 50 ml water dan is het totale volume niet 100 ml, maar ongeveer 97 ml.
(plaatje zie verderop) We kunnen deze verrassende vaststelling begrijpen, wanneer we grote en kleine bolletjes mengen.
Door kleine bolletjes goed te mengen met grotere, zullen de kleine bolletjes de ruimtes tussen de grote opvullen, waardoor het volume van het mengsel kleiner is dan van de afzonderlijke volumes samen.
Hieruit kunnen we de conclusie trekken dat de water en de alcoholmoleculen blijkbaar niet even groot zijn en dat er ruimte tussen de moleculen zit die absoluut leeg is.
De ruimte tussen de moleculen noemen we de intermoleculaire ruimte.

Tussen de moleculen zit niets.
Echt niets.
Dus geen lucht, alleen maar ruimte.

Aantrekking

Een druppel hangt aan een kraan.
Toch valt de druppel niet naar beneden.
Blijkbaar trekken de watermoleculen en de ijzeratomen elkaar aan.
Ook de druppel water valt niet uit elkaar.
Blijkbaar trekken ook de watermoleculen elkaar aan.

Alle moleculen trekken elkaar aan.

Stevigheid

Een krijtje valt niet uit elkaar omdat de kalkmoleculen elkaar aantrekken.
Breek je het krijtje echter doormidden en probeer je daarna de twee helften weer tegen elkaar te zetten dan zal je merken dat het niet vast blijft zitten.
Dit komt omdat er kalkmoleculen tussenuit zijn gevallen waardoor de twee helften niet meer goed op elkaar passen.
De afstand tussen de moleculen van de twee helften wordt daardoor groter.
Op iets grotere afstanden zijn de aantrekkingskrachten tussen de moleculen veel kleiner.

De krachten tussen moleculen of atomen zijn alleen sterk op hele korte afstanden.

De drie aggregatietoestanden

De voornaamste kenmerken van de drie aggregatietoestanden zijn ook te verklaren met het moleculenmodel.

Vast

In een vaste stof bevinden de moleculen zich dicht bij elkaar, meestal regelmatig geordenD. De moleculen bewegen (trillen) maar blijven onderling op dezelfde plaats.
De vaste stof heeft daardoor een eigen vorm en volume en is niet samendrukbaar.
Het breken van een vaste stof vereist energie, B.v.
een ijsbreker om een dichtgevroren rivier bevaarbaar te maken.
Doordat de moleculen dicht bij elkaar zitten zijn er sterke aantrekkingskrachten.
Bij verwarming neemt de beweeglijkheid van de moleculen toe.

Vloeibaar

In vloeibare toestand hebben de moleculen een grotere beweeglijkheid: ze blijven nog dicht bij elkaar, maar kunnen t.
o.
v.
elkaar verschuiven.
De regelmatige rangschikking gaat verloren.
Vloeistoffen hebben daardoor geen eigen vorm; ze nemen de vorm aan van het vat waarin ze zich bevinden.
Ze zijn net als vaste stoffen moeilijk samendrukbaar.
Hierdoor hebben ze dus wel een eigen volume.
Doordat de moleculen verder uit elkaar zitten zijn de aantrekkingskrachten tussen de moleculen zwakker dan bij vaste stoffen; een schip vaart veel gemakkelijker door water dan door ijs!

Gasvormig

In de gasvormige toestand bevinden de moleculen zich verder van elkaar in totale wanorde.
Ze bewegen vrij in de beschikbare ruimte.
Doordat ze ver uit elkaar zitten is de onderlinge aantrekkingskracht verwaarloosbaar klein.
Gassen hebben daardoor geen eigen vorm en geen eigen volume.
Ze zijn samendrukbaar.
Bij verhoogde druk worden de moleculen dichter bij elkaar gedrongen en zal een gas uiteindelijk condenseren.

In een vaste stof trillen de moleculen op hun plaats en botsen tegen de buren.

In een vloeistof wriemelen de moleculen kriskras door elkaar en botsen.

In een gas vliegen de moleculen met grote snelheid kriskras door de ruimte.

Faseovergangen

Smelten wil zeggen dat de moleculen elkaar zover wegbotsen dat ze niet meer terugkomen maar door elkaar gaan bewegen.

Verdampen wil zeggen dat de snelste moleculen uit de vloeistof springen.

Uitzetten van een stof

Bij een hogere temperatuur trillen de moleculen sneller en botsen de buurmoleculen verder weg.
Er komt meer lege ruimte tussen de moleculen.

Luchtdruk

Luchtdruk ontstaat door dat de moleculen (stikstof en zuurstof) overal tegenaan botsen en daarbij druk op de wanden uitoefenen.
Hoe vaker en harder moleculen tegen de wand botsen des te groter is de druk.

Veerkrachtig

Moleculen botsen volkomen veerkrachtig.
Dat wil zeggen dat ze met dezelfde snelheid van een muur terugkomen als dat ze er tegenaan gaan.

Kristalrooster

In de vaste toestand zitten de moleculen meestal in een kristalrooster.
Dat betekent dat ze geordend zijn volgens een bepaald patroon.
Je kunt dezelfde moleculen op verschillende manieren ordenen.
Dat betekent dat je van dezelfde moleculen verschillende stoffen kunt maken.
Grafiet en diamant bestaan B.v.
allebei uit koolstofmoleculen.

Adhesie en cohesie

De vloeistofspiegel van kwik staat bol.
Dit komt omdat de krachten tussen de kwikmoleculen onderling (cohesiekrachten) sterker zijn dan de krachten tussen kwikmoleculen en glasmoleculen.
Bij water en glas is dat precies andersom.

Krachten tussen moleculen of atomen van dezelfde soort noemen we cohesiekrachten.
(cohesie = stevigheid).

Krachten tussen moleculen of atomen van verschillende soort noemen we adhesiekrachten.

Capillaire werking

In dunne buisjes stijgt water op.
Dit noemt men capillaire werking.
Dit verschijnsel wordt gebruikt door planten en bomen om water omhoog te krijgen.
In de planten en de bomen lopen dus dunne buisjes.
Als het regent en waait kan er soms water onder het raam langs naar boven kruipen waardoor het toch nat wordt.
Een andere toepassing is het opnemen van vocht met een keukenrol.

Capillaire werking is het verschijnsel dat water opstijgt in dunne buisjes.

Oppervlaktespanning

Ook het drijven van een punaise op water kun je verklaren met krachten tussen moleculen.
Het verhaal is hier echter iets ingewikkelder.
In een bak water worden watermoleculen naar alle kanten aangetrokken door de buurwatermoleculen.
De bovenste water moleculen worden echter alleen naar beneden en opzij getrokken.
Daardoor zitten ze wat dichter bij elkaar.
Hierdoor zijn de aantrekkingskrachten groter en is het bovenste laagje water wat steviger dan de rest van het water.
Er zit dus een soort vliesje op het water.
Hierop blijft de punaise drijven.
Dit verschijnsel heet oppervlaktespanning.
De oppervlaktespanning verdwijnt als er zeep in het water komt want dan kruipen de zeepmoleculen tussen de watermoleculen waardoor de afstand tussen de watermoleculen groter wordt en de aantrekkingskrachten dus zwakker.

Oppervlaktespanning van water wil zeggen dat er een soort vliesje op het water zit.

Metalen

Zilver (Ag), Goud (Au), Cadmium (Cd), Koper (Cu), IJzer (Fe), Kwik (Hg), Natrium (Na) en Lood (Pb).

Niet metalen

Koolstof (C), Fosfor (P) en Zwavel (S).

Gassen

Chloor (Cl), Fluor (F), Waterstof (H), Helium (He), Stikstof (N) en Zuurstof (O).

Chaos geordend      Cohen Jack      Fysica

 

Beschouwing over de vraag hoe in onze wereld eenvoud en complexiteit uit elkaar ontstaan en over de nieuwe wetenschapsvisie die voor het bestuderen van deze samenhang vereist is.

FROM its title, you might expect ; ;The Collapse of Chaos ; ; to make this argument: There's really no such thing as chaos; chaos is only complexity in disguise; thus, chaos has ; ;collapseD. ; But that's not what Jack Cohen and Ian Stewart say.
Instead, they argue that ; ;asking where complexity comes from is really the wrong question.
A more important question is, Why is there any simplicity? ; ;

 

Simplicity, they say, is all around you.
It's what you'll see if you merely open your eyes and look: you'll see sky, clouds, horizon or maybe just four walls.
What you won't see is complexity, much less chaos.
So where does all this simplicity come from?

 

The authors try to answer the question via the newborn science of ; ;emergent phenomena, ; ; the study of how a series of events can give rise to a global result that is surprisingly different from the behavior of the causal elements that produce it -- as for example when the repeated division of a single cell produces a human being, or when the repeated application of a simple mathematical formula generates the Mandelbrot set, a strangely complex mathematical structure.
But these are examples of emergent complexity, which for Jack Cohen, a reproductive biologist, and Ian Stewart, a mathematician at the University of Warwick, in England, is the wrong thing to be pondering.
Unfortunately, the authors are much better at answering the wrong question than the right one, and by the end of their book, simplicity and its origins are more mysterious than ever.

 

This is odd, because the paradigmatic cases of emergent simplicity are easy enough to explain.
Take Brownian motion, for example, where each molecule in a liquid undergoes some 10 <1> <5> collisions per second with surrounding molecules.
The path of even one molecule is hopelessly complicated, but a test tube full of water presents an utterly placid and simple appearance, the reason being that the underlying molecular collisions average out to a uniform whole.

 

The authors, however, are bent on making simplicity extremely complicated and puzzling, so that they can go on to solve the problem they have createD. ; ;We want to alert you to another, much more mysterious, worlD. We want to explain something that hasn't yet been formalized, so in place of formal definitions and descriptions we will offer illustrations, images, metaphors, examples.
;

 

Indeed, nothing in this book is called by its rightful name if the authors can think of a more bonkers one, a cute little label to slap on it.
Thus ; ;chemistry is Lego, ; ; molecules are ; ;place settings, ; ; explanations are ; ;funnels, ; ; laws of nature are ; ;brain puns, ; ; science is a ; ;a glass menagerie, ; ; its fundamental concepts are ; ;glass animals ; ; and the structure of science as a whole is ; ;a fractal, repeating its organization on every level.
;

 

There are endless offbeat comparisons, verbal tricks and neologisms.
And when all these word games fail to clarify matters (which is often enough), the authors resort to a collection of presumably charming dialogues imitative of those in Douglas Hofstadter's ; ;Godel, Escher, Bach.
; But where Mr.
Hofstadter's set pieces are truly clever and achieve a clear purpose, those of Mr.
Cohen and Mr.
Stewart are sophomoric to the point of embarrassment.
( ; ;NEEPLPHUT: That kind of approach requires a huge amount of information, but none of it is informative to anyone other than a Weezly.
The second proposal, from the Blakboxians of Boolywood-HolovarD. .
.
.
;)

 

On account of all their diddling and punning, the authors' supposed solution to the problem of emergent simplicity is so gimmicky and obscure that it becomes ineffable.
It involves ; ;external constraints, which collapse chaos, ; ; the coinage of terms such as ; ;simplexity ; ; and ; ;complicity ; ; (the latter of which, they admit, ; ;already exists in common parlance ; ;), diagrams of what look like smoke patterns produced by the burning of controlled substances, and occult pronouncements like this: ; ;Beyond complicity comes .
.
.
what? Not the interaction of even more spaces of the possible -- that's just a sort of complicit reductionism.
No, the next layer has to transcend complicity, in the same qualitatively different manner that complicity transcends simplexity and simplexity transcends reductionism.
;

 

Well, include me out when it comes to complicity transcending simplexity.

 

THIS pseudo-mysticism is unfortunate given that ; ;The Collapse of Chaos ; ; represents a lot of solid science.
The point of the science is often lost, however, amid the book's helter-skelter organization, its overly adorable, no-brainer transitions ( ; ;Back to the snails, ; ; ; ;What other curiosities are there in the grab bag of dynamical systems? ; ; ; ;Over to you ; ;) and a fundamental confusion about the basic point and purpose of the book.

 

At one stage the authors announce that ; ;the central question of the whole book ; ; is, ; ;What is a 'law of nature'? ; ; In the olden days, science and the laws it discovered were regarded as truths about the way the world works.
Such a philosophical perspective, the authors assert, is now obsolete: ; ;Our prized laws of nature are not ultimate truths, just rather well-constructed Sherlock Holmes stories.
;

 

But the authors have it backwarD. It's the philosophies of science, not the laws of science, that are the stories.
Whereas natural laws are products of nature, as permanent as the phenomena they describe, philosophies of science are tales told by people, inventions considerably more flimsy and fleeting than the laws of nature whose privileged status those philosophies aim to demote.
When the unbearably hip science-as-storytelling viewpoint of Mr.
Cohen and Mr.
Stewart is replaced by the next great fashion wave in philosophy, the same laws of nature will still be around, like it or not.

De levens van een atoom      Krauss Lawrence      Fysica

Van as tot as, van stof tot stof; het leven is een cyclische aangelegenheiD. De eeuwige kringloop van stof op aarde betekent dat we allemaal bestaan uit deeltjes, moleculen en atomen, die eerder elders een functie hadden.
We kunnen atomen met ons meedragen die ooit deel uitmaakten van een beroemheid uit de geschiedenis, een vlo of een druppel uit de oceaan.

Natuurkundige Lawrence Krauss neemt ons in 'De levens van een atoom' mee naar de verste uithoeken van de natuur- en sterrenkunde.
Op zoek naar antwoord op de vraag wat dat stof nu is waaruit we bestaan, en waar het vandaan komt.
Terug in de tijd, naar het begin van het heelal: de oerknal en de momenten vlak daarnA. Terug naar de dunne scheiding tussen materie en energie.
Want alle deeltjes ook die waaruit wij en alles om ons heen zijn opgebouwd - zijn geboren uit een supernova, een explosie van de kern van een ster aan het eind van zijn leven.
Wij zijn dus in feite allemaal sterrenkinderen.

Lawrence volgt de geschiedenis van een zuurstofatoom en verschaft daarmee inzicht in het ontstaan van het zuurstofatoom en het ontstaan van het leven op aarde.
Hij besluit met een speculatieve beschouwing over de toekomst en een mogelijk einde van het leven en het heelal.

'De levens van een atoom' is geschreven voor een breed publiek, maar enige voorkennis verhoogt de leesvreugde wel.
Afgezien daarvan is Lawrence er zeker in geslaagd deze boeiende materie op een vindingrijke en vooral heldere manier te presenteren.
Humor en een knipoog naar het dagelijks leven ontbreken ook niet.
Volgens Lawrence leidt een atoom bij kamertemperatuur een turbulenter leven dan een boerenschuur in een tornado.

Het ontstaan van het ; ;Levendmechanisme ; ; .
Het ontstaan van het Leven op Aarde, wordt door vele op verschillende wijze geinterpreteerden omschreven, waardoor het moeilijk wordt om een duidelijk overzicht te verkrijgen over dit  gebeuren.
In Alles wat ik daar over gelezen heb, kan ik me het beste vinden in het boek van denatuurkundige Lawrence M.
Krauss ; ;De Levens van een atoom ; ;.
Lawrence M.
Krauss is eenvan de meest gerenommeerde auteurs die voor een breed publiek over wetenschap schrijven.
Tevens is hij hoofd van de vakgroep natuurkunde van de Casee Western reserve Universityvan ClevelanD.In het boven vermelde boek omschrijft hij oa de geschiedenis en het ontstaan van de 1ezuurstof atoom en mede daardoor het ontstaan van het Leven op Aarde.
Hieronder een kleine uittreksel van het hierboven vermelde boek, waar ik alleen hetbelangrijkste in vermelD. Niet om belerend te zijn, maar neem de tijd om het te lezen, print hetdesnoods uit.
Zelf heb ik zo'n 2 a 3jaar nodig gehad om het tot me door te laten dringen enhet te aanvaarden, mede gezien tot betrekking van mijn geloof in de Omnipotent ( de Almachtige) .
Kort gezegd komt het hier op neer, dat datgene waar ik in opgegroeid ben zoals o.
A. het geloof - neD.hervormd, ik mijn hele denken hieromtrent op de schop moest doen en stapje voor stapje de nieuwe gegevens een plaats kon geven en nu dus heel anders naar deze haast ongelooflijke materie kijk.
Het nieuwe gegeven is nu voor mij een stukje rijkdom geworden waarin ik de Natuurwetenschap samen kan voegen met het Geloof en het als een geheel kan zien.
We beginnen met wat nu het gehele waarneembare heelal vormt, met meer dan 400 miljard melkwegstelsels, elk met meer dan 400 miljard sterren, elk pakweg een miljoen maal zo zwaar als de aarde, bevat was in een hoeveelheid ruimte ter grootte van een honkbal.
Het hierboven genoemde is onmogelijk voor ons mensen, om daar enige voorstelling van te hebben, wel kunnen we het in kleine stapjes detineren.
Vanaf het moment dat de denkbeeldige honkbal uit elkaar spatte, Na de Oerknal, ontstond er een oersoep die hoofdzakelijk uit waterstof en helium bestond, die het Heelal vulde.
In een picoseconde, dat is een miljoenste van een een miljoenste seconde, na de oerknal kregen elementaire deeltjes zoals Quarks plotseling Massa en door dat materie Massa had konden ze de vorm aannemen van Atomen, Sterren en Melkwegstelsels, waaruit ons waarneembare Heelal bestaat.
Maar voordat de Atomen zich konden vormen, ging er nog een miljoenjaar aan vooraf, dat kwam doordat het Heelal van een seconde na de oerknal zo'n 10miljard graden heet was en eerst moest afkoelen, voordat het oa zuurstofkernen kon vormen(Zuurstofatoom, bevat 16 heel speciale deeltjes-8 protonen en 8 neutronen, deze vormensamen de kern van het zuurstof atoom).

Elk deeltje is speciaal omdat het werd gekozen uit de circa 10+(78 nullen) protonen en neutronen in het waarneembare heelal om uiteindelijk een zuurstof atoom te worden die na zo'n 5 miljard jaar zich zou bevinden aan het oppervlak van een groenblauwe planeet aan de buitenrand van een melkwegstelsel.
Je moet het je zo voorstellen dat de zuurstof atoom van hot naar her gereisd heeft in een totaal tijdsbestek van 12 miljard jaar, voordat het dus daaraan kwam waar we nu zijn.
De 8 waterstofatomen+ 1 zuurstof atoom kwamen samen terecht in een brok gas met een doorsnee van 500 lichtjaar.
De samentrekking van deze pregalactische wolk, duurde zo'n 10 miljoen jaar en kromp in tot een tiende van zijn oorspronkelijke omvang en heeft nu een doorsnee van 30 lichtjaar.
Na nog meer afkoeling en door niet onderhevig te zijn aan de zwaartekaracht, kan onze wolk wel zo'n 10 miljoen jaar blijven bestaan.
De atomen in de wolk staan op het punt om een deel te worden van een ster.
Na een bewogen Leven van de atomen in de compacte gaswolk van de ster, in een omgeving van meer dan 1 miljoen graden, gaat het met uitdijen en inkrimpen zo'n 10 miljoen jaar door.
Gedurende deze tijd verplaatst elk van onze atomen zich misschien maar een paar KM doorde ster.
Diep binnen in de ster wordt het geleiderlijk interessanter.
Na 10 miljoen jaar stralen met het licht van 10000 zonnen heeft deze hongerige reus bijna al zijn Helium in zijn binnenste opgebranD. In die tijd neemt de druk in de kern af door de overgang van waterstofkernen in Heliumkernen.
Het zwaardere Helium beweegt bij gegeven temperatuur namelijk langzamer en produceert dus minder druk.
Daardoor trekt de kern van de ster langzaam samen en wordt het heter.
De extra warmte doet de buitenkant van de ster weer zwellen en naar mate meer Helium wordt geproduceert gaat de samentrekking en verhitting van de sterkern door.
Dit proces gaat zo nog 100.
000 jaar met volle kracht door, maar na verloop van nog eens een half miljoen jaar en verdere samentrekking en verhitting van de kern van de ster en toename van de straal van de ster, kan de waterstofverbrandende schil niet meer voldoende energie opbrengen om het oppervlak op temperatuur te houden.
De ster begint roder te worden.
In die periode van een half miljoen jaar zien de 4 waterstofatomen eindelijk actie.
2 Waterstof atomen fuseren tot een deuterium, door een botsing met een van de andere twee waterstof atomen eindigt de deuteriumkern en vormen ze samen een kern vanHelium-3.
Ondertussen heeft op korte afstand ons vierde waterstof atoom in net zo'n reeks fusiereacties deelgenomen en zit nu ook in een Heliumkern.
Deze 2 kernen van helium-3 maken na hun ontstaan van een paar honderdduizend jaar eerder, een kern van Helium-4.
Wat begonnen was als 5 kernen- 4 waterstof en I-helium zijn er nu 2.
Als 2 heliumkernen elkaar treffen en aan elkaar blijven plakken, kunnen ze een instabiele kern van beryllium-8 maken.
In een femtoseconde hadden andere heliumatomen ruimschoots de tijd om tegen andere instabiele berylliumkernen te botsen voor ze vervallen waren en ermee versmelten tot een stabiele koolstofkern

De bouwsteen van al het organisch Leven.

De ster kan een nieuw leven beginnen.
De verbranding van helium tot koolstof opent een nieuwe fase in het heelal.
Als koolstof eenmaal is gevormd, dan staat de deur open voor de vervaardiging van alle zware elementen die ons bestaan op aarde beheersen.
Nadat de helium op is in de ster, trekt die zich steeds verder samen, om weer nieuwe energie te produceren gaat nu de koolstof met koolstof reageren.
Omdat de elektrische afstotingskrachten nu nog groter zijn, kan dit pas in een redelijk tempo gebeuren als de temperatuur tot ongeveer 600 miljoengraden is opgelopen.
Door deze botsingen wordt dan een groot scala van kernen gevormd, vanzuurstof tot en met natrium en magnesium.
Maar koolstof- 'verbranding' produceert nog minder energie dan helium-'verbranding'en de reaktiesnelheid moet dus nog hoger liggen om de onstuitbare opmars van de zwaartekracht te weerstaan.
De koolstof verbranding duurt maar100.
000 jaar, tien keer zo kort als de fase van hliumverbranding in de kern, die op haar beurt tienmaal zo kort was als de waterstoffusiefase.

De zaken beginnen nu snel uit de hand te lopen.
Zuurstof is de volgende brandstof: zuurstof-'verbranding'produceert silicium, alweer een element van vitaal belang voor de aardachtige planeten en vervolgens wordt zwavel bij nog hogere temperaturen gevormD. Maar de zuurstofverbranding duurt maar 10.
000 jaar, weer tienmaal zo kort als de voorgaande fase.
De temperatuur nadert inmiddels de miljard graden en de straling zelf is nu sterk genoeg om eerdere gevormde kernen af te breken.
Neon kan bv gevormd worden als een zuurstofkern een heliumkern invangt maar de neonkernen kunnen nu weer uiteengeslagen worden tot zuurstofen helium.
Het heliUIJ1kan dan ingevangen worden door andere neonkernen, wat magnesium oplevert.
Op die manier neemt de hoeveelheid zuurstof toe in de gebieden rond het heetste deel van de kern.
Zuurstof is de op 2 na meest voorkomende kern die in de natuur voorkomt.
Als de verbranding van silicium een aanvang neemt, heeft de sterkern enorm veel energienodig.
Elke fusiereactie na helium brengt minder op per massa-eenheiD. Dan kost fotodestructie van atoomkernen ook het een en ander, hoewel het vrijmaken van een proton of heliumkern ook weer energie oplevert als die weer ingevangen worden door andere kernen.
Je kunt je afvragen hoe lang fusie voor de energieproductie zal blijven zorgen? Op den duur zal toch de grote positieve lading van de kern het winnen van de kernkrachten? Zoals met veel dingen in het Heelal hangt de uiteindelijke samenstelling van de materie van een heel eenvoudige schaalwet af.
Als je van helium naar koolstof gaat, en naar zuurstof en silicium,dan neemt de stevigheid toe waarmee elk proton en neutron in de kern is gebonden.
Dit gaat door tot aan ijzer.
Ijzer-56 is de stevigst gebonden atoomkern in de natuur.
Voorbij ijzer zijn alle zwaardere kernen minder stevig gebonden.
Gebonden objecten hebben minder massa dan ongebonden objecten, je hebt immers energie nodig om de bindingen te verbreken.
Dit eenvoudig resultaat vertelt ons dat je altijd energie kunt winnen door fusie totdat je bij ijzer bent aangekomen.
Daarna zal verdere toevoeging van deeltjes aan een kern nieuwe kernen creéren die zwaarder zijn dan de samenstellende delen.
Dat proces zal dus energie kosten inplaats van energie op te brengen.
Dit is er de oorzaak van dat alle sterren uiteindelijk door hun nucleaire brandstof heen raken.
En begint onze ster eenmaal silicium te verbranden, dan heeft haar laatste uur geslagen.
In principe kan silicium met silicium reageren tot ijzer, maar in de praktijk is het veel te heet voor deze reactie.
In plaats daarvan worden silicium en de andere elementen in de uiterst dichte sterkern kapot geslagen door de straling en de brokstukken produceren dan nieuwe elementen.
Als de nieuw gevormde kernen zwaarder zijn dan degene die werden kapotgeslagen, krijg je een netto energiewinst , totdat je ijzer krijgt.
Dan is het over.
Het is ongelooflijk, maar de  nucleaire verbranding van silicium tot ijzer in de kern van onze ster duurt maar1enkele dag.
Tien miljoen jaar lang waren alle kernreacties die de ster beschermden tegen gravitationele ineenstorting, eigenlijk alleen maar de voorbereiding op deze doodsnik.
Bijna 10 miljoen jaar van waterstoffusie, gevolgd door 1 miljoen jaar helium-verbranding, 100.
000 jaar voor koolstof, 10.
000 jaar voor zuurstof, en dan een enkele dag voor de hele rest.
En als die voorbij is, is alle hoop vervlogen.
In feite staat de compacte sterkern, nu als een ui omhuld door schillen van zuurstof, koolstof, helium en waterstof, op het punt om een de meest traumatische gebeurtenissen in het waarneembare Heelal te ondergaan.
Onze 2 atomen zijn ver verwijderd van dit binnengebeuren, maar zullen er niettemin toch de gevolgen van moeten dragen.
De 2 heliumatomen bevinden zich in een dicht gas van waterstofatomen, en de temperatuur in dit gebied van de ster, is hoger dan 10 miljoen graden.
De fusie reacties vinden nog steeds plaats en de vrijkomende energie vloeit af naar de oppervlakte van de ster.
Maar op dit laatste uur van de laatste dag van het leven van deze ster zijn siliciumkernen diep in de sternkern als een razende aan het versmelten tot ijzer.
Het grootste deel van de sterkern-een massa groter dan die van onze zon, met een straal groterdan die van onze aarde-is al in ijzer omgezet en kan nergens meer naar toe.
Over een seconde zal het allemaal voorbij zijn.
Als het slicium is opgebrand, daalt de druk in de sterkern en dezebegint samen te trekken.
De temperatuur vliegt omhoog tot 5 miljard graden en de stralingsenergie is zo intens dat al het werk van de afgelopen 10 miljoen jaar ongedaan worden gemaakt De fotonen zijn zo energiek dat ze de ijzerkernen weer afbreken tot helium.
Maar dit slorpt de thermische energie op, die de druk van de sterkern handhaafde.
Nu beginnen de zaken uit de hand te lopen.
De kern begint sneller en sneller ineen te storten.
De dichtheid loopt op.
Als de dichtheid ongeveer 10.
000 ton per kubieke cm is, krijgen de elektronen genoeg energie om protonen weer in neutronen te veranderen, wat weer energie aan de ineenstortende kern ontrekt.
En erger nog, bij deze conversie worden neutrino' s uitgezonden en die hebben zo'n zwakke interactie dat ze de ster uitvliegen met de lichtsnelheiD. Doordat deze energie verdwijnt, stort de kern nog sneller ineen, wordt nog dichter, doet nog meer elektronen met protonen botsen om er neutronen van te maken, enz.
De kern van de ster implodeert met een kracht die ons voorstellings vermogen te boven gaat.
Door de inmens grootte van deze processen gaat de schokgolf die eerst naar binnen ging nu naar buiten, eerst langzaam en dan sneller naarmate vallend materiaal diffuser wordt en ook langzamer valt.
Binnen een paar minuten bereikt de schokgolf onze 2 heliumatomen en draagt ze, als surfers op een golf, naar de oppervlakte en verder.
De ster explodeert ( Super Nova) en zijn doodskreet verlicht de nachthemel met het licht van een miljard zonnen.
Onze atomen zijn nu ten slotte vrij, maar ze zijn niet alleen.
Terwijl het oppervlaktemateriaal van de ster naar buiten schiet met een snelheid van tienduizenden km per seconde, zendt de ster evenveel energie uit in een paar weken als onze zon in de afgelopen 4,5 miljard jaar.
Bovendien heeft de schokgolf materiaal uit de ster losgewoelD. Na helium is zuurstof het overvloedigste fusieprodukt van de sterren, gevolgd door koolstof, dan stikstof, neon,silicium, magnesium, zwavel en ijzer.
Al dit materiaal van de schillen rond de binnenste sterkern wordt samen met waterstof en helium uitgestoten.
In het hete, uitdijende neutronen-rijke gebied achter de schokgolf produceert neutronenvangst in ijl tempo alle elementen tot aan uranium, waarvan de kern in totaal 238 protonen en neutronen bezit.
Als het interstellairestof rond de super nova geen al te grote dichtheid heeft, kan de uitgeworpen materie grote afstanden afleggen voor ze afkoelt.
In het geval dat dit stof een grotere dichtheid bezit, zal het materiaal na compressie zijn energie wegstralen en sneller afkoelen.
Afgezien van botsingen met heel dichte gaswolken zal de bel van uitgestoten materiaal doorgaan met uitdijen met een snelheid van duizenden km per seconde, en dat eeuwen of millennia lang.
Uiteindelijk daalt de snelheid tot een paar honderd km per seconde, en pas na 100.
000 jaar zijn de overblijfselen volledig opgegaan in de achtergrónd van het interstellaire stof.
In de bovenvermelde gaswolk gaat verder met zijn procesvorming door fusies in hitte en afkoeling en is bezig om een protoster te worden.
De koolstof speelt hierin een cruciale rol in de voorbereiding van de stervorming.
Belangrijk in de procesvorming is mede het aantal draaiingen van de wolk, het impuls moment, naar buiten gebracht kan worden door objecten met een zekere massa zoals samengeklonterde korrels die uiteindelijk echte stenen en kleine planeetjes, planetesimalen, vormen die een baan blijven beschrijven in de buitenste delen van deze stervormende nevel.
Materiaal dat naar het centrum van de wolk valt en dat een hoeveelheid impulsmoment heeft, zal tegen elkaar botsen, en uiteindelijk in een centrale schijf terecht komen die om de samentrekkende gasbel draait.
Het ruwe materiaal waaruit rotsachtige planeten zich om de samentrekkende ster kunnen vormen is nu aanwezig De protoster die zich nu vormt, zal uiteindelijk een ster vormen zoals onze zon.
Er vormen zich 4 planeten omheen, 3 reuzen zoals jupiter, en een rotsachtige planeet net ver genoeg vande ster om vloeibaar water te laten bestaan op haar opervlak.
Op het ogenblik is de omgeving bijzonder onherbergzaam.
Krachtige straling uit.
de samentrekkende kern van de wolk bombardeert elk object in de schijf er om heen, de korrels vormen steeds grotere objecten die vervolgens weer botsen en nog grotere objecten vormen.
Vijf miljard jaar later is elk spoor van dit vroege chaotische gekrioel uitgewist.
Het systeem baadt zich in een constante warme gloed van een stabiele ster, kleine meteoroiden zijn uit het systeem gegooid door de zwaartekracht van de grote planeten of zijn er miljarden jaren eerder op te pletter geslagen.
Na nog een super Nova van een nieuw ontstane ster, zoals hier boven beschreven, zijn er na ongeveer 500 miljoen jaar na de oerknal van onze oorspronkelijke protonen en een heliumkern met elkaar versmolten om koolstof te vormen, de bouwsteen van alle organischestoffen.
Door zijn bijzondere chemische structuur kan koolstof meervoudige bindingenvormen, hetzij met andere koolstof atomen - waarbij lange, stabiele ketens worden gevormd -hetzij met gulzige zuurstofatomen die elektronen naar zich toe trekken en zich daartoe verbinden met èèn zo' n molecule - waardoor geoxideert wordt - of met waterstof atomen die graag hun ene negatieve elektron afstaan aan de nieuwe structuren en op die manier positieve ladingen daarin reduceren.
De moleculen die koolstof kan vormen, zijn eindeloos gevarieerd,en in een omgeving waar voldoende materiaal aanwezig is, kan koolstof worden gereduceerd of geoxideerd om ze allemaal te vormen.
Uiteindelijk kunnen deze moleculen tezamen met de meest overvloedige voorkomende elementen - waterstof, zuurstof en stikstof - in het brouwsel dat door supernovae wordt uitgeworpen zelfreproducerende structuren vormen.
Op een dag kunnen die de manier waarop het heelal zich ontwikkelt, misschien wel gaan veranderen.
ln de uitdijende stofbel verbindt ons koolstof atoom zich met een van in iets ruimere mate voorhanden zuurstofatomen die in de ontploftmg zijn gevormD. Er ontstaat koolmonoxide.
Op elk miljoen waterstof atomen zijn er ongeveer 10 moleculen koolmonoxide.
Niettemin zijn water en koolmonoxide na waterstof de dominante componenten in het gas.
Terwijl het nieuwe molecuul uit de gasbel stroomt, zijn er 2 concurerende processen die zijn toekomst bepalen.
Kleine stofdeeltjes van ijzer of silicaten houden moleculen op hun oppervlak vast, zodat ze worden bedekt met een ijsachtige mantel waarin zich ijs, koolmonoxide, stikstof en andere moleculen bevinden.
Terzelfde tijd baadt de intense straling van de stervende ster - en later van protosterren - het oppervlak van deze stofdeeltjes in energie, waardoor materiaal van het oppervlak kan worden afgeslagen en ook reacties tussen de verschillende moleculen op gang worden gebracht.
Dit voortdurende proces van verdamping en condensatie op stofdeeltjes, gevolgd door fotoreacties, creeert een nieuwe chemie.
Ons koolstof atoom, al gebonden in koolmonoxide (CO), fungeert dan als bouwsteen van kooldioxide(C02);dan methanol(CH30H);dan ethanol(CH3CH20H)enz.
Terwijl de gaswolk met het omringende medium in wisselwerking is en afkoelt, treedt er een ander proces op.
Het stofdeeltje dat ons koolstof atoom bevat, wordt deel van een moleculaire wolk waarvan de buitenzijde straling van de omringende sterren en novae absorbeert en weeruitzendt, zodat het inwendige van de wolk kan afkoelen.
En weer begint een ster zich te ontwikkelen.
Naarmate de moleculaire wolk afkoelt en zich samentrekt, begint de nieuwe energiebron in zijn centrum een nieuw type reactie op gang te brengen.
De stofwolk die de ster in wording omringt, absorbeert zowel straling van binnen als van buiten.
Terwijl de lichtsterkte van de nieuwe ster toeneemt, eerst langzaam en dan snel in zijn al bekende T-Tauri-stadium, gaat het meeste stof in dampvorm over, en ons atoom, dat zich eerst in een complexe koolstofverbinding bevond, komt nu weer vrij en bevindt zich weer in een moleculekoolmonoxide.
De gasatomen botsen en verliezen energie door straling en verzamelen zich op een aangroeiende schijf rond de protoster: De temperatuur het dichts bij de ster in deze schijf kan wel stijgen tot boven de 1000 graden terwijl aan de uiterste buitenrand de temperatuur zakt tot zo'n 30 K (-243 graden Celcius).
Ons molecule koolstofmonoxide bevindt zich in het buitengebied, wordt aan het oppervlak van een stofdeeltje gebonden en gaat weer meedoen aan chemische reacties, deze keer van energie voorzien door de nieuwe gastheerster.
In dit geval gaat het eerst over in formaldehyde(CH20),dat dan met ammoniak en andere stikstofverbindingen op het stofoppervlak reageert totdat het deel uitmaakt van de verbinding NH2CH2COOH.
Als je naar de formule kijkt zie je daar niet zoveel aan, maar de naam die het draagt, glycine, doet misschien een belletje luiden.
Dit is het eenvoudigste aminozuur dat geassocieerd is met het Leven, met zichzelf reproducerende organische structuren!Normaal gesproken overleeft zo'n molecule de turbulente toekomst niet die voor hem in petto is.
Ons stofdeeltje zal echter in de loop van de volgend miljoen jaar tegen andere deeltjes botsen, daaraan vastplakken, en klonters vormen in het buitengebied van dit nieuwe schijfvormige systeem, en zo worden grotere en grotere brokken gevormD. Afgeschermd van de onherbergzame omgeving door het omringende materiaal, blijft ons koolstofatoom veilig op zijn plek vastgevroren, terwijl zich overal eromheen langzaam een zonnestelsel vormt.
[ Meteorieten die op Antarctica zijn gevonden, onthullen opwindende nieuwe aspecten van de geschiedenis van het zonnestelsel en aardachtige planeten.
De koolstofchondritische meteorieten behoren tot de primitiefste objecten in ons zonnestelsel.
Ze zijn afkomstig uit de planetoidengordel halverwege de aarde en jupiter.
De hoeveelheden waarin de niet vluchtige elementen, die dus niet allang verdampt zijn, in deze meteorieten voorkomen, komen goed overeen met de concentraties ervan op de zon.
Dit sterkt het vermoeden dat deze objecten geen deel hebben gehad aan enige belangrijke schei-natuurkundige veranderingen sinds het zonnestelsel zich vormde.
Tussen de minerale kristallen in deze meteorieten zijn wel 50 verschillende aminozuren ontdekt.
Op de aarde zijn alle aminozuren die bij biologische processen betrokken zijn, links- of rechtsdraaienD.' Dat wil zeggen, stoffen die op papier dezelfde chemische formule hebben, kunnen in verschillende ruimtelijke configuraties voorkomen.
Kleinere objecten zoals de meteorietjes die in Antarctica gevonden worden; en zelfs kleine interstellaire stofdeeltjes van 1 tot 100 micrometer (duizendste millimeter) kunnen de reis overleven en veilig op het aardoppervlak afleveren doordat ze klein zijn en al hoog in de atmosfeer afremmen en zo zonder een krachtige inslag, als ze met een groot gewicht inslaan- dan verbranden ze weer, belanden op het aardoppervlak.
Dieper in de schijf van het zonnestelsel in wording dan ons met ijs bedekte stofje, treffen brokken steen elkaar en vormen planetesimalen, en die botsen weer met elkaar en vormen planeten.
Wanneer planetesimalen botsen om planeten te vormen, worden de deelnemers door de botsingen volledig gesmolten, en zo worden de oppervlakten van de planeten voortdurend opnieuw gevormD. En zelfs als dé ergste botsingen ophouden, zal de straling van de jonge ster de planeten geselen met sterrewinden en ultraviolet licht.
In dit beginnende zonnestelsel vormt zich een planeet waar water kan bestaan.
Terwijl de planeet zich vormt, wordt waterdamp in het omringende gas, naar men veronderstelt, geadsorbeerd op de korrels die tot stenen groeien die uiteindelijk op het planeetoppervlak terechtkomen.
Een atmosfeer die door de planeet vastgehouden wordt, vervluchtigt echter snel.
In 10 miljoen jaar bouwt het gedurige bombardement van grote rotsblokken en planetesimalen een planetair embryo op.
Dit is net de tijd waarin de gastheerster door zijn hete, convectieve T-Tauri-fase gaat.
Delichtsterkte neemt toe, en de resulterende woeste zonnewind blaast al het gas uit het binnenste deel van het zonnestelsel, inclusief wat zich al rond de wordende planeten had verzameld .
Waar komt het gas dan vandaan dat uiteindelijk de atmosfeer van de nieuwe planeet vormt? Verder weg in dit stelsel in statu nascendi zijn er al heel lang ijskorrels aan het groeien geweest.
Wel 5 keer zo ver weg als de nieuwe aardachtige planeet zich vormt, op een afstand waar water tot ijs kan condenseren, botsen korrels met elkaar en bouwen ook in 10miljoen jaar een reuzenplaneet die ijs en gas verzamelt.
Deze planeet veegt al het gas en stof op in dit gebied van de nevel die de ster omringt.
Net zo belangrijk is het effect van zijn zwaartekracht op de omgeving.
De banen van ijskorrels die zich veel verder weg bevinden, worden door deze reus verstoord en daardoor komen ze zowel terecht in de verre buitengebieden van het zonnestelsel als diep naar binnen.
Het zijn kometen die een schitterend pad langs de hemel beschrijven wanneer ze de gastheerster naderen.
In de loop van 100 miljoen jaar bombarderen miljarden van deze objecten uit de bevroren buitengewesten van het zonnestelsel de binnen planeet, en ze voeren water, kooldioxide, stikstof en organische stoffen aan.
Ons koolstofatoom zit op een van die kometen.
Terwijl deze door de jonge atmosfeer van de nieuwe planeet raast, wordt een geweldige hoeveelheid warmte opgewekt.
Veel gas is hij al kwijtgeraakt voordat hij het oppervlak treft.
Ons atoom haalt de oppervlakte echter, waar een gigantische explosie het hoog in de hemel blaast, terwijl het tere complexe organische molecule waarin het zich bevond, teloor gaat.
Het wordt door de hitte uiteengerukt, en er blijven slechts atomen van over: koolstof, zuurstof en de rest.
Ons koolstofatoom komt te voorschijn in de vorm van kooldioxidegas, dat langzaam een dikke laag om de nieuwe planeet vormt.
De hitte van de inslag maakt het water vrij in de vorm van stoom.
De planeet is nu bedekt met waterdamp en kooldioxide, en koelt langzaam af na 100 miljoen jaren van inslagen waarvan vele het rotsachtige oppervlak van de planeet zelfs hadden gesmolten.
Naarmate de planeet langzaam afkoelt, condenseert het water, dat zowel van komeetinslagen afkomstig is als van stoom uit het telkens opnieuw verhitte rotsoppervlak, en een blauwe oceaan begint een groot deel van deze nieuwe wereld te bedekken.
Nu na zo'n 100 miljoen jaar, is de gastheerster begonnen aan haar lange, trage kemfusiestadium.
De wilde vlegeljaren en puberteit van samentrekking, turbulente convectie en uitzinnige warmteproductie zijn afgelopen.
De ster heeft nog maar 70% van de helderheid van onze zon.
Door deze afname in helderheid kan de planeet makkelijk afkoelen tot een ijzige en onherbergzame woestijn.
Maar de rijke mantel van kooldioxide die haar nu omhult,beschermt haar tegen dit lot.
De planeet vangt de zonnestraling op , zendt deze weer uit als infrarode straling die vervolgens weer gevangen blijft in de atmosfeer, waardoor deze warmer wordt.
In plaats van een koude ijswoestijn wordt de nieuwe wereld warm en vochtig.
En zo zou het blijven als er niet sprake was van een ander scheikundig mirakel.
Kooldioxide met een druk tot wel 10.
000 keer de druk van het tegenwoordige kooldioxide in onze atmosfeer is gemakkelijk oplosbaar in regenwater.
Het vormt daarin koolzuur, H2C03, dat gesteente aantast en carbonaten zoals kalksteen vormt.
Dit materiaal wordt afgevoerd en komt op de zeebodem terecht, zodat de kooldioxide aan de circulatie wordt onttrokken.
Op deze manier wordt het kooldioxide in de prille atmosfeer daar geleidelijk uit verwijderD. Er zou uiteindelijk zoveel in de nieuwe óceaanbodem kunnen worden begraven dat er niets meer bij kon, als er niet een ander gelukkig toeval te hulp schoot.
De oceaanbodems van deze hete, jonge planeet drijven op een zee van gesmolten gesteente.
Convectie brengt materiaal omhoog, net als in havermoutpap, en dit zorgt ervoor dat gesteente aan het oppervlak tegen elkaar aangeduwd wordt en een gedeelte naar beneden gaat, terwijl elders nieuw materiaal omhoog komt.
De koolstof die op de oceaanbodem ligt ondergaat subductie, zoals geologen het noemen, en verdwijnt naar het inwendige van de planeet.
Op deze manier wordt de koolstof langzaam uit de atmosfeer verwijderD. Onze planeet is goed op weg om een blauwe oceaanwereld te worden, maar ons koolstofatoom is onder de grond verdwenen.
In de periodevan 300 miljoen jaar van afkoeling is ons koolstofatoom vastgebonden in kalksteen en door subductie in de binnenste van de planeet terechtgekomen.
Gedurende een periode van 50 miljoen jaar gaat het langzaam verder naar binnen, het gesteente waar het in zit wordt heter,en ons atoom komt vrij in de vorm van kooldioxide.
De druk van kooldioxide en water neemt toe totdat ergens aan de oppervlakte een spleet zich opent en een enorme uitbarsting van een onderzeese vulkaan het gevolg is.
Gesmolten lava wordt omhooggestuwd, een nieuwe eilandketen ontstaat en hete gassen, waaronder kooldioxine met ons koolstofatoom erin, worden de evoluerende atmosfeer ingeslingerD. Er zijn nu misschien wel een miljard jaar verlopen sinds de oerknal de protonen en neutronen schiep waar ons koolstof atoom uit bestaat.
Het heeft deelgenomen aan de geboorte van 4 verschillende sterren en is deel geweest van 2 ervan.
Het is als begonnen als losse protonen en neutronen, was daarna helium en nu is het dan koolstof.
Het heeft gezeten op een menigte van stofdeeltjes en was deel van een magnifieke komeet.
Het is te pletter geslagen op een nieuwe planeet met de kracht van een miljoen waterstofbommen.
Langer dan de mensen op aarde hebben rondgelopen heeft het diep onder de grond gezeten in zijn nieuwe thuis.
Het is weer naar buiten gekomen en maakt nu deel uit van de veranderende atmosfeer van een planeet waar het had kunnen blijven tot op de dag van heden.
Alle grondstoffen zijn aanwezig om een paradijs te bouwen.
Maar dit zal niet gebeuren- niet nu in elk geval.
Het melkwegstelsel zal ingrijpen.
Het atoom is nog niet gereed voor het leven.
Het melkwegstelsel waar onze ster zich in bevindt wordt samen gesmolten met een nieuwe melkwegstelsel.
Als de botsing is afgelopen, is het sterrenstelsel dat we ons melkwegstelsel noemen, vrijwel helemaal gevormd en onze ster heeft een nieuw tehuis.
In de loop van de volgende paar miljard jaar zal ons melkwegstelsel nog meer kleinere satelietstelsels opslokken totdat het tot de huidige afmeting is gegroeid, met meer dan 100 miljard sterren.
Wat naar alle waarschijnlijkheid maar 1 x in de miljard jaar kan gebeuren, is een botsing van 2 planeten en dat is onze ster overkomen, waardoor het uit zijn baan werd gegooiD. Binnen 10 jaar nadat zij uit het zonnestelsel is gegooid, is de planeet een bevroren ijswoestijn.
Door de grote hitte die zij doorstond tijdens de laatste komeetachtige baan voor de uitworp zo groot dat de atmosfeer in haar geheel van de planeet is afgeblazen.
Onze koolstof atoom was weer zonder thuis en werd door de zonnewind weggeblazen naar de onmetelijke duisternis van de ruimte.
In de volgende 3 miljard jaar zijn onze koolstof atoom en het nieuwe heliumatoom opdrift in de evoluerende galactische sterrenzee en vinden ze elkaar op de een en of andere manier.
Ze komen samen terecht in de ontwikkeling van een nieuwe ster, waarin ze botsen en fuseren vlak voordat de supernova komt.
Het resultaat is een zuurstofkern en een beetjeenergie, die na de supernova de ruimte in wordt geblazen, direct op weg tussen de sterren naar de aarde, of wat de aarde gaat worden.
Ons atoom verbindt zich met de meest voorkomende atoomsoort van allemaal, namelijk waterstof.
Het neemt 2 partners en vormt H20,water.
En water stuwt de geschiedenis voort van wat volgt, minstens zozeer als elke andere vorm van materie.
Binnen 17 miljoen jaar zal ons zuurstof atoom in zijn watermolecule deelnemen aan de meest opmerkelijk verzamelin,g transformaties die ooit in de kosmos hebben plaatsgegrepen, voor zover we weten.
De natuurkunde van het zuurstof atoom en zijn supernovapartner koolstof, maakt een opmerkelijke chemie mogelijk.
Koolstof kan als energiebron fungeren of energie opnemen.
Zuurstof zal echter een heel speciale rol spelen in de begeleiding van dit proces.
Want voor zover wij weten, kunnen alleen met zuurstofatomen moleculen gevormd worden die in staat zijn een beschaving te doen ontstaan en in stand te houden.
Binnen 100 miljoen jaar na het ogenblik dat dit nieuwe atoom geschapen was, zal geologie mogelijk worden gemaakt door chemie, en tezamen zullen die resulteren in een volslagen nieuwe '-ologie': biologie.
We weten niet of er ooit eerder in het heelal biologie heeft bestaan.
Binnen 5 miljard jaar zullen zelfbewuste en zichzelf reproducerende entiteiten,bestaan uit atomen zuurstof, waterstof en koolstof die uit die fatale supernova-explosie stroomden, zich inschepen voor een intellectuele reis van nog niet eerder vertoonde omvang.
Zij zullen het spoor van hun eigen bestaan terug kunnen volgen tot juist dat ogenblik, en nog verder terug door de eonen van kosmische geschiedenis tot de vroegste ogenblikken van de oerknal.

Laat duidelijk zijn, dat na hierboven genoemde periode een periode van vuur en ijs kwam,maar tot op heden nog niet met zekerheid gezegd kan worden, dat de oceanen hierdoor gevormd zijn.
Wel hebben onderzoekingen van meteorieten uit boven genoemde periode aangetoont dat dit wel mede gezorgd heeft voor de watervoorziening op aarde.
Maar het schijnt ook deels het een en ander tegen te spreken, daar er bewijzen zijn gevonden dat er al water was op onze planeet.
Ondanks dat er nog steeds onzekerheden bestaan over de details van de vorming van het jonge zonnestelsel, is het algemene raamwerk van de chronologie van de vorming van de aarde nu toch wel redelijk goed in kaart gebracht.
Er is weinig twijfel dat tenminste een deel van de huidige aardkost, de oceanen, de atmosfeer, het organisch materialen misschien wel een aantal ingredienten van het leven per luchtpost werden afgeleverd gedurende de bombardementen in de vroege geschiedenis van de aarde.
Door de luchtpost kwam een deel van een komeet waar onze zuurstof atoom inzit met een waterstof molecuul in de nieuwe oceaan.
Ons atoom heeft nu een ingewikkelde omzwerving van 5 miljard jaar naar de aarde voltooid en bevind zich op de oceaanbodem, ingekapseld in de kalklaag.
Nadat detectonische platen in beweging kwamen en de schepping van tectonische schollen begon,kwam ons koolstofatoom weer vri J. De mantel was nog erg heet en de convectie ging duchtig te keer.
De iets verdikte korst kromde zich door de hitte en de convectie stromen eronder, ons atoom werd naar beneden gedreven terwijI het gesteente waar het in vast zat, gesubduceert werd naar de mantel en onder hoge druk verhit werD. Hier begon, in het klein, de eerste koolstofkringloop.
De hitte en de druk hadden gas vrijgemaakt uit het carbonaatgesteente en uiteindelijk was er genoeg druk opgebouwd om gas en gesteente naar boven te persen en een vulkaan te vormen, waarbij nieuw land ontstonD. Ons atoom, nu deel van een molecule kooldioxide, werd naar buiten geschoten, de atmosfeer in.
Door deze aardse kringloop die in de volgende miljard jaar de continentale korst opbouwde en stevige schollen creeerden, kon ons zuurstof atoom onbeperkt vaak worden uitgewisseld tussen kooldioxide, water en carbonaatgesteente.
Deze cyclus van 150 miljoen jaar, van sedimentatie, subductie en uitstoot door vulkanen had het leven op aarde van ons zuurstof atoom miljarden jaren volledig kunnen beschrijven als er geen nieuwe processen ingang waren gezet.
Er was een andere kortere cyclus in gang gezet waar onze zuurstof atoom aan mee kon doen nadat de schollentektoniek was begonnen.
Atomen zoals het onze kunnen op een bepaald punt weer aan de oppervlakte komen als deel van oceaanwater nabij wat de midoceanische ruggen zou worden.
Daar komt materiaal van de diepe mantel omhoog, het duwt de korst weg en smelt die gédeeltelijk en schept zo gloednieuw materiaal als onderdeel van het schollenspel.
Dit materiaal komt uit de mantel die ontdaan is van vluchtige stoffen, en komt dan ook niet naar buiten met overdadig gas geproest, maar vloeit nogal langzaam en beheerst uit de spleten midden in de oceaan naar buiten.
Terzelfder tijd circuleert er water door deze spleten, het siepelt naar beneden en wordt daarbij verhit tot temperaturen boven de 400 graden celcius.
Het spuit daarna weer de oceaan in, beladen met een rijke voorraad aan opgeloste mineralen.
Als dit hete water afkoelt door contact met het oceaanwater, slaan de mineralen in diverse chemische combinaties neer.
Al het oceaanwater in de wereld circuleert eens in per 10 miljoen jaar door zo'n spleet.
Deze hydrothermale schachten zijn daarom rijke bronnen van warm water en oplossingen van mineralen waarin bijzondere interessante chemische processen kunnen plaatsvinden, daarbij inbegrepen de vorming van complexe organische stoffen.
In vroeger tijden was de korst dunner, en kwam het materiaal ongetwijfeld op meer plaatsen naar boven, zodat de oceaan vol zat met hydrothermale schachten.
De cyclustijd van het water zou toen veel korter zijn geweest.
Op deze manier zou ons zuurstofatoom een druk, zij het voorspelbaar bestaan hebben geleid,voortdurend heen en weer gaand tussen cyclussen van 10 miljoen jaar binnen in de oceanen en 150 miljoen jaar tussen atmosfeer, oceaan, korst en mantel.

Merk op dat het nog op geen enkel ogenblik bestond in de.
vorm van het zuurstof gas02,het gas waarvan ons leven nu zo afhankelijk is.
Dat zou nog komen.
Maar een mens moet bedenken dat de zuurstof die bij elke ademhaling zijn longen vult, deel isgeweest van de aarde, de zee en de hemel.
Die zuurstof is al miljarden jaren geleden door een vulkaan uitgespuwt, en neergeregend op een stomend hete aarde.
Het kan onder de grond hebben gezeten tijdens perioden langer dan het bestaan van de tegenwoordige oceaanbodem.
Maar nadat ons zuurstofatoom voor het eerst uit zijn gevangenis in de ondergrondse rotsen ontsnapte, begon het wonder van de chemie zijn werk te doen, en zou een veel rijkere toekomst garanderen dan de bovenstaande schets zou vermoeden.
Zelfs toen de sedimenten bij Isua werden afgezet, begon de wereld al te veranderen op een veel grondiger manier dan zelfs de meest energierijke kometen en geologische krachten hadden kunnen bewerkstelligen.
Nieuwe chemische fabrieken zouden snel op de planeet verrijzen en het landschap en de atmosfeer volledig veranderen.
Deze zullen uiteindelijk ons atoom wel een miljoen keer zo snel en zo vaak recyclen als zonder hen het geval zou zijn.
Deze fabrieken zullen werkzaam zijn gedurende bijna de hele resterende verblijfsduur van ons atoom op deze planeet.
Het leven kan alleen maar bestaan als het energie vanuit zijn omgeving kan opnemen.
Als energie de motor is die het leven aandrijft, dan is het elektron de bron van deze energie.
Op het allerlaagste niveau bestaat het leven uit een zelfreplicerend mechanisme om elektronen over te dragen, door moleculen op te splitsen en samen te voegen om zo bruikbare energie te produceren.
Elektronen worden afgepeld van energierijke moleculen en ze passeren dan door biologische systemen tot ze niets meer te geven hebben.
Dan worden ze het milieu ingeloosd,en worden er nieuwe elektronen gevonden.
Alle levende systemen gehoorzamen aan deze eenvoudige regel.
Ze kunnen verschillen in de plek waar ze hun energie vandaan halen, hoe ze deze gebruiken en hoe ze hun elektronenafval lozen,maar deze verschillen zijn onbelangrijk in het totale plaatje.
Elk levend (mechanisme) ding op aarde in de laatste 3 miljard jaar heeft voor zover wij weten precies hetzelfde mechanisme gebruikt om energie te bewaren en te transporteren, nadat deze op verschillende manieren uit de omgeving is verkregen.
Men dacht vroeger dat het leven was begonnen in de Cambrium periode ( 500 miljoen jaar terug).
Maar de zegetocht van het leven was daar niet begonnen.
Hoewel meercellige dieren net voor het Cambrium waren verschenen, zijn er meercellige algen die gedateerd zijn 1,5 miljard jaar geleden.
Een primitieve vorm van kennelijk meercellig organisch materiaal dat in China werd ontdekt, is bijna 2 miljard jaar ouD. Alle afzettingen van minder dan 3,5 miljard jaar oud - nl .
materiaal dat geen aanzienlijke bewerkingen binnen in de aarde heeft ondergaan - dragen veel duidelijker tekenen van het feit dat organisch leven begonnen was zich te ontplooien.
Hier is geen sprake van vermenging van materialen en het waargenomen tekort aan koolstof 13 komt precies overeen met wat er is waargenomen in bekende organische, dat wil zeggen levende systemen.
Er is echter een nogal zwakke aanwijzing dat leven zelfs nog eerder dan dit tijdstip is ontstaan, al in de tijd dat de microcontinenten ontstonden.
De complexheid en het hieromtrent beschrevene van het ontstaan van het eerste leven in de hydrothermale schachten,die geen zuurstof nodig hadden tot en met het leven die zuurstof begonnen te gebruiken,wordt op de volgende pagina ; ;De opbouw van het Levend mechanisme ; ; beschreven.
In deze genoemde complexe wereld had maar een taak nl om energie te produceren, en die wordt maar voor een doel gebruikt, namelijk om kooldioxide af te breken, zodat de koolstofatomen in grotere organische structuren kunnen worden opgenomen en het organisme kan groeien,zich ontwikkelen en zich vermenigvuldigen.
En hier komt ons zuurstofatoom voor het eerst in contact met het leven.

Het ongrijpbare neutrino      Solomey      Fysica

Jetting through your eyeballs at this instant are 60 million particles traveling near the speed of light.
Most are beamed directly out of the center of the sun, but some are debris from black holes, pieces of long-gone supernovae, or ghosts of the Big Bang.
They pass through you, your computer, the earth, and just about everything else as if none of it existeD. They are neutrinos — elusive apparitions of the particle world — and, until recently, they cast enormous doubt on how well we understand our own Sun.

 

The neutrino is an energetic little particle with no charge and almost no mass, which allows it to travel at the very edge of the speed of light.
Tentatively proposed in 1930 by Wolfgang Pauli, the idea of the neutrino did not gain acceptance until 1934, when Enrico Fermi illustrated its role in beta decay.
According to Fermi's theory, when a neutron decays, it produces a proton, an electron, and a neutrino.
This process happens hundreds of billions of times every second in the core of the sun as hydrogen is converted into heavier elements.
Neutrinos from these reactions tear out of the sun by the billions, as side effects of fusion.

 

Detecting the Neutrino

 

Most neutrinos that reach Earth are produced in the deepest parts of the sun, so they provide solar physicists with information about how the sun’s core operates.
This makes solar neutrinos extremely valuable to scientists and provides plenty of incentive for studying the elusive particles.

 

Unfortunately, neutrinos are notoriously difficult to observe.
A neutrino has no electric charge and is so small and fast that it could travel through hundreds of thousands of light years of solid lead without touching a single atom.
Nevertheless, with enough material and enough time, physicists are able to detect them.
Today, about a half a dozen countries host neutrino observatories, which consist of enormous tanks of liquid, usually buried deep within the Earth.
If enough neutrinos flow through a large enough fluid-filled tank, an occasional one will strike an atom in that fluid, prompting a decay process that can be detected by physicists.

 

Homestake, the first of the neutrino observatories, was constructed in 1967, and consisted of a 100,000-gallon tank of chlorine-37 under South DakotA. Homestake was built under the assumption that a neutrino would collide with one of the chlorine atoms in the underground tank about once a day, causing the atom to decay into the isotope argon-37, which a detector would report.
This assumption was based on sound theory: In the early 1960s, the physicist John Bahcall had calculated that, based on our understanding of solar physics, 30 million neutrinos should pass through every cubic inch of earth every seconD. If solar physicists had the correct models for the interior of the sun, and if Homestake worked as it was designed to, then one neutrino encounter should be recorded every day in the chlorine tank beneath South DakotA.

 

To the shock of theorists and experimentalists alike, Homestake detected one neutrino encounter every three days.
Somehow, two-thirds of the solar neutrinos were missing.

 

Searching for the Neutrino

 

A 33-year battle ensued over the missing neutrinos.
Stellar physicists insisted that their models of the sun’s interior were accurate and that the experimentalists had constructed a poor observatory.
Experimentalists insisted that the reason they were not finding the “missing neutrinos” was because there were no missing neutrinos — the theorists had simply miscalculateD. As data from

helioseismology (a technique for studying the interior of the sun) came in and our understanding of the inner workings of the sun continued to improve, it became increasingly clear that the problem of the missing neutrinos did not lie in the theory.
The neutrinos should be there.

 

Larger neutrino observatories were constructed, using different methods to detect the elusive particles.
Over the course of three decades, governments funded and physicists built five new observatories, including the Super Kamiokande (Super-K) in Japan and the Sudbury Neutrino Observatory (SNO) in Ontario.
The results were always disappointing — still two-thirds short.

 

In 2001, scientists at SNO decided that perhaps they were looking for the wrong type of neutrino.
Since the mid-1970s, researchers have known that the neutrino comes in three “flavors,” depending on how it forms.
Electron-neutrinos are produced during beta decay; the muon-neutrino is emitted when a pion decays into a muon and a neutrino (all three of which are subatomic particles); and a tau-neutrino is formed when a neutron decays into a tau and a neutrino.
Muon- and tau-neutrinos usually require extremely high-energy events in order to form: matter falling into a black hole, for example, or a supernova explosion.
The sun produces only electron-neutrinos, so the observatories built to solve the missing neutrino problem were designed to look for only electron-neutrinos.
The SNO Collaboration, which consists of more than 150 scientists looking for neutrinos, decided to look for the other two types as well.

 

Since the SNO can only detect electron-neutrinos, SNO researchers combined their data with those from the Super-K in Japan.
SNO’s tank is filled with heavy water, which is water that has had its hydrogen atoms replaced by deuterium, a hydrogen atom with an extra neutron.
At the SNO, an electron-neutrino collides with a deuterium atom in the heavy water about 10 times a day, and the atom will be ripped into a proton and neutrons, which are then detected by the observatory.
Muon- and tau-neutrinos are unable to break up a deuterium atom, so they pass right through.
The Super-K observatory, however, uses regular water, and detects electron-neutrinos by their collisions with electrons.
Occasionally, muon- and tau-neutrinos will also bounce off electrons, giving the observatory a false detection.
If Super-K had been detecting muon-, tau-, and electron-neutrinos, SNO scientists reasoned, then the number of neutrinos detected by Super-K should be just slightly larger than the number detected by SNO.

 

They were right—Super-K was recording more neutrino encounters than SNO.

 

Old Problem Solved — Bring on the New Ones!

 

On June 18, 2001, the SNO Collaboration announced that it had found the “missing neutrinos” — physicists had just been looking for electron-neutrinos, and had overlooked the other two flavors.
Vindicated theorists were pleased to see that the number of neutrinos now detected were 35 million per cubic inch per second — just as they had predicteD. As a result of their leadership in the discovery, physicists Raymond Davis and Masatoshi Koshiba were awarded the Nobel Prize in Physics in 2002.

 

But the problem still remains: why the muon and tau flavors? The sun produces only electron-neutrinos; however, fully two-thirds of the neutrinos from the sun that encounter Earth are of the muon and tau varieties.
Researchers concluded that something is turning electron-neutrinos into muon- and tau-neutrinos during their flights to Earth.

 

Fortunately for theorists, transforming an electron-neutrino into another flavor is possible.
Two decades ago, researchers discovered that neutrinos can undergo oscillations, changing their flavors to and from electron, tau, or muon types.

 

However, in order to be able to dance among the different flavors, a neutrino must have some tiny amount of mass, and each flavor of neutrino must have a slightly different mass.
Figuring out how an electron-neutrino at the center of the sun changes into a muon- or tau-neutrino in a tank under Canada is now the challenge facing solar and particle physicists.

 

Theories abound on how this transformation occurs.
Some of the neutrinos produced in the sun’s core could possibly encounter material in the sun's outer layers that could convert them to muon- or tau-neutrinos; however, this mechanism would produce only a small percentage of the required muon- and tau-neutrinos.
Others have suggested that perhaps a fourth neutrino is causing the confusion, or our understanding of the standard model in particle physics is flaweD.

 

The problem is further complicated by news from Stanford University and NASA's Ames Research Center researchers, who, in 2002, found that the flux of solar neutrinos varies as the sun rotates.
This has led some scientists to think that perhaps the rotation of the solar magnetic field is responsible for the neutrino oscillations.
The team of NASA and Stanford scientists hypothesized that the neutrino has a tiny bit of magnetic moment, which, when encountering a monumentally large magnetic field, could change its flavor.
Another theory suggests that the neutrino flux and oscillation problems might be related in some way to the sun's 11-year cycle, made famous by sunspots.

 

Theories attempting to solve the problem are now just as abundant as theories attempting to explain the “missing neutrino” problem that had troubled physicists for three decades.
Seventy years from their discovery, questions on the nature of neutrinos continue to plague researchers.
Once thought to be too elusive for accurate measurements, the neutrino has proven to be a more complex particle, switching personalities with ease.
The invisible ghost particle, the most abundant elementary particle in the universe, still has mysteries to reveal.

 

One of the main points in his book, The Elusive Neutrino, and in general, is that while we would like to believe that scientists approach their work and their studies with an open mind, this is really not that typical.
  Dr.
Solomey began by reviewing the different characteristics of alpha, beta and gamma radiation in the early days.
  Beta decay showed an anomaly regarding conservation of energy in that their seemed to be a broad spectrum of “missing energy”.
  Pauley conjectured that “there must be another particle” being emitted at the same time, that was taking away some of the missing energy.
  Scientists went through an elaborate method to try to detect “every particle” that escaped, and were not able to see it.
  Now we know that with every Beta-minus or Beta-plus emission, either a neutrino or an antineutrino is also emitteD.  This particle is very difficult to detect.
  Yet just before Pauley’s death, the particle was in finally detecteD.

 

Dr.
Solomey then turned our attention to the Doppler shifts observed with rapidly rotating galaxies.
  This shift shows that there is matter “outside the range” of the visible matter in the galaxy in the form of dark matter, as we now interpret it.
  If the neutrino has a small amount of mass, it could account for 10% or more of the “mass” of the universe.

 

Another mystery is the number of neutrinos produced in the nuclear fusion process in the sun.
   Dr.
Solomey indicated that the light we see at the surface of the sun really is the result after 200,000 years or so of “previous” nuclear fusion.
  He discussed the indirect means by which we must study the neutrino emissions from the core of the sun.
  This is done by conversion of Chlorine 37 to Argon 37 (by neutrino capture) in deep mines below the earth’s surface.
  Water and gallium are also used in an attempt to detect and count neutrinos.
  The problem is that we are counting only about one-fourth of the numbers of neutrinos predicted from the nuclear fusion process occurring in the sun.
 

 

The argument to get funding for studying the sun is that, since all of life on earth depends on the sun, “it would be a good idea for us to understand what’s going on there.
”  We have been studying the sun by using all of the wavelengths of the electromagnetic spectrum.
  Although this has yielded a lot of information, more knowledge about the sun and other stars can be revealed by studying neutrino emissions.
  

 

The discovery in 1987 of a supernova explosion, which produced neutrinos, reaffirmed our current understanding of old massive stars.
  This type of star eventually develops a core of nickel & iron, and eventually collapses on itself, becoming a neutron star.
  There is a pulse of neutrinos produced at this time which “blows off” the outer layers of the star.
  In the Morton salt mine in Lake Erie, there are subterranean water tanks with neutrino detectors.
  This detector along with a few others around the globe observed the neutrinos from the 1987 supernova explosion.
  This was the first time in history that we were able to pinpoint the time of a supernova explosion to within a two-minute interval.
  This was the first neutrino telescope.
  Dr.
Solomey pointed out that this detection of neutrinos from the supernova was not really intended, since the original purpose of the detection system was to watch for the instability of the proton.

 

Neutrinos are now considered a part of the fundamental process of matter.
We know that there are three different types of neutrinos – the electron neutrino, the muon neutrino, and the tau neutrino.
  These three types of neutrinos have been discovered in particle collider experiments conducted by physicists.
  

 

He concluded by summarizing the various ways in which people view “science”.
Some people feel that science is exact, tested by theory and well understood verses the idea that science can be puzzling even to scientists themselves.
Another view is that there is nothing new to do except to make better measurements and this is opposite to the view that every turn that science takes finds new challenges and the unexpecteD.  Some believe that technology does not make use of the most advanced understanding of science, while others believe that our every day lives depends upon technology that uses advanced science.
  Dr.
Solomey gave an example of radiography detectors beneath temples in a major foreign power that measures radiation but also measures neutrino emissions as a way in which advanced technology still continues to impact our everyday lives, and perhaps our survival! ;

^Bouwstenen van het atoom      Weinberg Steven      Fysica

Isaac Newton      Gleick James      Fysica

 

Alles wat in de (exacte) wetenschap gebeurt, stoelt eerst en vooral op Isaac Newton (1643-1727).
Met als mogelijke uitzondering Einstein, is er na hem niemand wiens invloed op hoe we de wereld beschouwen zo kolossaal geweest.
Hij is de eerste die ervan uitging dat de wereld fundamenteel te begrijpen is.
Vóór Newton ervoer de mensheid het leven als een aaneenschakeling van onbegrijpelijke, onsamenhangende en wonderbaarlijke voorvallen.
Newton leerde dat wonderen niet bestaan, dat elk gevolg een oorzaak heeft.
Met Newton begint de wetenschap.

Gek genoeg is de algemene kennis over de figuur van Isaac Newton beperkt.
Natuurlijk, er zijn over hem bibliotheken volgeschreven, maar een handzaam verhaal over wie deze man was, kan niet iedereen oplepelen.
We kennen hooguit zijn: 'als ik verder heb gezien, komt dat doordat ik op de schouders van reuzen sta'.
De Amerikaanse wetenschapsjournalist James Gleick, beroemd geworden door zijn boek 'Chaos', heeft in die leemte voorzien met een biografie die door de moderne lezer te pruimen is.
De Bezige Bij heeft er nu een vertaling van uitgebracht, zodat ook de Nederlandse lezer zich niet meer hoeft te begraven in stoffige bibliotheken om iets meer te weten te komen over de grootste geleerde aller tijden.

Dat over zijn persoon niet veel bekend is, past wel bij Newton.
Kun je van meer grote geesten zeggen dat ze als eenling in het leven staan, voor hem gold dat in het kwadraat.
Gedurende zijn hele leven meed hij contact met anderen.
Hij was uitzonderlijk wantrouwend en humeurig, en maakte veel ruzie over onbenulligheden.
Familie had hij niet, vrienden kende hij nauwelijks.
Hij zorgde ervoor zijn hele 84-jarige leven zelfs niet in de buurt van een vrouw te komen.
Een zeer onaangename man, eigenlijk.

Ook over zijn wetenschappelijke inzichten liet Newton niet graag iets los.
Hoewel hij zijn drie wetten (waaronder 'actie is min reactie') en zijn zwaartekrachttheorie al concipieerde toen hij 23 was, kwam hij pas een kwart eeuw later tot publicatie van zijn befaamde 'Philosophiae naturalis principia mathematica'.
Het was vrijwel het enige dat hij in zijn leven zou publiceren.
De toch niet kinderachtige uitvinding (tegelijkertijd met Leibniz) van wat tegenwoordig differentiaal- en integraalrekening heet, hield hij zijn hele leven voor zich.

Anders dan veel andere grote denkers was Newton ook experimentator.
Zijn kleurentheorie, die drieënhalve eeuw na dato nog aardig meedraait, baseerde hij op vernuftige proeven met alleen twee goedkope speelgoedprisma's.
Om de wetenschap verder te helpen schrok hij er niet voor terug om een rijgpen in zijn eigen oogkas te steken teneinde de gekleurde bollen te bestuderen die hij toen te zien kreeg.
Als puber construeerde hij het eerste exemplaar van wat nu nog de Newton-telescoop heet.

Maar het meest merkwaardige was wat Newton uitspookte vanaf zijn dertigste, toen hij al zijn geniale invallen al had gehaD. Hij was hoogleraar in Cambridge, vrijwel zonder studenten overigens, en hield zich daar voornamelijk bezig met alchemistische proeven.
Inderdaad, alsof hij in zijn jeugd niet zelf de laatste overblijfselen van de irrationele Middeleeuwen om zeep had geholpen, probeerde hij goud te maken uit lood en kwik en brouwde hij vreemde drankjes tegen ziekten.
Daarnaast stak hij zijn reusachtige denkkracht in theologische vraagstukken.
Hij bestudeerde bijbels in het Latijn, Grieks, Hebreeuws en Frans om de wederkomst van Christus te berekenen.
Omdat hij de Drie-eenheid verwierp (en dat aan het Trinity College, waar hij hoogleraar was) balanceerde hij voortdurend op de rand van de ketteri J. Vanwege al deze middeleeuwse restanten in zijn denken is Newton zelf eerder de 'laatste pre-newtoniaan' dan de 'eerste newtoniaan', vindt James Gleick.

Het is haast niet voor te stellen hoe alles waarmee Isaac Newton zich bezighield allemaal in één hoofd paste.
En dan was hij ook nog lid van het Hogerhuis en de muntmeester van het Britse koninkrijk.

Omdat de auteur een bijzonder levendige stijl hanteert, en bijvoorbeeld ook oude citaten ietwat losjes omzet naar moderne taal, laat dit alles zich in de biografie van James Gleick lekker lezen.
Hij voegt het nodige inlevingsvermogen en een snufje ironie toe en weet zodoende te bereiken dat je waarachtig wat van sympathie begint te voelen voor het onaangename schepsel dat Isaac Newton geweest moet zijn.

Einstein      Einstein      Fysica

Albert Einstein, over de speciale en algemene relativiteitstheorie, geschreven door de meester zelf, vrij diepgaand, 136 blz, paperback.

Sinds 1916, toen dit werk in het Duits verscheen, is het ontelbare malen vertaald en herdrukt, en ondanks het feit dat Einstein in 1955 is overleden en de natuurkunde sindsdien een stormachtige ontwikkeling heeft doorgemaakt, is dit boek ook nu nog een onovertroffen inleiding tot dit moeilijke, maar zeer interessante onderwerp.
Hier is de meester zelf aan het woord! De natuurkundige grondslagen van de speciale en algemene relativiteitstheorie worden duidelijk en begrijpelijk behandelD. De nadruk ligt dan ook niet op de wiskundige precisie van de presentatie, maar op de algemene wetenschappelijke en filosofische aspecten van de theorie.

.
een klassiek boekwerkje in relatief bevattelijke taal over een natuurkundig onderwerp dat in de laatste zeventig jaar wel het meest tot de publieke verbeelding heeft gesproken.
Wel dient het met aandacht gelezen te worden, omdat het onderwerp gaat over basisbegrippen van de mens, namelijk ruimte en tijd, en de vraag of de natuurwetten steeds geldig zijn ongeacht de snelheid van het koördinatenstelsel of de invloed van zwaartekrachtvelden.
Het boek behandelt de natuurkundige grondslagen helder en duidelijk, voor mensen met een VWO-opleiding, zonder daarbij al te zeer in wiskundige uiteenzettingen uit te weiden.
De nadruk ligt op de algemene natuurwetenschappelijke en filosofische aspekten ;

Heel geestig Mr.Feynman      ?      Fysica

Richard Feynman wordt gezien als een van de meest briljante en inspirerende fysici van de twintigste eeuw.

Hij groeide op in een buitenwijk van New York en was de slimheid zelve.
Studeerde aan het Massachussets Institute of Technology (MIT) en promoveerde onder Wheeler aan Princeton University.
Feynman trouwde in het geniep met een jeugdvriendin die ongeneeslijk ziek was.
Bij wijze van alternatieve dienstplicht – om zich te onttrekken aan het oorlogsfront in Europa – raakte hij al op jonge leeftijd betrokken bij het beruchte ‘Manhattan Project’ in Los Alamos, waaruit de eerste atoombom voortkwam.

Na de oorlog was hij als docent achtereenvolgens verbonden aan Cornell University en Caltech.
Hij kreeg een Nobelprijs voor de ontwikkeling van de quantumtheorie van de elektromagnetische verschijnselen (de Quantum electrodynamica: QED).
Hij verwierf grote faam als docent: vele generaties fysici zijn grootgebracht met de Feynman Lectures, waarin het natuurkundige basiscurriculum op een zeer originele en inspirerende wijze vorm is gegeven.
Zijn zeer ongedwongen stijl van schrijven en uitleggen was een eye-opener voor leken, studenten, maar ook voor collega’s.
Aan formaliteiten, gewichtigdoenerij en bureaucratie had hij maling.
Ook in zijn werk schuwde hij nodeloos formalisme.
Fysische, vaak heuristische argumenten genoten de voorkeur.
Een echte performer en science communicator: Science is great fun.
Imagine you are this poor electron surfing along on this wave with almost the velocity of light.
...The all american whizzkiD. Let’s figure this out, let’s just do it.

 

MANHATTAN PROJECT

Iemand deelde donkere lasbrillen uit.
Edward Teller smeerde zich in met zonnebrandolie en deed handschoenen aan.
De makers van de bom moesten met hun gezicht naar de grond gaan liggen, met hun voeten in de richting van ground zero, twintig mijl verderop, waar het geval op een dertig meter hoge toren lag.
Onderweg hadden drie bussen vol wetenschappers moeten stoppen, omdat één van hen zo misselijk geworden was dat hij in de bosjes moest braken.
Een onweersbui hing dreigend boven de woestijn van Nieuw-Mexico.

In de verte tasten zoeklichten de lucht af, heen en weer zwaaiend tussen de wolken en de plaats waar de toren zich volgens Feynman moest bevinden.
De glazen van zijn lasbril waren zo donker dat hij niet eens z’n zaklantaarn kon zien.
‘Weg met dat ding’, besloot hi J. De groep die daar verspreid over Campania Hill stond, deed hem denken aan mensen in een bioscoop met van die stereoscopische brillen op.
Hij liep naar een jeep en ging op de voorbank zitten, de voorruit zou genoeg bescherming bieden tegen de gevaarlijke ultraviolette straling .

Op 16 juli 1945, ’ s morgens om 5:29:45 uur, vlak voor de dageraad zijn grijze licht over de Jornada de Muerto (Reis van de dood) zou werpen, was er plotseling de verblindende lichtflits van de eerste atoombom.
Een fractie van een seconde later lag Feynman op de bodem van de jeep en zag een paarse vlek voor zijn ogen.
Maar de wetenschapper in hem dwong hem weer op te kijken.
De aarde was wit als een vel papier: een vormloze tweedimensionale werelD. De lucht verkleurde van zilver naar oranje, het licht weerkaatste in de wolken die ontstonden achter de schokgolf.
‘Iets moet die wolken maken!’, dacht hi J. Hier was een fantastisch experiment gaande.
Hij zag het onverwachte schijnsel van de geïoniseerde lucht, waar moleculen door de enorme hitte van hun elektronen waren ontdaan.
Hier lag de kiem van een herinnering die de getuigen een leven lang zou bijblijven.
En toen scheen plotseling de zon, althans zo leek het.
Otto Frisch beschreef het later als ‘een soort licht dat je niet met menselijke zintuigen of wetenschappelijke instrumenten kon bevatten’.
En I.
I.
Rabi dacht ook niet aan ‘kaarslicht’ toen hij schreef: ‘It blasted , it pounced, it bored its way into you.
It was a vision, which was seen with more then the eye’.
Het licht steeg op en viel in stilte over de woestijnkom, en het bleef doodstil totdat de schokgolf zo’n honderd seconden na de ontsteking arriveerde.
Een oorverdovende klap, alsof iemand vlakbij een schot loste.
‘Wat is dat?’, riep een geschrokken journalist van de NY Times die links van Feynman stonD. ‘Dat is de bom!’ riep Feynman terug.
Hij was 27 jaar, maar zag eruit als een jonge knul.

Zware donderslagen weerklonken door de heuvels.
Ze werden gehoord, maar meer nog gevoeld, zo leek het.
Het kabaal gaf aan de explosie weer iets werkelijks.
Enrico Fermi, die dichterbij de explosie stond, luisterde er amper naar, hij verscheurde een vel papier om de druk te bepalen die de explosie veroorzaakte, dit door de snippers één voor één door de plotseling opgestoken wind te laten meevoeren.

Aan het slot barstte de feestvreugde los, kreten werden geslaakt en men danste als bij een grote overwinning.
Op de terugweg leek het alsof Feynman door het dak van de bus zweefde.
De bommakers stortten zich in een onstuimig feest en bedronken zich.
Alles ter ere van ‘het ding’, ‘het toestel’, ‘het speeltje’.
Waren ze niet superslim, deze jongens die dit alles voor elkaar konden brengen? Na twee jaar ploeteren in een bruine woestijn waren ze erin geslaagd om als eersten massa direct in energie om te zetten! Met name de theoretici hadden hun abstracte schoolbord-wijsheden als nimmer tevoren aan de ultieme werkelijkheid getoetst.
Ontstaan als een zuivere gedachte was het nu geworden tot een dodelijke vlam.
Dit was omgekeerde alchemie, een alchemie waarbij elementen zeldzamer dan goud veranderden in alledaagse elementen, zoals looD.

Tot zover een vrije vertaling van een passage uit Gleicks Feynman-biografie getiteld: Genius.

Het duurde niet lang of vele van de betrokkenen werden door een naijlende maar onontkoombare mentale schokgolf getroffen.
Bob Wilson zei tegen Feynman; ‘It’s a terrible thing we made’.
Waarop deze reageerde met: ‘And you got me in to this!’.
Oppenheimer, de leider van het Manhattan Project, die tien jaar later ten prooi zou vallen aan de anticommunistische heksensenjacht van Mc Carthy, citeerde uit de Bhagavad Gita: ‘Now I am become Death, the destroyer of worlds’.
Het hoofd van de testdivisie, Kenneth Bainbridge zei: ‘We are all sons of a bitch now’.

De kwajongen Feynman kwam in een brief aan zijn moeder niet verder dan: ‘It’s a wonderful sight from the air to see the green area with the crater at the center in the brown desert’.

De relatie tussen samenleving en wetenschap was ingrijpend veranderD. Nadat de bommen op Hiroshima en Nagasaki meer dan honderdduizend doden tot gevolg had gehad, rustte er een collectieve last op de schouders van deze wetenschappers ondanks het feit dat met hun ‘ding’ de oorlog in een klap kon worden beëindigD. Het credo ‘Kennis is Macht’ leek meer dan ooit van toepassing, ook al ging het hier om de macabere macht van de ‘zelfvernietiging’.
Zoals Oppenheimer zei: ‘The only mildly godfearing people now have something real to fear .
’

De tijd dat wetenschap alleen uit nieuwsgierigheid en honger naar inzicht bedreven werd, leek voorgoed voorbi J. De romantiek van de zuiver intellectuele uitdaging had plaatsgemaakt voor een militair wetenschappelijk complex.
Een moderne versie van Fausts verbond met de duivel, dat in de ideologie van de koude oorlog een ideale voedingsbodem vond waarop het nog lange tijd zou voortwoekeren.

Anderzijds deed zich – paradoxaal genoeg – ook het tegenovergestelde effect voor, dat meer deed denken aan de Griekse mythe van Prometheus, die het vuur uit de hemel stal en het aan de mensen gaf.
Prometheus stond daarom in hoog aanzien, als weldoener van de mensheid en als beschermheilige van onderwijs en wetenschap.

De bom vormde echter ook de verpletterende bevestiging van de nieuwe natuurkunde, de relativiteitstheorie en de quantummechanicA. Gebaseerd op beginselen die zoals Oppenheimer zei: ‘forced the recognition that human language has its limits, that people had to accept concepts that correspond only faintly to things in the real world, like the shadow of ghosts’.

 

 

 

 

(AUTO)BIOGRAFIEËN

Ik zal hier niet uitvoerig stilstaan bij Feynmans joodse jeugd in Far Rockaway nabij New York.
Zijn vader – een handelaar in legeruniformen – was wel de man die hem de motivatie voor, en de eerste beginselen van de natuurwetenschap bijbracht, alsook een gezonde argwaan jegens opgelegde autoriteit.
Zijn vader zou ook voor zijn geboorte hebben gezegd: ‘If it’s a boy, he’ll be a scientist.
’ Evenmin wil ik ingaan op zijn rijkgeschakeerde liefdesleven, dat behalve ruimte voor drie uiteenlopende huwelijken ook nog ruimte bood voor legio vrijblijvende relaties, met alle saillante verwikkelingen van dien.
Wel wil ik in het kort wil ik iets zeggen over de opzienbarende rol die hij aan het eind van zijn leven speelde – hij leed toen al lang aan een ongeneeslijke vorm van kanker – in het onderzoek van de catastrofe met het ruimteveer de Challenger.
Bij die gelegenheid maakte hij furore door voor de televisie, voor het aangezicht van de hele wereld, de oorzaak van het ongeluk genadeloos aan de kaak te stellen.
Met een eenvoudig proefje met een rubberen afsluitring en een bakje ijswater dwong hij het hele NASA-establishment op de knieën.

Naast zijn wetenschappelijke oeuvre schreef hij enige vermakelijke boeken met anekdotes ‘Very funny, Mr Feynman’ en ‘What do you care what they say’.
Het is interessant om dit eenzijdige autobiografische materiaal te vergelijken met het evenwichtigere beeld dat in de biografie Genius van James Gleick wordt neergezet.
Het probleem van het genre ‘wetenschappelijke biografie’ is dat het dikwijls tot spanning leidt: de historicus of literator is geen fysicus en de fysicus geen historicus.
Er zijn uitzonderingen gelukkig.
Men kan denken aan de Einstein-biografie Subtle is the Lord van Abraham Pais.
Gleicks boek over Feynman behoort niet tot deze categorie, hoewel het uitstekend en levendig geschreven is.
Het probleem is gewoon dat hij de wetenschappelijke kant niet voldoende begrijpt en dus veroordeeld is tot een eindeloos ‘van horen zeggen’.
Beter in dat opzicht is het boek The Beat of a Different Drum van Jogdash Mehra, die zelfs niet schroomt om zijn betoog te verlevendigen met de nodige formules.
Het probleem is dat wie een biografie van een belangrijk wetenschapper schrijft ook een biografie van de wetenschap moet kunnen schrijven.

Verder heb ik voor deze bijdrage over Feynman flankerend materiaal gevist uit boeken van Schweber, Dyson, Davies en andere tijdgenoten.

Ik wil me hier beperken tot vier onderwerpen: de bom, waarover ik al uitweidde, Feynmans wetenschappelijke erfenis, zijn rol als leermeester en ‘science communicator’ en zijn visie op wetenschap als sublieme menselijke activiteit.

CALTECH

Na de oorlog werd Feynman hoogleraar in de theoretische natuurkunde aan Cornell University in Ithaca, in de staat New York, en keerde hij terug naar de fundamentele problemen waar de fysica toen mee kampte.
In 1951 vertrok hij naar Caltech in Pasadena nabij Los Angeles, waaraan hij tot zijn dood verbonden bleef.
Ik volsta met een samenvatting van de meest belangwekkende inhoudelijke bijdragen die hij aan de natuurkunde heeft geleverD.

Bij zijn terugkeer in de academische wereld werd de natuurkunde nog steeds in beslag genomen door de ontwikkelingen die aan het begin van de eeuw het hele vakgebied op hun kop hadden gezet: de relativiteitstheorie en de quantummechanicA. Deze stonden een radicale breuk voor met de klassieke natuurkunde van Newton ( waarbij we denken aan de mechanica en diens gravitatietheorie) en Maxwell (de theorie van de elektromagnetische verschijnselen).

De relativiteitstheorie betekende een belangwekkende generalisatie van Newtons theorieën die als een schier onverwoestbaar monument reeds tweeënhalve eeuw hadden getrotseerd, onaangetast door de tand des tijds.
Ze was van toepassing in situaties waarbij deeltjes snelheden hebben die in de buurt van de lichtsnelheid (300.
000 km/seC.) komen.
Niet alleen legde de relativiteitstheorie het bekende verband tussen massa en energie middels de beroemde formule E = mc2, die het ook op T-shirts en in advertenties voor intelligente adviesbureaus zo aardig doet, nee, de theorie dwong ons ook het gangbare concept van ruimte en tijd te herzien.
In de algemene theorie van Einstein, zijn ruimte en tijd niet langer het absolute, rigide kader dat nodig is om fysische verschijnselen wiskundig te beschrijven, maar was ruimte-tijd een dynamisch fysisch vierdimensionaal continuüm dat voortdurend verandert in wisselwerking met de processen die zich erin afspelen.

De quantummechanica was het radicale antwoord op het falen van de eerder genoemde klassieke fysische theorieën op het submicroscopische niveau van atomen en moleculen.
Het verschafte ons een totaal andere kijk op de fundamentele aspecten van alle materie, met alle technologische maar ook filosofische consequenties van dien.
Zo vindt de beschrijving van fysische toestanden en processen in dit kader plaats in termen van een zogenaamde ‘golffunctie’, een tamelijk abstracte entiteit die zelf niet direct meetbaar is, hetgeen met zich meebrengt dat er wezenlijke onzekerheden bestaan in de uitkomst van bepaalde meetprocessen.
Deze onzekerheid, die tot uitdrukking komt in Heisenbergs onzekerheidsrelaties, is niet het gevolg van een gebrek aan nauwkeurigheid in de metingen zelf, maar van een niet te elimineren, fundamenteel aspect van de quantum-werkelijkheiD.

Deze theorieën toonden op dramatische wijze aan dat onze intuïtie, gebaseerd op onze alledaagse zintuiglijke waarnemingen, ernstig tekortschoot, in gebieden van de werkelijkheid die gemarkeerd werden door de universele constanten c (de lichtsnelheid) en h (de constante van Planck).
Het was dan ook dankzij de steeds verbluffendere ‘nieuwe zintuigen’ die de experimentele natuurkunde ons verschafte (van verrekijker tot infrarood telescoop, van microscoop tot deeltjesversneller) dat we steeds nauwkeurigere maar ook abstractere theorieën konden opstellen en toetsen.

QUANTUMELEKTRODYNAMICA

Feynman leverde hieraan twee fantastische bijdragen, die elk verregaande consequenties hadden.
De eerste betreft zijn werk waarbij hij de speciale relativiteitstheorie en de quantummechanica met elkaar in overeenstemming bracht.
Dit was een probleem dat vele grote fysici die aan de wieg van de quantummechanica hadden gestaan had beziggehouden.
De primitieve notie van een ‘deeltje’ moest hiertoe steeds verder worden uitgekleed, en herleid tot de manifestatie van een quantumvelD. Het probleem was vervolgens om een consistente beschrijving van de wisselwerking tussen deze quantumvelden te geven.
De eis is dat je met zo’n theorie de eventuele veranderingen in de deeltjeseigenschappen, zoals bijvoorbeeld zijn massa of lading, kunt berekenen.
Het bleek echter dat in de naïeve formulering van de theorie dat deze ‘correcties’ oneindig groot zouden worden.
Om aan deze onzinnige situatie te ontkomen was het nodig de parameters en velden in de theorie volgens een welgedefinieerde procedure te ‘renormaliseren’.
Dit concept van renormalisatie heeft zich sindsdien enorm ontwikkeld en is op tal van gebieden in de natuurkunde een eigen leven gaan leiden.
Hoewel de fysische betekenis van renormalisatie duidelijk is, vereiste de wiskundige uitvoering ervan een tamelijk subtiel gegoochel met oneindigheden.
‘Oneindig’ is een weerbarstig object om mee te manipuleren.
Wat te denken van de volgende beweringen: het is natuurlijk zo dat ‘Oneindig’ + ‘Oneindig’ = ‘Oneindig’; trekken we echter aan beide kanten ‘Oneindig’ af, dan verkrijgen we de uitspraak dat ‘Oneindig’ = 0.
Hoe dan ook, het bleek mogelijk om een sluitende quantumtheorie te formuleren van de elektromagnetische wisselwerking; de quantumelektrodynamica of QED. Feynman zelf noemde deze theorie bij latere gelegenheden de ‘the jewel of physics - our proudest possession’.
Hij maakte de onovertroffen relatieve nauwkeurigheid waarmee deze theorie door het experiment bevestigd is aanschouwelijk door deze te vergelijken met de dikte van een haar op de afstand Los Angeles – New York!

Voor het zojuist beschreven werk ontving Feynman de Nobelprijs in 1965 samen met Schwinger en Tomonaga, die onafhankelijk dit probleem hadden opgelost.
Er kwam een vierde geniale fysicus, Freeman Dyson, aan te pas om de equivalentie van beide oplossingen aan te tonen.
De Japanner Tomonaga had de klus in zijn eentje in grote afzondering geklaarD. Schwingers en Feynmans wegen hadden elkaar al vele malen gekruist en er bestond een levenslange rivaliteit tussen hen beiden.
Ze groeiden beiden op in het joodse milieu rond New York, ze waren beide absolute uitblinkers.
Waar Feynman hoogleraar werd aan Cornell, ging Schwinger naar HarvarD. Waar Feynman naar Caltech ging, vertrok Schwinger uiteindelijk naar UCLA. Qua persoon en stijl van werken kon het verschil tussen beiden echter niet groter zijn.
Schwinger was een perfectionist in vele opzichten, zijn geschriften maar ook zijn voordrachten getuigden van absolute controle en beheersing.
Hij zette zijn fysische ideeën om in gaaf geformuleerde complexe wiskundige structuren.
Hierdoor werd zijn werk door vele tijdgenoten als moeilijk en ontoegankelijk ervaren.
Feynman was intellectueel gezien zijn tegenpool; hij schuwde mathematisch formalisme en gewichtigdoeneri J. Fysische intuïtie stond ten alle tijde voorop, waarna zijn wiskundige virtuositeit en vaardigheden (Calculus for the Practical Man was als jongeling reeds zijn favoriete leerboek) hem in staat stelden problemen in een eenvoudige, aanschouwelijke vorm te gieten.

DIAGRAMMEN EN PADINTEGRALEN

Een beroemd voorbeeld zijn de naar hem genoemde diagrammen, een machtig instrument voor de praktiserende fysicus dat de ingewikkelde berekeningen in de relativistische quantumtheorie van een simpele systematiek voorziet.

Typisch voor Feynman is de manier waarop hij in de appendices van een artikel uit 1951 een aantal nieuwe wiskundige vindingen beschrijft die betrekking hebben op het verband tussen operatormethoden en functionele integralen in de veldentheorie:

‘Almost certainly many of the equations will be incorrect in their general form.
This is especially true of those involving the Fourier transform in function space.
However, it is expected that they are correct in special cases in which the formulas have been applied in the main part of the paper.
Therefore, at least at first, when new results using these methods are derived, care should be taken to check the final result in some independent way.
It is analogous to using power series expansions, or Fourier transforms in a calculation in a situation in which the conditions for the validity of the power expansions or of the transform have not been checked, or are not known to be satisfieD. The physicist is very familiar with such a situation and usually satisfied with it, especially since he is confident that he can tell if the answer is physically reasonable.
But mathematicians may be completely repelled by the liberties taken here.
The liberties are not taken because the mathematical problems are considered unimportant.
On the contrary, this appendix is written to encourage the study of these forms from a mathematical standpoint.
In the meantime, just as a poet has license from the rules of grammar and pronunciation, we should like to ask ‘physicists license’ from the rules of mathematics in orden to express what we wish to say in as simple a manner as possible.
’

 

Ook bij wetenschappers bestaat een natuurlijke neiging van mensen om helden te creëren: het geheugen wordt overwoekerd door onze behoefte aan bewondering, waardoor ons beeld van het verleden maar al te vaak in simplistische extremen ontaardt.
Met betrekking tot Feynmans vermogens als theoreticus is het daarom interessant te horen wat Dyson op het moment van de doorbraak in het werk aan QED daarover opmerkte in een in die tijd geschreven brief aan zijn ouders.

‘The next day we spent in conclave discussing physics.
Feynman gave a masterly account of his theory, which kept Cecile [Morette] in fits of laughter and made my talk at Princeton a pale shadow by comparison…’

‘I know that he is the one person in the world who has nothing to learn from what I have written: and he doesn’t mind telling me so.
That afternoon, Feynman produced more brilliant ideas per square minute than I have ever seen anywhere before…’

‘In the evening I mentioned that there were just two problems for which the finiteness remained to be established: both problems are well-known and feared by physicists, since many long and difficult papers running to 50 pages and more have been written about them, trying unsuccessfully to make the older theories give sensible answers to them.
Amongst others, Kemmer and the great Heisenberg had been baffled by these problems.

When I mentioned this fact.
Feynman said: “We’ll see about this”, and proceeded to sit down and in two hours, before our eyes, abtain finite and sensible answers to both problems.
It was the most amazing piece of lightning calculation i have ever witnessed, and the results prove, prove, apart from some unforseen complication, the consistency of the whole theory.
’

Een andere monumentale bijdrage aan de theoretische fysica van Feynmans hand is zijn alternatieve formulering van de quantummmechanica, de zogenaamde ‘padintegraal’ of ‘functionele integraal’ formulering.
Deze methode is conceptueel maar ook praktisch gezien complementair aan de oorspronkelijke op operatormethoden gebaseerde formulering van Schrödinger, Heisenberg en DiraC. In deze voorstelling van de quantummechanica staat het lineaire superpositiebeginsel voor waarschijnlijkheidsamplituden centraal.
Feynman gaf de precieze uitdrukking voor de waarschijnlijkheidsamplitude om van een toestand a naar een toestand b te gaan als een som over alle mogelijke paden van a naar b waarbij de bijdrage van elk afzondelijk pad bepaald wordt door de klassieke actie van het gegeven systeem voor dat paD. Het voordeel van een geheel andere voorstelling van zoiets ongrijpbaars als de quantummechanica is natuurlijk, dat wat er in de ene formulering onappetijtelijk en ondoorgrondelijk uitziet in de andere soms elegant is en voor de hand lijkt te liggen.
De ‘padintegraal’ methode is de laatste dertig jaar uitgegroeid tot een van de machtigste instrumenten van de theoretische fysica als geheel.
Vanuit de wiskunde is het gebruik van de padintegraal niet geheel onterecht als een tamelijk verdachte en ongefundeerde bezigheid beschouwt.
Er bestaat nu echter een groeiende belangstelling om een passend wiskundig kader te scheppen waarbinnen de padintegraal een respectabele plaats inneemt.
De motivatie hiervoor is niet in de laatste plaats ontstaan omdat met de vooralsnog als heuristisch bestempelde methode wel degelijk belangrijke nieuwe resultaten in de zuivere wiskunde zijn verkregen.

FYSISCHE INTUÏTIE

Ik noem nog enkele andere belangwekkende bijdragen van Feynman aan de fysicA. De eerste is zijn theorie van de superfluïditeit, de spectaculaire toestand waarbij bepaalde vloeistoffen zich vlakbij het absolute nulpunt zonder wrijving en dissipatie kunnen bewegen.
Belangrijk in de elementaire deeltjesfysica is zijn zogenaamd ‘parton model’, een methode om verstrooiingsprocessen van kerndeeltjes die zelf weer opgebouwd zijn uit een aantal ‘onderdeeltjes’(partonen) te beschrijven, waarbij we kunnen denken aan botsingsprocessen van ‘protonen’ of ‘neutronen’ die zelf weer een gebonden toestand zijn van drie elementaire ‘quarks’.

Een speciale plaats in zijn wetenschappelijke oeuvre wordt ingenomen door zijn bijdrage aan de theorie van de zwakke wisselwerking, waarbij hij noch de enige, noch de eerste was.
Zelf zegt hij er echter het volgende over:

 

‘As I thought about it, as I beheld it in my mind’s eye, the goddamn thing was sparkling, it was shining brightly! As I looked at it, I felt that it was the first time, and the only time , in my scientific career that I knew of a law of nature that no one else knew.
Now, it wasn’t as beautiful a law as Dirac’s [relativistic equation for the electron] or Maxwell’s [equations for the electromagnetic field], but my equation for beta decay was a bit like that.
It was the first time that I discovered a new law, rather than a more efficient method of calculating from someone else’s theory (as I had done with the path integral method for Schrödinger’s equation and the diagram technique in quantum electrodynamics) or a little solution to a problem (as in the case of the polaron or even the superfluid helium)…’

 

‘I was happy to sign it.
I thought, now I have completed myself.
’

Feynmans bijdragen aan de wetenschap schitteren door zijn ongekende vermogen om problemen direct conceptueel uit te kleden dankzij zijn hoog ontwikkelde fysische intuïtie.

LECTURES

Feynman verwierf grote faam als docent.
Vele generaties fysici zijn grootgebracht met de Feynman Lectures, de drie rode banden waarin het hele natuurkundige basiscurriculum op een zeer oorspronkelijke en inspirerende wijze uit de doeken wordt gedaan.
Ook hier bleek zijn liefde voor simpele fysische argumenten en een minimum aan wiskundig formalisme.
Zijn ongedwongen stijl van schrijven en uitleggen was een eye-opener voor studenten, maar zeker ook voor zijn collega’s.
In de loop van zijn carrière heeft hij ook een aantal klassiek geworden populariserende voordrachten gegeven, over ‘zijn’ QED, maar ook over The charactar of physical law en de Astronomie in de Maya cultuur.
Later kom ik nog terug op zijn lezing getiteld Room at the bottom.

Een ‘performer’ en ‘science communicator’ bij uitstek, die de boodschap ‘science is great fun’ altijd weer met veel overtuigingskracht over het voetlicht bracht.
Hij vergeleek het doen van onderzoek met de opgave aan iemand die niets van schaken weet, om op de é é n of andere manier achter de spelregels te komen, en daarbij alleen mag kijken naar hoe het spel door anderen gespeeld wordt.
Als deze persoon dan eindelijk denkt de regels van het spel te doorgronden, komt de frustrerende confrontatie met de mogelijkheid te rokeren, en passant te slaan of het promoveren van een pion tot koningin!

Bij een andere gelegenheid vergeleek hij het doen van elementaire deeltjesfysica in versnellers op sprekende wijze met het gooien van een horloges tegen een muur om erachter te komen hoe een uurwerk in elkaar steekt.

In 1959 gaf Feynman de beroemde lezing getiteld Room at the bottom op Caltech.
Hij maakte de kleinheid van de atomaire afmetingen aanschouwelijk door deze te vertalen naar de enorme hoeveelheid informatie die je – in principe – in materie zou kunnen opslaan.
‘De wetten van de fysica staan geenszins in de weg, dat computerelementen veel kleiner kunnen worden gemaakt dan ze nu zijn’, zo betoogde hi J. Vooral met ruimtelijke opslag zijn de mogelijkheden duizelingwekkenD. Hij ging er vanuit dat een letter is te coderen met een rijtje van zes enen of nullen, en dat deze enen en nullen op hun beurt gerealiseerd kunnen worden als kleine kubusjes met een hoogte van vijf atomen van twee verschillende metalen.
Vervolgens vroeg hij zich af hoeveel van die blokjes je nodig zou hebben als je alle informatie zou willen opslaan die tot het jaar 1959 op schrift gesteld was.
Hij schatte het totaal aan door de mensheid gewrochte tekst op zo’n 24 miljoen Encyclopaedia’s BritannicA. Stapelen we de daarvoor benodigde atomaire legoblokjes keurig op elkaar, dan krijgen we een kubus van maar liefst een halve millimeter (!) hoog.
Inderdaad: ‘There is Plenty of Room at the Bottom’.
Vandaag de dag weet natuurlijk iedereen dat de natuur zelf zijn eigen erfelijke geheimen op een vergelijkbare manier wegschrijft in het DNA. Maar de elektronica-industrie is nog niet klaar: het huidige paradepaardje van de voorlopers is de gigabit-chip, dat wil zeggen: de tekst van zo’n 160 boeken op een chip die de grootte heeft van een vingernagel.

Feynman loofde bij die gelegenheid twee beloningen van $1000,- uit.
Eén voor de eerste die hem een in beide richtingen 25.
000 maal verkleinde bladzijde tekst zou leveren (natuurlijk alleen leesbaar door een microscoop).
En één voor een werkende elektromotor die in een vierkant doosje van een halve millimeter hoog zou passen.

Verrassend genoeg moest Feynman zijn eerste cheque al datzelfde jaar uitschrijven.
Een ingenieur uit de omgeving was er met horlogemakersgereedschap in geslaagd een machientje in elkaar te priegelen met een vermogen van één miljoenste paardenkracht! De tweede beloning werd in 1985 uitbetaald aan een graduate student van Stanford University, die zes maanden doende was geweest met het ‘overschrijven’ van de eerste bladzijde van A Tale of Two Cities op een plakje silicium.

In 1976 volgde ik colleges van Feynman over ijktheorieen in het zomerinstituut in Les Houches in de Franse Alpen.
Na anderhalf uur liepen de colleges altijd uit op een vragenuurtje, waarbij de participanten de kans grepen om hem over van alles en nog wat in de fysica uit te horen.
Hij strooide dan kwistig met aardige onopgeloste problemen waar je het een en ander van zou kunnen leren en met uitdagende gezichtspunten die discussiestof voor de rest van de dag zorgden.

Het was in diezelfde zomer dat hij flauwviel in de téléférique die hem en zijn (derde) vrouw Gweneth naar de top van de Aiguille du Midi zou voeren.
Artsen kwamen dat jaar niet verder dan de diagnose ‘koorts, oorzaak onbekend’.
Het zou tot oktober van het jaar daarna duren voordat duidelijk werd dat hij aan een zeldzame maar fatale vorm van kanker leeD. Hij dook zelf de bibliotheek in om erachter te komen wat het onderzoek naar de ziekte had opgeleverd en wat zijn levenskansen zouden zijn.
De indicatie was een kans variërend van 0 tot 11 procent om nog langer te leven dan 5 jaar, Feynman was uiteindelijk nog 10 jaar gegunD.

PSEUDOWETENSCHAP

De omslag die na de oorlog plaatsvond in de stijl van natuurkunde bedrijven had te maken met het succes van de wetenschap in zijn technologische toepassingen.
De pragmatische attitude, waar Feynman de personificatie van was, begon te prevaleren boven de wat formele en filosofisch getinte Germaanse traditie.
Een radicale ontmythologisering zowel van het wereldbeeld als van het wetenschapsbedrijf zelf.
Een naïef positivisme waarin de waardevrijheid van de zuivere wetenschap eigenlijk amper ter discussie stond omdat het om fundamentele problemen ging waarvan de toepassingen, zo zij al bestonden, zeer ver weg zouden liggen.
Het doel is gewoon om beter te begrijpen hoe de wereld in elkaar steekt, hoe het precies werkt, en daarmee bastA. Zorgen dat je je niet verliest in allerlei vage waarom-vragen.
Foute beweringen kunnen nuttig zijn, maar vage beweringen zijn desastreus; ze blokkeren de vooruitgang omdat zij niet te weerleggen zijn.

Bij een verplichte werkgroep over het boek Process and Reality van Whitehead gebruikte Feynman als student al een zeer effectief wapen tegen de vaagheiD. Hij probeerde bij elke abstracte voorstelling van zaken vast te houden aan een enkel concreet voorbeeld en stelde dan op het goede moment een naïeve vraag, zoals: ‘Is een steen een wezenlijk object?’ Een lawine van kretologie en spraakverwarring brak los, en dat was weer dat.

Fysici stelden menigmaal met enige zelfgenoegzaamheid vast, dat waar de invloed van de filosofie op de natuurkunde minimaal was, de conceptuele ontwikkelingen van de twintigste-eeuwse natuurkunde op de filosofie enorm waren.
Relativiteit en quantummechanica betekenden een keerpunt in ons wereldbeeld (de micro- en macrokosmos), maar ook in ons denken over kennis en kennisverwerving op zichzelf (de onscheidbaarheid van object en subject in het meetproces).

Er zijn legio gelegenheden waarbij Feynman, met zijn afkeer van religie en ander dogmatisme, zijn aan minachting grenzende opvattingen over zachte en pseudowetenschappen ten beste gaf.
Toch verschanste hij zich bij deze gelegenheden allerminst achter zijn status.
Hij gaf iedereen een kans.
Zo was hij een tijd lang een regelmatige gast op het centrum ‘Esalen’ in Big Sur aan de Californische kust, de bakermat van vele alternatieve geestesstromingen, variërend van ‘Gestalt’ tot ‘New Age’.
Hij was uitermate geïnteresseerd in de werking van ons geheugen en bewustzijn.
Zo experimenteerde hij samen met niet-fysische vrienden met psychische verschijnselen (buitenzintuiglijke waarneming en uittreding door lange tijd in een ‘isoleertank’ te verblijven.
In een van zijn boeken vertelt hij ook hoe hij er hoogst persoonlijk getuige van was hoe het Uri Geller niet lukte om met bovennatuurlijke krachten een lepel om te buigen).

Feynman onderstreepte het vitale belang van integriteit (volledige openheid van zaken) en kritische toetsing (onafhankelijkheid).
Successen en impact van pseudowetenschap waren zijns inziens vaak gebaseerd op misleiding door onvolledigheid van informatie:

‘Mijn bedoeling kan ik het beste illustreren met een contrast.
Neem reclame.
Gisteravond hoorde ik dat Wesson-slaolie het voedsel niet doordrenkt.
Nou dat klopt.
Het is niet onwaar.
Maar het is niet alleen een kwestie van onwaarheiD. Bij wetenschappelijke integriteit gaat het ook nog om iets anders.
Wat eigenlijk bij de advertentie vermeld had moeten worden is dat geen enkele slaolie voedsel doordrenkt, tenminste tot een bepaalde temperatuur.
Boven die temperatuur doen ze het allemaal wel, Wesson-olie incluis.
In dit geval was dus niet het feit, maar de suggestie de boodschap van de reclame.
’

En hij vervolgt met:

‘In de wetenschap weten we uit ervaring dat de waarheid uiteindelijk aan het licht komt.
Andere experimentatoren zullen jouw experiment overdoen of ontdekken dat je goed of fout zat.
Natuurverschijnselen zullen wel of niet kloppen met jouw theorie.
Ook al kun je tijdelijk roem vergaren, je krijgt een slechte reputatie als je als wetenschapper niet zorgvuldig te werk gaat.
Integriteit, nodig om jezelf niet voor de gek te houden, ontbreekt bij ‘cargo-cult’ wetenschap in hoge mate.
’

Zo was Feynman deelnemer aan een conferentie over ‘de ethiek van de gelijkheid’, een poging om ‘op eigen kracht aan te tonen dat het mogelijk is een dialoog te voeren tussen mensen uit verschillende vakgebieden’.
Vele jaren later sprak hij er nog met afgrijzen over:

‘Er waren heel wat gekken op die conferentie, blufferige gekken wel te verstaan en daar word ik razend van.
Gewone gekken zijn OK, je praat met hen en probeert hen te helpen.
Maar van die lui die èn gek zijn èn met gewichtigdoenerij en fantasierijke hocus-pocus indruk proberen te maken, die kan ik niet uitstaan! Een gewone gek is geen blaaskaak, dat gaat nog wel.
Maar een ingebeelde gek is afschuwelijk! En dat soort bevolkte die conferentie...Die conferentie was erger dan een Rohrschach-test’.

DIDACTIEK

Feynman was van mening dat er massaal in talloze absurditeiten wordt geloofD.

‘Neem nu die didactische methoden.
We hebben uitgebreide theorieën over methoden om te leren lezen en schrijven en rekenen.
Maar toch zie je de resultaten niet bepaald beter worden.
Typisch een voorbeeld van een “medicijnmannenpraktijk”.
Waarom wordt dit niet aangepakt.

Een lerares die op een prima manier haar kinderen leert lezen wordt door de scholleiding gedwongen om een of andere ‘methode’ te gebruiken; of ze praten haar aan dat haar eigen methode eigenlijk niet deugt.
De moeder van een lastig kind voelt zich voor de rest van haar leven schuldig omdat ze volgens deskundigen haar kind niet op de “juiste manier” heeft aangepakt.
Volgens mij is het belangrijk dit soort “theorieën en wetenschappen” aan de tand te voelen!’

Hier legt hij reeds een vinger op de zere plek, zoals dat later op grondiger wijze zou gebeuren in het rapport A nation at Risk, over de ernstige tekortkomingen van het Amerikaanse onderwijs.
Wij mogen ons afvragen of wij in Nederland met de invoering van de basisschool (door sommigen als kleutermoord getypeerd) en basisvorming in het voortgezet onderwijs (waar de bestudering van het bedieningspaneel van een wasmachine tot de verplichte leerstof van het vak ‘Verzorging’ behoort) ook niet bezig zijn met een even fatale uitholling van ons onderwijssysteem.

Feynman troostte zich met de gedachte dat het mensdom nog maar net op gang gekomen was, dat we nog in een ‘voorwetenschappelijk’ tijdperk leven.
Als é é n van de belangrijkste positieve verworvenheden van de wetenschap beschouwde hij het recht op en de ervaring met onwetendheid, twijfel en onzekerheiD. Zo besloot hij zijn voordracht De betekenis van de wetenschap voor de National Academy of Sciences in 1955 met de volgende woorden, waaruit blijkt dat hij duidelijk bekomen was van de depressie die de nucleaire dreiging bij hem als direct betrokkenen had teweeggebracht.
Het zijn trouwens woorden die mijns inziens weinig aan actualiteit hebben ingeboet.

‘We staan aan het begin van het menselijk ras.
Het is niet onredelijk dat we met problemen worstelen.
Maar er liggen tienduizenden jaren in het verschiet.
Onze verantwoordelijkheid is te doen wat we kunnen, te leren wat we kunnen, de oplossingen te verbeteren en deze door te geven.
het is onze verantwoordelijkheid de mens van de toekomst de vrije hand te laten.
In de onstuimige jeugd van het mensdom kunnen we ernstige fouten maken, die onze groei voor lange tijd kunnen belemmeren.
Dit zal gebeuren wanneer we beweren de wijsheid in pacht te hebben, zo jong en onwetend als we zijn.
Als we alle discussie en kritiek onderdrukken en roepen: `Dit is het antwoord, vrienden; de mens is gered!’, dan zullen we het mensdom voor een lange periode veroordelen tot de ketens van de autoriteit, ingeperkt worden binnen de grenzen van ons huidige voorstellingsvermogen.
En dat is al zo vaak gebeurd in het verleden.
Omdat wij van de grote vooruitgang hebben mogen proeven, die gebaseerd is op een bevredigende filosofie van onwetendheid, is het de verantwoordelijkheid van een wetenschapper die grote vooruitgang, vrucht van de vrijheid van denken, te verkondigen en te onderwijzen op welke wijze twijfel niet wordt gevreesd, maar verwelkomd en bediscussieerd, en deze vrijheid op te eisen als onze verplichting aan alle komende generaties.
’

Voorzover ik kan nagaan zijn dit de gewichtigste woorden die Feynman ooit gesproken heeft, een oprecht pleidooi voor de kans die de rede aan de mensheid biedt, waaruit een diep wantrouwen jegens alle vormen van dogmatisme doorklinkt.

BOEKEN

Wie meer over of van Feynman wil lezen heeft volop keus.
Van de min of meer autobiografische R.Feynman, Very funny, Mr Feynman en What do you care what they say

zijn Nederlandse vertalingen verschenen (resp.
Heel geestig, Meneer Feynman en Laat ze maar praten, beide bij Uitgeverij Aramith, 1990).
Omvangrijker zijn de genoemde biografieën van de hand van James Gleick, Genius.
The Life and Science of Richard Feynman (Vintage Books, reprint 1993, 531 blz.
) en Jagdish Mehra, The Beat of a Different Drum (Oxford UP, 1994, 630 blz.
).
De Feynman Lectures on Physics vormen zoals gezegd de kern van zijn didactische oeuvre, drie delen, samen meer dan 1500 pagina’s.
Wie een eerste indruk wil krijgen van Feynmans wetenschappelijke werk kan beter bij de meer afzonderlijke publicaties te rade gaan, bijvoorbeeld The Character of Physical Law of QED, een boekje over de quantumelektrodynamica, de theorie waarvoor hij samen met Schwinger en Tomonaga de Nobelprijs heeft gekregen (ook op video verkrijgbaar en in een Nederlandse vertaling.
) Goed toegankelijk is ook het Six Easy Pieces.
Zes inleidende lezingen van ongeveer een uur over de fysica – eveneens op cassette of cd verkrijgbaar.
Wie de smaak dan te pakken heeft, kan doorgaan met het net iets moeilijker Six Not So Easy Pieces, een verzameling van zes hoofdstukken over relativiteitstheorie en symmetrie in de natuurkunde.
De meest recente uitgave hiervan, met een voorwoord van Roger Penrose, is van Penguin Books (1999, 150 blz).
Aanbevelenswaardig zijn ook de, na enig juridisch geharrewar over de rechten, in 1995 verschenen Feynman Lectures on Computation en voor de meer gevorderde lezer de Feynman Lectures on Gravity (1996).
Ook van deze laatste twee boeken zijn door Penguin Books in 1999 nieuwe edities (resp.
303 en 230 blz.
) op de markt gebracht.
Al deze publicaties zijn gebaseerd op bewerkingen van delen van zijn befaamde Caltech Lectures.
Wie echt meer over de man wil weten, kan verder op internet zijn gang.
De zoekopdracht ‘Feynman’ in een redelijke zoekmachine levert (in november 1999) al snel veel meer dan 20.
000 links op, uiteraard ook naar de lezing Room at the bottom.

 

--------------------------------------------------------------------------------

F.
A. Bais ;

De theorie van alles      Hawking Stephen      Fysica

Stephen Hawking, één van 's werelds meest gerenommeerde natuurkundigen, is naarstig op zoek naar de heilige graal in de theoretische natuurkunde: de Theorie van Alles.
In 'Het Universum', dat onlangs verscheen, zet hij zijn zoektocht voort.

Al sinds de relativiteits- en kwantumtheorie van Albert Einstein, uit het begin van de vorige eeuw, zoekt de natuurkunde naar een allesomvattende natuurkundetheorie.

De supersymmetrische snaartheorieën, die halverwege de jaren tachtig hun intrede deden, leken de eerste serieuze kandidaten voor deze Theorie van Alles.
Maar al snel werd duidelijk dat deze groep 'supersnaartheorieën', samen met de alternatieve theorie van de elfdimensionale superzwaartekracht, opgevat konden worden als manifestaties van één hogere theorie: de zogeheten M-theorie.
Juist deze theorie lijkt momenteel de grootste kanshebber voor de Theorie-van-Alles-titel.
De omlijsting ervan is inmiddels bekend, maar omtrent de relaties tussen de gedaantes van de M-theorie tast men voorlopig nog in het duister.

In 'Het Universum' erkent Stephen Hawking dat de mogelijkheid bestaat dat een allesomvattende natuurkundetheorie nog verder weg is dan we denken.
Misschien ontdekken we toch weer nieuwe structuren, op een nog kleinere schaal.
Dit gebeurde immers ook aan het eind van de negentiende eeuw, toen men eveneens dacht dat de natuurkunde bijna 'af' was.

Maar, stelt de wetenschapper, ook in de natuurkunde bestaat er zoiets als het kleinste Russische poppetje: de natuurwetten bij afstanden van 10-32 millimeter, ook wel de fundamentele Planckschaal genoemD. Metingen bij nog kortere afstanden vereisen energieniveaus die voorlopig nog alleen aan deeltjes in zwarte gaten voorbehouden zijn.
En het bouwen van de deeltjesversneller die hiervoor nodig zou zijn, ter grootte van ons zonnestelsel, is binnen afzienbare tijd niet te verwachten.

Hawkings tocht naar de natuurkundige heilige graal voert langs vele onderwerpen.
Hij behandelt het ontstaan, de toekomst en de vorm van het heelal volgens verschillende theorieën en de mogelijkheid tot tijdreizen via verstoringen in de vlakke ruimtetijD.

Soms wordt de lezer overspoeld door de complexiteit van de onderwerpen en worden reeds eerder in het boek behandelde onderwerpen te snel als vertrouwd veronderstelD. Maar al met al slaagt Hawking er wederom in om met de uitermate interessante, maar ook complexe en abstracte wereld van de theoretische natuurkunde zijn publiek het merendeel van de 209 pagina's te boeien.
Dat is niet in de laatste plaats te danken aan de vele fraaie illustraties.
In zijn in 1993 uitgegeven boek 'Einsteins Droom' doet Hawking de uitspraak dat hij zelf eigenlijk ook niet veel op heeft met wiskundige vergelijkingen, liever denkt hij in beelden en analogieën.
En dat is wat deze uitgave bewerkstelligt: de visualisering van voor de meeste mensen onalledaagse concepten als imaginaire tijd, opgerolde dimensies, zwarte gaten en heelallen met meerdere geschiedenissen, vormt een goede aanvulling op de tekst.
Een specialistische wiskundige achtergrond is dan ook geen vereiste om de rode draad te blijven volgen.
Enige vaardigheid in het interpreteren van grafieken komt echter af en toe wel van pas.
Een aanrader voor diegenen die niet vervaard zijn af en toe de grijze massa flink aan het werk te zetten.

Relativiteitstheorie

Professor Greene verzorgde de eerste, inleidende lezing.
Om te kunnen begrijpen wat stringtheorie inhoudt is het, stelt Greene, noodzakelijk om eerst naar eerdere ontwikkelingen in de natuurkunde te kijken.
Al in de vorige eeuw had men ontdekt dat alle krachten die in de natuur optreden, eigenlijk bestaan uit een klein aantal fundamentele krachten.
Met deze krachten, namelijk zwaartekracht, elektromag-netische kracht en twee krachten die in atoomkernen belangrijk zijn, kunnen alle verschijnselen in de natuur in principe begrepen worden.
Daarmee stond nog niet vast hoe deze krachten precies werkten.

Om de zwaartekracht, vooral merkbaar op grote afstanden, te beschrijven en verklaren, stelde Einstein begin deze eeuw zijn beroemde relativiteitstheorie op, die een verrassende beschrijving van de werkelijkheid geeft.
Het centrale idee is dat de waargenomen snelheid van het licht hetzelfde blijft, ongeacht hoe snel een waarnemer zelf beweegt.
Dat is een vreemd idee, want als je zelf harder gaat, zou alles wat dezelfde kant op beweegt langzamer moeten gaan.
Voor licht gaat dit niet op.
Einstein vond uit dat als consequentie hiervan een zeer snel bewegend object andere afmetingen, een andere massa en zelfs een andere tijdverloop heeft, dan eenzelfde object dat stilstaat.
Ruimte en tijd zijn niet langer onafhankelijk, maar vormen een soort abstracte ruimte-tijD. Tevens bleek dat niets sneller kan bewegen dan het licht.

Zwaartekracht

Dat vormde een groot probleem voor de oude zwaartekracht-theorie van Newton; alle massa trekt alle andere massa aan.
Die gaat ervan uit dat een massa onmiddellijk een verschil in zwaartekracht ‘merkt’ als een andere massa op enige afstand van plaats verandert.
Deze informatie zou dus oneindig snel naar die andere massa moeten zijn gegaan, en ook informatie kan niet sneller dan het licht.
Newton zelf vermoedde al dat er iets niet klopte.
Einstein stelde in zijn algemene relativiteitstheorie dat we de zwaartekracht van bijvoorbeeld de aarde ervaren omdat de massa van de aarde de ruimte (-tijd) zelf vervormt, waarin wij bewegen.
Dit alles klinkt misschien absurd, aldus Greene, maar talloze experimenten hebben uitgewezen dat de relativiteitstheorie correcte voorspellingen doet.

Voor de andere krachten, die vooral werken op microscopische schaal, werd in de jaren ’20 en ’30 door onder andere Bohr de quantummechanica ontwikkelD. De microscopische wereld blijkt te gehoorzamen aan wetten die ook niet erg aansluiten bij onze intuïtie.
Zo blijkt er een fundamentele onzekerheid te bestaan: als je van een deeltje bijvoorbeeld de plaats precies weet, kun je niets zeggen over de snelheid en andersom.
Een deeltje kan alleen maar beschreven worden door te zeggen waar het zich waarschijnlijk bevindt, het lijkt alsof het constant in beweging is.
Het blijkt zelfs niet onmogelijk dat materie zomaar door een ander vast object heengaat.
Deze ideeën sluiten ook allerminst aan bij wat we dagelijks waarnemen, maar de quantummechanica werkt niettemin uitstekend, vertelde Greene.

Superstrings

Veel natuurkundigen vermoeden dat er echter nog een theorie moet bestaan die alle vier de krachten beschrijft.
Een aanwijzing hiervoor vormen de relativiteitstheorie en de quantummechanica zelf.
Deze theorieën geven een beschrijving van de werkelijkheid die niet overeenstemt.
Nu hoeft dat geen probleem te zijn omdat de zwaartekracht op microscopische schaal volledig te verwaarlozen is.
Voor extreem kleine afmetingen, de zogenaamde Planck-lengte van een honderd miljoen miljard miljard miljardste deel van een meter (10-35 m), is de zwaartekracht echter ongeveer even sterk als de andere krachten.
Bij die afstanden botsen quantummechanica en relativiteitstheorie echt.
En al is het maar op een punt, de theorie kan dus niet goed zijn, beargumenteerde Greene.

De theorie van superstrings is de eerste en tot nu toe enige theorie die dit probleem kan oplossen.
De stringtheorie, uitgevonden in de jaren ’80, gaat ervan uit dat alle elementaire deeltjes, zoals elektronen, quarks en fotonen, niet echt elementair zijn, maar zelf weer bestaan uit minieme in zichzelf gekrulde lijntjes, ringetjes, van iets meer dan 10-35 m.
Met deze aanname blijkt het mogelijk een theorie te creëren waarin alle elementaire deeltjes op een natuurlijke manier voorkomen, en waarbij de quantummechanica niet alleen overeenstemt maar zelfs noodzakelijk is voor de zwaartekracht.

Edward Witten, de meest toonaangevende figuur in stringtheorie, voorspelde in Amsterdam dat in de nabije toekomst grote ontdekkingen bekend gemaakt zullen worden.
Foto: Bart van Overbeeke

Zwarte gaten

Er duiken echter toch enkele problemen op.
Zo heeft men niet één, maar wel zes verschillende stringtheorieën, die allemaal lijken te kloppen maar die niet hetzelfde zijn.
Daarbij is al het werk wiskundig zeer complex.
Het grootste probleem vormt echter het aantal dimensies.
De stringtheorieën kloppen namelijk alleen maar als men uitgaat van tien of zelfs elf dimensies.
Zoals iedereen weet nemen we maar drie dimensies waar, of vier met de tijd erbi J. Als iemand echter van veraf naar een dunne balk kijkt, neemt die persoon maar een dimensie waar: lengte.
Van dichtbij kan hij echter zien dat de balk ook nog hoogte en diepte heeft, dus nog twee dimensies extrA. Men denkt nu dat de extra dimensies in de stringtheorie op zo’n zelfde manier ‘opgerold’ kunnen zijn.

Zwarte gaten, opgebrande sterren die onder hun eigen zwaartekracht zodanig ineenstorten dat ze een zwaartekrachtsveld genereren waaruit zelfs het licht niet meer kan ontsnappen, konden tot nu toe niet echt begrepen worden.
Met stringtheorieën kan men echter zelfs over zo’n exotisch object iets berekenen, vertelde professor SusskinD. Het blijkt zich te gedragen als een soort ‘membraan’ met een bepaalde temperatuur, dat naar de ontdekking van Hawking straling uitzendt en dat nog andere eigenschappen heeft als bijvoorbeeld entropie.
Doordat een zwart gat, hoe paradoxaal ook, toch straling uitzendt, ‘verdampt’ het uiteindelijk en verdwijnt het.
Hawking stelt ook dat verder onderzoek naar zwarte gaten duidelijker kan maken in hoeverre de wereld voorspelbaar is.
Als er namelijk informatie in zwarte gaten terecht komt en samen met het zwarte gat voor altijd verdwijnt, is het heelal fundamenteel minder voorspelbaar.
Volgens ‘t Hooft komt uit de studie van zwarte gaten met superstrings zelfs een fundamentele grens voor informatie per oppervlak naar voren: een bit informatie neemt minimaal ongeveer 10-69 m2 aan oppervlakte in.
De computerindus-trie kan nog even vooruit.

M-theorie

De laatste lezing verzorgde professor Witten, die als de meest toonaangevende figuur in stringtheorie bekend staat.
Hij legde uit dat de magnetische monopool, waarvan het bestaan al lang wordt vermoed, ook verklaard kan worden met de stringtheorie.
Ook het fenomeen dat quarks, de bouwstenen van protonen en neutronen, niet los waargenomen kunnen worden, verschijnt in de stringtheorie.
De zwaartekracht, de zogenoemde ijktheorieën en supersymmetrie worden voorspeld in stringtheorie.
De ruimte-tijd van Einstein blijkt slechts een benadering en de stringtheorie kan zelfs een antwoord geven op de vraag waarom de zo vreemd aandoende quantummechanica werkt.

De zes verschillende stringtheorieën, betoogde Witten, vormen geen probleem.
Zij zijn namelijk limietgevallen van één en dezelfde veelomvattender theorie, die Witten M-theorie noemt.
Deze M-theorie is een goede kandidaat voor de uiteindelijke unificatietheorie, zo ging hij verder.
Deze unificatietheorie, ook wel Theorie van Alles genoemd, zou in principe alle processen in het heelal kunnen berekenen en verklaren.
In principe, want in de praktijk zou de ingangsinformatie incompleet zijn en de rekencapaciteit verre van toereikenD. Desalniettemin zou ons begrip van het universum hierdoor voorgoed veranderen.
Met een glimlach voorspelde de geniale Witten nog grote ontdekkingen voor in de nabije toekomst.

Energie en entropie      Atkins Peter      Fysica

Tweede Wet van de Thermodynamica - De Wet vande  Hittekracht

De Tweede Wet van de Thermodynamica is één van de drie wetten van de ThermodynamicA. De term ; ;thermodynamica ; ; vindt zijn oorsprong in twee woorden: ; ;thermo ; ;, wat hitte betekent, en ; ;dynamica ; ;, wat kracht (dynamiek) betekent.
De Wetten van de Thermodynamica zijn dus de Wetten van de ; ;Hittekracht ; ;.
Voor zover we dit kunnen vaststellen, zijn deze Wetten absoluut.
Alle dingen in het waarneembare universum worden erdoor beïnvloed en gehoorzamen de Wetten van de ThermodynamicA.

De Eerste Wet van de Thermodynamica, algemeen bekend als de Wet van Conservering van Materie, stelt dat materie/energie niet geschapen kan worden en ook niet vernietigd kan worden.
De hoeveelheid materie/energie blijft hetzelfde.
Het kan veranderen van vast naar vloeibaar naar gasvormig naar plasma en terug, maar de totale hoeveelheid materie/energie in het universum blijft constant.

De Tweede Wet van de Thermodynamica - Toenemende Entropie

De Tweede Wet van de Thermodynamica is algemeen bekend als de Wet van Toenemende Entropie.
Hoewel de kwantiteit hetzelfde blijft (Eerste Wet), verslechtert de kwaliteit van materie/energie geleidelijk met het verstrijken van de tijD. Hoe komt dit? Het is onvermijdelijk dat bruikbare energie daadwerkelijk wordt gebruikt voor productiviteit, groei en reparatie.
In dit proces wordt bruikbare energie omgezet in onbruikbare energie.
Bruikbare energie gaat dus onherstelbaar verloren in de vorm van onbruikbare energie.

; ;Entropie ; ; wordt gedefiniëerd als de maat voor onbruikbare energie in een gesloten of geïsoleerd systeem (het universum bijvoorbeeld).
Wanneer de bruikbare energie afneemt en de onbruikbare energie toeneemt, neemt de ; ;entropie ; ; toe.
Entropie is tevens een peilstok voor willekeurigheid of chaos in een gesloten systeem.
Wanneer bruikbare energie onherstelbaar verloren gaat, nemen wanorde, willekeurigheid en chaos toe.

De Tweede Wet van de Thermodynamica - In het Begin .

De implicaties van de Tweede Wet van de Thermodynamica zijn aanzienlijk.
Het universum verliest constant bruikbare energie en deze wordt nooit toegevoegD. We kunnen hier logisch uit concluderen dat het universum niet eeuwig is.
Het universum had een eindig begin -- het moment waarop deze ; ;nul entropie ; ; had (zijn meest geordende mogelijke toestand).
Net als een opwindbare klok loopt het universum langzaam ten einde, alsof het op het een bepaald moment volledig opgedraaid was en sindsdien naar een niet-opgedraaide toestand loopt.
De vraag is: wie heeft de klok opgedraaid?

Het Thermodynamische begrip Entropie (S) beschrijft een warmte huishouding, welke bij het optreden van een chemische of natuurkundige reactie of fase verandering sprongsgewijs kan veranderen.
In formule vorm wordt deze beschreven als S=?H/T.

Als voorbeeld binnen dit kader zal ik de Entropie verandering tonen bij de toestandswijziging van water naar stoom bij één atmosfeer.

Bij de kooktemperatuur hier van ± 373 K (100 oC) , is de verdampingswarmte (?H) ± 2257 kJ/kg ; de Entropie verandering ?S is hier dus 2257 / 373 = + 6,05 kJ/kg.
K

De voornoemde sprongsgewijze warmte- inhoudstoename wordt in deze formule gedeeld door de temperatuur in Kelvin; men maakt hiervan als het ware een gemiddelde specifieke warmtetoename van, zonder dat deze tot een temperatuursverhoging hoeft te leiden.

Het begrip Entropie is dan ook ontwikkeld in relatie tot de wamte effecten (?H), die ontstaan of benodigd zijn bij chemische of natuurkundige reacties en te voorspellen of deze eventuëel 'spontaan' kunnen verlopen.

Het voornoemde voorbeeld van een entropiesprong bij verdamping, toont een gelijkwaardigheid -of verwaarloosbaar verschil- van toegevoerde warmte aan t.
o.
v.
de entropieverhoging x T; de systeemverandering naar gas is hier in evenwicht met het water en (thermisch) omkeerbaar.

Bij veel chemische processen ontbreekt deze gelijkwaardigheid van ?H aan ?S.
T en kunnen hiervanuit diverse conclusies getrokken worden, waarbij de T.
S.
visie op het (wiskundige) begrip Entropie afwijkt van de thermokinetische, namelijk:

Vanuit het gegeven dat de entropie toeneemt bij temperatuursverhoging wordt de entropische energietoename toegeschreven aan de toename van moleculaire beweging en hier omschreven als de mate van wanorde waarin het systeem zich bevindt.

Het verloop van spontane chemische en/ of natuurkundige processen zou hierbij bestuurd worden door een natuurlijke drang naar wanorde- toename.

De T.
S.
beschouwt de aan temperatuur gerelateerde warmte echter als één van de vele separate energievormen en in principe onafhankelijk van de aan (moleculaire) massa te koppelen kinetische energie.

De T.
S.
zou het (thermodynamische) basis- begrip Entropie daarom liever beschrijven als een fase in de warmtehuishouding ten gevolge van variaties in thermosferische verschijningsvormen naar -bij een compleet molecuul- een uiteindelijke enkelvoudige, circelvormige en afgevlakte sfeerbaan, zoals deze geschetst is bij de (ideale) gasmoleculaire structuur.

Dat er bij temperatuursverhoging eveneens een deel van de Entropietoename aangewend of omgezet kan worden naar kinetische energie, werd in ; ;Views on Browns movements ; ; reeds omschreven.

De oorzaak van de natuurlijke 'drive' tot spontane reakties is volgens de T.
S.
een fundementele drang naar een homogene massa- en/of energieverdeling(!), waarbij de diverse vormen van energie echter wèl hun geëigende specifieke energie- dragers hebben; de omstandigheden zullen daarbij bepalend zijn of, hoe, en met behulp van welke energievorm(en) verspreiding tot stand kan komen.

Het kringproces van *Carnot (1796- 1832) bijvoorbeeld, beschrijft vanuit de drang tot warmteënergie- spreiding de 'exploitatie' hiervan in een warmtemachine.

De energie- verspreidings'drive' tot de eerder beschreven lucht- en zoutgasvorming (vanuit vloeistof = gecomprimeerd gas) bij de tot standkoming van osmotische druk bijvoorbeeld, wordt veroorzaakt door de veranderende moleculaire energiehuishouding bij gasvorming.

Door de 'verschraling' van de omschermende thermosfeer bij verdamping ontsluit zich een deel van de inwendige stralingsenergie (zie views on radiation heat) en zal er hierbij dus een verhoogde mogelijkheid tot energieverspreiding vrijkomen.

-Water is hierbij dan de katalysator, waarbij opgeloste lucht- en zoutmoleculen elkaar interactief vergassen; wellicht dat hierbij alleen vrije gecomprimeerde luchtmoleculen door de membraanporiën worden binnengetrokken.
-

Bij het ontstaan van een gas- of colloidaal mengsel zal de min of meer vrij uitwisselbare stralingsenergie primair tot temperuursverschillen leiden waarna -eventueel tijdelijk- kinetische energie (Brownse beweging) aangewend wordt totdat afhankelijk van de omstandigheden -bijvoorbeeld zwaartekracht- een min of meer stabiel energie- hèrverdelings evenwicht zal ontstaan.

De klassieke 'vanzelfsprekendheid' van de opwaartste kracht door *Archimedes en de 'lift' of draagkracht van een vliegtuigvleugel* kunnen vervolgens eveneens toegeschreven worden aan de 'drive' van een -min of meer gebonden- energieoverschot naar een gunstigere positie waar deze homogener aansluit op een hoger energieniveau.

*Hoewel de draagkracht van een vleugel traditioneel toegeschreven wordt aan een asymmetrisch profiel met een bolle bovenkant, worden min of meer symmetrische vleugelprofielen echter toegepast bij zg.
'stunt' vliegtuigen; hierbij behouden de vleugels eveneens hun 'lift' bij het 'op zijn kop' vliegen.

Het mysterie van de entropie

De thermodynamica, of warmteleer, is een van de grote triomfen van de negentiende eeuwse fysica en is typisch negentiende eeuws van karakter: een klein aantal vaste basiswetten (de ‘hoofdwetten van de thermodynamica’) leidt via strikte logische deductie tot een wijd scala aan, in principe, exact meetbare voorspellingen.
Met de thermodynamica kan niet alleen worden uitgerekend hoe efficient bijvoorbeeld een stoommachine kan zijn, maar ook worden voorspeld hoeveel warmer het water geworden is beneden aan een waterval.
De oorsprong van de natuurkundige theorie

en die in dit proefschrift zijn gebruikt, zijn bijna allemaal te herleiden tot de thermodynamica en haar ontwikkeling in de negentiende eeuw.

De thermodynamica is oorspronkelijk een stoommachine-theorie; de ontwikkeling ervan begon met de publicatie uit 1824 van Sadi Carnot (1796-1832): ; ;Reflexions sur la puissance motrice du feu et sur les machines propres à developper cette puissance ; ; (Gedachten over het voortstuwende vermogen van vuur en over de machines die ertoe ge¨eigend zijn om dit vermogen te ontwikkelen).
Carnot, die de zoon van een minister van oorlog onder Napoleon was, was geirriteerd over de technologische achterstand van Frankrijk na de val van Napoleon, vooral wat de stoommachine betrof.
Hij besloot om grondig uit te zoeken wat de maximale efficientie was van een stoommachine en welke concepten daarvoor belangrijk waren.
Hoewel

hij een theorie over warmte aanhing die later fout bleek te zijn (de warmtestoftheorie: de gedachte dat warmte een in hoeveelheid behouden vloeistof is) waren zijn concepten over stoommachine-cycli van groot belang voor de ontwikkeling van de thermodynamica door Clausius, Joule and Thomson, zo’n twintig jaar later.

De tweede hoofdwet

Van een aantal begrippen, zoals warmte, temperatuur, energie, had men voordat de thermodynamica werd ontwikkeld geen vastomlijnd idee.
De thermodynamica gaat over deze begrippen, zij het dat er iets wordt aangenomen over het bestaan van moleculen.
Er zijn twee belangrijke hoofdwetten.
De eerste hoofdwet is de bekende wet van behoud van energie, die vastlegt dat de totale energie van het heelal altijd behouden blijft, in welke vorm dan ook.
De tweede hoofdwet lijkt concreet: er kan geen machine gebouwd worden die warmte uit de omgeving absorbeert en daaruit kracht genereert.
Deze hoofdwet impliceert echter wel het bestaan van een ander begrip, dat lijkt op energie: de entropie.

De entropie is, in deze zin, een maat voor de energie die niet kan  omgezet in arbeid (bruikbare kracht) en dus verloren gaat aan de omgeving: de

tweede hoofdwet legt dus vast dat de entropie bij elke handeling gelijk blijft, of toeneemt.

De thermodynamica had warmte aan mechanische energie gekoppeld via temperatuur en entropie; iets wat erg handig is voor het maken van een stoommachine.
Bovendien was de thermodynamica een prachtige allesomvattende theorie, hoewel er een schoonheidsfout aan te merken was: niemand wist wat entropie eigenlijk was.

Is natuurkunde exact?

De kwestie van het wezen van de entropie werd opgelost door de ontdekkingen van de Oostenrijkse fysicus Ludwig Boltzmann (1844-1906) die in de jaren zeventig en tachting van de negentiende eeuw zijn statistische mechanica introduceerde.
Hij benaderde natuurkunde op een totaal andere manier.
Boltzmann kwam met een theorie waarin hij voorspelde dat een grote hoeveelheid moleculen samen het beste met statistiek kunnen worden beschreven.
Deze statistische beschrijving voorspelde dat er ‘een grote kans’ is dat de tweede hoofdwet van de thermodynamica gevolgd werD. Bijvoorbeeld, de kans dat een gram water iets ronduit tegen de tweede hoofdwet in doet gedurende de leeftijd van het heelal is te verwaarlozen.

Hij introduceerde deze theorie in een tijd waarin het bestaan van moleculen nog steeds betwist werD. Belangrijker nog is dat voor Boltzmann’s theorie de fysica benaderd vanuit het idee dat haar wetten absoluut geldig waren en dat de voorspellingen van deze wetten in principe perfect waren.
Het statistische karakter van deze theorie stuitte op heftig verzet van de fysici uit die tijd, die niet gewend waren aan natuurwetten die niet absoluut geldig waren.
Karakteristiek voor de twintigsteeeuwse fysica werd echter, dat het toeval niet uitgesloten werD. Toeval een centraal element geworden in veel moderne theorieën.

Bewegingsruimte en wanorde

In de statistische mechanica van Boltzmann staat het begrip entropie voor de totale ‘bewegingsruimte’ van de moleculen.
Omdat er zo ontzettend veel moleculen zijn, zullen de moleculen overal zitten waar ze kunnen zitten.
De maat voor waar ze kunnen zitten is de bewegingsruimte, die Boltzmann definieerde als de entropie.
    Nu wordt het begrip entropie, de bewegingsruimte, vaak geassocieerd met wanorde.
     Dit is niet geheel onterecht; vaak houdt het volledig benutten van de bewegingsruimte namelijk in, dat het systeem ernaar streeft om de deeltjes langs elkaar heen te laten bewegen.
In onze belevingswereld komt dit bijvoorbeeld overeen met het feit dat een woning altijd ‘vanzelf’ stoffiger wordt en nooit andersom: het wordt nooit spontaan schoner.
Men moet arbeid verrichten om het schoon te maken.

Het smelten van ijs is een andere illustratie van wanorde door entropie: in ijs zitten de watermoleculen aan elkaar ‘vast’ doordat ze elkaar in specifieke richtingen sterk aantrekken.
Als de temperatuur hoger dan 0°Celsius wordt, krijgen de deeltjes genoeg energie om los te komen uit deze aantrekkingskracht en gaat de entropie domineren: de deeltjes gaan langs elkaar heen bewegen (omdat ze dan de meeste bewegingsruimte hebben) en ijs wordt vloeibaar.

Omdat het niet mogelijk is uit de wanordelijke bewegingen van moleculen arbeid terug te winnen, komt dit idee van entropie overeen met dat van de tweede hoofdwet van de thermodynamicA. Men hoeft nu alleen nog uit te rekenen hoeveel manouvreerruimte er tot elk molecuul ter beschikking staat om alles te weten te komen over de gedragingen van een materiaal.
Helaas is dat niet zo eenvouding.

Virtuele experimenten

De statistische mechanica is zeer succesvol gebleken.
Met behulp van deze theorie zijn in de loop van de twintigste eeuw praktisch alle evenwichtsfenomenen die te maken hebben met wisselwerkingen tussen grote aantallen deeltjes bestudeerD.

Verklaringen voor het bestaan van allerlei fases (toestanden van stoffen) en faseovergangen (toestandswisselingen van stoffen zoals het smelten van ijs) zijn goed te begrijpen door het inzicht en het theoretische kader dat de statistische mechanica biedt.

Het is over het algemeen echter onmogelijk gebleken om ‘exacte’ oplossingen van de statistische mechanica te krijgen met puur theoretische overwegingen.
De manier om deze exacte oplossingen te berekenen bestaat wel, maar is vaak wiskundig te moeilijk om uit te voeren.
In plaats van naar deze exacte oplossingen te streven is het handiger gebleken om slimme aannames te maken en daarop gebaseerde vereenvoudigingen toe te passen om wiskundige problemen te omzeilen.

In de jaren vijftig kwam er een nieuw hulpmiddel ter beschikking van fysici.
Computers werden gebruikt om virtuele experimenten uit te voeren die de werkelijkheid simuleren.
Deze simulaties waren gebaseerd op de theorie van de statistische mechanica en rekenden gewoonweg uit wat voorheen onmogelijk was op te lossen met pen en papier.
Ze maakten het voor het eerst mogelijk experimenten te doen op modellen in plaats van op echte gassen, vloeistoffen en vaste stoffen.

Een beperking van simulaties is dat ze, in vergelijking met de natuur, langzaam zijn.
Daarom is het extreem tijdrovend om echte moleculen te simuleren en vaak moeten we het doen met vereenvoudigde versies.
Van deze model-moleculen kan men dan nagaan of ze een gas- en een vloeistoffase hebben, wanneer ze een kristal vormen, enzovoort.
Het nadeel van de eenvoud van de model-moleculen kan dan ook een voordeel worden: als je het eenvoudigste model-molecuul dat een bepaalde eigenschap geeft aan het systeem als geheel (het kristalliseert bijvoorbeeld), kan je

er achter komen wat voor die eigenschap belangrijk is en waardoor het veroorzaakt wordt.

Harde bollen

Het systeem van harde bollen is een van de meest eenvoudige modelsystemen.
Moleculen worden hier voorgesteld als harde bollen die elastisch met elkaar botsen in een ‘vat’.
Omdat de bollen elkaar alleen voelen als ze botsen, hangt de bewegingsruimte niet af van de temperatuur (de bewegingssnelheid van de bollen), maar alleen van het totale volume van het ‘vat’ waar de bollen in zitten, en het aantal bollen.
Omdat de fase (toestand, zoals vloeibaar of vast) alleen afhangt van waar de moleculen zich ten opzichte van elkaar bevinden, worden de fases van een

harde-bollen systeem alleen bepaald door de dichtheid (het volume van het vat per deeltje).

Toen in de jaren vijftig in Californi¨e de eerste computersimulaties van hardebollen systemen werden gedaan door Bernie Alder en TomWainwright, zag men tot ieders verbazing dat een systeem van harde bollen bij hogere dichtheden spontaan een geordend kristal; het bevriest.
Blijkbaar is de bewegingsruimte van de deeltjes bij hogere dichtheden groter als ze netjes geordend in een kristal zitten dan wanneer ze (elkaar hinderend) langs elkaar heen kunnen bewegen.

Men was zeer verbaasd over het feit dat kristallen niet per se vanwege de onderliggende aantrekkingskrachten van de moleculen ontstaan (wat overigens in natuurkundeboeken voor de middelbare school nog steeds beweerd wordt) maar vanwege de extra bewegingsruimte die verkregen wordt door ordening.
Zo verbaasd zelfs, dat op de conferentie waar de resultaten werden gepresenteerd het door de nieuwe methode van computersimulaties bereikte resultaat door een groot gedeelte van deelnemers simpelweg niet geloofd werD. Uiteindelijk werd de kwestie zelfs

in stemming gebracht — wat in de natuurwetenschappen hoogst ongebruikelijk is.

Tegenwoordig is het idee dat stoffen bevriezen vanwege de onderlinge afstoting die de moleculen erin voelen als ze dicht bij elkaar komen (ze hebben een ‘vorm’), net zoals harde bollen, echter algemeen geaccepteerD.

Vijfhoeken

Wat er gebeurt bij het samendrukken van een systeem waarin deeltjes niet passen bij de vorm van het kristal, is in een deel van dit proefschrift onderzocht.
Het systeem, dat onderzocht is door middel van simulaties, is dat van harde vijfhoeken (pentagons) op een vlak.
Op een vlak willen deeltjes zich namelijk over het algemeen in een driehoekig rooster ordenen, dat niet past bij de vijfhoekigheid van vijfhoeken.

Bij lage dichtheden bewegen de vijfhoeken vrijelijk langs elkaar heen, zoals te zien is aan de linkerzijde van afbeelding 8.
6 op pagina 82.
Ze wijzen alle kanten op; de ‘richting’ van de vijfhoek is weergegeven als een tint: hoe donkerder, hoe groter de hoek van het linkerpunt met een horizontale lijn.
In het middelste plaatje staat een uitkomst van een simulatie bij een meer samengedrukt systeem waarbij de vijfhoeken zich ordenen op een driehoekig rooster, maar ze alle kanten blijven opwijzen.
Pas bij de hoogste dichtheden gaan ze zich ook in de ‘wijsrichting’ ordenen en ontstaat de volledig geordende struktuur van het laatste plaatje.

Stapelingen

Bij de harde-bollen-kristallen is er iets speciaals; er zijn meerdere varianten mogelijk.

Dit heeft te maken met de beste manier waarop bollen gestapeld kunnen worden.
In 1611 merkte Johannes Keppler (de ontdekker van de wetten van de planeetbanen) al een overeenkomst op tussen stapels van kanonskogels en de symmetrie ¨en van sommige kristallen.
De beste manier om harde bollen te stapelen is namelijk om ze in lagen neer te leggen die driehoekjes vormen (zie bijvoorbeeld afbeelding 1.
1 op pagina 2).
Deze lagen worden dan op elkaar gestapeld op zo’n manier dat de volgende laag in de ’gaten’ van de laag eronder komen te zitten.
Overigens is dit pas in 1999 wiskundig bewezen.

Bizar is het, dat een verzameling kris-kras langs elkaar heen bewegende harde bollen uiteindelijk spontaan een geordende pakking gaat aannemen.
De  bollen moeten hier dan wel een keuze maken: er zijn in het in het stapelen van de lagen twee keuzes.
Dat maakt bij twee lagen niet uit, maar bij de derde laag kan men dan kiezen voor ´e´en van de twee stapelingen; de derde laag komt ´of precies boven de eerste laag te liggen (dit heet hexagonal close packing of hcp; zie weer de afbeelding op pagina 2), ´of de derde laag komt in de gaten van de tweede laag te zitten die niet precies boven de eerste laag zitten (dit heet face centered cubic of fcc), zodat er een regelmatige pakking ontstaat uit bouwstenen van telkens twee (hcp) of drie (fcc) lagen.
Zie figuur 8.
8 voor plaatjes van de zo gevormde kristallen.

Hoewel deze twee kristalvormen erg op elkaar lijken (de deeltjes hebben in beide soorten pakking bijvoorbeeld hetzelfde aantal ‘buren’), is een paar jaar geleden gebleken dat het kristal iets meer bewegingsruimte heeft in de fcc pakking: ongeveer een tiende van een procent meer dan in hcp.
Voor dit proefschrift is berekend dat, als de kristallen klein zijn, de bewegingsruimte van het kiezen van de lagen belangrijk wordt, en de kristallen een wanordelijke stapeling gaan vormen: sommige lagen worden fcc en sommige hcp.
Bij grotere kristallen verandert de stapeling langzaam in fcc, omdat dan de winst van het kiezen van de lagen verdwijnt ten opzichte van de winst van het meer stabiele fcc: je kan immers maar ´e´en keer per laag een stapeling kiezen.
Het bewegingsruimte-voordeel van de stabielere fcc pakking groeit ondertussen met het aantal deeltjes in het hele kristal.

Een andere, verrassende uitkomst van simulaties voor dit proefschrift is dat het verschil in elastische eigenschappen van de twee kristallen erg groot is.
De elastische eigenschappen van een kristal zijn de ‘vervormbaardheden’ in bepaalde richtingen als het kristal op bepaalde manieren wordt vervormD. Het blijkt dat  sommige vervormingen ‘samendrukbaarheid’ met meer dan 20% verschillen tussen fcc en hcp.

Nu zijn er echte stoffen die bestaan uit bouwstenen die lijken op harde bollen: collo¨iden.
Stoffen als melk, verf en bloed bestaan uit oplossingen van dit soort deeltjes.
Omdat ze zo klein zijn, bewegen ze langs elkaar op de manier waarop Boltzmann dat beschreven heeft in de statistische mechanica, net als de veel kleinere moleculen.

Deze collo¨idale deeltjes kunnen, net als de model-harde bollen, kristalliseren; een natuurlijk voorbeeld daarvan zijn opalen.
Omdat de deeltjes ongeveer net zo groot zijn als de golflengte van zichtbaar licht, zijn er mogelijk toepassingen voor dit soort kristallen in het bouwen van materialen met speciale optische eigenschappen; de precieze stapeling van deze kristallen moet dan wel bekend zijn.

Roosterfouten

Voor dit proefschrift zijn simulaties gedaan om uit te rekenen hoeveel roosterfouten er te verwachten zijn.
Dit is van belang voor praktische toepassingen: fouten, zoals het afwezig zijn van een deeltje (een zogeheten vacature), of het aanwezig zijn van een extra deeltje tussen de roosterplaatsen van het kristal (een interstiti¨eel).
Roosterfouten ontstaan spontaan, omdat de winst in bewegingsruimte voor een roosterfout

(deze kan dan door het hele vat gaan) groter kan zijn dan het verlies in bewegingsruimte voor de kristaldeeltjes om de fout heen door de vervorming van het kristal.

Als elke harde bol even groot is, zijn deze aantallen klein (een op de 4000 roosterplekken heeft geen deeltje, en ´e´en op de 100 miljoen deeltjes is dan een interstitieel).
In een collo¨idale suspensie zijn echter niet alle deeltjes even groot.
Het blijkt, dat als daarmee rekening wordt gehouden het aantal interstiti¨elen dramatisch toeneemt als het verschil tussen het grootste en het kleinste deeltje groter wordt: met een factor van 1 miljoen; ´e´en op de vijftig deeltjes.
Dit gebeurt omdat  een aantal deeltjes is dat klein genoeg is om makkelijker tussen de roosterplekken in te gaan zitten.
Wil men dus goede collo¨idale kristallen maken voor optische toepassingen, zal moet de spreiding van de deeltjesgroottes goed onder controle moeten houden.

De interstitielen bewegen verrassend snel door het kristal.
Wanneer een interstiti¨eel de plaats inneemt van een deeltje in het kristal, schuift de feitelijke interstitieel een stuk op.
In figuur 5.
3 op pagina 50 is de (op een vlak geprojecteerde) positie van de interstiti¨eel in een kristal gevolgd over langere tijD. Het onderliggende rooster is duidelijk te zien, samen met de sprongen.
Vaak wordt er honderden keren heen en weer gesprongen.
Het uiteindelijke effect is een soort ‘moleculaire stoelendans’.

Dit proefschrift illustreert dat er veel onverwachte rijkdom te vinden is in het gedrag van verzamelingen eenvoudige deeltjes.
Het collectieve gedrag van simpele deeltjes als harde bollen biedt niet alleen verklaringen voor het gedrag van de ingewikkeldere echte moleculen, maar heeft zijn eigen, unieke eigenschappen waaraan de drang naar bewegingsruimte ten grondslag ligt.

De wetenschap van het vuur      Boyer      Fysica

Al meer dan twee eeuwen wordt er onderzoek gedaan naar het verschijnsel vuur en men kan dan ook terecht spreken van een wetenschapsgebieD. Het eerste hoofdstuk behandelt de totstandkoming hiervan, waarbij de Franse auteur wel erg nadrukkelijk de bijdragen hieraan uit eigen land etaleert.
Daarna beschrijft hij de fysische en chemische processen die zich in een eenvoudige vlam afspelen, stromingsverschijnselen, warmte- en lichteffecten, branden en explosies en de werking van verbrandingsmotoren, ieder in een afzonderlijk hoofdstuk.
Dit onderwerp leent zich uiteraard bij uitstek voor mooie, spectaculaire foto's en op dat punt scoort deze publicatie dan ook zeker zeer hoog.
In aparte kaders wordt dieper ingegaan op bepaalde aspecten en proefjes die men zelf uit kan voeren.
Maar ook buiten deze kaders schuwt Boyer het gebruik van formules voor gasdiffusie, warmteoverdracht en stroming niet.
Hoewel ze vergezeld gaan van duidelijke, schematische tekeningen is een natuurwetenschappelijke opleiding aan hogeschool of universiteit beslist vereist om ze te kunnen doorgronden.

50 Inzichten natuurkunde      Baker Joanne      Fysica

As well as outlining and explaining such historic breakthroughs in human understanding of the physical world as Kepler's law of planetary motion and Newton's law of gravitation, Joanne Baker unravels the sometimes baffling complexities of modern scientific theory - from Planck's law to Pauli's exclusion principle and from Schrondinger's cat to string theory.
The essays are accompanied by a range of useful editorial features, including biographies of iconic physicists, timelines of related ideas, explanatory diagrams and display quotations.
In het boek 50 inzichten natuurkunde vindt u de perfecte introductie tot de moderne fysicA. De cruciale begrippen, ontdekkingen en principes worden in vijftig essays op een toegankelijke wijze uitgelegd, zoals Pauli’s uitsluitingsprincipe, Plancks wet en de snaartheorie.
Naast de natuurwetten behandelt het boek de natuurconstanten en de belangrijkste fysische theorieën.
Ook wordt stil gestaan bij historische doorbraken, zoals Newtons zwaartekrachtwet en Keplers wet over de beweging van de planeten.
Ieder hoofdstuk bevat een biografie van de natuurwetenschappers, tijdlijnen en gerelateerde ideeën, overzichtelijke tabellen en citaten.
Kortom, een onmisbaar boek! Joanne Baker is natuurkundige en werkt als wetenschapsredacteur bij Science.

Hoe werkt de aarde      de Meijer Rob  & Van Westrenen Wim      Geologie

Hoe werkt de Aarde

 Een nieuwe kijk op het binnenste van onze planeet

 

Iedereen kent Jules Verne’s Naar het middelpunt van de aarde.
Deze roman was gebaseerd op de laatste inzichten uit de geologie, maar sloeg de plank toch behoorlijk mis.
De diepste boring in de aardkost is circa 12 kilometer diep, slechts 0.
1% van de diameter van de Aarde.
Anderhalve eeuw na het verschijnen van ‘Naar het middelpunt van de aarde’ weten we weliswaar al veel meer over de aardkorst, maar zijn de aardmantel en aardkern nog steeds een terra incognitA.

 Op grond van onze huidige kennis en inzichten, nemen Rob de Meijer en Wim van Westrenen u als terranauten après la lettre mee naar het middelpunt van de Aarde.
In het boek beschrijven zij de verschijnselen en eigenschappen van diverse delen van het binnenste van onze planeet: de bewegende delen van de korst, de stroming van gesteenten in de mantel, en de vloeibare en vaste delen van de ijzer-nikkelkern.
Op de grens van mantel en kern stuiten ze op een grote verrassing: een gigantische, natuurlijke kerncentrale.
Zo’n reactor zou volgens de auteurs ook het ontstaan van de Maan kunnen verklaren.
Miljarden jaren geleden is een natuurlijke kernreactor ‘kritisch’ geworden, bij de hitte die daarbij ontstond, is een stuk van onze planeet weggeslagen: onze Maan.

 Vervolgens komen de onderliggende processen en de manier waarop informatie over de wereld onder onze voeten wordt verkregen aan de orde.
Ten slotte wordt de Aarde vergeleken met andere planeten in ons zonnestelsel.

 Een baanbrekende nieuwe visie op de Aarde en de Maan.

De kaart die de wereld veranderde      Winchester Simon      Geologie

William Smith werkte begin achttiende eeuw als ingenieur in een Engelse mijn.
Wanneer hij in deze mijn afdaalt, vallen hem de verschillende aardlagen op.
Smith raakt gefascineerd en komt erachter dat deze lagen zich overal in dezelfde volgorde afwisselen.
Aan de hand van fossielen zijn de aardlagen te dateren.

Hij reist de daaropvolgende twintig jaar door Engeland en Wales, werkend aan wat zijn levenswerk zal worden: een geologische kaart van de aardlagen in Engeland en Wales.
Als hij dit monumentale werk in 1815 voltooit, hoopt hij op erkenning door de elitaire Geological Society.
Klasseverschillen en snobisme van dit genootschap staan deze erkenning in de weg en een aantal leden probeert zelf met de eer te gaan strijken.
De berooide William Smith belandt zelfs in de gevangenis wegens niet-betaalde schulden.

Simon Winchester beschrijft in De kaart die de wereld veranderde het even tragische als inspirerende verhaal van een eenzame wetenschapper die, ondanks de tegenwerking van zijn tijdgenoten, een van de belangrijkste grondleggers was voor de moderne geologie.

William Smith (geoloog)

William Smith (Churchill (Oxfordshire), 23 maart 1769 - Northampton, 28 augustus 1839) was een Engelse ingenieur en geoloog, die als eerste stelde dat fossielen in een bepaalde volgorde voorkomen in gesteentelagen.
Hij wordt dan ook de 'vader van de stratigrafie' genoemD. Ook maakte hij de eerste geologische kaart.
Tijdens zijn leven werd op zijn werk veel plagiaat gepleegd, waardoor hij financieel werd geruïneerd en in de gevangenis belandde.
Pas later in zijn leven kreeg men waardering voor zijn werk.

 

Gidsfossielen

 

Smith werkte vanaf 1787 als landmeter, onder andere voor het bedrijf dat het Somerset Coal Canal aanlegde.
Door zijn werk voor de kolenmijnen raakte hij geïnteresseerd door de opeenvolging van lagen in het gesteente, waarin de steenkool werd aangetroffen.
Hij merkte dat de volgorde van de lagen niet willekeurig was en zichzelf vaak herhaalde.
Ook constateerde hij dat de fossielen in elke laag anders waren.
Op verschillende plekken was een laag te herkennen aan de daarin voorkomende fossielen.
Hij deelde strata (lagen) daarom in op basis van de daarin voorkomende fossielen.
Zijn hypothese was dat er een bepaalde opeenvolging in het voorkomen van fossielen zat.
Later zou de Duitse geoloog Leopold von Buch een fossiel dat typisch is voor een bepaalde laag of formatie een gidsfossiel noemen.

 

 Geologische kaarten en profielen

 

Ook zag Smith dat de helling van lagen aan het oppervlak soms klein was, maar in lagen ouder dan het Trias vaak veel groter kon zijn (in feite ontdekte hij hiermee de discordantie die is veroorzaakt door de Hercynische orogenese).
Smith begon nu te onderzoeken of zijn hypothese over de volgorde van het voorkomen van fossielen klopte, en op welke schaal gesteentelagen in de ondergrond van Engeland doorliepen.
Om dit te onderzoeken tekende hij geologische profielen, hij kreeg de bijnaam Strata Smith vanwege zijn belangstelling voor gesteentelagen.
In 1799 werd hij ontslagen als landmeter.
In datzelfde jaar maakte hij de eerste geologische kaart op grote schaal, van de regio rond Bath.
In 1815 publiceerde hij de eerste geologische kaart van Groot-Brittannië.
Hij had ontdekt dat door gebruik te maken van verschillende kleuren geologische lagen op een kaart kunnen worden aangegeven.
Nu had hij behalve profielen ook een bovenaanzicht, waarmee lagen te volgen waren.
In 1817 publiceerde hij een geologisch oost-west profiel door Engeland en Wales, van Londen tot de Snowdon.

 

Bankroet en latere erkenning

 

Omdat zijn kaarten al snel gekopieerd werden en tegen lagere tarieven aangeboden, kwam Smith in financiële problemen en moest hij zich uiteindelijk bankroet verklaren.
Van 1817 tot 1819 zat hij in de gevangenis omdat hij niet in staat was zijn schuldeisers te betalen.
Daarna ging hij weer als landmeter werken.
Wetenschappelijke erkenning kwam pas laat, ook omdat Smith niet van adel was, zoals gebruikelijk was in kringen van natuurwetenschappers in die tijD. In 1831 werd hij onderscheiden met de Wollaston medaille door de Geological Society, waarbij de president van de society, Adam Sedgwick, hem ; ;vader der Engelse geologie ; ; noemde.
In 1835 ontving hij een eredoctoraat van de Universiteit van Dublin.
Hij hielp mee met het selecteren van geschikte gesteenten voor de bouw van het Palace of Westminster.

 

Naar Smith zijn vernoemd:

 een krater op Mars

 een jaarlijkse lezing van de Geological Society ;

Dat kan ik me niet voorstellen      Icke Vincent      Geschiedenis wetenschap

Na het bevlogen boekje over Christiaan Huygens is er nu wederom een boek van Vincent Icke op de markt verschenen.
Ditmaal betreft het een bundel van columns en verhalen die hij tussen mei 1997 en augustus 2009 geschreven heeft.
Wederom met veel bezieling, maar helaas beduidend minder onderhoudend dan zijn betoog over Huygens.

Er zijn weinig wetenschappers die helder en gedreven kunnen schrijven over hun vak, met uitzondering van Vincent Icke.
De passie en overtuiging die van zijn geschriften afdruipt, is een lust voor het oog en het gemoeD. Daarnaast weet hij vaak hele lastige natuurkundige en kosmografische verschijnselen op een overzichtelijke en begrijpelijke wijze te verwoorden.
Eigenschappen waarvoor de lezende leek hem dankbaar is.

Passie

In de bundel Dat kan ik me niet voorstellen zien we van Icke's werkwijze weer talrijke voorbeelden voorbij komen.
De manier waarop Icke het ontstaan van het universum uitlegt, is zeer toegankelijk en daardoor ook erg begrijpelijk.
Tijd–ruimtekrommingen zijn na het doornemen van dit boek gesneden koek voor de lezer.
Atomen, fotonen en bosonen zijn deeltjes geworden die bij de alledaagse werkelijkheid horen.
De natuur geeft via Vincent Icke haar geheimen prijs.
Voor zover de natuur dat toestaat uiteraarD.

Icke geeft ook een deel van zichzelf prijs.
Al snel wordt het de lezer duidelijk hoe Icke tegenover ons huidige onderwijssysteem staat, wat hij van de opstelling jegens de wetenschap vindt en hoe hij het geloof benadert.
Ook hier zien we de gedrevenheid en overgave die we van hem gewend zijn.
Voor deze meer persoonlijke opvattingen weet de schrijver zijn standpunten helder en overwogen over te brengen.
We zien geen meningen, maar afwegingen.
Of het nu de natuur, de cultuur of de maatschappij betreft: Icke onderbouwt zijn stukken met veelvuldige voorbeelden en vergelijkingen.

Herhaling

Tot zover is er met Dat kan ik me niet voorstellen geen vuiltje aan de lucht.
De bundel heeft echter een grote tekortkoming.
En die tekortkoming zit hem paradoxaal in de overvloeD. Te veel is in dit geval beduidend minder.
Dit laatste klinkt niet bepaald wetenschappelijk.
Maar is wel veelvuldig te onderbouwen met voorbeelden.
Wat dat betreft zal Icke niet teleurgesteld zijn in dit betoog.

De bundel bestaat uit zevenennegentig columns en verhalen die Vincent Icke elders al gepubliceerd heeft.
Ieder op zich zijn dat, zoals al aangegeven, duidelijke heldere verhalen.
Bij het samenstellen van dit boek was een strengere selectie echter op zijn plaats geweest.
De onderwerpen onderwijs, wetenschap en het ontstaan van het universum komen namelijk herhaaldelijk terug in de diverse stukken.
Op zich ook nog geen probleem, ware het niet dat de afzonderlijke verhalen vaak grotendeels letterlijke kopieën van elkaar zijn.
Vele zinnen, maar ook hele alinea's worden telkenmale herhaalD. De vele voorbeelden en beeldspraken die Icke hanteert zijn afzonderlijk dan wel verhelderend, maar als je ze in tien verschillende verhalen evenzo vaak letterlijk terugleest, gaat het vervelen.

Als over de samenstelling van de bundel Dat kan ik me niet voorstellen beter was nagedacht, dan was dit boek waarschijnlijk een stuk dunner geweest.
Dat was de leesbaarheid zeker ten goede gekomen.
In de huidige vorm gaan de uiteenzettingen van Icke je tegenstaan.
Je weet het ondertussen allemaal wel als je iets voor de zesde keer op precies dezelfde wijze verwoord ziet worden.
Het is gewoonweg driehonderd pagina's te veel, te veel, te veel, te veel, te veel van het goede.

Een regenboog ontrafelen      Dawkins Richard      Geschiedenis wetenschap

Het hoofddoel is aantonen dat wetenschap voortvloeit uit dezelfde poëtische verwondering die ook dichters inspireert.
Paranormaliteit en pseudo-wetenschap maken misbruik van het verlangen van de mens naar poëzie en mysterie, door miskenning van het wonder van de werkelijkheiD. Volgens Richard Dawkins is een ordelijk universum, dat onverschillig staat tegenover menselijke beslommeringen en waarin alles een verklaring heeft, ook al is die nog niet gevonden, veel mooier en verrukkelijker dan een universum met verraderlijke, grillige gelegenheidsmagie.

In de eerste hoofdstukken betoogt D. hoe de wetenschappelijke verklaring van de regenboog, in tegenstelling tot de klacht van sommige beroemde dichters, geen afbreuk heeft gedaan aan de wonderlijke schoonheid ervan.
Integendeel, ze heeft aanleiding gegeven tot de spectrometrie, waarmee wij het heelal geheimen hebben kunnen ontfutselen, die we anders wellicht nooit hadden leren kennen.

Als de werkelijkheid op zich zo wonderlijk is, waarom blijven zoveel mensen dan toch bijgelovig en laten ze zich liever in met pseudo-wetenschap dan met echte wetenschap? Dawkins vindt een verklaring in de – deels nuttige - neiging van mensen om personen met gezag blindelings te vertrouwen, en in onze intuïtieve statistiek (zie ook Palmarini).

Maar ook de wetenschap zelf geeft naar zijn mening aanleiding tot nepromantiek.
Vaak worden slechte metaforen gebruikt om natuurlijke processen begrijpelijk te maken.
Mensen laten zich dan leiden door deze vergelijkingen en houden er een foutief begrip aan over van de werkelijkheiD. Dit is o.
A. het geval bij  de evolutietheorie en de ecologie (de Gaia-hypothese).
Deze geven voeding aan pseudo-wetenschap, die de mensen misleidt.

In de laatste hoofdstukken biedt hij middels 4 interessante thema’s uit zijn eigen vakgebied weerwerk aan het gebruik van deze slechte metaforen in de wetenschap zelf.
Hij doet dit enerzijds door de ontkrachting van slechte metaforen, anderzijds door de presentatie van volgens hem goede metaforen.
Deze hoofdstukken zijn echt pareltjes van wetenschappelijk redeneren.

Toch merk ik een zekere vooringenomenheid: de metaforen van andere onderzoekers (S.
J. Gould en L.
Margulis) worden daarbij als slecht afgedaan, de eigen vondsten o.a. zelfzuchtige genen) dan weer als voorbeelden van een correct gebruik van metaforen.
Wie bijvoorbeeld het boek van Margulis leest, merkt echter dat zij daar uitdrukkelijk vermeldt hoe de Gaia-hypothese al dan niet geïnterpreteerd dient te worden.

De conclusie dient volgens mij te zijn dat wetenschappers heel goed moeten opletten met de presentatie van hun theorieën, en zich altijd moeten afvragen waarom zij bepaalde metaforen willen gebruiken.
Metaforen zijn vaak noodzakelijk om een wetenschappelijke theorie verteerbaar en inzichtelijk te maken, maar men moet wel zeer alert zijn voor het 'politiek' gebruik ervan.
Niet alle wetenschappers zijn in staat om weerstand te bieden aan de al te menselijke hang naar populariteit, en laten hun in oorsprong goede metaforen al dan niet opzettelijk misbruiken door belangengroepen.
Tegelijk refereert dit aan het probleem van de plaats en rol van de wetenschap in de samenleving.

Het is jammer dat Dawkins het daar niet over heeft, want wat een goede of slechte metaforen gevonden wordt is toch vaak van subjectieve maatstaven afhankelijk.

Ondanks voorgaande kritiek vind ik het een interessant boek, met veel herkenningspunten enerzijds en veel leerrijke informatie anderzijds.
Het boek heeft ook een degelijke bronnenlijst en een handig register.

Soms, en zeker in de laatste hoofdstukken, stelde ik mij de vraag wat het betrokken onderwerp nog met het doel van het werk te maken heeft.
De inhoud boeide mij echter zo sterk dat ik dit zeker geen bezwaar vonD. Maar ik ben natuurlijk ‘bevooroordeeld’, mij hoeft Dawkins niet meer te overtuigen.
De vraag is of hij erin zou slagen zijn doelpubliek te overhalen om anders naar wetenschap te kijken.

De komende vijftig jaar      Brockman John      Geschiedenis wetenschap

Vijfentwintig essays over de voortgang van wetenschap en technologie in de nabije toekomst, door de meest visionaire wetenschappers ter werelD.

Bohr      Peruzzi Giulio      Geschiedenis wetenschap

Niels Bohr was een van de grondleggers van de atoomfysicA. Hij stond bovendien aan de basis van de meest spraakmakende tak van de 20e eeuwse natuurkunde: de kwantummechanicA.

In 1941 had Bohr een ontmoeting met zijn voormalige pupil Werner Heisenberg.
Gespreksonderwerp: de Duitse atoombom.
Over wat er is besproken wordt al jaren gespeculeerd, niet alleen door wetenschapshistorici, maar ook door schrijvers en filmmakers.

Een toegankelijke biografie die niet alleen ingaat op Bohrs wetenschappelijke verdiensten, maar ook op zijn persoonlijk leven (wist u bijvoorbeeld dat Bohr een begenadigde doelman was?).

Niels Henrik David Bohr (Kopenhagen, 7 oktober 1885 – aldaar, 18 november 1962) was een Deense theoretisch natuur- en scheikundige.
In 1922 ontving hij de Nobelprijs voor de Natuurkunde.

Inhoud

1 Biografie

2 Atoomfysica

3 Trivia

4 Zie ook

5 Externe links

 

Biografie

Niels Bohr was een zoon van Christiaan Bohr, hoogleraar fysiologie aan de Universiteit van Kopenhagen en Ellen Adler.
Zij hadden drie kinderen: Jenny, Niels en HaralD. Jenny studeerde geschiedenis en pedagogiek en werkte in het onderwijs.
Harald Bohr was een internationaal bekend wiskundige.

Het hechte gezin waarin Bohr opgroeide was niet godsdienstig, maar beschaafd en intellectueel.
In 1903 ging de atheïst Bohr (die religieus denken schadelijk en misleidend vond) studeren aan de universiteit van Kopenhagen, waar hij in 1911 (het jaar waarin zijn vader stierf) promoveerde.
Hij trouwde datzelfde jaar met Margrethe NorlunD. Hij kreeg zes zonen waarvan de oudste later op zij zeiljacht verongelukte.

Niels Bohr wordt algemeen gezien als één van de grondleggers van de atoomfysicA. Waar Ernest Rutherford als groot experimentator veel over de interne opbouw van het atoom ontdekte, was het de grote verdienste van Bohr om een theoretische grondslag voor dit nieuwe atoommodel te formuleren, waarmee hij tevens een grote bijdrage leverde aan de meest spraakmakende tak van fysica in de 20e eeuw: de kwantummechanicA.

Hij bevorderde de formulering van een nieuwe filosofische en wiskundige benadering en beschrijving van de structuur van het atoom en de atoomkern en andere gerelateerde gebieden van de kwantum fysicA. Dit noemt men de zgn Kopenhaagse interpretatie (CHI) van de kwantummechanicA. Kort samengevat: de waarnemer van een experiment vormt samen met dit experiment een enkel systeem.
De waarnemer oefent een non-lokale invloed uit op de kwantumwereld, die volgens tot dan toe gangbare opvattingen volstrekt ongerijmd was.
Elementaire deeltjes kunnen spontaan verschijnen en verdwijnen, sneller dan de lichtsnelheid informatie uitwisselen en nog meer vreemd gedrag vertonen.
Samen met o.
A. de jonge Werner Heisenberg, die bij hem studeerde, stelde hij in de jaren 20 deze theorie op.
Bohrs collega Albert Einstein had ernstige bezwaren tegen deze 'zweverige' theorie en met Bohr voerde hij de rest van zijn leven verhitte debatten over deze kwestie.
Deze controverse bereikte in 1935 een hoogtepunt in de formulering van de Einstein-Podolsky-Rosen-paradox.
Tegenwoordig wordt de CHI echter als bewezen beschouwd en heeft Bohr volgens de meeste natuurkundigen het gelijk aan zijn kant.
In 1923 ontving hij de Matteucci Medal, in 1938 de Copley Medal.

Bohr had in september 1941 in het door Duitsland bezette Kopenhagen een ontmoeting met zijn voormalige student en tevens persoonlijke vriend Werner Heisenberg.
Over de inhoud van die ontmoeting bestaan twee lezingen.
De ene is die van Bohr, die geschokt was dat Heisenberg geen morele bezwaren had tegen diens meewerken aan een Duitse atoombom.
Heisenberg deed er naar zijn zeggen juist alles aan om dat project te vertragen.

In 1943 lekte uit dat alle joden in Kopenhagen opgepakt zouden worden.
Bohr, die van joodse origine was, wist net als de meeste joden in Denemarken, naar Zweden te ontsnappen, waarna hij zich in de Verenigde Staten aansloot bij het Manhattanproject waar hij de rest van de oorlog meewerkte aan de Amerikaanse atoombom.

In de jaren '50 engageerde hij zich in politiek opzicht en sprak hij zich uit voor meer openheid tussen 'Oost' en 'West', gezien de nucleaire Wapenwedloop die in zijn tijd op gang kwam, zowel op aarde als, vanaf 1957, in de ruimte.
Op 24 oktober 1957 ontving hij hiervoor de allereerste 'Atoms for Peace Award'.

Bohr stond tevens aan de wieg van de nucleaire geneeskunde.

Atoommodel van Bohr

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Ga naar: navigatie, zoeken

 

Atoommodel van Bohr van een waterstofatoomHet atoommodel van Bohr is een door Niels Bohr ontwikkelde theorie die de opbouw van atomen beschrijft.

Inhoud [verbergen]

1 Het atoommodel

1.
1 Schillen

1.
2 Energieniveaus

2 Experimentele basis

2.
1 Lichtuitstraling

2.
2 Emissiespectrum

3 Verdere verfijningen

 

[bewerk] Het atoommodel

[bewerk] Schillen

Volgens het atoommodel van Bohr houden de elektronen van een atoom zich op in een aantal schillen rondom de kern, die een verschillend energieniveau hebben.
Elke schil kan een beperkt aantal elektronen bevatten.
De elektronen van een stabiel atoom zitten in de schillen met de laagst mogelijke energie.

Schillen worden volgens toenemende afstand tot de kern voorgesteld door: K, L, M, N, O, P en Q.
Het rangnummer wordt het schilnummer 'n' genoemD. Een schil met rangnummer n kan maximaal 2n2 elektronen bevatten, zoals aangegeven in de volgende tabel (deze regel is geldig van n=1 tot en met n=4; n=5,6,7 heeft maximaal 32 elektronen):

Schil K L M N O P Q

Nummer (n) 1 2 3 4 5 6 7

Max.
bezetting (2n2) 2 8 18 32 32 32 32

Opgelet: 8 elektronen op de buitenste schil is het maximum!

Bijvoorbeeld, een natriumatoom heeft elf elektronen.
In de stabiele toestand zitten er dus 2 elektronen in de K-schil, 8 in de L-schil en het laatste elektron zit in de M-schil.

[bewerk] Energieniveaus

Als er energie aan een atoom wordt toegevoegd, bijvoorbeeld doordat de stof verhit wordt, kunnen er elektronen naar een hogere energietoestand gaan.
Dit heet een aangeslagen toestanD. Het overgaan naar een hogere energietoestand heet excitatie.
Het atoom is dan niet meer in de stabiele toestanD.

Als er een elektron terugvalt naar een lager energieniveau, zendt het atoom energie uit in de vorm van elektromagnetische straling, bijvoorbeeld in de vorm van licht.
Dat heet emissie van stralingsenergie.

De stralingsenergie die vrijkomt bij een bepaalde elektronensprong komt overeen met het energieverschil tussen deze energieniveaus.
De waarden van de sprongen zijn typisch voor elk element.
De stralingsenergie bepaalt de golflengte van de straling, en dus de kleur van het uitgestraalde licht.

[bewerk] Experimentele basis

[bewerk] Lichtuitstraling

Niels Bohr stelde vast dat metalen bij verhitting in een vlam of bij toevoer van energie een typische lichtkleur voor dat element vertonen.
Bij natrium is dit geel, bij calcium baksteenrood en bij koper is dit groen.
In het dagelijkse leven zien we deze kleuren vaak terug.
Langs veel autowegen (opvallend in België) staat autowegverlichting die inderdaad geel-oranje-achtig is omdat het om natriumdamp-lampen gaat.

[bewerk] Emissiespectrum

De straling die door enkelvoudige stoffen wordt uitgezonden, kan verder ontleed worden als je de straling door een prisma heen stuurt.
Als het licht van een gloeiend hete zuivere stof via een prisma op een wit vlak valt, vertonen zich lijntjes met verschillende kleuren.
Dat heet het emissiespectrum.
Elk lijntje komt overeen met een bepaalde energie, en dus met een bepaalde overgang tussen twee elektronenschillen.
Zo zal een elektron uit een natriumatoom, dat terugvalt van de N-schil naar de M-schil de bekende gele kleur van natriumlampen uitstralen.

Door de uitgestraalde energieën van een groot aantal elementen te analyseren, kon Bohr afleiden welke energieniveaus in een element voor konden komen.

Nadat de emissiespectra van een groot aantal elementen was bepaald, konden deze ook worden gebruikt om de samenstelling van stoffen te bepalen met behulp van atomaire-emissiespectrometrie.

[bewerk] Verdere verfijningen

Het atoommodel van Sommerfeld (1916)

De magnetische niveaus

De spin van een elektron (1922)

Het golfmechanisch atoommodel (De Broglie, Schrödinger en Heisenberg, 1927)

Bohr stichtte het Instituut voor Theoretische Fysica in Kopenhagen.

Op 7 oktober 1985 werd officieel het Niels Bohr Instituut in Kopenhagen geopend, dat onder meer het Niels Bohr Archief beheert.

Niels Bohr vroeg eens aan Pauli, toen deze een nieuwe theorie presenteerde: ; ;We zijn het er allemaal over eens dat uw theorie gek is.
Maar is ze gek genoeg om waar te kunnen zijn? ; ;

De bohrstraal a0 is een atomaire lengteschaal vernoemd naar deze wetenschapper, die ongeveer overeen komt met 5,292 × 10-11 meter.

Bohrs zoon Aage is eveneens natuurkundige en ontving in 1975 de Nobelprijs voor de Natuurkunde.

Het element Bohrium is naar Niels Bohr vernoemd als eerbetoon.

Niels Bohr werd door de Deense Koning onderscheiden met de exclusieve Orde van de Olifant en koos als wapenschild, de wapenborden van de ridders worden in de kapel van de orde opgehangen, een Aziatisch thema: Yin en Yang.
Men ziet hierin wel een verwijzing naar de kwantummechanicA.

De tijd van verwondering      Holmes Richard      Geschiedenis wetenschap

Onze wereld is onttoverD. Snotapen zeilen in hun eentje over de grote oceanen, ook in Patagonië verkopen ze tegenwoordig T-shirts en sleutelhangers, en de maan is allang passé als reisbestemming.
In tweehonderdvijftig jaar hebben wetenschap en techniek de aarde van de meeste van haar geheimen beroofD.

In 'De tijd van verwondering' (Contact) roept Richard Holmes de sfeer op die net voor die grote doorbraken heerste.
Holmes kent die spannende periode, de scharnier tussen de achttiende en de negentiende eeuw, heel goed als biograaf van de romantische dichters Shelley en Coleridge, en die twee duiken ook in dit verhaal op: wetenschap en poëzie vertoefden toen nog graag in mekaars gezelschap.

Holmes toont de wereld van de ontluikende wetenschap in een groepsportret van een tiental, hoofdzakelijk Britse, personages.
De centrale figuur is Joseph Banks, die als jongeman in 1769 met James Cook naar het paradijselijke Tahiti reisde en terugkeerde met een scheepslading planten en dieren.
De steenrijke Banks kwam daarna nauwelijks nog aan reizen toe, maar als voorzitter van de Royal Society werd hij de peetvader van al wie in het Verenigd Koninkrijk aan wetenschap deeD. De meest aandoenlijke van zijn protegees waren Wilhelm Herschel en zijn zus Caroline.
Wilhelm was een joodse immigrant uit Hannover die aan de kost kwam als muzikant.
In zijn vrije tijd bouwde hij eigenhandig telescopen die de peilloze diepten van het heelal zichtbaar maakten.
Vanuit zijn tuin in Bath ontdekte hij eerst Uranus en later talrijke dubbelsterren en verafgelegen nevels.
Caroline voegde daar een reeks kometen aan toe.
De Herschels zagen een kosmos die vele, vele malen groter was dan iemand ooit had vermoed: hun kennis móést het judeo-christelijke wereldbeeld wel ondermijnen.
Shelley las hun artikels met rode oren en putte er de grondstof uit voor zijn atheïstische opstellen.

Van een heel ander kaliber was de flamboyante Humphrey Davey, het wonderkind van de scheikunde.
Na een reeks jeugdige experimenten met lachgas exploreerde hij met groot succes het gebruik van elektriciteit in de scheikunde.
Davey bereikte de status van een soort popster nadat hij zijn theoretische kennis had gebruikt om een veilige mijnlamp te ontwerpen.
Heel Europa kende hem als de man die het dodelijke mijngas had gekooiD.

Echte wetenschapsgeschiedenis is deze 'Tijd van de verwondering' niet - Holmes gebruikt niet één formule.
Maar de personages die hij opvoert zijn zo fascinerend dat ze als vanzelf de weg wijzen naar de vreugde van de bètavakken.

Er schuilt ten slotte een vreselijke paradox in dit verhaal: wanneer verwondering omslaat in kennis, is het resultaat vaak botte macht.
Vijfenzestig jaar na Joseph Banks bezocht ook Charles Darwin Tahiti en noemde het eiland ondubbelzinnig een 'verloren paradijs'.
Wetenschappers zijn het mooist wanneer ze zoeken, niet wanneer ze vinden.

De ontdekking van het weten      Kwa Chunglin      Geschiedenis wetenschap

In de jaren vijftig van de twintigste eeuw ontvingen ruim tweehonderd Amerikaanse universiteiten geld voor wetenschappelijk onderzoek van het Pentagon.
In 1960 werd bijvoorbeeld zeventig procent van het elektronica-onderzoek, dat onder meer de radar en de laser mogelijk maakte, door de federale overheid bekostigD. Dit schrijft Chunglin Kwa in zijn boek De ontdekking van het weten.
Een andere geschiedenis van de wetenschap waarin hij een geschiedenis van de westerse wetenschap construeert aan de hand van verschillende wetenschappelijke stijlen.

Elke stijl, die zijn oorsprong heeft in een specifieke periode van de geschiedenis, kent zijn eigen verzameling van criteria van wat goede wetenschap is en een specifieke wijze om 'waarheid' te produceren.
Zo ontstond in de middeleeuwen de deductieve stijl van wetenschapsbeoefening en kennen we sinds de negentiende eeuw de evolutionaire wetenschappelijke stijl.
De twintigste eeuw wordt gekenmerkt door een mozaïek van verschillende stijlen en een alliantie tussen waarheid en macht; de wetenschapper was ontdekker en kenner van de waarheid en de staat kon deze wetenschappelijke waarheid gebruiken, bijvoorbeeld voor het ontwikkelen van de atoombom.

Chungli Kwa koos in zijn De ontdekking van het weten voor een onderscheid in zes - min of meer opeenvolgende - stijlen van wetenschapsbeoefening: van de deductieve stijl van de oude Grieken via de experimentele, hypothetische, taxonomische en statistische tot de evolutionaire stijl van tegenwoordig.

Stijlen van wetenschappelijk denken

Kwa is docent wetenschapsdynamica (wetenschapsgeschiedenis en wetenschapsfilosofie) aan de UvA. Hij onderscheidt zes stijlen: (1) deductieve, (2) experimentele, (3) analogische-hypothetische, (4) taxonomische (5) statistische en de (6) evolutionaire stijl.
De claim is dat deze stijlen niet tot elkaar te herleiden zijn.
Ze zijn historisch in een bepaalde volgorde ontstaan, maar ze volgen elkaar niet op.
Ze vervangen elkaar niet.
Ze blijven onafhankelijk van elkaar bestaan.
Hoewel ze wel in combinaties kunnen voorkomen.
Uit zijn boek De ontdekking van het weten blijkt dat de 6 stijlen afkomstig zijn van de historicus Alistair Crombie (1994) die er zijn levenswerk van heeft gemaakt.
Kwa's hoofdstuk over de evolutionaire stijl in de wetenschap geeft een boeiend overzicht met vele voor mij onbekende feiten hoe met vallen en opstaan de evolutionaire stijl zich in verschillende wetenschappelijke disciplines en subdisciplines ontwikkelde.
Het geeft een onverwachte rijkdom aan literatuurverwijzingen.
Met name voor de ontwikkeling van het Mendelisme (Hoe zag Mendel zelf zijn resultaten en wat hebben genetici er later van gemaakt?) staan er een paar voor mij interessante nieuwe bronnen in.
Wat ik mis is een logische, conceptuele analyse van de onherleidbaarheid van de denkstijlen in het slothoofdstuk.

Het is het meest intrigerende van het hele idee wat het voor de evolutiebiologie betekent .
Het zou betekenen dat alle 6 denkstijlen in de evolutiebiologie voorkomen!

(1) Deductieve methode: een voorbeeld is een manier van weergeven van de evolutietheorie met behulp van een serie premissen en conclusies, die nog te zien is in museum Naturalis, Leiden.
Het gaat ongeveer aldus: Feit: Populaties groeien exponentieel, Feit: voedselvoorziening groeit niet met hetzelfde tempo, Conclusie: er is strijd om het bestaan.
Feit: er is genetische variatie met fitness verschillen, Conclusie: survival of the fittest, etC. In de (oudere) literatuur is dit hier en daar terug te vinden.
Ook zijn er een paar filosofen/theoretisch-biologen die dit zeer gedetailleerd uitgewerkt hebben in een axiomatisch systeem.

(2) experimentele methode: het meest duidelijke is de experimentele denkwijze te vinden:

Met andere woorden: de experimentele methode in de evolutiebiologie is niet weg te denken.
Ik heb zelf begin jaren 80 aan experimentele evolutie (kunstmatige selectie) bij Drosophila gewerkt.
Denk ook aan de voorbeelden die Darwin in de Origin of Species gaf van kunstmatige selectie: duiven, honden, katten, cultuurrassen van granen, etC. Ook onderzocht Darwin het effect van langdurig verblijf in zeewater van plantenzaden op hun kiemvermogen.
Zelfs in de paleontologie worden tegenwoordig experimentele methodes toegepast (microscopisch en chemisch onderzoek van fossielen).

(3) Analogisch-hypothetisch: dit moet ik nog verder onderzoeken.
De term 'natuurlijke selectie' is een metafoor.
De boom van het leven ('tree of life') is een metafoor.

(4) taxonomische methode ('systematiek') is nauw verweven met de evolutietheorie.
Darwin's hoofdwerk gaat over het ontstaan van soorten, wat een taxonomisch begrip is.
Je hoeft maar een willekeurig boek 'Philosophy of Biology' open te slaan en je ziet hoofdstukken over het 'Species problem'.
De Evolutietheorie ('Tree of Life') verklaart de taxonomie zoals die aan de bioloog verschijnt (hierarchisch systeem).

(5) Statistishe methode: voorbeeld : ; ;Statistical Methods in Molecular Evolution ; ;.
De populatiegenetica is een wiskundig model van het gedrag van genen in populatie's en statistiek is daarbij een onvermijdelijk onderdeel.
Vele voorbeelden kunnen gegeven worden.
Denk ook aan Bioinformatica, Computational Molecular Evolution, etC. Computational Evolution heeft ook een element van de Deductieve methode in zich: rekenen vanuit first principles.

6.
Evolutionaire methode: de historische dimensie is uiteraard belangrijk in de evolutietheorie.
Vóór Darwin bestond deze al in de geologie en kosmologie (Kant had al beschouwingen over de ontwikkeling van ons zonnestelsel).
Contingentie is belangrijk, maar niet overheersenD.

Causale denken (wat ik mis in het 6-delig systeem) is zeer belangrijk in de evolutiebiologie.
Een tweedeling op hoger niveau zou kunnen zijn: theoretische-wiskundige methode (1,5) tegenover de empirische (observatie) methode (2,3,4,6).

Het lijkt mij dus duidelijk dat in de evolutiebiologie alle 6 denkstijlen voorkomen.
Misschien is biologie daarom wel de meest gecompliceerde wetenschap.
Ik heb er echter nooit vanuit deze optiek tegenaan gekeken.
Kwa is er in zijn boek niet al te diep op in gegaan, maar het lijkt mij zeer de moeite waard dit verder uit te diepen.
Als iedere stijl zijn eigen waarheidscriterium heeft, hoe werken die 6 stijlen dan samen in de evolutiebiologie? Hoe kan er een synthese ontstaan? Misschien staan er hints in de andere hoofdstukken.

De natuurwetten      Pickover clifford      Geschiedenis wetenschap

Heeft u ooit op school geleerd dat Isaac Newton in de eerste plaats muntmeester van beroep was, dat hij zelfs in zijn vrije tijd achter valsemunters aanging en dat die in die tijd gevierendeeld werden? Vast niet, maar dergelijke hiaten kunt u nu invullen met dit prachtig overzicht van de natuurwetten, hun betekenis en ontdekkers.
Meer dan vijfhonderd bladzijden telt deze turf, met telkens een vrij begrijpelijke verklaring van een wet en daarna interessante wetenswaardigheden over de bedenker.
Overbekende namen als Einstein, Gay-Lussac en het echtpaar Curie passeren de revue in verhelderende biografietjes.
Een mooie kans om (eindelijk?) voeling te krijgen met de krachten die onze natuur regeren!  

 

Worden natuurwetten uitgevonden of ontdekt? Uitvinder en wetenschapsjournalist Clifford A. Pickover denkt het laatste.
„Ze bestaan onafhankelijk van ons.
De bewering 3+1=8 is onwaar, was dat ook al voor de hele getallen ontdekt werden”, zo schrijft hij in zijn boek ”Natuurwetten”.

In zijn boek bespreekt Pickover zo’n tachtig natuurwetten en hun maker in chronologische volgorde.
„We moeten de wettenmakers de eer van hun vaak aanzienlijke hoeveelheid werk gunnen.
”

En aanzienlijk is die hoeveelheid werk in veel gevallen zeker geweest.
Zo vergde het vijf jaar onderzoek voordat Buys Ballot –de oprichter van het KNMI– kon publiceren dat „de windrichting dwars op de gradiënt van de atmosferische druk staat.
”

Een andere Nederlander die aan bod komt is Snellius.
Hij ontdekte dat „de hoek waaronder licht breekt dat van het ene medium naar het andere gaat, afhangt van de brekingsindex van beide mediA.”

Uiteraard geeft Pickover met zijn boek geen volledig overzicht van alle wetenschappers naar wie iets is vernoemD. Het overzicht van mensen die een natuurwet hebben ontdekt, is vrijwel compleet.
Daarmee bevindt ”Natuurwetten” zich tussen de standaardwerken.

Interessant is verder wanneer de laatste wet wordt ontdekt.
In tegenstelling tot de Britse kosmoloog Hawking, verwacht Pickover dat er altijd wetten zullen overblijven om ontdekt te worden.
Met de woorden van Asimov: „Hoeveel we ook leren, wat er overblijft is net zo oneindig complex als het geheel was toen we begonnen.
” ;

Canon van de natuurkunde      De Lang Herman      Geschiedenis wetenschap

Dit boek tijdens de zomervakantie gelezen.
Leest als een trein en geeft een mooi overzicht van Aristoteles tot en met Buckyballs en verder.
Naast een stoet van overbekende namen ook nieuwe namen (voor mij dan) zoals van Musschenbroek, Perrin, Reines en meer.

Hoogtepunt is wat mij betreft venster 97 over de quantum-eraser, maar ik zal de plot hier niet verklappen.

Ook de vertellingen rond Paul Ehrenfest zijn prachtig geschreven, en de invloed van WOII.

Enige kanttekeningen waarom de beoordeling niet ; ;Zeer goed ; ; maar ; ;Goed ; ; is geworden:

1-Sommige vensters lijken meer gekozen vanuit hun NL-gehalte dan op relevantie voor de natuurkunde: Einthoven, Zernike, van Leeuwenhoek.
Deze artikelen zouden eerder in een canon van Nederlandse beta-wetenschappers moeten worden opgenomen.
Ook de vensters over Hertzsprung, Hodgkin en Huxley doen vreemd aan in dit boek.

2-De vensters van Icke vind ik er negatief uitspringen.
De tekst wordt gebruikt om zijn standpunten te ventileren t.
A.v.
moderne onderzoekers (blz.
86) en kosmologen (blz.
256), zijn in een schoolkrantachtige stijl (venster 42, 82/83) geschreven en maken (als enige, E=mc2 daargelaten) gebruik van nutteloze formules terwijl een kernachtige conclusie in venster 24 (Michelson en Morley) juist achterwege wordt gelaten.

Zonder enige twijfel een aanrader, het nodigt uit tot het lezen van meer boeken en artikelen over (fundamentele) natuurkunde (ik heb Feynman inmiddels al besteld, en vele van de in de canon aangehaalde artikelen zijn zo van internet te downloaden) en toont maar weer eens wat voor spannende discipline dit eigenlijk is.

Beschrijving

 De grootste ontdekkingen en theorieën van de belangrijkste natuurkundigen aller tijden worden in dit rijk geïllustreerde boek besproken.
Aan bod komen onder meer Newtons werk over zwaartekracht,Albert Einsteins publicaties over de relativiteitstheorie uit 1905 en 1916 en de artikelen waarvoor Martinus Veltman en Gerard 't Hooft in 1999 de Nobelprijs kregen.
Het boek is samengesteld en voor het grootste deel geschreven door de redactie van het Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde, door Herman de Lang, Vincent Icke, Lo Bour, Rob van den Berg,Machiel Kleemans, Helko van den Brom en anderen.
De rijk geïllustreerde Canon van de natuurkunde is chronologisch geordend, met een algemene inleiding per tijdvak.
Bij elk van de beschreven artikelen vindt u een foto van de beroemde wetenschapper, een citaat, het verhaal van de doorbraak en een beschrijving van de vooruitgang die destijds en sindsdien is geboekt.

Toen duidelijk werd dat de verschijning van het honderdste deel van de Wetenschappelijke Bibliotheek van het tijdschrift 'Natuurwetenschap en Techniek' zou samenvallen met de 75ste verjaardag van het 'Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde' ontstond het idee voor dit boek.
Het resultaat behoort zonder enige twijfel tot het beste wat er in de laatste jaren op dit gebied is verschenen.
In honderd artikelen, waarvan de meeste geschreven zijn door Herman de Lang en Vincent Icke, worden de grootste ontdekkingen en theorieen van honderd belangrijke natuurkundigen beschreven, waarbij tweederde betrekking heeft op de voor leken vaak zo lastige theorieen uit de afgelopen eeuw.
Deskundig, boeiend, en qua didactiek en vormgeving van hoog niveau.
Uitvoerig in kleur en zwart-wit geillustreerd, en voorzien van index, bronvermelding en gegevens over de auteurs.

Tijd, getal, bewustzijn      Oosthout Henri      Geschiedenis wetenschap

Met een originele afwisseling van stijlvormen - zakelijke betogen, dialogen, mythen en citaten - slaat de auteur een brug tussen een natuurkundige, exacte, en abstracte behandeling van de opgeworpen problemen en een meer aanschouwelijke, en filosofische benadering.
Het boek verbindt op ingenieuze en soms geestige wijze de gedachten van de klassieke filosofen met de moderne wetenschap en gaat in tegen de ook in de filosofie voorstschrijdende specialisatie en versnippering.

Liefde ,seks en tragedie      Goldhill Simon      Griekse geschiedenis

n Liefde, seks en tragedie laat classicus Simon Goldhill een breed publiek zien dat de Griekse en Romeinse Oudheid nuttig en aantrekkelijk is.
Niet alleen door je wijzer en enthousiaster te maken met feiten over de Oudheid, maar ook door je je eigen eruditie voor te houden.
Je herinnert je bij het lezen van zijn boek vast een enthousiasteling die er ook zó in opging dat hij vreemd, maar toch vooral indrukwekkend en bijzonder op je overkwam.
Die rijkdom om zoveel te weten over zoveel moois en interessants keert terug in dit boek.
Door jacob zwaan.

Griekse tragedies, homoseksualiteit en christenen

 

Goldhills verhaal komt vlot op gang.
Al in de eerste pagina's van het boek geeft hij blijk van een karakteristieke stijl door te springen tussen de moderne politiek en de Griekse cultuur, te refereren aan films en zijn betoog met illustraties te ondersteunen.
De eerste hoofdstukken van het boek bespreken vooral hoe in de Oudheid seks, liefde en het lichaam werden beleefd, en hoezeer dat verschilt van de moderne westerse beleving.
Andere hoofdstukken zijn onder andere gewijd aan de Atheense democratie, Romeinse gladiatorenspelen, Griekse tragedies en aan de opkomst van het Christendom in het Romeinse Keizerrijk.

 

Deze onderwerpen raken wel aan elkaar, maar Goldhill heeft vooral gekozen voor wat interessant en aansprekend is, zonder te streven naar een heel nauw samenhangend geheel.
Dat is niet hinderlijk, omdat de afzonderlijke onderwerpen op eigen kracht voldoende nieuwsgierigheid wekken.
Vaak kiest Goldhill een onderwerp dat de meeste mensen wel zullen kennen, maar wat hij erover vertelt is geen gemeengoeD. Zo heeft menigeen wel een idee van seksuele verhoudingen tussen mannen in het klassieke Athene, maar realiseren weinigen zich op wat voor manier mannen het toen met elkaar deden.
Namelijk, zo betoogt Goldhill met behulp van een vaasschildering, door de penis tussen de dijen van een ander te klemmen.

 

Liefde, Seks en Tragedie is een echt geesteswetenschappelijk boek; het gaat voor de helft over wat de Grieken en Romeinen dachten en wie zij waren, maar voor de andere helft over wat wij denken en wie wij zijn.
Goldhill stelt ons in staat om iets over onszelf te leren en kritisch naar onszelf te kijken.
Zo hoor je bijvoorbeeld weleens dat onze maatschappij geobsedeerd is met hoe het lichaam eruit ziet en dat dat ‘iets nieuws’ is.
Maar zo nieuw is dat niet, weet Goldhill ons te verzekeren.
Ook in het Athene van de vijfde eeuw voor Christus waren met name mannen continu met hun voorkomen in de weer.
De christelijke traditie heeft zich heftig tegen deze houding gekeerd en zo lijkt de preoccupatie met het lichaam in de twintigste eeuw ‘iets nieuws’.
Hier zien we meteen hoe verhelderend het is dat Goldhill in zijn boek ook aandacht schenkt aan het Christendom.

 

De oudheid doet ertoe, maar hoe?

 

Wel is het een moeilijke vraag wat we moeten met die kennis van ons verleden.
Hierover heeft Goldhill een minder uitgewerkt standpunt.
Hoewel hij met grote regelmaat herhaalt dat het heel belangrijk is dat we ons antieke verleden kennen, is het lang niet altijd duidelijk waarom.
Je krijgt de indruk dat er volgens Goldhill méér te verliezen is dan het plezier dat je kan beleven aan oude culturen.
Op een gegeven moment suggereert Goldhill dat we zonder deze kennis niet echt meer in onze cultuur leven.
Die opmerking maakt een conservatieve indruk.

 

Maar in veel andere passages dringt hij er vooral op aan dat we, door te erkennen hoe anders de Grieken waren, onze eigen gedachten en gewoonten kritisch gaan bekijken.
Dat maakt weer een radicale, progressieve indruk.
Wat we van de Oudheid kunnen leren voor ons eigen leven is een moeilijke vraag die een genuanceerder antwoord verlangt dan onversneden conservatisme of niet aflatende radicale kritiek.
Al met al heb ik de indruk dat Goldhill deze kwestie vooral steeds noemt om te betogen dat de Oudheid ertoe doet en dat mensen die zich er niet voor interesseren dat wel zouden moeten.
Maar het is de vraag of dat ergens goed voor zou zijn en zelfs al was dat zo, dan zal Goldhills betoog deze doelgroep van ongeïnteresseerden niet bereiken.
Veel meer interesse voor de Oudheid wekt Goldhill door te vertellen wat hij er allemaal over weet.

 

De Nederlandse vertaling van het boek van uitgeverij Nieuw Amsterdam bevat slecht lopende zinnen, rare uitdrukkingen en onnauwkeurigheden.
Zo kiest de vertaler voor het werkwoord ‘to desire’ vaak de archaïsche Nederlandse uitdrukking ‘haken naar’ en steeds wanneer mensen van beide geslachten worden genoemd heeft hij het over mensen ‘van beiderlei kunne’, wat nodeloos plechtig aandoet.
Op p.
279 vertelt Goldhill ons het niet oninteressante weetje dat de keizer zijn duim omhoog stak wanneer hij een gladiator wilde laten doden, maar ook hier hindert de vertaler ons begrip door de uitdrukking ‘thumbs up’weer te geven als ‘duimen op’.
Dit zijn slechts enkele voorbeelden.
Wie redelijk Engels leest, kan beter bij het origineel terecht.
Toch is dit boek, zelfs in de Nederlandse versie, ontzettend fascinerend en bijzonder de moeite waarD.

Welke invloed hebben de Grieken en Romeinen op onze huidige samenleving? In vijf thema- hoofdstukken legt hoogleraar Griekse literatuur en cultuur Goldhill onze schatplicht uit.

Covermodellen van Men's Health of dure aftershaves zijn als de standbeelden van afgetrainde jonge mannen die in het oude Griekenland het straatbeeld sierden.

Romeinse keizers lieten hun beeltenis verspreiden zoals heden ten dage verkiezingsposters opgeld doen, en ook het dieet stamt uit de Griekse bloeiperiode met hun intensieve lichaamscultus.

 

Dit zijn de meer ludieke voorbeelden uit Simon Goldhills studie over de aanwezigheid van de Griekse en Romeinse cultuur in onze huidige samenleving.
Ook neemt hij de overeenkomsten in onze huidige opvattingen over het huwelijk en homoseksualiteit onder de loep.

Maar de hoofdstukken over de oorsprong van het christendom in de klassieke oudheid reiken dieper dan voorgaande onderwerpen - en daar wordt het boek nóg intrigerender.

 

Vasten en celibaat

 

Het christendom, dat in het hart van de klassieke oudheid is ontstaan, botste tijdens zijn ontwikkeling enerzijds met de indertijd geldende mores, anderzijds adapteerde het (een aantal van) de waarden.

Waar de Grieken pronkten met hun afgetrainde lichamen en de Eros bewierookten, onderwierpen de asceten zich aan vastenperioden en het celibaat.
Soms met gruwelijke excessen, zoals een paalzitter die jarenlang zo ongeveer verkwijnde en wegrotte op een hoge pilaar.

Vanaf die eerste christelijke asceetpunkers onthaalt Goldhill de lezer op een boeiende reis langs de verspreiding van het christendom, via de baanbrekende Desiderius Erasmus (dankzij zijn kennis van het Grieks) die de Bijbelbeleving op zijn kop zette, tot aan het heden.

 

Het volk

 

Gezien de geopolitieke ontwikkelingen is het hoofdstuk over het ontstaan van de democratische staatsvorm in de klassieke oudheid erg actueel.
In tegenstelling tot de platitudes die in het populaire politieke discours overvloedig worden gedebiteerd, gaat Goldhill secuur en uitvoerig in op het ontstaan, de ontwikkeling, kernwaarden, veranderingen en opgang naar de moderne democratie.

Het is de enerverende wisselwerking tussen wat het volk wil en hoe we Socrates en Plato nodig hebben om de essentie van democratie te achterhalen.

 

Modern drama

 

Democratie en religie zijn vreemd genoeg niet in de titel vervat (het zijn de boeiendste hoofdstukken), maar tragedie wel, en ook dat onderwerp krijgt een eigen hoofdstuk.
Modern drama zoekt zijn oudste, diepste wortels in het antieke Griekenland, en de westerse culturele traditie is geënt op de geest van de klassieke tragedie.

Ook legt Goldhill in dit hoofdstuk ondermeer het verband tussen de keizerlijke uitspattingen van een arena vol gladiatoren en onze - tijdloze - fascinatie met gewelD.

Goldhill biedt niet uitsluitend nieuwe inzichten, maar zijn stellingen en ideeën in dit boek zijn vaak verfrissend, niet zonder humor en onveranderlijk prikkelenD. Door de eeuwen heen zijn er de nodige slijptollen tegenaan gehouden, maar de fundamenten van onze samenlevingsvorm zijn oud en ze zijn herkenbaar.
En vooral zinvol om te leren kennen.
Zoals Cicero al zei: ; ;Wie niet weet waar hij vandaan komt, zal altijd een kind blijven.
;

Wat betekent het om burger te zijn in een democratie? Hoe moeten we de rol van religie in de samenleving begrijpen, in het bijzonder waar het gaat om huwelijk en gezin? Zijn onze seksuele verlangens en onze opvattingen over ons lichaam het product van cultureel bepaalde verwachtingen, of alleen maar een uiting van onze geaardheid? Wat zegt onze vrijetijdsbesteding over onszelf en over de samenleving?

Politiek en democratie, religie en huwelijk, seks en het lichaam, amusement en media: het zijn de bouwstenen van de moderne mens en zijn werelD. In Liefde, seks en tragedie laat Simon Goldhill het belang zien van een goed begrip van de antieke wereld om die bouwstenen te kunnen doorgronden.

Van de klassieke pilaren van een bankgebouw tot het gezweet in een sportschool, op heldere en onderhoudende wijze weet Goldhill de lezer mee te voeren door de psychologische, sociale, intellectuele, artistieke en politieke erfenis van de klassieke werelD. Met dit boek brengt hij de Oudheid echt dichterbi J.

Simon Goldhill is hoogleraar Griekse literatuur en cultuur aan de University of Cambridge en fellow aan King’s College (Cambridge).
Hij is wereldberoemd door zijn boeken over de Griekse tragedie.
In 2009 werd hij fellow aan de American Academy of Arts and Sciences.

De oudheid is nog niet voorbij      Meijer Fik      Griekse geschiedenis

Fik Meijer mag dan al emeritus zijn, zijn pen is nog altijd erg actief.
Dit nieuwste boekje is een verzameling van artikelen, korte verhalen en essays over zeer uiteenlopende onderwerpen, met telkens de Grieks-Romeinse Oudheid als rode draaD.

 Sommige verschenen vroeger al in de NRC (2004), Spiegel Historiael (2003) of in “De Oudheid van opzij” (1997).
Andere zijn gelukkig wel nieuw.

 De voornaamste onderwerpen zijn: de Olympische Spelen, verschenen naar aanleiding van de O.
S.
in Athene 2004; Asclepius en de antieke geneeskunde; opkomst van de democratie en kritiek op deze regeringsvorm door Grieken zelf; de zeeslag bij Salamis, in de vorm van een lang nepinterview van Meijer met Themistocles; het kanaal van Corinthe; de weinig bekende slavenleider Drimacus (3e eeuw v.
Chr.
); Herodotus en Pausanias; de christenvervolgingen; supporters in het Colosseum; de ballingschap van Ovidius (in het huidige Roemenië); prostitutie; de oude dag; rijkdom bij de Romeinen; WC’s en het imperium Americanum.

 De meeste artikelen lezen ontspannend en zijn voor elke leek toegankelijk.
Er staan weinig nieuwe dingen in, behalve bij Drimacus.

 Het verband met de titel is soms heel los en ver te zoeken.
Ze gaan over de oudheid, maar vaker over de voorbije oudheid dan over de nog levende.

 De titel en de kaft vooraan (“Caesars Palace”) zijn misleidend; ze doen vermoeden dat het gehele boek handelt over het voortleven van de oudheid in het hedendaagse straatbeeld, in de huidige maatschappij, kunst, literatuur etC. Zo moet je ook enige fantasie hebben om de christenvervolgingen bij de Romeinen te vergelijken met onze houding tegenover de islam.

 En Bush verwijten dat hij eerst “De oorlog tegen Jugurtha” van Sallustius had moeten lezen, zou geloofwaardiger overkomen als het vóór of tijdens de inval in Irak was geschreven.

 De literatuurlijst is niet meteen up-to-date: ik mis de werken van Christian Laes, Robert Nouwen, Tony Perottet en Tom Holland: ze handelen alle vier over één of meer van de besproken thema’s.

 Ik eindig positief: dank zij Fik Meijer komen elk jaar enkele tienduizenden lezers in contact met de Grieks-Romeinse OudheiD.

Haast met de regelmaat van een klok publiceert F.
Meijer telkenjare een boek waarin hij een breder publiek wil informeren over de klassieke OudheiD. Aanvankelijk ging het om werken waarin korte opstellen werden gebundeld waarvan er een aantal voordien reeds in een tijdschrift of op de cultuurbladzijden van een Nederlandse kwaliteitskrant waren gepubliceerD. Vervolgens was het de beurt aan monografieën over onderwerpen die een ruimer publiek konden interesseren zoals de wagenmenners of gladiatoren.
De laatste jaren legde Meijer de lat wat hoger met minder populaire onderwerpen als het Romeinse imperialisme of de houding van Grieken en Romeinen tegenover 'Vreemd volk'.
Met het zopas verschenen boek keert hij terug naar de eerste formule.
Tweeëntwintig opstellen over erg uiteenlopende aspecten van de klassieke Oudheid zijn hier verzamelD. Van een tiental daarvan verscheen een eerste versie in Spiegel Historiael, het NRC-Handelsblad of in een vorige bundel.
Doorgaans gaat het om artikelen van een tiental bladzijden.
Uitzondering hierop vormen de bijdrage over de antieke Olympische Spelen (32 blz.
) en over het democratische gehalte van de Atheense democratie (21 blz.
).
In de andere bijdragen komen o.
m.
aan bod: de genezingscultus van Asclepius, moderne pogingen om de trireme (hét oorlogsschip van de Atheners) te reconstrueren, de plannen van Nero om het kanaal van Corinthe te graven, slavenopstanden, supporters bij de wagenrennen, de oorlog tegen Jugurtha, Ovidius' leven in ballingschap, Plinius' lofrede op Trajanus, prostitutie te Rome en in Pompeji, de voorstellingen in het Colosseum, antieke opvattingen over de ouderdom, rijkdom bij de Romeinen, sanitaire voorzieningen en openbare toiletten bij de Romeinen, duikers, de schepen van Nemi die nog geen vijftien jaar na hun moderne blootlegging in 1930 door terugtrekkende Duitse troepen werden in brand gestoken en zo definitief verdwenen.
Zoals uit deze opsomming blijkt is er voor elk wat wils in deze ruime waaier aan antieke realia met een hoog concreet gehalte en juist daarom zo boeiend voor de hedendaagse lezer.

 Zoals we dat van Meijer gewoon zijn, zijn de opstellend onderhoudend geschreven en prettig omlezen.
Eenmaal kruipt Meijer zelfs in de huid van een imaginaire Atheense journalist uit ca 460 v.
C. die Themistocles gaat interviewen te Sardes waar de Atheense overwinnaar van Salamis een toevlucht heeft gezocht nadat hij bij de Atheners in ongenade was gevallen.
Af en toe verlaat Meijer dit meer concrete niveau.
Dit is het geval in het laatste artikel waarin hij nagaat in hoeverre de huidige Amerikaanse machtspolitiek te vergelijken is met deze van de Romeinen en zich afvraagt of uit de Romeinse geschiedenis conclusies kunnen worden getrokken m.
B.t.
de toekomst van de V.
S.
.
Het is eveneens het geval in de twee bijdragen waarin hij een religieuze problematiek aansnijdt en hier kan ik de auteur moeilijker volgen.
In mijn bespreking van Vreemd Volk merkte ik al op dat de A. de beweegredenen van de Romeinse overheid om de Christenen te vervolgen verkeerd inschatte omdat hij uitgaat van een onjuiste interpretatie van de essentie van de Romeinse godsdienst.
Dit is ook hier weer het geval in de bijdrage waarin hij diezelfde problematiek aan de orde stelt.
In diezelfde bijdrage forceert hij bovendien de teksten waar hij schrijft (blz.
135-136) dat Paulus in zijn befaamde toespraak op de Atheense areopaag frontaal in de aanval gaat tegen de Romeinse godsdienst en die religie als een superstitie bestempelt.
Voorzover ik de bewuste passage in de Handelingen van de Apostelen goed begrijp is er in die toespraak nergens expliciet sprake van de Romeinse godsdienst (waarom zou hij dat trouwens doen in een toespraak tot de Atheners?).
In zijn opstel over de Christelijke martelaren bakt Meijer het wel erg bruin wanneer hij in dit verband –voor een beter begrip dan nog wel! – de hedendaagse Islamitische terroristen ter sprake brengt.
Dit getuigt van een totaal gebrek aan historisch inzicht.
Afgezien van het feit dat deze massamoordenaars zichzelf als martelaren bestempelen is iedere overeenkomst ver zoek tussen enerzijds deze mannen en vrouwen die erop uit zijn zoveel mogelijk onschuldigen – waarvan de meesten overigens heel vaak ook Moslims zijn – te vermoorden en met het oog op succes in bijkomende orde ook bereid zijn daarvoor zelf ter sterven en anderzijds de vroegchristelijke martelaren die stierven voor hun geloof en leden zonder zelf anderen te hebben laten lijden.

 Maar afgezien van deze uitschuivers vormt dit boek andermaal interessante en prettige lectuur voor wie in de klassieke Oudheid is geïnteresseerD. Leerkrachten geschiedenis zullen er bovendien heel wat in aantreffen dat ze kunnen gebruiken om hun lessen te verlevendigen.

De Peloponnesische oorlog      Kagan Donald      Griekse geschiedenis

De Peloponnesische oorlog

Epos van de moordende strijd tussen Athene en Sparta, 431 - 404 voor Chr.

De groeiende macht van Athene dat onder Pericles een tijd van grote culturele en democratische bloei doormaakte, was aanleiding voor de drie decennia durende grote Peloponnesische oorlog tegen Sparte en haar bondgenoten.

Een oorlog die ook wel ; ;de echte eerste wereldoorlog ; ; wordt genoemd waarbij alle geloof in instituties, tradities, morele en culturele waarden omver werden geworpen en iedereen met elkaar streeD. Een brute oorlog, zonder precendenten, die een terugval veroorzaakte van een hoogstaande naar een barbaarse cultuur, van een zojuist ontloken democratie naar een tirannieke oligarchie, met ongekende wreedheden en ontelbare slachtoffers.

Alle elementen in deze grote strijd zijn relevant voor de huidige tijd, op het gebied van politieke en militaire strategieën en kansberekeningen, van leiderschap, van heldendom, menselijke verhoudingen en cultuurverschillen.

DE PELOPONNESISCHE OORLOG is het meeslepende meesterwerk van de Amerikaanse historicus Donald Kagan die hiermee zijn vierdelige cyclus over dit onderwerp in één boek heeft herschreven voor het algemene publiek.

Griekenland (600 - 500 v.
Chr.
)

In 499 v.
Chr.
kwamen de Ionische steden die zich in 513 v.
Chr.
bij de Perzische invasie in Griekenland aan de Perzen hadden moeten onderwerpen tegen hun overheersers in opstanD. Ze kregen daarbij steun van Athene en EritreA. Deze Ionische opstand was het begin van de Grieks-Perzische Oorlogen.
( Perzische rijk (499 - 482); Slag bij Marathon (490 v.
Chr.
); Slag bij Themopylae (480 v.
Chr.
)

In 431 brak de Peloponnesische oorlog (431 - 404 v.
Chr.
) uit tussen Sparta en Athene en met hun wederzijdse bondgenoten.
Het gehele verloop van de oorlog en de achtergronden staan goed beschreven in ; ;De Peloponnesische Oorlog ; ; van de Atheense legeraanvoerder en geschiedschrijver Thucydides (460 - 400).
Vrijwel geheel Griekenland was in twee kampen verdeelD. Veelal waren er in de afzonderlijke staten elkaar met bitterheid bestrijdende partijen.
Moreel verval was aan de orde van de dag.
Het was een lange en afmattende oorlog (met onderbrekingen af en toe) tussen beide Griekse grootmachten, de aristocratische landmacht Sparta (met zijn bondgenoten) en de democratische zeemogendheid Athene (ook met zijn bondgenoten).
Omdat geen enkele Griekse stadsstaat in deze oorlog neutraal en afzijdig kon blijven, kan men dit conflict gerust een kleine ; ;(Griekse) wereldoorlog ; ; noemen.
Na afloop van de oorlog kwamen beide partijen zo verzwakt uit de strijd, dat zij geen van beide ooit nog hun vroegere grootheid konden terugwinnen.

   

De directe aanleiding van de oorlog was het conflict van Kerkyra (Corfu), een kolonie van Korinthe met zijn moederstad dat uitbrak in 433 v.
Chr.
Kerkyra vroeg en kreeg de hulp van Athene.
Korinthe werd op zijn beurt bijgestaan door de Peloponnesische Bond onder de leiding van Sparta, dat Athene de oorlog verklaarde.
Potidaea, een Korinthische kolonie, maar die tot de Delische Bond behoorde zegde eenzijdig het bondgenootschap op, waarop de Atheners de stad belegerden en in 429 v.
Chr.
; ;heroverden ; ;, tot ergernis van Korinthe en Sparta

Er waren echter ook dieper liggende oorzaken van het conflict.
Allereerst de naijver en frustratie van Sparta en zijn bondgenoten om het groeiende imperialisme van Athene.
Na de Perzische Oorlogen, waarin Sparta nochtans de grootse militaire rol had gespeeld, voerde Athene steeds meer een imperialistische politiek en slaagde de stadsstaat erin om de Delische Bond tot een Atheens Rijk uit te bouwen.
Daarbij streefden beide grootmachten naar het militaire en economische overwicht in de Griekse werelD. Een tweede diepere liggende oorzaak was de politieke en militaire tegenstellingen tussen de interne staatsregelingen van Athene (democratisch, progressief en zeemacht) en van Sparta (aristocratisch, conservatief en een landmacht), die ieder bij zijn respectieve bondgenoten en aanhangers propageerde.

  

Verloop van de strijd

Het eerste deel van de Peloponnesische oorlog (431 - 404) wordt ook wel de Archidamische oorlog genoemd, naar de Spartaanse koning  Archidamos ll (469 - 427 of 426)

Vanaf 431 v.
Chr.
hield het Spartaanse leger (onder bevel van koning Archidamos) tien jaar lang verwoestende tochten door Attika, waarbij de Spartanen dorpen platbrandden en de oogst vernielden.
Periklès liet Attica over aan de verwoesting en trok de burgerbevolking terug binnen de Lange Muren.
Intussen plunderde de Atheense vloot de kusten van de Peloponnesus en bemoeilijkte daardoor de Spartaanse bevoorrading.
Zelf ondervond het geen bevoorradingsproblemen door de Piraeus-haven.
In 430 v.
C. bracht een schip uit Egypte de pest mee, zodat deze ziekte zich snel verspreidde onder de opeengedrongen Atheense bevolking.
Athene wilde vrede sluiten, maar Sparta weigerde.
De volkswoede keerde zich tegen Perikles, die werd afgezet.
Na enkele maanden bleek hij onvervangbaar en werd hij gerehabiliteerd als strategos, maar in 429 v.
C. bezweek hij samen met een vierde van de bevolking aan de pest.
Periklès werd opgevolgd door Cleon, een voorstander van de harde lijn.

Na Perikles kwam er een nieuw soort democraten, die in de literaire bronnen enigszins laatdunkend werden voorgesteld als demagogoi, 'volksleiders' of demagogen.
Zij bleven in grote lijnen trouw aan de politiek van Periklès, maar waren wel pragmatischer ingestelD. Ze waren van lagere afkomst en kwamen uit een ander milieu: Cleon (cA. 431-422 v.
C.) had een leerlooierij; Hyperbolos (cA. 425 - 418/417 was een lampenfabrikant; Kleophon (cA. 410-404 v.
C.) fabriceerde lieren.
Het ging dus vaak om leden van de industriële bourgeoisie, die zelf niet moesten werken en hun fortuin haalden uit één of meerdere ateliers.
Ze werden vaak gehekeld door de komedieschrijver Aristophanes.
Tegenwoordig worden ze geherwaardeerd als politici die steunden op een veel bredere massa en op een direct contact met het volk.
Daarnaast vormden zich ook anti-democratische groepen, namelijk conservatieve aristocraten en kleine boeren die geruïneerd waren door de verwoesting van hun landerijen en een eervolle vrede verlangden.
Hun leider Nikias was wijs en eerlijk, maar trad niet doortastend genoeg op.
De radicale democraten onder leiding van Kleon anderzijds bevonden zich vooral onder de stadsbevolking, die deels van de buitenlandse handel leefde en imperialistisch was ingesteld, zodat ze tot iedere prijs de oorlog wilden verder zetten.

In 428 onderdrukte Athene een opstand van Mytilene op Lesbos, een lid van Delisch-Attische zeebond, en vestigde er een klerouchia (militaire burgerkolonie).
Het ondernam in 427 v.
C. een expeditie naar Akarnania en in 427-424 v.
C. naar Sicilië.
In 425 v.
C. landden de Atheners in Pylos in Messene, waar de Spartanen zich terugtrokken op het eilandje SphakteriA. Ze werden geblokkeerd door de Atheners en moesten ten slotte capituleren.
Om de 292 gevangenen te redden deed Sparta een aantal zeer gunstige vredesvoorstellen, maar Cleon overtuigde de Atheners om ze af te wijzen.
Dit was een belangrijke fout, want in 424 v.
C. behaalden de Spartanen een overwinning in Delion in BoiotiA.

 

 De belangrijkste Spartaanse veldheer tijdens de eerste fase van de Peloponneische oorlog was Brasidas.
Toch werd Brasidas aanvankelijk belast met minder belangrijke opdrachten.
In 424 v.
Chr.
werd hij uitgezonden naar Thracië om daar aan het hoofd van een Spartaans expeditieleger de Atheense steunpunten aan te vallen.
Hij slaagde erin Amphipolis te veroveren, alsook enkele steden in de Chersonesus.
Energiek en succesvol als hij was, weigerde hij zich neer te leggen bij de vredesvoorwaarden van Nicias, de Atheens politicus en legerleider, die een eervolle vrede met Sparta nastreefde.
Brasidas steunde de opstand van een aantal steden tegen Athene en versloeg in 422 de tegen hem uitgestuurde Cleon in een verrassingsaanval tegen Amphipolis, maar raakte tijdens de vijandelijkheden dodelijk gewond en overleeD. Ook zijn tegenstander Cleon kwam hierbij om het leven.
  

Periode van de Niciasvrede (421 - 413).

Zowel in Athene als in Sparta kregen nu de gematigde groepen de bovenhanD. In 421 v.
Chr.
wist Nicias een wapenstilstand te bewerkstelligen, die echter voor een groot stuk dode letter bleef.
Lokaal bleef het tot schermutselingen en wreedheden leiden.
De Atheense tocht naar Sicilië (415-413 v.
Chr.
), met als doel het westelijke bekken van de Middellandse Zee te beheersen, bracht opnieuw een grote ramp over Athene.
De wispelturige staatsman Alkibiadès wilde op Sicilië enkele Griekse steden helpen tegen Syracuse, hopend daardoor zelf grote roem te verwerven.
Maar de tocht mislukte, Alkibiadès liep over naar Sparta - werd later wéér Atheens vlootvoogd en wéér afgezet - en de Atheense vloot werd vernietigD.

 

Dekeleïsche oorlog (413 - 404)

Er volgden moeilijke jaren voor Athene, dat zich nooit meer volledig heeft kunnen herstellen.
In 413 v.
Chr.
bezette een Spartaans leger de Attische grensgemeente DekéleiA. Om de strijd met succes voort te kunnen zetten was moest de Spartaanse vloot flink worden uitgebreiD. De Perzische koning dacht met goud te bereiken wat zijn voorgangers  Darius en  Xerxes met wapens niet had was gelukt en bood Sparta financiële hulp aan.
Sparta aanvaardde die ook al was Darius ll erfvijand nr.
1!!.
Het begon er nu slecht uit te zien voor Athene.
Een mislukte poging tot een staatsgreep in 411 v.
Chr.
verzwakte de democratie.
Tenslotte werd in 405 v.
Chr.
de Atheense vloot door de Spartaanse admiraal Lysandros bij de Hellespont verslagen.
Athene moest zich overgeven, de Delische Zeebond moest worden ontbonden en Athenes vestingwerken en de Lange Muren moesten worden afgebroken.
Athene was gekortwiekt; Sparta nam de hegemonie over.

Iran      Majd Hooman     Iran

De volgende oorlog      De Wit Daan      Iran

De volgende oorlog.
Deze titel lijkt uit te gaan van de onvermijdelijkheid van een oorlog tegen Iran.
Onvermijdelijk is hij niet en belangrijker misschien nog dan de vraag of de oorlog al dan niet zal losbarsten, is de mate waarin de feiten aantonen hoever de Verenigde Staten en zijn bondgenoten, met name Israël, al gevorderd zijn in het voorbereiden van deze volgende oorlog.
Na Afghanistan en Irak wordt opnieuw een oorlog opgebouwd waar wij - als Nederlanders, Europeanen, wereldburgers - straks in kunnen worden meegesleurD. Aan de hand van rapporten, artikelen en uitspraken van vooraanstaande analisten en direct betrokkenen wordt in dit boek de opbouw naar de volgende oorlog beschreven.
De volgende oorlog is een onmisbaar naslagwerk voor eenieder die de actuele verslaggeving rond de kwestie Iran in de juiste context wil plaatsen Daan de Wit over de volgende oorlog Een van ‘s Neerlands beste onderzoeksjournalisten Daan de Wit (1969) besteedde bijna een jaar aan het schrijven van De volgende oorlog, een boek dat handelt over een naderende oorlog met Iran.
De kans dat die uitbreekt, mogelijk nog voor 20 januari 2009, aldus De Wit, is groter dan dat er een diplomatieke oplossing wordt gevonden voor het conflict.
Is de kans op een oorlog met Iran groter dan vijftig procent? ‘Ik druk me niet uit in percentages, maar de kans dat de oorlog uitbreekt, is groter dan dat die niet uitbreekt.
Zeker gezien het feit dat de Bush-regering nu nog de hand aan de knop heeft.
Daarom zegt journalist Seymour Hersh dat hij er rekening mee houdt tot aan de inauguratie van de volgende president, tot 20 januari 2009?.
In mijn boek schets ik zeven scenario’s die uiteindelijk kunnen leiden tot een oorlog.
’ Waarom zouden mensen dit boek moeten lezen? ‘Meer dan een voorspelling, is het boek een waarschuwing.
Die is het gevolg van wat ik aantoon in het boek, namelijk dat de oorlog is en wordt voorbereiD. Achteraf is het altijd makkelijk praten.
Dat was ook zo frustrerend aan de aanloop naar de oorlog met Irak.
Toen zei ik voorafgaand aan de oorlog: “het gaat gebeuren.
De weapons of mass destruction worden niet gevonden”.
Achteraf heb ik ook nog geschreven over de witwasoperaties, de cover-up zou je kunnen zeggen.
Toen is mij ook duidelijk geworden: voor deze mensen heiligt het doel de middelen: “Na ons de zondvloed”.
’ De oorlog is dus deel van een geheel? De feitelijke, fysieke oorlogsvoering is stap vijf.
Daarom zeg ik ook dat die oorlog al is begonnen.
Dat proces beslaat een zestal fases waarvan we de eerste bombardementen nu al zien: het informatiebombardement.
Dat is een belangrijk onderdeel van de oorlog.
De feitelijke oorlog, het vechten, is het makkelijkste deel.
Dat zag je ook bij Irak.
Amerika is zo groot, zo sterk, dat Iran geen partij zal kunnen bieden.
’ Maar Amerika heeft toch eigenlijk geen aanleiding nodig? ‘Dat is een mooie verbazing, die heb ik ook wel eens.
Maar toch is het zo dat wij, de wereldbevolking, dat afdwingen.
Kennelijk werkt het zo.
Na 9/11 was de publieke opinie voor negentig procent op handen van Bush.
Begin oktober is die met een waarderingscijfer van minder dan dertig procent historisch laag.
Daarom heeft Amerika een casus belli nodig, een reden om een oorlog te beginnen Die kun je creëren en volgens mij zijn er al enkele pogingen geweest.
Een incident in de Straat van Hormuz in januari was een poging.
En een vlucht boven Amerika van een B-52 bommenwerper met nucleaire kruisraketten, is verdacht.
Dat laatste zeg ik niet, dat zou nog discutabel kunnen zijn, maar een B-52-piloot, een vriend van een bekende CIA-agent die ik in mijn boek aanhaal.
’ Je schreef het boek op basis van open source intelligence, en je vermeldt de meer dan 1.
500 bronnen op je website.
‘Daarin ben ik altijd heel transparant geweest.
Elk citaat staat tussen aanhalingstekens en ik lever de bron erbi J. Ik houd mij dus aan de journalistieke regels, wat begint bij het gebruiken van de best-mogelijke bronnen en die vervolgens overleggen.
’ Amerika heeft een casus belli nodig Terug naar Iran.
Dat land vaardigt een fatwa uit tegen kernwapens, maar verrijkt tegelijkertijd uranium.
Hoe valt dat te verklaren? ‘Wat duidelijk uit mijn research blijkt, is dat Iran serieus wil worden genomen in de regio.
Dat men daar een belangrijke speler wil zijn.
Iran snapt inmiddels ook dat je met Amerika geen schaak moet spelen.
Je moet niet subtiel zijn, dat hebben ze kunnen afkijken van Noord-KoreA. Iran spreekt dus inmiddels de taal van AmerikA. Straffe taal.
’ Ja, want met Noord-Korea wil Amerika direct weer om de tafel als men lonkt naar kernwapens.
Hoe zit dat? ‘Dat vond ik zo frappant aan de brieven die Mahmoud Ahmadinejad, de president van Iran, aan Amerika stuurde.
Sommige werden niet eens beantwoorD. Ze kwamen nauwelijks in de pers.
Andersom stuurt Bush Kim Yong Il wel beleefde brieven, terwijl hij hem privé een achterlijk pygmee noemt.
De Iraniërs willen ook zo’n brief of op z’n minst dat hun brieven beantwoord worden.
’ Niemand hoeft toch bang te zijn voor Iraanse kernwapens.
Ayatollah Ali Khamenei, de hoogste autoriteit van het land is daar toch op tegen? ‘Het zou ook een truc kunnen zijn, maar ik denk het niet.
Volgens mij willen ze respect afdwingen, Amerika’s taal spreken.
En dat kun je ook doen zonder kernwapens, bijvoorbeeld met lange-afstandsraketten en het verrijken van uranium.
Dan is een plus een twee.
Zeer zeker volgens iemand als Mike McConnell, de directeur van National Intelligence en hoogste baas van alle Amerikaanse geheime diensten.
Deze zestien diensten rapporteerden in de National Intelligence Estimate van 2007: Irak heeft geen kernwapenprogrammA. McConnell overrulede die conclusie door de raketten aan het opwerkingsprogramma te koppelen en te stellen dat ondanks het inmiddels beruchte rapport Iran nog steeds gevaarlijk is.
’ Uiteindelijk draait het allemaal om olie, toch? ‘Ik denk dat die conclusie te simpel is.
Het draait om het overleven van Amerika met behulp van de verzekerde toegang tot goedkope olie en het draait om de overleving van Israël, dat met een nucleair Iran zijn dominante positie kwijt is.
Energie is dus een belangrijke achterliggende reden voor een oorlog tegen Iran.
Dan kom je automatisch uit bij de Energy Task Force (ETF) van vice-president Dick Cheney.
Die groep onderstreepte met hun geheime rapport het belang van de energiekwestie en liet Cheney in 2001 zien wat we nu meemaken.
Een ander element is dus de machtspositie van Israël.
Ook Saoedi-Arabië en Turkije knijpen hem voor een sterk Iran met kernwapens.
Amerika is verloren als het geen goedkope olie meer tot zijn beschikking heeft.
Paul Wolfowitz, voormalig president van de Wereldbank, heeft evenals Alan Greenspan, oud- voorzitter van Amerika’s centrale bank, gezegd dat Irak is aangevallen vanwege de olie.
’ Amerika en Israël zijn al geïnfiltreerd in Iran.
Stel, dat wordt breed bekend en loopt uit de hanD. Alleen Israël al heeft iets van tweehonderd kernwapens.
‘Het hebben van kernwapens hoeft niet te betekenen dat ze worden gebruikt.
In Amerika is het voor het eerst wettelijk mogelijk gemaakt om preëmptief nucleair aan te vallen.
Het gebruik van zogenoemde bunker busters bij mogelijke aanvallen, klinkt onschuldig, maar wetenschappers tonen aan dat je ook van deze wapens een enorme fall-out krijgt.
’ Een rationeel mens zal ze nooit gebruiken.
‘Maar hoe rationeel wordt er gedacht in de regeringen van Amerika en Israël? Ik denk dat Amerika, en dat is alleen maar erger geworden door de olie- en kredietcrisis, met de rug tegen de muur staat.
Volgens mij heeft Cheney deze ontwikkelingen voorzien in zijn ETF.
De plannen voor Iran zijn daaruit mogelijk voortgevloeiD.’ Wolfowitz en Greenspan: ‘Irak is aangevallen vanwege de olie’ Dick Cheney als de redder des vaderlands, als redder van the American way of life? ‘Door de kredietcrisis is de bubbel alleen maar groter geworden.
Volgens mij staan we op de rand en is het de bedoeling dat we allemaal vertrouwen blijven houden.
Cheney is wat dat betreft de realist.
Je zou kunnen zeggen: als realist voer je geen oorlog met Iran.
Maar als je met de rug tegen de muur staat, en je hebt het idee dat jij je volk moet redden…’ Iran staat op de rol.
Het script is al geschreven en moet alleen nog worden uitgespeelD. ‘Het betekent niet dat het toneelstuk er per se komt.
Maar de voorbereidingen zijn veelomvattenD. Daar is inmiddels zoveel energie in gestoken, en nog steeds as we speak.
Kijk je daar realistisch naar, dan moet je dat wel serieus nemen.
Iran is daardoor een ontzettend belangrijke kwestie geworden, ondanks andere belangrijke kwesties.
Daarom heb ik er zoveel tijd in gestoken en heb ik dit boek geschreven.
’ Had je nòg iets mee willen nemen in het boek, wat er nu niet in staat? ‘JA. Sommige zaken zijn er niet ingekomen vanwege de deadline.
Na het incident in de Straat van Hormuz belegde Cheney een vergadering.
Seymour Hersh beschrijft een van Cheney’s ideeën: Amerikanen in Iraanse uniformen hijsen en die te laten schieten op nietsvermoedende militairen in de Golf aldaar.
Dat idee is afgeschoten, maar het is wel bedacht, hoe krankzinnig het ook klinkt.
Vergelijkbare incidenten zijn overigens bekend, zoals de overgeschilderde Israëlische vliegtuigen die in ’67 de USS Liberty beschoten.
De reden dat dit soort plannen wordt bedacht en uitgevoerd, is omdat niemand het in zijn hoofd haalt een oorlog tegen de Amerikanen te beginnen.
Dus moet je iets doen om de aangevallen partij te spelen en een casus belli te creëren.
’ De inner circle van Cheney zal hem wel schouderklopjes geven om zijn visionaire blik.
‘Als je, als leider van een groot land, net iets groter kan denken dan de man-in-de-straat dan zeg je misschien dat het acceptabel is om drie, driehonderd of drieduizend mensen te slachtofferen, als je daarmee driehonderd miljoen mensen kunt redden.
Ik weet niet wat ik zou doen.
Van Cheney kan ik mij voorstellen dat hij zo denkt.
Dat er op die manier gedacht wordt.
Wat ik hoop is dat ondanks alle voorbereidingen de plannen worden afgeblazen.
Want een oorlog tegen Iran is wel het laatste waar de wereld op zit te wachten.
’ De Volgende Oorlog De volgende oorlog – De aanval op Iran: een voorbeschouwing geschreven door Daan de Wit, uitgeverij Lemniscaat – ISBN 978 90 477 0034 0 Zeven mogelijke scenario’s voor een oorlog met Iran 1.
Voordat George Bush op 19 januari 2009 het Witte Huis verlaat voor zijn opvolger McCain of Obama geeft hij opdracht tot een aanval op Iran.
2.
Israël slaat als eerste toe, op eigen initiatief.
3.
Oorlog tegen Iran als gevolg van een spontaan conflict.
4.
Oorlog tegen Iran ten gevolge van een uitgelokt conflict.
5.
Een false flag-operatie als casus belli tegen Iran.
6.
De volgende president van de Verenigde Staten valt Iran aan.
7.
Er vindt een tweede 9/11 plaats dat aan Iran wordt gekoppelD. Zes fases in de strijd om een land? Over oorlog wordt vaak ééndimensionaal gedacht: Oorlog betekent vechten en daarvoor en daarna is het vrede.
Omdat dit niet reëel is, is het goed om kennis te nemen van de genuanceerde Gardiners visie.
Bij nader inzien is het mogelijk wat meer detail aan te brengen bij zijn kijk op de zaak.
Dit kan de verheldering bieden bij het inschatten van actuele ontwikkelingen rondom de situatie met Iran.
In de strijd om een land, is de feitelijke de oorlogsvoering slechts een van de fases.
In totaal zijn er zes fases te onderscheiden.
Fase 1.
Het ontwikkelen van een visie, die vaak is gebaseerd op een ideologie, bijvoorbeeld het idee van Amerika als onoverwinnelijke, leidende natie.
De Nationale Veiligheidsstrategie van Amerika zegt dat de Verenigde Staten moeten zijn voorbereid ‘om de schurkenstaten en hun terroristische cliënten te stoppen voor ze in staat zijn om te dreigen met massavernietigingswapens of ze te gebruiken tegen de Verenigde Staten en onze geallieerden en vrienden’.
Als het nodig is zal daarvoor preëmptief en nucleair worden aangevallen.
?? Fase 2.
Het concreet identificeren van de vijand en het bepalen van de (militaire) strategie.
In deze fase worden militaire plannen gemaakt.
De oorlogsplannen voor Iran zijn geconcentreerd op chirurgische aanvallen vanuit de lucht.
Maar er wordt rekening gehouden met tal van scenario’s, dus ook dat er moet worden gevochten op Iraanse bodem.
Fase 3.
In de derde fase wordt bewijsmateriaal geproduceerd: feitelijk materiaal, maar ook gemanipuleerde informatie.
Net als bij fysieke oorlogshandelingen heiligt het doel hierbij de middelen.
Twee termen die dit deel van de oorlog omschrijven zijn ‘psychologische oorlogsvoering’ en ‘informatieoorlog’.
Doel van deze ‘bombardementen’ is bijvoorbeeld een select publiek van invloedrijke diplomaten.
In deze fase ook worden voorbereidende gesprekken gehouden met leiders van bevriende landen en worden allianties gesmeed van gelijkgestemden die hun netwerken inzetten om het idee bovenaan de agenda te forceren.
?? Fase 4.
Wat in fase drie werd gezaaid, wordt in deze fase gevoeD. Nu neemt de druk toe en wordt het publiek voorbereid op de onvermijdelijkheid van het conflict.
Er wordt rook gecreëerD. Rectificaties, ontkenningen en bekentenissen van mensen die in de eerste drie fases hebben meegewerkt, kunnen worden verwacht.
Daarop kan worden geanticipeerd, maar is voornamelijk van later zorg.
In deze fase moet het ijzer worden verhit, zodat het straks kan worden gesmeeD. ?? Fase 5.
De vijfde fase is de oorlogsfase waaraan eventueel een incident of een ander cruciale gebeurtenis voorafgaat die de aanwijsbare aanleiding vormt.
In feite is de aanleiding een voorwendsel om een voorbereide operatie te effectueren.
Het publiek is voorbereid en verwacht vroeger of later een conflict.
?? Fase 6.
In de zesde fase vindt de damage control plaats voor de halve waarheden en hele leugens die dan bekend worden.
In deze fase gaat de meeste aandacht uit naar de naoorlogse handelingen en de opbouw van het land door de aanvallende partij en het bedrijfsleven.
.

Wie zijn wij?      Huntington Samuel      Amerikaanse politiek

Met zijn bestseller The Clash of Civilizations werd professor Samuel Huntington van de Harvard University in 1996 op slag wereldberoemD. In tegenstelling tot de toenmalige visie van een toenemende wereldwijde aanvaarding van westerse ideeën inzake individualisme, markteconomie en politieke democratie, zoals verwoord in The End of History and the Last Man door Francis Fukuyama, voorspelde Huntington een quasi apocalyptische botsing tussen de diverse culturele en religieuze groepen in de werelD. De liberaal democratische en kosmopolitische cultuur, die Huntington de ‘Davoscultuur’ noemt, zou amper gedeeld worden door één procent van de wereldbevolking, en kon men dus amper een wereldcultuur noemen.
Zelfs de massale verspreiding van westerse consumptiegoederen, het feit dat mediagroepen in westerse handen zijn, en het algemeen gebruik van de Engelse taal zouden daar niet kunnen aan verhelpen.
Steeds meer landen moderniseren zich wel, maar dit was volgens Huntington niet hetzelfde als een toenemende verwestering.
De religieuze opstoot die we sinds het ineenstorten van de oude ideologieën meemaken wordt gedragen door brede volksmassa's die in de ideeën van hun leiders meer zekerheid voelen dan in de ‘moderne waarden’.
Sinds 11 september 2001 delen steeds meer intellectuelen Huntingtons visie en beschouwen hem als de belangrijkste neoconservatieve ideoloog van dit ogenblik.
In zijn nieuw boek Wie zijn wij? gaat Samuel Huntington in op de fundamenten van de Amerikaanse identiteit en de krachten die ze bedreigen en ondermijnen.
De anglo-protestantse kern en het geloof in individuele vrijheid en democratie staan onder druk.
Dat komt volgens de auteur door de ondergang van het communisme waardoor er geen externe vijand meer bestaat, de opmars van het multiculturalisme waardoor groepsrechten en etnische entiteiten aan belang wonnen, de enorme immigratiegolf vanuit Latijns-Amerika en de daardoor toenemende druk om naast het Engels ook het Spaans als voertaal te gebruiken.
Huntington ziet de toekomst van Amerika dan ook niet rooskleurig in.
Meer nog, hij waarschuwt voor het verdwijnen van de VS als natie.
‘Geen enkele samenleving is onsterfelijk’, zo schrijft hij en hij verwijst naar de ondergang van Sparta en Rome.
Alleen een versterking van de nationale identiteit zou de desintegrerende processen een halt kunnen toeroepen en zo de traditionele gemeenschappelijke waarden nieuw leven inblazen.
Het lijkt wel alsof de auteur niet zo ontevreden is met de aanslagen van 11 september 2001 want diverse keren vermeld hij dat juist daardoor de Amerikanen hun nationale eenheid tijdelijk weervonden en hen opnieuw tot bezinning brachten over waar de VS voor staan.
Naties hebben vijanden nodig willen ze overleven, is zowat de kern van zijn betoog.
Heel wat intellectuelen miskennen het bestaan van een sterke Amerikaanse identiteit en verwijzen naar het feit dat het land vooral werd opgebouwd door immigranten, maar daar is Huntington het niet mee eens.
Amerika was oorspronkelijk een samenleving van kolonisten die bezield waren met gemeenschappelijke waarden als het protestantisme, de arbeidsethos, de Engelse taal, de Britse rechtstradities en de Europese cultuur.
Die principes werden al vroeg vastgelegd in handvesten en grondwetten – de eerste geschreven grondwet van een moderne democratie verscheen al in 1638 in Connecticut.
Door de grote vruchtbaarheid groeide de bevolking snel zodat in 1990 zowat de helft van de Amerikaanse bevolking kan herleid worden tot de kolonisten- en slavenbevolking.
De immigranten die vanaf de achttiende eeuw naar Amerika trokken schakelden zich vlot in die bestaande identiteit en gingen er zelf al snel deel van uitmaken.
Religie was daarbij een essentiële factor.
‘In God we trust’ staat niet alleen op elk dollarbriefje, het is ook de vaste geloofsovertuiging van de overgrote meerderheid van de Amerikanen.
Het vormt de reden voor de enorme samenhorigheid die merkbaar was na 11 september 2001.
Vooral nieuwkomers uit Engeland, Ierland en Duitsland pasten zich vlot aan en namen al snel de Amerikaanse identiteit over.
Huntington wijst op de vermenging van religie en patriottisme als de basis van een sterke niet-kerkelijke religie van Amerika, waarvan de essentie dagelijks wordt opgedreund door miljoenen schoolkinderen.
‘… Ik ben er daarom van overtuigd dat het mijn plicht is mijn land lief te hebben; om zijn Grondwet te steunen; zijn wetten te gehoorzamen; zijn vlag te eerbiedigen en het te verdedigen tegen alle vijanden.
’ Ondanks de recente opflakkering van religie en patriottisme na 11 september is Huntington bijzonder pessimistisch.
Daarvoor wijst hij op de impact van de deconstructionisten die sinds de jaren zestig van de voorbije eeuw het idee van assimilatie of amerikanisering verwerpen en voorrang eisen voor de rechten van subnationale, etnische en culturele groepen tegenover individuele rechten.
Ze eisten en bekwamen maatregelen voor ‘positieve discriminatie’.
Ze moedigden zwarten en andere minderheden aan om de loyauteit van hun ras of groep boven de loyauteit aan Amerika te plaatsen.
Ze stimuleerden het gebruik van hun eigen taal.
Ze verwijderden patriottistische onderwerpen uit de schoolboeken.
Ze verdedigden de aanname van het dubbele staatsburgerschap.
In plaats van assimilatie propageerden ze behoud van eigen cultuur.
Huntington gruwelt ervan en noemt het multiculturalisme gewoon een antiwesterse ideologie die gekant is tegen de Europese beschaving.
Het gevolg is volgens de auteur dat nieuwe immigranten, en zo komen er jaarlijks nog één miljoen bij, niet langer de behoefte voelen om zich te identificeren met de Amerikaanse waarden en niet langer loyaal zijn aan dit lanD. Zoals verwacht wijst hij hierbij naar de Arabische moslims die zowel inzake religie, cultuur als waarden langzamer assimileren dan vorige groepen.
Maar enigszins verrassend noemt Huntington vooral de ‘hispanisering’ het grootste gevaar voor AmerikA. Jaarlijks komen honderdduizenden Latino’s, vooral Mexicanen en Cubanen, zowel legaal als illegaal het land binnen.
In 2000 vormden ze al 12 procent van de totale bevolking, een cijfer dat zal oplopen tot 25 procent in 2040.
Van assimilatie is hier geen sprake mee, aldus Huntington.
Ze wonen geconcentreerd in Zuid-Californië en Miami, behouden hun hispanic identiteit, spreken Spaans, hebben eigen winkels, richten politieke drukkingsgroepen op en blijven trouw aan hun thuislanD. De Mexicaanse president Fox stimuleert dat zelfs en rekent, aldus de auteur, op de enorme geldtransferten die ook effectief gebeuren.
De auteur heeft het blijkbaar moeilijk met het feit dat al die middelen niet geïnvesteerd worden in de VS zelf.
Nergens vermeldt hij evenwel het feit dat de VS door hun protectionisme de welvaartscreatie in arme landen verhinderen.
En dat de stijgende koopkracht in Mexico en andere Latijns Amerikaanse landen ook ten goede komt van de VS zelf.
Een belangrijke oorzaak voor immigratie bestaat niet langer louter omwille van fysieke bedreigingen in het thuisland maar wel om economische redenen.
De culturele en taalkundige tweedeling tussen hispanics en anglo’s is het grote schrikbeeld van Huntington.
Samen met de militante islam en het Chinese nationalisme vormen ze de grootste bedreiging voor de VS en haar specifieke waarden.
Het enige lichtpunt volgens de auteur is de opkomst van het conservatieve christendom zoals de Moral Majority, de Christian Coalition, de Focus on the Family, de American Family Association en de beruchte Promise Keepers.
De voorbije jaren groeide hun politieke invloed gevoelig - de auteur vergelijkt dit zelfs met de burgerrechten- en vrouwenbeweging van de jaren zestig en zeventig.
Volgens Huntington is dit een positieve evolutie die gekoppeld aan nationalisme kan leiden tot een heropstanding van de Amerikaanse waarden.
Daarbij voelt hij zich gesterkt door de publieke opinie die via referenda duidelijk maken dat ze blijven vasthouden aan de traditionele waarden en zich verzetten tegen elk initiatief dat ruimte geeft aan andere opinies, waarden en religies.
Het boek van Huntington markeert de duidelijke afwijzing door plaatselijke inwoners van ‘vreemde’ ideeën, waarden en gewoontes.
Het markeert het wereldwijde conservatief en religieus réveil.
Met het gebruik van de titel Wie zijn wij? geeft hij ook aan dat we terecht gekomen zijn in een strijd tegen ‘zij’.
Juist die veralgemening tussen ‘wij’ en ‘zij’ betekent een zwakte in het discours van Huntington.
Mensen laten zich niet langer vangen in een dergelijk zwart-wit denken.
Tussen het ongebreidelde multiculturalisme en het gedreven, ja zelfs fanatieke eenheidsdenken, bestaat immers een derde weg.
Die van de aanvaarding van liberale grondwaarden als de vrijheid van meningsuiting, de scheiding van Kerk en Staat en vooral de gelijkwaardigheid van alle mensen, en van man en vrouw in het bijzonder, en daarnaast de aanvaarding van culturele, religieuze en taalkundige diversiteit.
De vreedzame uitbreiding van de Europese Unie is het bewijs dat de door Huntington zo verfoeide diversiteit succesvol kan verlopen.
Willen de VS blijven voortbestaan als een lichtend voorbeeld van vrijheid, rechtvaardigheid en tolerantie dan zullen ze moeten leren omgaan met deze diversiteit.
Dan zullen ze zich moeten openstellen voor andere culturen en religies en zich niet langer opsluiten in hun uit eigenbelang zelf opgelegde homogeniteit.
De VS zijn de grootste voorstanders van de globalisering, ze zullen er ook alle onvermijdbare consequenties moeten bijnemen.
Recensie door Dirk Verhofstadt

Japan      ?      Japan

Het begon allemaal enkele jaren geleden met een bezoek aan een paar fabrieken van ToyotA. Rien T. Segers is per slot van rekening hoogleraar bedrijfscultuur en directeur van het Center for Japanese Studies aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Hij stelde bij Toyota vast dat wat hij zag niet overeenstemde met wat hij in het Westen over de situatie van het bedrijf las.

Hij bezocht de bloeiende, hoogtechnologische fabrieken van de grootste autobouwer ter wereld, waarvan een doorgaans toch goed geïnformeerd tijdschrift zoals The Economist op dat moment schreef dat hij zich grote zorgen moest maken.
Maar dat beeld klopte duidelijk niet met de werkelijkheiD.

Het idee dat Azië de 21e eeuw zal domineren, is niet nieuw.
Iemand zoals Kishore Mahbubani uit Singapore schopt met die stelling zelfs regelmatig een relletje op colloquia in Europa of AmerikA. Segers trekt dezelfde conclusie.
Maar in tegenstelling tot veel andere waarnemers kijkt hij niet in de eerste plaats naar de nieuwe grootmacht ChinA. Hij verwacht dat Japan een hoofdrol speelt in dat proces.
Japan blijft de tweede grootste economie van de werelD.

Het heeft ook ervaring met het beheren van economische crisissen.
Segers gelooft niet in de stelling van de onlangs overleden Samuel Huntington, die een botsing van beschavingen voorspelde.
Hij vermoedt dat samenlevingen de bovenhand nemen die erin slagen om westerse en Aziatische waarden met elkaar te verzoenen.
Precies wat Japan al decennia doet.

Rien T.Segers heeft oog voor meer dan alleen bedrijven en balansen.
Hij beschrijft Japan zoals het nu is, niet zoals het geweest is of zou willen zijn.
Hij doet dat met de altijd nuchtere blik van een Hollandse koopman.
Hij zoekt geen verklaringen bij regeringen of instellingen, maar bij de mensen en de manier waarop ze denken en leven.

Hij heeft dus ook oog voor het Japanse onderwijssysteem, voor de plaats van vrouwen in de samenleving, voor de moderne Japanse kunst.
Hij schreef een interessant en zeer leesbaar boek voor wie verder wil kijken dan het cliché.

De 21e eeuw wordt de eeuw van Azië.
Landen als China, India, Singapore, Taiwan en Zuid-Korea zijn onstuimig gegroeiD. Maakt de opkomst van Azië een einde aan de Amerikaanse dominantie? Is Nederland straks een economisch B-land? En wat betekent de Aziatische groei voor de ambities van de Europese Unie?

De antwoorden op dit soort vragen zijn te vinden in Japan, de bakermat van de Aziatische opmars.
Terwijl alle ogen de afgelopen jaren op China waren gericht, is Japan ongemerkt uitgegroeid tot een toonaangevend land van de nieuwe eeuw.
De grote groeiers van Azië worden nu pas geconfronteerd met de problemen die de Japanners al hebben overwonnen.

Rien T.Segers neemt de lezer mee naar het echte Japan van de 21e eeuw, voorbij de clichés over Toyota, tempels en tatami.
Zijn boek bereidt de lezer grondig voor op de culturele en economische clash die met de opkomst van Azië en de kredietcrisis onvermijdelijk is geworden.

Inhoudsopgave

Woord vooraf

Deel een

De aziatisering van de wereld in de eenentwintigste eeuw

1.
De onontkoombare aziatisering van de wereld

2.
Naar een nieuwe wereldorde: de amerikanisering voorbij

3.
De onstuitbare opmars van Azië: twee aziatiseringsgolven in de wereld

Deel twee

Het Japanse model: verandering, veerkracht en duurzaamheid

De identiteit van het eenentwintigste-eeuwse Japan

4.
Primaire bouwstenen van identiteit: geschiedenis, taal en religiositeit

5.
Onderwijs: een hoge prioriteit

6.
Een sterke en stabiele nationale identiteit

Veranderingen in politiek, economie en technologie in Japan

7.
Het politieke systeem: sclerose en vernieuwing

8.
Het economisch succes in de eerste aziatiseringsgolf (1973-1997)

9.
Japan aan het begin van de tweede aziatiseringsgolf (vanaf 1998)

Het Japanse maatschappelijk systeem in beweging

10.
Werk, werkgelegenheid en deïndustrialisatie

11.
Een ongekend reservoir aan talent: Japanse vrouwen

12.
Representatie van identiteit: moderne literatuur en strips

De aziatisering van Japan

13.
Perceptie van militarisme: een struikelblok

14.
Japan en China: de belangrijkste partners ter wereld

15.
De aziatisering van Japan tussen Oost en West

Deel drie

Naar een nieuwe aziatische wereldorde

16.
De kracht van Oost-Azië de nieuwe hegemoon

17.
Aziatisering en de toekomst van Nederland: op weg naar de B-land-status?

18.
Implicaties van een nieuwe wereldorde in de eenentwintigste eeuw

De Japanse economie staat er belabberd voor.
De export stort in, met grote werkloosheid tot gevolg.
Onder deze omstandigheden is het moeilijk te geloven dat Japan zijn rol als economische wereldmacht nieuw leven in zal blazen.
Toch betoogt auteur Rien Segers in zijn boek Japan en de onontkoombare Aziatisering van de wereld , dat Japan een essentiële rol gaat spelen in wat hij noemt de nieuwe Aziatiseringsgolf.
?

De hoogleraar Bedrijfscultuur en directeur van het Center for Japanese Studies in Groningen, kan zich goed vinden in de theorie van zijn Singaporese collega Kishore Mahbubani.
De hoogleraar is ervan overtuigd dat de tijd van de Amerikaanse economische overheersing voorbij is.
De kredietcrisis toont aan dat het Amerikaanse kapitalistische model failliet is, zegt Segers.

Het bijzondere van de benadering van Segers is dat hij bij deze Aziatisering een belangrijke rol ziet weggelegd voor Japan.
Veel economen zien China als sterke groeimotor van deze regio.
Segers is ervan overtuigd dat ook Japan zal domineren in de nieuwe economische wereldorde.
De auteur voert in zijn boek een breed scala aan argumenten aan waarom Japan nog steeds een land is om rekening mee te houden.

De auteur noemt onder meer de enorme kracht die Japan heeft laten zien tijdens de economische bloeiperiode van 1973 tot 1997 – door Segers aangeduid als de eerste Aziatiseringsgolf.
In die tijd ontwikkelde het eilandenrijk een ijzersterke autoindustrie en drukte het concurrerende westerse elektronicabedrijven uit de markt.

Segers noemt verder het sterke adaptatievermogen van de Japanners als het gaat om economische ontwikkeling.
Verder draagt de auteur aan dat het einde van het Amerikaanse systeem heeft aangetoond dat het West-Europese Rijnlandse model veel duurzamer is.
De Japanse bedrijfscultuur heeft juist veel kenmerken van dat West-Europese model.
Een ander groot voordeel is dat Japan de afgelopen decennia een sleutelrol heeft vervuld tussen het Westen en Oost-Azië.
De ervaring met beide regio’s komt Japan goed van pas bij de nieuwe economische machtsverhoudingen.

Toch lukt het de auteur niet goed om de lezer van het toekomstige succes van Japan te overtuigen.
Hoewel het land nog steeds de op een na grootste economie ter wereld is, heeft het zijn sterke positie van de jaren tachtig niet meer terug kunnen winnen.
De Japanse economie zit al jaren in het slop.
Bovendien hangt Japan een sterke vergrijzing boven het hoofD. De huidige kredietcrisis maakt pijnlijk duidelijk hoezeer de Japanse economie afhankelijk is van de westerse consumptiedrift.
Zolang het zwaartepunt van de export op het Westen ligt, is de heropleving van Japan nog ver weg.
?

Rien Segers heeft een voorliefde voor Japan en dat is duidelijk te lezen.
Hij neemt weinig afstand waardoor het boek niet altijd overtuigend is.
Voor de leek geeft het een interessante inkijk in de Japanse zakelijke cultuur.

De joden, de wereld en het geld      Attali Jacques      Joodse geschiedenis

De joden, de wereld en het geld - Jacques Attali

Voor de enen zijn ze het uitverkoren volk, voor de anderen zijn ze de moordenaars van GoD. De joden hebben in de loop van de geschiedenis niemand onverschillig gelaten.
Reeds vanaf het prille begin waren ze het voorwerp van vooroordelen, minachting, jaloezie en xenofobie.
Daarin speelde geld een bijzondere rol.
In tegenstelling tot andere godsdiensten die hun gelovigen niet toestonden rente uit geldleningen te winnen was dat voor de joden wel toegestaan.
Voor joden was het immers wenselijk rijk te zijn terwijl christenen werd aanbevolen arm te blijven.
Voor de eersten was het een middel om God beter te dienen en de armen te helpen, voor de anderen was munt slaan uit geld immoreel en moest men zoveel mogelijk aan de kerk geven waardoor het genade opbracht voor de schenker.
Over de relatie tussen het joodse volk en de wereld van het geld schreef de Franse auteur Jacques Attali een monumentaal werk onder de titel De joden, de wereld en het gelD. Attali is zelf een jood, bankier en voormalig raadgever van de Franse president MitteranD. Zijn boek geeft een gedetailleerd beeld van de ontwikkeling van het joodse volk, de tegenslagen, de successen, de moeilijke verhouding met andere volkeren en vooral met de andere geopenbaarde godsdiensten, tot de oprichting van Israël.

Het boek verhaalt de onderdrukking van het joodse volk van in de Oudheid tot de Holocaust.
Het vormt één grote aanklacht tegen intolerantie en de daaruit voortvloeiende misdaden die begaan zijn.
Doorgaans door fanatieke christenen en moslims, maar ook door extreme joden zelf zoals bij de moord op Itzhak Rabin in 1995 nadat hij tot een basisakkoord met de Palestijnen was gekomen.
Attali tracht de reden voor zoveel haat en geweld te doorgronden en zoekt die in de economische functie die heel wat joden in de loop van de geschiedenis uitoefenden.
Vanuit de mogelijkheid die hun religie toestond om geld tegen rente te lenen aan anderen, hadden ze al snel het monopolie over het bankieren.
Het bezorgde hen een interessante positie om handel te drijven, nieuwe initiatieven op gang te brengen en welvaart te creëren.
Vaak werden ze tot geldlenen en belasting ontvangen gedwongen door de wereldlijke leiders die er hun huurlegers mee financierden.
Het maakte hen echter ook impopulair en kwetsbaar voor afgunst en verdachtmaking.
Joden werden gelijkgesteld met woekeraars, profiteurs en parasieten die rijk werden op de rug van anderen.
En juist omdat de joden, waar ze ook woonden, een eigen culturele en religieuze traditie en een sterk gemeenschapsgevoel in stand hielden, werden ze niet individueel beschuldigd, maar als groep, volk en ras.

Hiermee verlegt Jacques Attali de basisoorzaak voor het antisemitisme van het louter religieuze naar het economische.
Het is een betwistbare stelling, maar de monetaire relatie tussen dingen en mensen is alvast een belangrijke reden voor heel wat ongenoegen en misbruiken geweest.
Binnen de joodse leer werd geld gebruikt als middel om schade te compenseren.
Hiermee stond het moreel verder dan het klassieke principe van oog om oog, tand om tand dat in de Bijbel werd uitgesproken.
Een slachtoffer vergoeden voor zijn lijden was een middel om een kettingreactie van represailles te vermijden.
Het was een houding die regelrecht inging tegen de andere godsdiensten.
Ondermeer tegen de islam die in de zevende eeuw tot bloei kwam.
Om de joden beter te kunnen identificeren ging men in het Oosten over tot de verplichting voor joden om speciale kledij te dragen.
Het was de eerste stap naar de stigmatisering van een bevolkingsgroep.
In het midden van de donkere middeleeuwen waren de joden nog bijna de enigen die van Oost naar West trokken en niet alleen zorgden voor een zekere vorm van handel maar ook voor uitwisseling van ideeën zoals de invoering van het numerieke systeem vanuit de Arabische werelD.

In het eerste millennium verdwenen diverse volkeren in de nevelen van de geschiedenis.
Het joodse volk niet.
Door hun aanhankelijkheid aan specifieke leefregels, taal, cultuur en voedingsvoorschriften behielden ze hun eigenheiD. Met hun koopmansgeest stonden ze aan de wieg van de cheque, de wisselbrief, het papieren geld, de dubbele boekhouding en van de ethiek van het kapitalisme.
De joden zorgden weliswaar voor meer handel en welvaart maar ook voor een groeiende afgunst en afkeer vanwege hun schuldeisers.
Bij de eerste kruistocht ontsloeg de kerk alle deelnemers van terugbetaling van vroegere leningen.
Daarop volgden plunderingen door de kruisvaarders van joodse eigendommen.
Toen Godfried van Bouillon Jeruzalem innam dreef hij de duizenden overlevende joden bijeen in een synagoog en stak die dan in branD. Paus Innocentius III verplichtte de joden een merkteken te dragen: een kegelvormig hoofddeksel in de Germaanse landen en een stuk gele stof in de Latijnse landen.

In de 14de eeuw werden in Spanje tienduizenden joden vermoorD. Na de herovering van Granada op de moslims in 1492 werden ongelovigen en joden voor de keuze geplaatst: zich bekeren of vertrekken.
Het gevolg was een exodus die er toe leidde dat Spanje intellectueel terugviel.
Het is opvallend hoe landen die andersdenkenden uitroeiden of uitwezen nadien een economische terugslag kenden.
Alleen die landen die een open immigratiepolitiek toepasten en zorgden voor een vreedzame samenleving tussen diverse geloofsovertuigingen slaagden erin te bloeien en meer welvaart te genereren.
De onderdrukking van de joden was geen zaak van de West-Europese landen alleen.
Ook in Oost-Europa werden de joden vervolgd, opgesloten en vermoorD. In 1648 werden 200.
000 joden vermoord in Odessa en rond de Krim.
In het Westen kregen ze het bevel om in getto’s te wonen, zoals in la Giudecca in Venetië in 1516 en later op bevel van de paus ook in Rome, Ancona en BolognA.

Pas vanaf de 17de eeuw kwamen er tegenstemmen.
In zijn Epistola de Tolerantia schrijft John Locke dat religie een privé-aangelegenheid is.
Spinoza stelde dat de bijbelse wetten niet van God kwamen maar menselijke teksten zijn die ieder aan zijn eigen geweten moet toetsen.
Een eeuw later spoorde Lessing de joden aan om niet langer in getto’s te wonen.
Met de Onafhankelijkheidsverklaring in 1776 werden de Verenigde Staten het eerste land waar joden een volledige politieke gelijkheid genieten.
Hetzelfde gebeurde na de Franse Revolutie en overal waar Napoleon zegevierde kregen joden dezelfde rechten als anderen.
De getto’s werden opengegooid, de merktekens verdwenen en de joden mochten eindelijk alle beroepen uitoefenen.
Merkwaardig genoeg ontstond hiermee ook de eerste breuk tussen het orthodoxe judaïsme en de joden die zich assimileren.
Ze voelden zich Duitser of Fransman en stonden in de frontlinie van de industriële revolutie.
Conform hun ethiek namen de joden initiatieven en stonden aan de basis van grote ondernemingen als ICI, AEG, De Beers, Havas, Reuter, Citroën, Rotschild en tal van andere banken.
Ze leenden geld aan staten en werden aldus het doelwit van dezelfde kritieken die hun voorgangers al 2000 jaar lang hadden aanhoorD.

Het keerpunt kwam er in de loop van de negentiende eeuw.
In zijn kritiek op het kapitalisme en de wereld van het geld haalde Karl Marx, nochtans zelf van joodse afkomst, fel uit tegen de joden.
De haat tegen de joden was ditmaal niet louter religieus geïnspireerd maar ook theoretisch, profaan en economisch.
In Frankrijk werd de joodse kapitein Dreyfus veroordeeld wegens verraad alhoewel hij onschuldig was.
In Wenen werd Karl Lüger de leider van de antisemitische sociaal-christelijke parti J. In Rusland verschenen de Protocollen van de Wijzen van Zion, een vervalste tekst die opgesteld zou zijn door wijze joden met de bedoeling ‘over de wereld te heersen en de christenheid te vernietigen’.
Er volgden talloze pogroms en het vormde de start van massale emigratie van joden naar AmerikA. De golf van antisemitisme, en meerbepaald de Dreyfusaffaire, zette Theodore Herzl aan om de tweeduizendjarige droom van een eigen joodse natie opnieuw leven in te blazen.
Joodse pioniers begonnen stukken grond te kopen in PalestinA.

En dan volgde die verschrikkelijke 20ste eeuw waarin de joden het opnieuw moesten ontgelden.
Ze werden eerst afgemaakt door de vluchtende Witte troepen in Rusland en nadien vervolgd in de Sovjet-Unie onder Stalin.
Ze werden verantwoordelijk gesteld voor de economische recessie die volgde op de beurscrash van 1929.
De Verenigde Staten begonnen daarop hun deuren te sluiten voor de vluchtende Europese joden.
Intellectuelen als Einstein, Arendt, Marcuse en Oppenheimer kwamen er wel nog in maar het drama van de Saint Louis en de schande van de conferentie van Evian blijven in het boek van Attali merkwaardig genoeg onbesproken.
Ze probeerden naar Palestina te vluchten maar ook dat werd bemoeilijkt onder Arabische druk.
Intussen werden de wetten van Neurenberg afgekondigd, de eerste stap naar de uiteindelijke uitroeiing van 6 miljoen joden in de vernietigingskampen van de nazi’s.
Tussendoor namen de nazi’s de Europese joden alles af.
Ze moesten betalen om het land te kunnen ontvluchten, later voor de bouw van de muur rond het getto van Warschau en tenslotte voor hun enkele treinreis naar de dood (4 pfennig per kilometer spoor, kinderen aan halve prijs).
Sommigen werden nog ingezet als productieve slaven in afdelingen van private bedrijven die zich daarvoor speciaal vestigden in de buurt van de concentratiekampen zoals de IG-Farben en Krupp.
Finaal verdwenen ze in de gaskamers van Auschwitz, terwijl de paus in Rome, ondanks zijn kennis over wat gebeurde, zweeg.

De Holocaust sterkte de roep naar een eigen joodse natie en in 1948 kondigde Ben Goerion de wedergeboorte van de staat Israël af met 700.
000 inwoners.
Hierna volgde een ware uitputtingsslag met de Arabieren die de joden op hun beurt wilden uitroeien.
Een strijd die duurt tot vandaag.
Het joodse volk telt nu ongeveer 12,5 miljoen personen of 0,2% van de wereldbevolking tegenover 3% tweeduizend jaar geleden.
Attali wijst er ook op dat ze 0,5% van de wereldrijkdom bezitten wat meteen elke verdachtmaking over de reusachtige fortuinen in joodse handen ontkracht.
Desondanks blijft het antisemitisme bestaan.
In Frankrijk en Duitsland worden nog steeds joodse begraafplaatsen vernield en rabbijnen lastig gevallen.
In Zwitserland en Japan zijn enkele antisemitische boeken bestsellers.
In moslimlanden wordt de haat tegen de joden zelfs met de paplepel meegegeven.

Attali eindigt zijn boek met de problematiek in het Midden-Oosten.
Hij wijst erop dat, ondermeer ingevolge de hoge vruchtbaarheidsgraad van de Palestijnen, de Hebreeuwse staat alleen kan overleven door het bestaansrecht van Palestina te erkennen en door Jeruzalem een bijzondere status toe te kennen.
Op langere termijn zou het kunnen opgaan in een soort ‘Verenigde Midden-Oosten’ met een eigen parlement en munteenheid en een uitvoerende macht waarin mensen uit verschillende culturen en diverse religies vreedzaam samenleven.
Het lijkt een verre en onrealistische droom, maar was dat ook niet zo voor Europa dat gedurende 2000 jaar gebukt ging onder geweld en vandaag een toonbeeld is van samenwerking? “Behalve als het zich in een getto opsluit, zal geen enkel volk iets anders kunnen zijn dan een smeltkroes van rassenvermenging”, zo schrijft Attali.
De geschiedenis van het joodse volk toont immers aan tot wat een gruwel xenofobie, intolerantie en het streven naar het ‘zuivere’ kan leiden.

De terroristische aanslagen van Al Quaeda op de WTC-torens, die symbool stonden voor de economische en financiële macht van het Westen, en de Amerikaanse aanval op Afghanistan en Irak dreigen de wereld in een nieuwe mondiale godsdienstoorlog te dompelen.
De enen pleiten voor een jihad, de anderen voor een kruistocht.
Dit boek komt dan ook op tijd want het laat zien dat oorlog, vervolging en onderdrukking in naam van God geen vrede brengt.
We zijn gedoemd om samen te leven of zoals Attali zegt: om te worden gered, heeft ieder mens de ander nodig.

De Israel-lobby      Mearsheimer      Joodse geschiedenis

De Israëllobby is wellicht één van de mest besproken boeken op het raakvlak van politicologie en de internationale betrekkingen.
In dit controversiële maar uiterst boeiende boek, proberen de twee wereldberoemde politicologen John J. Mearsheimer en Stephen M.
Walt de rol van de Israël lobby op het buitenlands beleid van de Verenigde Staten vast te stellen.
Daarnaast onderzoeken de auteurs de gevolgen van de Amerikaanse steun voor Israël op de politieke stabiliteit van de regio .

 Steun voor Israël wordt vaak verdedigd als een morele zaak of als in strategisch belang voor de VS.
Mearsheimer en Walt tonen in dit boek aan dat onconditionele steun voor Israël, vaak contraproductief is voor zowel de Amerikaanse belangen in eigen land als ook de Amerikaanse (en daarmee ‘Westerse’) belangen in het Midden-Oosten.

 Mearsheimer en Walt richten zich voornamelijk op de invloed van de Lobby op Amerikaans buitenlands beleid en de negatieve gevolgen voor Amerikaanse belangen.
Hoewel niet duidelijk wordt hoe groot de invloed van de Lobby precies is, wordt wel duidelijk dat de Israëllobby in alle lagen van de samenleving aanwezig is en haar invloed uitoefent.
De auteurs beargumenteren dat de Israëllobby niet alleen schadelijk is voor de Verenigde Staten maar ook voor Israël zelf, maar op de lange termijn zelfs het voorbestaan van Israël zelf in gevaar zou kunnen brengen.
Volgens hen zou de positie van Israël

 

‘(…) een stuk florissanter zijn geweest als de Verenigde Staten hun financiële en diplomatieke macht hadden aangewend om Israël ervan te overtuigen te stoppen met het bouwen van nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever en in de Gazastrook, en in plaats daarvan Israël hadden geholpen bij het creëren van een levensvatbare Palestijnse staat in die gebieden.
’

 

Hoewel Mearsheimer en Walt zich teveel op de invloed van de Lobby focussen en daarmee de invloed van andere belangrijke actoren tekort doen, is dit boek een echte eye-opener.
De Amerikaanse onvoorwaardelijke steun voor Israël gaat elke maat te boven en is haast onbegrijpelijk, juist ook omdat Israël zo slordig met internationale regelgeving en de Amerikaanse belangen in de regio omspringt.

_______________________

In de afgelopen decennia vormde de verhouding met Israël de spil van de Amerikaanse Midden-Oostenpolitiek.
Maar de onvoorwaardelijke steun voor Israël heeft de spanningen in die regio onnodig verhoogd en de veiligheid van zowel de Verenigde Staten als haar bondgenoten in gevaar gebracht.
Waarom handelt de VS almaar tegen het eigen nationale belang in als het om Israël gaat? Alleen al het stellen van deze vraag gold jarenlang als een politiek en wetenschappelijk taboe, niet alleen in de Verenigde Staten maar ook in EuropA.

In maart 2006 verscheen in de London Review of Books een artikel dat voor het eerst een duidelijke, serieuze analyse durfde te geven van deze kwestie.
‘The Israel Lobby’ ontketende een ongekende storm van kritiek en aantijgingen.
De auteurs, de ‘realisten’ John Mearsheimer en Stephen Walt, werden aan de schandpaal genageld om hun centrale stelling: dat de haast blinde steun voor Israël in de Amerikaanse politiek de vrucht is van de doelgerichte inspanningen van de ‘Israëllobby’, een netwerk van Joods-Amerikaanse organisaties, christelijke fundamentalisten en neoconservatieve ideologen.

De storm is nog niet gaan liggen, het debat woedt voort.
Om hun critici van repliek te dienen hebben de auteurs de centrale argumenten uit het artikel uitgebreid en talloze voorbeelden uit de geschiedenis aangehaald om deze kracht bij te zetten.
De Israëllobby legt alle onuitgesproken waarheden op tafel, helder onderbouwd en onweerlegbaar.
Het zal spoedig tot de canon in de politicologie behoren.

 

Nationale veiligheid

Mearsheimer, geboren in New York, gaat op zijn achttiende bij het Amerikaanse leger, waar hij tot 1970 in dienst blijft.
Daarna studeert hij Internationale Betrekkingen en ontwikkelt hij zich tot een gerespecteerd politicoloog in de VS.
Zijn specialisatie is nationale veiligheiD. Daarnaast schrijft hij veel over het neorealisme, een theorie die volgens hem het vergaren van relatieve macht van een staat inhoudt om uiteindelijk een hegemonie te worden op het wereldtoneel.
Mearsheimer gelooft echter niet in het principe van wereldhegemonie: een staat zoekt volgens hem macht op regionaal niveau.
Hij is ook fel gekant tegen de Amerikaans-Chinese betrekkingen die volgens de politicoloog alleen China ten goede komen.

Concentratie

Voor wat betreft de politiek in het Midden-Oosten spreekt Mearsheimer zich openlijk uit tegen de oorlog in Irak.
Hij meent dat de VS alle aandacht op Al-Qaida zouden moeten vestigen, in plaats van de aandacht te verdelen tussen Al-Qaida en Saddam Hoessein.
De laatste is volgens Mearsheimer een minder grote bedreiging.

Essay over joodse invloed in USA

In het voorjaar van 2006 publiceert Mearsheimer samen met Stephen Walt een essay over de invloed van de Israëlische lobby.
Hierin concludeert het duo dat deze lobby ongekende macht heeft achter de schermen van de Amerikaanse politiek en in grote mate verantwoordelijk gesteld kan worden voor de pro-Israëlische houding van de VS.
De kern van het betoog is dat Amerika beter af zou zijn zonder de steun aan Israël.
Het essay doet veel stof opwaaien.
Er zijn zowel positieve als negatieve reacties.
De wetenschapper Alan Dershowitz (Harvard) is groot tegenstander van de conclusies van Mearsheimer en Walt.
Als tegenreactie schrijft hij een essay onder de titel Debunking Jewish Conspiracy.
  Ook van anderen komen felle tegenreacties.

Wat Israël ook doet, in de ogen van de VS is het altijd wèl gedaan.
Vragen hierover stellen is not done.
; De toon voor de NOVA reportage over het boek van Mearsheimer en Walt over de macht van de Israël lobby, is gezet.
Mearsheimer en Walt vertellen in de luttele tien minuten die aan dit item worden besteed, minstens drie keer dat ze van antisemitisme worden beschuldigd, en dat kritiek op het pro-Israël beleid van de VS je niet in dank wordt afgenomen.
Arme Mearsheimer en Walt, en arme Carter.
Arme Chomsky, Finkelstein, Cole, Judt, Mohamed Mosad en Nadia El Haj, en al die anderen die zich meer dan kritisch over Israël uitlaten, en die de meest wilde beweringen doen, vaak in het kader van zogenaamd wetenschappelijk onderzoek.
Wat vreemd, dat we zo vaak artikelen van deze mensen tegenkomen in de krant, dat zij zo vaak op universiteiten en in TV programma's optreden, dat hun boeken zo goed lopen.
Toch beklagen Mearsheimer en Walt zich over een gebrek aan steun.

Het wordt welhaast hilarisch wanneer Mearsheimer en Walt zich erover beklagen dat ze voor anti-Israël worden uitgemaakt.
Volgens hun bepaalt de Israël lobby het Midden-Oosten beleid van de VS, en is Israël een blok aan het been geworden van de VS.
De Israël lobby zou Bush in 2002 publiekelijk hebben vernederd, omdat men hem dwong om Sharon een 'vredelievend mens' te noemen.
Condoleezza Rice zou in 2002 na de Israëlische herbezetting van Palestijnse steden op de Westoever, onmiddellijke terugtrekking van het Israëlische leger hebben geëist, waarna de Lobby in actie zou zijn gekomen.
Deze herbezetting, ter herinnering, volgde op een recordaantal zelfmoordaanslagen in maart met 120 burgerdoden.
Bovendien had Israël kort tevoren de Karine A, een schip uit Iran met illegale wapens bestemd voor de Palestijnen, onderschept.
De aanslagen op de Twin Towers lagen nog zeer vers in het geheugen en de VS was bezig een adequaat antwoord te vinden in de 'global war on terror'.
Dit leidde logischerwijze tot meer begrip voor Israëlische maatregelen tegen terrorisme.

Mearsheimer en Walt leggen ook het falende Irak beleid van de VS op het bordje van de Israël lobby.
De lobby zou een belangrijke rol op de achtergrond hebben gespeeld in de aanloop naar de Irak oorlog, en voor de invasie hebben 'gepusht'.
En nu zit men achter de campagne tegen Iran, en wil dat de VS Iran 'onschadelijk' maakt.
Zonder hun rol is het onwaarschijnlijk dat de VS Iran zullen aanvallen, aldus Mearsheimer en Walt.
Met andere woorden, de VS zet zijn eigen belangen en veiligheid op het spel vanwege dat       "$ landje dat nooit wil luisteren en de Palestijnen het leven zuur maakt.

Van al die critici die het welhaast onmogelijk zouden maken om Israël te bekritiseren, krijgen we in NOVA alleen de hysterische dominee Hagee te horen.
Hij wordt graag getoond in programma’s over de macht van de Israël lobby.
Zo was hij ook prominent in beeld in de aflevering van Tegenlicht over dit zelfde onderwerp dit voorjaar.
Zijn er zo weinig geschikte voorbeelden te vinden? In feite is er van allerlei mensen en vanuit verschillende politieke achtergronden kritiek geuit op Mearsheimer en Walts onderzoek.
Zo zijn zij er op aangesproken dat ze de macht en werkwijze van andere lobbies geheel buiten beschouwing lieten, van talloze feitelijke onjuistheden in hun onderzoek, alsook van slecht wetenschappelijk onderzoek waarin de conclusies van tevoren vaststonden en alles wat daar niet in paste werd genegeerD. Deze kritiek kwam niet alleen van overtuigde Zionisten.

De manier waarop het antisemitisme argument werd weggezet als een manier om iedere kritiek op het beleid van de VS ten aanzien van Israël de kop in te drukken is goedkoop.
De notie dat de Joden onevenredig veel macht hebben en achter de schermen aan de touwtjes trekken is een klassiek kernmerk van antisemitisme.
De Joden zijn er veelvuldig van beschuldigd om andere landen tegen elkaar op te zetten en oorlogen te hebben geïnstigeerd in hun belang.
Waarom zou men daar in een vrij debat, en vrije uitwisseling van ideeën en visies niet op mogen wijzen? De hele notie dat de Lobby achter de oorlog in Irak zou zitten is niet alleen onjuist, maar heeft zeker een vieze bijsmaak.
Israël waarschuwde Bush om Irak niet binnen te vallen.
De invasie in Irak had te maken met oliebelangen, en met foutieve informatie van de CIA over massavernietigingswapens, en met het feit dat Saddam Hoessein een van de wreedste dictators was.
(Maar wacht, de CIA wordt natuurlijk door de Lobby gecontroleerd, evenals de belangrijkste media en financiële instellingen .
)

De focus op de Israël lobby laat buiten beschouwing dat de VS tal van invloedrijke lobbygroepen kennen, waaronder een machtige olielobby.
Arabische staten krijgen van de VS eveneens vele miljarden steun in geld en wapens, en de regering - en familie - Bush onderhoudt nauwe banden met het Saoedische koningshuis.

In tegenstelling tot wat Mearsheimer en Walt en vele anderen beweren en de media grif overnemen, staat de VS niet altijd kritiekloos achter Israël.
Men weerhield Israël aanvankelijk van een harde militaire reactie op de tweede intifada, en bleef ook na 9/11 - ondanks het veranderde klimaat - manen tot terughoudendheiD. Men heeft begin jaren '90 hulp opgeschort vanwege de bouw van nederzettingen, men heeft de PLO erkend vóór haar erkenning van Israël in 1993 en er bij Israël op aangedrongen dit ook te doen.
Pas in 1991 is de ; ;Zionisme=racisme ; ; resolutie onder Amerikaanse druk herroepen (in ruil voor Israëls deelname aan de vredesconferentie in Madrid dat jaar), en ondanks meerdere resoluties van het congres staat de ambassade van de VS nog steeds in Tel Aviv, en niet Jeruzalem, Israëls hoofdstaD. De Palestijnen krijgen veel financiële steun, deels via de UNRWA, ondanks hun anti-Israël beleiD. Waarom eist de VS geen permanente herhuisvesting van de vluchtelingen in ruil voor deze steun? Waarom heeft men niet geprotesteerd toen de UNRWA pogingen van Israël vetode om de vluchtelingen permanente huisvesting te bieden? De onderhandelingen in Camp David waren gericht op het bereiken van een twee-statenoplossing, en een onafhankelijke Palestijnse staat.
Vanaf de Zesdaagse Oorlog is het beleid van de VS gericht op teruggave van bezette gebieden in ruil voor erkenning van Israël.

De verbondenheid van de VS met Israël, waar Mearsheimer en Walt zo over vallen, heeft te maken met een aantal gemeenschappelijke kernmerken, waarden zo je wilt, met sympathie voor een klein land en een vervolgd volk, en de christelijke wortels in dit land en volk.
Overigens geloven lang niet alle christelijke Zionisten dat de Joden de bezette gebieden moeten houden omdat God het hun gegeven had, en dat het Bijbelse Israël in handen van de Joden moet zijn voordat Jezus terugkeert op aarde.

Het debat over Israël en de Palestijnse kwestie wordt in de VS, net als in Nederland, fel gevoerD. Critici van Israël worden voor antisemieten uitgemaakt, en voorstanders van Israël worden weggezet als fanatieke (christen) Zionisten en kolonisten vriendjes, of als fascistische oorlogzuchtige islamofoben.
Pro-Israël sprekers zijn veelvuldig geweerd van universiteiten, zoals onlangs professor Alan Dershowitz, en een aantal denktanks en Midden-Oosten departementen van universiteiten worden hoofdzakelijk bevolkt door mensen met Arabische sympathieën, en soms zelfs door Saoedi-Arabië gefinancierD.

Dat je het op deze manier voor Israel opneemt, ga eens kijken op de site van de Aipac, dan leer je misschien nog eens iets, lid worden kan je maar beter niet worden denk, daar ben je veel te links voor.
Je spreekt jezelf tegen.
Je ontkent dingen die de joden juist voor elkaar krijgen in de VS, op bijna alle universiteiten, tot harvard aan toe is de Aipac zeer machtig, Het getuigt niet van steun aan het Israelische beleid, zoals je dit brengt.
Als je het israelische beleid zou steunen, zou je met trots vertellen dat de Aipac zo goed vertegenwoordigd wordt op de universiteiten in de VS, dus niet alleen maar zeggen dat pro-Israelische sprekers geweerd worden.
Een beetje vreemd de manier zoals je het voor Israel opneemt.
Bezoek de site van de Aipac maar eens.

Een bijzondere relatie      Talens Egbert      Joodse geschiedenis

Egbert Talens gaf van 1964 tot 1966 les als Nederlandse vrijwilliger voor de UNRWA (United Nations Relief and Works Agency) op scholen voor kinderen van Palestijnse vluchtelingen in de Arabische gastlanden Syrië en Jordanië.
De geschiedenis van de Palestijnen liet hem blijkbaar nooit meer los.
In zijn uiterst erudiet boek Een bijzondere relatie legt hij uit hoe de Balfour declaratie waarin de Britten in 1917 een Joods thuisland voor de Joden beloven te steunen tot stand kwam.
Het is een bijna geheel politiek-zionistisch document, dat al vanaf 1914 werd voorbereid en gesteund door enkele Britse kabinetsleden.
Persmanipulatie was alomtegenwoordig, bijvoorbeeld in de beruchte correspondentie tussen zionistenleider Weizmann en de Arabische leider Feisal.
Talens suggereert handtekeningonderzoek om de hypothese dat niet Feisal maar Jacob de Haas de tekst schreef uit te klaren.
De wat merkwaardige interpunctie van het boek is bedoeld: elke komma en de plaats waar hij staat telt!

Vervolgens werd de Wilsoniaanse bries van antikolonialisme een storm, schrijft de auteur die deze taaie materie soms poëtisch kan laten klinken.

Het tweede grote manipulatieve moment is wanneer op 24 november 1947 eenentwintig VN-lidstaten kennelijk van mening waren, dat de VN bevoegdheid bezat tot het doen van een aanbeveling, inzake het verdelen van het grondgebied van Palestina in twee delen.
Twintig landen bestreden deze VN-competentie, terwijl dertien landen zich onthielden bij het stemmen over het voorstel hierover een uitspraak van het Internationale Gerechtshof in Den Haag te vragen.

Een volgende stemming toonde aan dat op 26 november in de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties tot stemming kon worden overgegaan.
Vijfentwintig landen stemden vóór, dertien tégen en zeventien onthielden zich van stemming.
Maar waarom werd er op 26 november dan niet over de verdeling van het Mandaatgebied Palestina gestemd?

Van politiek-zionistische zijde vreesde men dat de benodigde tweederde meerderheid niet gehaald zou worden.
Het plotselinge besluit - op 26 november - de stemming te verdagen naar 28 november, berustte op twijfelachtige, zelfs aanvechtbare gronden.
En waarom werd er op die dag, 28 november, dan niet gestemd? Ook op deze dag werd nogmaals tot een dag uitstel besloten.
Zo kwam op 29 november 1947 de stemming over een aanbeveling tot het verdelen van Palestina in de Algemene Vergadering van de VN.
Een tweederde meerderheid maakte VN-Resolutie 181-II tot een feit.
  Hoe die tweederde meerderheid, nota bene binnen drie dagen, bereikt werd, is een verhaal apart, en eigenlijk interessant genoeg om wereldkundig te worden gemaakt.
België, Nederland en Luxemburg speelden een belangrijke rol: eerst onthielden zij zich zoals de Britten om daarna voor te stemmen zoals Russen en Amerikanen.
De politieke zionisten aanvaardden deze hoogst bedenkelijke aanbeveling onmiddellijk, zij hadden er immers hard voor gevochten.
Voor de Arabische bevolking van Palestina was deze gang van zaken eenvoudig absurD.

In mei '48 riep Ben Gurion de joodse Staat Israël uit, binnen het gebied van de door de VN aanbevolen Joodse Staat.
Een oorlog tussen Israël en de omringende Arabische landen was het gevolg.
Tijdens die oorlog breidde Israël zijn door de VN gelegitimeerde grondgebied uit met kilometersbrede stroken grond van de door de VN-gelegitimeerde Arabisch-Palestijnse staat.
De oorspronkelijke 56,47% van het Mandaatgebied Palestina die de VN tot Joodse staat had bestempeld, was hiermee uitgegroeid tot circa 78%.

In 1949 tekenden Egypte, Jordanië, Libanon en Syrië respectievelijk en apart van elkaar, bestandsakkoorden met Israël, waarbij de stroken grond die onder de Arabische staat vielen, bezet bleven.
Het resterende grondgebied van de Westelijke Jordaanoever en de strook van Gaza kwamen respectievelijk onder Jordaans en Egyptisch bestuur, zonder dat deze landen er de jure aanspraak op konden maken.
De annexatie door Jordanië van de Westelijke Jordaanoever in 1950 heeft juridisch zwakke papieren, en met het weer opgeven van deze annexatie in 1988, is aan die kortstondige anomalie in elk geval een eind gekomen.
Volkenrechtelijk behoort de soevereiniteit over deze gebieden toe aan de (grotendeels Arabische) inwoners van de door de VN aanbevolen Arabische staat, zoals de soevereiniteit van de aanbevolen Joodse staat toevalt aan de (overwegend Joodse) inwoners.

Van Israëlische kant wordt ijverig getracht de indruk te wekken dat het Israëlisch-Palestijnse conflict een bilaterale aangelegenheid is, ofwel louter een kwestie tussen Israël en de Palestijnen.
Dit zou het geval zijn als de politiek-zionistische aspiraties op eigen initiatief, zonder steun van of bemiddeling door andere landen, tot de stichting van de Joodse staat Israël in Palestina hadden gevoerD. Maar reeds in 1917 wisten de politiek gemotiveerde Joodse pioniers de Balfour declaratie uitgebracht te krijgen, welke in 1922 door de Volkenbond in het Britse Mandaat voor Palestina werd opgenomen.
Zoals beschreven waren 33 landen in 1947 van mening met een ja-stem de aanbeveling tot het verdelen van Palestina te mogen en kunnen sanctioneren en het was op grond van die aanbeveling door de Algemene Vergadering van de VN, dat in de schriftelijke Onafhankelijkheidsverklaring van Israël sprake is van ‘’deze erkenning door de Verenigde Naties van het recht van het Joodse volk hun staat te vestigen’’, een erkenning die onherroepbaar wordt genoemD.

Gegeven de aanvaarding in 1947 door de politieke zionisten van Resolutie 181-II en de erkenning van Israël door de PLO in 1988, staat de internationale politiek feitelijk niets in de weg Israël eindelijk onder stevige druk te zetten om zich uit (de) bezette Palestijnse gebieden terug te trekken, conform de op 22 november 1967 unaniem aangenomen Veiligheidsraadresolutie 242, en tevens om de overige relevante VN-resoluties naar letter en geest uit te voeren, in uiterste instantie op straffe van boycot-maatregelen tegen en /of uitsluiting van Israël uit de internationale gemeenschap, de VN, waarvan Israël immers onder voorwaarden het lidmaatschap verwierf, besluit Talens.

De Israel lobby      Catherine Lucas      Joodse geschiedenis

In 1978 zette Lucas Catherine een punt achter zijn korte carrière als filmende guerrillero en begon aan een veel langer en succesvoller carrière als schrijver.
Zijn eerste vrucht was een beschrijving van de zionistische lobby in België, de 'zonen van Godfried van Bouillon'.
33 jaar later herwerkt en actualiseert de auteur zijn eerste boek.
Lastig om precies Israël als mikpunt te nemen, legt hij uit in het voorwoorD. Je wordt immers meteen als antisemiet aangevallen.
 

Lucas Catherine is een te fijne en grondige kenner van Joodse geschiedenis om als antisemiet te worden gecatalogeerD. Alleen zijn Joden, zoals Claude Lanzmann het onlangs formuleerde,  ondertussen gewoon terug te schieten, of met kogels of met woorden.
  Lucas schiet met woorden en krijgt dan ook wederwoorden.
  Maar hij schrijft ook terecht 'België is een land met een lange anti-joodse traditie' en een nog veel oudere Arabische lobby (p.
31-35 en 74).
  Dat laatste slaat vooral op een aantal investeerders.

Enkele boemannen uit zijn eerste boek zijn als oudstrijders uit het verhaal verdwenen, we denken aan onze eigen gewezen promotor Luc Dequeker.
Verrassende nieuwe namen duiken op, wie zou Rik Coolsaet of Monica De Coninck in dit boek verwachten? De pro-joodse electorale strategie van de SPA in Antwerpen, tegenover de pro-Palestijns/Marokkaanse van de PS in Brussel is een ijzersterk hoofdstuk.
  De censuur van de brochure van de verenigingen van Vlaamse leraren,   door Lucas zelf en Ludo Abicht samengesteld en gesteund door de organisaties van leerkrachten aardrijkskunde en voordien van geschiedenis, is een gekend verhaal dat breed in de Vlaamse kranten aan bod kwam.
Het grootste belang ligt dan ook in de hoofdstukken over Dexia, de sociale media (waar ISPA-baas Rudi Roth als kwelgeest van Catherine fungeert) of het 'talibanonderwijs' in sommige joodse scholen.
  Het best is Lucas waar hij in het hart wordt geraakt: zijn uithalen naar de oerdomme uitspraken van de familie Van Rooy over Arabische cultuur of gebrek daaraan bijvoorbeelD.  Jansen & Janssen noemt hij dit hoofdstuk.

Feitelijke fouten tegen de geschiedenis zijn nu beperkt tot één zin: Chaim Weizmann was geen 'Britse Jood die chemische wapens maakte voor het leger' (p.
27).
Hij werkte wel als chemicus aan het munitietekort van het Britse leger in '15, maar niet aan chemische wapens.
Toen hij de bekende socialistische Webbs en eerste minister Ramsey MacDonald in 1929 aansprak over de doden na rellen in Palestina, antwoordde Beatrice Webb: 'Darling, er sterven meer Joden in het verkeer in Londen!' (citaat uit N.
Rose, Weizmann, p.
276).
Charles De Gaulle mag gelijk hebben toen hij de Joden een 'dominant karakter' toemat, maar om op dat vlak de Britten te overtreffen moet je héél vroeg opstaan…

… we mogen niet bang zijn voor de conclusies die we uit onze kritiek moeten trekken en ook geen schrik hebben voor de reactie erop door de heersende machten.
” Dit citaat van Karl Marx opent “De Israëllobby”, het nieuwe boek van Lucas Catherine.

 

In de inleiding van het boek zet de schrijver meteen de puntjes op de 'i'.
De mythe van Israël als 'enige democratie in het Midden-Oosten' wordt meteen onderuit gehaald en de lobby-inspanningen voor en door Israël in België worden in de rest van het vlot geschreven boek uit de doeken gedaan.

 

Usual and unusual suspects

 

Het zijn niet altijd de meest verwachte namen die je in het boek tegenkomt.
Natuurlijk worden de banden tussen Joods Actueel, Brabosh, Savasorda, Benno Barnard en aanverwanten in detail blootgelegD. Het zijn echter de voorbeelden van de verschillende politieke partijen en hun steun aan het Israël van de kolonisering en de bezetting, de operatie Gegoten Lood en de aanval tegen de Mavi Marmara, die verhelderend zijn.

 

Socialistisch, Liberaal, Christen-Democratisch of extreem rechts, alle Belgische partijen hebben hun pro-zionistische fracties of stromannen.
En hoewel de Joodse Staat pas in 1948 werd opgericht gaat het boek terug tot het begin van de 20-ste eeuw.
Toen bestond er in België een belangrijke pro-Arabische lobby.
Deze was vooral gebaseerd op de economische belangen van het Koningshuis en rijke families zoals Empain in Egypte en PalestinA. De evolutie naar een pro-zionistische lobby binnen het Belgisch politiek establishment is interessant om volgen.
Ze is nog steeds economisch - de olie, je weet wel - maar de laatste decennia steeds meer ideologisch en opportunistisch.

 

Georkestreerde propaganda

 

Dat er in België, en elders, een aantal ‘locals’ het opnemen voor Israël is geen toeval blijkt uit het boek.
Sinds het begin van de 21-ste eeuw is de Israëlische overheid, vooral via zijn ambassades, zich steeds meer gaan bezighouden met het lobby-werk.
Eén van de belangrijkste tips uit de propaganda-handboeken die het publiceerde is ‘Let the locals guide’.
Om de visie en argumenten van Israël te promoten worden er hele netwerken van ‘locals’ opgezet.

 

Deze 'locals' worden gestimuleerd om vooral via de nieuwe media ‘dissidente stemmen’ (mensen die het opnemen voor het respect van het internationaal recht bijvoorbeeld), te bestoken met mails, lezersbrieven, facebook-groepen, … .
De talrijke voorbeelden uit het uitgebreide archief van Lucas Catherine leggen verschillende van deze campagnes bloot.

 

Conclusie

 

Het boek “De Israëllobby” heeft de grote verdiensten dat het verder kijkt dan het pro-zionistische discours van een aantal Belgische politici en intellectuelen.
Wie zijn ze? Wat zijn de banden tussen hen? En zeker zo belangrijk: welke argumenten schuiven ze naar voor om op een misleidende manier Israël vrij te pleiten van elke verantwoordelijkheid die met de bezetting en kolonisering van Palestina samenhangt.

 

De focus van het boek is beperkt en je moet dan ook op zoek in andere boeken van Lucas Catherine als je meer wil weten over de verschillende redenen die aan de basis liggen van het ontstaan van Israël.
'De Israëllobby' is dan ook eerder een uitbreiding bij onder andere “Palestina, de laatste kolonie” uit 2002.

 

Lucas Catherine neemt in 'De Israëllobby' geen blad voor de monD. Het citaat in het begin van het boek dekt dan ook de lading.
Vraag is of er een reactie van de heersende machten zal komen.
Ik kan me niet van de indruk ontdoen dat de schrijver hier eerder naar uitkijkt, dan deze te vrezen.

De schrijvende Israëlbasher Lucas Catherine heeft weer een nieuw gedrocht uitgebraakt: De Israël Lobby [in België].
Over de inhoud van het boek zelf zal ik het later nog wel hebben, want ik moet het eerst nog ten gronde lezen.
Maar laat ik het al wel hebben over de passage waarin Brabosh.
com wordt genoemd [blz.
157-158] en een rechtzetting plaatsen die misschien voor sommigen interessant kan zijn.
En om maar meteen met de deur in huis te vallen: in België bestaat geen Israël Lobby, dat is een mythe.
Lucas Catherine is andersom begonnen, een beetje zoals de Palestijnen dat ook doen.
Vóór 1967 bestond er nog niet zoiets als een ‘Palestijns volk‘ dat uit ‘Palestina‘ zou zijn verdreven door de Joden.
Dat is daarna allemaal in elkaar geknutselD. Vóór 1948 noemde men trouwens elke inwoner van het Britse Mandaat Palestina een ‘Palestijn’, de Joden inbegrepen.

 

Je fantaseert iets bij elkaar en daarna ga je dat proberen te bewijzen.
Dat is precies wat er met dit boek is gebeurD. En het bewijst meteen ook de onbetrouwbaarheid van het hele boek, alleen maar al uit die ene enkele bladzijde waarin getracht wordt Brabosh.
com te demoniseren en medeplichtig te maken aan een of ander Zionistisch complot.
Moest ik een website of blog runnen over Georgië (die ik eind jaren 1990 inderdaad op het web heb gehad nl.
www.
amarcorD.be, mijn echtgenote is namelijk Georgische) of over bv Australië waar mijn oudste zus woont, was er geen vuiltje aan de lucht geweest.
Maar ik verkoos vóór en over Israël te schrijven, en dat mag niet volgens Lucas Catherine.
Overigens is Catherine niet aan zijn proefstuk toe.
Hij deed dat al eerder in 1980 met zijn boek De zonen van Godfried van Bouillon.
De zionistische lobby in België, dat al even boosaardig van opzet was als het huidige.

 

Catherine schrijft daarin dat Brabosh.
com [Vlaamse Vrienden van Israël] een mantelwebsite zou zijn van Joods Actueel.
Brabosh zou ook achter de website Philosemitisme zitten.
Catherine draait de zaken om.
Het is niet omdat een aantal artikelen van Brabosh in het verleden ooit werden overgenomen door Joods Actueel, dat dit magazine achter Brabosh.
com zou zitten.
Mijn artikelen verschijnen ook op andere blogs en die zijn ook niet mijn eigendom en/of worden ook niet door mezelf gerunD.

 

Snel verder lezen KLIKKEN op –>

 

Het zit helemaal anders in elkaar en het is ook helemaal niet iets dat geen daglicht kan verdragen, integendeel.
Aanvankelijk heb ik in december 2008 ten tijde van de Gazaoorlog mee de blog van Joods Actueel leven ingeblazen.
Na het einde van de vijandelijkheden, besloot Michael Freilich eind januari 2009 dat het welletjes was geweest.
Freilich wilde dat we ophielden met over het Gazaconflict te schrijven en terug de gewone Joodse huis- en tuinperikelen behandelen en af en toe iets over Israël.
Bovendien mochten we ook niet meer publiceren op de Joodse sabbat.
‘We’, dat zijn dus freelancers zoals ik, die onbezoldigd ‘voor het goede doel‘ schrijven.
Van hetzelfde handvol namen – HANDVOL dus – kom je altijd wel ergens iemand tegen.
Zonder macht, zonder invloed en zonder lid te zijn van één of ander netwerk of zelfs maar van iets dat daar op zou lijken.

 

Ik was het met de beslissing van Freilich helemaal oneens en bijzonder ontgoochelD. Ik besloot de blog van Joods Actueel laten voor wat het was en een eigen blog op te starten op de Amerikaanse server WordPress.
com, die zoals iedereen weet gratis is [tenzij je wat extra's wilt natuurlijk.
] Die blog wordt sinds haar oprichting [31 januari 2009] volkomen autonoom, zonder middelen en zonder hulp van eender wie, door mezelf gevuld met artikelen, plaatjes, video’s, artikelen die ik eigenhandig verzamel op het internet, boeken en tijdschriften, vooral veel vertaalwerk dat ik helemaal zelf doe, en vooral veel materiaal dat afkomstig is van online Amerikaanse en Israëlische kranten en uit de blogosfeer.

 

De keuze voor dat materiaal bepaal ik volkomen autonoom.
Zelfs de dingen die lezers of andere organisaties mij toezenden daarover beslis ik zelf of ze op de blog komen of niet.
Catherine spreekt over 4 Engelstalige hasbara boeken, maar daar heb ik nog nooit van gehoorD. Ik ga ze nu wel opzoeken, nu ik dankzij zijn boek de titels ken.
Misschien kan ik er wel uit leren.
Kortom: wat ik doe, kan iedereen op eender welk ogenblik, zonder geld of materiaal, beginnen op het internet.
Maar je moet wel bereid zijn hard labeur te verrichten en stank voor dank te krijgen.

 

Het klopt dat ik in april 2009 een artikel publiceerde ‘Gezocht: een Vlaams Leger van bloggers’ dat er nog altijd op staat: http://brabosh.
com/2009/04/02/hasbara/ [hasbara is gewoon het hebreeuws voor propaganda, PR dus.
] Op de blog staat zelfs een rubriek ‘Hasbara‘ met een lijst van 27 artikels.
Dit artikel komt daar eveneens onder te staan.
Wie zich wil inzetten voor Israël [hasbara dus] en zich geroepen voelt, mag mij altijd aanschrijven.
Met hasbara is niks mis mee, iedereen doet het, voor zijn club, vereniging, product, dienst, land of natie.
Maar opletten: aan hasbara voor Israël hou je geen euro aan over.
Zelfs Freilich van Joods Actueel heeft nooit 1 euro betaald aan Brabosh.
com voor het lenen van zijn materiaal.

 

Maar wat Catherine echter bewust vergeet te vermelden is dat 2 jaar en bijna 3 maanden later nà de publicatie van die bewuste hasbara oproep, zich tot op heden nog altijd niemand heeft aangemelD. Behoudens de blog van Joods Actueel, het niemendalletje van het FJO (Forum der Joodse Organisaties) en last but not least het wrakhout van de Israëlische Ambassade te Brussel op het internet, is Brabosh.
com zoveel later nog altijd de enige blog of website in heel Vlaanderen die op het internet over en pro-Israël schrijft.
Er is niemand anders in Vlaanderen die doet wat Brabosh.
com doet.
Als ik er morgen mee stop blijft alleen Joods Actueel nog over die maandelijks amper een handvol artikel over Israël brengt terwijl Brabosh.
com een gemiddelde van 120 per maand aanhoudt, bovendien een ‘hobby’ vóór en na een voltijdse kantoorbaan.

 

Bovendien ligt Brabosh.
com in voortdurend conflict met Joods Actueel en het FJO precies omwille van de verschillende standpunten ten aanzien van Israël.
Zowal hoofdreacteur Michael Freilich van Joods Actueel als Hans Knoop, woordvoerder van het FJO en zelfbenoemd Israëlspecialist, vertegenwoordigen de progressieve sien, zijn verdedigers van Jcall, een Franse progressieve organisatie die bijzonder kritisch staat tegenover Israël en ongeveer al de standpunten van Barack Obama verdedigt tav Israël inzake de nederzettingenpolitiek, pro de 2 statenoplossing, verdedigen de terugtrekking achter de 1967 Lijnen enz.

 

Dat zijn stuk voor stuk allemaal dingen en meningen waar Brabosh.
com zich keihard tegen verzet.
Brabosh.
com volgt de harde lijn in Israël, maw de huidige politiek van Netanjahoe/Lieberman, terwijl Joods Actueel en het FJO de lijn Tzipi Livni van Kadima volgt die in de oppositie zit.
Zij steunen de oppositie, Brabosh.
com het voltallige huidige regeringskabinet.
Tot slot: Brabosh.
com verdedigt elke regering die in Israël aan de macht komt.
Wat mij betreft mag die hele winkel worden geleid door een kip, een koe of een dromedaris, in feite kan het me allemaal geen barst schelen wie Israël leidt.
Mijn missie, hasbara voeren voor Israël, stopt aan de grenzen van Israël.
En wel om de volgende reden.

 

Persoonlijk, als Vlaming en niet-Jood, draag ik de 2000 jaar oude schuld mee van mijn voorouders die in wisselende tijden, landen en werelddelen, deelnamen aan Jodenvervolgingen, ze organiseerden of geen poot uitstaken om hun Joodse medeburgers te beschermen.
Mijn recht om kritiek uit te oefenen hoe het beleid van de Joodse staat moet worden bepaald, is reeds lang geleden verbeurd verklaarD. Ik hoop dat dit laatste een doordenkertje kan zijn waar ook Lucas Catherine wat aan heeft.
De Joodse staat is niet ontstaan uit de holocaust, maar uit de 2000 voorgaande vervolgingsjaren die geleid hebben tót die holocaust.
De schrijvende Israëlbasher Lucas Catherine heeft weer een nieuw gedrocht uitgebraakt: De Israël Lobby [in België].
Over de inhoud van het boek zelf zal ik het later nog wel hebben, want ik moet het eerst nog ten gronde lezen.
Maar laat ik het al wel hebben over de passage waarin Brabosh.
com wordt genoemd [blz.
157-158] en een rechtzetting plaatsen die misschien voor sommigen interessant kan zijn.
En om maar meteen met de deur in huis te vallen: in België bestaat geen Israël Lobby, dat is een mythe.
Lucas Catherine is andersom begonnen, een beetje zoals de Palestijnen dat ook doen.
Vóór 1967 bestond er nog niet zoiets als een ‘Palestijns volk‘ dat uit ‘Palestina‘ zou zijn verdreven door de Joden.
Dat is daarna allemaal in elkaar geknutselD. Vóór 1948 noemde men trouwens elke inwoner van het Britse Mandaat Palestina een ‘Palestijn’, de Joden inbegrepen.

 

Je fantaseert iets bij elkaar en daarna ga je dat proberen te bewijzen.
Dat is precies wat er met dit boek is gebeurD. En het bewijst meteen ook de onbetrouwbaarheid van het hele boek, alleen maar al uit die ene enkele bladzijde waarin getracht wordt Brabosh.
com te demoniseren en medeplichtig te maken aan een of ander Zionistisch complot.
Moest ik een website of blog runnen over Georgië (die ik eind jaren 1990 inderdaad op het web heb gehad nl.
www.
amarcorD.be, mijn echtgenote is namelijk Georgische) of over bv Australië waar mijn oudste zus woont, was er geen vuiltje aan de lucht geweest.
Maar ik verkoos vóór en over Israël te schrijven, en dat mag niet volgens Lucas Catherine.
Overigens is Catherine niet aan zijn proefstuk toe.
Hij deed dat al eerder in 1980 met zijn boek De zonen van Godfried van Bouillon.
De zionistische lobby in België, dat al even boosaardig van opzet was als het huidige.

 

Catherine schrijft daarin dat Brabosh.
com [Vlaamse Vrienden van Israël] een mantelwebsite zou zijn van Joods Actueel.
Brabosh zou ook achter de website Philosemitisme zitten.
Catherine draait de zaken om.
Het is niet omdat een aantal artikelen van Brabosh in het verleden ooit werden overgenomen door Joods Actueel, dat dit magazine achter Brabosh.
com zou zitten.
Mijn artikelen verschijnen ook op andere blogs en die zijn ook niet mijn eigendom en/of worden ook niet door mezelf gerunD.

 

Snel verder lezen KLIKKEN op –>

 

Het zit helemaal anders in elkaar en het is ook helemaal niet iets dat geen daglicht kan verdragen, integendeel.
Aanvankelijk heb ik in december 2008 ten tijde van de Gazaoorlog mee de blog van Joods Actueel leven ingeblazen.
Na het einde van de vijandelijkheden, besloot Michael Freilich eind januari 2009 dat het welletjes was geweest.
Freilich wilde dat we ophielden met over het Gazaconflict te schrijven en terug de gewone Joodse huis- en tuinperikelen behandelen en af en toe iets over Israël.
Bovendien mochten we ook niet meer publiceren op de Joodse sabbat.
‘We’, dat zijn dus freelancers zoals ik, die onbezoldigd ‘voor het goede doel‘ schrijven.
Van hetzelfde handvol namen – HANDVOL dus – kom je altijd wel ergens iemand tegen.
Zonder macht, zonder invloed en zonder lid te zijn van één of ander netwerk of zelfs maar van iets dat daar op zou lijken.

 

Ik was het met de beslissing van Freilich helemaal oneens en bijzonder ontgoochelD. Ik besloot de blog van Joods Actueel laten voor wat het was en een eigen blog op te starten op de Amerikaanse server WordPress.
com, die zoals iedereen weet gratis is [tenzij je wat extra's wilt natuurlijk.
] Die blog wordt sinds haar oprichting [31 januari 2009] volkomen autonoom, zonder middelen en zonder hulp van eender wie, door mezelf gevuld met artikelen, plaatjes, video’s, artikelen die ik eigenhandig verzamel op het internet, boeken en tijdschriften, vooral veel vertaalwerk dat ik helemaal zelf doe, en vooral veel materiaal dat afkomstig is van online Amerikaanse en Israëlische kranten en uit de blogosfeer.

 

De keuze voor dat materiaal bepaal ik volkomen autonoom.
Zelfs de dingen die lezers of andere organisaties mij toezenden daarover beslis ik zelf of ze op de blog komen of niet.
Catherine spreekt over 4 Engelstalige hasbara boeken, maar daar heb ik nog nooit van gehoorD. Ik ga ze nu wel opzoeken, nu ik dankzij zijn boek de titels ken.
Misschien kan ik er wel uit leren.
Kortom: wat ik doe, kan iedereen op eender welk ogenblik, zonder geld of materiaal, beginnen op het internet.
Maar je moet wel bereid zijn hard labeur te verrichten en stank voor dank te krijgen.

 

Het klopt dat ik in april 2009 een artikel publiceerde ‘Gezocht: een Vlaams Leger van bloggers’ dat er nog altijd op staat: http://brabosh.
com/2009/04/02/hasbara/ [hasbara is gewoon het hebreeuws voor propaganda, PR dus.
] Op de blog staat zelfs een rubriek ‘Hasbara‘ met een lijst van 27 artikels.
Dit artikel komt daar eveneens onder te staan.
Wie zich wil inzetten voor Israël [hasbara dus] en zich geroepen voelt, mag mij altijd aanschrijven.
Met hasbara is niks mis mee, iedereen doet het, voor zijn club, vereniging, product, dienst, land of natie.
Maar opletten: aan hasbara voor Israël hou je geen euro aan over.
Zelfs Freilich van Joods Actueel heeft nooit 1 euro betaald aan Brabosh.
com voor het lenen van zijn materiaal.

 

Maar wat Catherine echter bewust vergeet te vermelden is dat 2 jaar en bijna 3 maanden later nà de publicatie van die bewuste hasbara oproep, zich tot op heden nog altijd niemand heeft aangemelD. Behoudens de blog van Joods Actueel, het niemendalletje van het FJO (Forum der Joodse Organisaties) en last but not least het wrakhout van de Israëlische Ambassade te Brussel op het internet, is Brabosh.
com zoveel later nog altijd de enige blog of website in heel Vlaanderen die op het internet over en pro-Israël schrijft.
Er is niemand anders in Vlaanderen die doet wat Brabosh.
com doet.
Als ik er morgen mee stop blijft alleen Joods Actueel nog over die maandelijks amper een handvol artikel over Israël brengt terwijl Brabosh.
com een gemiddelde van 120 per maand aanhoudt, bovendien een ‘hobby’ vóór en na een voltijdse kantoorbaan.

 

Bovendien ligt Brabosh.
com in voortdurend conflict met Joods Actueel en het FJO precies omwille van de verschillende standpunten ten aanzien van Israël.
Zowal hoofdreacteur Michael Freilich van Joods Actueel als Hans Knoop, woordvoerder van het FJO en zelfbenoemd Israëlspecialist, vertegenwoordigen de progressieve sien, zijn verdedigers van Jcall, een Franse progressieve organisatie die bijzonder kritisch staat tegenover Israël en ongeveer al de standpunten van Barack Obama verdedigt tav Israël inzake de nederzettingenpolitiek, pro de 2 statenoplossing, verdedigen de terugtrekking achter de 1967 Lijnen enz.

 

Dat zijn stuk voor stuk allemaal dingen en meningen waar Brabosh.
com zich keihard tegen verzet.
Brabosh.
com volgt de harde lijn in Israël, maw de huidige politiek van Netanjahoe/Lieberman, terwijl Joods Actueel en het FJO de lijn Tzipi Livni van Kadima volgt die in de oppositie zit.
Zij steunen de oppositie, Brabosh.
com het voltallige huidige regeringskabinet.
Tot slot: Brabosh.
com verdedigt elke regering die in Israël aan de macht komt.
Wat mij betreft mag die hele winkel worden geleid door een kip, een koe of een dromedaris, in feite kan het me allemaal geen barst schelen wie Israël leidt.
Mijn missie, hasbara voeren voor Israël, stopt aan de grenzen van Israël.
En wel om de volgende reden.

 

Persoonlijk, als Vlaming en niet-Jood, draag ik de 2000 jaar oude schuld mee van mijn voorouders die in wisselende tijden, landen en werelddelen, deelnamen aan Jodenvervolgingen, ze organiseerden of geen poot uitstaken om hun Joodse medeburgers te beschermen.
Mijn recht om kritiek uit te oefenen hoe het beleid van de Joodse staat moet worden bepaald, is reeds lang geleden verbeurd verklaarD. Ik hoop dat dit laatste een doordenkertje kan zijn waar ook Lucas Catherine wat aan heeft.
De Joodse staat is niet ontstaan uit de holocaust, maar uit de 2000 voorgaande vervolgingsjaren die geleid hebben tót die holocaust.
De schrijvende Israëlbasher Lucas Catherine heeft weer een nieuw gedrocht uitgebraakt: De Israël Lobby [in België].
Over de inhoud van het boek zelf zal ik het later nog wel hebben, want ik moet het eerst nog ten gronde lezen.
Maar laat ik het al wel hebben over de passage waarin Brabosh.
com wordt genoemd [blz.
157-158] en een rechtzetting plaatsen die misschien voor sommigen interessant kan zijn.
En om maar meteen met de deur in huis te vallen: in België bestaat geen Israël Lobby, dat is een mythe.
Lucas Catherine is andersom begonnen, een beetje zoals de Palestijnen dat ook doen.
Vóór 1967 bestond er nog niet zoiets als een ‘Palestijns volk‘ dat uit ‘Palestina‘ zou zijn verdreven door de Joden.
Dat is daarna allemaal in elkaar geknutselD. Vóór 1948 noemde men trouwens elke inwoner van het Britse Mandaat Palestina een ‘Palestijn’, de Joden inbegrepen.

 

Je fantaseert iets bij elkaar en daarna ga je dat proberen te bewijzen.
Dat is precies wat er met dit boek is gebeurD. En het bewijst meteen ook de onbetrouwbaarheid van het hele boek, alleen maar al uit die ene enkele bladzijde waarin getracht wordt Brabosh.
com te demoniseren en medeplichtig te maken aan een of ander Zionistisch complot.
Moest ik een website of blog runnen over Georgië (die ik eind jaren 1990 inderdaad op het web heb gehad nl.
www.
amarcorD.be, mijn echtgenote is namelijk Georgische) of over bv Australië waar mijn oudste zus woont, was er geen vuiltje aan de lucht geweest.
Maar ik verkoos vóór en over Israël te schrijven, en dat mag niet volgens Lucas Catherine.
Overigens is Catherine niet aan zijn proefstuk toe.
Hij deed dat al eerder in 1980 met zijn boek De zonen van Godfried van Bouillon.
De zionistische lobby in België, dat al even boosaardig van opzet was als het huidige.

 

Catherine schrijft daarin dat Brabosh.
com [Vlaamse Vrienden van Israël] een mantelwebsite zou zijn van Joods Actueel.
Brabosh zou ook achter de website Philosemitisme zitten.
Catherine draait de zaken om.
Het is niet omdat een aantal artikelen van Brabosh in het verleden ooit werden overgenomen door Joods Actueel, dat dit magazine achter Brabosh.
com zou zitten.
Mijn artikelen verschijnen ook op andere blogs en die zijn ook niet mijn eigendom en/of worden ook niet door mezelf gerunD.

 

Snel verder lezen KLIKKEN op –>

 

Het zit helemaal anders in elkaar en het is ook helemaal niet iets dat geen daglicht kan verdragen, integendeel.
Aanvankelijk heb ik in december 2008 ten tijde van de Gazaoorlog mee de blog van Joods Actueel leven ingeblazen.
Na het einde van de vijandelijkheden, besloot Michael Freilich eind januari 2009 dat het welletjes was geweest.
Freilich wilde dat we ophielden met over het Gazaconflict te schrijven en terug de gewone Joodse huis- en tuinperikelen behandelen en af en toe iets over Israël.
Bovendien mochten we ook niet meer publiceren op de Joodse sabbat.
‘We’, dat zijn dus freelancers zoals ik, die onbezoldigd ‘voor het goede doel‘ schrijven.
Van hetzelfde handvol namen – HANDVOL dus – kom je altijd wel ergens iemand tegen.
Zonder macht, zonder invloed en zonder lid te zijn van één of ander netwerk of zelfs maar van iets dat daar op zou lijken.

 

Ik was het met de beslissing van Freilich helemaal oneens en bijzonder ontgoochelD. Ik besloot de blog van Joods Actueel laten voor wat het was en een eigen blog op te starten op de Amerikaanse server WordPress.
com, die zoals iedereen weet gratis is [tenzij je wat extra's wilt natuurlijk.
] Die blog wordt sinds haar oprichting [31 januari 2009] volkomen autonoom, zonder middelen en zonder hulp van eender wie, door mezelf gevuld met artikelen, plaatjes, video’s, artikelen die ik eigenhandig verzamel op het internet, boeken en tijdschriften, vooral veel vertaalwerk dat ik helemaal zelf doe, en vooral veel materiaal dat afkomstig is van online Amerikaanse en Israëlische kranten en uit de blogosfeer.

 

De keuze voor dat materiaal bepaal ik volkomen autonoom.
Zelfs de dingen die lezers of andere organisaties mij toezenden daarover beslis ik zelf of ze op de blog komen of niet.
Catherine spreekt over 4 Engelstalige hasbara boeken, maar daar heb ik nog nooit van gehoorD. Ik ga ze nu wel opzoeken, nu ik dankzij zijn boek de titels ken.
Misschien kan ik er wel uit leren.
Kortom: wat ik doe, kan iedereen op eender welk ogenblik, zonder geld of materiaal, beginnen op het internet.
Maar je moet wel bereid zijn hard labeur te verrichten en stank voor dank te krijgen.

 

Het klopt dat ik in april 2009 een artikel publiceerde ‘Gezocht: een Vlaams Leger van bloggers’ dat er nog altijd op staat: http://brabosh.
com/2009/04/02/hasbara/ [hasbara is gewoon het hebreeuws voor propaganda, PR dus.
] Op de blog staat zelfs een rubriek ‘Hasbara‘ met een lijst van 27 artikels.
Dit artikel komt daar eveneens onder te staan.
Wie zich wil inzetten voor Israël [hasbara dus] en zich geroepen voelt, mag mij altijd aanschrijven.
Met hasbara is niks mis mee, iedereen doet het, voor zijn club, vereniging, product, dienst, land of natie.
Maar opletten: aan hasbara voor Israël hou je geen euro aan over.
Zelfs Freilich van Joods Actueel heeft nooit 1 euro betaald aan Brabosh.
com voor het lenen van zijn materiaal.

 

Maar wat Catherine echter bewust vergeet te vermelden is dat 2 jaar en bijna 3 maanden later nà de publicatie van die bewuste hasbara oproep, zich tot op heden nog altijd niemand heeft aangemelD. Behoudens de blog van Joods Actueel, het niemendalletje van het FJO (Forum der Joodse Organisaties) en last but not least het wrakhout van de Israëlische Ambassade te Brussel op het internet, is Brabosh.
com zoveel later nog altijd de enige blog of website in heel Vlaanderen die op het internet over en pro-Israël schrijft.
Er is niemand anders in Vlaanderen die doet wat Brabosh.
com doet.
Als ik er morgen mee stop blijft alleen Joods Actueel nog over die maandelijks amper een handvol artikel over Israël brengt terwijl Brabosh.
com een gemiddelde van 120 per maand aanhoudt, bovendien een ‘hobby’ vóór en na een voltijdse kantoorbaan.

 

Bovendien ligt Brabosh.
com in voortdurend conflict met Joods Actueel en het FJO precies omwille van de verschillende standpunten ten aanzien van Israël.
Zowal hoofdreacteur Michael Freilich van Joods Actueel als Hans Knoop, woordvoerder van het FJO en zelfbenoemd Israëlspecialist, vertegenwoordigen de progressieve sien, zijn verdedigers van Jcall, een Franse progressieve organisatie die bijzonder kritisch staat tegenover Israël en ongeveer al de standpunten van Barack Obama verdedigt tav Israël inzake de nederzettingenpolitiek, pro de 2 statenoplossing, verdedigen de terugtrekking achter de 1967 Lijnen enz.

 

Dat zijn stuk voor stuk allemaal dingen en meningen waar Brabosh.
com zich keihard tegen verzet.
Brabosh.
com volgt de harde lijn in Israël, maw de huidige politiek van Netanjahoe/Lieberman, terwijl Joods Actueel en het FJO de lijn Tzipi Livni van Kadima volgt die in de oppositie zit.
Zij steunen de oppositie, Brabosh.
com het voltallige huidige regeringskabinet.
Tot slot: Brabosh.
com verdedigt elke regering die in Israël aan de macht komt.
Wat mij betreft mag die hele winkel worden geleid door een kip, een koe of een dromedaris, in feite kan het me allemaal geen barst schelen wie Israël leidt.
Mijn missie, hasbara voeren voor Israël, stopt aan de grenzen van Israël.
En wel om de volgende reden.

 

Persoonlijk, als Vlaming en niet-Jood, draag ik de 2000 jaar oude schuld mee van mijn voorouders die in wisselende tijden, landen en werelddelen, deelnamen aan Jodenvervolgingen, ze organiseerden of geen poot uitstaken om hun Joodse medeburgers te beschermen.
Mijn recht om kritiek uit te oefenen hoe het beleid van de Joodse staat moet worden bepaald, is reeds lang geleden verbeurd verklaarD. Ik hoop dat dit laatste een doordenkertje kan zijn waar ook Lucas Catherine wat aan heeft.
De Joodse staat is niet ontstaan uit de holocaust, maar uit de 2000 voorgaande vervolgingsjaren die geleid hebben tót die holocaust.
Lucas Catherine ontmaskerd door de Israel Lobby

jul 8

Geplaatst door brabosh

.

 

Het boek de Israël Lobby [in België] van Lucas Catherine blijft stof doen opwaaien en niet in het minst onder de Joodse gemeenschap van België.
In het julinummer 54 van Joods Actueel magazine wordt er door de redactie dieper ingegaan op het hatelijk essay van Catherine.
In het artikel ‘Lucas Catherine ontmaskerd’ zet Michael Freilich nog eens de puntjes op de ‘i’ en weerlegt enkele nu al beruchte missers in het boek.

In het eerste deel van dit artikel slaat Freilich zichzelf op de borst dat hij als zgn Lobbyman voor Israël beide zijden van het [Israël]verhaal laat zien.
Hijzelf ziet dat als een teken van kracht dat Joden zichzelf èn hun eigen staat bekritiseren.
Ik heb dat altijd als een teken van zwakte beschouwd en verraad jegens Israël.

Want geef toe: in je eigen voet schieten, wie doet zoiets nou? En om wie te behagen? De vijanden van Israël en van de Joden? Om wat te bereiken? Begrip op te wekken voor de Joodse zaak? Ik denk niet dat je daarmee het respect en het vertrouwen wint van je potentiële vervolgers en moordenaars.
Freilich meent van wel.
De ervaring van zulk dhimmitudegedrag leert dat Jodenhaters en Israëlbashers gewoon nog wat harder op je hoofd gaan slaan.
Lees hier meer over de ‘AlsJoden’ [AsaJews]

Maar goed, los van dat, inhoudelijk toch weer stevig weerwerk van Freilich en zijn puike redactie.

 

Lucas Catherine ontmaskerd

 

door Michael Freilich

 hoofdredacteur Joods Actueel

 www.
joodsactueel.
be

 

Dat Lucas Catherine gefrustreerd is omdat de N-VA haar standpunten over het conflict Israël-Palestina herziet, daar kan ik inkomen.
Dat hij Joods Actueel de woordvoerder van Israël in Vlaanderen noemt, is misschien een mooi compliment, maar het strookt niet met de waarheiD. Want welke ‘woordvoerder’ kan zijn ‘werkgever’ zomaar een veeg uit de pan geven? Hans Knoop was allesbehalve mals voor premier Netanyahu na diens bezoek aan de v.
s.
en schreef in Joods Actueel over het applaus dat de Israëlische premier in Washington ten deel viel: “Applaus krijg je als Israëlische premier daar overigens ook als je besluit om in plaats van je voorgenomen speech de telefoongids van Ramat Gan voor te lezen”.
Of wat te denken van een opiniestuk in Joods Actueel, dat trouwens werd overgenomen door Knack, waarin stond: “Wat het land [Israël] nu nodig heeft is een pragmatische leider die vrienden en bondgenoten kan aantrekken, niet enkel afstoten.
En voorlopig is Netanyahu enkel in dat laatste geslaagd”.
Dat artikel was van de hand van ondergetekende, jawel van Mister Pro-Israël-Lobby himself, Michael Freilich.

 

Ons voorstellen als blindelings pro-Israël past natuurlijk in het kraampje om ons ongeloofwaardig te doen lijken.
Of zoals Catherine ooit (ook in De Morgen) schreef over Michael Freilich: “Wie gelooft die man nog?’,  zonder ook maar één argument te geven om deze zin te staven.
Geef mij dan liever Wouter De Vriendt van Groen! Die onlangs zei: “Ik apprecieer dat Joods Actueel beide kanten van het verhaal brengt”.

 

31 mei 2010 op de m/s Mavi MarmarA. De Jemenitische Sjeik Muhammad Al-Hazmi dreigt met de jambiya, de traditionele gekromde dolk uit Jemen

 

Om terug te komen op Catherine: zijn frustraties zijn te begrijpen, maar dat geeft hem nog geen vrijgeleide om manifeste leugens te verspreiden.
Catherine heeft het in zijn opiniestuk over journalistiek onderzoek na de vorige flottielje en schrijft over één van de deelnemers: “Het resultaat was ontluisterenD. [ ] De man met het kromzwaard bleek na enig onderzoek een Jemenitisch parlementslid en de foto was genomen tijdens een persconferentie in Jemen’.
Dit is een regelrechte leugen.
Het klopt dat ‘Kromzwaard’ een Jemenitisch parlementslid is, met name Muhammad Al-Hazmi, maar hij was wel degelijk aan boord en deze foto werd ook aan boord getrokken.
Dat wordt bevestigd door videobeelden, door de cameraman die de foto maakte en door de heer Al-Hazmi zelf.

 

Meer nog: Al-Hazmi was te gast in Gaza, waar hij op 22 oktober 2010 eenzelfde zwaard overhandigde aan Hamasleider Ismail Haniyeh: “Ik was met mijn broeders op het vrijheidsflottielje en droeg de jambiya bij me om te kunnen overhandigen aan Haniyeh, maar de zionistische vijand heeft mijn kromzwaard afgepakt, vandaar dat ik nu een nieuw exemplaar bij heb om te overhandigen aan Ismail Haniyeh”.
De videoclip van dit treffen kan u hier op Memri-TV terugvinden (met ondertiteling).
Ik citeer nogmaals Catherine: “Ontluisterend, kromzwaard bleek een Jemenitisch parlementslid, de foto was genomen in Jemen’: Dit is dus pertinent onjuist!

 

Huwaida Arraf

 

Catherine vervolgt door te zeggen dat de stem die te horen was op de ~ radio van het schip – “Ga terug naar Auschwitz en vergeet 11 september niet!”- een vervalsing is.
Catherine: “De fameuze stem zou volgens het leger die van Huwaida Arraf zijn, een Amerikaanse Palestijn, maar uit alle getuigenissen bleek dat de man nooit op de boot was geweest’.

 

Ook hier fabuleert Catherine, want Huwaida Arraf (afB. rechts) is géén man maar een vrouw (één Google search volstaat om dit te achterhalen) en was wel degelijk aan boorD. Ze ontkent dat ook niet en gaf verscheidene interviews over haar wedervaren aan boord zoals bijvoorbeeld aan Newsnight op 2 juni 2010 op de BBC zie hier.

 

Verder verzwijgt Catherine de veelvuldig bewezen banden tussen de flottielje en de Turkse terreurorganisatie IHH, én hij verzwijgt het overdonderende feit dat er aan boord van het bewuste schip (de Mavi Marmara) géén hulpgoederen werden aangetroffen, enkel messen, staven en andere wapens.

 

Leugenmachine

 

We kunnen niet anders dan concluderen dat we hier met een pathologische leugenaar te maken hebben.
Catherine noemt zichzelf graag een ‘feitenmachine’ en zegt dat die term hem door Wim van Rooy werd toegemeten (Van Rooy ontkende dit ten stelligste in een reactie aan Joods Actueel).
De enige titel die Catherine eer aan zou doen is hem een leugenmachine te noemen.
De gevaarlijkste soort leugenaars zijn dat soort pathologische serieleugenaars, die er niet voor terugdeinzen om de grootste leugens uit hun duim te zuigen.
Hierdoor zou je als buitenstaander er nooit bij kunnen stilstaan dat alles eigenlijk verzonnen is.

 

Kortom, het tart de verbeelding.
Wie dacht dat het monteren van geweergeluid bij een beeldverslag van het VRT-journaal al erg was, moet nu wel echt van zijn stoel vallen.
Indien Catherine een journalist was, dan was hij stante pede ontslagen, had hij een klacht aan zijn been bij de Raad van Journalistiek en mocht hij nooit meer een artikel schrijven.

 

Michel Le Penseur, Président du Jcall Anversoise

 

Ik denk dat alle journalisten die deze man nog een forum geven eens de hand in eigen boezem moeten steken en zich moeten afvragen of ze Catherine niet ‘blindelings’ in zijn discours zijn gevolgD. Heeft er nog nooit iemand bij De Morgen, Humo of Radio 7 (allemaal media waar Catherine onlangs dezelfde en nog andere leugens vertelde) de moeite genomen om de spectaculaire beweringen van die kerel na te trekken? Wat is er gebeurd met de eerste les tijdens de opleiding journalistiek, die ons leert om “steeds twee verschillende bronnen te zoeken als er een nieuw en merkwaardig ‘feit’ opduikt”?!

 

Excuses of een rechtzetting verwacht ik niet van Catherine, die zullen et ook nooit komen.
Maar ik denk toch wel dat de redactie van deze kran1 zijn lezers excuses moet aanbieden omdat ze Catherine blindelings eer forum boden, omdat dit allicht in de politieke lijn van de krant past.
I~ heb geen probleem met kritiek, ook niet met harde kritiek aan het adres van Israël, maar het doel heiligt nooit de middelen en zeker en vast niet als je daarvoor de waarheid overboord gooit.

 

Ik richt derhalve in de eerste plaats een oproep aan de eind-  en hoofdredacteuren van deze krant om dringend enige introspectie te verrichten.

Naar aanleiding van zijn publicatie ‘de Israël Lobby’, haalt auteur Lucas Catherine een aantal oude clichés en leugens uit de doos.
Eén ervan kan je hier lezen, op de webstite van deredactie.
be waar Catherine schrijft …zelfs de Palestijnse staatsburgers van Israël (een vijfde van de bevolking) worden op velerlei manieren structureel gediscrimineerD. Zo hebben zij geen toegang tot 93% van de grond dat uitsluitend toebehoord aan héél het Joodse Volk.

Dit is een manifeste onwaarheid! Joods Actueel is niet geïnteresseerd in debatten over de motivatie van de Israël-bashers, wel in het correct weergeven van de feiten.
Onwaarheden moeten dan ook fel worden weerlegd aan de hand van de ware feiten.
Daarom brengen wij hier een artikel dat eerder verscheen in Joods Actueel magazine in 2009 en het fabeltje hierboven hopelijk voorgoed op de vuilnisbelt doet belanden.

 

Grondeigendom in Israël

 

Onder de loep: door Savasorda

 

Grond en het vluchtelingenprobleem vormen samen de kern van het conflict tussen Israël en de Palestijnen.
Tegenstanders van Israël slaan ons in de media voortdurend om de oren met cijfers over het land in Israël.
“In Israël is 93,5% van het land voor de Joden gereserveerd, dus is het land erger dan Zuid-Afrika onder het Apartheidsregime, waar ‘slechts’ 87% van het territorium voor de blanken gereserveerd was”…  Deze stelling leest men in heel wat artikels van extreemlinkse activisten zoals de drie Ludo’s (De Brabander, Abicht en De Witte), en hoort men keer op keer tijdens de “Palestina debatten”.
Hoog tijd voor Savasorda om op zoek te gaan hoe het landbezit in Israël nu echt in mekaar zit.

 

Verzamelbusje voor KKL

Geschiedenis: de deelnemers aan het vijfde Zionistisch Congres (1901) wilden het ontstaan van een thuisland voor de Joden concreet vorm geven.
Daarom werd een stichting opgericht, het Joods Nationaal Fonds.
Doel ervan was wereldwijd geld in te zamelen om systematisch gronden te kopen in PalestinA. Palestina was op dat ogenblik een gebied in de uithoek van het Turkse (Ottomaanse) rijk.
Zo werd een lange termijn project op het getouw gezet, waarbij stap na stap kibboetsen en andere Joodse nederzettingen opgericht werden.
Het project kreeg in 1948 zijn bekroning met de stichting van de onafhankelijke staat Israël.
De gronden werden aan de nieuwe staat overgedragen met in acht name van de principes van het internationaal recht terzake.
Na de mislukte invasie door de Arabische buurlanden, nam de Israëlische overheid daarop ook de gronden, die achtergelaten waren door Arabische vluchtelingen, in bezit.

 

Ter vergelijking: na de nederlaag van Nazi-Duitsland in 1945 werden in een aantal Oost-Europese landen miljoenen “etnische Duitsers” verdreven, hoewel sommigen daar al honderden jaren woonden.
De overheden van onder meer Polen, Tsjecho-Slowakije en de Sovjet-Unie namen daarop hun bezittingen in beslag, zonder noemenswaardig protest ooit.
De verdreven vluchtelingen integreerden geruisloos in de nieuwe Duitse samenleving, die zich na de oorlog in sneltreinvaart ontwikkelde.
Hetzelfde geschiedde in Polen waar de Poolse burgers die door de Sovjets verjaagd werden zich gedeeltelijk in de huizen en op de terreinen van de verjaagde Duitsers konden vestigen.

 

De ‘Israel Land Adminstration’ (ILA)

 In 1960 werd een “basiswet over het landbezit in Israël” aangenomen waardoor land niet verkocht zou worden maar verpacht (geleased) voor een periode van 99 jaar.
Het Joods Nationaal Fonds bleef eigenaar van zijn gronden maar gaf het beheer ervan uit handen aan een nieuwe organisatie, de Israël Land Administratie (ILA).

 Op dit moment is 79,5% van het totale landoppervlak eigendom van de overheid, 14% is eigendom van het Joods Nationaal Fonds, de overige 6,5% is in handen van privé eigenaars (zowel Joden als Arabieren).
Het ILA beheert en verpacht bijgevolg 93,5% van het grondbezit.

 

Israëlische Arabieren in Taibe.
Ze genieten dezelfde rechten als Joodse Israëli’s.

In “Het zionisme: een racistische en kolonialistische ideologie met machtige Westerse beschermheren”, Uitpers nr.
99, juni 2008, schreef (de onlangs overleden) Wim de Neuter om zijn stelling te bewijzen het volgende: “In Israël is 92% van de grond in handen van de zionistische staat, de Zionistische Wereldorganisatie of individuele Joden.
(…) De Israëlische wetgeving beschouwt Joodse grondeigendom als onvervreemdbare eigendom van het Joodse volk waar niet meer aan getornd kan worden.
Palestijnen in Israël en in de bezette gebieden is het verboden om grond te kopen”.

 

Zijn uitspraak is bijzonder misleidend omdat de grond evenmin aan Joodse Israëli’s verkocht kan worden! Want sinds 1960 gaat het niet meer om verkoop maar om verpachting.
Het foute cijfer (92% i.p.v.93,5%) wijst op slordigheiD. De verkeerde conclusie getuigt echter ofwel van kwade wil ofwel van een gebrek aan kennis: houdingen die beiden niet thuishoren in een goede journalistieke praktijk.

 

Dat er niet aan de wetgeving getornd kan worden klopt evenmin.
In 1997 werden een aantal hervormingen gestemd om een gedeelte van de grond te privatiseren, vooral in het noorden en het zuiden van Israël.
Likoed, de partij van Benjamin Netanyahou heeft trouwens als belangrijk programmapunt het privatiseren van grond voor huisvesting en een hervorming van de ILA.

 (zie kader)

 

Uit het verkiezingsprogramma van de Likoedpartij

 Likoed wil een verregaande hervorming van de ILA en de planningscommissies.
Een doorgedreven privatisering van de huisvestingssector zal volgens Likoed een economische groei van 2% op jaarbasis veroorzaken, voldoende om de gevolgen van de financiële crisis weg te werken.
Dit zou moeten samengaan met grootschalige infrastructuurwerken zoals snelwegen en spoorlijnen om de mobiliteit te verbeteren.
Dat zou op korte tijd de druk op de woningmarkt in de grote centrumsteden aanzienlijk moeten verlichten.

Voor wie is het land beschikbaar?

 Het staatsland is via de ILA beschikbaar voor alle Israëlische staatsburgers.
Dat ook de Arabische Israëli’s hierop aanspraak kunnen maken is niet alleen in theorie juist, maar wordt ook door de feiten bevestigD. Een voorbeeld: in Opper-Nazareth leeft een gemengd Joods-Arabische bevolking, alle gronden, zowel van Joden als Arabieren worden er verpacht door de ILA.

 

In sommige gevallen verkrijgen Arabische Israëli’s zelfs gunstiger voorwaarden dan Joodse staatsburgers.
In een nieuwe Joodse gemeente in de nabijheid van Bersheva werd bouwgrond voor $24.
000 geleasD. Bedouinenfamilies uit het naburige Rahat konden bouwgrond met een gelijkaardige oppervlakte voor $150 leasen.
In een ander geval wilde een Joodse burger land pachten in een nieuw opgerichte Bedouinengemeente tegen dezelfde gunsttarieven.
De ILA weigerde hierop in te gaan.
De zaak werd beslecht voor de rechtbank: de zaak Avitan vs Israel Land Administration (HC 528/88).
Het Hooggerechtshof oordeelde dat het gelijkheidsprincipe niet geschonden werd omdat er sprake was van positieve discriminatie ten voordele van de (kansarme) Bedouinen.

 

Bovendien zijn er geen beperkingen bij het verwerven van de 6,5 % privé gronD. Die kan niet alleen aan Joodse en Arabische Israëli’s verkocht worden, maar ook aan wie geen Israëlisch staatsburger is of aan buitenlanders, zelfs uit Arabische landen.
Voormalig Israëlisch minister van Huisvesting, Meir Porush verklaarde hierover: “De Palestijnse Autoriteit moedigt welstellende Palestijnen aan om grond te kopen op het grondgebied van Israël.
Het betreft Palestijnen die vertrouwd zijn met de immobiliën sector en die vanuit hun kantoren in Londen jacht maken op grond en vastgoed in Jeruzalem, via agenten en makelaars uit Ramallah”.
(Yediot Ahranot, 03/01/1997).

 

Voor de 14 % grond die eigendom is van het JNF gelden wel beperkingen.
Deze grond is volgens de statuten van het JNF bedoeld voor de vestiging van Joden.
Want laten we niet vergeten, het gaat hier om geld ingezameld van Joodse mensen over de hele wereld, specifiek om grond in Israël op te kopen om andere Joden te helpen huisvesten.
M.
A.w.
het JNF is een privé-initiatief waarvan de beheerders zelf kunnen beslissen wat er met het land gebeurt.
De beperkingen op JNF grond zegt dat land niet verpacht wordt aan Arabieren voor de gebruikelijke 99 jaar maar dat de leasetermijn elk jaar wordt herzien.
Maar ook dit kan perfect zonder problemen; grond van het JNF in de Besorvallei (Wadi Shallaleh) nabij kibboets Re’em wordt op jaarbasis aan Bedouinen verpacht als weiland voor hun kuddes, en dat al vele jaren lang.

 

Toch is niet iedereen in Israël blij met deze situatie.
Het Israëlische Oppergerechtshof heeft de Staat verboden om nog overeenkomsten te sluiten met het Joods Nationaal Fonds die zouden kunnen uitmonden in discriminatie ten nadele van niet-Joodse staatsburgers.
Want een officieel orgaan als het ILA, moet zich zo neutraal mogelijk opstellen, ook al beheert het grond van de JNF.

 

Maar in de praktijk zijn er ook vaak creatieve oplossingen.
Zo zijn er veel gevallen bekend waarbij grond voor huisvesting van eigenaar verandert om aan Arabische Israëli’s te kunnen leasen.
Daarbij draagt het JNF de grond over aan de overheid in ruil voor andere gronD.

 

Besluit

 De kwestie van het grondbezit in Israël is geen eenvoudige zaak en wordt in het maatschappelijk debat heel vaak verkeerd voorgesteld om Israël te beschuldigen.
Dit stuk heeft aangetoond hoe de zaken wel zitten en de conclusie is de volgende, 86% van de grond in Israël (D.i.
privé grondbezit en land van de staat) is voor alle Israëli’s beschikbaar, ongeacht hun religie.
Voor 14% van het grondgebied (dat bezit is van een privé organisatie) gelden aparte regels die in de praktijk vaak worden omzeilD. Belangrijkste element bij dit alles is dat Arabische Israëli’s niet bij wet gediscrimineerd worden en dezelfde rechten genieten als Joodse inwoners.
Tot grote spijt van Wim de Neuter en co.
Die anders beweren…

 

Om af te sluiten nog dit.
Terwijl in het Westen grondbezit gezien wordt als een individueel recht, los van enige godsdienstige of filosofische overtuiging, beschouwt de islam grondbezit als een collectief recht dat uit de godsdienst voortvloeit.
Eens een gebied geïslamiseerd werd dan moet dit zo blijven.
Deze opvatting komt duidelijk tot uiting in het handvest van Hamas, maar heeft een veel bredere draagkracht.
Ook binnen de “gematigde” Fatah dat de controle heeft over de Westbank leeft die opvatting.
In 1997 voerde de Palestijnse Autoriteit een vroegere Jordaanse wet (1973) in, om de verkoop van gronden op de Westbank aan de “bezetters” te verbieden.
Verkoop van land aan de “bezetter” wordt beschouwd als hoogverraad, waarop de maximumstraf staat (D.i.
de doodstraf).
Op zijn minst vier Palestijnen werden hiervoor ter dood gebracht, een andere Palestijn kon ontsnappen met de hulp van de Israëli’s.
Dergelijke wetten druisen in tegen de bepalingen van de Oslo-akkoorden en de internationale verklaring van de mensenrechten en tonen aan dat wat de Israëli’s verweten wordt (niet klopt) maar wel aan Palestijnse kant gebeurt.
De wereld op zijn kop… maar dat plaatje kennen we al langer.

 

Getekend, Savasorda

 Savasorda is het pseudoniem van een kleine groep medewerkers van Joods Actueel.
Savasorda (“Hoofd van de wacht”) was een Joods-Spaanse geleerde, volledige naam Abraham bar Hiyya Ha-Nasi, leefde in Barcelona en was DE persoon die voor het eerst de volledige oplossingen van de tweede-graadsvergelijkingen naar Europa bracht.
Hij vervolledigde daardoor de werken van de griek Diophantes en vooral van de Oezbeek al-Chwarizmi die de negatieve wortels, reeds bekend door de Hindoes, zelf niet ontdekt haD.

De Vlaming Lucas Catherine (1) een misdadige intellectueel noemen, zou te veel eer zijn.
Een intellectuele misdadiger is beter.
Hij heeft grote invloed op de manier waarop kinderen op Vlaamse scholen les krijgen over Joden en Israël.
En hij is een antisemiet.
Dat is iemand die de Joden overal de schuld van geeft, dat ook bewust wil en daartoe alle pro-Joodse (en pro-Israëlische) feiten en argumenten negeert.

 

Catherine heeft een bondgenoot in het Kwaad: de edele humanist professor Ludo Abicht.
In 1998 schreef deze Abicht samen met Catherine een pamflet, bedoeld om leraren van middelbare scholen “voor te lichten”.
Het pamflet was getiteld “Kanttekeningen bij de Israëlisch-Palestijnse kwestie”.
Maar het zijn geen kanttekeningen, maar een rabiaat anti-Joods voD. En Catherine is er nog steeds trots op natuurlijk, want hij schrijft in zijn nieuwste uitbarsting van Jodenhaat, “De Israël Lobby”:

 

“Een comité van achttien deskundigen, leerkrachten en professoren had de tekst nagevlooiD. Vijfduizend exemplaren werden op erg korte tijd verkocht aan de leerkrachten aardrijkskunde en geschiedenis van alle netten.
” (mijn cursief)

 

Nou, dat comité van achttien deskundigen moet een fraai stelletje marginale prutsers zijn geweest.
Ik zal om dat te bewijzen de lange bijdrage van de weledelzeergeleerde Abicht in genoemd vod grondig de modder instampen waar het thuis hoort.
Die analyse lever ik nog voor het einde van het jaar.
Het zal een historiografische onderdeel worden van een boek dat ik in voorbereiding heb over de geschiedenis van Israël.
Ik zal zorgen dat Ludo Abicht niet vergeten wordt, maar zal voortleven als de laffe kwast die hopelijk alleen uit louter narcisme meedeed aan het modieuze verraad aan de Joden.

 

Joods Actueel wijdde aan Lucas Catherine een degelijk stuk in het februari-nummer van 2007 (ook hier).
Daarin werd de in 2002 overleden Martin van Amerongen – God hebbe zijn ziel – geciteerD. Van Amerongen zei in 1988 over Catherine:

 

“Dat deze Lucas Catherine niet deugt weten wij sinds 1981, toen hij een boek publiceerde onder de titel ‘De Zonen van Godfried van Bouillon – De Zionistische Lobby in België’ .
.
.
Alleen de titel al was een beginselverklaring.
De joodse lobby in België, zo verzekert Lucas Catherine ons, speelt een vooraanstaande rol.
Overal, in

 

Vlaanderen, als in Wallonië, hebben de joden zich genesteld, in de media, het bankwezen, de politiek en niet in de laatste plaats in de Antwerpse diamantindustrie.
”

 

En van Amerongen besloot zijn tekst met:

 

“Hou deze Lucas Catherine in de gaten.
Hij is een van de moordenaars van morgen.
”

 

Ja, Catherine is een moordenaar van morgen, minimaal een medeplichtige aan moord, want hij is een aanhitser van vandaag.
Catherine heeft immers alwéér een tekst gepubliceerd over hoe de duivelse Joden stiekem de macht hebben in België.
Het heet “De Israël Lobby”.
Zijn eigen Jodenhaat weerhoudt Catherine niet om juist de Holocaust en de geschiedenis van het christelijk antisemitisme te gebruiken om het schuldgevoel van de Westerse mens te bespelen.
Zo probeert hij het zelfvertrouwen van de Westerse cultuur te ondermijnen.
Hetzelfde doel dient zijn voordurend hameren op het Westerse imperialisme, kolonialisme en kapitalisme.
Dat Westen is in het verhaal van Catherine altijd alléén maar slecht geweest.
En Israël is de voorpost van al die slechtigheiD. De “Palestijnen” en de wereld van de islam in het algemeen, zijn alleen maar nobel slachtoffer.
Catherines motto is “Let’s blame the Jews”.

 

Catherine heeft een bepaalde werkwijze om Israël en de Joden zwart te maken en de “Palestijnen” en de islam wit te verven.
Dat gaat als volgt: hij maakt zinnen vol Leugens, Laster & Verzwijgingen en die knutselt hij aan elkaar tot alinea’s die Gordiaanse Knopen van Dom Bedrog zijn.
Als criticus ben je dan een tijdje bezig met alleen al één zo’n alinea te ontwarren.
En dan moet je nog beginnen aan je tegenbetoog.
Stelt u zich vervolgens voor dat deze werkwijze 180 pagina’s wordt volgehouden, zoals dat inderdaad gebeurt in “De Israël Lobby” en in alle teksten van Catherine.
Dan sta je, om een andere beeldspraak te gebruiken, voor een muur van leugens, een Palestinian Wall of Lies.
En ga die maar eens slechten om er dan een poging tot waarheid voor in de plaats zetten Dan heb je voor 180 pagina’s minsten het driedubbele nodig.
(2)

 

Ik heb daarom besloten uit de door Catherine opgetrokken Gordiaanse Muur van Leugens, Laster & Verzwijgingen – (ik ben een meester van de beeldspraak) – een paar kleinere stenen te halen en die aan een nader onderzoek te onderwerpen.
Wat ik zal vinden kan model staan voor het hele boek “De Israël Lobby” en eigenlijk al wat Catherine schrijft.

 

Ten eerste zal ik gewoon maar eens de allereerste pagina van zijn inleiding analyseren.
Het maakt tóch niet uit, elke pagina is dezelfde rotzooi, dezelfde brei van Leugens, Laster & Verzwijgingen.

 

Ten tweede zal ik een stuk tekst analyseren op de pagina’s 155 tot 157 van “De Israel Lobby” waar Catherine een aantal insinuaties achter elkaar heeft gezet contra een briljant verdediger van Israël, Alan Dershowitz.

 

Ik begin dus met pagina 1 van de Inleiding van “De Israël Lobby” en ik citeer alinea voor alinea:

 

“Je moet al een dikke huid hebben om over Israël te schrijven, toch als je grondige kritiek hebt op het staatsbestel in dat lanD. Dan krijg je snel het verwijt antisemiet te zijn, want waarom anders zo focussen op dat land? Er zijn zoveel andere problemen in de werelD.”

 

Ja, inderdaad moet je een olifantshuid hebben om zo onbeschaamd de staat Israël, de enige humane en democratische rechtsstaat in het Midden Oosten te belasteren als Catherine al een leven lang doet.
En als je tegelijk de doodsvijand van Israël en de Joden ophemelt en verdedigt, namelijk de “religie” die zich islam noemt, een “godsdienst” die steeds openlijker zijn genetische verwantschap met het nazisme beseft en belijdt , dan ben je niet alleen een antisemiet, maar dus ook een nazi.
Die verwantschap tussen nazisme en islam, de favoriete cultuur van Catherine, heb ik in twee opstellen onderbouwd, maar ik zal hier de voornaamste kenmerken die beide systemen delen nog maar eens opsommen: Jodenhaat, expansieve oorlogszucht mét Blut-und-Boden-Prinzip (gebied dat eenmaal islamitisch is geweest, kan nooit meer aan andersgelovigen toebehoren, Uebermensch-gedachte, vrouwverdierlijking, irrationalisme, paranoïde conspirisme, xenofobie en vooral natuurlijk het Führer-Prinzip, de navolging van Mohammed die qua prettige karaktereigenschappen inderdaad niet voor Hitler onder deed: massamoordenaar, sluipmoordenaar, roofovervaller, slavendrijver, polygamist,  kinderverkrachter en verdragsbreker.

 

Catherine “focust” inderdaad niet alleen op de kleine smetjes die aan Israël kleven, maar hemelt de cultuur op die voor de meeste moslims en zeker voor het vrouwelijke deel al 1400 jaar een hel op aarde creëert.
De gekte van Catherine is dezelfde als van de schrijvers van het “Arab Human Development Report” van 2002, uitgegeven door de Verenigde Nazi’s (neen, geen typefout).
Bij het volgend citaat uit dat rapport moet men voor ogen houden dat het grondgebied van Israël 15 duizendste is van het omringende Arabische lanD. Oftewel: de Arabieren hebben 640 keer meer land dan de Joden.

 

“Israëls illegale bezetting van Arabische gebieden is een van de belangrijkste obstakels voor veiligheid en vooruitgang in de regio; in geografisch opzicht (omdat het de hele regio treft; in tijdsduur (de bezetting is al decennia aan de gang); en op het gebied van de ontwikkeling (de bezetting beïnvloedt vrijwel alle aspecten van menselijke ontwikkeling en menselijke veiligheiD.” (3)

 

Dit gaat dus over een microscopisch gebied in vergelijking met de Arabische landen en het illustreert het kosmisch-huichelachtige, totaal irrationele rancunisme in de wereld van de islam .
.
.
.
En in de geest van Catherine.
De in België als linkse Gutmensch bekend staande Rudi Rotthier zei in 2004 na een tocht door de Arabische wereld:

 

‘Het gigantische vermogen om de schuld niet bij zichzelf te zoeken, het gebrek aan zelfkritiek.
( .
.
.
) Ik heb er zeker geen dag rondgelopen zonder te horen dat Hitler gelijk had, dat Israël moet verdwijnen, dat Joden verantwoordelijk waren voor 11 september.
Ik begrijp nu beter hoe de Israëliërs zich bedreigd voelen in die haatdragende mensenzee.
( .
.
.
) Wat ik niet voor mogelijk hield is gebeurd: zeven maanden in moslimgebied hebben mijn sympathie voor Israël herstelD.’

 

Neen, de schuld bij zichzelf zoeken is in de islam en de Arabische wereld niet gebruikelijk, want daar maken ze noch morele noch wetenschappelijke fouten.
Dus dan hoeft dat ook niet.
In Israël doen ze dat wel: fouten maken, ze toegeven en ze herstellen.
Ik citeer uit het Nederlandse “Israël-Aktueel” van juni 2011:

 

“Israëls ombudsman en controleur van de overheid, Micha Lindenstrauss, overhandigde eind mei het dikste rapport ooit aan de Knesset.
In 61 hoofdstukken zette hij de tekortkomingen van het beleid uiteen met bijbehorende adviezen voor verbetering.
Bij het overhandigen noemde Lindenstrauss het feit dat dit systeem van kritiek in Israël mogelijk was een ‘democratisch feestje’.
”

 

Kortom, je moet inderdaad een olifantshuid én een gifslangen-mentaliteit hebben om een humaan ministaatje dat voortdurend bedreigd wordt door een oceaan nazislamitische dictaturen te kiezen voor de constante demonisering van dat ministaatje.
Als je dat doet bén je een antisemiet en ook een goddeloze schoft en moet je echt niet spreken van “het verwijt antisemiet te zijn”.

 

We zijn al bij de tweede alinea van pagina 1 van Catherines “boek”.
Wat gaat dat toch gemakkelijk, kwaadaardige nonsens analyseren! Fluitje van een cent.
Je bent met een paar woorden klaar.
Wie sprak ook alweer de beroemde woorden: één idioot kan in een minuut meer onzin bij elkaar zwatelen dan zeven geleerden in een uur kunnen ontzenuwen? Of was het nou één dwaas, drie minuten, tien geleerden en zeven dagen? Ik weet het niet meer.
Maar ik hoop dat het punt duidelijk is.

 “Maar Israël is een product van Europa, een staat ontstaan door kolonisatie van Palestina door Europese Joden, afkomstig uit zowat alle Europese landen.
Christelijk West-Europa heeft deze kolonisatie altijd gesteunD. Eerst uit imperiale belangen, daarna gechanteerd door het schuldgevoel over het eeuwenlange Europese antisemitisme dat uitmondde in de genocide van de Europese Joden door de nazi’s.
”

 

We begrijpen hieruit dat Catherine eigenlijk het geweten van Christelijk Europa is.
Die focus op Israël is geen antisemitisme, dat is alleen maar omdat hij zich nou eenmaal verantwoordelijk voelt voor wat Europa voor gruwelijks heeft aangericht in dat arme PalestinA. En dus, om de schuld te helpen delgen, helpt hij de haat van de islam tegen Israël te legitimeren, in voorbereiding op de nieuwe Holocaust, die Hamas en Hezbollah en Amedien Jihad en verder de halve bevolking van het hele Midden Oosten zo snel mogelijk naderbij wensen.

Catherine spreekt van “kolonisatie”, maar hij vergeet te vermelden dat de Joden al duizenden (!) jaren in Palestina leefden, toen in 638 na Christus de geïslamiseerde Arabieren voor het eerst ueberhaupt Palestina binnenkwamen.
En hoe! Zoals de islamitische hordes overal binnen kwamen, van Zuid-Frankrijk tot India, namelijk massamoordend, brandschattend, verkrachtend, in slavernij brengend, rovend en vernielenD. En vervolgens heeft de islam13 eeuwen lang, tijdens de Arabische en Turkse Kalifaten, dat land onder de koloniale knoet gehouden.
Als er wrede kolonialen aangewezen moeten worden in Palestina, zijn dat de Arabieren.
De kolonisatie door de Arabieren van Palestina duurde dus uitzonderlijk lang en was uitzonderlijk wreed en kende geen ; ;ethische fase ; ; en geen progressieve kanten (materieel noch geestelijk) zoals de Westerse kolonisaties van Afrika en Azië.
Toen de Joden vanaf 1880 begonnen om welvaart en dynamiek te brengen in het desolate Palestina, was dat niet alleen een daad van positieve en ; ;ethische ; ; kolonisatie, maar tegelijk een van dé-kolonisatie: er werd een einde gemaakt aan de 13 eeuwen oude onderdrukking en bloedbevlekte kolonisatie door de islam.

 Ja, er waren “imperiale belangen” in het Midden Oosten van Frankrijk en Engeland met name.
Maar wat Catherine suggereert, namelijk dat de Joden als een voorpost voor de Westerse kolonisatoren bedoeld waren is verschrikkelijk onzin.
Prioriteit voor de Britten was om de Arabische koninklijke families tevreden te stellen die (een klein beetje) hadden meegevochten tegen de Ottomanen.
Al die Arabische clans wilden een stuk van de Ottomaanse koek.
De Joden waren, en werden steeds sterker, voor de Britten alleen maar een complicerende factor.
Daarom ook raakten de Joden al meteen 70 procent van hun vestigingsgebied kwijt.
Dat omvatte aanvankelijk namelijk het huidige Israël, plus Samaria-Judea (“de Westbank”) plus wat nu Jordanië is.
De Britten zagen het al in 1922 als opportuun, een paar maanden na het toekennen van het mandaat, om het hele gebied dat nu Jordanië is aan een koninklijke familie van Husseini’s te geven.
Dat mag men vooral in herinnering houden – 70 % gebiedsverlies voor de Joden meteen al – als Catherine en soortgenoten hun leugens opdissen over de landverdeling tussen Israël en “Palestijnen”.
De Britten hebben, toen vanaf 1920 het door de moefti van Jeruzalem aangestichte geweld tegen de geïmmigreerde Joden steeds sterker om zich heen greep, geprobeerd de toevloed van Joden naar Palestina steeds meer in te dammen.
De prioriteit van Engeland was vriendschap met de Arabieren, niet met de Joden.
In het boek van Wim Kortenoeven (De Kern van de Zaak”, pp.
149 – 232) staat de rol van de Britten niet voor niks beschreven onder de titel “Verraad met een Mandaat”.

Brandpunt  Aarde      Walker  Gabriel  David King      Klimaat

Is het nog moreel verantwoord om het vliegtuig te pakken? Heeft het zin om een boom te planten na elke vakantie? Is kernenergie eigenlijk een milieuvriendelijke optie? Hoe ziet onze toekomst eruit?

We kunnen er niet meer onderuit: de opwarming van de aarde wordt veroorzaakt dor mensen.
Maar hoe gaan we verder als we de lessen van Al Gore in de praktijk willen brengen?

Gabrielle Walker en David King geven in Brandpunt aarde een realistisch en wetenschappelijk verantwoord overzicht van het broeikaseffect.
Zonder politieke agenda maar met oog voor zowel de politieke als de praktische consequenties, presenteren  ze niet alleen de problemen, maar reiken ook oplossingen aan.
In deze editie wordt speciaal aandacht besteed aan de situatie in Nederland en EuropA.

Hoe we de wereld kunnen redden zonder het licht uit te doen … 

  

  Auteur

Michael Kurek

Geplaatst op

maandag 7 juli 2008 8:40 

 

  

… is de ondertitel van het pas verschenen boek ‘Brandpunt Aarde’ van Gabrielle Walker en David King.
De Noordpool is aan een razend tempo aan het smelten en het verdwijnt onder de poten van de ijsberen, die ondertussen op de lijst staan van beschermde dier- en plantensoorten.
Antartica is een met ijs bedekt continent omgeven door water en het landijs kan wel drie kilometer dik zijn.
Het noordpoolgebied daarentegen is een oceaan, omgeven door een ring van lanD. Het ijs op de Noordpool is niets anders dan bevroren zeewater en is maar een paar meter dik.
Om die reden smelt het ijs daar veel gemakkelijker.
Als de uitstoot van broeikasgassen op dezelfde voet als nu blijft voortgaan, zal onze planeet die zich ooit mocht beroemen op twee polaire ijskappen, aan het einde van de eeuw er nog maar één over hebben.
En, we zullen pas beseffen wat we hebben van zodra we het kwijt zijn…

Klimaatveranderingen zijn niets nieuws en de meeste mensen zijn er inmiddels van doordrongen.
Onze planeet is rusteloos en zijn toestand blijft zelden lang stabiel.
In het verre verleden zijn er tijden geweest waarin de hoeveelheid koolstofdioxide veel groter was dan tegenwoordig en Antarctica een tropisch paradijs was.
Er zijn ook tijden geweest waarin het koolstofdioxidegehalte veel lager lag en zelfs de eveneens met ijs was bedekt.
De laatste 100.
000 jaar, even lang als de menselijke beschaving oud is, is het klimaat op aarde echter ongebruikelijk evenwichtig.
Wij mensen zijn gewend aan een wereld waarin de dingen zijn zoals ze min of meer zullen blijven, althans wat temperatuur betreft.
Met andere woorden, we hebben geluk gehaD. Nu is ons gelijkmatige, betrouwbare klimaat aan het veranderen en dit keer ligt de schuld niet bij de natuur.
Maar hoe weten we zo zeker dat de wereld warmer wordt en hoe kunnen we vaststellen wie of wat de ware boosdoener is?

Ieder jaar groeit er rond de gemiddelde boom één nieuwe houtring.
In een goed jaar is die ring dikker, in een slecht jaar dunner.
Onderzoekers boren een klein gat in de flank van de boom met een diameter ongeveer ter grootte van de kurk van een wijnfles; daar verwijderen ze het hout, en dan gaan ze tellen en meten.
Door monsters te nemen van bomen van verschillende leeftijden, en zelfs van bomen die al lang dood zijn, maar bewaard zijn gebleven in veenpoelen, hebben ze een temperatuuroverzicht geconstrueerd over meer dan duizend jaar van gebieden in het noorden van Europa, Rusland en Noord-AmerikA. Voor meer tropische gebieden is een vergelijkbare rol weggelegd voor koralen, omdat die net als bomen elk jaar een nieuwe ring ontwikkelen.
En ook in het ijs in het bevroren noorden en zuiden, is een overzicht opgeslagen van het klimaat uit het verleden.

Met andere woorden: onderzoekers hebben inmiddels een grote verscheidenheid aan methoden ontwikkeld om al deze verschillende metingen te analyseren en samen te voegen, en allemaal komen ze tot opmerkelijk gelijkluidende conclusies.
Het laatste rapport van het IPCC, uit 2007, noemt de opwarming van de afgelopen decennia ‘onmiskenbaar’.
Er is niet langer ruimte voor twijfel.
De wereld wordt inderdaad warmer.
Wat we nu te weten moeten komen is waarom.

En daar gaat dus het boek over… Eerst schrijven de auteurs over de hoofdverdachte, namelijk het beruchte ‘broeikaseffect’, maar verrassend genoeg is het op zichzelf een uiterst positief fenomeen.
Als het niet bestond zou de aarde totaal bevroren en levenloos zijn.
En, wat de auteurs daar verder over schrijven, is meer dan interessant omdat het onze graad onwetendheid sterk verkleinD. Toch zijn koolstofdioxide en de andere broeikasgassen overduidelijk de meest waarschijnlijke boosdoeners, maar zijn ze er ook echt verantwoordelijk voor? De temperatuur op aarde wordt bepaald door het evenwicht tussen de hoeveelheid binnenkomend zonlicht en de warme infrarode gloed die weer terugstraalt naar de ruimte.
In principe zijn er derhalve vier mogelijke manieren om de verwarming op te draaien:

1) Een stijging van de hoeveelheid zonlicht;

2) Er wordt minder zonlicht direct naar de ruimte weerkaatst;

3) Het zonlicht verspreidt zich op een andere manier dan vroeger;

4) Er wordt meer infrarode straling vastgehouden.

Tot op heden hebben we slechts een relatief lichte mondiale opwarming ervaren van ongeveer 0,75° Celsius.
Toch is dat genoeg gebleken om de natuur een flinke spaak in het wiel te steken.
Weet, dat dieren en planten hun leven zorgvuldig afstemmen op een klimaat dat niet langer bestaat… En als de timing niet meer klopt, wordt alles een zootje.
Overal ter wereld zet de lente steeds vroeger in en begint de herfst steeds later.
Het IPCC-rapport voorspelt dat tussen een vijfde en een derde van alle diersoorten tegen het einde van deze eeuw weleens uitgestorven zou kunnen zijn.
Andere onderzoekers hebben het dan weer over meer dan 50 procent.
Dat betekent een massale sterfte, vergelijkbaar met die van de dinosaurussen, aangevuld met drastische veranderingen in onze ecosystemen.

Er bestaan vele uitstekende, goed gedocumenteerde boeken die een blik werpen in onze verontrustende glazen bol.
Laten we dus aannemen dat de huidige mensheid verstandig genoeg is om het niet zover te laten komen.
Onze generatie is de laatste die de kans heeft de meest desastreuze scenario’s te voorkomen.
Maar laten we nog niet wanhopen.
Het klimaatprobleem is lastig, maar niet onomkeerbaar.
Het enige wat we nodig hebben is de juiste combinatie van nieuwe technologieën, en economische, politieke en sociale bereidheiD. De volgende delen van het boek nemen deze factoren om de beurt onder de loep.
Een aanrader dus!

Ondanks het zogenaamde ‘happy end’ blijf ik me toch nog die éne dubbelvraag stellen, en die is: ‘Zal de mensheid ooit in staat zijn de klimaatverandering waarvan sprake is ‘op te lossen’, net zoals we oorlogen en geweld in onze wereld ‘ooit zullen kunnen oplossen?’ Of, gebeurt alles, gewoonweg omdat alles ‘gebeurt? En wel op een manier dat het niets anders kan… Het is alsof het ganse universum naar ons knipoogt, en ons de vraag stelt: “En wat nu, kleine man?” ;

De Ijstijd      Palmer Katherine      Klimaat

GROTE IJSTIJDEN EN MILUTIN MILANKOVITCH

De Servische wetenschapper Milutin Milankovitch (1879 ? 1958) ontwikkelde een theorie, die nu gekend is als de ?Theorie van Milankovitch?, die stelt dat wanneer de aarde gedurende zeer lange tijd in zijn baan om de zon wentelt, dat de cyclische variaties van de parameters van haar beweging, zijnde de excentriciteit, de hellingshoek en de precessie, invloed hebben op de hoeveelheid zonne-energie die ons bereikt, en daarom is er een invloed op het klimaat.
Extreme waarden van deze parameters, of een combinatie ervan, kunnen op bepaalde momenten aanleiding geven tot grote klimaatveranderingen.

Eerst wat meer uitleg over deze drie parameters :

i) De excentriciteit van de baan van de aarde om de zon verandert langzaam met de tijD. Met een periode van ongeveer 96.
000 jaar varieert de excentriciteit van deze baan tussen nul (t.
t.
z.
, de baan beschrijft een volmaakte cirkel) en 0.
07 (ellipsvormige baan).
Momenteel bedraagt de excentriciteit 0.
017, en is dus laag.
De baan van de Aarde om de Zon benadert dus deze van een cirkel, maar het is geen cirkel.
De afstand tussen de aarde en de zon verandert dus, en is momenteel minimaal omstreeks 3 januari (perihelion ), en maximaal omstreeks 4 juli (aphelion).
Alhoewel de baan van de aarde momenteel bijna cirkelvormig is, bedraagt het verschil in afstand bij perihelion en bij aphelion ongeveer 5 miljoen kilometer.
Bij het perihelion, momenteel dus omstreeks 3 januari, staat de aarde het dichtst bij de zon, en ontvangt daardoor 6 procent méér zonnestraling dan bij het aphelion (omstreeks 4 juli).
Als het bij ons, in het noordelijk halfrond winter is, dan ontvangt de aarde méér energie van de zon, maar wij voelen dat niet, omdat wij op dat moment van de zon weggedraaid zijn (zie hellingshoek), en de zonnestralen moeten op dat moment, en bij ons in het noordelijk halfrond, een grotere weg afleggen.
In het zuidelijk halfrond is het op dat moment zomer, omdat zij dan, in tegenstelling met ons, naar de zon toegekeerd zijn.
Dit is de huidige situatie.

Maar als de excentriciteit van de baan maximaal is, dus als ze gelijk is aan 0.
07, dan is het verschil in binnenkomende straling, tussen perihelion en aphelion, gelijk aan 20 tot 30 percent, en dat is niet niks.
We zouden, bij gelijke hellingshoek van de aardas, in het noordelijk halfrond geen winter meer hebben.
Want op het moment dat bij ons de winter zou moeten beginnen komen we te dicht bij de zon en wordt, ondanks de breking, de straling te fel.
In het zuidelijk halfrond daarentegen zouden ze dan een heel hete zomer hebben, en een zeer koude winter.
Het is duidelijk dat in dat geval het klimaat totaal anders zou zijn in vergelijking met nu.
Ongeveer 100.
000 jaar geleden was de excentriciteit gelijk aan 0.
04, en dus veel groter dan nu, en ongeveer 200.
000 jaar geleden bedroeg ze 0.
05.
Nog langer geleden was ze gelijk aan 0.
07 (het maximum).

ii) De hellingshoek tussen de aardas (draaiingsas) en de as die loodrecht staat op het eclipticavlak (dat is het baanvlak waarin de aarde beweegt om de zon).
Deze hellingshoek varieert tussen 22.
1° en 24.
5° over een periode van ongeveer 41.
000 jaar.
Wanneer deze hellingshoek groter wordt, dan vergroot de magnitude van de seizoenen, de seizoenen worden meer extreem, de winters worden relatief kouder en de zomers warmer.
Dit geldt voor beide hemisferen, dus zowel voor het noordelijk als voor het zuidelijk halfronD. Als deze hellingshoek verkleint, dan wordt het klimaat milder, de seizoensveranderingen zijn kleiner.
Momenteel is de hellingshoek gelijk aan 23.
5 graden.
Deze hellingshoek daalt langzaam en zal, volgens de berekeningen, ongeveer na 10.
000 jaar, een minimum bereiken van 22.
5 graden (nog steeds groter dan het ?absolute? minimum van 22.
1 graden), om daarna terug te stijgen.
Het is bij de lage waarden van de hellingshoek, dat de seizoenen dus minder veranderen, en dat men dus koelere zomers heeft, waardoor in de hoger gelegen gebieden het ijs niet meer zou wegsmelten, en hierdoor zouden de ijskappen kunnen groeien.
Bemerk ook de positieve feedback van het klimaatsysteem, want als het ijs aangroeit, dan vergroot de reflectie van zonne-energie, waardoor er het nog koeler wordt.
(Een analoge redenering kan men maken bij het smelten van ijs, want als het ijs massaal begint te smelten, dan verhoogt de absorptie en vermindert de reflectie, waardoor er meer warmte geabsorbeerd wordt, en er dus nog meer ijs kan smelten.
Dus opnieuw een positieve feedback of een versterking van het proces.
Verder heeft waterdamp, tijdens het smelten, ook een versterkend effect op dat smelten, want waterdamp is ook een broeikasgas)

iii) En dan is er nog de precessie van de draaiingsas rond de as die loodrecht staat op het baanvlak (eclipticavlak).
De aarde draait niet alleen om haar as, maar ze maakt ook nog eens een draaiende beweging, zoals een tol, om de as van het baanvlak.
Dat doet ze met een periode van ongeveer 23.
000 jaar.
Door deze beweging verandert het lentepunt, en dus ook de data van het perihelion en het aphelion.
(Op deze cyclus zijn ook de grote astrologische perioden gebaseerd, zo gaat men ongeveer elke 2000 jaar over naar een ander teken, we zouden nu van het vissenteken overgaan naar de waterman, en de sfinxen zouden gebouwd zijn in de periode van het leeuwteken, maar dit, enkel en alleen terzijde J)

Door deze beweging worden de seizoenen in het ene halfrond extremer (grotere verschillen) en in het andere halfrond milder (minder verschillen).
Momenteel valt de noordelijke zomer ongeveer samen met het aphelion, en de winter met het perihelion, wat, theoretisch gesproken, de seizoenen in het noordelijk halfrond zachter zou moeten maken dan in het zuidelijke.
Maar het effect is momenteel klein, omdat de excentriciteit momenteel ook kleiner is.
Dit effect hangt dus vooral ook af van de excentriciteit, omdat bij grote excentriciteit de verschillen nog meer uitgesproken zijn.

En nu keren we terug, zoals in het begin van mijn tekst, naar Milutin Milankovitch :

Hij zocht een verklaring voor de ijstijden en de interglaciale periodes, en dacht dat ze veroorzaakt konden worden door veranderingen en combinaties van veranderingen van deze drie parameters van de beweging van de aarde om de zon.

Uit de hogergegeven link over Milankovitch, leen ik onderstaande figuur :

In deze figuur worden de drie parameters van de beweging van de aarde om de zon uitgezet in functie van de tijd (horizontaal uitgedrukt in duizenden jaren).
Zoals je onderaan kan zien loopt de periode, van rechts naar links, van -200.
000 jaar geleden over 0 (nu) tot +100.
OOO jaar.
Je moet dus de figuur lezen van rechts naar links, rechts is het verleden, de verticale lijn door '0' is het heden en links van deze lijn staat de toekomst.
Je ziet, boven elkaar, drie grafieken, de bovenste is deze van de precessie (met een periode of cyclus van ongeveer 23.
000 jaar), de middenste grafiek is deze voor de hellingshoek ('obliquity' in het engels, en met een periode van ongeveer 41.
000 jaar), en de onderste grafiek is deze van de excentriciteit ('eccentricity' in't engels, met een periode van ongeveer 96.
000 jaar).

En wat zien we nu : Toen de laatste grote ijstijd begon, zo'n 28.
000 jaar geleden, was de hellingshoek (zie middenste grafiek) minimaal, en gelijk aan 22 graden 11 minuten.
De seizoenen waren toen meer gelijk, en de zomers waren dus koeler, zodat het ijs in de zomer niet verder wegsmolt en in de winter kon blijven groeien.
Bovendien is dat een proces dat zichzelf versterkt.
(meer ijsoppervlakte betkent meer reflectie van zonnelicht en -warmte, dus verder koelen).

En waarom begon dat ijs te smelten, zo'n 10.
000 tot 11.
OOO jaar geleden, net toen, zie grafiek, de hellingshoek (zie middenste grafiek) door een maximum ging (ongeveer 24.
3°).
Op dat moment waren er terug meer verschillen tussen de seizoenen, en kon het ijs in de zomer terug beginnen te smelten, een proces dat zichzelf ook versterkt (minder ijsoppervlakte wil zeggen minder reflectie en meer absorptie van zonnewarmte, dus versterkend en warmer).
De excentriciteit was toen ook hoger (zie onderste grafiek), en ging toen door een maximum (met een waarde van 0.
02, wat natuurlijk niet het absolute maximum is).
Op hetzelfde moment lag het perihelion, zie bovenste grafiek, in de zomer, zodat de zomers effectief krachtig genoeg waren om het ijs weg te kunnen smelten.

Is dit toevallig ? Blijkbaar niet, want ik citeer uit de hoger gegeven link :

But, for about 50 years, Milankovitch's theory was largely ignoreD. Then, in 1976, a study published in the journal Science examined deep-sea sediment cores and found that Milankovitch's theory did in fact correspond to periods of climate change (Hays et al.
1976).
Specifically, the authors were able to extract the record of temperature change going back 450,000 years and found that major variations in climate were closely associated with changes in the geometry (eccentricity, obliquity, and precession) of Earth's orbit.
Indeed, ice ages had occurred when the Earth was going through different stages of orbital variation.

 

en

 

Since this study, the National Research Council of the U.
S.
National Academy of Sciences has embraced the Milankovitch Cycle model .

 

.
orbital variations remain the most thoroughly examined mechanism of climatic change on time scales of tens of thousands of years and are by far the clearest case of a direct effect of changing insolation (=incoming solar radiation) on the lower atmosphere of Earth (National Research Council, 1982).

 

En om af te sluiten : iets meer informatie kan je ook vinden via deze link : Alaska Science Forum

Voor een algemene bespreking van de klimaatverandering, zie: Algemene bespreking van de klimaatverandering

 

Unregistered(d) Klimaatvoorspelling op basis van Milankovitch "1  [-]

 

Posts: 0

(26/11/2002 23:40:38)

MoreMy Recent Posts Message Me Connection Blocking Invite Ignore User's Posts  KLIMAATVOORSPELLING OP BASIS VAN MILANKOVITCH

 

Op basis van Milankovitch?s theorie, zou ik me zelfs durven wagen aan een klimaatvoorspelling, voor de volgende 100.
000 jaar ! ;-))

Zie figuur :

Zoals we op de onderste grafiek in bovenstaande figuur kunnen zien, blijft de excentriciteit van de baan van de aarde, gedurende de volgende 100.
000 jaar laag, ze blijft gedurende die periode onder de huidige waarde van 0.
017.
Dit is gunstig, want bij een lage excentriciteit is er minder verschil tussen het perihelion en het aphelion, zodat de inkomende zonnestraling, tussen perihelion en aphelion, niet veel verschilt.
Deze bijna cirkelvormige baan is beter dan een elliptische, want dan vermijden we extreme toestanden zoals extreme koude, als we ver van de zon af staan, of extreme warmte, als we dicht bij de zon staan.
Binnen ongeveer 28.
000 jaar, bereikt het verloop van de excentriciteit een minimum van ongeveer 0.
0035, maar dat is dus geen probleem, integendeel, het is gunstig.
Het verloop van de excentriciteit geeft dus een gunstig vooruitzicht.

De hellingshoek, zie de grafiek in het midden, toont een ander beeld : er zijn, gedurende de volgende 100.
000 jaar, 3 kritische punten : één na ongeveer 10.
000 jaar, één na ongeveer 50.
000 jaar en de ergste, na ongeveer 90.
000 jaar.

Het eerstvolgende kritische punt is dus ongeveer na 10.
000 jaar.
Het verloop van de hellingshoek gaat dan door een minimum.
De hellingshoek bedraagt dan ongeveer 22.
6 graden, wat gelukkig nog een stuk hoger is dan het absolute minimum, dat ongeveer bij 22.
1 graden ligt.
Nadelig op dat moment is ook dat het verloop van de processie (zie bovenste grafiek), op dat moment ook door een minimum gaat.
De winter in het noordelijk halfrond valt dan samen met de verste afstand van de zon, zodat we dan ook nog eens minder zonne-energie binnen krijgen, maar gelukkig is op dat moment de excentriciteit laag (0.
012), zodat het effect daarvan eventueel niet groot is.

De vorige ijstijd begon bij een hellingshoek van ongeveer 22.
2 graden, wat toch nog een stuk lager is dan 22.
6.
Indien die 22.
6 graden laag genoeg is om een ijstijd te kunnen aansturen, dan zou men, gebaseerd op de theorie van Milankovitch, dus kunnen stellen dat er, na ongeveer 10.
000 jaar (rond het jaar 12.
000 dus), een ijstijd zou kunnen beginnen, maar, ik herhaal, dat is alleen zo indien die 22.
6 graden laag genoeg is.
Immers, de vorige ijstijd begon bij een hellingshoek van 22.
2 graden.
Er is dus een kans dat we op dat moment ontsnappen aan de ijstijd omdat die 22.
6 graden eventueel niet laag genoeg is om een ijstijd aan te sturen.
Meer zekerheid hierover zou men eventueel kunnen bekomen door alle vorige minima van de hellingshoek, te vergelijken met het al of niet beginnen van vroegere ijstijden, en, rekening houdend met de andere parameters, te kijken vanaf welke hellingshoek een ijstijd kan aangestuurd worden.

Het volgende kritische punt volgt ongeveer na 50.
000 jaar.
Hier geldt nagenoeg dezelfde redenering, alleen is de hellingshoek dan iets lager en bedraagt dan ongeveer 22.
5 graden.
(De precessie is op dat moment niet extreem en kan hier buiten beschouwing gelaten worden.
)

Dus ook hier hangt alles ervan af of een hellingshoek van 22.
5 graden wel voldoende laag is om een ijstijd aan te sturen.
(Zie hoger).

Maar het laatste kritische punt voor de hellingshoek, gelukkig voor ons pas na ongeveer 90.
000 jaar, is wel extreem en vergelijkbaar met de situatie bij het begin van de vorige ijstijd !!! Op dat moment bedraagt de hellingshoek ongeveer 22.
2 graden, wat gelijk is aan deze bij het begin van de vorige ijstijd, en de excentriciteit is ondertussen weer iets gestegen en bedraagt dan ongeveer 0.
014, wat ruwweg vergelijkbaar, maar wel iets lager is dan de 0.
019 bij het begin van de vorige ijstijd, maar in het noordelijk halfrond zal de winter dan wel samenvallen met het aphelion, ideaal om vriezen te bevorderen?

Op basis van de theorie van Milankovitch, en op basis van het begin van de vorige ijstijd, maar voorlopig zonder andere ijstijden geverifieerd te hebben, zouden we dus, met wat geluk, twee keer kunnen ontsnappen aan een ijstijd, de eerste keer na ongeveer 10.
000 jaar, en de tweede keer na ongeveer 50.
000 jaar, maar na ongeveer 90.
000 jaar zijn de baanparameters van de aarde ?ideaal? om een nieuwe (grote) ijstijd aan te sturen.
Als dan ook, net zoals in de kleine ijstijd, de zon ook nog eens een lage magnetische activiteit zou hebben, dan hebben we ?zeker prijs? ! J

P.
S.
1.
De hierboven beschreven processen werken over zeer grote tijdsperioden en slechts zeer langzaam.
Hun effect is nagenoeg niet merkbaar.
De klimaatveranderingen die we nu registreren hebben daar niets mee te maken.
De huidige klimaatveranderingen werken veel sneller, en in verband met de baanparameters van de aarde, bevinden we ons momenteel, en gelukkig, nog ver van de hoger besproken kritische punten.

P.
S.
2 Uiteraard hou ik hierbij geen rekening met een eventuele vernietigende opwarming, tussen dit en een paar honderd jaar, en dit tengevolge van kortzichtige menselijke activiteiten.
En ik hou ook geen rekening met een mogelijke vergiftiging van al het leven, tengevolge van dezelfde kortzichtige menselijke activiteiten.
-))

In deze link wordt er over die periode geschreven :

Another trend scientists have picked up on appears to span several centuries.
Late 17th century astronomers observed that no sunspots existed on the Sun?s surface during the time period from 1650 to 1715 AD. This lack of solar activity, which some scientists attribute to a low point in a multiple-century-long cycle, may have been partly responsible for the Little Ice Age in Europe.
During this period, winters in Europe were much longer and colder than they are today.
Modern scientists believe that since this minimum in solar energy output, there has been a slow increase in the overall sunspots and solar energy throughout each subsequent 11-year cycle.

 

En op een figuurtje :

 

 

 

The number of sunspots on the Sun?s surface is roughly proportional to total solar irradiance.
Historical sunspot records give scientists an idea of the amount of energy emitted by the Sun in the past.
The above graph shows sunspot data from 1650 to the present.
The Maunder Minimum occured from 1650?1700 and may have influenced Europe?s little ice age.
(The data from this period are not as reliable as the data beginning in 1700, but it is clear that sunspot numbers were higher both before and after the Maunder Minimum.
) Since then, sunspot number have risen and fallen in a regular 11-year cycle.
An 11-year running average shows only the long-term variation, which shows a rise in total sunspot numbers from 1700 until today.
[Graph by Robert Simmon, based on data compiled by John Eddy (1650-1700) and the Solar Influences Data analysis Center (SIDC)]

 

 

Momenteel is er geen afname van het aantal zonnevlekken, noch van de magnetische activiteit, noch van de intensiteit van de zon.
Een kleine ijstijd, zoals we die in die periode beleefd hebben, is dus niet direct in het vooruitzicht.
Er zijn dus momenteel geen tekenen die wijzen op de komst van een dergelijke nieuwe kleine ijstijD.

Zoals ik hoger al vermeld heb, zou een dergelijke kleine ijstijd eventueel ook een grote kunnen veroorzaken, als tegelijkertijd ook de baanparameters van de aarde 'ideaal' zijn voor een ijstijD. Grote ijstijden kunnen dus nog steeds een gevolg zijn van verschillende, samenwerkende oorzaken.
Maar de theorie van Milankovitch is op dit moment wel erg populair als verklaring voor de grote ijstijden.

 Mijn voorlopige conclusie is de volgende :

I.
Er is een opwarming, het systeem aarde-atmosfeer warmt op, want dat blijkt uit een aantal feiten : Overal begint de lente vroeger en de winter later.
De winters zijn bovendien ook warmer.
De zeeën zijn warmer geworden.
Overal, zowel te land als ter zee, zowel in het noordelijk als in het zuidelijk halfrond, zowel in Groenland als op Antarctica, smelt er in de zomer méér ijs weg dan er in de winter terug bijkomt.

II.
Verantwoordelijk voor deze opwarming zijn :

1.
Het versterkte broeikaseffect, want tengevolge van de verhoogde concentratie van broeikasgassen in de atmosfeer, blijft er meer warmte in het systeem aarde-atmosfeer.
Deze verhoogde concentratie van broeikasgassen wordt vooral veroorzaakt door de menselijke activiteiten.
Dit is gedetailleerd beschreven in de IPCC verslagen, die door iedereen te lezen en te verifiëren zijn.
Persoonlijk twijfel ik niet aan deze gegevens.

2.
De zon, want die had in het begin van deze eeuw een directe invloed, omdat ze feller is gaan schijnen (zie mijn vorige berichten en links).
Deze directe invloed van de zon, die ongeveer gelijk was aan 0.
3 Watt per vierkante meter, was wel een stuk kleiner dan het effect van de broeikasgassen (2.
5 Watt per vierkante meter, waarvan 1.
5 Watt per vierkante meter door CO2 alleen).

En als de Scandinavische wetenschappers Paal Brekke en Henrik Svensmark later gelijk zouden krijgen, dan is er, volgens hun, ook nog eens een indirecte invloed van de zon, tengevolge van de toegenomen magnetische activiteit, en de bijkomende afscherming van de aarde voor kosmische straling, die de wolkenvorming zou bevorderen.
Volgens Paal Brekke was deze invloed ongeveer gelijk aan 1.
5 Watt per vierkante meter, wat in dat geval gelijk is aan het effect van CO2 alleen, maar nog steeds kleiner dan het globaal effect van de broeikasgassen samen.

Beide oorzaken, het versterkte broeikaseffect én de zon, kunnen perfect gelijktijdig werkzaam zijn.
Broeikasgassen blijven, met de huidige kennis van de wetenschap, vooralsnog de belangrijkste oorzaak.

3.
ijstijden ? Zie mijn andere berichten.
Voorlopig is er geen enkele aanwijzing voor, noch voor een kleine, noch voor een grote ijstijD. Wat de kleine ijstijd betreft : als we ons baseren op wat we weten over de kleine ijstijd, en op het feit dat er toen géén zonnevlekken gemeten werden (daarvoor en erna terug wel !), wat dus wijst op een lage magnetische activiteit van de zon, in die periode, dan moeten we besluiten dat er voorlopig geen aanwijzingen zijn voor een nieuwe kleine ijstijD. En op basis van de theorie van Milankovitch kunnen we ook besluiten dat er voorlopig geen grote ijstijd in het vooruitzicht is.
Gedurende de volgende 100.
000 jaar zijn er drie kritische punten : het eerste na ongeveer 10.
000 jaar, het tweede na ongeveer 50.
000 jaar en het derde na ongeveer 90.
000 jaar.
Bij de eerste twee tijdstippen zouden we mogelijk aan een ijstijd kunnen ontsnappen, omdat de hellingshoek van de aarde weliswaar laag, maar niet minimaal is.
Maar bij het derde tijdstip, na ongeveer 90.
000 jaar dus, zijn de omstandigheden terug vergelijkbaar met deze van de laatste ijstijD. (Bemerk ook dat we uit het verleden weten dat er ongeveer elke 100.
000 jaar een ijstijd was).

4.
Aërosolen (natuurlijke sulfaten, stofdeeltjes, uitstoot van vulkaanuitbarstingen, vervuiling,?enz) en wolken zorgen voor ruis op het signaal.
Globaal en gemiddeld werken ze afkoelend, omdat ze de zonnestraling reflecteren.
De uitstoot van vulkaanuitbarstingen kan gedurende zekere tijd een belangrijke en globale afkoelende invloed hebben.
Maar dat doet niets af van het effect van de broeikasgassen, want van zodra deze deeltjes bezonken zijn, gaat de opwarming gewoon verder.
Natuurlijke aërosolen en wolken zijn voor een deel het zelfregelend afweermechanisme van de natuur, tegen de opwarming.
Ze zorgen ervoor dat er een nieuw evenwicht optreedt, bij een iets hogere temperatuur.
Ze remmen de opwarming wel af.
Meer wolken betekent meer neerslag, zeker in regio?s, zoals het onze, met een maritiem klimaat.

Over de juiste waarde van deze invloeden kan nog gediscussieerd worden, want er gebeurt nog verder onderzoek op.
Wat mij betreft beperkt de klimaatdiscussie zich dus vooral rond de vraag wat de juiste grootte en verhouding is van deze invloeden.
De waarden die nu gegeven worden voor CO2 en de Zon zijn al een goede benadering, maar over de invloed van de aërosolen en de wolken moet nog meer onderzoek gebeuren.
Daarom zijn de toekomstvoorspellingen moeilijk en voorlopig weinig nauwkeurig, men is dus verplicht om grote marges, of verschillende scenario?s op te geven.
Toch gebeurt er verder onderzoek op, en dat zal zeer zeker resulteren in betere klimaatmodellen en voorspellingen voor de toekomst.

Terra Incognita      Tom Jones  Peter   Roger Jacobs      Klimaat

Globalisering, ecologie en rechtvaardige duurzaamheid     Peter Tom Jones & Roger Jacobs

Ondanks alle goedbedoelde initiatieven om ‘duurzame ontwikkeling’ na te streven, gaat het bergaf met de gezondheid van het Ecosysteem Aarde.
Het Noorden heeft de wereld meegezogen in een uiterst verleidelijk maar helaas onduurzaam ontwikkelingsmodel.
In een eindige wereld is het milieubeslag van de mondiale consumptieklasse onmogelijk te veralgemenen naar alle mensen op aarde: de ecologische crisis en het mondiale rechtvaardigheidsvraagstuk zijn als een Siamese tweeling met elkaar verbonden.

Deel I van Terra Incognita biedt een diepgaande milieuwetenschappelijke en economische analyse van het ecologische vraagstuk.
Vertrekkende van het analysekader van de ecologische economie, ontwikkelen de auteurs vervolgens een begrippenkader dat ecologie en mondiale rechtvaardigheid in één visie verenigt.
Concepten als ‘duurzame economische welvaart’, ‘sterke  duurzaamheid’ en ‘ecologisch ongelijke ruil’ staan daarbij centraal.

Deel II

Om de complexe wortels van de hedendaagse impasse te ontwarren, synthetiseren de auteurs in Deel II de historiek van de interactie tussen mens en natuur.
Vanuit een interdisciplinair perspectief behandelen zij de drie levenswijzen die elkaar onomkeerbaar zijn opgevolgd: die van de jager-verzamelaars, de agrarische samenleving en de marktgeoriënteerde industriële samenleving.
Gewapend met deze inzichten gaan zij in Deel III op zoek naar uitwegen.
Zij pleiten voor een ‘biofysisch stationaire economie’ en ‘foutvriendelijke technologie’.
Hoe onontbeerlijk beide ook zijn, toch zullen zij niet worden gerealiseerd als er geen verschuivingen optreden in de hoofden en harten van de mensen.
In het afsluitende hoofdstuk houden de auteurs daarom een pleidooi voor een nieuwe relatie tussen mens en natuur.

Dit boek wordt gedragen door de stimulerende overtuiging dat de menselijke toekomst principieel open blijft en door ieder van ons mee te beïnvloeden is.

Want,laat mij het duidelijk stellen van in het begin, 'Terra Incognita' kan dienen als een referentiekader in de debatten rond menselijke invloeden, klimaatsverandering, duurzaamheid, groene wereldgeschiedenis, ecologische economie en nog veel meer nieuwe tendensen.
Moesten deze en andere, aanverwante termen u nu vreemd in de oren klinken dan kan ik u dit boek al ten zeerste aanbevelen.
De vele termen en begrippen die naar voren worden gebracht en welke noodzakelijk zijn voor de verdere analyse worden duidelijk uit de doeken gedaan.

Het boek is onderverdeeld in drie delen.
Het eerste deel start met een uiteenzetting over de verandering die zich de afgelopen decennia heeft voorgedaan in de wetenschappen en die resulteerde in een paradigma-verschuiving.
Hier wordt een wetenschappelijke basis gelegd die het boek door zal blijven terugkeren en welke een eerste aanzet vormt om een pleidooi te houden voor een nieuw milieurealisme.
En dat is al een van de mooie eigenschappen van dit boek.
Het doet niet aan doemdenken.
Nee, problemen worden gepostuleerd, maar er worden ook oplossingen aangedragen.
En zo krijgen we in dit eerste deel met als focus de huidige klimaatswijziging, biofysische grenzen en duurzaamheid, reeds een voorsmaakje van de richting in de welke oplossingen moeten worden gezocht.

Peter Tom Jones en Roger Jacobs proberen hard te maken in hun recent ver-schenen boek Terra incognitA.

Jones en Jacobs openen met volgende vaststelling: ‘Ondanks alle goedbedoelde initiatieven om “duurzame ontwikkeling” na te streven, gaat het gestaag bergaf met de gezondheid van de planeet Aarde.
Het Noorden heeft de wereld meegezogen in een uiterst verleidelijk maar onduurzaam ontwikkelingsmodel.
In een eindige wereld is het milieubeslag van de mon-diale consumptieklasse onmogelijk te veralgemenen naar alle mensen op aarde: de ecologische crisis en het mondiale rechtvaardigheidsvraagstuk zijn als een Siamese tweeling met elkaar verbonden’ (blz.
15).
Daarmee hernemen ze de stelling van Vermeersch, en de daaraan verbonden onontkoombare maatschappelijke keuzes worden doorheen het hele boek stevig onderbouwD. Voor een dergelijke onderbouwing zijn de meeste mensen aangewezen op tweedehandse of fragmentarische lectuur.
Aan beide euvels proberen de au-teurs wat te doen via een breed opgezette, maar tezelfdertijd conceptueel samenhangende uiteenzetting, waarvoor onder andere rechtstreeks geput wordt uit de milieuwetenschappelijke en de economische vakliteratuur.
De analyse van het ecologische vraagstuk beslaat de vijf hoofdstukken van deel I.
De basisprincipes van de wetenschap van complexe systemen worden uit-eengezet en dienen als kader voor de bespreking van ecologische problemen zoals het klimaatvraagstuk.
De onzekerheid over de toekomst is daarbij zeer groot; we kennen geen historisch vergelijkbare situatie en begeven ons dus op onbekend terrein: terra incognitA. ‘Milieurealisme’ vraagt dan ook om voorzichtigheid, en de auteurs zijn daarom uiterst kritisch voor een gangbaar discours dat het klimaatvraagstuk tracht te minimaliseren.
Om het ecologisch vraagstuk te verbinden met maatschappelijke vraagstukken, zoals dat van mondiale rechtvaardigheid, doen zij vervolgens een beroep op het begrippen-kader van de ecologische economie die vertrekt bij de erkenning dat er aan economische groei biofysische grenzen gesteld zijn.
Daarbij komen dan kwesties aan de orde als de problematische verhouding tussen doorgaande economische groei en duurzame welvaart, de (niet-)substitueerbaarheid van natuurlijk kapitaal en bijgevolg de keuze voor ‘sterke’ duurzaamheid en de indicatoren om die uit te drukken zoals de gekende ‘ecologische voetafdruk’, ecologische ongelijke ruil en ecologische schulD. In onze samenleving wordt ontwikkeling meestal nog geassocieerd met economische groei, waardoor het concept ‘duurzame ontwikkeling’ volgens de auteurs uitgehold wordt1.
Be-grippen als ‘duurzame groei’ houden onvoldoende rekening met de principië-le biofysische begrensdheid van economische productie.
Bovendien gaat men er volgens de auteurs aan voorbij dat de wereldwijde onrechtvaardige verde-ling van de economische welvaart net door die groei-economie geproduceerd wordt.
De maatschappelijke keuze waarvoor we geplaatst zijn komt volgens de auteurs beter tot uiting in het concept ‘rechtvaardige duurzaamheid’, zoals ook de ondertitel van hun boek aangeeft.

Om die keuze beter te onderbouwen en scherper te stellen wordt de huidige ecologische crisis in een breed historisch kader geplaatst.
Deel II van

Streven – februari 2007 2

het boek gaat op zoek naar de wortels van die crisis doorheen de menselijke evolutie.
In drie hoofdstukken wordt er een ecologische wereldgeschiedenis geschetst: beginnend bij de jagers-verzamelaars, over de agrarische maat-schappij tot de industriële en kapitalistische maatschappij en de huidige crisis ervan.
Telkens wordt aangegeven hoe de menselijke economie bepaald en begrensd wordt door haar energetische basis.
Bijzondere aandacht gaat naar de wijzigingen die de mens veroorzaakte in de ecosystemen, en de problemen met duurzaamheid waarmee elk van de samenlevingstypes dan geconfron-teerd wordt.
Daarbij wordt ook het verband onderzocht met sociale verhou-dingen, demografische ontwikkelingen, het natuurbeeld en de culturele eco-logie.
Heel wat gekende gegevens worden hier in een nieuw verband samen gebracht, wat interessante inzichten oplevert over de ecologische context van de menselijke geschiedenis.
In het bijzonder willen de auteurs daarmee hun stelling ondersteunen dat de huidige ecologische crisis een nieuw keerpunt vormt in de menselijke geschiedenis, dat om gepaste antwoorden vraagt in-dien we een catastrofaal verloop ervan willen vermijden.

In deel III gaan zij dan op zoek naar uitwegen uit die ecologische crisis.
Daarbij worden drie pistes besproken in evenveel hoofdstukken.
Aller-eerst wordt de ecologische economie naar voren geschoven als een nieuw theoretisch kader om over economie, de productie van welvaart binnen eco-logische grenzen, en de rechtvaardige verdeling ervan na te denken.
De voor-naamste kritiek op de neoklassieke milieueconomie is dat zij heel het econo-misch gebeuren probeert te benaderen vanuit marktwerking.
Volgens de ecologische economie is de markt echter alleen goed in de verdeling van goederen.
Daartegenover zijn er twee grote economische taken die door markt slecht tot niet vervuld worden.
Het vastleggen van een globale ‘duur-zame’ productieschaal vraagt om een mondiaal politiek onderhandelingspro-ces, waarmee in de Kyoto-onderhandelingen slechts een begin gemaakt wordt.
Vervolgens is ook de rechtvaardige verdeling van welvaart een poli-tieke opdracht van eerste orde.
Optimale verspreiding komt dan pas op de derde plaats.
Met deze ruwe schets van de uitgangspunten van de ecologische economie wil ik in ieder geval aanduiden dat in een landschap dat gedomi-neerd wordt door de neoklassieke economie de aandacht voor deze recente academische discipline zeer welgekomen is.
De auteurs besteden verder ook aandacht aan ‘andersglobalistische’ voorstellen voor een alternatieve global governance, en aan manieren om het winstprincipe in de economie terug te dringen.

Vanuit de basisidee dat technologie niet neutraal is verkent het vol-gende hoofdstuk enkele ideeën rond een ‘andere’ technologie, een technolo-gie die breekt met de logica van het industrieel kapitalisme.
Vanwege het winstprincipe wordt de huidige industriële technologie immers gekenmerkt door talloze vormen van kostenafwenteling, zowel op het natuurlijke milieu als op de mens en zijn sociale structuren.
Dat wordt onder meer geïllustreerd aan de hand van de ontwikkelingen in de biotechnologie en de kernenergie.
Daartegenover staan principes van duurzame landbouw en het zoeken naar

schone energiebronnen.
Om de ecologische crisis én de rechtvaardigheidscri-sis tegelijkertijd aan te pakken is technologische vernieuwing zeker nodig, maar onvoldoende.
Zij moet gepaard gaan met een alternatieve visie op ener-gie- en grondstoffenconsumptie, met andere woorden, een minder materialis-tische levensstijl.
Het zoeken naar eco-efficiënte technologie kan daarvan niet losgekoppeld worden.
De auteurs sluiten hier aan bij het al langer door Wolfgang Sachs (Wuppertal Institut) gelanceerde begrippenpaar efficiency en sufficiency, dat we echter in zijn intrinsieke verbondenheid in het openbare discours nauwelijks terugvinden.
Met de vraag om een andere levensstijl zijn we bij het laatste hoofdstuk beland, een ‘pleidooi voor een ethiek van ver-bondenheid’.
Naast ecologische vernietiging en wereldwijde onrechtvaardig-heid wordt het tijdperk van de rusteloze homo economicus ook gekenmerkt door spirituele verarming.
Voor een leefbare toekomst zal het feitelijk heer-sende cynisme van après nous le déluge plaats moeten maken voor ‘actieve hoop’.
Daarbij moet maatschappelijke onthaasting ruimte geven aan het zoe-ken naar nieuwe vormen van verbondenheiD. De auteurs pleiten daarbij sterk voor maatschappelijke ontwikkelingen van onderop, voor ‘een archipel van alternatieve experimenten die de kiemen in zich dragen van een maatschap-pijverandering waarbij een aantal nieuwe (of soms oude) waarden naar voren geschoven worden: intelligente traagheid, sufficiëntie, respect, grenzen, ver-bondenheid etC.’ (blz.
588).

Deze bondige schets doet noodzakelijkerwijze afbreuk aan de veel-zijdigheid en de inhoudelijke rijkdom van dit omvangrijke boek.
Daarom geef ik nog enkele redenen waarom ik de lectuur ervan ten zeerste wil aan-bevelen.
Al jaren stoor ik mij aan de conceptuele armoede waarmee het debat over duurzaamheid in Vlaanderen gevoerd wordt, en aan de sfeer van mini-malisering tot zelfs ontkenning van de ecologische crisis die daarmee gepaard gaat.
Dit boek geeft een stevig venster op de internationale literatuur hierom-trent, het brengt verspreide inzichten samen tot een samenhangend geheel, maakt daardoor de maatschappelijke keuzen waar we voor staan op een radi-calere manier helder, en reikt zo de lezer een basis aan van waaruit die zelf verder kan denken en zijn positie bepalen.
‘Rechtvaardige duurzaamheid’ stelt daarbij in het licht dat duurzame ontwikkeling zich moet oriënteren op duidelijke criteriA. En dat staat in schril contrast met het vrij algemeen gang-bare discours dat duurzame ontwikkeling beschrijft als ‘een evenwicht en/of integratie tussen het sociale, het ecologische en het economische’ (de beken-de 3 p’s: people, planet, profit), zonder duidelijke doelstellingen.
In die con-text is Terra Incognita een statement van betekenis.
En wanneer hopelijk heel wat mensen wakker geschud worden door An inconvenient truth, de film van Al Gore, dan kan de lectuur ervan als verdieping ten zeerste aanbevolen wor-den.
Tot slot mag nog vermeld worden dat ook de uitgeverij een kwaliteitsla-bel aan het boek heeft meegegeven via een wetenschappelijk peer review.
En ook al is het een ‘serieuze’ brok literatuur, het blijft zeer leesbaar voor de geïnteresseerde leek.

Jef Peeters

Streven – februari 2007 4 ;

De laatste generatie      Pearce Fred      Klimaat

De aarde glijdt de braadpan in, maar wij kunnen het nog niet echt geloven.
Een uitleg die leest als een detective.

Dertien duizend jaar lang had de mensheid plezier van een stabiel en betrouwbaar klimaat.
Onze generatie is de laatste die dat voorrecht geniet.
In het verleden veranderde ons klimaat in één ruk van polair naar tropisch.
En dat gebeurt zo weer.
Vergeet het beeld van een zielig milieu dat het slachtoffer is van onze vervuiling.
Het is precies omgekeerD. De natuur is een vindingrijk wild beest dat gemakkelijk driftig wordt.
We zijn over de schreef gegaan met het te tarten.
Nu begint het van zich af te bijten.

Fred Pearce is medewerker van de New Scientist en grote Engelse kranten (Independent, Guardian, Times HES).
Hij schreef dertien boeken en was Engelse milieujournalist van het jaar in 2001.

; ;We zijn in oorlog met Gaia en er is geen enkele kans op de overwinning.
Het doorwrochte en doordachte boek van Fred Pearce analyseert het slagveld en zal ons in een verstandige aftocht leiden naar een positie waar we over vrede kunnen onderhandelen.
; – James Lovelock

Ongemakkelijker dan Al Gore: de boodschap van Fred Pearce

De laatste tijd steekt het zogenaamde Gore-bashing steeds vaker de kop op.
Al Gore wordt beticht van stemmingmakerij; mensen maken hem niet alleen uit voor populist, maar zelfs voor leugenaar.
Tijd voor een weerwoorD.

Dat weerwoord komt onder andere van Fred Pearce in zijn boek De Laatste Generatie.
Pearce, veelbekroond journalist van o.
A. New Scientist, The Guardian en The Independent, beschrijft op een heel pakkende manier de huidige stand van zaken op klimaatwetenschappelijk gebieD. Áls de feiten uit An Inconvenient Truth al niet kloppen, komt dat doordat de wetenschappelijke inzichten een nog minder rooskleurig beeld voorspiegelen dan Al Gore in zijn film deeD. Elk jaar weer worden de verwachtingen ingehaald door de feiten.

Pearce schetst in zijn boek verschillende scenario’s voor de komende eeuw.
Wij zouden wel eens de laatste generatie mensen kunnen zijn die nog in relatieve rust en comfort kan leven, betoogt hi J. Want als de temperatuur blijft stijgen heeft dit een verwoestend effect op het milieu en hebben wij het niet meer in de hanD. Pearce volgt de klimaatwetenschappers al decennia lang op de voet en weet exact wie de spelers zijn en hoe de theorie, maar vooral ook de praktijk, zich ontwikkelt.

MILIEUDEFENSIE MAGAZINE MAART 2008

“Klimaatonderzoekers zijn te voorzichtig”

Nieuw onderzoek toont aan dat klimaatverandering abrupt en dramatisch kan zijn.

Milieujournalist Fred Pearce schreef een boek over de omslagpunten in het klimaat.
“Ik zou

mijn kinderen adviseren weg te gaan uit NederlanD.”

Han van de Wiel

Ze liggen klaar en kunnen onverwacht toeslaan: ‘klimaatmonsters’ die door de mens uit hun slaap

zijn gehaalD. Poolkappen die zomaar uit elkaar vallen; erupties van ‘methaanscheten’ uit de

zeebodem; hydroxyl, het schoonmaakmiddel van de atmosfeer, dat er de brui aan geeft; el Niño die

blijft steken in de aan- of uitstand; het water van de Golfstroom dat op een dag niet meer door de

fameuze ‘schoorsteen’ bij Groenland naar de bodem van de oceaan zakt.
Elk van deze mogelijke

gebeurtenissen is op zichzelf genoeg om het klimaat een behoorlijke optater te geven.

De Laatste Generatie, van Fred Pearce, is geen opgewekt boek, laat dat duidelijk zijn.
Pearce laat

toponderzoekers aan het woord over hun recente klimaatonderzoek.
Ze beweren – en maken

aannemelijk – dat het klimaat abrupt kan omslaan en dat wij met twee handen de trekker aan het

overhalen zijn.
Pearce heeft het over tipping points, omslagpunten, waarna er geen houden meer aan

is.
Pearce schrijft: “Het klimaatsysteem werkt in het algemeen niet met geleidelijke overgangen,

maar met perioden van stabiliteit onderbroken door plotseling dronkemansgezwalk.
” Als dat

gebeurt, praten we niet meer over een zeespiegelstijging van zestig centimeter, zoals de

klimaatdeskundigen van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) in hun recentste

rapporten, dan is zelfs de als overdreven bestempelde zes meter zeespiegelstijging die Al Gore

voorziet aan de voorzichtige kant.

Pearce is een gerenommeerde Britse milieujournalist, die al ruim twintig jaar schrijft voor het blad

New Scientist en kranten als The Guardian en The Independent.
Pearce: “Soms is het zo dat hoe

beter je kijkt naar een paniekverhaal, hoe onschuldiger het wordt.
Maar klimaatverandering is een

ander verhaal.
Hoe meer ik te weten kom, hoe meer ik zelf op onderzoek uit ga en hoe sceptischer

ik sta tegenover de wetenschappers, hoe banger ik worD. Want dit verhaal klopt wel.
”

Beangstigend materiaal

In De Laatste Generatie – “ik geloof niet dat de mens zal uitsterven, wel dat dit waarschijnlijk de

laatste generatie is die in een redelijk stabiel klimaat leeft” – vertelt Pearce dat hij voor het eerst

over de omslagpunten in het klimaatsysteem hoorde tijdens een conferentie over ‘gevaarlijke

klimaatverandering’ in 2005, in het Britse Exeter.
Hij was er getuige van hoe de neutrale

wetenschappelijke toon van de onderzoekers gedurende de conferentie steeds alarmistischer werD.

“Ik heb de wetenschappers daarna opgezocht en geïnterviewd, hun werk gelezen, hun cijfers gezien

en dan moet je constateren dat het inderdaad beangstigend materiaal is.
Dit boek gaat over de

angsten waarover zij me hebben vertelD. Ik ben de sceptische journalist die het opschrijft.
Ik heb

ook sympathie voor wat meestal de klimaatsceptici worden genoemd, de ontkenners van het

probleem.
Ze zeggen dat klimaatverandering niet zo simpel is als het IPCC zegt.
Ik denk dat ze

gelijk hebben.
Waar ze de fout in gaan, is dat ze de onlogische conclusie trekken dat het dan

allemaal wel mee zal vallen.
”

Paniekverhalen komen meestal niet uit of kloppen niet, schrijft u zelf.
Hoe zeker bent u dat

deze verhalen waar zijn?

“Ik denk niet dat ze allemaal uitkomen.
Maar ze zijn allemaal plausibel en waarschijnlijk, al weet ik

niet hoe waarschijnlijk ze ieder apart zijn.
Dat is ook de reden waarom ze nog niet in de IPCCrapporten

staan.
Maar het lijkt me erg waarschijnlijk dat de Groenland-ijskap smelt, hij verkeert nu

al in een slechte staat.
Wetenschappers dachten altijd dat de ijskap één blok ijs is van een paar

kilometer dik, die alleen bovenop smelt.
De nieuwe visie is dat de ijskap niet langzaam zal

afsmelten, maar in stukken zal breken, zoals ijs op rivieren.
Op veel plaatsen is de ijskap namelijk

gescheurd, waardoor er diep binnenin water stroomt - er lopen smeltrivieren op de bodem.
Dat zijn

glijbanen richting zee.
Dat proces duurt geen duizenden jaren, maar misschien slechts honderD. Dit

inzicht is niet verwerkt in de modellen van het IPCC, maar glaciologen zijn er tegenwoordig wel

van overtuigD. James Hansen, directeur van het NASA Goddard Institute for Space Studies, zegt dat

de zeespiegelstijging in deze eeuw niet in centimeters zal worden gemeten maar in één of twee

meter.
Ook de ijskap van West-Antartica blijkt om dezelfde redenen heel onstabiel, al weten we

daar minder van.
We weten ook dat er op grote schaal methaan uit de smeltende permafrost

vrijkomt.
Hoe snel het gas vrijkomt en hoe kritiek dat is voor klimaatverandering, is niet zeker.
Als

die drie dingen tegelijkertijd gebeuren, stijgt het zeeniveau met 14 meter.
Ik vermoed dat het water

tegen die tijd hier (op de eerste verdieping van het Eden Barbizon hotel in Den Haag, HvdW) tegen

de ramen klotst.

De zeespiegel kan dus veel meer stijgen dan in de IPCC-rapporten staat.
De wetenschappers die de

IPCC-rapporten schrijven zeggen hetzelfde, maar ze kunnen die ontwikkelingen nog niet

modelleren.
Ik denk dat ze te voorzichtig zijn.
Door de op consensus gerichte werkwijze laat het

IPCC de extremen, waarover nog niet iedereen het eens is, buiten het proces.
Door ons niet te

informeren over het hele scala van mogelijke ontwikkelingen, bewijzen de IPCC-rapporten ons een

slechte dienst.
”

Het IPCC is inderdaad voorzichtig.
Het rapport van 2002 voorspelde een zeespiegelstijging van

bijna 90 centimeter, dat van 2007 heeft de voorspelling afgezwakt tot minder dan 60.

“Dat is inderdaad opvallenD. Ik heb daar uitgebreid over gesproken met Richard Alley, die in het

IPCC-comité zit.
Met die voorzichtigheid probeert het IPCC te voorkomen dat sceptici hun

graantjes uit de rapporten pikken.
Maar ik garandeer je dat het volgende IPCC-rapport heel andere

dingen zal zeggen.
Ik zou erg verbaasd zijn als dat niet zo is.
”

Is dit niet het einde van de IPPC-klimaatwetenschap, die is gebaseerd op consensus?

“Het belangrijkste werk door het IPCC is nu gedaan, de Nobelprijs is gewonnen.
We weten genoeg.

Een veel gehoord commentaar op mijn boek is dat de wetenschappers er nog niet voor 100 procent

uit zijn, dus waarom zouden we ons zorgen maken.
Mijn antwoord is: zou je in een vliegtuig

stappen als de kans 1 op 100 is dat het neerstort? Met de planeet zeggen we: ‘och, er is maar 1

procent kans dat het fout gaat’.

De meeste wetenschappers zijn terughoudend om dingen te publiceren waarvan ze niet 100 procent

zeker zijn.
De IPCC-rapporten verschijnen eens in de vijf jaar en zijn gebaseerd op gepubliceerd

wetenschappelijk onderzoek.
Voor onderzoekers die over omslagpunten willen publiceren, is dit

proces te langzaam.
Tegen mij praten ze onbekommerd over hun grote zorgen.
Het zijn toplui met

grote reputaties die in de meest dramatische woorden over klimaatverandering praten.
Ik ben nog

nooit wetenschappers tegen gekomen die in dramatischer woorden spreken over een

milieuonderwerp dan milieuactivisten, maar bij klimaatverandering is dat het geval.
Dat zegt me

iets over de ernst van het onderwerp.
”

Klimaatverandering is een voortdurend proces en gaat vaak schoksgewijs.
Ook zonder homo

sapiens.
Waarom zouden we ons dan druk maken over door de mens veroorzaakte

klimaatverandering?

“Inderdaad, het klimaat verandert sowieso.
Maar wíj kunnen ook klimaatverandering veroorzaken.

De laatste 10 duizend jaar was het klimaat opvallend stabiel, zeker in vergelijking met de tijd

daarvoor.
Onze samenleving is gebaseerd op die stabiliteit.
Deze periode van stabiliteit zal ooit

eindigen, of het nu door de mens is of vanwege een natuurlijk proces.
Laten we die verandering niet

zelf veroorzaken, dan kunnen we misschien nog duizenden jaren van stabiliteit hebben.
Maar het is

altijd mogelijk dat het klimaat volgende week al omslaat, bijvoorbeeld na een grote vulkanische

eruptie.
De laatste vulkaaneruptie die een langdurig wereldwijd effect had, was 70 duizend jaar

geleden, toen explodeerde Toba op SumatrA. Die eruptie veroorzaakte een sterke daling van de

temperatuur.
Homo sapiens stierf er bijna door uit.
”

Dat onderstreept mijn punt: waarom zo veel geld en kennis stoppen in het voorkomen van

door de mens veroorzaakte klimaatverandering als het toch gebeurt?

“Omdat we klimaatverandering niet moedwillig op onze hals moeten halen.
Midden in de Koude

Oorlog zei niemand: ‘de Russen kunnen zo een bom op ons gooien, wat maakt het uit als een van

onze eigen raketten explodeert in een silo en honderden mensen doodt.
’ We moeten er alles aan

doen het klimaat te handhaven zoals het goed voor ons is.
Dat is ook een van de verdiensten van het

rapport van de Britse econoom Stern, over de economische effecten van klimaatverandering: we

kunnen het probleem vermijden tegen lage kosten.
En er zijn goede economische reden om nu iets

te doen.
”

De Nederlandse geoloog Salomon Kroonenberg relativeert dit soort denken: als we wisten dat

een ijstijd aanstaande is, zouden we toch ook niet extra fossiele brandstoffen verstoken om de

aarde op te warmen?

“De tijdschaal van geologen is totaal verschillend met die van klimatologen.
Geologen kijken naar

honderdduizenden, miljoenen jaren.
”

Dat is precies Kroonenbergs ‘verwijt’ aan het adres van het IPCC: dat kijkt naar een termijn

van 30 jaar.

“Homo sapiens heeft het ongeveer 160 duizend jaar goed gehaD. Als we daar nog eens 160 duizend

jaar aan vast kunnen knopen, ben ik dik tevreden.
We zijn verplicht aan onze soort en onze

beschaving te denken en hoe we die in stand kunnen houden, hoe onze kinderen zullen leven.
Dat is

een politiek en moreel oordeel.
Er zijn mensen die zeggen dat ze niks om de mens geven.
Nou, ik

wel.
Als geoloog denk je daar wellicht anders over.
”

Als u uw geld moet zetten op maatregelen om mensen aan te passen aan klimaatverandering

(adaptatie) of aan maatregelen die de oorzaak wegnemen (mitigatie), wat zou u kiezen?

“Als je niet aan mitigatie doet, werkt adaptatie ook niet.
”

U moet kiezen.

“Adaptatie mislukt, tenzij je het onderliggende proces kunt stoppen.
En we kúnnen het proces

stoppen.
Daarom zet ik mijn geld op mitigatie.
”

Denkt u dat ook na de jongste klimaatconferentie op Bali?

“Zeker, Bali was geen ramp.
Het was geen geweldige triomf, maar de landen zijn uit elkaar gegaan

met de boodschap dat ze verder onderhandelen.
Het helpt als president Bush straks weg is.
Alles

wat we kunnen doen om klimaatverandering te stoppen helpt.
Hoe meer we doen hoe beter.
Hoe

meer je de industrie kunt aanmoedigen om groener te produceren hoe beter.
Grote bedrijven hebben

laten weten dat ze het kunnen en willen.
Wat ze niet willen is uit de markt geprijsd worden, dus

hebben ze een verdrag nodig dat de concurrentieverhoudingen voor iedereen gelijk maakt.
Ik zal

niet zeggen dat het gebeurt, ik zeg alleen dat we een groot aantal problemen heel snel kunnen

oplossen.
Alle benodigde technologie is beschikbaar.
We kunnen alles zonder fossiele brandstoffen.

En die technologie is niet eens zo duur, zeker niet met de huidige hoge olieprijs.
Ik zou kernenergie

niet willen uitsluiten.
Als we niet die kant op willen gaan: primA.”

De klimatoloog James Hansen zegt dat de komende tien jaar beslissend zijn.

“Ik denk dat hij gelijk heeft.
Als we binnen nu en tien jaar beginnen de uitstoot van koolstofdioxide

te verminderen naar een niveau van bijna nul, dan hebben we een goede kans om tenminste een paar

van de ergste omslagpunten te voorkomen en de opwarming van de aarde te stabiliseren.
Maar

zekerheden zijn er niet.
Sommigen zeggen dat we het omslagpunt voor zee-ijs bij de polen al

voorbij zijn.
”

Zou u op uw gemak in de delta Nederland wonen, met al die klimaatmonsters die op de loer liggen?

“Op mijn leeftijd zou ik hier blijven, maar mijn kinderen zou ik adviseren weg te gaan.
”

Schaterlachend: “Ze zouden hun huis niet meer kunnen verkopen.
De verzekeringspremie zal

onbetaalbaar worden.
We leven de grote verhalen vaak middels de kleine: wat gebeurt er met de

prijs van je huis?”

Fred Pearce, De laatste generatie.
Hoe de natuur wraak neemt voor het broeikaseffect.
Paperback,

360 Pagina’s.
ISBN 978-90-6224-474-4.
Prijs €5,-, Uitgeverij Jan van Arkel i.
s.
m.
Maurits Groen

Milieu & Communicatie BV, 2007.

De klimaatoorlogen      Segers R.
T.
Harald Welzer      Klimaat

 

De conflicten van de 21ste eeuw gaan niet meer over ideologieën

of politieke systemen, maar voor alles over de toegang tot natuurlijke hulpbronnen als water, olie, gas en vruchtbaar lanD.

In De klimaatoorlogen schetst Harald Welzer de verontrustende gevolgen van ecologische veranderingen voor het samenleven van mensen, de balans van de macht en de verdeling van welvaart in de werelD.

De strijd om drinkwater, etnische zuiveringen, burgeroorlogen in de armste landen en massale vluchtelingenstromen bepalen ons beeld van de toekomst.
Welzers analyse laat zien dat in een wereldeconomie die gebaseerd is op het ongebreideld exploiteren van de natuur de armste gebieden de grootste klappen te verduren krijgen – zoals de burgeroorlog in Soedan en de orkaan Katrina al hebben bewezen.
Ook laat hij zien hoe rijke westerse samenlevingen zich nu al voorbereiden op mogelijk gewelddadige strategieën om ‘klimaatvluchtelingen’ buiten de deur te houden.

 

Oorlog, geweld en miljoenen klimaatvluchtelingen: dat is de 21ste eeuw volgens de Duitse socioloog Harald Welzer.
In zijn onheilspellende boek De klimaatoorlogen beschrijft hij de opwarming van de aarde als bron van dood en verderf.

Bij sommige boeken wil je als lezer de auteur het liefst zo snel mogelijk ongelijk geven.
Maar Welzer is niet zomaar de eerste de beste.
De Duitse professor leidt het onderzoekscentrum van het Instituut voor Cultuurwetenschappen in Essen en publiceerde al verschillende boeken over gewelD. In De klimaatoorlogen voorspelt hij dat het geweld uit de geschiedenisboeken niets is in vergelijking met wat nog moet komen.
De klimaatsverandering zorgt voor chaos en gewelddadige conflicten die we ons zelfs in onze ergste nachtmerries niet kunnen voorstellen, voorspelt hi J.

De klimaatoorlogen is een erg pessimistisch boek.
Waarom leidt de klimaatsverandering onvermijdelijk tot oorlog?

Harald Welzer : 'Grote delen van Afrika, Azië, Oost-Europa, Zuid-Amerika en de eilanden in de Stille Oceaan zullen door de opwarming van de aarde onbewoonbaar worden.
Woestijnen rukken op en steeds minder mensen zullen toegang hebben tot drinkbaar water.
Ook de energieproblematiek hangt nauw samen met gewelD. Denk maar aan het bombarderen van de pijpleidingen in Georgië.
'

'De opwarming van de aarde zal de bestaande knelpunten verdiepen op een manier die we ons maar amper kunnen voorstellen.
Als een stad met 17 miljoen inwoners als Lagos overstroomt door de stijgende zeespiegel, raakt heel West-Afrika gedestabiliseerD. Eén blik op Congo doet vermoeden wat zich in de toekomst ook buiten Afrika kan afspelen: oorlog.
En de conflicten zullen zich niet alleen afspelen binnen Darfour, Irak en Afghanistan.
Nu al tracht de EU zijn buitengrenzen te sluiten.
Maar op de duur zal de oorlog ook naar onze rijke regionen overdrijven.
'

Darfour en Rwanda blijven voor veel mensen een ver-van-mijn-bed-show.
U beschrijft hoe zoiets in de toekomst ook in Europa kan gebeuren.

'Ik voorspel niet dat in 2012 de Derde Wereldoorlog uitbreekt; mijn boek wil op geen enkele manier alarmistisch zijn.
Maar de mogelijkheid bestaat dat het schrikbeeld van Darfour wijdverspreid wordt.
In het westen heeft men een racistische kijk op dat probleem: alsof het alleen gaat om zwartjes die elkaar de kop inslaan.
Het is natuurlijk gemakkelijk om te doen alsof het niets met ons te maken heeft.
Terwijl Darfour in wezen geen etnisch conflict is, maar een van de eerste klimaatoorlogen.
In een normaal conflict zijn er twee partijen die vechten in de hoop dat het niet lang zal duren.
In Darfour is oorlog een permanente staat van zijn geworden.
Het klimaat maakt overleven in Sudan een concurrentiestrijD.'

Zo'n vaart loopt het in Europa toch nog niet?

'Momenteel zijn er nog geen directe overlevingsproblemen voor ons.
Niemand verhongert in ons rijke paradijs dat we op de rug van anderen hebben vergaarD. Maar onze stabiele situatie is een illusie, één grote luchtbel.
Denk maar aan de orkaan Katrina die in één klap een hele streek verwoestte en in mindere mate de hittegolf in 2003 die in Europa aan 30.
000 mensen het leven kostte.
Mensen blijven maar vertrouwen stellen in hun luchtbel en blijven geloven dat er niets zal veranderen.
Terwijl we nu al midden in een verandering zitten: de economische crisis, maar tegelijkertijd ook de diepe angst voor vluchtelingen.
Kijk maar hoe Europa en de Verenigde Staten met alle geweld hun buitengrenzen trachten te beschermen.
En op het eiland van gelukzaligheid horen geen vluchtelingen.
'

Volgens u zal de opwarming van de aarde voor een toenemende stroom van klimaatvluchtelingen zorgen?

'Vandaag worden vluchtelingen als politiek of economische vluchtelingen aanzien.
Dat is de gemakkelijkste oplossing om de luchtbel te behouden: dan moeten we weer geen verband leggen met de globale klimaatsverandering.
Maar in de toekomst zal er geen onderscheid meer zijn tussen klimaatvluchtelingen en andere vluchtelingen.
Alleen zal hun aantal alleen maar toenemen.
Zeker als de economische crisis dieper wordt, met massale werkloosheid en regeringen die op hun tandvlees zitten en geen geld meer kunnen uitgeven.
Net op dat moment zullen klimaatvluchtelingen naar ons toe komen.
Wie zegt dat overheden niet hun toevlucht zullen nemen tot meer radicale oplossingen als we geen middelen meer hebben om humanitaire hulp te bieden? Maar ook daar heerst er weer vertrouwen in het prachtige economische systeem, dat de boel wel zal oplossen.
'

De optimist in mij denkt dan: is de economische crisis geen ideale aanleiding om het systeem te herdenken?

'Dat zou mooi zijn en ik juich die gedachte toe.
Jammer genoeg gebeurt het niet.
Eigenlijk is zelfs het tegendeel het geval: aan EU-zijde zien we dat het klimaatprobleem helemaal van de agenda verdwijnt.
De bankenredding is het centrale engagement van de politiekers.
Dat is een totale catastrofe.
Als de financiële crisis zich zo dramatisch ontwikkelt als sommigen voorspellen, is er binnenkort zelfs een heel andere uitdaging.
Wat betekent dat voor de sociale ontwikkelingsprocessen als mensen hun spaargeld verliezen? Wat zijn de gevolgen van de economische crisis de komende jaren? Zelfs als het systeem niet in elkaar valt, zullen de huishoudens de komende jaren extreem spaarzaam moeten zijn omdat de banken en industrie amper nog belastingen betalen.
De staatsschuld is door de crisis enorm toegenomen.
Voor wetenschap, scholen, kinderdagverblijven, stratenbouw blijft er geen geld meer over.
'De oplossing' kan nooit gelinkt zijn aan een economie dat enkel groei als adagium kent.
'

Het is niet deze generatie die de klimaatsverandering veroorzaakt heeft.
Zal zij dan wel bereid zijn voor een ommekeer te zorgen?

'Er is enerzijds een westerse verantwoordelijkheid en anderzijds een generationele verantwoordelijkheiD.

Als ik van mijn generatie spreek, moet ik toegeven dat we voor een deel verantwoordelijk zijn voor de klimaatsverandering.
Ik profiteer met elke vezel van mijn lichaam van de rijkdom die de klimaatverandering heeft meegebracht.
We wonen in de rijkst mogelijke deel van de wereld en we gebruiken de rest van de wereld nog steeds om onze eigen welstand verder te zetten.
Het probleem treedt vooral op bij de generatie die nu ongeveer twintig jaar is.
Zij zullen de gevolgen moeten dragen.
Ik heb als vijftigjarige nog een dertigtal jaar te gaan en die tijd zal het nog wel meevallen.
Mijn kinderen hebben nog tachtig jaar voor zich.
In dat opzicht geloof ik dat er nog heel wat te gebeuren staat in termen van protestbewegingen.
'

Wat doet u eigenlijk zelf om de klimaatsverandering tegen te gaan?

'Het schrijven van dit boek heeft me geconfronteerd met mijn eigen manier van leven.
Ik heb besloten het vliegtuig niet meer te nemen en daarnaast drink ik geen Chileense of Australische wijnen meer.
Maar wat veel belangrijker is: ik meng me in een politieke discussie, waar ik me als academicus altijd ver vanaf heb gehouden.
Dit boek lijkt erg pessimistisch, maar laat ik besluiten met te zeggen dat ik van nature een optimist ben.
Het klimaat gaat dan wel naar de haaien, maar een eerste goede stap zou zijn om dat op een realistische manier in te schatten.
' ;

Gaia      Lovelock James      Klimaat

Samenvatting van de Gaia theorie:

De Gaia theorie van James Lovelock houdt in dat het leven niet moet worden gezien op het niveau van moleculen, cellen, organismen of zelfs ecosystemen, maar dat alle organismen op aarde samen met hun niet-levende omgeving, een groot leven wezen vormen.
Dit wezen noemt hij Gaia, naar de Griekse godin GaiA. Volgends de Gaia theorie zijn alle organismen, gesteenten, oceanen, zeeën en de atmosfeer met elkaar verbonden door stromen van energie, water en voedingsstoffen in en rondom de aarde.
Alle individuele organismen danken hun bestaan aan Gaia, en andersom kunnen alle organismen samen het wereldklimaat manipuleren.
Zo wordt de kringloop van belangrijke elementen voor het leven in stand gehouden.

Hoe is de Gaia theorie ontstaan?:

Dr.
James Lovelock is een Engelse chemicus.
Hij verdiepte zich in de jaren zestig op verzoek van NASA in de moegelijkheid van leven op andere planeten.
Hij merkte op dat de atmosfeer van Mars en Venus bijna helemaal uit CO2 bestond, terwijl de atmosfeer van de aarde bijna helemaal uit stikstof en zuurstof bestaat.
En op die planeten was helemaal geen leven, op de aarde wel.
Hij dacht dat het misschien iets met elkaar te maken zou kunnen hebben.

Daarom is hij de Aarde gaan onderzoeken en dat was het begin van zijn theorie dat de aarde werkt als één groot levend wezen, de Gaia theorie.
Veel mensen zijn het niet eens met zijn theorie, maar deze is inmiddels toch benoemd toch ‘wetenschappelijke theorie’.

Wat is nieuw aan deze theorie?:

De Gaia theorie is relatief splinternieuw.
Hij is pas ontwikkeld is de jaren zestig en daar komt bij dat de suggestie dat de aarde functioneert als één wezen iets is waar nooit eerder aan is gedacht.
Een oudere en zeer bekende Theorie is de Big-Bang theorie die zegt dat de aarde met een grote knal is ontstaan, en dat later door evolutie alle huidige organismen zijn ontstaan.
Een tweede theorie die heel oud en bekend is, is de theorie dat God de aarde met alle mensen, dieren en planten geschapen heeft.
Deze theorie heeft veel aanhangers maar is niet wetenschappelijk te bewijzen.

Maar deze en andere theorieën hebben allemaal één ding gemeen: Ze zien de aarde als een levenloze blok steen met daarop water en daaromheen een laag van o.
A. zuurstof en stikstof.
Verder zou het puur toeval zijn dat de temperatuur op onze planeet nooit te warm of te koud is geweest, dat er voldoende water is, dat de atmosfeer precies goed is voor leven.
De Gaia theorie vind dat dit onzin is en dat zoiets nooit toeval kan zijn.
Er zijn relatief veel en strenge eisen voor leven om te kunnen bestaan, en de aarde voldoet hieraan doordat zij werkt als een groot, samenhangend systeem.

Heeft Lovelock bewijzen voor zijn theorie?:

Lovelocks heeft voor zijn theorie ook wetenschappelijk bewijs.
In zijn theorie staat ook dat er binnen Gaia verschillende stromingen zijn van bijvoorbeeld energie en water.
Deze stromingen zijn vergelijkbaar met bijvoorbeeld de bloedcirculatie en de hormonenregeling van mensen en dieren.
Lovelock heeft aangetoond dat deze stromingen binnen Gaia meetbaar zijn.
Hiervoor zijn bijvoorbeeld wichelroeden en andere specifiekere apparatuur bruikbaar.
Ook zou je het als een bewijs kunnen zien dat Lovelock een antwoord heeft op alle soorten kritiek die aangevoerd worden door gelovige mensen en natuurwetenschappers.

Wie heeft kritiek op de Gaia theorie en waarom?:

Er zijn verschillende groepen mensen die kritiek hebben op de Gaia theorie.
In de eerste plaats gelovige mensen die beweren dat de aarde een levenloze omgeving is die geschapen is door GoD. Het feit dat de omstandigheden op aarde precies goed zijn voor het bestaan van leven komt doordat God daarvoor heeft gezorgD.

Voor deze mensen is het tegen hun geloof wat Dr.
James Lovelock beweert, omdat hij zegt dat het niet Gods werkt is dat er leven op aarde is, maar dat het Gaia is die zorgt voor de juiste omstandigheden.

In de tweede plaats zijn er de natuurwetenschappers die geloven in de Big-Bang theorie.
De eerste organismen waren eencellig en hier zijn later door natuurlijke selectie en mutatie alle huidige organismen ontstaan.
Alle levende wezen hebben een aantal dingen gemeen, de zogemaande levenskenmerken: Beweging, gaswisseling, waarneming, voeding, uitscheiding en voortplanting.
Gaia voldoet niet aan al deze voorwaarden.
Om maar wat voorbeelden te noemen: Gaia plant zich niet voort en Gaia houdt geen competitie met andere planeten om voedsel.

Welk antwoord geeft Lovelock op de kritiek?:

Op de kritiek van de gelovige mensen geeft Lovelock als antwoord dat hij hun God helemaal niet beledigt.
Het feit dat Gaia functioneert als een groot leven wezen heeft niks te maken met of het nou wel of niet oorspronkelijk geschapen is door GoD. Als zij graag willen geloven dat de aarde door God geschapen is moeten ze dat vooral doen en zijn theorie staat hierbij niet in de weg.

Op de kritiek van de natuurwetenschappers heeft hij ook allemaal een antwoorD. Je moet Gaia niet zo sterk vergelijken met bijvoorbeeld een dier.
Een dier heeft een leefomgeving (Gaia), Gaia heeft geen leefomgeving waaruit zij voedsel e.
D. haalt.
Gaia haalt haar voedsel uit zichzelf, haar gaswisseling vindt ook plaats in haarzelf en ga zo maar door.
Was voortplanting betreft moet je het ongeveer hetzelfde zien als met voeding.
Gaia heeft geen partner van dezelfde soort waar zij zich mee voort zou kunnen planten.
Daarentegen vind er in Gaia wel voortplanting plaats (door o.
A. mensen en dieren).
Je zou daarom o.
A. de mens kunnen zien als de voortplantingsorganen van GaiA.

De Gaia-theorie van de Britse chemicus James Lovelock beschouwt de aarde als een groot zelfregulerend systeem.
Er is de afgelopen twintig jaar flinke kritiek geuit op zijn onwetenschappelijke theorie.
Alle organismen op aarde zouden bijdragen aan een stabiele atmosfeer en temperatuur met optimale omstandigheden voor de leefgemeenschap.
Lovelock deed onderzoek aan de atmosfeer van Mars.
Deze atmosfeer bleek voor het grootste deel uit CO2 (95%) en N2 (4%) te bestaan en chemisch zeer stabiel.
De atmosfeer van de aarde heeft, zoals bekend, een afwijkende samenstelling.
Volgens Lovelock zorgt de invloed van alle levende wezens voor een stabiele atmosfeer.

Bio- en geo-chemici hebben inmiddels opnieuw aandacht voor de oude ; ;thermostaat ; ; theorie.
Nieuw onderzoek toont aan dat een bepaalde zwavelverbinding, dimethylsulfide (DMS) een centrale rol speelt in de stabilisering van de temperatuur en het klimaat op aarde.
Algen in de oceanen groeien bij hogere temperaturen voorspoedig, zij produceren dan veel DMS.
Deze stof verdampt gemakkelijk en komt dan in de atmosfeer terecht.
Daar wordt de verbinding via een aantal chemische reacties omgezet in deeltjes die het condenseren van waterdamp tot grote wolkenformaties bevorderen.
Deze wolken reflecteren veel meer licht dan ; ;normale ; ; wolkentypen.
Als gevolg hiervan neemt de temperatuur af en daarmee uiteindelijk ook de algengroei.

Groene filosofie      Scruton Roger      Klimaat

Verstandig nadenken over onze planeet

 

Roger Scruton laat de lezer in zijn nieuwste boek Groene filosofie op een nieuwe manier kijken naar milieuproblemen.
Scruton geeft geen gedetailleerde oplossingen voor specifieke milieuproblemen, maar plaatst de problemen in een zodanig perspectief dat ze onze problemen worden, die wij zullen moeten oplossen, gebruikmakend van onze morele uitrusting en in onze alledaagse omstandigheden.

 

De milieuproblemen moeten niet worden geconfisqueerd door de staat.
De taak van de overheid is het creëren van de omstandigheden waarin het juiste motief voor oplossingen door ons gevonden en uitgevoerd kan worden.

 

Scruton verdedigt lokale initiatieven boven wereldwijde milieuregelingen, burgerlijke vereniging tegen politiek activisme en kleinschalige instellingen van vriendschap tegen grootschalige en doelgerichte campagnes.
Hij ziet het verkeerde gebruik van milieuwetgeving en de fragmentatie van onze samenleving ontstaan, wanneer de bureaucraten verantwoordelijkheid nemen voor het milieu.
Dit alles wordt door Scruton onderbouwd door verwijzingen naar filosofie, psychologie en economie, alsook naar geschriften van ecologen en historici.

Het boek is een pleidooi voor een serieuze gedachtevorming over onze planeet.

Persrecensies

'Groene filosofie is een gedreven boek, geschreven met grote kennis van zaken, een mijlpaal in de milieufilosofie, een terrein waar nog niet zoveel filosofen van dit kaliber zich over hebben gebogen.
Het is ook een heel toegankelijk boek, dat links en rechts veel stof tot nadenken biedt.
' Trouw

'Als het boek van Scruton iets doet, dan is het zowel de sterke punten als de zwakheden van milieuconservatisme etaleren.
' NRC Handelsblad

'Scruton combineert journalistieke helderheid met diepgang en geleerdheid op een verbluffend aantal terreinen.
' Katholiek nieuwsblad

'Dit gedocumenteerde boek laat […] zien hoe een filosofische benadering een vastgelopen actueel debat nieuw leven kan inblazen en verrijken.
Dat is misschien nog wel zijn grootste verdienste.
' Katholiek nieuwsblad

'Scrutons boek bevat veel behartenswaardige observaties' Down to Earth (Mileudefensie)

'Scruton geeft geen gedetailleerde oplossingen voor specifieke mileuproblemen, maar plaatst de problemen in een zodanig perspectief dat ze onze problemen worden die wij zullen moeten oplossen, gebruikmakend van onze morele uitrusting en in onze alledaagse omstandigheden.
' Europoort Kringen

2012

 

Het is lastig te beoordelen, Roger Scrutons boek over milieubescherming.
Bij wijlen een genuanceerd en veelzijdig betoog, maar anderzijds vervalt het soms ook in kortzichtigheid en wensdenken.
Wel is het een rechts pleidooi voor milieubescherming, en alleen daarom al lovenswaardig.

Misschien herinner je dit nog: eind 2008 dacht Mark Rutte – tegenwoordig premier van een kabinet dat enkel weet heeft van asfalt, bezuinigingsregels en de manier om Rutger Castricum weg te lachen – met Pamflet van een optimist het startsein van een 'Groen Rechtse agenda' te geven.
Tussen droom en daad zat een crisis (en de PVV) in de weg, en sindsdien is het stil op het rechtse milieufront.
Tot aan het verschijnen van Scrutons Groene filosofie.

Thuiselijkheid

Scruton benadert de milieuproblematiek vanuit het stokpaardje van zijn eigen conservatieve variant, namelijk vanuit het 'verlies of gebrek aan thuis'.
Dat doet hij zeer prettig schrijvend, alsof hij wordt geïnterviewd; de lezer krijgt zijn betoog toegediend in afgemeten hapjes.
Tegenover 'het vrijblijvende nergens van de consumptiemaatschapij' plaatst hij de 'oikofilie', het gevoel en de liefde voor het eigen thuis: 'De mens is een thuiselijk (Heimatliches) wezen.
' Deze oikofilie wortelt in de lokale gemeenschap, en brengt – instinctief, zo veronderstelt Scruton – een bestendige verantwoordelijkheidszin met zich mee voor de directe omgeving, voor mens, natuur en architectuur.

Scrutons plausibele gedachte is dat mensen in het lokale het milieuprobleem nog als dat van zichzelf kunnen ervaren.
In deze 'sferen van traditionele affectie' zullen mensen zich associëren in burgerverenigingen, de 'kleine pelotons' van conservatismevader Edmund Burke.
Ook Burkes intergenerationale contract – 'tussen de levenden, de doden en de ongeborenen' – roept Scruton in herinnering wanneer hij pleit voor rentmeesterschap, voor een engagement van de lange termijn.

Tussen verzoening en polemiek

Voor ons, allen in meer of mindere mate kinderen van de jaren zestig, voelt het idee van een zaak die het individu overstijgt en plichten met zich meebrengt altijd wat ongemakkelijk.
Toch lijkt Scruton/Burke het gelijk aan zijn zijde te hebben.
Wanneer we genoeg verbonden zijn met de omgeving, of zelfs met de natiestaat – bij de grenzen waarvan de loyaliteit halt houdt, aldus Scruton –, zijn we inderdaad bereid tot offers.
Samengevat betekent dit groene conservatisme:

 

Een benadering van milieuproblemen waarin de liefde voor het lokale een centrale plaats krijgt in het beleid, en waarin homeostase en herstelvermogen, in plaats van herordening van de maatschappij en centrale controle, de voornaamste uitkomsten zijn.

 

Dit zet hij af tegen de door 'thuislozen' bevolkte 'radicale milieubeweging' en tegen de niet ter verantwoording te roepen ngo's.
Ja, dit zijn extreme, en dus valse tegenstellingen.
Nu maken conservatieven zich hier vaker schuldig aan, maar Scrutons vaak sympathieke conservatisme heeft dergelijke retorische trucs niet nodig.

Tegelijkertijd houdt hij wel een midden tussen kritiek op de staat en kritiek op de markt.
Bovenstaande steken wisselt hij af door kritiek te leveren op marktfundamentalistisch rechts.
Dat erkent in zijn bijziendheid enkel economisch nut – wat overigens ook Ruttes groene agenda kenmerkte.
Evenzo geeft Scruton aan dat de linkse milieubeweging en het conservatisme eigenlijk 'natuurlijke bondgenoten' zijn.
Strategisch wel weer slim.

Eilanden van waarde

Scruton doorspekt zijn pleidooi met culturele verwijzingen, wat doet ademen.
Waar vind je nog iemand die zonder met zijn ogen te knipperen durft te beweren dat we, om te bewijzen hoe belangrijk het 'thuis' is voor mensen, geen sociologische enquêtes nodig hebben? Daarvoor kunnen we ook terecht bij de Die Walküre of de Odyssee.
Daarnaast pleit Scruton – eveneens esthetisch filosoof – voor de bestempeling van de schoonheid van het landschap als 'heilig' en dus oncompenseerbaar; om zo 'eilanden van waarde' te waarborgen in een 'zee van prijzen'.
 

Vervelend genoeg is zijn pleidooi wat onrealistisch: mensen keren niet terug naar een 'Heimatlichkeit' en ook zal de consumptiemaatschappij niet 'opeens' verdwijnen.
En het begint altijd wat te wringen als conservatisme, met zijn geloofsartikel van geleidelijke verandering, wil conserveren wat eerst nog geconstrueerd moet worden.
Hanteert Scruton bovendien niet een overoptimistisch mensbeeld (en dat voor de 'philosophy of imperfection')?

En o ja, het milieu.
Hoe de wereld, en dus niet alleen het beekje achter het huis, te redden? Volgens Scruton gaat China het niet doen, het komt op Amerika aan, dat via 'geo-engineering' het initiatief moet nemen.
Voor het gemak negerend dat Amerika het land der klimaatsceptici is, en niet het Kyoto-protocol heeft ondertekenD. Toch kan Scrutons boek bijdragen: als rechts hiervan een deel overneemt om in eendrachtige samenwerking met links de wereld te redden.

Natuur en milieu beschermen is conservatief.
Het mag niet gezegd worden in Nederland, maar het is uiteraard wel zo: bescherming van landschappen, bedreigde planten en dieren, leefgebieden, klimaat, biodiversiteit: zo behoudzuchtig als wat.
Doet het er toe? Misschien: door expliciet van een conservatieve boodschap uit te gaan, zou de milieubeweging wel eens beter aansluiting kunnen vinden bij de leefwereld van veel mensen.
Hoe dan ook, volgens de Britse conservatieve filosoof Roger Scruton, uiteraard met geruite tweedjas, levend te midden van de paarden en de kippen in de idyllische countryside, heeft milieubehoud alleen zin als het op een conservatieve leest is geschoeiD. Het is de centrale boodschap in zijn onlangs verschenen boek ‘Groene Filosofie – verstandig nadenken over onze planeet’.

Milieubescherming vindt zijn fundament in ‘oikofilie’: de volgens Scruton universele liefde en het gevoel voor ons eigen thuis.
Hij verwijst naar zijn grote conservatieve voorloper, de achttiende-eeuwse Edmund Burke, die de samenleving zag als een associatie van de doden, de levenden en de ongeborenen.
Door respect te tonen voor de doden en onze toekomstige nakomelingen leren we volgens Scruton ‘Onze eigen plaats in de wereld te zien als deel van een doorlopende keten van geven en ontvangen, en te begrijpen dat wij de goede dingen die we erven niet zomaar mogen vermorsen, maar verstandig moeten gebruiken en doorgeven.
’

De oikofilie is geworteld in een lokale gemeenschap van betrokken burgers.
Actief, maar niet activistisch zoals Greenpeace en Friends of the Earth, want die zijn onvoldoende democratisch gelegitimeerd, vindt Scruton.
Veel meer sympathie heeft hij voor bewegingen als Slow Food, Transition Towns, Permacultuur en de biologisch(-dynamische) landbouw, die wél lokaal geworteld zijn.
De vrije markt is een onmisbaar regelmechanisme, al moet die worden ingekaderd door zinnige regels, moraal en – heel belangrijk: schoonheiD. ‘De esthetische houding is een van de toevluchtsoorden tegen het consumentisme.
...Ze werkt preventief tegen het verlangen om te plunderen en is de grootste vriend van het milieu’.

Scrutons boek bevat veel behartenswaardige observaties, niet altijd even toegankelijk geformuleerd en soms berijdt hij rechts-conservatieve stokpaardjes: zo blijkt hij in een bijzin voorstander van kernenergie.
Als er nou één energiebron is, die onmogelijk lokaal geworteld kan zijn: vanuit een ‘oikofiele’ houding – niemand wil kankerverwekkend kernafval in zijn eigen achtertuin – waren alle kerncentrales al lang gesloten.
Dat zegt wat over het belang van zijn filosofie, maar levert een openstaande vraag op over de precieze praktische invulling daarvan.

^MIRA      VMM      Klimaat

zie www.
vmm.
be

Het nieuwe noorden      Smith Laurence      Klimaat

Professor Laurence Smith ziet er op foto's uit als een kwieke, onverwoestbaar opgewekte buitenmens.
In de winter werkt hij aan de universiteit van Los Angeles, maar zijn zomers brengt hij door in gebieden waar de meesten van ons met geen stokken naartoe te drijven zijn: de Siberische toendra, Groenland, de noordelijke rand van Canada of, als het weer een beetje mee wil, de Noordelijke Ijszee.

In 'Het nieuwe noorden' (Het Spectrum) probeert hij zich voor te stellen hoe dat stuk van de planeet er in 2050 zal uitzien.

De effecten van het broeikaseffect zijn er nu al goed merkbaar.
In 2006 schoot een jager in het hoge noorden van Canada een dier dat een prizzly bleek te zijn, een kruising van een grizzly en een ijsbeer, twee soorten die mekaar 'normaal' niet kunnen tegenkomen.
In de zomer van 2007 smolt veertig procent van het ijs van de Noordelijke Ijszee weg.

In Siberië stortten gebouwen in doordat de 'eeuwig' bevroren bodem waarop ze rustten ontdooide.
Toch ziet Smith in de grote dooi geen eenduidige ramp.
Voor hij zijn blik op het noorden richt, maakt hij eerst een scherpe radiografie van de rest van de hijgende planeet.
Vier massieve 'wereldkrachten' zullen de nabije toekomst bepalen: het broeikaseffect, de adembenemende groei van de wereldbevolking, de al evenmin te stoppen consumptie van fossiele brandstoffen, en de globalisering.

Een 'opgewarmd' noorden kan helpen om de wereldkwalen op te lossen.
Onder de Noordelijke Ijszee ligt de laatste grote schatkamer van olie en gas.
Het warmere noorden zal ook aantrekkelijker worden als woongebieD.

Alsof hij in de gaten krijgt dat zijn toon wat te optimistisch wordt, sluit Smith zijn boek af met een paar griezelscenario's.
Daarbij gebruikt hij alleen 'voorspelbare' en 'bewezen' elementen, maar hij geeft toe dat het aardklimaat als een wild beest is, dat ineens op een rampzalige manier zou kunnen uithalen.

De permafrost (wij citeren Van Dale: 'De altijd bevroren grond die zich op cA. 1/5de van het gehele aardoppervlak onder de oppervlaktelaag bevindt') blijkt bijvoorbeeld vol koolstof te zitten.
Door de dooi kan dieomgezet worden in reusachtige wolken methaan en koolstofdioxide, die al onze zonnepanelen en windmolens op slag belachelijk zullen maken.
Leonard Cohen zou zeggen: 'You've seen the future, brother: it is murder.
'

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Vorige

1 van 2

Volgende

 Hoe ziet de wereld eruit in 2050? Overbevolkt, heet en droog? Waarschijnlijk.
Eén ding is zeker: de toekomst ligt in het noordelijkste deel van onze planeet.

Doe eens een gok.
In welk van de volgende zes landen groeit de bevolking tot 2050 het snelst: China, Brazilië, Canada, IJsland, Mexico of Noorwegen?

Laurence Smith, geograaf aan de universiteit van Californië in Los Angeles, werpt het quizvraagje op in zijn boek Het Nieuwe Noorden.
Onze wereld in 2050.
De titel van het boek indachtig denkt u beter tweemaal nA. De verleiding om China, Brazilië of Mexico te zeggen, is groot.
Maar dat antwoord is fout.
Canada, IJsland en Noorwegen groeien procentueel – en dus niet in absolute cijfers – veel sneller.
Deze drie noordelijke landen kennen tegen 2050 een bevolkingsgroei van meer dan 20 procent.
Daarmee zitten ze in de topvijf van snelste groeiers.
Alleen tegen groeikampioen India kunnen ze niet op – in 2050 zijn de Indiërs (1,6 miljard) met 200 miljoen meer dan Chinezen.

Voor Jan Modaal is die vaststelling misschien verrassend, maar niet voor Smith.
Hij reisde de voorbije jaren kriskras door het noordelijke deel van de wereld en stelde daar heel veel bedrijvigheid vast.
‘Natuurlijk is men er ook bezorgd over de klimaatverandering en hoe die hun leven kan veranderen.
Maar dat verhaal hadden ze al drie of vier keer verteld aan boekenschrijvers en cameraploegen die allemaal een in de problemen verkerende jager wilden interviewen of een smeltende klomp ijs filmen.
'

Hij treft er vooral optimisme en enthousiasme aan.
Het is een opwindende tijd voor de noordelijke inheemse volkeren, vertelt Elisapee Sheutiapik hem.
Sheutiapik is de burgemeester van Iqaluit, een stadje in het hoge noorden van Canada dat sinds 1999 de hoofdstad vormt van het nieuw gevormde territorium Nunavut.
‘Er zijn meer banen en nieuwe kansen.
De hele wereld kijkt toe.
' In Ford McMurray, de nieuwe explosief groeiende oliehoofdstad van Canada, stelt hij vast dat de gemiddelde huizenprijs gestegen is tot 442.
000 dollar.
‘Dat is ruim 100.
000 dollar meer dan in mijn woonplaats Los Angeles.
'

Club van Rome

Hoe zal de wereld er in 2050 uitzien? Hoe zal de natuur eruitzien? Welke landen zullen de lakens uitdelen en welke zullen lijden? Met deze vragen als uitgangspunt trok Smith op pad en kwam tot de vaststelling dat het noordelijke deel van onze planeet de komende periode reusachtige veranderingen zal ondergaan, waardoor het een gebied wordt met een veel grotere strategische en economische betekenis dan nu.
‘Ik definieer dit nieuwe Noorden in grote lijnen als al het land en alle water op 45 graden noorderbreedte of hoger, die op dit moment deel uitmaken van de Verenigde Staten, Canada, IJsland, Groenland, Noorwegen, Zweden, Finland en RuslanD. Ik noem ze de Norc-landen.
'

Nu is het altijd uitkijken met toekomstvoorspellingen.
Denk maar aan de roemruchte voorspelling van de Club Van Rome die in 1972 poneerde dat tegen het jaar 2000 bijna alle essentiële grondstoffen uitgeput zouden zijn.
Gelukkig voor ons waren de computermodellen in die tijd primitief, waardoor de berekeningen ruw en de voorspellingen vaak onjuist bleken te zijn.

Maar Smith trapt niet in de val van de pure voorspelling.
In feite beschrijft Het Nieuwe Noorden in de eerste plaats de wereld van vandaag en de grote uitdagingen waar we voor staan.
Smith ziet vier mondiale factoren die cruciaal zijn voor het uitzicht van de wereld over veertig jaar.
In de eerste plaats is er de demografie.
Dat is niet alleen het aantal aardbewoners, maar ook de leeftijdspiramide, de etniciteit en de migratiestromen.
De tweede factor is ‘kracht', waarmee hij de groeiende druk bedoelt die de menselijke verlangens uitoefenen op de natuurlijke hulpbronnen.
De derde factor is de globalisering en de vierde is – hoe kan het anders – de klimaatverandering.

Op zich zijn dat geen wereldschokkende inzichten, maar Smith verstaat de kunst op een bijzonder intelligente en boeiende manier inzicht te verschaffen in wat op dit moment op onze aardbol aan de hand is en welke gevolgen dat kan hebben voor de nabije toekomst.
De uitgangspunten voor zijn ‘gedachte-experiment' – hij heeft het dus niet over een voorspelling – legt hij ook vast.
Hij gaat ervan uit dat er geen Derde Wereldoorlog komt, dat de wereld niet wordt getroffen door een dodelijke pandemie of een crisis die tientallen jaren duurt, en dat de technologie ons vooruithelpt, maar dat er geen technologische omwenteling komt die als een deus ex machina alle problemen oplost.

Onleefbare plek?

Smith hoedt zich ook voor grote voorspellingen.
Wordt de wereld in 2050 een onleefbare plek? Je zal het Smith nergens horen zeggen.
De mens zal alles overleven, is zijn overtuiging, al geldt dat waarschijnlijk niet voor de ijsbeer of de ijskabeljauw.
‘Misschien kunnen we wel 900 miljard mensen voeden als we kiezen voor een wereld zonder grote dieren, genetisch gemanipuleerde algen om te eten en ontzilt toiletwater om te drinken.
' Maar willen we dat wel?

Een doemdenker is Smith niet, maar hij legt wel beangstigend concreet uit hoe watertekorten – als gevolg van de klimaatverandering – een staat als Californië zo goed als onleefbaar dreigen te maken.
Niet het stijgende zeeniveau, maar wel watertekorten in grote delen van de wereld maken volgens Smith de opwarming van de aarde zo gevaarlijk.
‘Voor meer industrie en voor miljarden nieuwe woningen voldoende zoet water te vinden en ervoor te zorgen dat het ook nog schoon blijft, is waarschijnlijk de grootste uitdaging van deze eeuw.
'

Smith slaagt er als geen ander in uit te leggen hoe ingrijpend de klimaatverandering is.
In de Verenigde Staten, bijvoorbeeld, schuift de lente elk decennium vier dagen op.
So what?, denkt u.
Tot Smith een vergelijking maakt die het fenomeen bevattelijk maakt.
‘Wat zou u zeggen als uw verjaardag elk jaar tien uur vroeger komt?'

Behalve waterschaarste vormt de langzame uitputting van de fossiele energiebronnen de grootste bedreiging waarvoor de wereld staat.
En wat blijkt – en dan zijn we terug bij Smiths uitgangspunt – precies in de Norc-landen zal watertekort absoluut geen probleem vormen.
Bovendien liggen de laatste grote reserves aan fossiele brandstoffen in de gebieden boven de 45ste breedtegraaD. Geen wonder dat de Amerikaanse president Barack Obama pas groen licht gaf voor nieuwe olieboringen in AlaskA. Niet dat dat Noorden plots het paradijs wordt.
Het blijft er donker, nat en deprimerenD. ‘Het gebied wordt van nauwelijks leefbaar een gebied waar met moeite te leven valt.
Ik stel mij voor dat het hoge Noorden op Nevada zal lijken, een vrijwel leeg landschap met enkele snelgroeiende steden die hun welvaart danken aan een klein aantal industrieën.
'

En dus luidt Smiths boodschap: Ga noord, jongeman.

DE AUTEUR: een Amerikaanse geograaf, hoogleraar aan de universiteit van Californië.

HET BOEK: een vooruitblik op de impact van de klimaatverandering op de toekomstige werelD.

ONS OORDEEL: bijzonder intelligent en boeienD.

De wetenschap van de aarde      Sintubin Manuel      Klimaat

Is Planeet Aarde een uniek kosmisch experiment? Samen gaan we in dit boek op zoek naar het antwoord op deze vraag.
Al is elk atoom, elke molecule, elk stofdeeltje op aarde onderhevig aan de universele natuurwetten van het heelal, toch heeft een bijzondere samenloop van kosmische omstandigheden ertoe geleid dat een complex en wezenlijk onvoorspelbaar systeem is ontstaan dat bovendien zichzelf in stand weet te houden.
De metafoor van een ‘levende planeet’ is dan ook op zijn plaats.
In dit boek ontdekken we vooreerst hoe Planeet Aarde werkt.
Twee essentiële aspecten komen hierbij naar voren.
Als zelfregulerend systeem dat zich in een steeds veranderende kosmische omgeving in stand tracht te houden, is onze planeet permanent in een staat van globale verandering.
Daarnaast is er het aspect tijD. De wereld rondom ons is er pas gekomen na 4,5 miljard jaar turbulente aardse geschiedenis.
Weten hoe Planeet Aarde werkt, laat ons ook toe de impact van de mens op zijn natuurlijke omgeving in een meer globaal kader te plaatsen.
Pas dan vinden we mogelijk een antwoord op de vraag wat de toekomst brengen zal.
Voor Planeet Aarde? Maar vooral, voor ons?

MANUEL SINTUBIN is hoogleraar in de geodynamica aan het departement  Aard- & Omgevingswetenschappen van de K.
U.
Leuven.
Zijn onderzoeksdomeinen zijn tektoniek en aardbevingsgeologie en -archeologie.
Hij legt zich bovendien toe op wetenschapspopularisering ;

Blauwe planeet      Vaclav Klaus      Klimaat

Alweer een stuk over het klimaat? Ja, het boekje van Václav Klaus, Blauwe planeet (niet groen) – de visie van een klimaatdissident, heeft me gegrepen.
Tot nog toe had ik de discussie over de mogelijke temperatuurstijging ten gevolge van het vermeende broeikaseffect slechts oppervlakkig gevolgD. Mijn instinct vertelde me dat de apocalyptische visioenen die de klimaatalarmisten schetsen overdreven waren.

Bovendien viel me op dat linkse mensen er wel erg gretig mee aan de haal gingen.
Artikelen van klimaatsceptici als Hans Labohm (die trouwens het voorwoord in het boek schreef), Simon Rozendaal en onze eigen Percolator vond ik overtuigender.
De Tsjechische president/econoom/liberaal Václav Klaus tilt het onderwerp nog naar een hoger plan.
Al is het maar om voor mezelf de zaken op een rijtje te zetten, presenteer ik hier 13 conclusies die ik trek uit wat ik gelezen heb over het klimaat (en algemener: het milieu).
Wie weet heeft u er ook wat aan.

1 - Als de temperatuur al op aarde stijgt – het is maar vanaf welk tijdstip je op welke plek gaat meten – dan is deze stijging zeer gering.
We spreken over bijvoorbeeld een stijging van niet meer dan 0,6 graad Celsius in de vorige eeuw.
Verwaarloosbaar klein vergeleken met de klimaatschommelingen die we hebben gekend in het verleden.

2 - Dat deze – dus zeer geringe – temperatuurstijging wordt veroorzaakt door de uitstoot van broeikasgassen (CO2) is waarschijnlijk onzin.
Argumenten die de ‘menselijke broeikashypothese’ weerleggen zijn er legio.
Terwijl de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer nog steeds stijgt, is de temperatuur de laatste elf jaar nagenoeg stabiel gebleven.
Voor wie dat nog niet overtuigend genoeg vindt, is er nog het ‘regionale’ argument.
In de Verenigde Staten, toch grootverbruikers van fossiele brandstoffen, was de afkoeling na 1930 veel sterker dan op de rest van de aardbol; de opwarming vond maar tot 1930 plaats.

3 - Veel waarschijnlijker is dat de temperatuurschommelingen het gevolg zijn van zonneactiviteit die een cyclus vertoont.
We bevinden ons in een interglaciaal.
Gelukkig maar! IJsberen zijn leuk, maar je wilt ze liever niet in je voortuin aantreffen.

4 - Ecologisten negeren economische principes.
Zo houden zij geen enkele rekening met de stand van de techniek die alleen maar toeneemt.
Dat zij denken de toekomst te kunnen voorspellen over de toestand van de aarde over 50, 100 of 500 jaar is absurd; zoals een middeleeuwse monnik geen rekening kon houden met satellieten, atoomenergie of internet.

5 - De klimaatalarmisten gaan uit van een overdreven ‘voorzorgsbeginsel’.
Voor een piepkleine stijging van de temperatuur in de toekomst, willen zij nu dramatische maatregelen treffen die miljoenen mensen aangaan en miljarden kosten.
Vergelijk het met een verzekering: als het risico klein is en de premie hoog, sluit je die toch ook niet af?

6 - Als het klimaat al warmer wordt, is het maar de vraag hoe erg dat is.
Er zal ergens woestijn bijkomen en wellicht een overstroming meer plaatsvinden, maar elders in de wereld – denk aan Siberië – zullen grote delen van het land juist bewoonbaar worden voor mensen.
Er zal misschien vegetatie verdwijnen, maar er zal andere voor in de plaats komen.
Mens, dier en natuur weten zich al honderdduizenden jaren voortreffelijk aan te passen aan nieuwe klimatologische omstandigheden.

7 - Politici die meelopen in de klimaathysterie verzuimen een gedegen kosten-baten-analyse te maken.
Elke euro die je nu uitgeeft voor dit (hoogst onzekere) klimaatproject kun je niet besteden aan andere belangrijke zaken.
En let wel: een euro nu is veel meer waard dan een euro in de toekomst (economen spreken van het disconto).

8 - De effecten van een geldverslindend en ambitieus programma als het Kyoto-protocol zijn verwaarloosbaar.
Het enige dat wordt bereikt is een ‘uitstel van de verhoging van het niveau van de broeikasgassen met ongeveer zes jaar’ (bron: S.
F.
Singer)

9 - Het ecologisme is niet anders dan een ‘anti-menselijke ideologie’, aldus Klaus, ‘die als fundamentele oorzaak voor de problemen van de wereld alleen de verbreiding van het species homo sapiens ziet’.

10 - De onheilspellende feiten die de klimaatlobby ons voorschotelt, zijn al sinds begin jaren negentig onnauwkeurig of zelfs gemanipuleerD. De manipulatie gaat tot op de dag van vandaag door (Climategate).

11 - Wetenschappers die niet in de pas van het klimaatevangelie lopen, worden genegeerd of zelfs academisch gesproken kalltgestellt.

12 - Alle voorspellingen van de ideologische voorgangers van de huidige klimaatalarmisten (Malthus, Club van Rome, Robert Ehrlich) zijn niet uitgekomen en kunnen zelfs als ronduit lachwekkend worden bestempelD. De doemdenkers hebben dus al eerder ongelijk gekregen.

13 - Linkse politici, beleidsambtenaren, wetenschappers en media – met hun afkeer van het kapitalisme met haar economische basisprincipes als de vrije markt, een goed functionerend prijsmechanisme en duidelijke eigendomsrechten – grijpen ‘het klimaat’ aan om hun agenda door te voeren.
Die agenda betekent meer staatsbemoeienis en minder menselijke vrijheden.
Socialisme in een modieus groen jasje gestoken.

Ik sluit af met een citaat van Václav Klaus: ‘De mensheid heeft al eens eerder tragische ervaringen opgedaan met een andere, bijzonder eigengereide intellectuele stroming die meende de maatschappij beter te kunnen leiden dan spontane marktkrachten.
Die beweging was het communisme, en ze bleek een mislukking waarvan miljoenen mensen het slachtoffer werden.
Nu heeft een nieuw -isme de kop opgestoken, dat beweert zelfs de natuur de baas te kunnen en daarmee ook de mens.
Dit soort buitensporige hoogmoed is (…) gedoemd te mislukken.
De wereld is een complex en gecompliceerd systeem dat zich niet laat vangen in een louter milieutechnisch menselijk kader.
Iedere poging daartoe zal wederom leiden tot een tragische verspilling van middelen, onderdrukking van de vrijheid en vernietiging van de welvaart van de hele menselijke samenleving.
’ ;

Onbreekbare eenheid      Andy MacNab      Krijgswetenschap

In 1983wordt Andy McNab ingedeeld bij B Squadron, een van de vier Sabre Squadrons van de SAS.
Als groentje voegt hij zich in de Maleisische jungle bij een bijzondere groep mannen, waar hij tien jaar lang lief en leed mee zal delen.
Hij vertelt over nooit onthulde geheime operaties en hartverscheurend menselijk dramA. Door de dingen die ze zagen en deden kwamen ze dicht bij hun breekpunt – en gingen er soms doorheen.
Maar er ontstond ook een band tussen de mannen, die alleen door de dood verbroken kan worden.
Wie waagt wint niet altijd…

Andy McNab is een voormalig Brits soldaat.
Hij werd wereldberoemd toen hij in 1993 zijn verslag publiceerde van de mislukte SAS-missie, Bravo Two Zero.
Voor deze missie ontving hij de Distinguished Conduct Medal.
Naast boeken over zijn eigen ervaringen in het Britse leger, heeft hij een aantal thrillers geschreven over ex- SAS-soldaat Nick Stone.

Verslag van de carriere van de schrijver als lid van de SAS, de Britse tegenhanger van het Amerikaanse Delta Force.
Hij nam dienst in 1983 en diende tien jaar lang, te beginnen in de jungle van Maleisie.
Wat vooral benadrukt wordt, is de sterke band die er ontstaat tussen de leden van zijn peloton, een band die ook blijft bestaan als zij de dienst al lang verlaten hebben.
Sommigen worstelen met een posttraumatische stressstoornis (PTSS) en doen de gekste dingen, zoals een lid dat in een park zijn ex-vriendin neerschiet met een automatisch geweer.
De schrijver vertelt boeiend over trainingen en over geheime operaties en stelt de andere leden van het team even centraal als zichzelf.
Allen vragen ze zich af of de PTSS een tijdbom is die binnen hen allen tikt.
Met soms fascinerende anekdotes en onthullende details over het werk in Noord-Ierland is dit een verslag dat het toch niet van sensatie moet hebben.
Het is op een toegankelijke manier geschreven en toont een duidelijk inzicht in moderne oorlogsvoering, ook als er officieel geen oorlog is.
Vervolg op 'Bravo two zero'*, maar het speelt zich eerder in de tijd af.

Bravo two zero      McNab Andy      Krijgswetenschap

 

Bravo Two Zero (B20) was de naam gegeven aan de Britse Special Air Service patrouille dat op zoek moest naar Iraakse Scud raketinstallaties ten tijde van de Eerste Golfoorlog, B20 was hun roepletter.
Deze missie was vanaf het begin een groot fiasco en is beschreven in verschillende boeken en films.

De patrouille

In de nacht van 22 januari 1991 werd het acht man tellende team door een Chinook helikopter in Irak gedropt.

Het team legde twintig km af in de Iraakse woestijn en vond een Wadi waar ze zich overdag konden verbergen.
Al snel ontdekte het team dat ze over de verkeerde radio frequenties beschikten, waardoor hun radio nutteloos was.
Een Iraakse geitenherder kwam de patrouille tegen en gaf hen aan bij de Iraakse autoriteiten.
Het gevolg was een gevecht tussen de patrouille en Iraakse pantservoertuigen en soldaten.
Het lukte het team om een afgesproken ontsnappingspunt voor noodgevallen te bereiken, maar ze werden niet opgepikt.

Vervolgens probeerde het team om richting het noordwesten de Syrische grens te bereiken, maar de teamleden raakten elkaar kwijt tijdens een zandstorm.
Naast zandstormen was er sprake van vrieskou en sneeuwstormen.

Uiteindelijk stierven drie leden, zijn er vier, waaronder teamleider Andy McNab, leden gevangen genomen en wist alleen Chris Ryan te ontsnappen.
Na acht dagen wist hij Syrië te bereiken.
Een afstand van meer dan 320 km, met slechts een minimum aan voedsel en water.

De gevangen genomen soldaten werden gevangen gehouden in de Abu Ghraib-gevangenis, alwaar ze gemarteld werden en uiteindelijk vrijgelaten.

1.
Vertrek naar Saudi-Arabië vanuit Hereford - Engeland

2.
Verhaal over trainingsperiode SAS

3.
Briefing, maken afspraken, wapens verzamelen

4.
Oproep tot vertrek: afgelast

5.
Dropping in Irak, inrichten van LUP (Lying Up Point)

6.
Onvermijdelijke aanval op 2 APC (Armored Personal Carrier)

7.
Opnieuw aanval op APC, mislukte poging tot contact zoeken met geallieerden, groep valt uiteen

8.
ontdekt door Irakezen, weggevoerd naar gevangenis, ; ;ontmoet ; ; daar Dinger, martelingen, wordt verplaatst door de hele stad

9.
bombardement, steeds zwaardere martelingen, komt terecht inzelfde cel als Dinger

10.
niks dan martelingen en martelingen, wordt opnieuw verenigd met Dinger, die zijn verhaal vertelt, weer zeer zware martelingen: Stan waarschijnlijk ook gevangen

11.
vertelt leugen: zegt dat hij bij een één of ander onschuldig peleton hoort: Irakezen geloven hem: wordt met rust gelaten.

12.
wordt getransporteerd naar een ; ;betere ; ; gevangenis: zitten in één cel: Stan vertelt verhaal, contact met andere geallieerde krijgsgevangenen, na enkele dagen is de oorlog voorbij, Stan en Dinger mogen naar huis, gaat naar Rode Kruis, gaat vliegtuig in samen met Mark (ook overleefd)

13.
landing in Ar Riaad: mag pas als laatste vliegtuig uit i.
v.
m.
geheime missie

14.
Terug op thuisbasis in Engeland,ook Chris heeft het overleefd: vertelt verhaal: is naar Syrië gelopen (300 km door woestijn!), debriefing met officieren ;

Strategie & Tactiek      De Vos Luc      Krijgswetenschap

Synopsis

Strategisch denken.
Het is eigen aan de mens, al eeuwenlang.
Het doorspekt onze geschiedenis, want oorlogen en veldslagen zijn de tragische uitblinkers van deze vorm van menselijke creativiteit.

Toch werd de geschiedenis van de krijgskunst lange tijd uit de geschiedenis geweerD. De impact van de histoire bataille op de recente oorlogsvoering, de internationale relaties en de gehele maatschappij valt echter niet te ontkennen.

Strategie en tactiek geeft u een helder inzicht in de westerse oorlogsgeschiedenis, van de prehistorie tot vandaag.
Luc de Vos, de expert bij uitstek, brengt de huidige terminologie, de principes en de regels van de krijgskunst in kaart; te land, ter zee of in de lucht.
U dringt door tot de gedachten van de belangrijkste militaire theoretici uit de Chinese, Romeinse en Europese geschiedenis.
U doorgrondt zes cruciale veldslagen uit verschillende historische periodes.
De overheersende rol van de media, de subtiele psychologische strategieën en de verwoestende technologische oorlogvoering slaan de brug naar de actualiteit.

Luc De Vos bespreekt en licht bijzonder helder toe, hoe veldslagen van de middeleeuwen tot de nieuwste tijd plaatsvonden.
Telkens met een inleiding, de politieke en/of militaire context, tactiek en bewapening, de strijd en slotbeschouwing.
Zo worden verschillende veldslagen besproken:

•  De Slag der Gulden Sporen (1302)

•  Het beleg van Oostende (1601-1604)

•  De slag bij Ramillies (23 mei 1706)

•  De slag bij Waterloo (18 juni 1815)

•  De slag aan de IJzer (oktober 1914)

•  De doorbraak aan de Maas (Dinant, 13 mei 1940)

•  Bastogne (16 december 1944-4 januari 1915)

--------------------------------------------------------------------------------

 Professor Luc De Vos doceert krijgsgeschiedenis aan de Koninklijke Militaire School en Belgisch Buitenlands Beleid aan de KU Leuven.
Hij is reserve Luitenant-Kolonel bij het Belgisch Leger.
Deed de Cadettenschool, de Militaire School, het Koninklijk Hoger Instituut voor Defensie, en behaalde een licentie Geschiedenis en een doctoraat in de Letteren en Wijsbegeerte.

; ;De Vos mag dan een minder vlotte pen hebben dan bijvoorbeeld Sophie De Schaepdrijver, maar hij klopt bijna iedereen in precisie, accuraatheid, helderheid, overzichtelijke structuur, kennis van elke veld- of zeeslag in en buiten EuropA. ; (Jef Abbeel)

Oorlog is de vader van alles ; ; stelde de Griekse filosoof Herakleitos.
Iedereen krijgt zijn plaats toebedeeld door oorlog.
Het is een verloren gegaan inzicht waar men in tijden van vrede liever niet aan herinnerd wordt.
De utopische opvatting dat oorlog volledig kan uitgebannen worden en er een soort 'eeuwige vrede' zou losbreken gaat voorbij aan de geschiedenis.
Die laat een ander beeld zien.
Oorlog is eerder de regel dan uitzondering.
De stiefmoederlijke behandeling van militaire geschiedenis spreekt in dat verband boekdelen.
Daarom is het nieuwe boek van Luc De Vos, gewoon hoogleraar geschiedenis aan de Koninklijke Militaire School in Brussel en buitengewoon hoogleraar aan de K.
U.
Leuven, in meerdere opzichten verdienstelijk.
Dit overzichtswerk over de voorbereiding en uitvoering van oorlog vult alvast een leemte in.

De Vos definieert vooreerst de gebruikte terminologie en zet de principes en regels van de krijgskunst uiteen.
In vogelvlucht wordt een overzicht gegeven van militaire denkers en hun invloed door de eeuwen heen: van de Chinese generaal Sun-Tzu in de 4de eeuw voor onze tijdrekening over de Pruisische generaal Clausewitz tot de nucleaire strategie tijdens de Koude Oorlog.
Aan de hand van historische voorbeelden verheldert De Vos tevens alle mogelijke manoeuvres op het slagvelD. De hoofdlijnen in de evolutie van het Westerse krijgsgebeuren worden in een apart hoofdstuk geschetst.
In het boeiendste deel van dit boek analyseert De Vos enkele veldslagen van de middeleeuwen tot de nieuwste tijd, onder meer de Guldensporenslag, de Slag bij Waterloo en de Slag bij Bastogne waarbij kaarten en tabellen de gewapende inzet duiden.
Het boek wordt afgesloten met enkele bedenkingen over de rol van de media en propaganda in tijden van oorlog en een bibliografie.

De geschiedenis is een proces dat zich continu herhaalt.
“Voor wie geen geschiedenis kent, is alles nieuw,” placht mijn professor Helmut Gaus te zeggen.
In Krijgspolitiek betoogt Robert Kaplan dat de wereld van vandaag niet wezenlijk anders is dan de antieke werelD. De grote denkers uit het verleden zouden de ingewikkelde en gevaarlijke geglobaliseerde wereld perfect begrepen hebben.
In elf beknopte hoofdstukjes analyseert Kaplan het werk van klassieke schrijvers als Sun Tzu, Thucydides, Machiavelli, Churchill en vele anderen.
Daarbij probeert hij het westerse idee van een aantal universele morele principes te doorprikken.

Het boek biedt een aantal leuke controversiële inzichten en is ook zeer vlot geschreven.
Ik vind de conclusies echter vaak iets te snel genomen, vooral gezien de aangehaalde literatuur voor uiteenlopende interpretaties vatbaar is.
Robert Kaplan gelooft dat de wereld op zich amoreel is.
Hij gelooft in een realpolitik waarbij deugdzame leiders krachtdadig en pragmatisch moeten optreden om het best mogelijke te realiseren voor hun volk.
Barbarijen kunnen nooit helemaal uitgeroeid worden, maar afhankelijk van de omstandigheden wel in zekere mate beteugeld worden.

Het probleem met een moraal zoals deze is dat ze enkel het totale eindresultaat in overweging neemt en geen rekening houden met individuele rechten.
Intuïtief zijn we misschien wel geneigd toe te geven dat het doel in veel gevallen de middelen kan heiligen, maar een minder selectief overzicht van de geschiedenis en klassieke denkers kan best wel eens meer argumenten leveren tegen een te uitgebreide macht voor een ‘deugdzaam’ leider waaraan individuele rechten ondergeschikt zijn.

Als de huidige wereldleiders Confucius, Homerus, Livius of Macchiavelli zouden hebben gelezen, zouden zij waarschijnlijk een heel ander beleid voeren.
Volgens de bekende Amerikaanse journalist en wereldreiziger Robert Kaplan zouden zij dan afscheid nemen van het idee dat democratie en vrijhandel overal op de wereld vrede en harmonie brengen.

In zijn pas verschenen boek 'Krijgspolitiek.
Lessen voor de toekomst van klassieke denkers' pleit de veelzijdige Amerikaan voor 'realpolitik'.
Bush, Blair en Chirac moeten hun energie steken in het voorkomen van rampen en het idee vaarwel zeggen dat de westerse wereld de bewaker is van universele morele principes.

Robert Kaplan beklemtoont dat we sinds 11 september leven in een andere, gevaarlijker tijd, die om nieuw leiderschap vraagt.
De sterke bevolkingsgroei, toenemende ongelijkheid en armoede versterken volgens hem het religieus, etnisch en nationalistisch extremisme.
Willen de wereldleiders daartegen weerstand kunnen bieden, dan moeten zij afscheid nemen van hun hoogstaand moralisme.

Hij verwijst hierbij naar klassieke denkers als de Chinees Confucius, de Griek Thucydides en de Brit Thomas Hobbes die allen vonden dat de wereld een amoreel oorlogsgebied is en dat barbarisme wel beteugeld maar niet uitgeroeid kan worden.
Voor de bestrijding van terreur en handhaving van vrede op onze planeet moeten de leiders van de westerse wereld volgens Kaplan hun scrupules laten varen.

De journalist verwijst naar Winston Churchill die in de strijd tegen Adolf Hitler samenwerkte met Sovjetleider Josef Stalin, terwijl hij een overtuigd anticommunist was.
Een recenter voorbeeld is de Pakistaanse generaal Pervez Musharraf die in 1999 door een staatsgreep de democratisch gekozen premier Nawaz Sharif ten val had gebracht.
Volgens Kaplan heeft Musharraf gezorgd voor meer stabiliteit en respect voor de mensenrechten dan er was onder Sharif.

Musharraf, die de Amerikanen met een citaat van Macchiavelli inlichtte over zijn coup, is voor Kaplan een voorbeeld van iemand die zijn klassieken kent.
Volgens hem hebben veel westerse staatslieden van nu een oppervlakkig historisch besef, dat tot de overtuiging leidt dat er voor de meeste internationale problemen oplossingen bestaan.
Vaak zijn die oplossingen er volgens hem niet ; ;maar alleen verwarring en onbevredigende keuzes.
;

Kaplan wijst erop dat conflicten inherent zijn aan de menselijke natuur.
Het postindustriële Westen moet volgens hem niet proberen de hardnekkigheid daarvan te ontkennen.

Beroepsrisico's      Stewart Rory      Krijgswetenschap

 Beroepsrisico's - Rory Stewart 

 

Irak, september 2003.
Het is een halfjaar na de invasie onder leiding van de Verenigde Staten en in het land heerst anarchie: de infrastructuur is ingestort, er zijn terroristische aanslagen en de coalitie heeft besloten rechtstreeks te regeren via de Coalition Provisional Authority.

 

Rory Stewart, een jonge Britse oud-diplomaat en avonturier, reist op de bonnefooi naar Bagdad en wordt terstond benoemd tot plaatsvervangend gouverneur van een provincie van 850.
000 inwoners in de zuidelijke moerassen.
Daar krijgen hij en zijn collega’s te maken met gangsters, Iraansgezinde politici, stammenstrijd en een grootschalige fundamentalistische opstand, waarbij Stewart onder aanhoudend vuur in zijn kantoor wordt belegerd en hij moet vechten om zijn staf in leven te houden.

 

Dit insiderverslag, dat net als Stewarts wereldwijde bestseller Tussenstations is geschreven in een vlijmscherpe, directe stijl, onthult op nietsontziende wijze een deel van Irak dat totdusverre verborgen bleef voor journalisten en soldaten.
Beroepsrisico’s geeft een uniek beeld van de ambities, de fouten, de komedie, het incidentele heldendom en het morele risico van een buitenlandse bezetting.

 In September 2003, kort na de Amerikaanse invasie in Irak, kwam Rory Stewart aan in Irak met het doel daar een baan te vinden.
Door zijn ervaring als Brits diplomaat en een meerjarige wandeltocht door Afghanistan en omliggende landen en door zijn nauwe verbindingen met vooraanstaande Britse personen, werd hij benoemd tot plaatsvervangend coördinator voor de gouverneurspost in de provincie Maisan.
Bij gebrek aan een coördinator en een gouverneur, was hij feitelijk maandenlang de hoogste autoriteit van de Coalition Provisional Authority (CPA) in deze provincie die bewoond wordt door velerlei clans waaronder veel moeras-Arabieren die een belangrijke oppositie tegen Saddam Hoessein waren.
Met een gering budget, een kleine staf en uiterst primitieve infrastructuur had hij de opdracht om in een zeer onveilige situatie voor sociale en economische ontwikkeling te zorgen.

In het boek “Beroepsrisico” beschrijft Stewart zijn leven en vooral zijn werk in Irak.
Hij beschrijft de eindeloze en vaak nutteloze gesprekken met vooraanstaande clan chefs, religieuze leiders en met vele huichelaars, profiteurs en onbetrouwbare figuren.
In vele voorbeelden wordt duidelijk hoe corruptie en geweld iedere poging tot ontwikkeling teniet doen en hoe de wat eigenzinnige Stewart tot een Sisyphus wordt.
Hoe verder het verhaal vordert in de tijd, hoe groter de spanningen in de provincie worden, hoe absurder de eisen van de diverse groeperingen en hoe gevaarlijker de gehele situatie voor Stewart.
Zowel vanuit Bagdad, London als Washington blijft echte ondersteuning uit terwijl vanuit deze hoofdsteden wel het ene na het andere onrealistische plan gepresenteerd wordt.
Nadat Stewart na vele maanden overgeplaatst wordt naar Nasaria bereikt het verhaal een hoogtepunt, wat echter een dieptepunt in de opbouwwerkzaamheden van Stewart in Irak was: Met behulp van een paar huurlingen, moet hij zijn kantoor verdedigen tegen opstandelingen in een vuurgevecht.
En dat terwijl de Italiaanse troepen, die voor de veiligheid in het gebied verantwoordelijk waren, zich uit politieke overwegingen in hun kazerne teruggetrokken hadden.

Stewart rept geen woord over de rechtmatigheid van de invasie en bezetting van Irak, geen woord over de zogenaamde massavernietigingswapens van Saddam en hij laat vergaand de geopolitieke situatie buiten beschouwing.
Juist deze geconcentreerde blik op zijn “eigen” provincie en de focus op zijn eigen belevenissen maakt echter duidelijk, hoe slecht voorbereid de bezetting van Irak is, hoe absurd de ideologieën van zowel de regering Bush als ook die van de uiteenlopende islamitische groeperingen zijn als het op concrete omzetting aankomt en bovenal, hoe miserabel de Iraakse regering en de westerse coalitie opereren en hoe gering het geschiedenisbewustzijn van alle partijen is.

Tot zover de avonturen van Rory Stewart in Irak.
Als bij boeken uitsluitend de inhoud en niet de vorm zou tellen, dan zou hier nu de plaats zijn om het boek zeer aan te raden.
Het verhaal van Stewarts avonturen heeft het potentieel om een moderne aanvulling op Rudyard Kipling’s, T.
E.
Lawrence’s en Richard Francis Burton’s verhalen te worden.
Nu kan een dusdanig sterke inhoud een wat minder sterke vorm compenseren.
Maar helaas is “Beroepsrisico’s” dusdanig rommelig in structuur en onzorgvuldig tot slordig in stijl en taal, dat Stewart de potentie die zijn verhaal heeft niet kan realiseren.
Stewart is zeker een begaafde manager en bemiddelaar geweest in het chaotische Irak, maar is helaas ook een matige schrijver.

Ieder hoofdstuk wordt vooraf gegaan door een citaat.
Tot ruim over de helft van het boek domineren vrij lange citaten van Machiavelli en later vooral Soemerische spreekwoorden en citaten van T.
E.
Lawrence.
Er is wel wat voor te zeggen om met Machiavelli een diepere betekenis aan de gebeurtenissen in het betreffende hoofdstuk toe te voegen en om met Soemerische spreekwoorden en T.H.Lawrence citaten een historisch perspectief te openen.
Er is wat voor te zeggen zolang de citaten goed passen bij de hoofdstukken.
Op een enkele uitzondering na, waar met veel goede wil wel een relatie tussen citaat en het bijbehorende hoofdstuk te ontdekken valt, zijn de citaten misplaatst.
Als Stewart hiermee zijn weinig intellectuele en slordig nonchalante schrijfstijl en woordkeuze heeft willen compenseren is dat helaas niet gelukt.

Waarom zoveel ophef over een paar niet goed gekozen citaten? Omdat het symptomatisch is voor het rommelige karakter van boek.
Naast zijn wat nonchalante en weinig literaire schrijfstijl weet Stewart hoofd- en bijzaak niet te onderscheiden.
Bijkomstigheden worden uitvoerig verteld terwijl voor de lezer belangrijke informatie en de cruciale gebeurtenissen niet of nauwelijks, laat staan duidelijk, beschreven worden.
Zelfs de voetnoten zijn zonder uitzondering overbodig en hadden zonder meer in de hoofdtekst opgenomen kunnen worden – rommeliger was het daardoor niet geworden.
De onzorgvuldigheid zet zich door tot en met het nawoorD. Het is Stewart hier niet gelukt om terug te blikken op zijn avonturen of om conclusies te trekken.
Bij de Nederlandse vertaling begint de slordigheid al in de titel.
De Engelse, originele titel is misschien wat lang, maar zeer passend: “The Prince of the Marshes.
And Other Occupational Hazards of a Year in Iraq”.
De Nederlandse vertaling in “Beroepsrisico’s” is noch een vertaling noch een alternatief dat de inhoud van het boek beter dekt.

Het is moeilijk te geloven dat Stewart dit boek grotendeels als gast van de zeer gerenommeerde Kennedy School of Government van de Harvard University heeft geschreven.
Heeft niemand hem daar kunnen adviseren? Heeft zijn lector hem niet kunnen corrigeren? Is hij gewoon eigenwijs? Dat laatste met zekerheid, wat hem tot voordeel was als plaatsvervangend coördinator, maar tot nadeel als schrijver.

Kortom, Stewart heeft een spannend, belangrijk en veelbelovend verhaal maar slaagt er niet in om dit verhaal te vertellen.

Erger dan oorlog      Goldhagen Daniel Jonah      Krijgswetenschap

Daniel Goldhagen maakte in de jaren negentig furore met zijn Hitlers Gewillige beulen (Manteau, 1996) waarin hij argumenteerde dat alle Duitsers medeverantwoordelijk waren voor wat er onder Hitlers regime gebeurde.
Nu heeft de Amerikaanse politicoloog een pil geschreven over volkerenmoord, met de opmerkelijke titel: Erger dan oorlog.
De feiten liegen er inderdaad niet om: “Sinds het begin van de 20ste eeuw is er geen moment geweest waarop er niet ergens ter wereld sprake was van massavernietiging.
” Het aantal mensen dat daarbij omkwam wordt voorzichtig geschat op 83 miljoen, of 127 miljoen als doelbewuste hongersnoden worden meegerekenD. De meeste slachtoffers vielen daarbij in Europa (o.
m.
door het nationaalsocialisme, Sovjet-communisme, het titoïsme en de Balkanoorlogen van de jaren negentig).

Had Samantha Power al eerder een boek geschreven over “the age of genocide” (Een probleem uit de hel, Contact, 2003), dan gaat Goldhagen nog een stap verder in zijn analyse van het fenomeen “eliminationisme”, een algemenere term dan “volkerenmoord”.
Eliminationisme omhelst ook transformatie (de verwoesting van de identiteit van een groep), onderdrukking (dwangarbeid of slavernij), verdrijving (deportatie, etnische zuivering), het voorkomen van voortplanting (sterilisatie, verkrachting) en tenslotte uitroeiing.
Goldhagen onderzoekt zijn onderwerp heel zorgvuldig en geeft talloze voorbeelden.
“Massamoord is een politieke daad die met dezelfde instrumenten en nuchterheid bestudeerd kan en moet worden als het onderzoek naar andere politieke daden en programma’s.
” Het betreft namelijk een complex verschijnsel dat niet mag worden gesimplificeerD. Zo biedt het boek antwoord op vragen als: waarom komt het in sommige situaties wel en in andere niet tot massamoord? Daarbij legt hij de verantwoordelijk (zoals in zijn vorige boek) bij elk individu om “ja” of “nee” te zeggen.
Waarom treden daders in actie? Hoe worden eliminatieaanvallen uitgevoerd? Wanneer en waarom houden ze op? Al deze vragen worden uitgebreid beantwoorD.

Goldhagen hamert voortdurend op een noodzakelijke haarfijne analyse van het fenomeen, zodat men de mechanismen, de oorzaken en de gevolgen van het eliminationisme kan begrijpen en bijgevolg in de toekomst kan voorkomen.
Daarbij betoogt hij dat er tot op de dag van vandaag al te veel straffeloosheid bestaat, dat de misdaden eindelijk eens als dusdanig moeten worden benoemd en dat de daders moeten worden genoemd (in zijn openingszin noemt Goldhagen president Truman, die de atoombommen op Japan liet uitwerpen, een massamoordenaar).
De Verenigde Naties, die nu zelfs moordenaars vertegenwoordigen, zouden volgens Goldhagen moeten worden vervangen door een organisatie van democratieën.

Erger dan oorlog is een taaie brok; de eindeloze reeks voorbeelden put de lezer uit.
Dit is geen lectuur voor gevoelige lezers, zeker niet als Goldhagen in detail treedt wanneer hij ooggetuigen van deze gruwelijke misdaden tegen de menselijkheid aan het woord laat.

De Amerikaanse politoloog Daniel Goldhagen is niet vies van enige provocatie.
Met Hitlers gewillige beulen haalde hij zich de woede van zowat elke Duitser op de hals, en zijn nieuwe boek Erger dan oorlog, over het fenomeen van genocide, begint zowaar met de stelling dat de Amerikaanse president Harry Truman niet meer of minder dan een massamoordenaar was.
“De geschiedenis wordt altijd door de winnaars geschreven, maar Truman, die bewust besliste om atoombommen te gooien en zo 300.
000 Japanners doodde, pleegde toch gewoon genocide?” Daniel Goldhagen pleit in zijn jongste boek voor een totaal andere manier om tegen het fenomeen van genocide aan te kijken.

Waarom is genocide erger dan oorlog?

Daniel Goldhagen: In de twintigste eeuw zijn meer mensen gestorven door genocides dan door oorlogen.
Dat weet haast niemand, maar het verandert je wereldbeelD. Want je moet je toch afvragen waarom de internationale gemeenschap dit niet als hét belangrijkste probleem van onze tijd beschouwt.
Er bestaan nog veel foute ideeën over genocide, die ik met dit boek de wereld uit wil helpen.

Welke misvattingen bestaan er zoal?

Daniel Goldhagen: Het is jammer genoeg een zeer lange lijst.
Zo denkt men dat de daders een soort abstracte wezens zijn, zoals robots.
Dat is echt fout, want de meesten weten zeer goed waar ze mee bezig zijn.
Iemand doden is een zeer ingrijpende actie: als je beslist om iemand neer te houwen met een machete, weet je wat je aan het doen bent.
Vergeet dus ook die onzin over groepsdruk maar.

Wat moet de internationale gemeenschap dan doen?

Daniel Goldhagen: Er zijn drie dingen nodig: preventie, interventie en justitie.
Dat laatste hebben we weliswaar, met het Internationaal Strafhof in Den Haag.
Maar dat zit nog in een embryonale fase.
Het is te traag, te laat en het heeft te weinig middelen.
En uiteraard moeten alle landen, de Verenigde Staten op kop, het erkennen.
Het Strafhof heeft veel te weinig macht, kijk maar naar de zaak rond Omar al-Bashir (president van Soedan, die een arrestatiebevel van het Strafhof tegen hem heeft lopen, sv).
Het heeft vijf jaar geduurd voor het arrestatiebevel er was en nu gebeurt er niks meer.
Barack Obama heeft wel beloofd dat de VS niet meer rechtstreeks met hem zullen praten.
(sarcastisch) Proficiat! We hebben het hier wel over een van de ergste massamoordenaars van de eeuw.
Onder zijn beleid zijn meer mensen geëlimineerd dan dat er Joden zijn vermoord onder Hitler.
Genocide is een misdaad tegen de mensheid, en al-Bashir moet behandeld worden als een vijand van de mensheiD.

Wat houdt dat concreet in?

Daniel Goldhagen: Alle middelen zijn goed om dergelijke vijanden tegen te houden.
Er moet dus een prijs op zijn hoofd gezet worden, hij mag gedood worden als hij zich niet overgeeft.
Dat klinkt radicaal, maar als zo’n maatregel ingevoerd wordt, kunnen honderdduizenden levens gered worden.
Hier in Europa staan mensen nogal afkerig tegenover het gebruik van geweld, maar uiteindelijk zijn het toch de bombardementen van de Navo die ervoor gezorgd hebben dat Milosevic wilde onderhandelen.
Hadden we dat een paar jaar eerder gedaan, dan hadden we de doden van Srebrenica kunnen voorkomen.

Die actie van de Navo werd later door experts in internationaal recht wel als illegaal bevonden.

Daniel Goldhagen: Daarom moet het internationaal recht dringend veranderen.
Wat we nodig hebben, is een orgaan dat volgens duidelijke criteria werkt en als waakhond fungeert.
Dat is hoegenaamd niet ingewikkeld, dankzij moderne technologieën zoals satellietbeelden.
Het feit alleen al dat zo’n orgaan bestaat, zal al afschrikkend werken.
Onze hele samenleving is daar toch op gebaseerd? Een hele hoop mensen piekert er zelfs nog maar niet over om een misdaad te plegen, omdat ze weten dat ze gestraft kunnen worden en de cel in zullen vliegen.
Wie een genocide pleegt, weet daarentegen dat hij zo goed als straffeloos is.
We moeten er dus voor zorgen dat ze weten dat het hen duur te staan kan komen.

Onder meer via interventies van internationale troepen?

Daniel Goldhagen: Jazeker.
In Rwanda zijn 800.
000 mensen, onder wie heel wat kinderen, op de meest vreselijke wijze afgeslacht.
Wie van ons kan dan zeggen dat een interventie daar niet gerechtvaardigd zou zijn?

Als er dan al interventies zijn, primeert vaak nog het nationaal belang.
Toen in Rwanda tien Belgische militairen omkwamen, werden de troepen snel naar huis gehaalD. Is dat geen logische reactie?

Daniel Goldhagen: Absoluut niet! Vraag maar eens aan jullie premier hoeveel Tutsi-levens gelijk zijn aan dat van één Belg.
Ik zou het antwoord graag horen.
Waarom is het leven van een Westerse soldaat meer waard dan dat van een Afrikaans jongetje? Moeten er minstens honderd mensen gered worden vooraleer we het leven van onze eigen soldaten in gevaar brengen? Of duizend? Er is meer empathie nodig voor de slachtoffers van genocide.
Ik heb gepraat met mensen die hun kinderen letterlijk in stukken gehakt zagen worden.
Ik daag elke Westerse politieke leider uit om hetzelfde te doen.

In België hadden we een tijdje een genocidewet.
Die moest echter fors ingeperkt worden, door de internationale druk.
Is het wel mogelijk om iets te doen?

Daniel Goldhagen: Jullie daagden natuurlijk ook de president van de VS, George Bush, meteen voor de rechter.
Niet echt verstandig (lacht).
Nee, het moet van de EU of de VS komen.
Barack Obama zou het kunnen.
Dan zou hij tenminste zijn Nobelprijs voor de Vrede verdienen.

In uw boek schrijft u dat ook verkrachting een vorm van genocide is.

Daniel Goldhagen: Eigenlijk is genocide een vorm van ‘eliminationisme’: een politiek programma om bevolkingsgroepen te elimineren.
Dat hoeft niet altijd door ze te doden.
Je kan ze onderdrukken, je kan ze met geweld verdrijven.
Of je kan de vrouwen verkrachten.
Nu wordt daar vaak nogal vergoelijkend over gedaan: boys will be boys, mannen doen zoiets nu eenmaal in oorlogen.
Massale verkrachtingen worden op het hoogste niveau beslist, hoor.
Zo verzwak je immers een hele bevolkingsgroep: de vrouwen worden uitgestoten, of ze baren het kind van een andere bevolkingsgroep.
Massale verkrachtingen zouden berecht moeten worden als genocide.

U bent ook bijzonder hard voor de radicale, politieke islam.
Is die in staat tot genocide?

Daniel Goldhagen: Ze willen hun vijanden toch elimineren, ze praten de taal van genocide.
Zo begint het vaak.
Als de Iraanse president Ahmadinejad zegt dat hij Israël van de kaart wil vegen, moet je dat zeer ernstig nemen.
Taal is de voedingsbodem van geweld, zo zaai je haat.
Ik zeg niet dat je dat land moet aanvallen, maar je mag je toch afvragen of ze het recht hebben kernwapens te maken.
Ik ken geen enkele beweging die zo onverholen de taal van genocide spreekt als de politieke islam, zelfs nazi-Duitsland niet.
Ze verheerlijken het doden van mensen, ze verheerlijken het martelaarschap.
Zelfmoordenaars moeten gezien worden als genocidairen.
De politieke islam is een machtige, religieus geïnspireerde ideologie van de dooD. In Soedan was de politieke islam aan de macht tijdens de genocide.
Andere groepen, zoals Hamas en Hezbollah hopen hetzelfde te realiseren.
Laten we er alles aan doen om dat te voorkomen.

Een kleine geschiedenis van de Grote Oorlog      Koch Koen      Krijgswetenschap

Grote geschiedschrijving komt tot stand als zowel de morele betrokkenheid van de auteur bij zijn onderwerp als de afstandelijkheid van de historicus in hem hun deel krijgen in het geheel.
Koen Koch smeedt deze elementen ineen als een goudsmid van de geschiedenis.
Toch noemt hij zijn boek over de Grote Oorlog ‘een kleine geschiedenis’.
Hiermee doet hij zichzelf tekort.

Zijn kleine geschiedenis blijft aan de ribben plakken.
Hij trekt niet enkel de zwachtels van de wonden (15 miljoen doden, waarvan 4 miljoen burgers) maar ontkracht tegelijk een paar gratuite mythes.
Koen Koch heeft bovendien een goede pen.
Daarmee zoekt hij antwoorden op de vragen: was deze oorlog onvermijdelijk? Waarom moest hij zo lang duren? En dan, jawel, de schuldvraag: wie was verantwoordelijk voor deze waanzin? Een absolute aanrader voor wie zonder zwoegen kennis wil verwerven over de Waanzin van de Grote Oorlog van ’14-18’.

Er zaten in de zomer van 1914 meer scherpslijpers en ijzervreters klaar in Europa dan die ene Gavrilo Princip die in Sarajevo Franz Ferdinand, de kroonprins van Oostenrijk-Hongarije, neerknalde.
Zowel politici als militairen, die al in 1914 wisten dat de oorlog lang en bloederig zou worden maar in hun fatalisme toch doorgingen.
  Zoals de stafchef van het Duitse leger Erich von Falkenhayn schreef: “Zelfs als we ten onder gaan, mooi was het toch”.

Hopeloze strijd

Van redelijkheid was geen sprake meer, zeker niet bij grote oorlogsstokers als de Oostenrijkse stafchef Conrad von Hötzendorf : “Het wordt een hopeloze strijd; maar hij moet gestreden worden omdat een oude monarchie en een glorieus leger ten gronde moeten gaan”.
De wil om een oorlog te vermijden was verdampt, schrijft Koen Koch.
De leiders deden geen inspanningen meer om een oorlog te vermijden.

De tenoren uit de Europese politiek speelden eveneens met vuur.
De Duitse kanselier Bethmann Hollweg koterde de Russen en de Fransen voortdurend in de tanden om de economische glansprestaties van Duitsland ook in nationale trots te verzilveren.
Uiteindelijk faalde zijn tactiek van ‘gecalculeerde risico’s’ en moest hij zich bij de militaire logica aansluiten.
In Frankrijk was ondertussen in de loop van de jaren voor het uitbreken van de oorlog een grote wapenindustrie uitgebouwD.

Servië

Toen Oostenrijk-Hongarije Servië na de aanslag op haar aartshertog een ultimatum bezorgde – ‘ we komen eigenhandig de daders van de aanslag op uw grondgebied arresteren’ – was het hek zo goed als van de dam.
Servië zou zeer zwaar lijden onder de oorlog, de wonden bleven tot ver in de 20ste eeuw voortetteren.
Duitsland en Oostenrijk-Hongarije staan tegenover Rusland en Frankrijk.
Nadat Duitsland brutaal België overrompelt, gooit ook Engeland – dat er lang geen zin had – zich in de strijD. In augustus 1914 lopen er twee frontlijnen door het oude continent, een in Oost- en een in West-EuropA.

Koen Koch maakt brandhout van de mythe dat de publieke opinie in beide kampen stond te trappelen om aan de strijd te beginnen en zodoende de politici bijna zou verplicht hebben om de oorlog te starten.
Een lepe constructie die diende om achteraf de politici vrij te pleiten van schulD.

Morbide propaganda

Verrassend om lezen is wel dat schrijvers en wetenschappers langs beide kanten zich leenden tot morbide propagandA. Schrijvers als Ezra Pound (geboren in VS, naar Engeland uitgeweken) en Thomas Mann (Duits) zagen in de oorlog een kans op morele zuivering, waaruit een nieuwe mens kon ontstaan.
Zelfs Albert Einstein ondertekent een manifest waarin staat dat ‘de toekomst van de Europese beschaving afhangt van een overwinning van het Duitse leger’.

Massale mobilisatie en een gigantische oorlogsindustrie waren nodig om slag na slag te leveren, de ene nog bloediger dan de andere.
Steeds meer soldaten, meer en zwaarder geschut en granaten deden landschap na landschap in ware slachthuizen veranderen.
De generaals gedragen zich als gokverslaafden, met andere woorden: verlies verplicht om door te gaan.
Terwijl zij veilig ver weg zitten, stikken de piotten in het slijk van de tranchées of baden ze in het bloed van hun makkers.
De oorlog die niet gewonnen kon worden zou vier jaar duren.
Het militaire verloop kan je in het boek van Koen Koch volgen aan de hand van kaarten, data en cijfers.

Absurditeit

Op 11 november 1918 om 11 uur zwijgen de kanonnen.
Om 2 minuten voor 11 wordt de Canadese soldaat George Price door een Duits sluipschutter doodgeschoten.
Alsof de oorlog zelf nog even zijn handtekening wil zetten onder zoveel absurditeit.

In het Verdrag van Versailles staat het figuurlijke buskruit opgestapeld dat WOII van munitie zal voorzien.
Nieuwe staten verschijnen uit het niets op de kaart van Europa, uitgetekend op basis van homogene etniciteit, die in vele gevallen ver te zoeken is.
Later zal blijken dat dit principe de kiem vormde voor nieuwe grote dwaasheden.
In Duitsland zetten de zware herstelbetalingen kwaad bloed, dat amper een paar decennia later zal overkoken.

Zilveren medaille

Als er een soort zilveren medaille bestond in de Libris geschiedenisprijs mag Koen Koch die van mij direct krijgen.
Zijn boek staat naast Congo, een geschiedenis van David van Reybrouck.

Louis Mariën

Een kleine geschiedenis van de Grote Oorlog 1914-1918, Koen Koch, uitg.
bij Ambo/Manteau, 472 blz.

Koen Koch is hoogleraar in Groningen en Leiden.
Hij is adviseur van het In Flanders Fields Museum in Ieper en het Ijzerbedevaartmuseum in Diksmuide.

De twintig foute conclusies van Koen Koch

In het recente boek van Prof.
dr.
Koen Koch worden een aantal opmerkelijke feiten geponeerd die naar onze mening weersproken dienen te worden.
Ook nu weer wordt de Angelsaksische visie op de Eerste Wereldoorlog gevolgD. Die Angelsaksische visie is er de oorzaak van dat zo’n kleine eeuw na het uitbreken van die oorlog nog steeds de mythe geldt van het dappere kleine België dat onverhoeds en bruut werd aangevallen door een roofzuchtig en  machtswellustig Duitsland waarna Gr.
Brittannië als edelmoedig redder op het toneel kon verschijnen.
Door deze mythe is Engeland er tot op heden in geslaagd om haar eigen (kwalijke) rol bij het ontstaan van de Eerste Wereldoorlog op meesterlijke wijze te verbergen.
Het is jammer dat Koch, die zich overigens over een aantal zaken toch zeer genuanceerd uitspreekt, toch niet wat dieper is ingegaan op de kwestie ‘oorzaak en schuld’

Nu, bijna 100 jaar na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, zou het toe te juichen zijn als met name Nederlandse academici zich nog eens  zouden richten op de ‘schuldvraag’ omdat het inmiddels toch wel duidelijk moet zijn  dat deze  kwestie nog steeds niet adequaat is beantwoord,

Koch, die zich al lange tijd intensief heeft bezig gehouden met de Eerste Wereldoorlog en daar ook een aantal boeken over heeft geschreven, zou daarin een voortrekkersrol kunnen spelen.
Het is dan ook jammer dat hij in zijn laatste boek “Een kleine geschiedenis van de Grote Oorlog”, zo slordig met de feiten is omgesprongen.

 

Het gaat hierbij om de volgende stellingen:

 

1) P.
9: Toen Oostenrijk-Hongarije en Duitsland de oorlog eenmaal waren begonnen met hun agressie…….

Koch volgt met deze stelling de al bijna 100 jaar bestaande, door geallieerde propaganda ontstane, mythe dat het Duitsland was dat de oorlog is begonnen.
Zo simpel was het toch echt niet en Koch had dan toch wat meer moeten ingaan op de oorzaken en het ontstaan van de oorlog en vooral ook op de rol van de andere aan die oorlog deelnemende landen.
Hij heeft zich helaas beperkt tot de Angelsaksische visie die nog steeds onder historici hoog tij viert.

Met een beetje eigen onderzoek zou hij B.g zinnen waarschijnlijk niet op papier hebben gezet.
 

 

2) p.
9: de andere landen en hun bondgenoten hadden geen andere keuze dan zich tegen deze agressie te verzetten en te vechten voor de bevrijding van de door de agressor veroverde gebieden.

Dat is natuurlijk onzin en in strijd met de realiteit.
Het was niet Duitsland dat de beslissing nam om de oorlog te beginnen maar werd hier door de Algemene Russische mobilisatie toe gedwongen.
Voor een grootmacht gold destijds dat de algemene mobilisatie gelijk stond aan een oorlogsverklaring en Rusland verklaarde die oorlog door over te gaan tot die Algemene mobilisatie en- zoals gezegd-  dat betekende oorlog.
Die stelling is ook geheel in overeenstemming met de order van de Tsaar van 11 april 1912 luidende:

“Zodra de troepen in de Europese districten het telegrafisch mobilisatiebevel zullen ontvangen wegens politieke verwikkelingen aan de westgrenzen,dan moet dit bevel tegelijkertijd worden beschouwd als een bevel tot het openen van de vijandelijkheden tegen Duitsland en Oostenrijk-Hongarije”.

Ook de Russische generaal Dobrorolski bevestigde deze opvatting toen hij schreef:

“Der Krieg war bereits beschlossene Sache und die ganze Flut von Telegrammen zwischen der Regierungen Russlands und Deutschlands stellte nur eine mis en scene eines historischen Dramas vor.
(Dobrorolski.
S.
, Die Mobilmachung der Russischen Armee 1914, p.
20,21)

Koch gaat toch wel heel gemakkelijk voorbij aan het bestaande systeem van allianties waardoor de Russische algemene mobilisatie het gehele systeem in werking zette en een lokaal conflict onvermijdelijk tot een wereldoorlog uitgroeide.

.

3) p.
10: De aantallen slachtoffers die deze landen in de eerste wereldoorlog te betreuren hadden waren vele malen groter dan in de Tweede.

Een onjuiste bewering.
In de tweede wereldoorlog vielen er veel meer slachtoffers zoals duidelijk is gebleken uit de officiële statistieken.

 

4) p.
15: De oorlog was gevoerd om een einde aan de oorlog te maken- en om de wereld veilig voor democratie te maken.

Iemand die zich intensief met de Eerste Wereldoorlog bezig houdt weet dat dit onzin is.
De oorlog werd gevoerd uit economische motieven, powerplay, gebiedsuitbreiding, nationalisme en andere drogredenen.
Edele motieven hadden met de oorlog, voor wat de heren politici betreft, niets maar dan ook helemaal niets te maken.

 

5) p.
36; Op 3 augustus 1914 had Sir Edward Grey het Lagerhuis toegesproken.

Zijn pogingen om door bemiddeling de oorlog te voorkomen waren mislukt.

De bemiddelingspogingen van Grey waren in werkelijkheid schijnpogingen die of steeds te laat kwamen of slechts herhalingen waren van eerder door anderen reeds afgewezen voorstellen.
Op 20 juli i914, na de moord op de Oostenrijkse aartshertog Franz Ferdinand,  deed Grey zijn eerste voorstel tot het houden van directe besprekingen tussen Rusland en Oostenrijk-Hongarije.
Dit overigens logische voorstel werd echter met kracht van de hand gewezen door de Franse president die telegrafeerde dat hij er tegen was en een gesprek tussen beide landen zeer gevaarlijk achtte.
Tussen 24 en 25 juli zond Grey zijn tweede bemiddelingsvoorstel, ditmaal aan St.
Petersburg.
(BD 132, telegram Grey aan Buchanan 25-7-14 te 14.
15 p.
m) Hij stelde daarin voor dat Engeland, Frankrijk, Duitsland en Italië samen  een bemiddelingspoging zouden ondernemen.
Duitsland reageerde positief (BD 145  26 juli 1914))

Tegelijkertijd ontving Grey echter een memorandum van zijn ambtenaren luidend:

“The moment has passed when it might have been possible to enlist French support in an effort to hold back RussiA. It is clear that France and Russia are decided to accept the challenge thrown out to them.
Whatever we may think of the merits of the Austrian charges against Serbia, France and Russia consider that these are the pretexts and that the bigger cause of Triple Alliance versus Triple Entente is definitively engageD. I think it would be impolite, not to say dangerous for England to attempt to controvert this opinion and to endeavour to obscure the plain issue by any representation at St.
Petersburg and Paris.
Our interests are tide up with those of France and Russia in this struggle which is not for the possession of Serbia, but one between Germany aming at a political dictatorship in Europe, and the Powers who desire to retain individual freedom (minutes bij BD nr 101 p.
81)”

 

 

Als men zo over de situatie dacht, vanwaar dan nog allerlei bemiddelings pogingen, ook na de 25e.
?

Moest Grey voor het oog van de wereld de Britse vredeswil demonstreren of wilde hij, evenals Frankrijk en Rusland tijdwinst realiseren?

Op 25 juli had Grey ook reeds van zijn ambassadeur vernomen dat de Tsaar inmiddels de mobilisatie had goedgekeurd (BD 125 Buchanan to Grey 25 july 1914) en hij wist eveneens dat algemene mobilisatie gelijk stond met de meest definitieve oorlogsdaaD.

Derhalve dienen de bemiddelingspogingen van Grey met de grootste omzichtigheid te worden beoordeeld en in dat verband is het dan ook opvallend dat deze in zijn memoires steeds, geheel bezijden de waarheid,

beweert dat al zijn bemiddelingsvoorstellen door Duitsland zouden zijn  afgewezen.

Op 26 juli stelde Grey voor om een ambassadeursconferentie te beleggen.
Hij kon verwachten dat dit voorstel door Duitsland zou worden afgewezen immers het kwam neer op een tribunaal van Engeland, Frankrijk en Italië, drie landen die nu niet direct als vriend van Duitsland konden worden beschouwd, gericht tegen Duitsland en Oostenrijk-Hongarije en het is duidelijk hoe zo’n conferentie zou zijn  afgelopen.
Het is niet verwonderlijk dat Duitsland dit voostel inderdaad weigerde maar de weigering wordt vaak aangegrepen om Duitslands “kwade trouw”aan te tonen.
Men ziet dan gemakshalve wel over het hoofd dat de Fransen pas na veel aarzelen op de 27e juli een van veel voorwaarden voorziene bevestiging zonden en dat Rusland haar antwoord uitstelde omdat, zoals Sazonov aan Iswolski telegrafeerde: “als een en ander tot doel had om een matigende invloed op Rusland uit te oefenen,hij dat al bij voorbaat afwees omdat men vanaf het begin nu eenmaal reeds een standpunt had ingenomen dat niet meer kon worden gewijzigd”.
(Sazonov telegram aan Iswolski nr 1521 dd 27 juli 1914)

Op 28 juli liet Grey weten dat hij het eerder door Duitsland gepresenteerde plan tot het houden van rechtstreekse besprekingen tussen Oostenrijk en Rusland eigenlijk wel beter vond dan zijn eigen voorstel maar hij was toen al op de hoogte van het feit dat dit voorstel door de Franse president was getorpedeerD.

Op 29 juli adviseerde hij dat Oostenrijk dan Belgrado maar zou moeten bezetten maar haar militaire actie dan te staken teneinde de grootmachten de gelegenheid te geven tussen beide landen te bemiddelen.

Dit voorstel was de dag er voor echter ook al door Duitsland gedaan.

Dat voor wat betreft de zo geroemde bemiddelingsvoorstellen van Grey die overigens ook  steeds door een der partijen werd afgewezen en vanaf het begin dan ook geen kans maakten.

 

6) p.
36: Het was een morele en volkenrechtelijke verplichting om het kleine België tegen de Duitse agressor te verdedigen (zo betoogde Grey)

Van een volkenrechtelijke verplichting was geen sprake, het verdrag verplichtte België voor eeuwig neutraal te blijven en die neutraliteit werd door de verdragspartners gegarandeerd maar er was geen verplichting die neutraliteit ook gewapenderhand te verdedigen.
Tijdens de Frans-Pruisische oorlog van 1870 had Engeland nog aparte verdragen met beide landen gesloten waarin ze vastlegde dat als een van de landen België zou binnenvallen, Engeland aan de zijde van het andere land zich daar tegen zou verzetten.
In 1914 werd een dergelijk verdrag niet gesloten Grey gebruikte het argument van de zg verplichting om het Britse volk de kans te geven zich vol verontwaardiging achter hem op te stellen toen hij aankondigde dat Engeland nu moreel en wettelijk verplicht was om België te gaan redden.
 

 

7) p.
36: Toch waren het Moltke en Conrad die misschien het meest tot het uitbreken van de oorlog hebben bijgedragen

Een onjuiste stelling die zo maar wordt geponeerd maar die niet door bewijzen worden onderbouwD.

 

8) p.
40: In mei schreef Arthur Nicolson, de hoogste ambtenaar op het Britse min.
van BtZ dat de waarschijnlijkheid van een open conflict tussen Rusland en Duitsland eigenlijk nihil was.

Ook dit is onjuist.
Hier is wat Nicolson wel schreef, niet in mei maar in maart;

“Germany does fear the possibility, even the probability, that before long she will find herself isolated and in a critical position and Buchanan related German expectations of a worsening of German political power in Europe directly to the irresistible growth of Russian military strength”.

 

 

 

9) p.
40: Op die ene onbesliste zeeslag in Jutland in 1916 na zou de Duitse vloot dan ook tijdens de oorlog in de haven blijven.
De Hochseeflotte, dat kostbare prestige object van het imperiale Duitsland bleek een nutteloos instrument.

Dit komt in het geheel niet overeen met de werkelijke situatie.
Koch vergeet dat door de Duitse vloot in de haven te houden ze voor de Britten een blijvend gevaar en dreiging bleef.
Ze had, ook binnen liggend dus wel degelijk een nuttige functie.
Overigens is het onjuist dat de Hochseeflotte na Jutland alleen nog maar in de havens bleef, Men voer wel degelijk verschillende keren na Jutland weer uit, bombardeerde de Britse kust.
Voorts was een ander onderdeel van de Duitse Marine juist uitermate actief.
De Duitse onderzeeboten, werden een grote en belangrijke factor in de strijd ter zee en veroorzaakten een crisis in de Britse toevoer van voedsel en brandstof.

Tenslotte onderbouwt Koch zijn bewering dat de Hochseeflotte een kostbaar prestige object van het imperiale Duitsland is geweest in het geheel niet.
De Duitse Hochseeflotte werd toentertijd noodzakelijk geacht om te voorkomen dat Duitsland economisch geheel afhankelijk zou worden van Gr.
Brittannië.
Die afhankelijk had zich reeds ingezet en de economische ontwikkeling in Duitsland had Engeland in veel gevallen al ingehaald waarbij Duitsland meer exporteerde naar voorheen puur Britse exportgebieden dan Engeland zelf.
Die ontwikkeling kon door Engeland op elk door haar gewenst moment met behulp van de machtige Britse oorlogsvloot worden gesaboteerd en onderbroken.
  Derhalve achtte men het in Duitsland noodzakelijk om een eigen koopvaardijvloot te bouwen en een oorlogsvloot om de buitenlandse aanvoerlijnen te kunnen beschermen en dat was volkomen legaal en ook logisch voor een land dat zich zo snel ontwikkelde.

 

10) p.
44: De Eerste Wereldoorlog zou niet zijn uitgebroken als Princip niet bij toeval in zijn opzet geslaagd was.

Princips daad vormde de aanleiding maar was niet de oorzaak van de Eerste Wereldoorlog.
Als Princip niet had geschoten was de oorlog op dat moment mogelijk nog niet uitgebroken maar dan toch zeker wel op een later tijdstip.

 

11) p.
56: Pasic probeerde de aanslag te verhinderen.
De Servische ambassadeur waarschuwde de Oostenrijk-Hongaarse regering in algemene termen dat er een aanslag op Fr.
Ferdinand gepleegd zou worden.
Half juni oefende Pasic nog druk uit op Dimitryevic om de aanslag af te blazen.

Opm; Als Pasic als min.
president wist dat Dimitryevic, hoofd militaire inlichtingendienst van Servië en dus zijn ondergeschikte, bezig was met de aanslag en als hij dacht dat die de aanslag nog kon afblazen, hoe kan hij dan stellen dat a; de Servische regering van niets wist, b:waarom gaf hij dan niet gewoon bevel aan Dimitryevic) Overigens, later is gebleken dat de zg waarschuwing van de Servische ambassadeur in Oostenrijk nooit is ontvangen en tenslotte, Pasic had een infiltrant in Dimitryevic’s geheime organisatie “de zwarte hand” en was dus volledig op de hoogte van wat er speelde.
Dat wordt ook bewezen door het feit dat later is gebleken dat hij enkele andere ministers, waaronder de minister van educatie Javanovic over de komende aanslag had ingelicht.
Pasic en enkele ministers waren dus wel degelijk op de hoogte van de komende aanslag (Krv.
SlovenstvA.p.
64)

 

12) p.
61: Duitsland, het machtigste land op het Europese vasteland liet het lot van zijn land en dat van de rest van Europa door een handjevol Oostenrijkse politici bepalen.
Dat is een even merkwaardige als verwijtbare verzaking van de eigen verantwoordelijkheiD.

Ook hier vergeet Koch gemakshalve dat Oostenrijk nog de enige bondgenoot was van Duitsland, dat Duitsland zich bedreigd voelde, omcirkeld werd door haar vijandig gezinde staten en ze zich niet meer kon veroorloven haar laatste bondgenoot te verliezen.
Voor Duitsland was het gezien de bestaande allianties een absolute must om Oostenrijk als bondgenoot te handhaven.
Het is weer zo’n gemakkelijke conclusie die de ernst van de situatie als een bagatel afdoet maar die historisch gezien niet door de beugel kan.
Het is een even merkwaardige als verwijtbare ontkenning van de harde werkelijkheiD.

 

13) p.
68.
Voor Bethmann Hollweg was het dreigen met oorlog echter nog wel een diplomatiek middel.

Koch verzuimt te melden wanneer en hoe Bethmann dan wel met oorlog zou hebben gedreigD. De documenten wijzen heel anders uit en dat zou Koch toch moeten weten!.

 

14) p.
75.
Tegen de wens van de Franse opperbevelhebber Joffre, gaf de Franse regering opdracht de Franse troepen tot 10 km van de Frans-Duitse grens terug te trekken om zo geen aanleiding tot gevaarlijke incidenten te geven.

De echte reden voor de 10 km terugtrekking was dat Frankrijk bang was dat als er een door de Fransen veroorzaakt incident aan de grens zou ontstaan, de Britse regering het Britse volk niet meer zou meekrijgen om aan de oorlog te gaan mee doen.
Derhalve was alles er op gericht om Duitsland de eerste stap te laten nemen.
Dit plan werd echter doorkruist door de beslissing in Rusland om over te gaan tot de algemene mobilisatie.

 

15) p.
76.
Daarom had Grey de geheime militaire besprekingen die sinds 1911 tussen de Britse en Franse staven gevoerd werden, gesanctioneerD.

Grey sanctioneerde die besprekingen omdat hij al vanaf het begin een mogelijkheid zag door militaire samenwerking met Frankrijk, Duitsland op de knieën te kunnen krijgen en op die manier van een gevaarlijke handels concurrent af te komen.
Overigens werden de geheime militaire besprekingen niet sinds 1911 maar reeds sinds 1905 gevoerD.

 

16) p.
78: De gedeeltelijke mobilisatie was nog steeds bedoeld om Oostenrijk-Hongarije van verdere agressie af te houden, niet om Duitsland te provoceren.

Dat was wel de gedachte van de Tsaar maar die werd,zoals we weten, overruled door Sazonov en de militaire top omdat het Russische leger geen gedeeltelijke mobilisatieplannen gemaakt haD. Men kende slechts één plan en dat was de algemene mobilisatie tegen zowel Oostenrijk als Duitsland tegelijkertijD.

 

17) p.
79.
Liever dan onvoorbereid te zijn koos Sazonov er voor dan maar als eerste te mobiliseren, ook als dat zou lijken op het uitlokken van oorlog.

Koch acht dat nu ineens een geldige reden? Maar voor Duitsland gold natuurlijk het zelfde? Dat land koos er ook voor, liever dan onvoorbereid te zijn, om te mobiliseren echter met dat essentiële verschil dat ze dat niet als eerste deed maar pas na de Russische en Franse algemene mobilisaties.
Toen kwam de opmerking  van de Franse generaal Boisdeffre tegen de Tsaar tot vervulling.
Die stelde dat:

“als men de vijand zou toestaan ’n miljoen man langs de grenzen op te stellen zonder zelf ook te mobiliseren, men zichzelf daarmede elke kans op succes ontzegde”(Doc,Diplomatique Francais (1871-1900) nr 461, p.
672-682, suppl.
report  Boisdeffre to Freycinet 18-8-1892)

 

En kennelijk dacht Duitsland daar net zo over en handelde overeenkomstig.

Ze werd dus dé facto tot mobilisatie gedwongen en zoals we weten, mobilisatie betekende de meest definitieve oorlogsdaaD.

 

18) p.
91; Maar het was juist Frankrijk dat zich in de julicrisis het meest terughoudend opstelde door zijn troepen 10 km van de grens terug te trekken en zijn Russische bondgenoten tot voorzichtigheid te manen.

De reden van de 10 km maatregel is reeds toegelicht.
Het manen van voorzichtigheid lag toch echt wat anders.
Iswolski, de Russische ambassadeur in Parijs stuurde Sazonov een telegram waarin hij er bij hem op aandrong, uit naam van de Franse regering, voorzichtig te zijn en de Algemene Mobilisatie niet al te openlijk te tonen maar dat Rusland gewoon door moest gaan en de mobilisatie mogelijk zelfs kon versnellen.
(telegram nr 210 dd 30 juli 1914, Iswolski aan Sazonov)

Iswolski maande tot voorzichtigheid omdat het plan om Duitsland als eerste te laten optreden en zo de schuld voor het uitbreken van de oorlog kon worden toegeschoven, in gevaar kwam door de Russische openlijke algemene mobilisatie.
Dat- en dat alleen was de reden van de zg.
Franse terughoudendheiD.

 

19) p.
92; In Engeland had nog geen 10% van de mannen van de dienstplichtigen leeftijd een militaire training ondergaan.
Engeland had zich niet voorbereid op een grote continentale oorlog omdat het niet van plan was die ook daadwerkelijk te voeren.

Engeland kende in 1914 helemaal geen dienstplicht en het is dan ook onjuist om dit zo te stellen.
Wat  Koch waarschijnlijk bedoelt is dat nog geen 10% van de Britse mannen militair getraind was.
Dat kan juist zijn want Engeland had slechts een klein landleger maar een enorme vloot.
Overigens,toch een vreemde bewering want Koch zegt zelf dat Engeland al vanaf 1911 (moet zijn 1905) al militaire besprekingen met Frankrijk voerde, Engeland was ook al vanaf 1906 bezig met een blokkadeplan tegen Duitsland en sloot voorts een geheim marineverdrag met Frankrijk en in 1914 ook met RuslanD. Engeland was dus al vanaf het aantreden van Grey intensief bezig zich voor te bereiden op een continentale oorlog en rekende er op dat die ook, door samenwerking met Frankrijk en Rusland,zonder probleem zou worden gewonnen.

 

20) p.
67: De mislukking van de Duitse weltpolitik  had geleid tot gevoelens van vernedering,omsingeling en fatalisme.

Het wordt eentonig.
Ook dit is weer zo’n uit de lucht gegrepen bewering die niet door de feiten wordt ondersteunD. Allereerst was de Duitse weltpolitik in het geheel niet mislukt.
Ze was zelfs zo succesvol dat Duitsland Engeland economisch dreigde voorbij te streven.
Zo succesvol ook dat dit voor Engeland aanleiding was om haar ‘splendid isolation policy’ op te geven en aansluiting te gaan zoeken bij Frankrijk en Rusland om zich dmv een alliantie van een gevaarlijke economische concurrent te kunnen ontdoen.
Bij de Brits-Russische besprekingen te Reval in 1906 werd dit dan ook uitgesproken.
Grey schreef aan zijn ambassadeur Spring Rice dat:

 

”I am impatient to see Russia re-established as a factor in European Politics, an entente between Russia,France and ourselves would be absolutely secure.
If it is necessary to check Germany, it could be done”(Trevelyan.
G.
M.
p.
182).

Het mag dan ook geen verwondering wekken dat, mede gezien de enorme Russische militaire inspanningen en de met Franse financiële hulp begonnen aanleg van het Russische strategische spoorwegnet, de openlijke aankondiging dat Rusland in 1917 “gereed zou zijn voor de oorlog tegen Duitsland”, de beslissing van Frankrijk om de dienstplicht to 3 jaar te verlengen, het marineverdrag tussen Frankrijk en Engeland waarbij de Britten hun vloot uit de Middellandse Zee terugtrokken om die in de Noordzee te stationeren en de bescherming van de Franse kust tegen een eventuele Duitse aanval op zich namen, de Fransen hun vloot in de Middellandse Zee brachten zodat de Franse en Britse vloten zo strategische mogelijk werden opgesteld, de bouw door Engeland van ‘s werelds sterkste oorlogsboden, de dreadnought,, de Brits-Russische militaire en marine-samenwerking enz.
enz, dat alles was de werkelijke reden voor het Duitse opperbevel om te pleiten voor een preventieve oorlog vóór het te laat zou zijn en Duitsland gedwongen zou worden te vechten op 3 fronten tegelijk tegen Rusland, Frankrijk en Engeland, een oorlog die Duitsland dan, daar was zowel vriend als vijand van overtuigd, absoluut verliezen zou.

 

Dat en dat alleen was de werkelijke reden en maakte het gevoel van omsingeling realistisch genoeg.
Dat had niets te maken met een beweerd mislukken van Duitslands ‘weltpolitik’ maar alles met de kwalijke en agressieve bedoelingen van met name Engeland, Frankrijk en Rusland en dat zou Koch toch echt ook moeten weten.
Het is jammer dat dit soort onjuiste interpretaties in Koch’s, verder toch lezenswaardig boek, voorkomen waardoor de historische juistheid onder de maat is gebleven.

 

J.H.
J.Andriessen ;

Legendarische veldheren      Roberts Andrew      Krijgswetenschap

Topauteurs van historische non-fictie schrijven over legendarische veldheren als ondermeer Willem de Veroveraar, Djenghis Khan, Maurits van Nassau, Frederik Hendrik en Frederick de Grote.

Hoe kreeg Willem de Veroveraar het voor elkaar Groot-BrittanniÙ te knechten, de Tower te bouwen en de Slag bij Hastings te winnen in 1066? Is Djenhis Kahn niet de grootste van allemaal, want veroverde hij niet vanuit het niets een rijk dat vier keer groter was dan dat van Alexander de Grote? Was Jeanne d'Arc niet ook een buitengewoon militair talent, gezien haar briljante tactiek in de verovering van OrlÚans? Was het niet Maurits van Nassau die als stadhouder de Republiek opstuwde tot de beste krijgsmacht in West-Europa?

Op al deze vragen geven gelouterde internationale auteurs en historici als o.
A. Anne Curry, John Childs, Niccol? Capponi, Felipe Fernandez-Armesto, Martin van Crefeld, Tom Holland, Adrian Goldsworthy, John Julius Norwich, Richard Overy en Andrew Roberts een deskundig antwoorD. Over 32 krijgsheren, generaals en commandanten tussen het jaar 1000 en 1800 lezen we een korte biografie, hun beroemdste slag en waarom ze voortleven in de krijgsgeschiedenis.
Met veel beeldmateriaal, kaarten en referenties.

Hoe kreeg Willem de Veroveraar het voor elkaar Groot-Brittannië te knechten, de Tower te bouwen en de Slag bij Hastings te winnen in 1066? Is Dzjengis Khan niet de grootste van allemaal, want veroverde hij niet vanuit het niets een rijk dat vier keer groter was dan dat van Alexander de Grote? Was Jeanne d’Arc niet ook een buitengewoon militair talent, gezien haar briljante tactiek in de verovering van Orléans? Was het niet Maurits van Nassau die als stadhouder de Republiek opstuwde tot de beste krijgsmacht in West-Europa? Gelouterde auteurs geven antwoord op deze vragen in Legendarische veldheren II.

Een uitstekend overzicht van legendarische veldheren in de wereldgeschiedenis wordt gepresenteerd in dit tweede deel van een serie van drie boeken.
De auteurs zijn stuk voor stuk expert betreffende het onderwerp.
Door de veelheid aan onderwerpen is de beschrijving per veldslag beknopt, maar in essentie uitstekenD. Het is voor de lezer interessant om zelf te ontdekken welke persoonlijke eigenschappen, krijgstechnieken en tactiek de doorslag geven en leiden tot de overwinning.
Het boek vangt aan met de Normandische hertog Willem de Veroveraar die bij Hastings koning Harold verslaat, optrekt naar Londen en op eerste kerstdag 1066 gekroond wordt in Westminster Abbey.
Het eindigt bij de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog (1775-1783) waarin de Amerikaanse generaal-majoor Nathanael Green laat zien dat de vijand prima kan worden afgemat door pesterij zonder een echte confrontatie die het risico van een nederlaag met zich meebrengt.
De selectie is zorgvuldig en geeft ook een goed beeld van minder bekende veldheren zoals Timoer Lenk die met zijn Tartaarse leger in 1398 Delhi plundert.

In dit boek zijn, o.
l.
v.
A. Roberts, 32 biografieën van vooraanstaande veldheren samengebracht.
De oudste is de Egyptenaar Thoetmoses III uit de 15e eeuw v.
C. en de chronologisch laatste de Viking Hastein ( 9e eeuw n.
C.).
Een tweede deel, gewijd aan veldheren uit het tweede millennium na C., is voorzien.
De lijst van de hier opgenomen veldheren omvat zowel bekende namen uit de Egyptische (Thoetmoses III, Ramses II), Perzische (Cyrus de Grote), Joodse (Jozua, David), Griekse (Leonidas, Themistocles, Thucydides, Alcibiades, Xenofon, Filips II van Macedonië, Alexander de Grote), Carthaagse (Hannibal), en Romeinse (Scipio Aemilianus, Pompeius, Caesar, Trajanus, Aëtius) geschiedenis als minder bekende personages (o.
m.
uit de Chinese geschiedenis).

 De biografieën zijn geschreven door auteurs die hun sporen al hebben verdiend op het gebied van de wetenschappelijk verantwoorde historische vulgarisatie zoals o.
m.
Tom Holland, Robin Lane Fox, Adrian Godsworthy en J. J. Norwich van wie hier vroeger reeds enkele werken werden besproken en aangeprezen.
Ze staan hier andermaal in voor een vlot leesbare tekst die ook historisch verantwoord is.
De nadruk ligt uiteraard op de militaire aspecten maar de uiteenzettingen blijven daar niet toe beperkt omdat de veldtochten, veldslagen en militaire conflicten waarin de politici en veldheren een prominente rol hebben gespeeld, gesitueerd worden in een bredere historische context.
Kaarten en grondplannen stellen de lezer in staat de verhaalde gebeurtenissen geografisch te situeren en het concreet verloop van veld- en zeeslagen te volgen.
Omdat in de huidige leer- en studieboeken geschiedenis de militaire aspecten nogal eens verwaarloosd worden, biedt dit boek een degelijke aanvulling waarmee leerkrachten geschiedenis hun voordeel kunnen doen.

33 Wetten van de oorlog      Greene Robert      Krijgswetenschap

Si vis pacem, para bellum, is een oude wijsheid van de Romeinen.
Als je vrede wil, bereid je voor op oorlog.
Het is een principe dat een ruimer toepassingsgebied heeft dan het slagvelD. Het verschil met andere maatschappelijke domeinen is dat oorlog het meest competitieve domein denkbaar is.
Maar zowel op het slagveld als in de samenleving is het noodzakelijk om met een hoge mate aan realisme problemen tegemoet te treden teneinde succesvol te zijn.

Dit is het derde boek in een reeks.
Eerder verschenen 'De 48 wetten van de macht' en 'De 24 wetten van de verleiding'.
Het concept van de reeks is een succesformule: uit talloze politieke, filosofische en religieuze teksten uit verscheidene beschavingen leidt Robert Greene de meest effectieve principes en strategieën af.
Deze 'wetten' worden beschreven aan de hand van historische voorbeelden.
Elke wet wordt ondersteund door citaten van grote denkers en schrijvers over oorlog zoals Clausewitz, Thomas Hobbes, Niccolo Machiavelli, Thucydides, Xenofon enz.
Ook hedendaagse figuren zoals de Israëlische militair historicus Martin van Creveld of de Amerikaanse diplomaat Henry Kissinger worden geciteerd om inzicht te verschaffen.
De klassieker van Sun-Tzu over de kunst van het oorlogvoeren kon uiteraard niet ontbreken.
Inspiratie vond Greene ook bij de oude Chinese tekst I Tjing, het boek der Veranderingen, en de Hagakure, een praktische en spirituele gids die een visie geeft op de ethische code van de Samoerai, de Bushido.

De 33 wetten worden onderverdeeld in vijf categorieën: mentale voorbereiding op de strijd, georganiseerde oorlogvoering in teamverband, defensieve, offensieve en onconventionele (met name guerrilla & terrorisme) oorlogvoering.
Uiteraard heeft niet alles betrekking op oorlog maar ook op politiek, cultuur, sport en het zakenleven.
Oude oorlogswijsheden worden toegepast in strategieën voor het dagelijks leven.
De les van dit boek is het voortdurend toetsen van de theorie aan de praktijk gekoppeld aan een denken op lange termijn.
De 33 wetten van de oorlog is ongetwijfeld een nuttig boek voor wie aan politiek doet.
Politiek is oorlog en het komt er doodeenvoudig op aan sterker én intelligenter te zijn dan de tegenstrever

33 strategieën om te overleven in de jungle van het dagelijkse bestaan De wereld waarin we leven stelt ons voortdurend op de proef: onzekere banen, politieke spelletjes die onze reputatie in een oogwenk verwoesten, collega’s die zich gedragen als guerrillastrijders, een totaal onverschillige samenleving.
Om ons te helpen ons hierin staande te houden, schreef Robert Greene De 33 wetten van de oorlog, waarin hij oude oorlogswijsheden omzet in strategieën voor het dagelijks leven.

De 33 wetten van de oorlog is een allesomvattende gids die je door het subtiele sociale spel van de hedendaagse samenleving leidt.
Greene bracht hiervoor de slimste en effectiefste militaire principes bijeen uit tientallen beschavingen, honderden politieke, filosofische en religieuze teksten en duizenden jaren van gewelddadige conflicten.

Elk van de drieëndertig hoofdstukken zet een strategie uiteen voor onze dagelijkse strijD. Naast de offensieve strategieën waarin je het initiatief behoudt en vanuit een sterke positie onderhandelt, zijn er de defensieve, waarin je reageert op gevaarlijke situaties en leert hoe je oorlogen die je niet kunt winnen moet vermijden.
Greene laat zien dat zolang je maar evenwichtig, kalm en vindingrijk bent en rationeel blijft denken, je altijd degenen de baas zult blijven die in paniek raken, niet creatief en niet alert zijn.

Vom Kriege   van Clausewitz      Strachan Hew      Krijgswetenschap

Hew Strachan behandelt de werkelijkheid van de Napoleontische en voorgaande oorlogen, de ontstaansgeschiedenis van 'Clausewitz 'boek, en het wezen en de theorie van de oorlog.
In dit toegankelijke boek vecht hij wijdverbreide misconcepties aan die het beroemde boek van Clausewitz omgeven.
Meer dan een voortzetting van politiek met andere middelen is oorlog, aldus Strachan, een toestand die onherroepelijk zijn eigen dynamiek schept, vaak met gewijzigde politiek als gevolg.
Strachan graaft diep in Clausewitz werk en legt de redeneringen en argumentaties daarin bloot, ook waar zij elkaar tegenspreken.
En passant moet menig heilig huisje eraan geloven.

Carl Philipp Gottlieb von Clausewitz, geboren als Carl Philipp Gottlieb Claußwitz (Burg, 1 juni 1780 - Breslau, 16 november 1831) was een Pruisische generaal en militaire theoreticus.

 

Op twaalfjarige leeftijd begon hij zijn militaire loopbaan als Fahnenjunker (kadet).
In 1793 en 1794 diende hij als vaandrig in een Pruisisch regiment tijdens de Eerste Coalitieoorlog.
In 1801 ging hij naar de Kriegsschule in Berlijn, waar hij tot 1803 bleef.
Hij trok daar de aandacht van de directeur Gerhard von Scharnhorst, die hem gedurende zijn carrière welwillend ondersteunde.

 

In 1806 werd hij Aide de Camp van August von Preußen.
Hij raakte gewond tijdens de campagne en werd als krijgsgevangene naar Frankrijk gevoerD. In 1807 kwam hij weer vrij en in 1809 werd hij opgenomen in de staf van generaal Scharnhorst, die op dat moment verantwoordelijk was voor de hervorming van het Pruisische leger.
In 1810 werd Clausewitz bevorderd tot majoor, tevens huisleraar van de Pruisische prinsen onder wie de latere keizer Wilhelm I.
In 1812 ging hij met andere Pruisische officieren in Russische dienst, waarbij hij onder andere verantwoordelijk werd voor de coõrdinatie van activiteiten met Blücher.
Hij trad toe tot het keizerlijk Russisch-Duits Legioen.

 

In 1815 werd het legioen ingelijfd bij het Pruisische leger en trad dus weer in Pruisische dienst.
Hij werd chef staf van generaal Johann von Thielman en bevocht Grouchy bij Waver op 18 juni 1815.
In 1818 werd hij als generaal-majoor directeur van de Kriegsschule.
In 1827 werd hij in de adelstand verheven.
In 1830 werd hij benoemd tot inspecteur van de artillerie in Breslau.
Bij de opstand in Congres-Polen werd hij als chefstaf van het Observationskorps onder maarschalk Gneisenau naar Posen gestuurD. Na de ontmanteling van het Observationskorps in 1831 keerde hij terug naar Breslau, waar hij overleed aan cholerA.

 

Zijn bekendste boek Vom Kriege werd postuum gepubliceerd door zijn weduwe.
In het boek onderzoekt hij hoe politiek en oorlog — die hij als gescheiden zag — met elkaar in verband staan.
Tegenwoordig wordt zijn boek nog steeds gebruikt voor strategisch management.

Geheime oorlogen      Gordon Thoma      Krijgswetenschap

Gordon Thomas is een toonaangevende specialist op het gebied van de geheime diensten.
Ter gelegenheid van de honderdste verjaardag van de Britse geheime dienst verschijnt nu van zijn hand het definitieve standaardwerk over de MI5 en MI6.

Geheime oorlogen beslaat een eeuw van triomfen en mislukkingen van een van de oudste en machtigste geheime diensten ter werelD. Thomas vertelt over de Britse geheime dienst tijdens de nadagen van het Britse wereldrijk; over hun rol in de overwinning van de geallieerden tijdens de Tweede Wereldoorlog; het naoorlogse verraad van sommige agenten; het overlopen van Sovjetagenten en het ingewikkelde proces om ze 'in te pakken'; de vaak slechte relatie van de Britse geheime dienst met de CIA, Europese geheime diensten en de Mossad; de samenwerking tussen de Britten en de Amerikanen tijdens de zoektocht naar Osama bin Laden; en de manier waarop MI5 en MI6 omgaan met spionage tijdens biologische oorlogsvoering en ruimtespionage.

Zoals gezegd, het boek is het verhaal van een dienst, die geleid wordt door mannen – en vrouwen – die geheimzinnig zijn, excentriek en controversieel, en die genadeloos over hun spionnen heersen.
Gebaseerd op indrukwekkend onderzoek en interviews met belangrijke spelers, leest het als een spannende James Bond, vol met intriges en informatie die alleen deze auteur bij elkaar heeft weten te krijgen.

Gordon Thomas is de bestsellerauteur van meer dan 50 boeken waarvan er meer dan 45 miljoen exemplaren zijn verkocht.
Een van zijn bekendste boeken, Operatie Mossad (1999), verschijnt in september 2009 in een geactualiseerde editie.

De beroemde Britse inlichtingen- en veiligheidsdiensten MI5 en MI6 bestaan honderd jaar.
Dat was voor Thomas, auteur van talrijke publicaties over (buitenlandse) veiligheidsdiensten, aanleiding om de geschiedenis van deze diensten te schrijven.
Het betreft geen officiele geschiedschrijving - Britse autoriteiten hebben aanvankelijk zelfs getracht publicatie te voorkomen -, maar het boek geeft wel een intrigerend beeld van de werkwijze van de geheime dienst.
Op basis van tal van interviews met (gewezen) medewerkers, collega's van buitenlandse diensten (in het bijzonder de CIA en de Mossad) en veel literatuur, schetst Thomas de activiteiten door de jaren heen zowel successen als tegenslagen.
De nadruk ligt daarbij op de jaren na 1945: eerst de bestrijding van het communisme en de Sovjetinvloed, later meer gericht op China en terrorisme.
Thomas combineert gedegen onderzoek (hoewel noten en een index ontbreken), met een vlotte pen waardoor het boek, met zijn vele anekdotes en details uit de rijke geschiedenis van de Britse geheime dienst, leest als een spannende 'real life'-thriller.

Onder vuur      Curtis Mike      Krijgswetenschap

Geboren en getogen in Wales, volgt Mike Curtis (1957) op zestienjarige leeftijd zijn vrienden in de kolenmijnen.
In 1979 besluit hij zich echter te ontworstelen aan een duistere toekomst in de mijnschachten en meldt zich aan bij het Regiment Parachutisten.

Hij wordt in Noord-Ierland gestationeerd en later naar de Falkland-eilanden gestuurD.

In 1986 treedt hij in dienst bij de SAS.

In dramatische bewoordingen beschrijft Mike Curtis zijn huiveringwekkende ervaringen als Para op de Falkand-eilanden en als SAS-commando in Irak en Bosnië.

Tijdens de Falkland-oorlog wordt Curtis' eenheid bij Goose Green door een Argentijnse overmacht meedogenloos onder vuur wordt genomen.

Als daarbij hun commandant wordt gedood, dreigt het gevecht een rampzalige wending te nemen.

In Irak vecht zijn eenheid tweeënveertig dagen lang, ver achter de vijandelijke linies.
Vierentwintig uur per dag zijn zij op jacht naar SCUD-installaties.

Hun slagkracht is zo groot dat de Irakezen menen met een veel grotere troepenmacht van doen te hebben.

Hoewel getraind als commando en gehard door zijn jarenlange ervaring, vertelt Mike Curtis zijn verhaal niet zonder mededogen.

Dit maakt zijn boek tot het meest diepgaande en aangrijpende relaas over het leven in één van 's werelds beste elitekorpsen.

Standaardprocedure gevolgd      Gourevitch   Philip & Errol Morris      Krijgswetenschap

Verhaal van Amerikaanse militairen in de Abu Ghraib-gevangenis .

Bovendien een haarscherpe analyse van de bezetting van Irak.

De jacht op het meesterwerk      Van Stirpriaan René      Kunstgeschiedenis

Rubens die naast schilderen nog drie andere dingen tegelijk kan, Bernini die aan het Franse hof vernederd wordt, Picasso die in het café de basis legt voor zijn carrière, Degas die zelf danspasjes uitprobeert, een aap die kan schilderen, Bacon die uitlegt wat het toeval voor hem doet, en kunstenaars die voor de rechter moeten verschijnen, zoals Veronese en Whistler, en ook Serra en Hirst, en die meestal, maar niet altijd, goed wegkomen.

 René van Stipriaan verzamelde voor De jacht op het meesterwerk meer dan honderd verslagen, heet van de naald, over beslissende maar ook minder bekende momenten uit de kunstgeschiedenis.
We zien een rijke Romein die twijfelt over zijn kunstaankopen, Leonardo da Vinci die werk zoekt, Michelangelo die het beste marmer wil, Dürer die de Azteekse kunst ontdekt, Vermeer die diep in de schulden belandt, impressionisten die elkaar dwarszitten, kunsthandelaren die de markt aanvoelen en manipuleren.
En we zitten er dicht op als meesterwerken ontstaan, en maken mee hoe ze soms op de meest brute wijze uit de wereld verdwijnen.

Deze kwalificatie lijkt me misplaatst: de 117 bijeengebrachte (overigens prachtige) ooggetuigenverslagen gaan vrijwel uitsluitend over westerse kunst die bovendien worden beschreven vanuit westerse ogen – met slechts één uitzondering: een ooggetuigeverslag uit Jeruzalem.

Waar zijn de vermaarde kunstenaarsbiografieën van Xie He, en waar de beschrijvingen van de beroemde Indiase Ajanta-fresco’s door Vatsyayana, of de aangrijpende ontdekking van Egyptische monumenten door Al-Baghdadi? Van Stipriaan stelt dat zijn werk “niet de pretentie heeft een overzicht van de kunstgeschiedenis te zijn”, maar hij slaat de plank mis wanneer hij daar aan toevoegt dat “vóór 1500 verslagen over het kunstleven erg schaars zijn”.
Alleen al in China zijn uit die periode meer dan tweeduizend verslagen over het kunstleven overgeleverd waarvan er vele zijn vertaald -- niet bepaald schaars.

Geen enkel boek kan alle “ooggetuigen van twintig eeuwen kunstgeschiedenis” bevatten, maar voorbij gaan aan het feit dat er buiten het westen in sommige perioden een rijkere kunstbeschouwing bestond, is niet van deze tijD.

De wereldburger bestaat niet      Cuperus René      Maatschappij

Straatvechter René Cuperus gaat in een lang uitgevallen, swingende column tekeer tegen politieke elites die onzekerheid en onveiligheid verkopen en geen leiderschap bieden.

Als medewerker van de Wiardi Beckman Stichting, het wetenschappelijk bureau van de PvdA, reist René Cuperus de wereld ronD. Cuperus (1960) is oprichter van een Europees netwerk van centrum-linkse denktanks, het ‘Forum Scholars for European Social Democracy’.
Bij zijn laatste bezoek aan Zweden troffen hem op de luchthaven van Stockholm de manshoge portretten van ‘alles wat Zweden heeft voortgebracht’.
Het koninklijk paar en Björn Borg, Volvo en Ikea, Anita Ekberg en Greta Garbo, Alfred Nobel en August Strindberg, langlaufkampioenen en ijshockeymiljonairs.
Allemaal heten ze de reiziger met gepaste trots welkom in hún Zweden.

Het combineren van openheid naar de wereld en nationale trots is een kunst die de Zweden, de Noren en de Finnen nog altijd goed verstaan, observeert Cuperus.
Ook Nederland werd door buitenlanders van oudsher tot deze categorie van ‘kosmopolitische nationalisten’ gerekend: handelsnaties die hun zelfvertrouwen ontlenen aan een fundament van nationale eigenheiD. Die balans, constateert Cuperus in zijn grote essay over de explosieve maatschappelijke verhoudingen van onze tijd, is in Nederland zoekgeraakt.

Volgens velen is dat de schuld van Pim Fortuyn en consorten, die met hun vulgaire populisme van Nederland een bange, gesloten samenleving zouden hebben gemaakt.
Cuperus probeerde de afgelopen zeven jaar zijn bezorgde gesprekspartners in het buitenland duidelijk te maken dat het anders lag.

De balans tussen kosmopolitisme en nationale eigenheid is niet in 2002 verstoord geraakt, maar op zijn laatst in 1989, na de val van de Berlijnse Muur.
De balans is uit het lood geslagen door de opstand van de elites.
Cuperus verwijt de elites een ‘rigide, kritiekloze omhelzing van neoliberale globalisering, Europese uitbreiding en verdieping, massamigratie en de kenniseconomie’.
Die elites zijn verantwoordelijk voor onzeker makende hervormingen van de publieke sector, voor het ‘politiek correcte wegkijken van multiculturele integratieproblemen’ en voor de ‘zelfontkenning van de natiestaat Nederland’.

In plaats van leiderschap te bieden in een wereld op drift, verkopen politici en experts onzekerheid en onveiligheiD. Ze promoten een nieuwe, globale wereld, zonder inbreng of betrokkenheid van de rest van de bevolking.
Maar, schrijft Cuperus, ‘wie denkt dat de globalisering als vanzelf globale mensen voortbrengt – globale politiek, globale democratie, globale saamhorigheid – die speelt met historisch en maatschappelijk vuur’.

Dat verwijt maakt Cuperus vooral het progressieve establishment: het ‘weldenkend Nederland van de well-to-do D66- en GroenLinks-achtigen’.
Zij zijn de kop van Jut in De wereldburger bestaat niet, het eerste politieke traktaat waarin de kredietcrisis is verdisconteerD. Cuperus duidt die niet alleen als ontsporing van het financiële kapitalisme, maar als veel verder strekkende ‘globaliseringscrisis’.
De magie van de naoorlogse idealen van wereldburgerschap en Europese eenwording is voorgoed voorbi J.

Het populisme omschrijft Cuperus als een ‘rooksignaal van kortsluiting tussen politiek systeem en burgers, tussen elites en achterban’.
Die kortsluiting heeft niet alleen betrekking op gebrekkige communicatie.
Er is ook sprake van een crisis van de representatie: naar de ‘toekomstpessimisten’, de meerderheid van de bevolking die zich zorgen maakt over bestaanszekerheid en leefbaarheid als gevolg van globalisering, individualisering, migratie en klimaatcrisis, wordt niet geluisterD.

Cuperus waarschuwt voor de anti-democratische tendenties van het populisme: de definitie van het volk als één en ondeelbaar (tegen het pluralisme) en de dictatuur van de meerderheid (uitsluiting van minderheden).
Hij waarschuwt ook tegen de klassieke opvatting van populisme als een intermezzo, een grote schoonmaak van de democratische instituties die na het instorten van de beweging van de uitdagers verkwikt een nieuw leven beginnen.
Daarvoor zit het ressentiment van de massa ten opzichte van de elites te diep.
De splijting van de ‘middenklassensamenleving’ in winnaars en verliezers van de globalisering acht Cuperus bewezen door breuklijnen in de klassieke middenpartijen: de PvdA en de SP, respectievelijk de Duitse SPD en Die Linke als gescheiden optrekkende takken van de sociaal-democratie.

Pendant daarvan is het uiteenvallen van de liberale partijen in kosmopolieten, nationalisten en conservatieven.
Behalve met het Misverstand Globalisering en het Misverstand Populisme, illustreert Cuperus deze kortsluiting ook aan de hand van het Misverstand Europa en het Misverstand Multiculturele Samenleving.

Cuperus is schatplichtig aan één van de belangrijkste conservatieve denkers van de twintigste eeuw: de Amerikaanse historicus Christopher Lasch (1932-1994).
Een jaar na zijn dood verscheen The Revolt of the Elites and the Betrayal of Democracy.
Deze titel is een verwijzing naar het klassieke La rebelión de las masas (De opstand der horden) van de Spaanse filosoof José Ortega y Gasset uit 1930.
Volgens Ortega is de elite van oudsher de draagster van de normen en waarden van de beschaving: noblesse oblige.
De massamens daarentegen, heeft geen oog voor morele verplichtingen, alleen voor platvloers eigenbelang.
Hij is, schreef Ortega, ‘het verwende kind van de menselijke geschiedenis’.

De stelling van Lasch is nu dat de realiteit vandaag de dag precies tegenovergesteld is.
Niet de elite, maar de gewone mensen vormen het hart van de westerse beschaving.
Ze houden vast aan het gezin als bron van stabiliteit in een turbulente wereld, staan gereserveerd ten opzichte van alternatieve levensstijlen en koesteren een diep wantrouwen tegen maatschappijhervormende projecten.
Scherper dan de elite zijn gewone mensen zich bewust van de tragiek van het bestaan en van de onmogelijkheid de maatschappelijke ontwikkeling, de natuur, het lichaam en het menselijk geluk onder controle te krijgen.

Cuperus volgt Lasch niet in zijn uiterste consequenties.
Hij blijft halverwege steken: toch liever links dan conservatief.
Hij bekent zich tot de school van tegendraadse sociaal-democratische denkers als Herman Vuijsje (een geactualiseerde editie van zijn klassieke studie Correct – Weldenkend Nederland sinds de jaren zestig verscheen enkele maanden geleden), H.
J Schoo en Paul Scheffer.
De invloed van Vuijsje en Schoo op progressief Nederland was marginaal, omdat ze tegen de tijdgeest in schreven.
Aan Scheffers lijvige Land van aankomst wordt vooral veel lippendienst bewezen.

Cuperus’ boek is minder origineel, maar ook minder pretentieus.
Het verschijnt op het juiste moment.
Bovendien is Cuperus, nummer vijf op de kandidatenlijst van de PvdA voor het Europees parlement, meer dan zijn leermeesters het type van de politieke straatvechter.
Tegenstanders in allerlei soorten en maten, van de Duitse socioloog Ulrich Beck, via Máxima tot Sophie in ’t Veld van D66, krijgen er stevig van langs.
Aan sweeping statements en hyperbolen geen gebrek.
Een lang uitgevallen column, dat is nog de beste typering voor deze swingend geschreven verhandeling over de tijdgeest.

René Cuperus (Haarlem, 1960) studeerde politieke en culturele geschiedenis en antropologie in Groningen en Lissabon.
Hij is momenteel senior wetenschappelijk medewerker van de Wiardi Beckman Stichting, de denktank die een haat/liefde-verhouding met de Partij van de Arbeid onderhoudt.

Na de verkiezingen van 2006 werd zijn bijnaam Mr.
Spagaat, naar de analyse van de PvdA-nederlaag in zijn, samen met Frans Becker, samengestelde boek Verloren Slag.
Lange tijd was hij hoofdredacteur van het politieke essay-tijdschrift Socialisme & Democratie en mede-oprichter van het ‘Forum Scholars for European Social Democracy’, een Europees netwerk van centrum-linkse denktanks.

Hij was verder onder meer inhoudelijk secretaris van de PvdA-Commissie De Boer van het roemruchte rapport De kaasstolp aan diggelen (2002) en lid van de  beginselprogramcommissie van de PvdA (2004).
Hij acteerde als mimespeler in de film De Wouter Tapes.

Hij schreef en redigeerde tal van internationale publicaties over ‘de derde weg’, de multiculturele verwarring van links en de achtergronden van de Europese opmars van het populisme.
Bij Uitgeverij Bert Bakker verschijnt in 2008 zijn boek De wereldburger bestaat niet.
Cuperus is tevens gids in Kamp Amersfoort.

Tentakels      Palagonia Gianni      Maatschappij

Dit is het verhaal van een Siciliaanse politieman, destijds veertig jaar.
Hij heeft jarenlang in Catania als 'good cop' gevochten tegen de Italiaanse georganiseerde misdaad, soms met meer, soms met minder succes.
Uiteindelijk moest hij een hoge prijs betalen voor zijn morele moeD. Met zijn gezin is hij noodgedwongen een nieuw leven begonnen in Noord-ltalië.
Een eerlijk, onthutsend, emotioneel en dapper verhaal.

'Er vinden geen moorden plaats in Sicilië.
Dat is een sterke aanwijzing dat het goed gaat met de maffiA. Want zelfs de kinderen hier weten: als het erg stil is, komt dat doordat de business bloeit.
'

Gianni Palagonia (pseudoniem) heeft 28 jaar lang deel uitgemaakt van diverse rechercheafdelingen en heeft zo bijzondere ervaring opgedaan met de strijd tegen de maffia, de georganiseerde misdaad en de binnenlandse terreur.
Zijn stem is rauw en lijkt totaal niet op die van de politiemensen in televisieseries.
Het is de stem van een man die geslagen maar niet verslagen is, een man die zwaar heeft moeten betalen voor zijn koppigheiD.

De maffia is in Nederland dichterbij dan de doorsnee burger denkt.
Dat bleek afgelopen vrijdag de 13e maar weer eens toen in een portiekwoning in Diemen de 30-jarige maffiabaas Giovanni Strangio werd opgepakt.

Volgens de Italiaanse justitie was hij de opdrachtgever van de zesvoudige maffiamoord in Duisburg in augustus 2007.
Hij geldt als één van de kopstukken van de ‘NdrangethA. Dat is de gewelddadige tak van de maffia in Calabrië, de punt van de Italiaanse laars.

Arrestatie

Bij zijn arrestatie was de Italiaanse toprechercheur Renato Cortese aanwezig.
In 2006 hield hij op Sicilië de ‘baas der bazen’ aan: Bernardo Provenzano.
Over die jacht schreef de Britse journaliste Clare Longrigg vorig jaar het imposante boek Capo di Capi.
Cortese was naar Nederland gestuurd om Strangio te vinden.
En ook dit keer had hij succes.

Het zal duidelijk zijn dat Cortese zijn leven niet zeker is.
Om in het jargon te blijven: de meeste maffiosi kunnen hem wel schieten.
Een dag na de succesvolle aanhouding van Strangio stond in De Telegraaf een bericht onder de kop ‘Juristen mijden maffieus Sicilië’.
Je kunt je daar iets bij voorstellen na alle bomaanslagen op rechters en officieren van justitie.

Memoires

Ook de politie heeft geen gemakkelijke taak bij de bestrijding van de maffiA. Onder het pseudoniem Gianni Palagonia publiceerde een Siciliaanse politieman onlangs zijn memoires in Tentakels.
Mijn strijd tegen de maffiA.

Het is een meeslepend en ontroerend verhaal over een gedreven man die al jong weet dat hij agent wil worden.
Een jeugdvriend weet zich op te werken tot een belangrijke maffiabaas en wordt tegen wil en dank zijn informant.

Palagonia en zijn maten werken dag en nacht en riskeren voortdurend hun leven.
Ze plegen roofbouw op zichzelf en hun gezinnen.
Na een jarenlange strijd tegen de misdaad op Sicilië kiest Palagonia voor zijn gezin en verhuist naar Noord-Italië om aan de tentakels van de maffia te ontsnappen.
Zijn boek geeft een uiterst realistische inkijk in de gevaarlijke wereld van de strijd tegen de maffiA. Ik las het gefascineerd en vol bewondering en kan niet wachten op de memoires van Renato Cortese.
Zulke helden verdienen een monument.

De infantiele consument      Barber Benjamin      Maatschappij

'De tijden veranderen, en daarmee de dreigingen waarmee democratieën worden geconfronteerd,' schrijft politicoloog Benjamin R.
Barber in'De infantiele consument.
Hoe de markt kinderen bederft, volwassenen klein houdt en burgers vertrapt' (Ambo/Manteau), een vuistdikke maar helaas nogal chaotische analyse van het kapitalisme aan het begin van de eenentwintigste eeuw.

't Begint nochtans veelbelovenD. De schrijver van het (vooral na de aanslagen van 11 september 2001) vaak geciteerde 'Jihad vs.
McWorld' beschrijft de Amerikaanse burger als een dreinerige kleuter die, omdat hij overal en altijd zijn zin wil krijgen, de complexiteit van de samenleving negeert en daarmee de democratie ondergraaft: 'Vergeten is de precieze betekenis van het sociaal contract, een convenant waarbij individuen overeenkomen om hun niet-gewaarborgde persoonlijke vrijheid op te geven in ruil voor de zegeningen van een publieke vrijheid en een gewaarborgde veiligheid voor allen.
' En van de staat hoeft de burger geen heil te verwachten: die is zozeer doordrongen van het extreme marktdenken dat hij zelfs zijn ultieme taak - het bewaren van de veiligheid, desnoods met geweld - schaamteloos privatiseert.
Wat onvermijdelijk tot excessen leidt: zie de dubieuze rol van de beveiligingsfirma Blackwater in de oorlog in Irak.

Barber is goed op dreef als hij de boomende industrie voor kidults beschrijft, de onbeschaamd perverse uitspraken van gevierde marketeers onder de loep neemt of de ontspoorde relatie tussen producten en marketing beschrijft: diende reclame vroeger om een product aan de man of vrouw te brengen, tegenwoordig proberen diezelfde marketeers het koopvee alleen nog te lijmen aan een sterk merk waar - minor detail - een fysiek product aan vasthangt.
Zoals Naomi Klein al schreef in 'No Logo' verkoopt Nike geen schoenen maar sportief succes en urban cool, Starbucks geen koffie maar een levenshouding, IBM geen computers maar business solutions.

Maar dan ontpopt Barber zich als een dreinende onheilsprofeet die zich zelfs laat verleiden tot een samenzweringstheorie: 'Ik beweer dat veel van onze belangrijkste zakelijke, educatieve en bestuurlijke instellingen zich doelbewust bezighouden met infantilisering en dat we bijgevolg kwetsbaar zijn voor daarmee samenhangende praktijken als privatisering en merkmarketing.
' Al heeft hij uiteraard een punt: de staat - of de markt, 't zijn twee handen op één vetgemeste buik - heeft er alle belang bij dat burgers verslaafd blijven aan consumeren, want dat houdt die markt in stanD. Volgens Barber moet het kapitalisme weer goederen gaan produceren en diensten aanbieden die tegemoetkomen aan de échte behoeften van burgers, in plaats van de verslaving van dolgedraaide consumenten te voeden.
En die consumenten moeten massaal uit hun shoproes ontwaken en burgers worden die de staat ter verantwoording roepen: alleen zo kan de democratie overleven.

't Is enigszins riskant om een boek dat pleit voor meer volwassenheid bij het oplossen van uiterst complexe vragen af te doen als te ingewikkeld, maar so what: Barber had zijn punt ook op 150 vlot geschreven pagina's kunnen maken.
Hadden u en wij meer tijd om te, euh, shoppen.

Wat de auteur omschrijft als de “consumptiesamenleving” houdt hij verantwoordelijk voor het vernietigen van de “traditionele fasen van de levenscyclus, de kindertijd wordt ingekort (…) de adolescentie begint voor de pubertijd en blijft, voor sommigen, maar duren (…) het ontkennen van leeftijd is omnipresent.
”

 

Volgens de auteur is het “protestantse arbeidsethos” vervangen door een “infantiel ethos”.
Het protestantse arbeidsethos was volgens bepaalde filosofen, zoals Max Weber, kenmerkend voor het kapitalisme en in het bijzonder het Anglo-Amerikaans kapitalisme.
Nu domineert volgens Barber een “Peter Pan syndroom”.

 

De auteur stelt dat het consumptiekapitalisme erop gericht is om de ontwikkeling van volwassenen tegen te gaan in de hoop om de gewoonten en smaken van kinderen te versterken onder volwassenen.
Met allerhande spelletjes, gadgets en overbodige consumptiegoederen worden zaken geproduceerd die nutteloos zijn en enkel maar bestaan omdat het kapitalisme nu eenmaal wil verkopen.
Er wordt ook gewezen op de pogingen van bedrijven om steeds agressiever in te spelen op “jonge consumenten”.

 

Zelfs het zakenblad The Economist moest enkele jaren geleden toegeven: “Vroeger moest je als volwassene je speelgoed opbergen.
Nu trekt een 35-jarige Wall Street analist naar zijn werk op een scooter, terwijl hij naar Moby luistert via zijn koptelefoon met jaarverslagen in zijn rugzak.
Deze 35-jarige heeft meer gemeen met een 20-jarige dan wat een generatie geleden het geval was.
”

 

Tegelijk leven 4 miljoen “niet-zo-jonge volwassenen” van 25 tot 34 jaar in de VS nog steeds bij hun ouders.
We zien overigens een zelfde trend in Europa: jongeren blijven langer thuis wonen omdat ze weinig keuze hebben.
De lonen zijn te laag om een eigen huis te kopen of te huren.
Bovendien is er een chronisch tekort aan betaalbare huisvesting.

 

De auteur vergelijkt de huidige periode met vroegere periodes van het kapitalisme die hij omschrijft als “productivistisch” waarbij volgens hem de “reële behoeften van reële mensen” centraal stonden: basisgoederen, voedsel, huisvesting, gereedschap,… Daartegenover staat dat het kapitalisme vandaag enkel nog zou vooruitgaan op basis van “consumptie” omdat de “essentiële behoeften al ingevuld zijn”.

 

Dat klopt natuurlijk niet voor de meerderheid van de wereldbevolking, in het bijzonder in de neokoloniale wereld, die in armoede leeft.
Er is bovendien ook een toenemende armoede in de zogenaamd ontwikkelde landen.

 

Karl Marx

 Karl Marx stelde reeds dat het kapitalisme steeds probeert nieuwe “interne” markten te ontwikkelen, waarbij soms wordt ingespeeld op wat ooit “denkbeeldige behoeften” waren (denk maar aan GSM’s of iPods) maar intussen “essentiële” behoeften zijn geworden.
Anderzijds heeft Barber wel een aantal correcte punten in zijn kritieken op het “moderne kapitalisme”, zeker als hij het heeft over het winkelen om te winkelen.

 

De “consumptie ethos” heeft effectief een impact in de VS.
Dat werd duidelijk gemaakt door Bush na de aanslagen van 11 september 2001.
In een poging om de Amerikanen na de aanslagen terug op het pad van het normale leven te brengen, stelde Bush dat het belangrijk zou zijn om tegenover al-Qaeda en co de patriottische sterkte van het land te tonen door allemaal naar winkelcentra te trekken en verder te gaan met de consumptie.

 

Winkelen tot je erbij neervalt

 Het blad “Vancouver Sun” publiceerde een editoriaal met de titel: “Winkel tot je erbij neervalt: het is een morele plicht”.
William Greider stelde in zijn boek over het moderne neoliberalisme (“One World, Ready or Not”) dat “teveel producten op zoek moeten naar te weinig consumenten, die te vaak sterk worden gestimuleerd om toch maar tot consumptie over te gaan”.

 

De drang naar consumptie wordt opgedreven door het moderne kapitalisme, maar maakt de bevolking daarom niet gelukkiger.
Bovendien zitten we dan nog in een periode voor een ernstige economische crisis.
Het doet wat denken aan de jaren 1960 voor de sociale uitbarstingen in 1968-69.
De nieuwe generatie van arbeiders en studenten verwierp ook toen het brutale en egoïstische materialisme van de kapitalistische samenleving.
De jongerenrevolte toen was een voorloper van een breder arbeidersverzet dat er zat aan te komen.

 

De auteur haalt terecht een aantal citaten van Marx aan, zoals: “De uitbreiding van de productie en van de behoeften wordt bijzonder ingewikkeld en steeds meer onderworpen aan onmenselijke, verdorven en denkbeeldige noden.
” Marx beschreef in algemene termen wat de auteur van dit boek gedetailleerd naar voor brengt: de vervreemding van de producent – de arbeiders in de kapitalistische samenleving – van zowel zijn productiemiddelen als van het geproduceerde product, waardoor de arbeider een radertje van de moderne industriële machine wordt.

 

De commentaren van Barber over de zogenaamde filantropie (vrijgevigheid) van de miljonairs en miljardairs voor WO1, worden tegenover het kapitalisme vandaag geplaatst.
De zogenaamde vrijgevigheid van kapitalisten in het verleden was beperkt tot het uitdelen van zakgeld op basis van de winsten die werden gemaakt op de kap van de uitbuiting van de arbeiders.
Het was bovendien niet gericht op de creatie van een meer gelijke samenleving.
Er werden kleine ‘cadeaus’ uitgedeeld om een groter verzet te vermijden en om de arbeiders het kapitalisme te laten aanvaarden.

 

In 2001 besteedde de VS meer dan 230 miljard dollar aan reclame, met 40 miljard daarvan gericht op kinderen (tegenover 2,2 miljard in 1968 en 4,2 miljard in 1984).
In Europa is de reclamesector intussen goed voor zo’n 100 miljard dollar per jaar.
De auteur verwijst ook naar Hollywood en de zogenaamde “droommachine” die wordt gebruikt om de bevolking dom te houden.
Barber plaatst dat tegenover kritische en radicale films in de jaren 1960.

 

Alles moet vandaag sneller gaan: fast food, snelle muziek, snel regisseren van films, snelle computers, enkel sporten waarin snelheid telt,… Barber spreekt zich daar tegen uit en stelt dat snelheid de dominante trend is in de jongerencultuur en de wereldwijde handel.
In India noemt men de nieuwe generatie van snelle consumenten de “zippies”.

 

In Zuidelijk Europa is er steeds meer een aanval op de lange siesta’s en de tijd die wordt genomen voor maaltijden.
In Madrid werd zelfs een campagne opgezet om in te gaan tegen de lange middagpauzes: “Twee tot drie uur zijn zeker plezant, maar niet productief”.
Met andere woorden: alles moet buigen voor de productie van winst, wat ook de gevolgen zijn op het vlak van stress en de bijhorende gevoelens van ziekte en ongemak.

 

De auteur komt tot deze conclusie: “De cultuur van het moderne consumptiekapitalisme heeft alle Freudiaanse (en protestantse) bagage overboord gegooiD. Voor het eerst in de geschiedenis voelt een samenleving aan dat haar economisch overleven een vorm van gecontroleerde regressie vereist waarin onvolmaaktheid sterker wordt gepromoot dan rijping.
”

 

Barber spreekt zich terecht uit tegen de pogingen om de 35-urenweek in Frankrijk af te schaffen.
Terwijl de arbeiders in Europa uitkijken naar mogelijkheden om minder lang te werken, probeert de burgerij in de verschillende landen om ons steeds langer en harder te laten werken: zowel de arbeidsduur per week als het aantal jaren dat gewerkt wordt, zou omhoog moeten als het van de burgerij afhangt.

 

In tegenstelling tot veel andere schrijvers die het hebben over de horror van het modern neoliberalisme, is Barber wel duidelijk over wat dit systeem betekent voor de meerderheid van de bevolking: “De ongelijkheid zit in het marktsysteem ingebakken, waardoor dit systeem een race naar de top wordt voor wie al rijk is en een race naar beneden voor al de rest.
Ongelijkheid staat niet los van privatiseringen, het is er het fundament van.
” Bovendien: “Politici zijn handelaars en worden als producten verkocht aan een publiek dat niet gezien wordt als een groep van burgers, maar als potentiële klanten.
”

 

Barber verwerpt de stelling van Thomas Friedman in diens boek “The World is Flat” dat de normen en voorwaarden in de VS binnenkort internationaal zullen gelden.
In werkelijkheid is er een groeiende kloof tussen noord en zuid, tussen rijk en arm, tussen kleine rijke eilandjes in landen en de arme meerderheiD. De tegenstellingen zijn nog nooit zo groot geweest.
In plaats van een zogenaamde “platte wereld”, zien we dat de nachtmerrie van de filosoof Hobbes (“iedereen tegen allen”) steeds meer realiteit wordt met armoede, corruptie, misdaad en onveiligheid die voor een groter deel van de wereldbevolking dagelijkse kost geworden zijn.

 

De analyses van Barber zijn niet zozeer foutief als hij het kapitalisme beschrijft.
Het probleem bevindt zich op het vlak van remedies en antwoorden.
Op dat vlak komt hij niet verder dan een reformistisch programma dat de scherpste kantjes van het kapitalisme moet afveilen.
Zo heeft hij het over het democratiseren van de globalisering.
Het IMF en de Wereldhandelsorganisatie, net zoals de Verenigde Naties, ziet hij terecht als instrumenten van de VS, maar zijn alternatief is “transnationale instellingen gecontroleerd door de globale burgersamenleving”.
Dat is utopisch en het zal geen einde maken aan de onmenselijke tendensen van het neoliberale kapitalisme.

 

Remedies voor een ziek system

Socialisten en marxisten stellen niet alleen dat het kapitalisme economisch niet efficiënt is, maar vooral dat het geen gebruik kan maken van het enorme potentieel van de productiekrachten die worden opgebouwd door de arbeid van de werkenden.
Het kapitalisme wordt vandaag steeds onmenselijker en dat heeft gevolgen, ook op het vlak van cultuur, waarbij de vervreemding toeneemt en de mens steeds meer wordt omgevormd tot eendimensionale wezens.

 

Democratisch socialisme is de basis om daar een einde aan te maken door de menselijke solidariteit centraal te stellen.
Dat zal nieuwe mogelijkheden met zich mee brengen op heel wat vlakken, van kunst over wetenschap tot de samenleving in het algemeen en elk individu.
Enkel een georganiseerde arbeidersklasse op wereldvlak die de strijd tegen het kapitalisme aangaat en die opkomt voor een nieuwe socialistische samenleving op nationaal vlak, maar met internationale banden, kan een weg vooruit aanbieden uit het economische en culturele moeras dat Barber goed beschrijft in zijn boek.

De heksenjacht op consumenten

door Elvan Bayraktaroglu

 18 december 2007

Het consumentenkapitalisme maakt van kinderen onbaatzuchtige monsters en van volwassenen drammende kinderen.
Het sloopt het kapitalisme zoals het volgens Barber hoort te zijn, namelijk doorspekt met protestants ethos.
Benjamin Barber, ex-adviseur van Bill Clinton en bekend van de bestseller Jihad vs McWorld, laat in zijn nieuwste boek De infantiele consument geen spaan heel van het huidige consumentenkapitalisme.
; ;Onenightstands zijn immoreel, net zoals computerspelletjes, ; ; aldus Barber, die na het lezen van het boek meer weg heeft van een conservatieve boer Koekoek die met een streng christelijk vingertje wijst naar de ondeugden van het leven, dan van de liberale ex-adviseur van de voormalige democratische president Bill Clinton.

In zijn nieuwe boek De infantiele consument omschrijft Barber, hoogleraar politicologie aan de universiteit van Maryland, hoe het huidige kapitalisme zichzelf ten gronde richt door meer nutteloze goederen en diensten te produceren dan voor een mens goed kunnen zijn.
Als uitgangspunt hiervoor neemt Barber de protestantse arbeidsmoraal, die aan het kapitalisme van de Verenigde Staten ten grondslag ligt.
Naarmate het boek vordert, trekt de schrijver eigen conclusies uit verschillende constateringen.
Zo zou de opkomst van animatiefilms als Shrek en van filmmakers als George Lucas en Steven Spielberg aan volwassenen een vorm van kinderlijkheid opdringen.
Barber begrijpt heel goed dat consumenten vrij zijn om eigen keuzes te maken, maar veroordeelt desondanks de keuze wanneer deze zonder maat en reden gemaakt wordt.
In dit boek is het Barber die de regels opstelt en de mate en de redenen bepaalt.
Computerspelletjes zijn dan ook uit den boze, net zoals communitywebsites (Orkut) en iPods - overbodige producten die volgens Barber geen enkel maatschappelijk doel dienen.

De activistische burger

Bekende Amerikaanse merken zouden zich in alle Europese gelederen genesteld hebben om vervolgens hun producten door de strot van de consument te rammen.
Een nadeel van globalisatie, zegt Barber, die zich hiermee mengt in de discussie over vervlakking en massacultuur, waar ook de Canadese journaliste Naomi Klein over schrijft in No Logo.
Maar daar waar Klein scherp uithaalt naar de bedrijven zelf, sabelt Barber de consument neer omdat deze zich laat leiden door diezelfde bedrijven.
De observaties in het boek van Barber zijn niet nieuw.
Het consumentengedrag is inderdaad doorgeschoten en bedrijven schuwen geen enkel middel om zoveel mogelijk zinnige en onzinnige producten te slijten aan iedereen die maar in staat is een product te kopen.

Als alternatief biedt Barber de lezer het kritische consumentisme en het bedrijfsburgerschap, waarbij hij de activistische consument een warm hart toedraagt.
Het boycotten van producten en merken werpt volgens Barber zijn vruchten af.
Hij haalt hiervoor voorbeelden aan, zoals het geval van de Deense producten die door moslims werden geboycot nadat een Deens dagblad spotprenten van de profeet Mohammed had geplaatst.
Consumenten die een politiek punt wensen te maken moeten hun hand op de knip houden.
Niet alleen zal dit volgens Barber het buitensporige van consumentisme tegengaan, het zal ook de democratie hervormen.
Burgers moeten zich als consument uitspreken, ; ;Produceer wat wij willen, anders kopen we het niet! ; ;

Permanente onvolwassenheid

Ook de overheid komt in het boek niet ongeschonden uit de strijD. Deze zou immers gebruik maken van dezelfde marketinginstrumenten als de grote bedrijven.
Door zoveel mogelijke publieke goederen te privatiseren, verzaakt de overheid zijn taak: het waarborgen van de democratie.
Verschillende (politieke) keuzes in het leven van de consument worden vandaag de dag bepaald door bedrijven met de meeste overtuigingskracht.
De prijs die de consument vervolgens betaalt is een vorm van permanente onvolwassenheid, waarbij bijvoorbeeld het stemmen op een presidentskandidaat niet meer weloverwogen is, maar wordt bepaald door de meest overtuigende acteur, de kandidaat met de grootste campagnekas of degene met de meeste steun van bekende Amerikanen.

Barber maakt in zijn eerste hoofdstuk zijn punt duidelijk: Het consumentenkapitalisme is een feit en de gevolgen kunnen ernstig zijn.
Maar het is vooralsnog niet aan Barber om te bepalen wat consumenten wel of niet mogen kopen en wat een goede of slechte aankoop is.
Ook begeeft de schrijver zich op het terrein van de sociologie door bepaald gedrag te typeren als 'infantiel'.
Om zijn beweringen en conclusies met betrekking tot het consumentenkapitalisme te staven, haalt Barber verschillende sociologen en filosofen aan, waaronder Max Weber, die tot vervelends toe de revue passeert.
Benjamin Barber slaat met dit boek de spijker op zijn kop.
Het consumentengedrag heeft buitensporige vormen aangenomen en tal van aankopen zijn onnodig, waaronder dit boek van Benjamin Barber.
De infantiele consument komt uiteindelijk neer op een commerciële kopie van Max Webers boek De protestantse ethiek en de geest van het kapitalisme.

Vroeger was de toekomst beter      Visser Carolijn      Maatschappij

'Gelukkig zijn er altijd een paar journalisten die zich niets aantrekken van wat de meute bericht en zelf gaan kijken.
En ze ontdekken hoe het echt toegaat in de werelD. Meteen zie je dan het verschil tussen het leven zelf en wat de intellectuele smaak daarover voorschrijft.
Wie zoals Carolijn Visser blind is voor de mode, krijgt des te meer vat op de tijdgeest,' aldus journalist Maarten Huygen in de inleiding bij dit boek.

Carolijn Visser groeide op in de schaduw van de hippie-generatie, toen het er niet zoveel toe deed hoe de wereld was, alswel hoe die zou moeten zijn.
Visser probeerde deze merkwaardige jaren vast te leggen.
Ze schreef over sociaalwerkers die beroepsmatig de wapens opnemen tegen de ME, over vrouwen die strandden in hun huwelijk met een moslim en door hulpverleners werden heropgevoeD. Het waren decennia waarin met groot idealisme nieuwe steden en wijken werden ontworpen, maar de bewoners voelden zich er ontheemd, de oude wijken verpauperden, jongeren raakten op drift.
Ondertussen werd de heilstaat elders verondersteld, in Oost-Europa, maar in werkelijkheid werd achter het IJzeren Gordijn van hervorming gedroomD. of Nederlandse intellectuelen bezwoeren dat communistisch China het aards paradijs as.
Terwijl ook daar ongeduldig werd gewacht op het kapitalistische wonder.

In Vroeger was de toekomst beter geeft Carolijn Visser een scherpzinnig commentaar op de heersende modes in de wereld van toen en tekent zij een toekomst waarin we nu leven ;

The origin of totalitarisme      Arendt Hannah      Maatschappij

Geboren in Duitsland, Hannover, in 1906 als enig kind van joodse ouders en gestorven in 1975, zou Hannah Arendt uitgroeien tot een van de meest invloedrijke politieke theoretici van de twintigste eeuw.

Arendt studeerde theologie en filosofie in achtereenvolgens Berlijn en Marburg, waar ze een romance kreeg met Martin Heidegger.
In Heidelberg volgde ze college bij haar levenslange vriend, Karl Jaspers.
Ze vluchtte in 1933 naar Parijs - ontmoette daar onder meer Camus en Sartre - en in 1941 naar de VS, waar ze The origins of Totalitarianism schreef.
Arendt onderhield contacten met de groten der aarde, vooral existentie-filosofen omdat zij de mens en de persoonlijke verantwoordelijkheid boven alles stelden.

The Origins of Totalitarianism

The Origins of Totalitarianism gaat over nazi-Duitsland en bolsjewistisch-Rusland, beiden totalitarisische regimes.
De lezer vindt in dit werk in principe al Arendts basis-ideeën weerspiegelD. Na de twee inleidende hoofdstukken over het ontstaan van het antisemitisme en het imperialisme met sterke nadruk op natie,ras en bureaucratie komt Arendt in het derde deel tot de kern van de zaak: hoe kan totalitarisme ontstaan en functioneren?

In een totalitair regime heersen terreur en geweld, puur als intimidatiemiddel.
Angst is het belangrijkste mechanisme.
Totalitaire bewegingen willen massas mobiliseren en bevorderen onderling wantrouwen tussen burgers.
Het gaat om miljoenen waarbij elk individu geïsoleerd is en zich alleen nog verhoudt tot het regime.
De leider vraagt totale loyaliteit op straffe van de dooD. Totalitaire bewegingen hadden/hebben een volstrekt nieuwe regeringsvorm zonder historisch precedent.
Het zijn geordende systemen die mensen een duidelijke, eenvoudige wereld beloven en daarmee de 'echte' wereld van pluriformiteit laat verdwijnen.
Het totalitarisme werd mogelijk omdat het politieke systeem niet langer goed werkte en individuen niet langer vanuit autonomie een gemeenschap vormen, maar vanuit isolatie een massA.

De banaliteit van het kwaad

Eichmann tijdens proces in 1961

Wat Arendt primair interesseerde was de vraag hoe iemand die tijdens het middageten vol overgave luisterde naar het 21e concert voor orkest en piano van Mozart, vervolgens aan zijn bureau een decreet tekende voor het transport van duizend joden naar Theresienstadt.
Langzamerhand kwam ze tot het inzicht dat elke deporteur als een normale ambtenaar een radertje vormde in het hele proces van vernietiging.
Het kwaad was daardoor opgesplitst en ontdaan van zijn gruwelijkheid; het kwaad is in wezen banaal.
Eichmann was daarvan een treffend voorbeelD. Eichmann bleek niet zozeer gedreven door een ideologie maar voerde eenvoudigweg zijn taken uit als saaie manager.
Niet zozeer was in hem het kwade actief aanwezig, alswel het vermogen zelfstandig te oordelen afwezig.

Totalitarisme kon zich alleen ontwikkelen in grote landen met een grote bevolking, met voldoende mankracht om bijvoorbeeld de concentratiekampen te bemannen, aldus Arendt.
Het bracht nieuwe methoden van propaganda met zich mee.
' methods which ended in death rather than persuasion, which spelled terror rather than conviction' (p.
312).
Totalitarisme heeft volgens Arendt een einde gemaakt aan de afstand tussen overheerser (Führer/Leider) en overheerste.
Hitler verwoordde het aldus:'All that you are, you are through me; all that I am, I am through you alone.
' (p.
325).

Omdat minderheidsgroepen noch onafhankelijke personen bestaansrecht hadden was massa-propaganda het medium bij uitstek, via massabijeen-komsten, radio, kranten en films.
Een totalitaire organisatie (SDAP, SS, Gestapo) vormde daarvoor de infrastructuur zowel in Duitsland als Rusland (Communistische partij, Komsomol en Cheka).

Sommige elementen in het betoog van Hannah Arendt zijn misschien enigszins gedateerd maar de analyse als geheel staat stevig gewortelD. De verbazing over hoe het kwaad zo ongeremd kon heersen bleef maar ook de wil om een antwoord te vinden ook al kostte dat een heel leven.

Een van de meest geciteerde filosofen van deze tijd is Hannah Arendt.
Tijdens de voorbije jaren verscheen een groot deel van haar oeuvre in het Nederlands.
Enkele maanden terug kwam de vertaling van haar meesterwerk Totalitarisme op de markt waarin de Joods-Duitse filosofe zich verdiept in de vragen die samenhangen met totalitaire politieke systemen.
Dit werk dat voor het eerst verscheen in 1951 was baanbrekend omdat het voor de eerste keer de overeenkomsten tussen fascisme en het communisme blootlegde.
Het boek veroorzaakte een schok, vooral bij Westerse intellectuelen die zich sterk afkeerden tegen het fascisme en sympathiseerden met het communisme als een fundamenteel tegenovergestelde beweging.
Sprekend daarvoor was de houding van de Franse filosoof Jean-Paul Sartre die in het begin van de jaren vijftig de Sovjet-Unie bezocht en dit het enige land noemde waarin burgers ‘volledige vrijheid van kritiek’ hadden.
Hannah Arendt wist beter.
Ze groeide op in Duitsland als kind van geassimileerde joden.
Ze studeerde wijsbegeerte bij Martin Heidegger, Edmund Husserl en Karl Jaspers en later ook theologie en klassieke filologie.
In 1933 werd ze door de Gestapo gearresteerd omdat ze politiek vervolgde mensen in Duitsland geholpen haD. Het lukte haar om naar Parijs te vluchten en te emigreren naar de Verenigde Staten.

In haar boek Totalitarisme maakte ze duidelijk dat zowel het nazisme als het sovjetstalinisme manifestaties waren van het politieke kwaaD. Een scherpe visie waarin ze gedetailleerd de onderdrukking van het individu ten bate van een collectief ideaal analyseerde.
The Origins of Totalitarianism vormde de eerste grote studie na de Tweede Wereldoorlog waarin de oorsprong en dynamiek van totalitaire systemen centraal staan.
Daarmee toonde ze aan dat deze systemen iets anders zijn dan loutere dictaturen.
Terreur is hier het doel op zich geworden en ideologische fictie overheerst.
Meer nog, de terreur wordt in de twintigste-eeuwse totalitaire regimes tot iets alledaags en dient niet langer een welomschreven politiek doel.
De voornaamste strategie van het totalitarisme is het zaaien van angst.
Arendt legt de gruwelijke effecten van de combinatie tussen angst en willekeur bloot aan de hand van de terreurpolitiek van Stalin.
Hij introduceerde het principe van ‘schuld door associatie’.
Het doel was de beschuldigde te isoleren van zijn of haar vrienden en familieleden.
Bij elke arrestatie dreigde de geheime politie immers de omgeving van de beklaagde mee te sleuren en te vernietigen.
De psychologische impact was zo groot dat zodra iemand aangeklaagd werd, zijn of haar vrienden onmiddellijk zijn of haar ergste vijanden werden en om hun eigen vel te redden overgingen tot de meest waanzinnige beschuldigingen aan het adres van de beklaagde.
Op die manier probeerden ze hun betrouwbaarheid en loyauteit aan het regime te bewijzen.

Deze strategie zorgde ervoor dat mensen nog uitsluitend handelden in functie van hun eigen lijfsbehoud en zich overgaven aan de willekeur van de totalitaire beweging.
Het totalitarisme ging dus verder dan de loutere dictatuur waarin een mensenleven van geen tel was.
Hier stond het leven van een ganse familie en vriendenkring op het spel waarbij de machthebbers – vaak lokale potentaten of commissarissen in naam van een hoger gezag – beslisten over leven en dooD. Het totalitarisme ontmantelde de rechtstaat en verving de wet die burgers tegen anderen moest beschermen door wazige richtlijnen die plaatselijke machthebbers naar goeddunken konden interpreteren.
Onder het nazisme gold het principe van ‘de wil van de Führer is de hoogste wet’ en onder het communisme trad men op tegen de ‘vijanden van het volk’.
Het gevolg was regelrechte willekeur waarbij mensen werden opgepakt en vermoord omdat ze in de ogen van de lokale machthebbers ageerden in strijd met wat zij als ‘wettelijk’ zagen.
Die interpretaties gebeurden niet alleen door rechters en officieren, maar tijdens de oorlog ook door SS-leden, zoals de beruchte Einzatsgrüppen die in het zog van de oprukkende Duitse troepen tienduizenden joden, weerstanders en communisten afmaakten in naam van de Führer.

Hoe gemakkelijk de daders hun geweten uitschakelden om te moorden in naam van een regime werd in de loop van de geschiedenis meermaals duidelijk.
Zowel de communistische volkscommissarissen als de fascistische Unterführers – maar ook de latere rode gardisten in China – geloofden echt dat ze hun ‘werk’ deden, zelfs als ze daarvoor meest stompzinnige en afschuwelijke bevelen uitvoerden.
Denk aan Eichmann die zich totaal niet schuldig voelde voor zijn actieve rol in de Endlösung.
‘Es wurde befohlen und infolgedessen ist es durchgeführt worden.
Bekomme ich einen Befehl, so habe ich ihn nicht zu deuten, und wenn ich einen Befehl erteile, so ist es verboten, diesen Befehl zu begründen’, aldus Eichmann.
In zijn boek De samenzwering beschrijft Imre Kèrtesz de houding van een lid van de geheime politie in een denkbeeldig Zuid-Amerikaans lanD. Hij wordt na de instorting van de dictatuur beschuldigd van marteling en moord, maar zelf vindt hij dat hij niets verkeerd gedaan heeft.
De protagonist had aanvankelijk nog twijfels – een hoogst menselijke trek – maar al snel verdwenen die.
Op een dag vraagt hij aan zijn overste of ze dan niet ‘de wet moesten handhaven’ waarop die antwoordt ‘niet de wet maar het gezag’.
Eerst het gezag en dan de wet, dat is de absurde maar dodelijke logica van het totalitaire systeem waarin angst en schuld regeren, en geen plaats is voor onschulD. Het is op die manier dat gewone mensen beslisten om mee te werken aan het martelen en vermoorden van onschuldige burgers.

De grootste slachtoffers van deze blinde terreur en willekeur waren de joden.
Hannah Arendt toont met een eenvoudig voorbeeld aan hoe dodelijk efficiënt en perfide het totalitaire nazisysteem funtioneerde, niet alleen om de joden te treffen maar tegelijk om angst te zaaien tegenover de eigen bevolking.
‘In plaats van Joden gewoon uit te sluiten van het lidmaatschap, eisten ze van hun leden het bewijs van niet-Joodse afstamming en zetten ze een gecompliceerde machine op om licht te werpen op de duistere afstamming van zowat tachtig miljoen Duitsers’.
Door die maatregel ontstond een massale psychose waarbij tachtig miljoen Duitsers koortsachtig begonnen te zoeken of ze geen Joodse voorvaders hadden.
En toen bleek dat ze geen ‘joods bloed’ hadden waren ze opgelucht en voelden ze zich onderdeel van een uitverkoren volk, van de Übermenschen die niets te maken hadden met de ‘lagere’ mensenrassen.
De psychologische impact van een dergelijk zelfonderzoek kan niet voldoende beklemtoond worden.
Het was alsof elke Duitser zonder joodse afstammelingen zich bijzonder voelde.
Hoe moet het op familiebijeenkomsten in die jaren 1933 en later geweest zijn toen men het over afstamming en relaties had? En wat een drama als vaststond dat men ergens via voorouderlijke verwantschappen ‘joods bloed’ had?

Het totalitaire systeem zorgde voor zelfonderzoek en zuivering die de Ander uitsloot.
Die attitude werd nog versterkt door het opleggen van specifieke voorwaarden aan Duitsers om te kunnen toetreden tot de elite.
Alleen jongens van arische afkomst met blauwe ogen en blond haar die tot het jaar 1750 konden aantonen dat ze geen joods bloed hadden, konden toetreden tot de SS.
Dit versterkte het ‘wij’ en ‘zij’ gevoel en droeg bij tot het geloof te behoren tot een uitverkoren ras.
Even typerend voor het totalitarisme was het feit dat politiediensten er niet zozeer waren om misdaden op te sporen maar om bepaalde categorieën van de bevolking te arresteren.
Niet de misdaad maar het behoren tot een bepaalde groep werd als verderfelijk aanzien.
Vooral dan van groepen die in de ogen van de leiders de gezondheid en wilskracht van het ‘eigen volk’ ondermijnden.
In die zin evolueerde de politie van een beschermende kracht voor de burgers tot een louter repressief apparaat dat niet zozeer de openbare orde en de wederzijdse rechten tussen burgers moest respecteren, maar optrad als een dodelijk wapen in handen van de machtshebbers, zonder enige notie voor de menselijke waardigheiD.

Hannah Arendt is niet mals voor de betrokken bevolking en kant zich tegen het naoorlogse excuus van ‘Wir haben es nicht gewusst’.
In feite wist iedereen in meer of mindere mate wat gebeurde.
‘De verwijdering van de Joden had eenzelfde demoraliserend effect op de Duitse beroepswereld: iedere werknemer wordt, als begunstigde, bewust medeplichtig aan de misdaden van de regering – of hij het nu graag heeft of niet.
’ Het perfide gevolg was dat de eigen inwoners, omwille van hun betrokkenheid, hun leiders nog meer dan voorheen gaan verdedigen.
Nog erger was hun besef dat medeburgers – joden in Duitsland of vijanden van het volk onder Stalin – fysiek werden ‘verwijderd’ uit de samenleving.
Hannah Arendt beschrijft hoe ‘onaangepaste’ mensen stapsgewijs uit de maatschappij werden verbannen.
Eerst werden hun rechten vernietigd waardoor ze niet langer juridische personen waren.
Daarna vermoorde men hun morele persoon, een daad die verder ging dan de eigenlijke dooD. Arendt wijst op het feit dat in Rusland heel wat vrouwen wier echtgenoot gearresteerd waren een echtscheiding aanvroegen om het leven van henzelf en hun kinderen te redden.
Het totalitaire systeem verzeeg ook of de gevangene nog in leven of dood was waardoor men elke betekenis van het einde van een vervuld leven ontnam.
Tenslotte volgde in het kamp de vernietiging van het individu zelf, met het tatoeëren van een kampnummer op het lichaam en het systematische vermoorden van mensen.

Volgens Hannah Arendt schuilt de essentie van het totalitarisme in de wetteloosheid en de complete terreur.
Tegelijk stelde ze dat totalitarisme niets te maken had met nationalisme, een hoogst betwistbare stelling.
Arendt verdedigt haar stelling door te wijzen op het feit dat Hitler en Stalin er niet voor terugschrokken om de eigen bevolking te decimeren.
Dat klopt wel, maar tegelijk verantwoordden ze hun agressieve oorlogspolitiek in naam van de bevrijding van hun onderdrukte volksgenoten in andere landen.
Juist in naam van het nationalisme en de ‘volksverbondenheid’ voerden de twee dictators de meest gruwelijke oorlogen.
En de uitschakeling van ‘eigen’ mensen gebeurde net omdat de leiders hen niet als volwaardige ‘volksgenoten’ beschouwden.
Erger is dat de totalitaire leiders handelden vanuit een soort religieuze gedrevenheiD. ‘Goed is wat goed is voor het Duitse volk’, zo stelde Hitler.
Ook vandaag klinkt die visie door in extreemrechtse slogans zoals ‘Eigen volk eerst’.
Maar hoe konden miljoenen mensen in deze logica stappen? Volgens Arendt bestond de kracht van totalitaire systemen in het feit dat ze hun ideologieën konden presenteren als onfeilbare wetenschappelijke voorspellingen, waardoor totalitaire leiders handig inspeelden op de hunker van de massa naar voorspellingen en consistentie.

In haar woord vooraf bij de eerste uitgave van haar boek schreef Hannah Arendt dat indien het totalitarisme getriomfeerd zou hebben, dit de vernietiging van de mensheid zou betekend hebben.
Dat klopt.
Misschien bestond de wereld dan nog en leefden de mensen volgens richtlijnen van een Partij of een nieuwe Führer, maar de ‘mensheid’ zou niet meer bestaan.
De mens kan immers alleen leven in vrijheid, bewust van zijn of haar mogelijkheden, en finaal gericht op zijn of haar streven naar geluk.
Hoeveel mensen er ook werden opgesloten in kampen, steeds stonden er anderen recht om hun vrijheid op te eisen.
De grote verdienste van Hannah Arendt is dat ze de mechanismen heeft blootgelegd waarin mensen hun vrijheid niet langer kunnen of durven te gebruiken.
Meestal uit angst, maar ook vaak uit opportunisme en conformisme.
Zeggen dat het totalitarisme definitief is verslagen zou getuigen van een grote naïviteit.
Ook vandaag leven nog steeds miljoenen mensen onder angst en conformeren ze zich naar de dictaten van hun doorgaans religieuze leiders.
Het bekampen van elke vorm van totalitarisme blijft dan ook een opdracht, meer nog het is onze menselijke plicht.

Recensie door Dirk Verhofstadt ;

Over  Revolutie      Arendt Hannah      Maatschappij

In Over revolutie, voor het eerst verschenen in 1963, bekritiseert Hannah Arendt de twee belangrijkste ideeën over moderne revoluties: de opvatting dat ze tot individuele vrijheid en inperking van de staatsmacht leiden, en de notie dat ze ontstaan door sociale misstanden en een ongelijke verdeling van eigendommen.
Volgens Arendt zijn moderne revoluties een uitdrukking van de fundamentele mogelijkheid tot samenwerking tussen individuen die zich voor dezelfde idealen inzetten.
Een revolutie is in haar ogen daarom de ultieme vorm van politieke actie.
Toch beschouwt Arendt de meeste moderne revoluties als mislukt, omdat na zowel de Franse als de Amerikaanse revolutie de nieuwe machthebbers de gemiddelde burger buiten de politiek sloten, waardoor die van elke mogelijkheid tot politieke actie verstoken bleven.

Hannah Arendt was in elk geval een echte 20ste-eeuwer, gevormd en getekend door de dramatische gebeurtenissen van die eeuw, met een grote alertheid voor de politieke actualiteit en een niet door ideologische vooringenomenheid vertekende blik.
Geboren als kind van joodse ouders in de nabijheid van de destijds Oost-Duitse stad Königsbergen raakte ze al vroeg in de ban van de filosofie.
Ze studeerde bij beroemdheden als Martin Heidegger, Edmund Husserl en Karl Jaspers.
Nadat in Duitsland Adolf Hitler aan de macht was gekomen, week Arendt uit naar Parijs.
Van daar slaagde ze er in 1941 nog in om naar de Verenigde Staten te vluchten, het land waar ze de tweede helft van haar leven zou doorbrengen en haar belangrijkste, befaamd geworden boeken zou schrijven.
Desondanks bleef haar blik steeds sterk Europees gekleurD.

Wat haar manier van analyseren betreft - sterk associatief, altijd teruggrijpend op historische bronnen en paralellen en niet bang voor het vellen van normatieve oordelen - is ze het meest verwant met prominenten van de Frankfurter Schule als Benjamin, Adorno en Habermas.
De onverschrokkenheid waarmee zij zich op grote thema's wierp - nooit bang om zich te vertillen - en waarmee ze poogde haar inzichten een systematische vorm te geven, doet ook denken aan de werken van Karl Marx en Sigmund FreuD.

Als gevolg van Arendts gerichtheid op eigentijdse politieke ontwikkelingen is het onvermijdelijk dat sommige van haar inzichten een enigszins gedateerde indruk maken.
Zo heeft ze veel geschreven over de Koude Oorlog en over de psychologische en politieke effecten van het nucleaire afschrikkingsevenwicht tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie.
Nog steeds interessant, maar sinds het einde van de Koude Oorlog toch behoorlijk achterhaalD.

Over revolutie, voor het eerst verschenen in 1963/1965, en Over geweld (1969/1970) geldt dat nogal wat van de actuele voorbeelden waarmee Hannah Arendt haar analyse illustreert en kruidt, onderhevig zijn aan de slijtage van de tand des tijds.
De keuze om nu juist deze twee boeken in het Nederlands uit te brengen doet enigszins willekeurig aan.
Het zou in elk geval zeker aanbeveling verdienen om voor lezers die in persoon en werk van Arendt geïnteresseerd zijn, ook de schitterende biografie die Elisabeth Young-Bruehl over haar heeft geschreven, For the Love of the World, in het Nederlands te vertalen.
En dan liefst wat minder houterig dan de vertaling die Rob van Essen heeft gemaakt van On Revolution en On Violence.

Dit gezegd zijnde blijft er voor de liefhebbers genoeg over om te genieten van Over revolutie en Over gewelD. Beide boeken zijn voorzien van een informatieve en uiterst toegankelijke inleiding van de Amsterdamse politicoloog Ido de Haan, een goede en betrouwbare gids in Hannah Arendts berglandschap.
Het aantrekkelijke van dat landschap is dat je soms een vergezicht bereikt waar je alleen maar 'aaahhh' kunt roepen, betoverd door de haast profetische kracht van sommige van haar uitspraken.
Zoals: 'De geschiedenis van de oorlogvoering in onze eeuw zou (.
.
.
) gezien kunnen worden als een verslag van de groeiende onmacht van het leger (.
.
.
), tot op het punt waarop (.
.
.
) de rol van het leger openlijk (.
.
.
) (is) veranderd van die van beschermer tot die van een verlate, en in wezen machteloze wreker.
'

Arendt doelde met deze woorden op de consequenties van de nucleaire afschrikking.
Maar bij het lezen zie je voor je geestesoog de beelden van Fallujah of het Jabalya-kamp in de Gazastrook oprijzen.
En wat te denken van het volgende citaat: 'In Irak hebben we gezien hoe een enorme overmacht aan geweldsmiddelen volkomen nutteloos is als ze geconfronteerd wordt met een slecht uitgeruste, maar goed georganiseerde tegenstander (.
.
.
)' Precies.
Alleen schreef Arendt: 'In Vietnam hebben we gezien (.
.
.
)'

In Over revolutie beschrijft Arendt wat haars insziens het doel van iedere revolutie is (of behoort te zijn; tussen zijn en behoren maakt ze nauwelijks onderscheid).
Dat doel is: vrijheiD. Publieke vrijheid en publiek geluk, dat wil zeggen: het geluk dat een burger kan ervaren als hij of zij rechtstreeks deelneemt aan het besturen van de samenleving.
Om na te gaan waarom revoluties dit doel wel of niet bereiken, vergelijkt ze de Amerikaanse Revolutie (uitmondend in de Onafhankelijkheidsverklaring en de grondwet) met de Franse.
De Russische Revolutie van 1917, die Arendt beschouwt als een minder geslaagde imitatie van de Franse, wordt daarbij zijdelings besproken.

Ze komt tot de conclusie dat de Franse Revolutie haar doel niet heeft bereikt omdat de omverwerping van het Ancien Régime de in bittere armoede levende massa's het politieke toneel op dreef.
Zij werden niet gedreven door verlangen naar vrijheid, maar door de dringende behoefte een eind aan de armoede te maken, en oefenden daardoor zo'n grote permanente druk uit op de achtereenvolgende revolutionaire leiders, dat die er niet in konden slagen om een nieuwe revolutionaire orde, gegrondvest in de macht van het volk en in de wet, tot stand te brengen.

Ook verwijt ze Robespierre en de Jacobijnen dat zij de tijdens de revolutionaire woelingen spontaan opkomende burgercomités ontbonden of onder controle van hun eigen kliek brachten.
Een kleine anderhalve eeuw later deed Lenin precies hetzelfde met de eveneens spontaan ontstane sovjets (raden).
En dat terwijl volgens Arend dit soort spontane, partijloze raden van betrokken citoyens het vehikel bij uitstek zouden zijn om vorm te geven aan de directe democratie waarin burgers hun publiek geluk kunnen beleven.

Gezien haar voorkeur voor een directe (raden-)democratie laat het zich raden dat Arendt met veel belangstelling en ook sympathie de verrichtingen van de New Left en de studentenbewegingen gadesloeg, die zich in Amerika, West- en Oost-Europa (Praag '68) eind jaren zestig manifesteerden.
Toch was haar waardering zeker niet onkritisch.
Ze verweet de linkse studenten dat ze zich lieten leiden door een achterhaalde ideologie, die bestond uit een 'hutspot van allerhande marxistische kliekjes'.
Maar bovenal maakte ze zich zorgen over de tendens om geweld te verheerlijken als een noodzakelijk ingrediënt van de nagestreefde revolutionaire vernieuwing.

In Over geweld maakt ze een begripsmatig onderscheid tussen macht en geweld, waarbij ze en passant ook 'gezag' en 'terreur' bespreekt, en dit levert een buitengewoon boeiende beschouwing op.

Volgens Arendt is 'macht' nooit een eigenschap van een persoon, maar uitsluitend van een groep en vloeit ze voort uit het eensgezinde handelen van die groep.
Daarom noemt zij het geweldloze verzet van Gandhi tegen de Britse kolonisatoren en de Amerikaanse beweging voor (zwarte) burgerrechten als voorbeeld van een 'bijzonder machtige en succesvolle strategie'.
Geweld daarentegen is instrumenteel, het berust op de middelen die een overheid of een opstandige groepering heeft om geweld mee uit te oefenen.

Arendt bestrijdt de opvatting van Mao Zedong (destijds populair onder een deel van de revolterende studenten) dat macht uit de loop van een geweer komt.
Geweld komt uit de loop van een geweer, niet macht.
Macht stort ineen, wordt vernietigd wanneer ze niet langer berust op instemming, op legitimiteit.
Dat is het moment waarop hetzij een overheid haar toevlucht neemt tot teugelloos geweld, hetzij revolutionaire bewegingen (al of niet met geweld) een kans krijgen.
Alweer is dit het moment voor een Aha-Erlebnis.
Want Arendt ontwikkelt deze beschouwing aan de hand van gebeurtenissen uit de jaren zestig, maar haar theorie over het ontstaan van revolutionaire mogelijkheden als de macht het bij gebrek aan legitimiteit begeeft, kan zonder meer worden toegepast op de 'fluwelen revoluties' die in de late jaren tachtig in Oost-Europa een einde aan het communisme maakten.

Op tal van Hannah Arendts inzichten kunnen we, met onze wijsheid achteraf, het nodige afdingen.
Maar haar redeneringen blijven altijd de moeite waard en zijn soms gewoon verrukkelijk opwindend ;

De verweesde samenleving      Fortuyn Pim      Maatschappij

Pim Fortuyn was niet alleen een wat excentrieke politicus met een scherpe tong maar ook en vooral een opvallende essayist met een scherpe pen.
Naast zijn bestseller De puinhopen van acht jaar paars dat hij schreef als een soort programma voor de parlementsverkiezingen van mei 2002, is hij ook auteur van het boek De verweesde samenleving waarin hij zijn visie op de maatschappelijke en politieke ontwikkelingen in zijn land uiteenzette.
Het boek is minder polemisch dan De puinhopen van acht jaar paars maar geeft aan dat Fortuyn's ideeën het resultaat waren van jarenlang observeren en ontleden waardoor zijn stellingen ook aan kracht winnen.
Die ideeën zijn een wat merkwaardige mix van libertaire en conservatieve standpunten.
Een pleidooi voor openheid op het vlak van drugs tegenover een oproep voor een nieuw normbesef.
Doorheen het boek laat Fortuyn ook duidelijk zijn christelijke achtergrond klinken met een herhaald pleidooi voor een nieuw waardenstelsel waarbinnen de inwoners van Nederland, autochtonen en allochtonen zich moeten schikken.
Hij maakt ook komaf met de leiders van de grote politieke richtingen die volgens hem nog enkel bezig zijn met het verdelen van de macht.

; ;Wij leven in een tijd zonder richting, zonder ideologieën, zonder aansprekende ideeën, zonder vaders en moeders, kortom in een samenleving van wezen.
Wij zijn echter de erfgenamen van veel: alles wat een rol van betekenis speelt of heeft gespeeld in de moderne wereld is begonnen op ons continent, EuropA. En die veelheid van ideeën, systemen, opvattingen en handelingen heeft geresulteerd in een groot gevoel van onbehagen, van 'verweesd' zijn.
; Dit is de centrale stelling van Fortuyn.
Zijn boek is dan ook een pleidooi voor meer aandacht, liefde en respect voor de kernnormen en -waarden van onze eigen cultuur.
Aan de basis van onze westerse wereld liggen het jodendom, het christendom en het humanisme - cultuurbronnen die hebben geresulteerd in een geëmancipeerd en modernistisch gedachtegoed waar we zuinig op moeten zijn.
Dit uitgangspunt gebruikt hij bij de bespreking van de problematiek van de vreemdelingen, en dan vooral de islamieten.
Zo stelt hij onomwonden dat de fundamentalistische variant van de islam levensbedreigend is voor onze eigen cultuur die 'gevaarlijke relativistische trekken' vertoont.
Het eerste artikel van de Nederlandse grondwet zegt wel dat het verboden is om te discrimineren op basis van ras, leeftijd en geslacht, maar daar storen islamieten zich niet aan als het hun relatie met vrouwen betreft.
; ;De rechtstaat staat of vaslt met handhaving van het beginsel gelijke monnikken, gelijke kappen.
Ik begin daar op dit punt pas in te geloven, indien justitie ook de discriminatie in bepaalde islamitische kringen gaat onderzoeken ; ;, aldus Pim Fortuyn.

Nog belangrijker acht hij de maatschappelijke 'schade' die een grote toestroom van vreemdelingen met zich meebrengt.
Het is op dit punt dat Fortuyn zijn beruchte uitspraak deed dat 'Nederland vol is'.
Het probleem situeert zich vooral in de steden waar ze als vanzelf terechtkomen in buitenwijken die in snel tempo afbladderen.
; ;De integratie en opvang van vreemdelingen is geen probleem van dé Nederlandse samenleving, maar een probleem van de achterstandswijken in steden van enige omvang in NederlanD. De beleidmakers en politici wonen daar over het algemeen niet, net zomin als de openbare mening bepalende cultuurrelativisten daar wonen.
; Daarbij schiet Fortuyn vooral op de linkse intellectuele elite die wel zegt dat Nederland vol is als het gaat om auto's en wegen maar anderzijds elke asielzoeker wil toelaten en hun gezinshereniging geen strobreed in de weg wil leggen.
; ;Elke stad van enige omvang in Nederland is inmiddels in het bezit van een of meer van dergelijke woonwijken, waar de bewoners behoren tot de kansarmen en over het algemeen leven van een verzorgingsarrangement.
Kinderen die opgroeien in een dergelijke omgeving zijn voor het merendeel gestempeld tot de kansarmen van morgen.
In hoog tempo wordt hier de voedingsbodem gecreëerd van een maatschappelijke ontwrichting die ons de komende decennia nog veel kopzorgen zal geven.
Bezien vanuit de achterstandswijken is Nederland zeker vol.
; Wat verder stelt hij nog duidelijker dat Nederland in hoog tempo segregeert, niet alleen sociaal-economisch maar ook ruimtelijk.
; ;Armoede en slechte kansen huizen bij elkaar in heuse getto's.
;

Voor die uitspraken kreeg Fortuyn heel weldenkend Nederland over zich.
Bij zijn beruchte interview in De Volkskrant waarin hij zijn 'Nederland is vol' uitspraak deed leek dit ook ongenuanceerd en ongemeen harD. In eerste instantie verhardde hij dit standpunt nog met de suggestie om het Schengen-akkoord op te zeggen en via electronische apparatuur elke vrachtwagen die de grens wou oversteken te laten 'doorlichten' op vluchtelingen.
Het leverde hem forse winst op bij de gemeenteraads-verkiezingen in Rotterdam en het vooruitzicht op een eclatante overwinning bij de parlementsverkiezingen.
Toch stelde hij in de laatste weken van zijn leven dat beeld wat bij met de stelling dat Nederland 'bijna vol' was maar vooral door te focussen op de stedelijke problematiek.
Een week voor de moord liep hij met een cameraploeg rond in een Rotterdamse wijk en toonde hoe de middenklasse daar wegtrok.
In de plaats vestigden zich steeds vreemdelingen met eigen zaken en winkels.
Hij heeft zich ook steeds gedistancieerd van uiterst rechts en verfoeide elke vergelijking met Haïder en Filip Dewinter.
Voor hem was het Vlaamse Blok 'een stelletje fascisten' waar hij niets mee te maken wou hebben.

Zijn uitspraken hadden ook niets te maken met 'rassen' of 'volksgemeenschappen'.
Hij bekeek de 'verslonsing' van de steden vanuit de maatschappelijke realiteit.
Daarbij had hij het vaak over de gebrekkige kansen voor jongeren, zowel Nederlanders als vreemdelingen.
; ;Jonge mensen kunnen niet zonder prespectief.
Daar waar een verzorgings-arrangement voor hen geen perspectief biedt, zullen zij zelf op zoek gaan.
Dat perspectief ligt soms in drugsgebruik en kleine en zware criminaliteit, dan wel het zich min of meer vermaken in de eigen buurt.
Een zelfde ontwikkeling kan overigens worden waargenomen onder jongeren van oorspronkelijke Nederlandse afkomst wier ouders ook al gedurende een aantal decennia een plaatsje hebben moeten zoeken in het genoemde verzorgingstehuis.
Zij het dat het voor hen nog altijd gemakkelijker is om een dergelijke 'loopbaan' te mijden dan voor jongeren wier ouders hier niet vandaan komen, hetgeen ook uit de cijfers blijkt.
; Waarschijnlijk lag hierin de grote aantrekkingskracht van Pim Fortuyn bij alle mensen aan de onderkant van de maatschappij, Nederlanders zowel als vreemdelingen.
Blijkbaar voelden ze zich bij de beruchte televisiedebatten tussen hem en de socialistische lijsttrekker Ad Melkert meer aangesproken door de no-nonsense taal van Fortuyn, dan het hooghartige discours van de Haagse politicus die Kok als een soort vanzelfsprekende kroonprins naar voor werd geschoven (ook dit soort van betutteling stond de Nederlandse kiezer niet aan).

Dit verschil zette Fortuyn in zijn geschriften en boeken trouwens extra in de verf.
Hij verweet de 'ont-ideologisering' van de politiek die in feite op een technocratische manier aan beleid deed, met regels en oplossingen die alleen voor technocraten inzichtelijk zijn.
Evengoed haalde hij uit naar het maatschappelijk middenveld en de professionalisering en bureaucratisering van de verzorgingsarrangementen.
; ;Dat midden veld heeft zich bovendien zozeer vervlochten met de staats-, provincie- en gemeentebureaucratie, dat een symbiotische relatie is ontstaan die verantwoordelijk-heden diffuus maakt, bijdraagt aan een vrijwel ongebreidelde macht van ambtenaren en beambten en de politiek gebruikt als window dressing en zaakwaarnemer.
; Daarom pleitte Fortuyn voor een radicale democratisering van dat middenveld als een noodzakelijke voorwaarde voor een herstel van gemeenschapszin.

Het boek is eigenlijk een aaneenschakeling van essays.
Een sterk stuk handelt over de verzorgingsstaat die volgens Fortuyn maar voor een deel geleid heeft tot de nodige emancipatie van de mens zodat die zijn lot in eigen handen zou kunnen nemen.
; ;Integendeel, veer verzorgingsarrangementen leiden naar een overmaat van afhankelijkheid en tasten het gevoel van eigenwaarde van de betrokkenen aan.
; Verder toont hij op overtuigende wijze aan dat dit socialistisch stokpaardje in feite behoorlijk behoudsgezind is.
De mens die in handen van het 'verzorgingssysteem' valt verzekert zich niet alleen van een inkomen maar verkoopt ook zijn ziel aan de duivel.
; ;Vanaf dan is hij zijn zelfstandigheid, zijn recht op zelfbepaling kwijt, worden zijn vitale potenties onbenut gelaten of zelfs ronduit tegengewerkt en is niet hij maar de staat verantwoordelijk voor zijn levensperspectief.
; Hij fulmineert tegen het feit dat de PVDA, maar ook de vakbonden en wergevers dit niet willen inzien en pleit ervoor mensen meer zuurstof te geven.

Wat zijn Pim Fortuyns alternatieven? Wat plaatst hij tegenover de 'verweesde samenleving'? Het is een pleidooi voor een terugkeer naar de eigen identiteit, de versterking van de joods-christelijke waarden waarop de samenleving gebouwd is.
; ;Onze samenleving is in snel tempo haar samenhang aan het verliezen.
Het patroon van normen en waarden dat deze samenhang moet realiseren, bewaken, bestendigen en vernieuwen, is zwaar geërodeerD. ; Daarbij verwijst hij voortdurend letterlijk naar christelijke waarden.
Zijn boek staat bol van citaten uit de Bijbel (als ondertitel van zijn boek staat dan ook 'een religieus-sociologisch' traktaat).
Hij schopt daarbij vooral naar de politieke elite die alles maar laat waaien en zich in hun mooie woningen, ver van de probleemsteden gedragen als wereldburgers maar geen voeling meer hebben met de mensen in de buurten en wijken.
Vanuit een soort messiaanse roeping stelt hij dat de leiders geen aandacht meer hebben voor de 'achterblijvers'.
; ;Als de elite blijvend weigert zich dit aan te trekken en dit probleem serieus te nemen, dan zullen de achterblijvers hun eigen wereld scheppen.
Een eng nationalistische wereld, waarin het eigen volk eerst komt.
Dat valt niet hun te verwijten, maar de elite die hen aan hun lot heeft overgelaten.
; Fortuyn wil (eist) dat de leidinggevende elites opnieuw streven naar het beeld van de goede herder.
Die willen proberen vader en moeder te zijn.
Die leiding willen geven in dienstbaarheid en in het besef dat het een uitverkiezing is, een roeping en niet een baan of een functie.
We zullen nooit weten in hoeverre Fortuyn dit had kunnen realiseren in de dagdagelijkse politiek.
Maar de schokgolf die hij door Nederland en de rest van Europa veroorzaakte doet vermoeden dat hij een gevoelige snaar had aangeraakt bij een groot deel van de kiezers.

De geschiedenis van de wereld van morgen      Coolsaet Rik      Maatschappij

De wereld is altijd in verandering.
Maar soms is onze wereld meer dan gebruikelijk in beweging.
Als velen het gevoel hebben dat te veel te snel beweegt, voelt het aan alsof we met z’n allen in een stroomversnelling beland zijn.
Dat is ook in de afgelopen dertig jaar het geval geweest, zowel in de grote omgeving van de wereldpolitiek als in de kleine omgeving om ons heen.

Tussen beide bestaat immers geen waterdicht schot.
Onzekerheid over de toekomst was het meest voorkomende kenmerk, op alle continenten.

Vastklampen aan identiteit was daarom zo’n veel voorkomend verschijnsel maar  vaak niet in positieve zin.
Misschien is het allemaal nog niet helemaal duidelijk, maar de wereld van morgen wordt langzamerhand opnieuw ‘leesbaar’.
Het schuim van de stroomversnelling van de geschiedenis begint immers stilaan op te lossen.

Langzamerhand ontwaren we de contouren van de wereld die ons de komende jaren ( of decennia ) tegemoet zal treden.

Het beloven woelige tijden te zullen worden.
Angst is een slechte gids in woelige tijden.

Helder denken is een betere leidsman, want de krachten die nu aan het werk zijn, zijn dezelfde als die van weleer.

De ‘moeder van alle politiek’ zal meer present zijn dan ooit: ongelijkheid ( in macht, inkomen of kansen ) zal weer de motor worden van de politiek.
En onbehagen zal zich omzetten in ongenoegen.

Is de maakbare samenleving terug van weggeweest ?

De geschiedenis is een lange, trage rivier.
Soms duikt een plotselinge stroomversnelling op.
Zowat dertig jaar geleden hebben golfslagen de geschiedenis in een maalstroom gebracht, eerst langzaam, maar vervolgens steeds sneller.
De wereld drong opeens onze huiskamer binnen.
De wereld werd een dorp en de mens een wereldburger.
Maar velen voelden zich veeleer een schipbreukeling, onzeker dobberend op de stroom van de tijd door de nieuwe vragen waarop geen duidelijk antwoord voor handen is.
Kunnen beschavingen echt botsen? Vanwaar komt die plotse religieuze revival? Moeten we de terrorismedreiging ernstig nemen? Overleeft de wereld de mensheid? Waar zitten de echte machthebbers? Waarom denken we dat de wereld onveilig is? Welke toekomst gaan we tegemoet? De woelige tijden zijn nog niet voorbi J. Daarom hebben wij de neiging om ons vast te klampen aan allerlei reddingsboeien.
Het is dan ook geen toeval dat het begrip 'identiteit' de afgelopen decennia zo'n belangrijke plaats inneemt in de politiek.
Angst is alleszins een slechte gids in woelige tijden.
Helder denken een betere leidsman, want de krachten die nu aan het werk zijn, zijn dezelfde als die van weleer.
Het verleden zal meer present zijn dan ooit.
De geschiedenis van de wereld van morgen wil vandaag met gisteren verbinden en zo de landkaart waarmee we onze weg in de wereld van morgen zoeken, wat meer diepgang geven.
|

De Klassenmaatschappij is dood! Leve de klassenmaatschappij!

Opponent: Luc Cortebeeck (Voorzitter ACV)

Coolsaet: Ongeveer 160 jaar terug schreef Karl Marx zijn ‘Kommunistisch Manifest’ in een tijd waarin onze wereld verdeeld was tussen de ‘haves’ en de ‘have-nots’.
De eerste groep monopoliseerde alle macht, luxe en rijkdom, de tweede groep trachtte in leven te blijven door hun arbeid te verkopen aan de eerste groep.
Het was in deze onrechtvaardigheidsspanning dat de klassenmaatschappij ontstonD. Nu, 160 jaar later, is de democratie een heilig goed geworden en de meerderheid van de bevolking heeft het goed en is rijker dan ooit.
Het was Jacques Delors, Europees Commissievoorzitter, die in 1993 tijdens een toespraak de retorische vraag stelde of een samenleving een situatie waarin 10% rijk is, 70% tot de middenklassen behoort en 20% uitgestoten is, kan aanvaarden.
Sinds 2005 publiceerden een hoop sociale groeperingen en instellingen dat er vanuit de publieke opinie een grote aversie onder de bevolking bestaat tegenover de huidige ‘graaicultuur’ van de managers.
In België is deze ‘graaicultuur’ gemonopoliseerd geworden door de politici in de communautaire kwestie.
The Economist titelde een tijd terug dat dit de beste tijd is voor de kapitalistische ondernemer.
Hoewel vooral de ‘onderklasse’ achteruit gaat is het de ‘middenklasse’ die meer dan ooit onder druk komt door de stijgende jobcompetitiviteit, toenemende inflatie en onzekerheid over het pensioen.
Het is dan ook deze klasse die angstig staat tegenover de globalisering en vatbaar is voor het racistische, egoïstische en vooral populistische discours van een groot aantal hedendaagse politici.
Het is vooral de onderklasse die het mag ontgelden, voor wie ook ‘de staat’ en ‘de volksvertegenwoordiging’ een andere wereld is.
Het zijn zij die in de schaduwen leven.

Luc Cortebeeck: De klassenstrijd bestaat nog steeds.
Multinationals staan naast natiestaten en vragen zeer veel van hen.
De gevolgen zijn aanzienbaar: 17% van de Belgen is arm.
Maar ook de middenklasse, en bovenal de arbeiders zijn verdeeld: er is een groep die nog een zekere voorspoed kent, maar een andere (groeiende) groep blijft achter met steeds minder.
Waar de vakbonden, binnen een onderneming, nog kunnen druk uitoefenen ten behoeve van de vaste werknemer kan er voor de tijdelijke contacten weinig bedongen worden.
Dat verschil tussen kern- en schilarbeiders maakt het moeilijk.
Het Europa dat Jacques Delors heeft helpen organiseren is er ergens wel voor medeverantwoordelijk, maar toch zijn de vakbewegingen pro-EuropA. Maar Europa moet socialer worden, en we moeten het debat met de EU en het IMF proberen te intensiveren.
Het is zeker dat het voor kapitalisten nog nooit zo goed geweest is, maar de arbeider wil zijn deel van de koek!

Coolsaet: Het wordt er niet beter op als de analyse niet gemaakt wordt en die moet niet meer gemaakt worden door de Europese politiek maar de door Belgische.
Onze politici moeten voorbij de eigen kieskring durven kijken en verantwoordelijkheid nemen.

Reynebeau: Ik meen dat het verkeerd is om de Belgische politici te beschuldigen van de analyse niet te maken.
Ze maken ze wel, maar ze willen omwille van de stemmen vooral de middenklasse (70%) temperen.
Daarom hakken ze verder in op de middenklasse en vervallen ze in populisme.
Tegenwoordig stuurt de politiek in het beste geval een ‘flik’ of een arbeidsinspecteur naar de onderklasse.
Tekenend hiervoor is het feit dat de eerste vraag van Leterme op het einde van zijn tweede formatieronde was of de gewesten een eigen belastingsvermindering voor bedrijven mochten toekennen, niet voor de onderklasse.

Dehaene: Klassen bestaan volgend mij niet meer, het is een verouderde terminologie.
Ik zie tegenwoordig een atomisering van de maatschappi J. Mensen maken deel uit van steeds kleinere sociaal-economische klasjes.
De enige ‘klassen’ die je nog kan waarnemen dat zijn zij die wel mee zijn met de huidige wereld en zij die niet meer zijn.
Macrologisch gezien gaat het goed met de samenleving, micrologisch gezien gaan een aantal personen verloren.
De graaicultuur is negatief maar het is geen Belgische creatie.
Toch moeten we niet proberen om de ontwikkelingen een halt toe te roepen.
Ik wil verwijzen naar de film ; ;Daens ; ;: de negatieve gevolgen van een ontwikkelingen worden steeds bijgestuurd door regulering waardoor er een positieve situatie voor iedereen ontstaat.
Toen konden we die regulatie doorvoeren op het niveau van de natiestaat, nu moeten we dit Europees doen.

Coolsaet: ; ;Toch ontwaar ik in de huidige samenleving nog steeds evenveel klassen: de rijken, de middenklasse en de onderklasse.
In de 19e eeuw was de middenklasse veel kleiner en bestond de onderklasse uit de arbeiders.
Nu hebben we een grote middenklasse en een kleinere groep uitgestotenen.
Het is nu aan politici met verantwoordelijkheidsgevoel om de middenklasse en onderklasse te verenigen.
;

Migratie is een koppelteken

Opponent: Fatma Pehlivan (SP.
a, schepen van Gent)

Coolsaet: In de tweede helft van de 19e eeuw migreerden Vlamingen bij duizenden naar de steenkoolbekkens van het bloeiende Wallonnië om er in de mijnen te gaan werken.
De toenmalige Franstalige opinie keerde zich tegen hen en zei dat ze zich opsloten in kleine groepen, te katholiek waren, keet schopten en geen Frans wilden leren.
Nu, 150 jaar later, bekleden personen met Vlaamsklinkende namen de hoogste posities in de Waalse politiek.
Het opgaan van migranten in de reeds bestaande samenleving is de oerwet van de migratie.
De oerwet is:

1)Overheid en bedrijven trekken migranten aan om te dienen als goedkope arbeidskrachten, maar willen ze nadien niet aanvaarden als burgers.

2)Wantrouwen van de ‘autochtone’ bevolking baseert zich vooral op culturele zaken.

3)De kinderen en kleinkinderen van de oorspronkelijke nieuwkomers kennen beter de taal en zijn beter opgeleiD. Toch moeten ze zich aanpassen aan hun koppelteken-cultuur en blijven ze het mikpunt van de discriminatie die hun (groot)ouders ook ondergingen.

4)Populistische partijen en politici profiteren van het wantrouwen bij de autochtonen.

5)Na een periode van succes neemt het succes van populistische/racistische partijen af.
Het huidige hoofddoekendebat is eigenlijk een achterhoede gevecht.

Alleen dode culturen evolueren niet meer.

Pehlivan: Ik behoor tot de witte raven van de derde generatie.
Maar het grootste deel van de tweede en derde generatie migranten hebben het slechter dan ooit.
Daarom wil ik, in tegenstelling tot wat professor Coolsaet in zijn boek schrijft, dat er meer generaties nodig zijn.
Hierop is geen vast aantal te plaatsen want dat hangt af van de etnische groep, de tijdsgeest, de aantallen, de economische situatie, de technologie (voor communicatie van het thuisland),  Hiervoor zijn beide kanten, allochtonen en autochtonen, verantwoordelijk.
Daarenboven is ook het woord ‘allochtoon’ een etiket die op iemand geplakt wordt en waar een connotatie aan vasthangt.
Na drie generaties kan je toch al spreken over medeburgers? En zelfs al integreert men grotendeels, dan nog gaat men focussen op wat scheidt, niet op wat bindt.
Omdat we steeds met de vinger gewezen worden, omdat we geen tijd krijgen, verliezen we generaties.

Dehaene: De Wet van Coolsaet klopt altijd, maar misschien moeten we inderdaad een generatie of twee toevoegen.
En her is ook zo dat er bij sommige groepen een langere periode nodig is om zich aan te passen dan bij andere groepen.
Een Oost-Europeaan zal minder moeite hebben, en minder tijd nodig hebben, dan een Indiër.
En inderdaad zijn migranten van de tweede en derde generatie medeburgers, maar we hebben het woord ‘allochtoon’ nodig in het beleiD. Ik ben bijvoorbeeld voorstander om sociale woningen niet automatisch te verdelen maar dit intelligent en gepland te gaan doen zodat we niet tot een verdere gettovorming komen.

Reynebeau: De Wet van Coolsaet is zowel gevaarlijk omwille van zijn willekeur, maar getuigd ook van durf door het vormen van een stelling.
In Wallonië van de 19e eeuw kwam men uiteindelijk tot een oplossing in harmonie.
En ook de VS heeft vrijwel alle (blanke) migranten probleemloos opgenomen tot na WOII.
Waarom lukt het dan niet bij ons? Hiervoor moeten we de oorzaak inderdaad zoeken in de (communicatie-)technologie, de godsdienst en  we moeten er ons geen illusies over maken ook het ras.
Het is vooral het ras waarop het wij-zij-denken zich baseert.

Coolsaet: “Mijn Wet klopt inderdaad altijd, maar het is een vuistregel.
En net als in de fysica kunnen de ideale resultaten slechts onder de ideale omstandigheden bereikt worden”.
De remmende factor voor integratie in onze huidige context is volgens mij de arbeidsmarkt.
Ik wil hier trouwens nog aan toevoegen dat wat Lier betreft het hoofddoekenverbod een echte schande is.
Die ene vrouw die met haar hoofddoek naar het werk ging heeft meer gedaan om de integratie te bevorderen dan alle politici van Lier samen.
”

De samenleving is maakbaar – of wel?

Opponent: Fons Van Dyck (directeur onderzoeksbureau Think//BBDO)

Coolsaet: “Na de Koude Oorlog hadden vele mensen het idee dat alle zekerheden verdwenen waren en ging men op zoek naar ‘reddingsboeien’ zoals religie en materialisme.
Het individu kwam ook meer dan ooit op het voorplan.
Toch zagen we in de jaren’ 90 opnieuw demonen verschijnen waarvan we dachten dat ze voor eeuwig uit de geschiedenis verdreven werden: religieusfundamentalisme, politiekextremisme en extreemnationalisme.
Deze demonen wijzen erop dat mensen opnieuw zekerheden en dogma’s zochten.
In 2006 merkten Nederlandse enquêteurs op dat meer en meer Nederlanders terug een grotere rol wilden toebedelen aan de staat en in de staat een positieve factor zagen.
De TINA-mentaliteit (‘There is no alternative’), de staat als noodzakelijk kwaad, uit de jaren ’80 bleek weg te ebben.
Met denkt terug aan de glorietijd van de jaren ’50.
Men gelooft opnieuw dat de samenleving maakbaar is.
”

Van Dyck:“Het is lang geleden dat ik nog gehoord heb van het maakbaarheids-idee.
Ik geloof dat het Joop den Uyl was die in de jaren ’70 de laatste socialistische regering van Nederland leidde en waarschijnlijk het meest progressieve ooit.
Daarna kwamen er figuren als Reagen en Thatcher op het voorplan van de politiek.
De geschiedenis is zo verlopen dat we nu kunnen spreken van een ‘platte wereld’.
Te plat naar onze zin waardoor Europa nu streeft naar inhouD. Alleen heersen wij niet meer over de wereld en zijn er nu in China mensen die nu verlangen naar hun eerste auto.
Zij hebben nog niet van het materialisme geproefd en kennen de (soms) bittere nasmaak niet.
Het is daar zelfs zover gekomen dat een hele hoop steden en dorpen er beursgenoteerd zijn.
En wie zijn wij om het ze te verbieden? In tegenstelling tot Coolsaet ben ik er daarom van overtuigd de periode van de maakbaarheid nu voor eens en altijd voorbij is: de 20e-eeuwse welvaartsstaat is niet meer haalbaar in de 21e eeuw.
En daarmee stopt het niet, ook de natiestaat en het ‘big government’ zullen voorgoed verdwijnen.
We gaan naar een ‘Corporate Rule’, een wereld waarin de multinationals zullen heersen en met hen de ‘civil society’ onder de vorm van NGO’s en burgerorganisaties.
Onderschat vooral de macht van de laatste niet, denk maar aan de macht die Test Aankoop heeft over bedrijven.
Naast de ‘civil society’ heeft ook de media een onmiskenbare macht; Al Gore had in het afgelopen jaar meer invloed dan tijdens zijn jarenlange ambt als vicepresident van de VS.
De samenleving is tegenwoordig individualistischer dan ooit, maar dit wil niet zeggen dat dit negatief is.
Het sociale leven van de meeste mensen is boeiender dan ooit.
En de jeugdbewegingen die op het eind van de jaren ’90 in het slop zaten trekken meer leden aan dan ooit tevoren.
Dit ondanks de steeds verdergaande ontzuiling.
Dit is wat ik noem ‘Sociaal Individualisme’.
Het mooiste voorbeeld hiervan is ‘Music For Life’ van Studio Brussel waarbij een radiozender enorme bedragen voor het goede doel inzamelt vanuit de jongere generaties van de bevolking.
Een enquête bij jongeren over heel de Europese Unie heeft uitgewezen dat 80% zich zou inzetten voor een goede zaak.
Politici en vakbonden nemen vandaag de dag zelf niet meer het voortouw in nieuwe trends, maar volgen wat uit het volk naar voor gebracht wordt.
”

Dehaene: “We keren terug naar een beleid, maar niet een beleid zoals vroeger.
Het is nu eenmaal zo dat de economie en de technologie veel sneller gaat dan het wettelijke land .
Dit was zo in de 19e eeuw, en dit is nu des te meer het geval.
In het begin lijkt het de slechte kant op te gaan, en dan is het aan de politiek om het misnoegen van het volk te kanaliseren en tot regularisering te komen.
Het verschil is dat we dit niet meer kunnen doen op het Belgisch niveau maar dit moeten doen op Europees niveau, m.
A.w.
global governance.
Dit is geen maakbaarheid, maar kanalisatie van zowel de vooruitgang als de wil van het publiek.
Vrijlaten van de economie en de technologie is positief: Internet was er nooit gekomen als we het bij wet hadden moeten bepalen.
”

Reynebeau: “De term ‘maakbaarheid’ heeft een heel negatieve connotatie doordat ze in verband wordt gebracht met het marxisme, en een socio-economisch systeem waarmee het niet al te best is afgelopen.
Maar de term is ouder: we vinden ze al terug bij John Locke.
Maar buiten de etymologie om wil ik Coolsaet gelijk geven.
Ik wil dit niet doen omdat hij gelijk zou hebben, of omdat het goed is, maar omdat ik me er goed bij voel! Neemt de Europese Unie of een ‘global governance’ het over van de natiestaat.
Ik heb zelf lang gedacht dat de natiestaat een reliek was uit de 19e eeuw – daarom ook dat ik nooit iets gevoeld heb voor een Vlaamse staat – maar toch blijven staten belangrijk.
Ik weet niet waar het nu heen gaat.
In ieder geval is één iets belangrijk om te beseffen: Wij moeten het doen! Wij maken de werelD.”

Dehaene: “De politiek werkt nog steeds op een 20e-eeuwse leest, we hebben nog even tijd nodig om te zoeken op welke manier we het in de 21e eeuw moeten aanpakken.
”

Coolsaet: “Toch blijf ik erbij dat de staat terug is.
Hiermee bedoel ik inderdaad niet de welvaartsstaat uit de jaren ’60.
Ik wil er zelfs niet naar terug.
Maar het is wel zo dat de wil van de mensen terug is net als de mondigheid van het middenvelD. De slinger keert terug.
”

Dehaene: “Ik wil er – om dit dossier af te sluiten – nog even op wijzen dat de politiek niet alles kan oplossen.
Men mag zich daar geen illusies in maken.
”

Europa in de Wereldpolitiek

Opponent: Annemie Neyts (VLD, Voorzitter Europese Liberale Parij (ELDR))

Coolsaet: “De wereld is opnieuw in haar plooi gevallen.
Ze is opnieuw een gevaarlijke plek: de macht is terug, de staat terug, nieuwe en oude mogendheden kibbelen weer om de kleinste zaken.
Opnieuw is de oude 19e-eeuwse stelling van Lord Palmerston – “We have no eternal allies, and we have no perpetual enemies.
Our interests are eternal and perpetual, and those interests it is our duty to follow.
” – de internationale wet geworden.
Maar in tegenstelling tot de tijd waarin Lord Palmerston leefde is er nu een vreemde entiteit die mee aan het roer van de wereld staat: de Europese Unie.
Economisch is de EU sterker den de VS, maar tegenstelling tot de andere mogendheden wordt in de Europese Unie de macht gedeeld door velen.
De Unie heeft slechts één probleem: ze speelt de internationale rol niet die ze zou kunnen – en zou moeten – spelen.
Waarom: de Unie mist de politieke wil.
Toch is de Europese Unie de enige macht die het multilateralisme kan uitdragen en consolideren: als de Unie het niet doet doet niemand het.
”

Neyts: “De Europese Unie is dé economische macht van het moment, ondanks wat eurosceptici zeggen.
Zelfs militair zou Europa sterker moeten zijn dan de Verenigde Staten, we hebben meer soldaten.
Alleen zijn de Europese legers voornamelijk op het defensieve getrainD. Maar de Unie ontbreekt inderdaad vaak één politieke wil.
Het is dan ook geen sinecure om uit de standpunten van 27 soevereine naties één monolithisch standpunt te extraheren.
Vergeet niet dat het buitenlandbeleid van de EU erg jong is: de eerste stappen werden pas in 1992 gezet met het Verdrag van Maastricht.
Toch moeten we opletten dat de Europese Unie niet de Amerikaanse weg op gaat en met gaat militariseren.
Dit lijkt nu aan de gang te zijn, maar het Europees parlement probeert zoveel mogelijk de controle erover te behouden.
Van professor Coolsaet moet de Europese Unie meer een morele rol spelen in de wereld, en dat is misschien wel zo, maar mag een gemeenschap van landen die zoveel misdaden begaan heeft over de hele wereld nu het ‘schoolmeestertje’ spelen?”

Reynebeau: “Europa mag nu en dan al eens het geweten van de wereld zijn, soms gaat het nog eens met zijn lompe, oud-koloniale voeten erdoor.
Kijk maar naar de EPAs.
En is de Europese Unie eigenlijk wel uitzonderlijk: in de 19e eeuw probeerden de Congressen van Wenen en Londen toch ook het gezicht van de wereld en Europa te bepalen?”

Dehaene: “Je kan Europa zien als een glas dat halfleeg is.
Maar je kan het ook zien als een die halfvol is.
Alles is perceptie.
In de jaren ’90 toonden we onze onmacht nog in Bosnië en nu zijn wij het die er – bij wijze van spreken – het mooie weer maken.
Landen die 15 jaar geleden nog op voet van oorlog leefden verenigen wij nu opnieuw.
Europa gaat meer en meer vooruit, en het is dankzij de EU dat wij nog steeds aan zet zijn in de werelD. Wanneer er conflicten zijn op wereldvlak gaan landen eerder een compromis van de EU-landen aanvaarden dan een dictaat van de VS.
Bovenal is Europa een ‘global, moral actor’ en meer en meer mensen beginnen dat te beseffen.
Het Euro-enthousiasme begint het weer te halen op het Euroscepticisme.
”

Coolsaet: “Ondanks de scepsis is de gemiddelde Belg gewonnen voor een sterker EuropA. Voor ons als klein land is deel uitmaken van een grote entiteit van levensbelang.
Bovendien sluiten de sterke instellingen en één wet voor iedereen de brute machtsstrijd die eeuwenlang over Europa gewoed heeft uit.
”

Na deze woorden werd het debat door Siegfried Bracke beëindigd met een positief woordje over het boek (ondanks het feit dat hij het zelf nog niet gelezen had), waarna de deelnemers aan het debat door prof.
Coolsaet bedankt werden met een tweetal van zijn boeken.

De val van Prometheus      Lemaire Ton      Maatschappij

Onzemaatschappij is verslaafd aan economische groei, geobsedeerd door consumentisme en verstrikt in een behoeftenspiraal.
Ze blijkt in het licht van de naderende schaarste aan fossiele brandstoffen een kolos op lemen voeten te zijn, verblind door de illusie dat moderne technologie voor alles een oplossing heeft en de aarde onuitputtelijk is.

 

In 'De val van Prometheus' stelt Ton Lemaire deze overmoed aan de kaak.
Hij pleit voor een leven in eenvoud, met een herwaardering voor het kleinschalige, en geïnspireerd door een ecologische spiritualiteit.
Hij toont de fatale samenhang aan tussen vooruitgang en vernietiging en de dringende noodzaak om ons los te maken van een denk- en productiewijze die niet alleen de planeet maar ook mensen opoffert aan haar onmatige groei en megalomane projecten.

 

Door de verscheidenheid aan thema's - van de hapsnap-cultuur, de ideologie van de sport, de vergiftiging van het voedsel tot het monotheïsme en de globalisering - en de persoonlijke stellingname is 'De val van Prometheus' een betrokken en oorspronkelijk boek.

Homo sapiens is een hooligan

Filosoof Ton Lemaire over de teloorgang van de wereld in ecologische, culturele en morele zin

De ‘Val van Prometheus’, het nieuwe boek van cultuurfilosoof Ton Lemaire, laat zich lezen als de Goldbergvariaties op het thema ondergang.
Jammer van de morele repeteerwekker die daarmee gepaard gaat.

Groei staat haaks op de eindige ruimte van onze planeet.
Niets ingewikkelds aan, een kind kan het bedenken.
Voedsel- energie- en financiële crisis lijken erop te wijzen dat de systemen waaruit wij onze wereld hebben gebouwd in hun voegen kraken, maar middenin een recessie eens even uitgebreid het principe van economische groei ter discussie stellen is zoiets als ketteri J.

Heeft milieufilosoof Ton Lemaire dus gelijk, als hij stelt dat de vernauwing van de vooruitgangsgedachte tot economische groei alles weg heeft van een ‘surrogaatreligie met eigen idolen, dogma’s en taboes’? Dat kan heel goed, maar het vervelende is dat het een beperkt en vrijblijvend gelijk is.
Misschien heeft dat met de opzet van dit boek te maken.
De ondertitel, ‘over de keerzijden van de vooruitgang’, dekt de lading uitstekenD. De val van Prometheus is een breed opgezette ontmaskering van de vooruitgangsgedachte en de fatale consumptiecultuur waarin die resulteerde, maar helaas tevens een uitputtende klaagzang over alles wat er niet deugt aan het moderne leven.
Lemaire houdt ervan een zaak van alle kanten te bekijken en hij ontvouwt voor de lezer een Panorama Mesdag van cultuurpessimisme, verschrikkingen, stenen des aanstoots en ergernissen.
Van reclame tot de voedingsindustrie, van topsport tot de auto.

De 74 korte hoofdstukken laten zich lezen als de Goldbergvariaties op het thema ondergang, in ecologische, culturele en morele zin.
Toch zitten er wel degelijk fijnzinnige beschouwingen (zoals over oude dingen) en een zinnige cultuurkritiek in verborgen.
De geschiedenis van de moderniteit volgens Lemaire is een proces van reductie, uitmondend in een tunnelvisie: blinde groei als hoogste goeD. Polytheïsme versmalde tot monotheïsme, waarin één god de mens het rentmeesterschap over de aarde toekende.
De onttovering van de wereld door de wetenschap stelde de ‘reducerende ratio’ boven meer intuïtieve vormen van inzicht, wijsheid en ervaring.
Het neoliberale dogma vermagerde de mens tot homo economicus.

Opwaarts en voorwaarts

De Verlichting vestigde tevens de aandacht op het heden en de toekomst, ten koste van de gedachte dat de mens maar een schakeltje is in een groter geheel.
Ook dit ‘actualisme’ zorgt voor de hubris, de overmoed, die de moderne mens kenmerkt.

De aanname dat de wereld onze speeltuin is, dat de geschiedenis steeds opwaarts en voorwaarts gaat, maakt ons blind voor onze verblinding: het feit dat iedere progressie tevens een regressie inhoudt, elke verbetering ook een verslechtering.
Homo sapiens destruens, noemt Lemaire onze soort met een mooi oxymoron, de wetende vernietiger.
Juist deze tragische dimensie van de geschiedenis, die tot voorzichtigheid maant en de aandacht vestigt op onbedoelde gevolgen, heeft de mens uit het oog verloren, met als resultaat klimaatverandering, vervuiling, ontbossing, overbevissing en verlies van biodiversiteit.
Om het in Lemaires woorden samen te vatten: we zijn bezig collectief zelfmoord te plegen.

Zeker, er was sprake van een enorme welvaartsstijging en een emancipatie van het individu.
Maar de gedachte dat de westerse mens nu in vrijheid leeft is volgens Lemaire een vergissing.
De consumptiecultuur schept voortdurend nieuwe behoeftes waaraan alleen de sterksten weerstand kunnen bieden.
‘Een behoefte (wordt) door haar te bevredigen niet opgeheven, maar juist als behoefte bevéstigd,’ schrijft Lemaire.
Een goed motto om bij het winkelen in gedachten te houden.

Al staat het op het omslag, door deze fixatie op de negatieve kanten van vooruitgang treedt in het boek een vertekening op.
Bij Lemaires nadruk op de kracht en schoonheid van de natuur, waaraan de mens zich ondergeschikt moet maken om te kunnen overleven, zou je bijna vergeten dat de huidige wereld mede het resultaat is van het menselijk streven zich tegen de wreedheid van diezelfde natuur te beschermen.
Pas de laatste decennia blijkt steeds duidelijker hoezeer we het slachtoffer zijn van ons eigen succes, en hoezeer we het kind met het badwater dreigen weg te gooien.

Lemaire pleit daarom voor krimp, of in elk geval voor maat houden, ‘het rigoureus kiezen voor minder productie en consumptie, het loslaten van de economische groei, een sterke vermindering van de energiebehoefte, een afname van mobiliteit’.
Hij ziet voor zich hoe ‘de aarde als ecosysteem grens en norm zou zijn van een menselijke economie’.
‘Vrijwillige eenvoud zou in de plaats zijn gekomen van ongebreideld consumentisme.
’ Dit alles ‘gefundeerd en bekroond door een gematigd humanisme, waarin de mens zijn of haar arrogantie tegenover dieren en de andere natuur heeft overwonnen, in een aardse spiritualiteit die duidelijk boeddhistische trekken zou vertonen.
’

Lemaire geeft gelukkig wel meteen toe dat hij hier de ene utopie voor de andere verruilt.
Maar ‘een zeker utopisch bewustzijn’ zegt hij, is noodzakelijk om het bestaande model ter discussie te stellen.

Misschien.
Toch lijkt ook hij het kind met het badwater weg te gooien door alleen vermindering of onthouding van groei, en niet verfijning of transformatie ervan, te accepteren als uitweg uit de impasse.
Tekenend is dat hij verduurzaming afwijst, omdat dit het principe van groei onvoldoende ter discussie zou stellen.
Als legitieme ‘dissidenties’ ziet hij wel de milieubeweging, de beweging van kleine boeren, oervolkeren en de ngo’s die hen vertegenwoordigen en aanhangers van New-Age en andere spirituelen.
Transitiedenkers, die bijvoorbeeld bestuderen hoe productieketens CO2-neutrale cirkels kunnen worden (zie inzet), komen niet ter sprake, wellicht omdat zij in Lemaires ogen deel uitmaken van het WTK-complex.
Dit is het ‘wetenschappelijk-technologisch-kapitalistisch’ complex dat de huidige wereld op zijn geweten heeft.
In zijn categorische afwijzing hiervan schiet Lemaire veel te ver door.
Behalve veel te veel auto’s en chemicaliën komen hier toch ook zonnepanelen en windmolens uit voort, om van penicilline en de pil nog maar te zwijgen.
Daarnaast is de huidige wereld niet het gevolg van een complot, maar van een combinatie van historische factoren, hoogstens gekweld door een uit het lood geslagen machtsbalans.

Soberheid

De val van Prometheus is typisch een boek van nu.
Met zijn anti-utopisme raakt het aan het werk van John Gray, in ecologie aan dat van James Lovelock.
Het verbreden van het welvaartsbegrip en het afwijzen van het principe van reductie is helemaal de tijdgeest; in allerlei debatten – voedsel, economie, energie – liggen de monoculturen van de afgelopen decennia onder vuur en doemen multidisciplinaire, meer diverse en lokale benaderingen op.
Lemaires filosofie van de soberheid zal niet iedereen aanspreken, maar is in tijden van hedonisme een weldadig aandoende mengeling van calvinisme, boeddhisme, bezonkenheid en intellectualisme.

Wat stoort aan De val van Prometheus is de morele repeteerwekker die daarmee gepaard gaat.
Teleurstellend is het ontbreken van een andere strategie dan die van terugtrekking.
Vrijwillige soberheid, en leven met de natuur als de logische begrenzing zullen veel mensen als een negatieve prikkel ervaren, terwijl juist positieve prikkels leiden tot gedragsverandering.
Het is bovendien eenvoudiger als schrijver op het vruchtbare Franse platteland dan als, zeg, accountmanager met kleine kinderen die dagelijks van Hoofddorp naar Eindhoven forenst.

Dat de wereld aan beteugeling of tenminste verfijning van het logge, in wezen primitieve groeimechanisme op termijn niet zal ontkomen, staat buiten kijf.
Jammer daarom dat iemand als Lemaire zijn eigen levenshouding naar voren schuift in plaats van verder te zoeken naar een nieuwe ethiek van begrenzing.
Meer is allang niet meer beter, want zelfs genoeg is al te veel.
Hoe ‘minder’ voor te stellen als het grootste goed? Hoe begrenzing te rijmen met vrijheid? Hier ligt een terrein braak waarop Lemaire slechts enige aarzelende passen zet.

McMaffia      Glenny Misha      Maatschappij

De georganiseerde misdaad tiert welig door de globalisering.
De schaduweconomie is gegroeid tot eenvijfde van het bruto wereld- product.
Misha Glenny legt het uit in zijn boek McMaffiA.

Loedmila Balbinova uit Tiraspol, in Trans-Dnjestrië, ging voor het eerst naar het buitenlanD. Haar vriendin Victoria, die als serveerster in Israël werkte, had de reis en de papieren geregeld en nog een baan ook.
‘Je zult het hier hartstikke fijn vinden’, zei Victoria door de telefoon.
Loedmila wist niet dat op dat moment een pis­tool tegen haar vriendins hoofd werd gehouden.

De Britse journalist en historicus Misha Glenny beschrijft in zijn boek McMaffia uitvoerig wat er dan gebeurt met Loedmila, en vele andere vrouwen uit Moldavië en Trans-Dnjestrië, een regio in Moldavië die zich in 1991 eenzijdig onafhankelijk verklaarde.
Ze reist naar Moskou waar ze in een flat met andere goedgelovige slachtoffers wordt gestopt.
Ze worden naar Caïro gevlogen.
Daarvandaan gaat het per jeep naar de woestijn waar bedoeïnen het overnemen.

Tijdens een gruwelijke tocht door de Sinaï worden de vrouwen herhaaldelijk verkracht en gebrutaliseerD. Bij de grens met Israël moeten ze onder een hek doorkruipen.
Nadat ze op een vrouwenmarkt is ‘gekeurd’, eindigt Loedmila in een van de bordelen in Tel Aviv, net zoals eerder haar vriendin VictoriA.

‘Een bedroevend verval van hun tradities’, noemt Glenny de hedendaagse handel en wandel van de bedoeïnen.
De vrouwensmokkel via de Egyptische woestijn is een van de vele voorbeelden waarmee hij grensoverschrijdende verbanden aantoont binnen de internationaal georganiseerde misdaad die jaarlijks miljarden schimmige euro’s oplevert.

‘De val van het communisme en de liberalisering van de internationale geld- en goederenmarkten begin jaren negentig hebben de exponentiële groei van de schaduweconomie in gang gezet’, zegt Misha Glenny tijdens een bliksembezoek aan Amsterdam.
‘Die schaduweconomie wordt inmiddels op 20 procent van het bruto wereldproduct geschat.
’

In McMaffia gaat de 50-jarige in Oxford geschoolde Engelsman gedetailleerd en op thrillerachtig wijze in op de lucratieve misdaden waarmee de crimi-bazen en hun marionetten in de onder- en dikwijls ook bovenwereld zich afpersend, moordend en omkopend bezighouden.

Goud, auto’s, diamanten, drugs, kaviaar, wapens, sigaretten, vrouwen, goedkope arbeidskrachten, olie en gas vinden hun weg langs nieuwe routes die zijn ontstaan door het wegvallen van de grenzen na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie.

Lieden als de capo di tutti capi van de Russische georganiseerde misdaad Semjon Mogilevitsj (gezocht), de grote man in Oekraïne Viktor Koelivar ‘Karabas’ (geliquideerd) of de koning van de onderwereld van Bombay en Dubai, Dawood Ibrahim Kaskar (gezocht) sloegen en slaan hun slag in een brede zone van instabiliteit tussen de Balkan tot aan het westen van ChinA. En overal ter wereld nestelden Russen zich met hun netwerken en kapitaal.

‘Ik betreur het geen minuut dat het communisme is gevallen, hoor’, zegt de schrijver van eerdere boeken over de Balkan, Oost-Europa en Joegoslavië met nadruk.
Hij was erbij toen de Tsjechoslowaakse dissidenten Václav Havel en Alexander Dubcek in november 1989 vanaf het balkon boven het Praagse Wenceslasplein het uitzinnige volk toespraken.
‘Maar de overgang naar het kapitalisme had wat rustiger kunnen gaan.
’

De sympathieke Brit wil met zijn jongste boek vooral transparant maken hoe de consument wereldwijd wordt voorzien in zijn behoefte aan seks, drugs of luxeartikelen.

‘Maar ik hoop stilletjes dat het ook aanzet tot een debat.
Het huidige beleid om de georganiseerde misdaad aan te pakken, faalt.
Er moeten geografische oplossingen komen.
Er zijn geen wereldleiders met een lange termijnvisie.
Alleen bondskanselier Angela Merkel misschien.
Zij durft het bankgeheim in Liechtenstein aan te pakken.
Er is dringend een internationaal kader nodig voor het bankwezen tegen het witwassen van geld in landen als Monaco en ZwitserlanD.’

Misha Glenny is ook voorstander van het harmoniseren van belastingen op goederen en diensten en het legaliseren van softdrugs.
‘Ik denk niet dat de wereld dan vergaat.
' ;

Big Brother in Europa      Jespers Raf      Maatschappij

Hebt u geheimen? Dat dacht u maar.
Big brother, grote broer, houdt u in de gaten.
Overheid, bedrijven, reclamejongens: ze weten uw vermeende privéleven te vinden.
Met surveillance, bewaking, controle.
Waar en wanneer u naar wie belt, sms’t of mailt, welke websites u in het holst van de nacht bezoekt: het blijft allemaal in databanken bewaarD. RFID-chips, observatiecamera’s, afluistersatellieten, websnuffelaars, scanners, DNA-kits, spyware, databanken,… het dagelijkse leven is ervan vergeven.
Mensen raken niet alleen hun vertrouwelijkheid maar ook hun zelf kwijt.
Glazen overheid en glazen ondernemingen zijn veraf, maar de glazen burger is een hete realiteit.

 

De Europese Unie pusht deze realiteit: ze bouwt bijna ongemerkt een complexe en ongecontroleerde veiligheidsarchitectuur uit met Europol en Eurojust, de grenswachters van Frontex, duur veiligheidsonderzoek, een politieacademie… De Unie ziet burgers als potentiële veiligheidsrisico’s.
Mensenrechten duwt ze daarbij in een keurslijf.
Na 9/11 kwam de uitbouw van de controlestaat in een stroomversnelling.

 

Raf Jespers zet alles op een ri J. Het resultaat is hoogst explosief.
Burgerrechten en vrijheden beschermt men niet door ze af te schaffen.
Het Charter in dit boek formuleert een juridisch en politiek perspectief van verzet tegen die nefaste ontwikkelingen.

Toch schuilt er een zekere waarheid in al die Hollywoodfilms.
Raf Jespers klaagt in zijn boek aan hoe de privacy van de burgers de voorbije tien jaar zwaar onder druk is komen te staan.
Chiraz Laffet had voor Kif Kif een gesprek met Raf Jespers.

Kunt u mij een korte samenvatting geven van uw boek?

Raf Jespers: ; ;De bedoeling van het boek is om aan de mensen uit te leggen dat er in Europa stilaan een 'Big Brother-staat' wordt opgericht, namelijk een staat die probeert om alle burgers onder controle te houden.
De zogenaamde 'controlestaat' of 'toezichtstaat'.
;

U wilt eigenlijk de mensen bewust maken van wat er gaande is in Europa en hen erop wijzen dat dit niet alleen mogelijke Hollywoodscenario's zijn?

Raf Jespers: ; ;InderdaaD. Mijn boek is geen science fiction, maar non fictie.
Het is de realiteit.
Het is volgens mij voor het eerst in de geschiedenis technisch mogelijk om bijna iedereen permanent onder controle te plaatsen.
;

; ;Vroeger wilden sommige regimes dat ook wel en was het in mindere mate aanwezig (zoals een controleur met een deukhoed die op een hoek van de straat stiekem mensen stond te controleren).
;

; ;Tegenwoordig kan je dankzij de technologische revolutie mensen van 's morgens vroeg tot 's avonds laat permanent controleren.
Ik zeg niet dat de overheid het doet, maar wel dat het mogelijk is.
Via de gsm je opgespoord worden, wat je op een computer doet, laat sporen achter en kan worden getraceerd, enz...Met slimme programma's kan je databanken doorploegen om een profiel van mensen te maken.
;

U schrijft in uw boek dat supermarkten via klantenkaarten een profiel kunnen aanmaken over bepaalde voorkeuren van klanten?

Raf Jespers: ; ;Colruyt maakt nu al op basis van de klantenkaarten op maat van de klant gesneden reclame.
Klantenkaarten houden bij wat je koopt.
Jouw voorkeuren zeggen veel over je persoonlijk leven.
'Wat eet je graag?' ; ;

; ;Bepaalde migrantengroepen kopen voedingsmiddelen die autochtonen niet altijd kopen.
Zo kan een supermarkt zelfs etnische profielen maken.
Deze week verscheen er nog een wetenschappelijke studie die aantoont dat op basis van hersenscans het koopgedrag van mensen kan worden gedetecteerD. ;

Zelfs bij een sollicitatieprocedure zou een dergelijke scan kunnen aantonen of iemand neigingen vertoont voor psychoses.
Is dat niet wat vergezocht?

Raf Jespers: ; ;Ja, dat is allemaal nog een beetje science fiction, maar het gaat wel in die richting.
Tussen dit en vijf jaar, misschien onderschat ik het nog, want ze zijn nog volop met projecten bezig, zou het mogelijk kunnen zijn.
;

; ;Dat is het ultieme wapen, want als iemand weet wat en hoe je denkt dan weet die alles.
Als dat systeem uiteindelijk op poten staat, zullen we in een hallucinante samenleving terecht komen.
;

Heeft u tips voor de burgers om hun privacy beter te beschermen?

Raf Jespers: ; ;De burger heeft zeker een verantwoordelijkheiD. Veel mensen zeggen dat privacy van de vorige eeuw is.
Neen.
Het principe van privacy is ongeveer drie eeuwen geleden ingevoerd als reactie op het Ancien Regime.
Toen dacht de overheid dat ze met de burgers kon doen wat ze wilde.
;

; ;Het is een persoonlijk recht om in je woning te doen wat je wilt en om te telefoneren zonder dat iemand meeluistert.
Die privacy is belangrijk.
Ook op straat.
Het is niet de bedoeling dat als je op straat komt, je overal gevolgd kunt worden.
Een mens moet vrij zijn.
;

; ;Al die burgerlijke vrijheden, zoals privacy, zijn in de grondwet vastgelegD. Dat werd nog eens bevestigd door de grote mensenrechtenverdragen van de VN.
Die kwamen er als reactie op het fascisme van Hitler.
Dat privacyrecht werd ook ingeschreven in het Europese verdrag voor de rechten van de mens.
;

; ;Het is niet omdat we de laatste zestig jaar in dit deel van Europa geen dictaturen meer gekend hebben dat het allemaal niet zou kunnen terugkomen.
Het eerste wat dictaturen doen, is het privéleven van de mensen controleren en binnendringen.
Privacy, bewaar het als een heilig goed! Het is een heilig recht! ; ;

Wat kan de burger er zelf aan doen?

Raf Jespers: ; ;De burger moet weten dat de overheid kan meekijken.
Dat de bedrijven, de handel, ook meer en meer willen weten wat je graag koopt.
Wat kunnen zij stimuleren om meer winst te genereren? De burger moet zelf een beetje opletten wat hij of zij bijvoorbeeld op pagina's zoals Facebook de wereld instuurt.
;

Er kijkt altijd wel iemand mee?

Raf Jespers: ; ;Inderdaad, dat is zo.
Via de computer kunnen zaken die je op het internet plaatst voor de rest van je leven opgeslagen worden.
Vroeg of laat kan dat tegen jou gebruikt worden.
;

Creëert het niet een beetje een onderdrukkingsgevoel bij de burgers? De meesten hebben dan schrik om bepaalde zaken te doen uit vrees om betrapt te worden.
Dat geeft een gevoel van onmacht.

Raf Jespers: ; ;Dat onderdrukkingsgevoel, het gevoel dat je gevolgd wordt, mag er volgens mij niet zijn.
Ik zeg wel dat de burger moet opletten, maar de hoofdverantwoordelijkheid ligt vooral, en dat is wat ik aanklaag in mijn boek, bij de overheid en de bedrijven.
Die denken dat ze zomaar iedereen mogen en kunnen controleren, terwijl dit niet het geval is.
;

; ;Het artikel 8 van het Europees verdrag voor de rechten van de mens bepaalt dat de privacy gerespecteerd moet worden en er slechts in uitzonderlijke gevallen, zoals misdadigheid en criminaliteit, inbreuken kunnen worden gepleegd op de privacy.
;

; ;Er zijn databanken die gegevens bijhouden van criminelen en dat is logisch.
Maar die uitzondering mag  niet de regel worden.
Als je op straat loopt en je wordt gefilmd met een camera dan is dat een inbreuk tegen je privacy.
;

; ;Die vraag naar de impact op je privacy wordt zelfs niet meer gesteld, camera's worden gewoon geplaatst.
Een camera mag alleen gehangen worden in kwesties van openbare orde en op uitzonderlijke plaatsen zoals drukke stations en winkelstraten, maar niet overal.
;

Overheden proberen camera's plaatsen legaal te maken door wetten te creëren die eigenlijk grondwettelijk niet kunnen.

Raf Jespers: ; ;Ik heb het in mijn boek over de camerawet.
Het probleem met die wet is dat die de indruk wekt dat zomaar overal camera's mogen.
Die wet had duidelijk moeten maken dat camera's alleen in uitzonderlijke gevallen kunnen en dat de privacycommissie die gevallen moet onderzoeken naar wettelijkheiD. ;

De zogenaamde cameraplaag.
Recent was er nog sprake van camera's plaatsen in kleedkamers voor beveiliging tegen diefstal.
Kan dat?

Raf Jespers: ; ;Dat is een regelrechte schending van de privacy.
De wet zegt duidelijk dat niemands intimiteit niet worden geschonden.
Jezelf uitkleden is een uiterst intieme handeling die niet geregistreerd mag worden.
Beveiliging tegen diefstal rechtvaardigt een dergelijke inbreuk niet.
;

Zijn overheden te ver aan het gaan?

Raf Jespers: ; ;Het feit dat we nu evolueren naar een soort van controlestaat is het resultaat van drie ontwikkelingen.
Het is nu mogelijk door de technologische en digitale revolutie.
Ten tweede is er een klimaat gecreëerd door de aanslagen van 11 september.
Mensen zien er geen graten meer in dat hun privacy wordt aangetast vanwege de veiligheid, vooral in de strijd tegen het terrorisme.
;

; ;Ten derde is deze beperking van de grondrechten in een wet gegoten door de ondemocratische constructie van de Europese Unie waar de meeste nieuwe wetten vandaan komen.
De samenloop van die drie evoluties maakt dat we in zulke gevaarlijke toestanden terecht zijn gekomen.
;

; ;Het klimaat werd vooral gecreëerd door de aanslagen van elf september.
Het is ook wel begrijpelijk en noodzakelijk dat er maatregelen getroffen worden, want die aanslagen waren verschrikkelijk.
;

; ;Terrorisme jaagt de mensen angst aan, want dat is iets dat altijd kan toeslaan zonder dat je het verwacht.
Tegen criminaliteit kan je je nog beschermen door op te passen voor dieven en een extra slot te plaatsen op je voordeur.
Met terrorisme ligt dat anders, het is onvatbaar en het kan iedereen treffen.
Dat is tenminste het gevoel.
;

; ;Het is het ideale vehikel om een permanente angst in stand te houden.
Voor een deel is het terecht dat de overheid maatregelen treft, ze moet het terrorisme hard aanpakken.
Maar aan de andere kant mag de overheid daar geen misbruik van maken.
;

; ;Maatregelen die verder gaan dan noodzakelijk, dat is niet de juiste manier van handelen.
Dat misbruik breng ik in kaart in mijn boek.
Bepaalde bevolkingsgroepen worden geviseerd, terwijl het maar een minimaal percentage van de bevolking is dat effectief onder controle geplaatst moet worden.
;

Uiteindelijk hebben ze dankzij die wetten niet veel aanslagen kunnen vermijden?

Raf Jespers: ; ;Neen, maar je kunt wel bepaalde zaken doen om zo’n aanslagen te voorkomen.
De overheid moet een goed veiligheidsbeleid voeren en bepaalde maatregelen treffen.
Dat is het probleem niet.
Het probleem is dat ze er veel te ver in aan het gaan is en de terechte angst van de mensen soms ook misbruikt.
;

; ;Bijvoorbeeld de dataretentierichtlijn, dit is een richtlijn van de Europese Unie die bepaalt dat de telefoon- en internetgegevens van iedereen zes maanden tot twee jaar moeten worden bijgehouden.
Het is totaal overbodig om van iedereen die gegevens bij te houden.
Dit is een permanente inbreuk op de privacy van de bevolking.
Elke burger wordt zo een verdachte burger en dat gaat te ver! ; ;

Wordt terrorisme als een excuus gebruikt om toch wetten goedgekeurd te krijgen die de overheid in normale tijden niet zou kunnen doorvoeren?

Raf Jespers: ; ;Voor een deel wel.
Ik herhaal, de overheid moet het terrorisme aanpakken, maar mag het niet als een alibi gebruiken om mensen die in de oppositie zitten, die tegen het heersende systeem ingaan, maar geen terroristisch programma hebben, ook allemaal te controleren.
Dat is wat er nu aan het gebeuren is.
;

Voor de aanslagen was er ook een zekere mate van controle.
Het is pas na 11 september helemaal losgebarsten.

Raf Jespers: ; ;Er is altijd controle geweest.
Elke staat moderniseert altijd zijn controle op de burgers.
'Nine Eleven' heeft al die zaken in een stroomversnelling gebracht.
Dingen die de overheid heeft doorgevoerd, zoals de antiterrorismewet of de dataretentierichtlijn, waren zaken die in de jaren 1970-1990 niet zouden gepasseerd zijn zonder enorme protesten van de bevolking.
;

; ;11 september heeft geen verandering van beleid veroorzaakt, maar veeleer een versnelling van het proces.
De terrorismewet werd al goedgekeurd nauwelijks tien dagen na de aanslagen.
Zo zie je maar dat de overheid er wel mee bezig was, want zo’n ingewikkelde wet schrijf je niet op enkele dagen.
Na de aanslagen was het klimaat rijp voor die wet.
;

Een succesvolle manier om mensen tegenwoordig te controleren is via het internet.

Raf Jespers: ; ;Dat klopt.
Tien jaar geleden hing er amper een camera in België, en buiten België.
Het internet en de gsm begonnen net op te komen.
RFID-chips zijn ook van recente datum.
Slimme computerprogramma's en hersensscans zijn recente uitvindingen.
Er is een enorme evolutie gaande.
Ik stond zelf soms verbaasd te kijken, toen ik onderzoek deed voor mijn boek, hoe alles zo geavanceerd is op zo'n korte tijD. Het digitale tijdperk heeft een grote impact op het dagelijks leven van de mensen.
;

U spreekt ook over de mediA. De media spelen een grote rol bij de inbreuk van de privacy.

Raf Jespers: ; ;Ik noem dat de verovering van het privédomein.
Niet alleen door de overheid, maar ook door de mediA. Als het opbrengt om een topvoetballer te tonen met zijn vrouw en kinderen, zal dat gebeuren.
Die bladen worden veel verkocht, en de media stimuleren dat.
;

; ;Het privéleven is niet meer zo privé als vroeger.
De mensen lenen zich daar een stuk voor, maar aan de andere kant hebben de media zelf hierin ook een grote verantwoordelijkheiD. Bepaalde media willen zelfs de burgers volgen tot in hun badkamer.
;

; ;De drijfveer is dat het geld moet opbrengen.
Moderne media overleven op de winstcijfers van reclame die ze binnenhalen en alles wat voor dit doel wordt opgevoerD. ;

Hoe is het gesteld met de bescherming van privacy in België?

Raf Jespers: ; ;Je hebt in België een privacycommissie.
Dat is een commissie die moet toezien op de bescherming van de persoonsgegevens.
Op Europees niveau heb je iets gelijkaardigs.
Maar volgens mij zijn deze instellingen ontoereikenD. ;

; ;In de Europese Commissie werken ongeveer vijftig mensen die alles zouden moeten controleren wat door de Europese Unie op poten wordt gezet, van databanken tot camera's, van internet tot gsm's enz... ; ;

; ;Dat apparaat is ontoereikend om de 'tsunami' van aantastingen van de privacy te controleren.
De controle is ondermaats en moet beter worden aangepakt.
;

Dus praktisch gezien wordt er niet veel gedaan?

Raf Jespers: ; ;Er wordt wel iets gedaan, maar de middelen zijn beperkt.
;

Zoals mensen die ten onrechte op criminele lijsten staan en zichzelf eruit willen schrappen, die krijgen dit amper voor elkaar.

Raf Jespers: ; ;Je hebt de algemene nationale gegevensbank van de Belgische politie, waar ongeveer 1,6 miljoen mensen in staan.
Zelfs als je een proces verbaal hebt voor een burenruzie kom je in die gegevensbank terecht.
Onschuldig of niet, alle gegevens staan geregistreerD. Er schuilen gevaren in die databanken, zeker als je er ten onrechte in staat.
;

Weinig mensen beseffen dat zij hun gegevens in de politiedatabanken kunnen laten controleren door de privacycommissie.

Raf Jespers: ; ;Weinig mensen weten dat.
Je kunt de privacycommissie aanschrijven als je vermoedt dat je in de databank zit.
De privacycommissie kijkt dat na en meldt het.
Ze zeggen er wel niet bij of ze iets hebben gewijzigd of wat er in stonD. ;

; ;Meer mogen zij ook niet zeggen.
Het is natuurlijk absurD. Die toegang is veel te beperkt.
De burger moet weten wat er over hem in zo'n databank staat.
Hier op kunnen natuurlijk uitzonderingen gemaakt worden voor gevaarlijke criminelen.
;

Bodyscans, brainscans...in wat voor een wereld leven we? Is het iets voor de nabije toekomst of moeten wij ons er nu al zorgen over maken?

Raf Jespers: ; ;We moeten niet paranoïde worden.
Ik zeg niet dat het allemaal al gebeurt, maar de mogelijkheden zijn er.
Die kunnen gebruikt of misbruikt worden door bepaalde diensten en regimes.
;

; ;We moeten nu niet onze gsm of computer gaan weggooien, wees gewoon bewuster.
  Ze hebben me eens gevraagd wat volgens mij de gevaarlijkste techniek is.
Voor mij is dat Humabio (Human Monitoring and Authentification using Biodynamic Indicators and Behavioural Analysis), maar eigenlijk is het grootste probleem het geheel.
;

; ;Als je alles samen neemt.
De combinatie van al die zaken (camera's, gsm, computer, databanken .
).
Laat u niet vangen door het gezegde 'Wie niets te verbergen heeft, heeft niets te vrezen!'  Enkel heiligen hebben niets te verbergen, en zo lopen er niet veel ronD. ;

Hoe komt u erop om over dit onderwerp te schrijven?

Raf Jespers: ; ;Ik loop al langer rond met dit idee, vooral ook omdat ik vanuit mijn praktijk als advocaat af en toe toch wel ongerust ben.
Ik maak me zorgen, en ik niet alleen, over al die evoluties van de laatste tien jaren.
;

; ;Als je de geschiedenis bekijkt, moet je evoluties in de maatschappij in het oog houden.
Het is niet omdat vandaag onze fundamentele rechten nog enigszins overeind staan, dat dit binnen tien of vijftien jaar nog zo zal zijn.
Ik vind dat alles heel gevaarlijk aan het evolueren is, vooral na elf september.
;

; ;De antiterrorismewet heeft een algemeen politiek misdrijf ingevoerd in de Belgische strafwet.
Dat heeft nog nooit eerder bestaan in de Belgische strafwetgeving.
Iedereen die radicaal protesteert tegen het huidige beleid kan nu bestempeld worden als terrorist.
;

; ;Opinies kunnen ook aangepakt worden als ze niet overeenkomen met wat de overheid aanstaat.
Dat is gevaarlijk! Met dit boek hoop ik dat mensen bewuster worden en dat dit een opstap wordt naar een echte burgerbeweging in België en in de rest van EuropA. ; ;

Clicking      Popcorn Faith      Maatschappij

Consumentisme                                                                    

Faith Popcorn, oprichter van het succesvolle marktonderzoekbureau BrainReserve, dat honderden topbedrijven, waaronder giganten als American Express, AT&T, Eastman Kodak en IBM, als klant heeft, is van mening dat de groeiende macht van het individu vooral aan de vraagzijde van de economie grote veranderingen brengen.
Deze macht zal zich daar manifesteren als consumentisme, een toenemende kritische en kwaliteitsbewuste attitude van de consument.

Te verwachten is dat deze trend onder meer zal leiden tot een omwenteling op het gebied van reclame.
Veel meer dan thans zullen de reële producteigenschappen een rol gaan spelen.
Reclamemensen zullen moeten leren de werkelijke pluspunten en voordelen van het product, en de positieve hoedanigheden van de leverancier, onder de aandacht te brengen.
De consument van morgen eist eerlijke en juiste productinformatie in plaats van nietszeggende of misleidende reclame.

Het consumentisme in Amerika is reeds sterk genoeg om als draagvlak te fungeren voor populaire Tv-programma's waarin oneerlijke reclame en schadelijke producteigenschappen genadeloos aan de kaak worden gestelD. ; ;Deze nieuwe golf van consumentisme hebben we vanaf eind jaren zeventig - begin jaren tachtig geleidelijk zien aanzwellen tot een sterke, agressieve beweging, ; ; schrijft Popcorn.

Ten gevolge van het kritischer en kwaliteitsbewuster worden van de consument kunnen zelfs zeer sterke merken snel naar beneden tuimelen, als ze niet de bij hun imago behorende kwaliteit bieden.
Popcorn: ; ;De waarde komt in de plaats van het imago.
Kwaliteit in plaats van naam ; ;.

De consument van morgen zal bij merkkeuze en aankoopbeslissingen ook zijn of haar maatschappelijke verantwoordelijkheid laten meespelen.
Bedrijven moeten het belang van deze vorm van consumentisme naar waarde weet te schatten en er met hun productontwikkeling en algemene bedrijfsbeleid aan tegemoetkomen.

Popcorn verwacht in de wat verdere toekomst de opkomst van de ; ;virtuele supermarkt ; ;, de mogelijkheid om op afstand ; ;rond te wandelen ; ; in een virtuele omgeving die er bijvoorbeeld uitziet als een gezellige boerenmarkt.
In deze door de telecommunicatie in de huiskamer gebrachte virtuele realiteit zal een groot assortiment producten bekeken en mogelijk zelfs ; ;betast ; ; kunnen worden.
Elektronisch bestelde artikelen zullen vlot worden thuisbezorgD.

Mondialisering, informatisering en consumentisme vormen de richtinggevende basistrends van de huidige tijd en het begin van het nieuwe millennium.

Hoe komen we van religie af?      Van Den Berg Floris      Maatschappij

Een geneesmiddel tegen aids zorgt voor een betere wereld, omdat het veel mensen behoedt voor lijden en vroegtijdig sterven.
Ook een geneesmiddel tegen religie zou voor een betere wereld zorgen, want het zou veel mensen voor leed en onwetendheid behoeden.
Het is dus tijd de mensheid te bevrijden van religie.
Het is tijd religie niet meer met respect te behandelen alsof het iets waardevols is.
Patiënten zijn waardevol, niet hun ziektes.

De laatste jaren is er een stortvloed aan boeken over en tegen religie verschenen die als Nieuw Atheïsme aangeduid worden.
Al deze boeken tonen aan dat de kern van religie onwaar is en een obstakel voor het goede leven.
Ze diagnosticeren religie als een ziekte.
Het is nu tijd om daar een genezing voor te vinden.
Dit pamflet beschrijft zeventien liberale strategieën om van religie af te komen.
Echter, zoals een arts geen voet moet amputeren om iemand van voetschimmel te genezen, zo moet worden voorkomen dat het middel erger is dan de kwaal.
Dit pamflet behandelt religie vanuit een liberaal-democratisch perspectief waarin de vrijheid van het individu de belangrijkste waarde is.
Dit zorgt voor een ongemakkelijke, maar niet onoplosbare, paradox.

Hoe komen we van religie af? is een praktische handleiding voor de bevrijding van de mens uit de ketenen van religie.

We worden de laatste tijd overspoeld door boeken van auteurs die voor het moreel houvast in de samenleving willen teruggrijpen naar religies.
Ik denk aan Strohonden van John Gray, Tijd van onbehagen van Ad Verbrugge, De teloorgang van de westerse cultuur van John Carroll, en De ondergang van het atheïsme van Alister McGrath.
Ze lijken wel de moderne volgelingen van Oswald Spengler die in zijn beruchte Der Untergang des Abendlandes het verval van godsdienst en traditie voorspelde en daarmee het einde van de beschaving.
Het zijn de hedendaagse cultuurpessimisten die zich net zoals hun voorgangers manifesteren in tijden van verandering en onzekerheiD. Ze verwerpen de verbeelding, de onttovering en het menselijk streven naar genot en ze menen dat de grenzen van het menselijk denken en kunnen al lang bereikt zijn, of zelfs overschreden.
Daarom prediken ze voor bezinning, contemplatie, resignatie en devotie.
Ze verkiezen de traditie, het geloof en derhalve de zelfverloochening boven het recht op zelfbeschikking, de rede, de moderniteit, het vooruitgangsgeloof en de vrijheiD. Ze hebben een fundamenteel wantrouwen tegenover de mens en het leven.
En vooral tegenover alle vormen van ongeloof.

Dit alles leidde tot een tegenreactie vanuit atheïstische hoek met ondermeer The God Delusion van Richard Dawkins, The End of Faith van Sam Harris,  God is not Great.
The Case Against Religion van Christopher Hitchens en in Nederland het Atheïstisch Manifest van Herman Philipse.
Daarin wordt gewezen op de schadelijke impact van religies in de hedendaagse samenlevingen zowel in onze contreien als in de rest van de werelD. In zijn boek Hoe komen we van religie af? gaat de Nederlandse filosoof Floris van den Berg nog een stap verder.
Hij onderzoekt de ongemakkelijke liberale paradox tussen de vrijheid van expressie die gebaseerd is op het individu en de vrijheid van godsdienst die doorgaans beleefd wordt binnen een al dan niet gesloten groep.
Daarnaast biedt hij ook een reeks ‘liberale strategieën om de mensheid van religie te bevrijden’.
De auteur omschrijft zichzelf daarbij als een ‘moreel atheïst’ omdat religie in zijn ogen niet alleen onwaar en betekenisloos is, maar vooral omdat het een rem betekent voor de individuele vrijheid en het recht op zelfbeschikking.
Hij beseft wel dat religie niet de oorzaak is van alle kwaad, maar toch is het verantwoordelijk voor heel wat geweld, onderdrukking en onvrijheiD.

We worden de laatste tijd overspoeld door boeken van auteurs die voor het moreel houvast in de samenleving willen teruggrijpen naar religies.
Ik denk aan Strohonden van John Gray, Tijd van onbehagen van Ad Verbrugge, De teloorgang van de westerse cultuur van John Carroll, en De ondergang van het atheïsme van Alister McGrath.
Ze lijken wel de moderne volgelingen van Oswald Spengler die in zijn beruchte Der Untergang des Abendlandes het verval van godsdienst en traditie voorspelde en daarmee het einde van de beschaving.
Het zijn de hedendaagse cultuurpessimisten die zich net zoals hun voorgangers manifesteren in tijden van verandering en onzekerheiD. Ze verwerpen de verbeelding, de onttovering en het menselijk streven naar genot en ze menen dat de grenzen van het menselijk denken en kunnen al lang bereikt zijn, of zelfs overschreden.
Daarom prediken ze voor bezinning, contemplatie, resignatie en devotie.
Ze verkiezen de traditie, het geloof en derhalve de zelfverloochening boven het recht op zelfbeschikking, de rede, de moderniteit, het vooruitgangsgeloof en de vrijheiD. Ze hebben een fundamenteel wantrouwen tegenover de mens en het leven.
En vooral tegenover alle vormen van ongeloof.

Dit alles leidde tot een tegenreactie vanuit atheïstische hoek met ondermeer The God Delusion van Richard Dawkins, The End of Faith van Sam Harris, God is not Great.
The Case Against Religion van Christopher Hitchens en in Nederland het Atheïstisch Manifest van Herman Philipse.
Daarin wordt gewezen op de schadelijke impact van religies in de hedendaagse samenlevingen zowel in onze contreien als in de rest van de werelD. In zijn boek Hoe komen we van religie af? gaat de Nederlandse filosoof Floris van den Berg nog een stap verder.
Hij onderzoekt de ongemakkelijke liberale paradox tussen de vrijheid van expressie die gebaseerd is op het individu en de vrijheid van godsdienst die doorgaans beleefd wordt binnen een al dan niet gesloten groep.
Daarnaast biedt hij ook een reeks ‘liberale strategieën om de mensheid van religie te bevrijden’.
De auteur omschrijft zichzelf daarbij als een ‘moreel atheïst’ omdat religie in zijn ogen niet alleen onwaar en betekenisloos is, maar vooral omdat het een rem betekent voor de individuele vrijheid en het recht op zelfbeschikking.
Hij beseft wel dat religie niet de oorzaak is van alle kwaad, maar toch is het verantwoordelijk voor heel wat geweld, onderdrukking en onvrijheiD.

‘Het zou overheidsbeleid moeten zijn’, aldus Floris van den Berg, ‘om democratische en liberale manieren te vinden om religie, net als roken, te ontmoedigen’.
Met dit standpunt keert de auteur zich de cultuurrelativisten en vermeende progressieve politici als Job Cohen en Steve Stevaert die menen dat religie bijdraagt tot de emancipatie van de mens.
Religies mogen geen privilegies krijgen zoals vandaag nog steeds het geval is.
De auteur sluit hiermee aan bij seculiere stroming die voor het eerst duidelijk omschreven werd in The Age of Reason van Thomas Paine waarin die afrekende met de geïnstitutionaliseerde religie, de vermeende waarheid en het morele baken van de Bijbel, waar tal van absurde, onlogische en immorele passages in staan.
‘In een multiculturele samenleving, zoals tegenwoordig in de meeste westerse maatschappijen het geval is, hebben alle mensen baat bij een seculiere staat en overheid’, schrijft de auteur en hij pleit dan ook resoluut voor het secularisme en laïcisme, zoals in Frankrijk het geval is, omdat die de meeste kansen biedt voor een open samenleving.
Net als de Nederlandse filosoof Paul Cliteur pleit hij dan ook voor een moreel esperanto als communicatiemiddel tussen gelovigen en niet gelovigen, maar ook tussen mensen met andere of zelfs tegengestelde geloofsovertuigingen.
De secularisatie van het publieke domein stond cruciaal in het Verlichtingsdenken en moet volgens de auteur worden doorgetrokken.

Een van de discussiepunten betreft natuurlijk de hoofddoek die steeds meer in het (westerse) straatbeeld opduikt.
Gaat het hier om een vrije keuze of om een vorm van sociale druk? Hier botst Floris van den Berg op de liberale paradox dat ‘het onmogelijk is vrijheid aan anderen op te leggen’ en dat het iedereen vrij staat om onvrij te zijn.
De auteur beseft dat ook.
Als een goed geïnformeerde moslima zich vrijwillig wil sluieren dan is dat haar goed recht.
Maar wat betekent ‘vrijwillig’ als we zien dat meisjes door hun ouders en omgeving op steeds jongere leeftijd verplicht worden die te dragen? Die hoofddoekjes zijn minder onschuldig dan we denken zoals ook verwoord in Bas les voiles! van de Iraanse schrijfster Chahdortt Djavann die naar Frankrijk moest uitwijken.
‘Ik heb tien jaar lang een sluier gedragen.
Het was de sluier of de dooD. Ik weet waarover ik spreek’, schrijft Djavann.
Zij en vele andere vrouwen die in opstand komen tegen de hoofddoek en de onderdrukking van de vrouwen worden echter weggehoond door vermeend progressieve multiculti’s die de auteur omschrijft als ‘een cordon van welwillendheid rondom een totalitaire kern van fundamentalisten’.
In die zin staat de auteur dan ook achter het Franse verbod op het dragen van opvallende religieuze symbolen in scholen want het is daar dat jongeren zich ‘in vrijheid van hun ouders’ moeten kunnen ontwikkelen teneinde later weloverwogen keuzes te maken.

Cruciaal voor Floris van den Berg is immers de opvoeding van de kinderen.
Een op geloof gestoelde opvoeding is in zijn ogen ‘een vorm van kindermishandeling’.
Hiermee spoort hij met de ideeën van de Spaanse liberale filosoof Fernando Savater die in zijn boek De waarde van opvoeden duidelijk maakt waar opvoeding en onderwijs echt om gaan: ‘Vrij zijn is zich bevrijden: van onze onwetendheid, van onze gedetermineerdheid - geboetseerd door onze genen en onze sociale omgeving -, van de instinctieve lusten en driften die wij leren te beheersen in het praktijk van het samen leven ( .
) Vrijheid is de verovering van de autonomie door middel van onderwijs en opvoeding die ons wennen aan het maken van keuzes en het zoeken naar vernieuwingen die alleen mogelijk zijn in de gemeenschap.
’ Juist daarom is religieus onderwijs zo nefast.
‘Misschien is het aan te bevelen op scholen een vak te geven waarin de geschiedenis van godsdiensten, symbolen en mythologieën wordt behandeld, zo men wil met bijzondere aandacht voor de Grieks-Romeins-Joods-Christelijke traditie die zo belangrijk is om onze Europese cultuur te begrijpen.
Maar dit vak moet niet voorschrijven maar beschrijven: het dient geen gelovigen te vormen maar leerlingen te informeren’, aldus Savater.
Ook Floris van den Berg komt op voor een strikt seculier onderwijs.
Hij gaat nog een stap verder en verwijst naar het tweede lid van artikel 20 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens: ‘Niemand mag worden gedwongen om tot een vereniging te behoren.
’ Het komt er volgens de auteur op neer dat kinderen ‘niet gedwongen kunnen worden tot de vereniging van hun ouders te behoren’.

Het sterkste deel in het boek is de verdediging van het ‘universeel subjectivisme als seculiere humanistische ethiek en politieke filosofie’ waarvoor Floris van den Berg te rade ging bij de liberale filosofen Martha Nussbaum en John Rawls.
Zo maakt hij gebruik van Rawls ‘sluier van onwetenheid’, een gedachten experiment waarbij de mens zou terugkeren naar een soort oorspronkelijke toestand waarbij je niet weet wat je huidige positie is.
Neem dat je niet weet wie en wat je vandaag bent, man of vrouw, blank of zwart, rijk of arm, gezond of ziek, oud of jong, hetero of homo.
Hoe zou je dan willen behandeld worden? De kans dat je een vrouw bent is ongeveer de helft, dat je ouder bent is groter en dat je arm bent nog veel groter.
Vanuit die positie zal iedereen vinden dat elke mens gelijke rechten en vrijheden moet kennen, en dat misogyne regels bijvoorbeeld onaanvaardbaar zijn.
‘Elk cultureel gebruik hoort moreel getoetst te worden op een paar criteria’, aldus de auteur, onder meer aan de vraag of je van plaats zou willen ruilen met de onderdrukten.
Dit is een sterk Kantiaans argument tegen het cultuurrelativisme en vóór een universele seculiere moraal.
Tegelijk betekent het ook dat we af moeten van de ‘blinde gehoorzaamheid’ en de ‘morele struisvogelpolitiek’ die samengaan met een op religie gebaseerde ethiek.
Want als men de ‘heilige teksten’ en het woord van God of Allah als absoluut referentiepunt neemt dan kan men zijn persoonlijk geweten uitschakelen en overgaan tot de meest barbaarse daden.
Denk aan de moordenaar Mohammed B. die zijn doodslag op Theo Van Gogh verantwoordde als een bevel van GoD.

Wie religie omarmt als een middel tot emancipatie moet beseffen dat dit als een paard van Troje ook alle negatieve aspecten ervan mee binnenbrengt.
‘Flirten met religie is een dans macabre’, schrijft Floris van den Berg.
Hij is ook actief binnen de vrijdenkersvereniging De Vrije Gedachte en directeur is van het Center for Inquiry Low Countries.
In die hoedanigheid lanceerde hij in Nederland een campagne om het atheïsme meer bekendheid te geven en mensen aan te zetten om na te denken over de waarheidsclaims en privileges van religies.
In navolging van een buscampagne in het Verenigd Koninkrijk startte hij met een publiciteitsstunt die veel weerklank kreeg in de mediA. Langs de snelweg A4 bij Schiphol verscheen een enorm billboard met de tekst: ‘Er is waarschijnlijk geen goD. Durf zelf te denken.
En geniet van dit leven!’ Het schoot tal van gelovigen in het verkeerde keelgat.
Nochtans zegt de tekst alleen maar wat steeds meer mensen de voorbije decennia ook daadwerkelijk doen, namelijk zélf denken.
Het is de verdienste van Floris van den Berg dat hij op deze manier méér aandacht voor het vrijdenken genereerde dan de vele congressen en studiedagen waar doorgaans alleen maar overtuigden op afkomen.
Hoe komen we van religies af? is een kritisch rationalistische visie op religie.
Het boek is vlot geschreven en intellectueel goed onderbouwD. Soms laat de auteur zich wat gaan en lees je zijn verontwaardiging over zoveel onwetendheiD. Beschouw hem dan ook als de Christopher Hitchens van de Lage Landen.

Recensie door Dirk Verhofstadt ;

De mens voorbij      van den berghe Gie      Maatschappij

Vooruitgang en maakbaarheiD. 1650-2050

Zonder God schepping noch voorzienigheiD. Geen door God gegeven wetten, macht of moraal.
Wij mensen staan er alleen voor, moeten zelf een betere staatsvorm en moraal ontwerpen, wereld en mens maken, moeten onze eigen schepper worden.
Dat is het inzicht dat verlichting heet.
Goddelijk licht, openbaring, ingeruild voor dat van rede en wetenschap.

 

 Een gapende afgrond voor wie zich verlaten voelt door God; leeg de wereld, hol de toekomst.
Maar voor verlichte geesten het einde van absolutisme en intolerantie, het begin van vrijheid, gelijkheid, verantwoordelijkheiD. Wereld en mens zijn niet langer de best mogelijke, ze veranderen, evolueren.
Ze zijn veranderbaar, maakbaar.
Van tuin tot plant, van maatschappij tot mens.
Verandering als verbetering.
Elke volgende generatie zal het beter krijgen.
Dat is de bakermat van het vooruitgangsgeloof en de maakbaarheidsideologie die ons meer dan ooit in hun greep hebben.

 

 Het grenzeloze optimisme werd bekrachtigd door politieke en industriële revoluties; triomfen van wetenschap en technologie, geneeskunde en biologie; ideologieën die hemelen op aarde beloofden.
De negentiende eeuw werkte de verlichtingsideeën uit, reikte instrumenten aan voor hun realisatie.
Daar stonden we dan, leerling-tovenaars met een achterophinkende moraal.

 

 Als vanzelf ging darwinisme over in sociaal-darwinisme en eugeneticA. Niet onredelijk, tuinieren is onkruid wieden, kweken is selecteren.
Grote geesten waren er voor, al rekenden ze zonder dictatuur.
Na de ontsporing die Auschwitz heet, werd alles op conto van de nazi’s geschreven.
Breuk in de geschiedenis.
Dit nooit meer.
Terwijl we meer dan ooit sleutelen aan wereld, plant, dier en mens.

Auteur: Gie van den Berghe

Over de auteur:

Gie van den Berghe (Gent, 1945) is historicus, ethicus en publicist.
Hij promoveerde aan de Universiteit Gent als licentiaat en doctor in de moraalwetenschap met een proefschrift over de nazi-kampen (onderling gedrag, overlevingsschuldgevoel) dat hij herwerkte tot Met de dood voor ogen (1987).
Het werk van Gie van den Berghe werd bekroond met geschiedkundige en andere prijzen, onder meer de Arkprijs van het Vrije Woord en in 1996 met ; ;De Zesde Vijs ; ; van SKEPP, voor zijn genuanceerde kritische kijk en voor zijn verdiensten in het verspreiden van objectieve kennis inzake pseudowetenschap.
Momenteel is hij gastprofessor aan de Universiteit Gent.

Gie Van den Berghe

‘Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren.
Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen’, zo klinkt het eerste artikel van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.
Deze uitspraak kwam er na de gruwel van de Tweede Wereldoorlog toen miljoenen mensen omwille van hun ras of afkomst werden gedegradeerd tot ‘Lebensunwertes Leben’, en die volgens het nazi-regime het niet waard waren om verder te leven.
Zij werden dan ook massaal gestigmatiseerd, opgepakt en vermoorD. Daarbij ging het niet enkel om Joden, zigeuners, homoseksuelen, Getuigen van Jehova, communisten en andere tegenstanders van het regime, maar ook om grote aantallen mentaal en fysiek gehandicapten die volgens de nazi’s de ‘gezondheid’ van de natie ondermijnden en daarom fysiek moesten worden uitgeschakelD. Om de genetische zuiverheid van het Germaanse volk te garanderen moesten mensen met dergelijke handicaps zo snel mogelijk worden gesteriliseerd of gedooD. Tussen 1 september 1939 en 24 augustus 1941 werden meer dan 70.
000 mensen in het geheim geliquideerd door verhongering, dodelijke injecties, vergiftiging of vergassing.
Deze praktijk zorgde ervoor dat de eugenetica, het wetenschappelijk onderzoek naar de verbetering van het mensenras, sindsdien wordt beschouwd als immoreel en onaanvaardbaar.

 

Nochtans werd de eugenetica op het einde van de 19de en de eerste decennia van de 20ste eeuw gezien als een vooruitstrevende wetenschap die rechtstreeks voortvloeide uit de aanname dat de mens maakbaar en verbeterbaar is.
En ook vandaag worden onderzoeken en ingrepen gedaan om menselijke imperfecties te voorkomen of te herstellen.
Over dit thema schreef de ethicus en historicus Gie van den Berghe het intrigerende boek De mens voorbij waarin hij op zoek gaat naar de denkkaders die tot de nachtmerrie van de nazi’s geleid hebben.
Aan de hand van talloze voorbeelden toont hij aan hoezeer wetenschappers sinds de Verlichting geloofden dat we via de rede in staat zouden zijn om zowat alle problemen op te lossen of bij te sturen, ook de attitudes van mensen.
Deze gedachte kreeg door Darwins evolutietheorie een bijkomende grondslag door de toepassing van elementen uit de biologie op andere wetenschapsdomeinen zoals de sociologie, omschreven als het sociaaldarwinisme.
Het sterkte de overtuiging dat mensen, net als planten en dieren, onderhevig zijn aan selectieprocessen, en dat niet enkel individueel maar ook als groep, volk of ras.
Veel sociaaldarwinisten zagen de samenleving als een boom waaruit men de zieke of dode (menselijke) takken moest verwijderen om hem in leven te houden.
Politici beschouwden het als een reden om zwakkere volkeren te onderdrukken of zelfs uit te roeien.

 

Gie van den Berghe wijst ook op de opkomst van de geneeskunde en de toenemende obsessie voor gezondheid en hygiëne.
Vanaf de tweede helft van de 19de eeuw begonnen massale campagnes om kinderen in te enten tegen ziektes die in het verleden talloze slachtoffers hadden gemaakt.
‘Elk nieuw biologisch feit leek een vooroordeel te weerleggen; de vooruitgang leek niet meer af te stoppen (…) een medisch utopia leek binnen bereik’, aldus de auteur.
Er volgden inderdaad heel wat positieve ontwikkelingen die de levenskwaliteit en de volksgezondheid ten goede kwamen, maar ook heel wat ontsporingen.
Hoe sterker het geloof in de maakbaarheid van de mens en de samenleving, hoe meer de staat ingreep (of liet ingrijpen) om de ‘ideale samenleving’ gestalte te geven.
De maatschappij werd aanzien als een levend organisme waarbij men de zieke elementen moest verwijderen en de goede en gezonde elementen aanmoedigen.
Die inzichten gekoppeld aan een toenemend nationalisme vormden de voedingsbodem voor een actieve eugenetica waarin het individu ondergeschikt werd gemaakt aan natie, volk en ras, en waarbij de klemtoon geleidelijk verschoof naar de ‘abnormaliteit, waardeloosheid, kostprijs en gevaar voor de maatschappij’ van (groepen) mensen.
Vanaf toen kwamen armen, gehandicapten, zwakzinnigen, criminelen, dronkaards, zwervers en al wie zich niet of nauwelijks conformeerde in het vizier.

 

Met zijn gedetailleerde historische uitwijding maakt Gie van den Berghe duidelijk dat de eugenetica geen specifiek nazi-Duitse aberratie was, maar een praktijk die algemeen aanvaard en toegepast werD. Een belangrijke rol speelde de Britse antropoloog Francis Galton, een halve neef van Charles Darwin, die het onderscheid maakte tussen ‘positieve’ eugenetica, waarbij men de meest geschikte mensen aanmoedigde tot meer voortplanting, en ‘negatieve’ eugenetica, waarbij men minder geschikte mensen ontmoedigt of verhindert om zich voort te planten – bijvoorbeeld door sterilisatie.
De eerste sterilisatiewetten werden aangenomen in de Verenigde Staten (van 1907 tot 1963 werden er meer dan 60.
000 mensen gedwongen gesteriliseerd).
In Zweden hebben sociaal-democratische regeringen van 1935 tot 1971 duizenden vrouwen gedwongen gesteriliseerd omdat zij voor 'inferieur' of van 'slecht of gemend ras' doorgingen.
Soortgelijke praktijken gebeurden met geestelijk gehandicapt verklaarde mensen in Japan, Canada, Australië, Noorwegen, Finland, Estland, Zwitserland en IJslanD. De nadruk kwam ook steeds meer te liggen op de overtuiging dat men via de eugenetica de criminaliteit zou kunnen voorkomen of inperken.
Misdadigers zouden bepaalde uiterlijke kenmerken of afwijkingen vertonen, wat leidde tot pseudo-wetenschappelijke stromingen zoals de frenologie en de fysionomie (gelaatkunde).
De auteur wijst er ook op dat de eugenetica niet alleen omarmd werd door conservatieve en nationalistische, maar ook door socialistische en progressieve denkers.
Het eerste internationaal congres over eugenetica in Londen in 1912 dat werd voorgezeten door Leonard Darwin, zoon van Charles, sprak zich zelfs uit voor ‘de noodzaak van menselijke selectie’ om degeneratie tegen te gaan.

 

De eugenetica bestond dus reeds voor Hitler en het nazi-regime, maar de combinatie van het geloof in de maakbaarheid van de mens en de samenleving, het extreme nationalisme, het virulente antisemitisme en de populaire rassenkunde vormden samen een explosieve cocktail waarin de beschaving niet zozeer onderbroken werd, maar faliekant ontspoorde.
Op 14 juli 1933 (enkele dagen voor het Vaticaan een concordaat sloot met nazi-Duitsland) werd de Gesetz zur Verhütung erbkranken Nachwuchses goedgekeurd die het mogelijk maakte om mensen die erfelijke ziektes hadden dwangmatig te steriliseren.
In de praktijk werden ook talloze geestelijk gehandicapten, asocialen en de zogenaamde ‘Rijnlandbastaarden’ hierdoor getroffen.
Van 1934 tot 1945 werden op die manier tussen 320.
000 en 350.
000 mannen en vrouwen gesteriliseerD. Intussen werd de bevolking via propaganda bewerkt om andere vormen van euthanasie te aanvaarden.
Via cartoons in kranten en pseudo-documentaire films als Das Erbe (1935), Erbkrank (1936) en Opfer der Vergangenheit (Slachtoffer van het verleden) (1937) werden vreselijke beelden van geesteszieken getoond die de kijkers moesten overtuigen van het nut van de ‘genadedood’.
In de herfst van 1939 ging het nazi-regime dan van start met de T4-campagne om mensen die misvormd, geestelijk gehandicapt of psychiatrisch ziek waren, radicaal te elimineren.
Zij werden immers beschouwd als Ballastexistenz, Lebensunwertes Leben of Volksbelastender Kranken.
Later zou het T4-personeel ingezet worden in de massale vergassingen van Joden en zigeuners.
Sindsdien is eugenetica een absoluut taboe.

 

Niet dat er nadien geen eugenetica meer werden toegepast (in de VS en Zweden bijvoorbeeld bleef men tot in de jaren ’60 en ’70 doorgaan met gedwongen sterilisaties) maar er was wel iets fundamenteels veranderD. In het meest interessante deel van zijn boek gaat Gie van den Berghe in op de omschakeling van de eugenetica naar nieuwe ingrepen en therapieën onder nieuwe benamingen zoals de biotechnologie en de gentherapie.
Toch zijn dit meer dan louter semantische wijzigingen.
Waar voordien ingrepen gebeurden in naam van een groep, natie, volk of ras, staat nu het belang van het individu centraal.
De auteur trekt hier de parallel met de opmars van de mensenrechten en de individualisering van de samenleving.
Cruciaal verschil is dat (overheids)dwang niet langer aanvaard wordt en dat men vanuit de wetenschap, filosofie en politiek de uniciteit van elke mens erkent.
De diepzwarte boosaardigheid die bijvoorbeeld de nazi’s dreef, maakte plaats voor een ethisch besef om onmenselijk leed te vermijden of (mits toestemming van een patiënt) zo goed mogelijk tegen te gaan.
Zo gebeuren vandaag bijvoorbeeld ingrepen die erop gericht zijn geboortes van kinderen met zware aandoeningen te vermijden, zoals het syndroom van Down.
Het gevaar voor ontsporingen blijft evenwel bestaan.
Naarmate de kennis over de genetica en de technologie toeneemt, groeit bijvoorbeeld de druk om mensen ‘beter’ te maken, niet alleen door erge ziektes te voorkomen maar ook door het ‘programmeren’ van toekomstige kinderen.
Hier wijst de auteur terecht op een reeks bio-ethische vragen zoals het gevaar van ‘sociale stigmatisering van mensen met een genetisch risico’ en ‘genetische manipulatie’ van asociale menselijke instincten.

 

Volgens Gie van den Berghe treden we thans ‘een tijdperk van zelfeugenetica binnen, met als primair doel de opwaardering van lichaam en geest’.
Binnen een absolute vrije markt kan dit snel leiden tot een tweedeling in de samenleving ten voordele van de rijken.
Door de overheid opgelegde regels zijn dan ook noodzakelijk.
Dat neemt niet weg dat er voldoende ruimte moet gelaten worden om verder onderzoek te doen naar middelen om het lot van individuen te verbeteren.
De Franse filosoof en hedonist Michel Onfray (die hier niet aan bod komt) heeft het in zijn boek Het lichaam, het leven en het lijden over het recht van de mens om het lijden met alle beschikbare middelen te bestrijden.
‘Het vermijden van pijn – basisprincipe van het hedonisme – is beter dan de behandeling ervan’, zo schrijft Onfray.
Het enige gevaar dat hij in de transgene revolutie ziet, is de commerciële exploitatie zoals het toekennen van ideale maten of van een bepaald geslacht.
Daar is hij dan ook (net als Gie van den Berghe) radicaal tegen.
Het gaat hem om het voorkomen van zware handicaps zoals dwerggroei, acromegalie en hermafroditisme.
In diezelfde zin verdedigt Onfray ook het klonen als middel tot het reproduceren van weefsels of organen die opnieuw in het lichaam van een zieke mens kunnen worden ingeplant.

 

Gie van den Berghe spreekt zich niet echt uit over de grenzen van dit belangrijke ethische debat.
Dat is ook bijzonder moeilijk gezien de enorme evoluties die op bio-technologisch vlak bezig zijn.
Soms maakt hij wel erg storende fouten.
Zo verwijst hij naar een website ‘GenoChoice.
Create your own genetically healthy baby online!’ in de VS waar je zou kunnen kiezen hoe je kind er moet uitzien.
Van den Berghe neemt dit voor waarheid aan maar in feite betreft het een 'performance' van de kunstenaar Virgil Wong.
Het boek bevat ook geen referenties en voetnoten wat gezien het onderwerp (en de ambitie tot het schrijven van een werk met wetenschappelijke ambities) nochtans absoluut nodig is.
Toch is De mens voorbij een belangrijk werk dat doet inzien dat we zullen moeten leren leven met bepaalde van onze imperfecties en dat we steeds argwanend moeten staan tegenover diegenen die ons een wereld zonder kwalen voorspiegelen.
Soms doen ze dat met goede bedoelingen, maar zoals Popper stelde, moeten we steeds oog hebben voor de ongewilde gevolgen van ons ingrijpen waardoor de balans van onze verbeteringen maar al te vaak doorslaat naar de negatieve kant.

Recensie door Dirk Verhofstadt ;

Islam voor varkens      Jansen Prof.
Dr.
Hans      Islam

Islam voor varkens, apen, ezels en andere beesten is een vrijmoedige inleiding op de islam in de vorm van 250 antwoorden op deels prangende vragen.

De Koran, geloven moslims, is het letterlijke woord van GoD. Zo’n geloofspunt is moeilijk te controleren.
Erger nog, het is zelfs helemaal niet te controleren.
In ieder geval neemt de koran, woord van God of niet, geen blad voor de mond wanneer het gaat over de ongelovigen.
Niet-moslims worden in de Koran zonder pardon als geesten aangeduiD. Als varkens, apen, ezels of ‘de slechtste viervoeters’.

Dit boekje geeft antwoorden op de met de dag urgentere vragen die zulke islamitische geloofspunten oproepen.
Het islamitische gedachtegoed met bijbehorend jargon (halal en haram, fitna en jihad) wordt uitgelegd, niet met de bedoeling moslims te kwetsen, maar met de bedoeling andersdenkenden het te laten begrijpen.

Hans Jansen (1942) is arabist.
Sinds 2003 is hij hoogleraar voor het ‘hedendaags islamitisch denken’ aan de Universiteit van Utrecht.
Van 1979 tot 1982 leidde hij het Nederlands Instituut in Caïro.
Hij schreef onder andere een spraakmakende biografie van Mohammed en een standaardwerk over de ideologie van de terroristen achter de moord op de Egyptische president Sadat.
Hij publiceerde artikelen in onder andere de Volkskrant, Trouw, HP/De Tijd en Opinio.
In 1992 verscheen een mede door Hans Jansen bewerkte editie van de gezaghebbende Koranvertaling van prof. dr.J.H.Kramers.Jansen is een veelgevraagd gastcommentator bij programma’s als Nova en RTL Nieuws.

Een liberale nachtmerrie

‘Doodt de ongelovigen waar ge ze maar vindt.
’ Soera 9:5.

In de discussie over of Islam al dan niet een tolerante, vredelievende, vrouwvriendelijke, open en wetenschappelijk progressieve godsdienst is, wordt er door tegenstanders van kritiek op de Islam met regelmaat beweerd dat er onvoldoende kennis is over die prachtige religie die Islam (letterlijk ‘onderwerping’) heet.
Arabist en Islamspecialist Hans Jansen, thans hoogleraar ‘hedendaags islamitisch denken’ aan de Universiteit Utrecht, beantwoordt 267 vragen die bedacht zijn door de redactie van uitgeverij Van Praag over de islam.
Het lezen van de heldere en bondige antwoorden van Hans Jansen bevestigt echter veel van de kritiek op de islam door liberalen en andere critici.
Veel zogenaamde vooroordelen over de islam worden door Arabist Jansen onderbouwd en bevestigD. ‘De titel van dit boekje is afgeleid van benamingen die de Koran gebruikt voor ongelovigen en joden.
’

Moslims en hun niet-moslimse apologeten, door Jansen aangeduid als ‘multi-cultis’, zullen wellicht opmerken dat Hans Jansen ‘een vooringenomen conservatieve zeloot’ is die derhalve een gekleurd beeld van de Islam geeft.
Het is een immumisatie-strategie om te beweren dat buitenstaanders nooit een goed begrip kunnen hebben, zelfs niet als zij, zoals Hans Jansen, de bronnen bestudeerd hebben.
Als het zo is dat buitenstaanders nooit een goed begrip kunnen hebben van de islam, dan is dit boekje geen bijdrage aan een dialoog, want die kan er dan niet zijn.
Het beeld dat Hans Jansen schetst van de islam dat de Koran ziet als het letterlijke woord van god en Mohammed als zijn profeet, wier leven als voorbeeld dient, is totaal niet in overeenstemming te brengen met de rechten van de mens zoals in de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens uit 1948.

Een groot probleem met de islam is dat er geen erkenning is van de scheiding tussen kerk en staat.
Volgens de Islam hoeft de overheid ook geen wetgevende macht te zijn: er zijn immers al de Islamitische wetten van de shariA. ‘De theorie van geen enkele godsdienst is democratisch.
Ook het rooms-katholicisme is niet democratisch.
Desalniettemin kunnen katholieken, mormonen of moslims heel goed besluiten dat hun leven en hun maatschappij het meest gebaat is bij een democratische staatsordening.
Het probleem bij de islam blijft dan dat in de wetgeving al voorzien is door de shariA. […] Gelukkig zijn er wel moslims die daar anders over denken, en die wel willen deelnemen aan de democratische processen waarmee een maatschappij zichzelf bestuurt en haar eigen wetten stelt.
Maar zulke moslims dienen rekening te houden met heftige afkeuring (of erger) van hun handelwijze door de radicalen.
’ En wat verder schrijft Jansen.
‘In landen waar de sharia geheel of gedeeltelijk geldt, is er in westerse ogen een probleem met de vrijheid van meningsuiting (geen vrije pers), de vrijheid van godsdienst, en de positie van de vrouw.
Hoe meer sharia er van kracht is, hoe groter die problemen zijn.
’

De opsomming van Jansen kan nog wel langer: onder de sharia is er een probleem voor homoseksuelen, travestieten, transseksuelen; er is een taboe op seksuele ontplooiing, en seksuele voorlichting, er is een probleem met wetenschap, zoals het islamitisch creationisme, en het onderwijs is niet gericht op individuele ontplooiing, wetenschappelijke kennisoverdracht en het stimuleren van democratisch burgerschap.
Lijfstraffen en doodstraf die de sharia aanbeveelt, zijn in flagrante tegenspraak met mensenrechten.
‘Het is in de islamitische wereld zelf niet gebruikelijk om in het openbaar vrij en kritisch over de islam te discussiëren.
Moslimse religieuze leiders zijn daar dan ook volstrekt niet aan gewenD. Anders dan rabbijnen, dominees en pastoors, die dagelijks voor rotte vis worden uitgemaakt, bekleden imams en ayatollahs een positie waarin zij zelden of nooit in het openbaar worden tegengesproken.
In de islamitische wereld neemt de overheid het voor hen op.
In het Westen is het (nog) niet zover.
’

Het fundament van een open, vrije samenleving is het recht op de vrijheid van meningsuiting: het uiten van kritiek is van fundamenteel belang.
Karl Popper schreef gedurende de Tweede Wereldoorlog zijn beroemde boek The Open Society and Its Enemies.
Popper beschrijft utopische totalitaire ideeën zoals die voorkomen bij Plato, Hegel en Marx.
Maar alle religies zijn, wanneer zij politieke macht zouden hebben, vijanden van een open samenleving, omdat tolerantie voor andersdenkenden dan meestal niet wordt getolereerD. Christendom en jodendom hebben in westerse samenlevingen geaccepteerd dat zij tweede viool moeten spelen en hebben daar vrede mee.
Volgens Jansen is de islam veel moeilijker in te passen in een democratische seculiere samenleving waarin er een scheiding is tussen politiek en religie.
Volgens de islam is de koran het letterlijke woord van goD. En alle wetten liggen al vast in de shariA. Alle problemen die er zijn, zijn volgens radicale moslims, dan ook te wijten aan het niet of niet genoeg navolgen van de shariA. ‘Islamitische activisten zijn antiwesters en antidemocratisch, en zien in grote delen van de tekst van de Koran hun opvattingen bevestigD. Zo goed als alle Koranpassages waarin niet-moslims bedreigd worden (en dat zijn er veel), kunnen door wie dat wil ook als antiwesters worden opgevat.
Zo is elke oproep tot toepassing van de sharia een openlijke aanmoediging tot het plegen van acties die in strijd zijn met de Nederlandse wet en de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.
[…] De sharia roept op tot lijfstraffen en de doodstraf, ook voor religieuze vergrijpen – de meeste Nederlanders weten niet eens meer wat dat zijn.
De sharia beperkt de godsdienstvrijheid, ondermijnt de positie van vrouwen, en vernedert wie geen moslim is.
’

Is het geruststellend om te lezen: ‘De eerwraak is géén onderdeel van de sharia, maar wordt door veel moslims wel beleefd al was het de kern van wat de islam over het familieleven te zeggen heeft.
’ En: ‘Uithuwelijken is het principe.
’ Of: ‘Iedereen in Nederland die iets over de islam heeft mee te delen, weet sindsdien [sinds de moord op Theo van Gogh] dat hij risico’s loopt.
’ De sharia en de bevelen, aanmoedigingen en commando’s in de Koran zijn onverenigbaar met individuele vrijheid en mensenrechten.
Als moslims zich laten leiden door de islam, dan is er wel degelijk een clash of civilizations tussen ‘the open society and its enemy’: de islam.

De revival van Hannah Arendt      Venmans Peter      Maatschappij

De revival van Hannah Arendt

interview vrijdag 09 decmeber 2005   Peter Venmans

 

Het oeuvre van de Amerikaanse filosofe van Duitse afkomst Hannah Arendt krijgt steeds meer aandacht.
Ook in België en Nederland groeit de belangstelling voor haar filosofie.
De voorbije jaren werden haar belangrijkste werken in het Nederlands vertaald en uitgegeven, waaronder Totalitarisme, Vita Activa, Over Revolutie, Over Geweld, Verantwoordelijkheid en oordeel, Het zionisme bij nader inzien en Eichmann in Jeruzalem.
Onlangs verscheen ook de Nederlandse vertaling van Hannah Arendt,de monumentale biografie van Elisabeth Young-Bruehl, een turf van ruim zeshonderd bladzijden.
Even interessant is het nieuwe boek De ontdekking van de wereld waarin auteur Peter Venmans ingaat op het leven, het werk en de impact van Hannah Arendt op het hedendaagse denken en dit aan de hand van belangrijke gebeurtenissen, ontmoetingen en ervaringen in haar leven.
Die ervaringen lopen opvallend gelijk met de meest dramatische gebeurtenissen van de vorige eeuw zoals de machtsovername door de nazi’s, de Endlösung, de Koude Oorlog en de burgerrechtenbeweging in de VS.
Dirk Verhofstadt had een interview met de auteur.

Hannah Arendt was het kind van een volkomen geassimileerde joodse familie in DuitslanD. Je schrijft dat ze opgroeide als een gewoon Duits meisje en zich aanvankelijk nauwelijks bewust was van haar ‘joods’ zijn.
Dat blijkt ook het geval te zijn bij tal van joodse intellectuelen in die tijD. Hoe was dat mogelijk?

Peter Venmans: Eigenlijk was de assimilatie van de Duitse joden in de jaren twintig nog een echt succesverhaal.
Joden vormden steeds minder een aparte bevolkingsgroep en namen gewoon deel aan het maatschappelijke leven in Duitsland, vaak met succes.
Volgens de historicus Amos Elon zag het er zelfs tijdens de Weimar-republiek nog goed uit voor de joden.
Hitler zorgde er echter voor dat een probleem dat al relatief marginaal geworden was, weer op de politieke agenda kwam te staan.
Door de antisemitische gruwelpropaganda ontdekten veel joden begin jaren dertig ineens dat zij door vele landgenoten nog steeds niet beschouwd werden als gewone medeburgers.
Het succes van de assimilatie bleek bedrieglijk te zijn.
Als kind ging Hannah Arendt naar een gewone Duitse school, waar ze de traditionele Bildung doorliep.
Het Duits was haar moedertaal, volgens haar het enige wat blijft als al het andere verloren is gegaan.
Hebreeuws zou ze nooit spreken en ook haar kennis van het Jiddisch was erg beperkt.
De Arendts waren van huis uit ook niet religieus.
Op school kreeg de jonge Hannah wel regelmatig antisemitische opmerkingen te horen, maar ze had geleerd daar geen acht op te slaan.
Onaangename of domme mensen zijn er nu eenmaal altijD. Eind jaren twintig begon het echter bij haar te dagen dat het nazisme van een andere orde was dan het alledaagse, banale antisemitisme en dat het niet zomaar zou verdwijnen, zoals veel van haar vrienden nog dachten en hoopten.

Ze studeerde wijsbegeerte bij Martin Heidegger, Edmund Husserl en Karl Jaspers en later ook theologie en klassieke filologie.
Met Heidegger had ze ook een liefdesrelatie.
Wat trok haar naast het amoureuze zo aan bij hem?

Peter Venmans: Heideggers stijl van denken maakte op haar een verpletterende indruk.
Ze wist al langer dat ze filosofie wilde studeren, maar toen ze de lessen van Heidegger bijwoonde, wist ze ook ineens waarom.
Heidegger bedreef geen schoolfilosofie, geen scholastiek, maar stelde de vragen die er altijd zullen toe doen.
Zijn onderwerp was in die tijd nog niet het raadselachtige ‘Zijn’ van zijn latere werken, maar het Dasein, de concrete existentie zoals die door ieder van ons geleefd wordt.
Tijdens zijn lessen las Heidegger de grote teksten uit de filosofische traditie op zo’n manier dat die gingen leven.
Heidegger verkondigde geen theorie, maar las en dacht nA. Dat klinkt weinig sensationeel, maar Arendt – en met haar zovele anderen – had toch het sterke gevoel dat er in zijn lessen iets gebeurde (wat van zo weinig colleges en lessen gezegd kan worden).
Het was dus mogelijk om te ‘denken’ en als filosoof door het leven te gaan.
Na Heidegger was dat voor Arendt ineens zonneklaar.

Heidegger verklaarde de wil van de Führer tot wet, bepleitte de afschaffing van de academische vrijheid en ontzette joodse professoren uit hun ambt.
Hij heeft nooit spijt betuigd voor zijn nazi-sympathieën.
Eigenaardig genoeg zette Arendt zich na de oorlog in voor zijn rehabilitatie.
Hoe valt dit te rijmen?

Peter Venmans: Arendt is nooit een apostel geweest van Heidegger.
Ze is bijvoorbeeld nooit de boer opgegaan om zijn leer te verkondigen.
Maar ze had wel een groot gevoel voor loyauteit.
Als ze iets kon doen om hem te helpen, dan deed ze dat, gewoon uit vriendschap of om wat er ooit tussen hen geweest was.
Ondanks het verraad bleef de compliciteit.
Arendt zag toe op de vertalingen van Heideggers werk naar het Engels.
Daar is absoluut niets mis mee.
Privé had ze haar mening over ‘1933’ – dat valt na te lezen in haar briefwisseling – maar in het openbaar onthield ze zich van elke commentaar.
Slechts één keer heeft ze voor een publiek over hem gesproken.
Bij zijn tachtigste verjaardag hield ze een radio-toespraak waarin ze een hommage bracht aan een van de grootste filosofen van de twintigste eeuw.
Wat hij ook was.
Voor de goede verstaander is duidelijk dat het eerbetoon niet ondubbelzinnig is.
Arendt vermeldt kort Heideggers misstap en wijst ook op de risico’s van een gevaarlijk denken als dat van Heidegger.
Arendt was niet blind voor wat er gebeurd was, maar verkoos te zwijgen.
Haar houding lijkt in die zin sterk op die van Heidegger zelf.
Dat is inderdaad teleurstellend, ze had bij Heidegger sterker kunnen aandringen op een zelfkritiek, maar waarschijnlijk dacht ze dat het allemaal geen zin haD. Daarvoor kende ze Heidegger ook te goeD. En eigenlijk wilde ze alleen dat zijn werk ook in de toekomst nog gelezen kon worden, omdat dit van het beste was wat er in de twintigste eeuw geschreven was.
Hoezeer hij als mens en als burger van Duitsland ook gefaald had, als filosoof bleef hij voor haar overeinD.

In haar meesterwerk The Origins of Totalitarianism verwierp Arendt de gangbare opvatting dat het anti-semitisme voortvloeit uit de eeuwige jodenhaat en de zondeboktheorie.
Hoe zag zij de mechanismen achter het antisemitisme?

Peter Venmans: Er heeft altijd antisemitisme bestaan in de geschiedenis, maar aan het eind van de negentiende eeuw is er volgens Arendt een nieuw fenomeen ontstaan, een ander soort antisemitisme, dat niet meer op religieuze maar op nationale motieven gebaseerd is.
Arendt koppelt het moderne antisemitisme aan het ontstaan en de ontwikkeling van de natiestaat in de loop van de negentiende eeuw.
Een natiestaat is alleen werkbaar na een systematisch proces van centralisatie, uitsluiting en zuivering.
Joden pasten blijkbaar niet in het nationalistische plaatje, al hadden ze nog zo hun best gedaan om zich te ‘assimileren’.
Arendt heeft geen antropologische verklaring voor het antisemitisme, maar onderzoekt historische factoren die maakten dat de eeuwige jodenhaat op een gegeven ogenblik kristalliseerde in een specifieke vorm van modern antisemitisme.
Heel belangrijk daarbij was de positie van de Rothschilds, die de natiestaat financierden, daardoor een grote invloed hadden, maar zonder dat die invloed vertaald werd in zichtbare politieke macht.
In Frankrijk kwam het tot een openlijk conflict naar aanleiding van de Dreyfus-zaak.
Wat er in Duitsland gebeurde in de jaren dertig (de vorming van een totalitaire staat) is weer een ander historisch verhaal.

Theodor Herzl zag de assimilatie van de joden in Europa reeds na de Dreyfus-affaire als een mislukking en begon te pleiten voor een eigen joodse natie.
Hoe stond Hannah Arendt daar tegenover?

Peter Venmans: In 1933 werd Arendt door de Gestapo gearresteerd en onverwacht na een week weer vrijgelaten.
Ze kon op dat moment niet anders dan naar Frankrijk vluchten.
Er was in de jaren dertig op de eerste plaats nood aan een veilige vluchthaven voor de Duitse joden.
Frankrijk was een mogelijkheid, later zou Amerika voor Arendt altijd de plaats blijven waar ze zich als joodse veilig kon wanen.
Ze sloot een terugkeer naar Duitsland na de oorlog niet uit, niet op principiële gronden, maar in Amerika voelde ze zich nu eenmaal meer op haar gemak.
Palestina was natuurlijk ook een mogelijkheid, al lieten de Britten in de jaren dertig weinig vluchtelingen toe in hun MandaatgebieD. Arendt bezocht de streek toen ze in Frankrijk voor een zionistische organisatie werkte.
Wat haar in Palestina aantrok, was niet zozeer de kolonisatie van een grondgebied, maar het samenlevingsmodel.
Ze interesseerde zich bijvoorbeeld erg voor de kibboetsen.
Ze had absoluut niets tegen een eigen joodse staat, maar die moest dan wel van meet af aan open en pluralistisch zijn.
Men kon de Arabische meerderheid niet behandelen als was het een lastige minderheiD. Nog voor Israël in 1948 officieel erkend werd, had Arendt al zoveel kritiek geuit op de Herzliaanse zionisten dat zij door hen beschouwd werd als anti-Israëlisch.
Dat was ze echter niet.
Ze was alleen bang dat Israël zou verworden tot een militaire, strak geleide staat, een soort Sparta van de twintigste eeuw, en dat zou dan de laatste catastrofe betekenen voor het joodse volk.
Arendt wilde voor de joden een plaats waar wetten hen vrijheid gaven om politiek te handelen.
De kwestie van het grondgebied was daarbij secundair.

Heel wat intellectuelen zagen het nazisme en het communisme als twee tegenstrijdige ideologieën.
Wat was de positie van Arendt hierin?

Peter Venmans: Hoewel Arendt veel beter het nazisme kende dan het Russische sovjetcommunisme, zag ze natuurlijk de duidelijke doctrinaire verschillen.
Het nazisme beriep zich op een regressief, mythisch wereldbeeld, terwijl het communisme een uitwas was van het progressieve en rationalistische denken (en in die zin paste het beter in de grote traditie van de westerse filosofie: Lenin was in tegenstelling tot Hitler een filosofisch geschoolde geest).
In The Origins of Totalitarianism zoekt Arendt echter vooral naar de gelijkenissen.
En volgens haar waren die samen te vatten in de term ‘radicaal kwaad’.
De kern van zowel het nazisme als het communisme was het concentratiekamp waarin op systematische wijze gepoogd werd om mensen te herleiden tot overbodige wezens.
Het totalitarisme is het politieke regime dat op grote schaal onmenselijkheid creëert.
Het is een machine met als doel de morele onttakeling van de mens.
Dat is volgens Arendt het nieuwe feit in de geschiedenis waar zowel nazisme als communisme voorbeelden van zijn.

Hannah Arendt kreeg vooral bekendheid met haar boek over het proces van Adolf Eichmann in Jeruzalem.
Vooral de ondertitel De banaliteit van het kwaad deed heel wat stof opwaaien, vooral in joodse middens.
Wat verweet men haar juist?

Peter Venmans: Arendts stelling luidde dat het ergste kwaad – de holocaust, al was de term in 1961 nog niet in zwang - niet het werk was van een duivels, kwaadwillend brein, maar een gevolg van pure gedachteloosheiD. Eichmann had eigenlijk geen idee van waar hij mee bezig was.
Dat hij joden uitroeide, was alleen zijn joB. Voor de nabestaanden van de slachtoffers van de holocaust is Arendts stelling natuurlijk uitermate tergend: het is alsof Arendt die zes miljoen postuum een heroïsche dood ontzegt.
Wat men Arendt vooral verweten heeft, is dat zij zich onvoldoende identificeerde met de slachtoffers en dat zij te weinig Herzenstakt aan de dag legde.
Voorts zou ze te veel de nadruk gelegd hebben op de medeplichtigheid van de joden aan hun eigen uitroeiing (via de ‘joodse raden’).
Ze zou ook de omvang van de holocaust geminimaliseerd hebben.
Dat laatste is niet juist.
Wel valt er in retrospect veel aan te merken op Eichmann in Jeruzalem, maar in het begin van de jaren zestig stonden de holocaust-studies dan ook nog in hun kinderschoenen.
Ook de provocerende grondstelling, namelijk dat Eichmann de banaliteit van het kwaad vertegenwoordigt, is inmiddels achterhaalD. Men leze daarvoor de zeer verhelderende, pas vertaalde Eichmann-biografie door David Cesarani.
Ten tijde van het proces had Arendts analyse echter een enorme cathartische uitwerking.
We moeten bij onze beoordeling ook rekening houden met de context van het proces, dat soms toch ook wel een showproces leek.

In zijn verdediging stelde Adolf Eichmann dat hij gewoon de wet had gevolgD. Meer nog, hij baseerde zich zelfs op de categorische imperatief van Kant.
Wat was de reactie van Arendt hierop?

Peter Venmans: Naar eigen zeggen had Eichmann Kant gelezen, maar het is duidelijk dat hij er absoluut niets van begrepen heeft.
Eichmann reduceert de ethiek van Kant tot blinde gehoorzaamheid aan de wet of puur plichtsbesef, terwijl Kant als Verlichtingsdenker juist de autonomie van het moreel denkende individu beklemtoonde.
Arendt vond dat zo evident dat ze niet echt probeerde Eichmanns verkeerde lezing te corrigeren.
Op het eind van haar leven is ze echter opnieuw Kant gaan lezen, maar dan met de focus op het boek over de Urteilskraft.
Om goed te oordelen is er verbeeldingskracht nodig en moet je in staat zijn om je in de plaats van ieder ander te verplaatsen, zonder daarbij echter in pure empathie te vervallen.
Eichmanns gedachteloosheid bestond eruit dat hij niet tot moreel oordelen in staat was.
Eichmann was dus geen leerling van Kant, maar de anti-Kant.

In 1951 verkreeg de statenloze Hannah Arendt het Amerikaans staatsburgerschap.
Hoe stond ze tegenover haar nieuwe vaderland?

Peter Venmans: Toen ze in 1941 de oversteek maakte, was ze een typisch Europese, klassiek geschoolde intellectuele.
Ze las zonder moeite Latijn en Grieks, maar kende geen Engels! Ze stond dan ook huiverig tegenover Amerika, dat voor haar synoniem was van de doorgeslagen moderniteit, de massamaatschappij, het rücksichtslose kapitalisme.
We moeten er ook rekening mee houden dat Europa toen nog veel minder veramerikaanst was dan nu, de schok van de transatlantische reiziger was dus veel groter.
Eenmaal in Amerika ondervond ze echter aan den lijve wat het betekende om in een vitale, democratische republiek te leven.
Ze ervaarde voor het eerst wat burgervrijheid werkelijk inhield en werd heel enthousiast over de politieke traditie in AmerikA. Haar enthousiasme kreeg zelfs patriottische trekjes – wat andere Europese immigranten dan weer overdreven vonden.
Arendt was bijzonder trots op haar Amerikaanse staatsburgerschap.
Ze bestudeerde ook de geschiedenis van de Amerikaanse Revolutie en had alle lof voor de politieke wijsheid van de Founding Fathers.
Natuurlijk had ze ook kritiek op haar nieuwe lanD. Om dat te zien volstaat het om haar stukken te lezen over McCarthy, de rassenrellen, Vietnam, Watergate.
Naar het schijnt overwoog ze op het eind van haar leven om definitief terug te keren naar Europa, naar het federale, rustige ZwitserlanD.

Arendt wenste geen filosofe genoemd te worden, maar wel een politiek denkster.
Zelf schrijf je dat van dit denken de amor mundi, de liefde tot de wereld, de kern vormde.
Kan je dit uitleggen? En is dat de reden waarom je als titel De ontdekking van de wereld hebt gebruikt?

Peter Venmans: Het is Young-Bruehl geweest die in haar inmiddels klassieke Arendt-biografie het thema van de amor mundi naar voren haalde.
Arendt heeft de term ontleend aan de kerkvader Augustinus, over wie ze in 1928 haar proefschrift maakte, maar heeft het begrip ontdaan van alle christelijke bijbetekenissen.
Onder ‘wereld’ verstond ze niet de Goddelijke Schepping (Arendt was een door en door seculier denkster), maar de door het menselijke handelen geschapen wereld waar wij bij onze geboorte in terecht komen.
Het is een wereld die we niet zelf gemaakt hebben en waar we desondanks respect voor moeten hebben – een conservatieve gedachte.
Maar liefde betekent niet alleen dankbaarheid en vreugde om het gegevene, liefde betekent ook activiteit, communicatie, geluk vinden in het gezamenlijke handelen.
Arendt heeft niet de wereld ontdekt zoals Columbus op 12 oktober 1492.
Haar ontdekking van de wereld is geen eenmalige gebeurtenis, maar een mentale attitude: de bereidheid om steeds opnieuw de menselijke wereld te verkennen, het samenleven in kaart te brengen, waardoor het mogelijk wordt initiatieven te nemen.

Op het einde van je boek onderzoek je of Arendt nu links of rechts was, liberaal of conservatief.
Tegenover haar vriend Hans Morgenthau zei ze dat conservatieven haar links noemden en linksen haar conservatief.
En ook dat het haar niets kon schelen.
Wat is jouw conclusie?

Peter Venmans: Arendt schreef in een linkse, progressieve tijD. In de jaren zestig en zeventig waren alle belangrijke intellectuelen liberal of zelfs revolutionair.
Arendt stond echter steeds zeer huiverig tegenover elk streven om met geweld de maatschappijorde te veranderen.
Ze meende dat de vrijheid bijna nooit de bevrijdingsstrijd overleeft.
Haar kritiek op de linkse emancipatiegedachte (ook met betrekking tot het feminisme) maakt haar echter nog niet tot een rechtse denkster.
Ze verzette zich even sterk tegen het conservatisme in Amerika (McCarthy) en tegen rechtse tendensen in de Israëlische politiek.
Eigenlijk wilde ze helemaal geen etiket.
Haar ging het om het onbevooroordeelde oordelen.
Als je een historische situatie wil beoordelen, zitten ideologische schema’s alleen maar in de weg.
Je moet integendeel proberen zoveel mogelijk standpunten in je oordeel te betrekken.
Nu moet ik toegeven dat de verleiding groot is om haar ‘conservatief’ te noemen, vanwege haar verzet tegen alle vormen van progressiviteit.
Veel van haar favoriete thema’s klinken ook erg conservatief.
Toch is het opvallend dat haar werk nauwelijks toegeëigend wordt door de neo-conservatieve golf die over de intellectuele westerse wereld trekt.
Daarvoor is haar denken toch te weerbarstig.
Als rechts zou proberen Arendt binnen te halen, zou dat wel eens averechts kunnen werken.
Links was ze nooit, maar behoudsgezind ook niet.

Hannah Arendt overleed al in 1975.
Pas de laatste jaren wordt ze door tal van denkers geciteerD. Vanwaar die plotselinge belangstelling voor haar werk?

Peter Venmans: Eigenlijk is die belangstelling niet zo plotseling gekomen.
In de progressieve jaren zeventig was ze niet populair, maar na haar dood begon de interesse gestaag toe te nemen.
Er was blijkbaar altijd wel iets dat de aandacht trok en dat Arendt actueel maakte.
Er waren een paar hypes: de Young-Bruehl-biografie van 1982, het bekend worden van de relatie met Heidegger en de postume publicatie van essays en collegeteksten.
Maar dat zijn slechts de oppervlakteverschijnselen.
De ontvangst van Arendts werk is heel divers.
In de jaren tachtig bleek zij een inspiratiebron voor de dissidenten rond Charta 77, iets later kwamen de feministen en de Habermassianen.
Hans Achterhuis heeft Arendt ‘toegepast’ op Kosovo (Politiek van goede bedoelingen), Alain Finkielkraut gebruikt haar in bijna elk nieuw boek, maar het lijstje van intellectuelen die haar citeren is heel lang.
Sinds 9/11 en de war on terror worden vooral haar teksten over geweld en over Amerika opnieuw gelezen.
Wat opvalt, is dat de verwerking van Arendts gedachtegoed fragmentarisch verloopt.
Men neemt niet haar ‘systeem’ over – dat is er eigenlijk niet – maar wel een denkstijl, of losse argumenten.
Haar invloed is dan ook vele malen groter dan op het eerste gezicht lijkt.
Als elke hype voorbij is, zal ze nog steeds gelezen worden.
Niet omdat ze de waarheid in pacht heeft, maar juist vanwege haar weerbarstigheiD. Ze is voor geen gat te vangen.

 

In 1933 ziet Hannah Arendt hoe Martin Heidegger, de geniale professor en haar vroegere geliefde, valt voor de verleidingen van het nazisme.
Deze gebeurtenis schokt Arendt en de spanning tussen filosofie en politiek wordt een centraal thema in haar leven en werk.
Hannah Arendt is dan ook de geschikte kandidaat om ons te begeleiden bij de vraag wat filosofie voor de politiek kan betekenen.
Zij heeft hierover niet enkel uitvoerig gedacht en geschreven, maar zij heeft ons haar antwoord ook voorgeleefD. 

 

Politiek en filosofie als handelen en denken

Wat Arendts aanpak van de vraag naar de rol van de filsofie voor de politiek zo origineel maakt, is haar eigenzinnige formulering van de spanning tussen filosofie en politiek.
Zij herformuleert beide terreinen als activiteiten.
In de Vita Activa  bespreekt ze de menselijke activiteiten van het actieve leven van de mens.
Ze deelt dit deel van het menselijke leven in in drie activiteiten: arbeiden, werken en handelen.
Later in haar leven bespreekt Arendt ook het geestesleven van de mens: The Life of the MinD. Ook het geestesleven van de mens deelt ze in in drie activiteiten: denken, willen en oordelen.
Het actieve leven van de mens verschilt van het geestesleven van de mens in zicht- en hoorbaarheiD. Arbeiden, werken en handelen zijn activiteiten die we kunnen zien en horen.
Bij handelen maakt dit zelfs een essentieel deel uit van de activiteit.
Indien handelen niet zichtbaar is, dan is het in de Arendtiaanse betekenis van het woord niet handelen.
Deze activiteiten vinden plaats in de wereld van de menselijke aangelegenheden.
Denken, willen en oordelen daarentegen zijn essentieel onzichtbaar en onhoorbaar.
Ze vinden plaats in de innerlijke werelD. Om te kunnen denken, willen of oordelen moeten we ons terugtrekken uit de wereld van de verschijnselen.

Centraal bij dit alles voor de spanning tussen filosofie en politiek, staan handelen en denken.
Wat deze begrippen betekenen, is echter minder duidelijk dan op het eerste zicht lijkt.
Handelen is voor Arendt essentieel ‘iets nieuws beginnen’.
Bij handelen kunnen we één fenomenologische en drie fragmentarische betekenissen onderscheiden.
Voor ons probleem zijn vooral de fragmentarische betekenissen belangrijk.
Daarbij wordt handelen onmiddellijk gekoppeld aan ‘politieke organisatie’.
Handelen en spreken zijn ‘politieke activiteiten’ bij uitstek.
Voor Arendt bestaat politiek wezenlijk in het handelen en spreken van vrije mensen.
We kunnen politiek samenvatten als ‘vrij handelen en spreken in een geïnstitutionaliseerde ruimte’.

Wat Arendt onder denken verstaat, is gelukkig iets duidelijker.
Denken is ‘de geluidloze dialoog van ik met mezelf’.
Bij denken ben ik ‘gericht op mezelf’.
De twee-in-één van het denken heeft als ‘bijverschijnsel’ het geweten volgens Arendt.
De Ik met wie ik een dialoog voer, staat mij op te wachten met vragen wanneer ik in de innerlijke wereld van het denken kom.
Mensen kunnen dit geweten uitschakelen door niet meer de innerlijke wereld van het denken op te zoeken.
Meestal wisselen we voortdurend af tussen de wereld van de menselijke aangelegenheden en de innerlijke wereld van gedachten.
Filosofen vertoeven echter voor langere tijd in de innerlijke wereld van gedachten.
 

Uit het voorafgaande blijkt dat handelen en denken niet samen kunnen gebeuren aangezien zij plaatsvinden in een andere ruimte.
De meeste mensen kunnen snel overgaan tussen beide ruimtes, maar de filosoof maakt van de innerlijke wereld van het denken zijn woonplaats zoals ook de politicus van de geïnstitutionaliseerde, vrije handelingsruimte zijn woonplaats maakt.
Beide lopen daarbij gevaar.
De professionele denker die zich voor lange tijd uit de wereld van de menselijke aangelegenheden terugtrekt, kan daardoor zijn voeling met de wereld verliezen.
Hij verliest dan zijn ‘sensus communis’.
De politicus riskeert daarentegen de voeling met zichzelf en zijn geweten te verliezen.

 

Hoe kunnen beide ruimtes nu overbrugd worden? Heel wat Arendt-interpretatoren hebben in de activiteit van het oordelen de oplossing voor dit probleem gezien.
Oordelen lijkt de perfecte middenpositie aan te nemen tussen denken en handelen.

Oordelen is enerzijds verwant met denken doordat de activiteit van het oordelen ook plaatsvindt in de innerlijke ruimte.
Oordelen is ‘denken met een verruimde geest’.
Daarbij verlaat ik mijn eigen positie en ga ik geestelijk op bezoek bij anderen.
Op grond van wat ik geleerd heb op deze geestelijke reizen, kan ik een oordeel vellen dat mijn eigen en andere particuliere visies overstijgt.
Ons vermogen om geestelijk te reizen steunt op de ‘sensus communis’, een begrip dat Arendt van Kant overneemt.
Het is een soort extra zintuig dat ons in staat stelt anderen en de gemeenschap in zijn geheel aan te voelen.
Mensen zijn volgens Arendt niet louter sociaal omwille van hun natuurlijke behoeften.
Wij zijn wezenlijk sociaal aangezien wij een zintuig hebben om anderen en de gemeenschap aan te voelen.

Oordelen is anderzijds verwant met handelen omdat we de wereld van de menselijke aangelegenheden niet volledig verlaten wanneer we oordelen.
We trekken ons gewoon terug uit een actieve betrokkenheid in een gepriviligeerde positie om het geheel te aanschouwen.

De activiteit van het oordelen kan echter niet gezien worden als het dichten van de kloof tussen denken en handelen.
Het bevestigt de kloof juist.
Tussen denken, oordelen en handelen bestaat een hiërarchisch evenwicht.
Wie juist wil handelen, moet eerst de situatie juist beoordelen en dat kan pas volgens Arendt wanneer we ons van onze vooroordelen ontdaan hebben door te denken.
 

Oordelen van de filosoof

Het oordeelsbegrip van Arendt maakt het tenslotte ook mogelijk de vraag te beantwoorden wat filosofie voor politiek kan betekenen.
Wanneer filosofen oordelen over de wereld van de menselijke aangelegenheden, dan stellen zij eigenlijk kritische vragen aan de politieke gemeenschap.
Door deze kritische vragen doen zij ons ‘verruimd denken’.
Zij leren ons ‘geestelijk te reizen’ en creëren zo weer ruimte voor nieuwe opvattingen en ideeën, en nieuwe bezoekers.
Filosofen moeten dus de juiste vragen stellen en kritische oordelen vellen om de burgers aan te zetten te denken en om hen hun verantwoordelijkheden te doen opnemen.

Dit is ook wat Hannah Arendt zelf steeds is blijven doen.
Socrates was daarbij haar voorbeelD. Met zijn kritische vragen wou hij vermijden dat de burgers in slaap zouden dommelen.
Hannah Arendt is in zijn voetsporen getreden.
 

In 1933 wordt Heidegger lid van de nazistische partij en als rector van de universiteit van Freiburg steunt hij de nazistische doelstelling.
In datzelfde jaar vertrekt Arendt naar Parijs op de vlucht voor deze doelstelling.
Vanaf 1941 verblijft ze –voorgoed- in de Verenigde Staten.

Hannah Arendt, Vita ActivA. De mens: bestaan en bestemming.
Amsterdam, Boom, 1994, 400.
Dit is de Nederlandse vertaling van The Human Condition: Hannah Arendt, The Human Condition.
Chicago, The University of Chicago Press, 1958, 333.

 

De vraag rijst of politieke filosofie dan überhaupt nog mogelijk is.

De weg uit de crisis      Verhofstadt Guy      Maatschappij

Het geeft de lezer een goed inzicht over het waarom en hoe van de financiële en economische crisis.
Een beetje zwaar op de hand, dat wel.
Soms heeft het wat weg van een cursus, wat allicht komt doordat professor Paul De Grauwe (KU Leuven) aan het boek meewerkte.
Verhofstadt en de academicus verzoenden zich met elkaar.

De verklarende woorden- en begrippenlijst op het einde van het boek, mag er zeker ook wezen.
Tussenin staat de visie van de toppoliticus dat de crisis op Europees niveau moet worden aangepakt.
De stijl is er zwieriger en gepassioneerder.
Verhofstadt ten voeten uit dus.

Hij schuift er onder meer naar voren: een sociaaleconomische regering voor de Unie, een Europese 'bad bank' en euro-obligaties, die geld in de lade moeten brengen voor Europese investeringen - het Europlan.

De markten zijn geglobaliseerD. De politiek niet.
Daar wringt voor de liberale voorman het schoentje.
De oplossing? ; ;Het nationale kader achter ons laten en economie en democratie opnieuw dezelfde taal laten spreken of binnen dezelfde ruimte laten opereren ( .
) ; ;

Verhofstadt komt zelden uit zijn pijp voor 'een klein beetje'.
Bij hem is het altijd all the way .
Zal hij aarden in de Europese politiek, die stapje voor stapje aan het Europa van de toekomst bouwt? Het wordt interessant om volgen.

De huidige economische en financiële wereldcrisis kan enkel worden aangepakt door een Europese crisisaanpak, onder meer door de uitgifte van Euro-obligaties door de Europese Investeringsbank.
Dat stelt Guy Verhofstadt, de Europese lijsttrekker voor Open Vld in zijn nieuw boek 'De uitweg uit de crisis.
Hoe Europa de wereld kan redden', dat vandaag in de Aula Pieter de Somer van de Leuvense universiteit werd voorgestelD.

In zijn boek analyseert de voormalige premier het ontstaan van de crisis en reikt hij een aantal pistes aan om uit de crisis te geraken.
Volgens Verhofstadt is Europa het enige blok dat de wereld uit de crisis kan halen.
Die oplossing kan enkel liggen in meer Europa en minder protectionisme.

Vandaag stelde Verhofstadt zijn boek ; ;De weg uit de crisis ; ; voor.
Irina was aanwezig tijdens zijn, 'zoals altijd', zeer begeesterende speech in de Aula Pieter De Somer in Leuven.

 

Een vlijmscherpe analyse, aangevuld met een aantal zeer concrete (weliswaar zeer ambitieuse) voorstellen voor een economisch herstel op lange termijn.
InspirerenD.

; ;Irina: volgens Verhofstadt kan de huidige economische en financiële crisis enkel op Europees niveau worden aangepakt, onder meer door de uitgifte van Euro-obligaties door de Europese Investeringsbank.
Dat moet Europa de nodige financiële input geven om te investeren in een economisch relanceplan.
Inderdaad, iedereen begrijpt dat de versnipperde aanpak in de Europese landen weinig effect kan en zal ressorteren op wereldvlak.

Het verheugde me zeer te horen dat hij het geld om te investeren in onze economie niet bij de belastingbetaler wil gaan zoeken.
De basis van zijn voorstellen berust op een duurzaam herstel van de financiële sector: daarbij wil hij onder meer de banken verplichten om te investeren in de 'sanering' van de sector.
Het is de taak van de Europese overheid om de sector te reguleren.
In ruil moet de Europese overheid grondig investeren in het herstel van de sector.
<!-- /"intro --> ; ;

In zijn boek analyseert de voormalige premier eerst het ontstaan van de crisis en reikt hij een aantal pistes aan om uit de crisis te geraken.
De oplossing kan enkel liggen in meer Europa en minder protectionisme.

De volgende stap die Verhofstadt ziet is het uitwerken van een Europlan dat de Europese economie radicaal dient te hervormen naar een niet-fossiele economie, een oplossing moet uitwerken voor het mobiliteitsinfarct en de vergrijzing, en IT- en ICT-netwerken dient uit te bouwen met onder meer één ultrasnel netwerk in EuropA.

Irina: ; ;Kortom, een Verhofstadt met een visie om U tegen te zeggen.
Het zal er inderdaad op aan komen om de andere regeringsleiders in Europa te overtuigen van de 'sense of urgency'.
  ; ;

Diepe crisis

Verhofstadt omschrijft de huidige recessie als geen gewone recessie, maar één die zeer diep snijdt in de economie, samenleving en industrie.
Hij verwees naar de wereldwijde implosie van de straalproductie, die op haar beurt voor een daling van de grondstofprijzen zorgde, wat dan weer de terugbetalingen in het gedrang bracht.
Hetzelfde geldt voor de banken en beurzen, waar alles begon.
Dit alles zorgt voor een stijging van de begrotingstekorten en de werkgelegenheiD.

De derde wereld, die volgens Verhofstadt onterecht vergeten wordt, wordt daardoor geconfronteerd met de grootste ramp.
50 miljoen mensen meer moeten met minder dan twee euro per dag rondkomen terwijl de kindersterfte verdubbelt tot 400.
000.
De Open Vld'er ziet grote parallellen met de recente geschiedenis van Japan, die eveneens te kampen had met een vastgoedbubbel, een sterk verouderde bevolking, en een groot probleem met de banken.

Geen protectionisme

Ondanks 12 herstelplannen in evenveel jaren bleef de Japanse economie in een winterslaap.
In Europa kennen we een inflatie aan nationale plannen om de banken en de economie er opnieuw bovenop te stellen.
Bovendien steekt het spook van het protectionisme opnieuw de kop op.
; ;De weg uit de crisis ligt in meer Europa en minder protectionisme ; ;, aldus Guy Verhofstadt.

Hij ziet Europa in tegenstelling tot de VS en de Bric-landen als enige blok dat de wereld uit de crisis kan halen.
Het beschikt immers over een voldoende ruime middenklasse met voldoende spaarvermogen.
De euro moet voor Verhofstadt de hefboom worden om de wereldeconomie uit het moeras te trekken.
Tegelijk wijst hij op een groot probleem: de Europese banken slepen een immense schuldenberg met zich mee, onder meer veroorzaakt door de toxische producten, die hoewel uit de VS afkomstig vooral in Europa geplaatst werden.
Daarom pleit hij voor een drievoudige aanpak.

Eerst financiële markt herstellen

Voor een duurzaam herstel is het eerst nodig om orde op zaken te stellen in de financiële markt.
Er is in Europa nood aan één financiële regulator, die de markt moet controleren en nieuwe regels opleggen.
Dan moet het Europese bankwezen geherkapitaliseerd worden en moet een Europese bad bank worden opgericht met alle toxische producten van alle Europese banken.

De volgende stap die Verhofstadt ziet is het uitwerken van een Europlan dat de Europese economie radicaal dient te hervormen naar een niet-fossiele economie, een oplossing moet uitwerken voor het mobiliteitsinfarct en de vergrijzing, en IT- en ICT-netwerken dient uit te brouwen met onder meer één ultrasnel netwerk in EuropA. Het huidige Europees herstelplan - voornamelijk niet meer dan een verzameling van nationale plannen - is voor hem evenwel onvoldoende: 200 miljard euro in totaal tegenover de 600 miljard euro die de VS veil heeft.
Daarom moet de Europese inspanning met 400 miljard opgetrokken worden.

Obligaties

Om dit te financieren pleit Guy Verhofstadt ervoor om met Euro-obligaties 1.
000 miljard euro op te halen.
Vandaag vertrekt immers het gros van het Europees spaargeld naar de VS bij gebrek aan dergelijke obligaties.
De gewezen premier, die naar eigen zeggen het etiket 'voluntarist' als eretitel draagt, vreest dat de Europese commissie noch de Europese Raad die stap niet zal zetten bij gebrek aan moed en aan besef van de noodzaak om snel in te grijpen.

Guy Verhofstadt doet daarom een oproep aan alle kandidaten die meer Europa willen om een coalitie voor een Europese crisisaanpak te vormen.
Ze zijn dat verplicht aan de Europese burger en het is de enige uitweg uit de crisis, besloot hij zijn wervelend betoog.
(belga/adv) ;

^Een wereld zonder stuurman      Kruythof Jaap      Maatschappij

Capital Budgeting & Company Finance      Merret A.J.& Allen Sykes      Management

This book covers the basic techniques of investment appraisal and the related issues in both company finance and corporate taxation.
In particular it gives a full exploration of the three main discounting methods, concentrating on the well-proved DCF Return methoD. A feature of the book is the inclusion of many shortcut methods, all of which take full account of the new corporation tax system.
In particular, a very simple graphical procedure (the optimal replacement method) is provided for analysing the most commonly encountered in-vestment decisions, those relating to replacements.

The book gives a comprehensive account of the rates of return companies should seek under corporation tax conditions on different categories of investment.

Particular attention is given to analysing capital projects under conditions of risk and uncertainty, and many case studies are given, drawn from the authors' wide experience.

Finally, the conventional methods of investment appraisal, in particular the payback method, are carefully examined and their inadequacy is clearly demonstrateD.

Technology Management & Society      Drucker Peter F.
      Management

 

In this volume Peter Drucker has collected twelve essays on technology and management and their relationship to, and interaction with, human society.
These essays exhibit, as do all Peter Drucker's writings, crisp and pungent reasoning, projection and analysis of short-term realities, and examination of long-range goals and possibilities.

He discusses such important subjects as: management's new role; under-standing the information explosion and the Communications gap; changes in the corporate environment and in managerial techniques; technological change in historical perspective; work and tools; management science—does it exist ?; technological trends in this century and their influence on society; long-range planning; the computer— boon or bogey; and many other topics of basic concern and interest.

In these essays the reader is able to grasp and savour some of the essential ideas and philosophy that have been expanded into Peter Drucker's various books.
Here are the kernels r-f his thought; the initial approaches to his broad and acute interpretation of business, management, technology, and society in the dynamic and changing world of today.

De windmakers      Lernout & Hauspie      Management

Pol zei altijd: ; ;Die Brusselse dikkenekken, daar ga ik niet voor op mijn buik.
; Wij hadden al heel ons leven moeten vechten, zo kweek je geen diplomaten.
Keikoppen ja, en doorzetters ook.
We vulden mekaar perfect aan.
Mijn rol was die van spreekbuis en speurneus voor zinvolle acquisities.
Pol zorgde ervoor dat het bedrijf kon voortbestaan.
Hij was de overlever, de strateeg, de man die beter kon onderhandelen dan ik.
Pol was een idealist en daardoor waarschijnlijk ook harder.
Ik zweeg liever dan op tafel te kloppen, maar als het belang van het bedrijf in het gedrang kwam, luisterde ik naar Pol en gaf ook geen duimbreed toe.
Zelfs niet als ik met 'dikkenekken uit Brussel' te doen haD. En dat hebben ze ons waarschijnlijk nooit vergeven.

Ons Sofiaproject was in januari 2000 ons nieuwe pronkstuk.
We hadden een prototype toestel gemaakt dat door Gaston Bastiaens getoond werd op een beurs in de VS.
Een toestel waaraan je mondeling een vraag kon stellen, dat draadloos op internet ging zoeken in verschillende talen en terugkwam met de juiste informatie in de taal van de vrager.
Een toestel met semantisch begrip dat zo vernieuwend was, dat het aandeel van Lernout & Hauspie in waarde verdubbelde in de weken na de voorstelling.
We trokken ermee naar de minister van Telecommunicatie Rik Daems.
Een heel vlotte man die ons 's ochtends op zijn kabinet ontving met lekkere koffie en croissants.
We legden hem de werking van het toestel uit.

; ;We laten onze Sofia door Samsung in Korea vervaardigen voor 200 dollar en we schenken elke Belg zo'n toestel waarmee iedereen draadloos op het net kan, ; ; zei ik.
De vaste reclame voor banken, homeshopping en verzekeringen waarvoor de akkoorden in de maak waren met onder meer KBC en Delhaize zouden gigantische inkomsten betekenen voor Belgacom.
Minister Daems antwoordde: ; ;Dat is verschrikkelijk interessant, maar laten we ook De Post inschakelen, die ik volop aan het moderniseren ben.
; Op een zaterdagmiddag kwamen we samen in Antwerpen.
Rik Daems, zijn kabinetschef en Frans Rombouts, toen hoofd van De Post.
; ;Schitterend, ; ; zei Rombouts.
We kwamen overeen een joint venture te maken.

Een maand later ontving ik Rombouts en de kabinetschef bij mij thuis in Zillebeke.
Rik Daems was op het laatste moment belet, we zaten met een man of vijf aan de tafel met kaas en rode wijn.
Frans Rombouts verzekerde geheimhouding en stuurde 's anderdaags een letter of intent die hij ondertekende: ; ;Met warme Vlaamse Groet, Frans Rombouts.
; Sympathiek, dacht ik.

Paniek, een artikel in Trends

In juni 2000 organiseerden België en Nederland samen het Europees Kampioenschap Voetbal.
Frans Rombouts liep er rond en ook Steve Ballmer van Microsoft.
En wat deed Frans? Niet alleen verklapte hij ons geheime project aan Ballmer, hij stelde het ook voor als ; ;een project van De Post.
; En op dat EK liepen ook veel journalisten rond die net zoals de valse oma van Roodkapje, héél grote oren hebben.
Ik had misschien kunnen weten dat het mis zou lopen, maar ik zat ondertussen voor een conferentie in Cannes.
Op een zonnige zaterdagnamiddag lag ik met Ingrid op het strand, toen mijn gsm rinkelde.
Pol.
; ;Jo, paniek! Rombouts heeft ons een mes in de rug gestoken.
Hij heeft ons akkoord geschonden en ons gezamenlijk project aan Ballmer verklapt.
Er volgt een artikel in Trends, waarin Rombouts aankondigt dat hij ons project met Microsoft zal uitvoeren.
We moeten absoluut naar Rik Daems, zodat hij dat artikel tegenhoudt.
;

Op zondag, een dag later, zaten Pol en ik bij Rik Daems thuis op het puntje van onze stoel.

Zijn mama liet ons van hun Hagelandse wijn proeven, we kregen biefstuk met frietjes en Daems zei: ; ;Morgen bel ik naar Rombouts.
Hij moet dat artikel intrekken.
; Maar die maandag was het te laat, het artikel was al gedrukt.
Rázend waren we.
Remi Vermeiren van KBC had net een intentiebrief met L&H getekend, hij stopte 100 miljoen euro in die joint venture.
50 miljoen onmiddellijk, 50 miljoen in een later stadium.
We hadden nog twee dagen, want Trends verscheen op donderdag.
We organiseerden in allerijl zelf een persconferentie voor de lancering van SofiA. We waren nog net op de radio en in de kranten voor het bewuste artikel verscheen.

Dezelfde week vertrok ik op zaterdag met Rik Daems, Frans Rombouts, een heleboel zakenmensen en zelfs prins Filip op een handelsmissie naar Singapore.

Leuk vooruitzicht in die omstandigheden.
Die vrijdagavond zei ik tegen Pol: ; ;Wat gaan we doen? We moeten De Post in gebreke stellen, want Rombouts heeft flagrant het contract verbroken.
; Ik belde naar vice-premier Johan Vande Lanotte, want als er een lid van het koninklijk huis meegaat op zo'n missie en er is onenigheid tussen partijen onderling, moet dat vooraf aan het hof gemeld worden.
Johan antwoordde: ; ;Kom, laten we samen iets gaan eten.
; In de Saint Nicolas in Ieper legden we de situatie uit, waarop Johan in het restaurant de premier belde, terwijl ik de gemarineerde zalm met dille op mijn vork prikte.
; ;Morgenvroeg afspraak bij mij in Oostakker, ; ; gebood Guy Verhofstadt.

De vraag van prins Filip

Mijn koffers voor Singapore stonden in de auto toen ik de premier de brief van Rombouts toonde met onze overeenkomst.
; ;Twee minuten.
; De premier verdween in zijn bureautje vooraan in zijn huis en we hoorden hem tieren en roepen dat het geen naam haD. ; ;Mijnheer de premier, ; ; zei Pol.
; ;Wij kunnen niet anders dan De Post in gebreke stellen, want wij zijn een beursgenoteerd bedrijf.
; ; ;Kijk, ; ; sprak Verhofstadt.
; ;Zondagavond in Singapore tekenen jullie een niet-concurrentiebeding, elk gaat zijn eigen weg, maar De Post mag dat project niet uitvoeren binnen het eerste jaar.
; We gingen daarmee akkoord en besloten over dat niet-concurrentiebeding een perscommuniqué uit te sturen.

In Singapore deed ik alsof mijn neus bloedde, maar er waren er wel die de koude oorlog hadden opgemerkt.

Ook prins Filip.
Woensdagochtend vlak voor ik een demo van ons Sofiatoestel gaf, trof ik de prins alleen bij de lift.
; ;Is er iets mis met De Post? ; ; vroeg hi J. ; ;Op het ogenblik is alles onder controle, monseigneur.
; Ik sprak Rik Daems aan: ; ;Is er nu al voortgang gemaakt want, sorry, vanavond verstrijkt ons ultimatum.
We zijn goeie vrienden, maar ik sta onder druk.
;

's Avonds waren we uitgenodigd op de Belgische ambassade in Singapore, een villa een beetje buiten de staD.

Een tuinfeest, lekkere hapjes, prins Filip kwam naast mij staan en begon met mij te praten.
Mijn vrouw Ingrid, die oren en ogen op haar rug heeft, zag dat Rik Daems ongerust werd omdat ik zo lang bij de prins stonD. Ingrid merkte dat Daems tegen Rombouts siste: ; ;Ga dat papier nu verdomme tekenen, Frans.
; Maar de man van De Post weigerde koppig.
Rik werd vreselijk nerveus, kwam dichterbij en probeerde tevergeefs te horen wat ik tegen prins Filip zei.
Een half uur later kneep Daems in mijn arm en vroeg: ; ;Jo, kan ik je even spreken? ; ; Hij dampte van het zweet.
; ;Hier, ; ; zei hi J. ; ;Je hebt je brief.
; Het niet-concurrentiebeding was eindelijk door Rombouts getekend!

Onhandig geweest met de premier.

Achteraf bekeken heb ik er wat spijt van.
We hadden 'die van Brussel' het mes op de keel gezet, we hadden in plaats van diplomatisch te werk te gaan het spel heel onhandig gespeelD. Je zet een premier niet ongestraft onder druk, al was het dan in het belang van het bedrijf.
Rik Daems heeft ons dat zeker niet in dank afgenomen.
Ik heb hem later nog op een receptie in Ieper ontmoet en hij was toen de vriendelijkheid zelve.
Maar Rik Daems is in de meeste omstandigheden de vriendelijkheid zelve, dus dat wil niets zeggen.
Ik vermoed dat het incident in Singapore zwaar op een aantal magen is blijven liggen en dat kan de reden zijn waarom we vanuit de paarse regering totaal geen steun hebben gekregen toen ons kaartenhuis ineenstortte.

De verzuring was dermate, dat na het losbarsten van de L&H-bom, zelfs gedane beloften werden ingetrokken.

In een radio-interview had toenmalig Vlaams minister van Wetenschap Dirk Van Mechelen beloofd om L&H te steunen met 50 miljoen euro op voorwaarde dat de handelsrechter in Ieper het concordaat zou toestaan.
Het concordaat werd toegestaan, maar van de 50 miljoen euro waarmee Van Mechelen 'het bedrijf zou redden' hebben we nooit iets gezien.
Van Mechelen zou een verontwaardigd telefoontje van 'hogerhand' hebben gekregen.

Aan de haal met de kroonjuwelen.

Onze wagen reed ondertussen zo snel, dat hij dreigde onbestuurbaar te worden.
Geen haar op mijn hoofd dat eraan dacht op de rem te staan.
De aankoop van Dragon, bijvoorbeeld, ik heb pas later goed beseft wat voor een firma we in huis hadden gehaalD. We betaalden het bedrijf dat financiële moeilijkheden had met aandelen in L&H.
Met hoeveel weet ik niet meer precies, want zodra de partijen bij elkaar waren gebracht, was mijn rol zowat uitgespeelD.

Die bollebozen hadden naast zeer goede spraakherkenning voor commercieel gebruik ook echt goede dicteersystemen en spraaktechnologie voor de Amerikaanse spionagediensten en het leger ontwikkelD.

Voor Amerika was het niet alleen een blamage dat twee Belgen dat nu in handen hadden, het was ook ondenkbaar dat defensiegeheimen zomaar naar Ieper doorlekten.
Wat konden Uncle Sam en zijn CIA daartegen beginnen? Officieel niets, officieus veel.
L&H onderuit halen en die slokop door een Amerikaans bedrijf laten opkopen, bijvoorbeelD. Eén rotte appel in de mand en de steun van het wereldwijde spionagenetwerk Echelon met een weelde aan satellieten en de modernste afluisterapparatuur.
Meer moest dat niet zijn.
De rotte appel was niet de aankoop van Dragon, maar wel die van Dictaphone.
Een bedrijf dat op sterven lag en zonder dat we het beseften terminaal veel schulden haD. Wij, de voltallige raad van bestuur incluis, zijn als onnozelaars blind in de val gelopen.
Vier jaar geleden stonden de kelders van het Pentagon vol met die grote, digitale bandopnemers van Dictaphone.
40.
000 man werkte daar om de 5 miljoen telefoongesprekken te beluisteren die Echelon overal ter wereld aftapte.
De digitale apparatuur vergemakkelijkte het werk aanzienlijk.
De professionele luistervinken konden zo snel vooruit en achteruit scrollen op zoek naar relevante gesprekken.
Dictaphone verwerkte niet alleen staatsgevaarlijke informatie, maar bezat ook alle medische dossiers van bijna heel AmerikA. We waren er zo trots op.
Dictaphone was een van de Amerikaanse kroonjuwelen, nog opgericht door monument Graham Bell.
Wij, twee rare Belgen, kochten die nationale trots op.
We gingen onbezonnen en veel te snel te werk.

Dictaphone, het paard van Troje.

Analisten, bankiers, topzakenlui zeiden eenstemmig: ; ;Doén, jongens.
; Ook Microsoft, dat in onze raad van bestuur zat, was enthousiast, zowel over de overname van Dictaphone als over die van Dragon.
Tijdens de acquisitieonderhandelingen werden we begeleid door de Amerikaanse investmentbanker S.
G.
Cowen en een bedrijfsrevisor.
Consultant KPMG ging achteraf de fusie begeleiden.
De chefs van Dictaphone bleken bijzonder handig in het verzwijgen van een aantal zaken.
Na een grondige audit vielen er lijken uit de kast en bleken er meer schulden te zijn dan de 450 miljoen waarvan we op de hoogte waren.

Dictaphone was ons paard van Troje.

We hebben het binnengehaald, en het heeft ons ten val gebracht.
Voor een beursgenoteerd bedrijf is schulden in huis nemen een zwakke plek creëren.
Door Dictaphone te kopen, hadden we onszelf een Achillespees aangenaaiD. De aanvallen op L&H zijn, niet toevallig, vlak na de acquisitie gestart.
Wij zijn te laat ont-Vlaamst.
We zijn anachronistisch bezig geweest om te proberen onze 10% aandelen te behouden, zodat we de macht niet uit handen moesten geven.
We zegden tegen 90% van de aandeelhouders, onder wie toen al een pak Amerikanen: ; ;Jongens, dank u wel dat jullie aandeelhouder zijn, maar je hebt hier niks in de pap te brokken.
Wij, West-Vlamingen en niemand anders delen hier de lakens uit.
;

De morele verantwoordelijkheiD.

Stom, stom.
Daarvoor draag ik de morele verantwoordelijkheiD. Geen juridische verantwoordelijkheid, want ik deed het met de beste intenties.
Pol, Louis Verbeke en ik waren overmoedige boyscouts.
We liepen nog rond in korte broek en waren niet geschikt om met de grote jongens in maatpak aan tafel te zitten.

We hadden moeten terugtreden.

Uitcashen, het bedrijf in Amerikaanse handen geven en met ons geld Flanders Language Valley versterken.
Ik was achteraf bekeken niét de geschikte man om zoveel verantwoordelijkheid te hebben bij L&H.
Ik had me moeten beperken tot dat waar ik goed in ben: een opinie uitdrukken, een paar grote lijnen uitzetten, het evangelie verkondigen en met mijn visie mensen bij mekaar brengen.
Ik ben niet de juiste man om documenten te ondertekenen en ik kan moeilijk 'neen' zeggen, een woord dat je in een leidinggevende functie dikwijls nodig hebt.
Ik ben een veel te soft cookie om een gedisciplineerd bestuurder te zijn.

Dictaphone is na het faillissement uit het concordaat gegaan en mocht herbeginnen.

De nieuwe eigenaars zijn onder andere een consortium van banken, waaronder drie Belgische banken.
Dat consortium dat de 450 miljoen schulden had overgenomen en ons de lening heeft verstrekt, bezit nu 65% van de aandelen van het nieuwe Dictaphone zonder schulden.
Ze kunnen die aandelen voor nul euro inboeken, de verliezen van de lening boeken ze af.
Ze moeten minder belasting betalen, maar als die aandelen binnenkort veel waard zijn, kunnen ze dat geld liquide maken.
Ze moeten er niet eens belasting op betalen, want het is meerwaarde op aandelen en dat wordt in België niet belast.
Gewoon een truc als een ander: 350 miljoen dollar omzet en geen schulden! ìn op de koop toe de technologie van L&H voor een prikje, ik denk dat ze er maar 20 miljoen dollar voor betaald hebben.
Al bij al, de ultieme Belgenmop.

Een georchestreerd faillissement?

Boze tongen zeggen dat alles vooraf gepland was.
Anderen beweren dat het plan om ons onderuit te halen stilaan groeide toen er geruchten de ronde deden over problemen met de boekhouding.
Een derde piste is dat Dictaphone het geluk heeft gehad dat The Wall Street Journal ons afgeschoten heeft en dat we failliet zijn gegaan.
Het bedrijf is kunnen herstarten na de onderhandelingen van onze 'redder' Bodson met de Amerikaanse rechtbank van koophandel en de vroegere eigenaars.
Drie mogelijke pistes waarvan de laatste de meest waarschijnlijke is, maar de andere zijn niet uit te sluiten.

Wat moet ik nu doen met die wetenschap waarvan ik diep in mijn hart overtuigd ben dat het een georchestreerd faillissement is?

Hoe bewijs ik dat? Ik kan alleen de feiten geven, hoe bizar ze soms ook zijn.
Feit: de allerlaatste maanden voor het uiteindelijke faillissement, de lente en zomer van 2001 dus, zijn er een 70-tal ingenieurs samen met Roger Van Praet en Tony Gram opgedoken om het bedrijf te redden.
Dat plan is toen vakkundig door Bodson genegeerd en Gram verloor zijn interesse.
Die 70 ingenieurs zijn er echter mee doorgegaan.
Ze hadden 25 miljoen dollar op zak, maar werden op de laatste dag van de uitverkoopveiling in november 2001 noch in New York, noch in Boston binnengelaten.
; ;Een procedurefoutje.
; Die mensen boden verdorie meer dan het Amerikaanse Scansoft.
( .
) Feit: we zijn in vele opzichten een zeer gemakkelijk slachtoffer geweest.

Economie & organisatie voor de manager      Van de Woestijne Prof.J.      Management

Twintig jaar praktijk als bedrijfsadviseur gaven inzicht in de vraag welke delen van de economische theorie in de praktijk vruchtbaar kunnen worden aangewenD. Het bleek dat vooral voor de commerciële praktijk, de theorie van de prijsvorming grote hiaten vertoonde, die noodzakelijk opgevuld moesten worden.
Door beide operaties nl.
eliminatie en uitbreiding, werd de tegenstelling tussen theorie en prak-tijk grotendeels overbrugD. Werkelijk, er is niets praktischer dan theorie, mits dit goede en operationele theorie is.
Tien jaren praktijk als hoogleraar aan de Technische Hogeschool te Delft leerden hoe het mogelijk is in de korte tijd die bij de technische studie voor economie beschikbaar is, de essentie van de economische theorie over te dragen.
Hierbij moest enerzijds zorg gedragen worden voor een consistent geheel en anderzijds mocht het contact met de praktijk niet verloren gaan.
Dit hield tevens in dat bij de theoretische verklaring van de praktijk zo veel mogelijk gebruik gemaakt moest worden van algemeen verstaanbare taal met vermijding van vakjargon.
Het praktisch gerichte college 'commerciële economie' vond zijn noodzakelijke theoretische basis in de theorie van de prijsvorming, waarbij het consumenten en producentengedrag als uitgangspunten centraal stonden.

Zo kon dit boek ontstaan, niet als een samenvoegen van hoofdstukken uit de algemene economie de bedrijfseconomie en de leer van de organisatie, maar als een synthese.
Aan praktisch handelen moet probleemstelling en waarneming vooraf gaan.
Waarneming eist dat men weten moet waarnaar men moet kijken, welke waarnemingsmiddelen men daarbij kan gebruiken.
Aan beide voorwaarden is in dit boek dan ook veel aandacht gegeven.
Zo vindt men bijvoorbeeld in het hoofdstuk over de interne organisatie van het bedrijf belangrijke stukken uit de leer van de boekhouding.
Maar dit wordt niet behandeld zoals nodig is om boekhouder te worden, maar wel zodanig dat de manager ziet hoe hij dit tooi of management kan hanteren, wat het hem 'leren' kan.
Het boek werd dus primair geschreven met het oog op de behoeften van de praktijk.

De theorie die noodzakelijk is voor consistent handelen moet enerzijds volledig operationeel zijn en anderzijds in een vorm gebracht worden die verstaanbaar is voor ieder die 'alleen maar' over een ge-zond verstand beschikt en 'lezen' heeft geleerD. Maar dit wil niet zeggen dat de pur sang theoreticus, hij moge bedrijfseconoom of sociaal econoom zijn, er geen voor hem nieuwe gedachten en theorieën in zal vinden.
Zo wordt bijvoorbeeld het consumentengedrag in eerste instantie niet vanuit de reacties op prijsveranderingen, maar vanuit verschillen in inkomen benaderD. Dit is in overeenstemming met de ontwikkeling sinds Keynes, die ook aan inkomensvorming en inkomensbesteding meer betekenis voor het ontstaan en verstoren van evenwichten toekent dan aan prijzen en prijsniveau.
Naast de bekende problematiek van de gemeenschappelijke kosten werd het spiegelbeeld, nl.
de gemeenschappelijke opbrengst behandelD. In aansluiting daarop werden de verschillen tussen het fabricageassortiment en het handelsassortiment in het licht gestelD. De theorie van de marktvormen werd uitgebreid tot een veelzijdige analyse van de marktstructuren.
Zo leidde de confrontatie van de gangbare theorie met de veelzijdige ervaring én voor de praktijk én voor de theorie tot ruimer en dieper inzicht in het economisch gebeuren.
Praktijk en theorie wonnen daarbi J.

Topmensen in de moderne onderneming      Jay Antony      Management

De stafmens in de moderne onderneming is een jager die er elke dag op uit trekt om de gevaren van de jacht te trotseren.
Hij volgt zijn prooi, doodt het wild en brengt het mee terug naar zijn leger.
Maar er is meer - om dit te bereiken vormt hij 'tien-groepen', groepen die merkwaardig veel overeen-omst vertonen met de oude jagersbent, zowel in omvang als in doelstelling.

Het schokkende is, zegt Antony Jay in dit spirituele, uitdagende boek, dat primitieve jachtinstincten in feite het moderne zakenleven beheersen.

Topmensen is een briljant mengsel van de nieuwe evolutieleer zoals die in boeken van Robert Ardrey (African Gene-sis) en Desmond Morris (De naakte aap) is verwerkt en de vlijmscherpe analyses die The Money Game en De Kop van het Bedrijf (Robert Townsend) tot zulke notoire sellers maakten.

Toch is Jay's boek vooral belangrijk om zijn visie op de 'tien-groep', die een  explosie  heeft teweeggebracht die vrijwel elke theorie over de essentie van de moderne be-drijfsorganisatie van de tafel heeft geveegD. Een paar van Jay's ontdekkingen: - De meeste organisatieschema's zijn volstrekt waardeloos omdat de mensen die ze opstellen geen notie hebben van de wijze waarop mannen zich van nature organiseren;- Statussymbolen, vaak denigrerend als nutteloze franje beschouwd, zijn in werkelijkheid zeer waardevol;- Groepen stafleden kiezen op heel natuurlijke wijze hun

eigen leiders en directies die proberen de verkeerde leider van buitenaf de groep op te leggen zijn gedoemd te falen;

Niet alle stafleden van een onderneming zijn jagers: er zijn er die tot de thuisblijvers behoren.

Zij werden door de 'tien-groep' beschouwd als de vrouwen en kinderen van de onderneming.
(Het is moeilijk de jager van de thuisblijver te onderscheiden, behalve als je zelf tot de jagers behoort; dan weet je het.

Het ongelijk van de klagende klant      De Vos Evert      Management

In de bedrijfsvoering is de behandeling van klachten vaak een achtergebleven gebieD. Met name in de detailhandel - maar daar niet alléén - heeft men meer belangstelling voor de kopende dan voor de klagende klant.
Toch is een goede klachtenbehandeling bijzonder belangrijk.
Zeker nu het produktaanbod ondoorzichtiger en het dienstbetoon oppervlakkiger en haastiger wordt.
Daarom heeft Evert de Vos dit boekje geschreven.
Voor iedereen die met klachten te maken heeft: indieners, behandelaars en bemiddelaars.
Voor detaillisten, fabrikanten, marketing-deskundigen, consumenten-organisaties, rechtswinkels en individuele klagers.
Zij allen zullen dit boekje met een g(r/l)imlach lezen.

Evert de Vos is sinds enige tijd zelfstandig gevestigd als management- consultant, onder meer voor .

Zijn rijke ervaring deed hij op in diverse functies binnen het grootwinkelbedrijf.

Het functioneren van managers in de toekomst      Wissema ir.J.G.      Management

Deze studie gaat de invloed van toekomstige maarschappelijke ontwikkelingen op het functioneren van managers nA. Daarbij wordt niet van één verwachting uitgegaan, doch van drie mogelijke toekomstbeelden , die in scenario's zijn beschreven.
Maatschappelijke, financieel-economische en technologische aspecten van deze toekomsten die het functioneren van managers raken, zijn achtereenvolgens uitgewerkt.
De conclusies hiervan leiden samen met een opsomming van van het functioneren van managers tot een beeld van dit functioneren in elk der drie toekomsten.
Tenslotte worden enkele algemene conclusies getrokken en worden aanbevelingen  ten behoeve van individuele managers, management-developping-afdelingen, de professionalisering van managers en de verdere ontwikkeling van strategische beleidsvorming gegeven ;

The Rational Manager      Kepner & Trogoe      Management

 

Introduction, by Perrin Stryker

Problem Solvers at Work

Problem Solving Under Pressure

The Concepts and the Methods

Where to Start?

How to Specify a Problem

How to Analyze for Distinctions and Changes .

Finiding the Cause

Testing the Cause You Have Found 

Applications on the Job

Decision Analysis

Potential Problem Analysis ;

De dynamiek van het ondernemen      Peters Thomas J.      Management

De internationale managementbestseller Excellente ondernemingen, geschreven door Torn Peters en Bob Waterman, bevatte geen toverformules.

De boodschap van het boek was: blijf bij de klant, kom van je stoel af en geef je ogen de kost.

De aansporing om 'gewoon je gezonde verstand' te gebruiken bleek zowel het sterkste punt van het boek als de grootste bron van frustratie te zijn, want er werden geen duidelijke aanwijzingen gegeven voor 'produktief van je stoel komen' en hoe je kon leren succesvol te beginnen én...te blijven.
De dynamiek van het ondernemen geeft die aanwijzingen wél.

Het boek is geen handleiding en evenmin een theoretische verhandeling, het is meer een overzicht van het streven naar excellent ondernemerschap dat tot de verbeelding van beide auteurs sprak.

Dit boek geeft een goed inzicht in wat innovatief leiderschap inhoudt en hoe het in de praktijk wordt gebracht.

Managerial Psychology      Leavitt Harold J.      Management

 

; ;Things have changed .
Relevant knowledge has changeD. And times have changed, ; ; writes Harold J. Leavitt.

Reflecting these changes, he has written an enlarged and revised edition of Managerial Psychology, his eminently practical and readable guide to the problems that the manager is likely to encounter in his relations with his fellow executives and employees.

The opening section of the book, ; ;People One at a Time, ; ; an examination of individual behavior, includes two new chapters, one on cognitive styles as an important dimension of individual differences, and another on attitudes and values.
The second section, ; ;People Two at a Time, ; ; concerning influence in face to face situations, contains a new chapter on power tactics and an expanded chapter on money incentives.
The third section, ; ;People in Threes to Twenties, ; ; covering committees and small groups, gives increased space to sensitivity groups, and includes a new subunit on leadership.
The final section, ; ;People in Hundreds and Thousands, ; ; concerns the problems of large business organizatio ;

Leiderschap      Giuliani Rudolph W.
      Management

De auteur was burgemeester van New-York ten tijde van de WTC-aanslag op 11/9/2001

Hij was zeer succesvol als burgemeester bij het bestrijden van de criminaliteit en de nasleep van de ramp.

In 2008 dingt hij mee als presidentskandidaat in de de republikeinse partij

Kenmerken van leiderschap:

Doe eerst wat belangrijk is

      Zet de toon

      Begin met kleine successen

      Eer al het kleine

Blijf je voortdurend voorbereiden

       Kijk zelf wat er aan de hand is

       Zorg ervoor dat anderen voorbereid zijn

Iedereen moet voortdurend rekenschap afleggen

       Een goed statisch systeem opbouwen als basis

       Rekenschap over de hele linie

       Doe wat kan, probeer wat niet kan

Omring jezelf met geweldige mensen

       Analyseer sterke en zwakke punten (ook van jezelf)

       Leer van goede teams

       Een curriculum vitae is niet alles, kijk ook naar de vroegere realisaties

       Motiveer

Denk eerst na, neem dan een besluit

       Wees er klaar voor als er weinig tijd is

       Gebruik creatieve spanning

       Laat mensen hun zegje doen maar houd vast aan uw besluit eenmaal dit genomen is

             

Beloof weinig, geef veel

       Beloof alleen iets als je er zeker van bent

       Maak van een overwinning geen nederlaag

      

Ontwikkel sterke overtuigingen

       Heroverweeg overtuigingen

       Breng sterke overtuigingen over

       Wees direct en laat niet anderen het beeld bepalen

       Taal is belangrijk , communiceer helder en wik je woorden

       Laat iedereen het horen

       Pas de boodschap aan je gehoor aan

Ga op je eigen oordeel af

       Geef het goede voorbeeld

       Doe niet wat je sponsors van je verwachten

       Laat je agenda niet bepalen door je critici

 

Loyaliteit is de belangrijkste deugd

       Steun de mensen die onder vuur liggen

       Laat je niet uitschelden

           

Huwelijken mogen, begrafenissen moeten

Ga niet opzij voor bullebakken

       Ga geen gevecht aan zonder een plan

       Wees niet te hebberig

       Niet overvragen

 

Studeer.
Lees.
Leer op eigen kracht

       Maak het je eerst zelf eigen

       Laat het niet aan de deskundigen over

      

Organiseer rondom het doel

       Breng het in kaart en het wordt duidelijk

       Als je delegeert, delegeer dan ook

       Voeg afdelingen samen of splits ze indien nodig

            

Koop alleen betrouwbare mensen om

       Komt iemand zijn afspraken na? ;

Peter 's Panacee      Peter      Management

Met de publikatie van dit boek doet Laurence Peter een stap verder in zijn campagne ter bescherming van de wereld tegen de gevaren van het Peterprincipe.
Zijn wetenschappelijk leven is nog steeds gewijd aan een vormingsprogramma voor het onderwijs.
Uit zijn systematische analyse van de competentie in het onderwijs zijn veel van Peters panaceeën ontstaan, die in dit boek beschreven zijn.
Hij behaalde een doctorstitel in de opvoedkunde aan de Washington State University, kreeg de Phi Delta Kappa-prijs voor wetenschappelijk werk, en geniet grote bekendheid door zijn gedegen opvoedkundige artikelen.

Laurence Peter gebruikt zijn bekwaamheid voor het ontwikkelen van systemen ter verbetering van het onderwijs en het uitdenken van manieren om de valstrikken der incompetentie te vermijden.
Zijn bescheiden doel is de redding van de mensheiD.

In Het Peterprincipe heeft Laurence Peter ons onthuld waarom alles altijd verkeerd gaat.
Met dezelfde spitsvondige humor en wijsheid beschrijft hij in dit nieuwe boek een aantal aan de praktijk ontleende technieken waarmee men kan zorgen dat het goed gaat.

De wereld is er beter van geworden toen drie jaar geleden ; ; Het Peterprincipe ; ; gepubliceerd werD. Het was geschreven door Laurence Peter en Raymond Huil, en heeft miljoenen lezers gevonden in meer dan vijftien talen.
Het was in de trant van de klassieke satire: lichtvoetig maar serieus.
Dat het boek zo opvallend goed is ontvangen bewijst wel dat het psychologisch en sociologisch verantwoord was.
Zakenmensen en opvoeders hebben het principe ter harte genomen en het idee met succes gebruikt in hun eigen leven en in hun omgang met anderen.

Dit nieuwe boek is veel ernstiger; het gaat verder, maar ook dieper dan ; ;Het Peterprincipe ; ;.
Toch geeft het zoveel humor als men maar wensen kan, en een praktisch programma voor ieder die incompetentie wil vermijden, het geluk wil vinden en naar een betere wereld toe wil werken.

Hordenloop naar de top      Blotnick Dr.
      Management

ledere carrière kent zijn voorspelbare crises, aldus Dr.
Blotnick.
Als iemand weet wat hèm te wachten staat, is hij of zij in staat zich optimaal voor te bereiden.

Welbewuste carrièreplanning is een vrij nieuw gegeven in de Nederlandse zakenwerelD. Steeds meer mensen raken ervan overtuigd dat het zorgvuldig uitstippelen van een loopbaan van onschatbare waarde kan zijn.
Hoe dat het beste aangepakt kan worden, is voor velen nog een onduidelijke zaak en er verschijnt dan ook steeds meer vakliteratuur over carrièreplanning.

Hordenloop naar de top is binnen dit aanbod echter een uitblinker.
Waar andere auteurs vertellen wat de jonge ambitieuze zakenman of -vrouw wél moet doen, geeft Dr.
Srully Blotnick heel concreet aan wat u vooral ni'et moet doen.
Fouten kunnen veel schade aanrichten in een (goed geplande) carrière, maar wie zich verdiept in Hordenloop naar de top is gewaarschuwd en telt dus minstens voor twee!

DEEL I -    De twintigers: de dramatische leeftijd

2-Het zoeken naar de juiste houding   

3.
De eerste loopbaancrisis: geen loopbaan   

4.
Het systeem te pakken nemen  

DEEL II     De dertigers: zich onderscheiden van de massa   

5.
Is het zelfstandigheid of alleen maar insubordinatie?   

6.
De overstap van een individuele naar een gezamenlijke inspanning  

 

DEEL III - Van baan veranderen   

7.
Waarop moet men letten als men van baan verandert   

8.
Een heleboel vakbekwaamheid die nergens op aansluit   

9.
Het vergemakkelijken van de overgang   

 

DEEL IV - De veertigers: de angst om achterop te raken

10.
Onmisbaar voor het bedrijf   

11.
Druk van boven en van beneden  

12.
Erbij blijven  

 

DEEL V- De vijftigers: gebrek aan opvolging

13.
De baas naar zijn hand zetten   

14.
Het kiezen van de juiste opvolger   

 

DEEL VI - High achievers: zij die het ver schoppen   

15.
Welke gevaren hangen een eigen baas boven het hoofd

16.
Mensen die wel geslaagd zijn en dat niet weten ;

Planeet Google      Stross Randall      Management

Elk tijdperk heeft een grondstof (steenkool, staal, olie) die dat tijdperk karakteriseert.
De grondstof van onze tijd is informatie, en Google is de informatiebeheerder bij uitstek.

In dit boek doet Randall Stross verslag van zijn onderzoek naar internetbedrijf Google.
Hij gaat in op Googles ambitieuze missie en de verregaande gevolgen daarvan voor onze cultuur.
Google wil beheerder en leverancier worden van alle informatie ter wereld: van nieuws, financiële gegevens, historische feiten, boeken, films en tv-programma’s.
Maar dat niet alleen: Google is ook geïnteresseerd in alle mogelijke persoonlijke informatie, zoals informatie over de websites die we bezoeken, wat we lezen, schrijven, kopen, met wie we contact hebben en waar onze aandacht naar uitgaat.
Planeet Google is een opmerkelijk verslag van een diepgaand onderzoek naar een van de meest invloedrijke bedrijven ter werelD.

Er wordt wel eens gezegd dat Google de doodgraver van het boek is, omdat de zoekmachine ons brein afleert om nog echt uitgebreid te zitten lezen.
De boekensector lijkt het bedrijf dat voorlopig toch niet echt kwalijk te nemen - dat leiden we althans af uit het feit dat er op een week tijd niet één, maar twee boeken over Google op de markt komen: Wat Zou Google Doen? van de Amerikaanse blogger en professor nieuwe media Jeff Jarvis en Planeet Google van Randall Stross, een man die lesgeeft in Silicon Valley en eerder al werken over Microsoft en Steve Jobs bij elkaar pende.

 Als het onderwerp u interesseert, maar u wat krap bij kas zit, hebben we slecht nieuws: de twee boeken vullen elkaar immers zo goed als naadloos aan.
Voor Jarvis is Google maar een startpunt: hij besteedt weinig aandacht aan het bedrijf zelf (hij heeft ook met niemand van Google gesproken), maar legt op een erg bevlogen manier uit hoe de onderneming voor andere bedrijven de weg naar het succes kan wijzen.
En hij laat zien hoe de wereld zal veranderen zodra iedereen het genie van Google gevolgd heeft.

Stross toont daarentegen waar de onderneming vandaan komt en hoe ze in het snelst groeiende bedrijf uit de wereldgeschiedenis is veranderd - al is Google nog altijd verrassend klein: er werken maar 17.
000 mensen in het bedrijf en de gebouwen van Googleplex zijn 'niet veel groter dan die van één enkele middelbare school'.
Wat Zou Google Doen? is kortom een managementboek, inclusief peptalk en slogans - we hebben de leuze 'Klein is het nieuwe groot' wel twaalf keer geteld in zijn boek.
Planeet Google is daarentegen veeleer een historische studie, voor zover je dat woord kunt gebruiken voor een bedrijf dat nauwelijks een decennium bestaat.

De twee auteurs vullen elkaar nog op een andere manier aan.
In zijn enthousiasme stapt Jarvis namelijk nogal makkelijk over de minder visionaire kanten en de hypocriete trekjes van Google heen, terwijl Stross evenveel aandacht besteedt aan de zwaktes als aan de krachten van het bedrijf.
Hij lijkt er soms zelf plezier in te scheppen om erop te wijzen dat het bedrijf niet altijd doet wat het zelf predikt.
Zo vertelt hij over een journalist van technologiewebsite CNET News die drie jaar geleden bij wijze van experiment onderzocht hoeveel persoonlijke informatie ze via Google over een van de bonzen van Silicon Valley te pakken kon krijgen.
Toen die gegevens op de website gezet werden, bleek de man in kwestie daar niet mee opgezet: hij besliste zelfs om een jaar lang niet meer met CNET News te spreken.
Drie jaar later is Eric Schmidt, het toenmalige slachtoffer, CEO van...Google.

In search of excellence      Peters Thomas J.      Management

 

1.
A Bias for Action : This is about getting things done.
There must be a free flow of information and open communication.
The open and informal organization is more flexible and is able to take quicker action to institute changes needed to keep up in today's business worlD.

 

Management needs to get out of the office and out and about to communicate with the people of the organization.
Small groups, or action oriented task forces can tackle projects or problems quickly and not get bogged down in bureaucracy.

 

Don't be afraid to experiment.
Successful companies who want to get things done are not afraid to try things, to experiment.
Again, the flexible and informal organization is the context in which ; ;trying something new ; ; will work.

 

2.
Close to the Customer : It's obvious that businesses need customers, but many forget about their customers.
Successful companies have an obsession about the customer, usually pertaining to quality, reliability, or service.
Excellent product quality and reliability will make a satisfied customer.
Great service will keep the customer coming back.

 

3.
Autonomy and Entrepreneurship : Sometimes it takes a Champion to take an idea or process and keep at it through numerous failures until success is reacheD. The organization that is flexible and supportive of the creative process will be successful in the long run.
The excellent company must foster in?house competition, with intense communication and be able to tolerate failure.

 

4.
Productivity through People : People need to be treated as adults.
If workers are treated as partners, with dignity and respect this will create the primary source of productivity gains.

 

Companies that develop a philosophy and live the philosophy that involves everyone within the organization with the overall success of the company will become better for it.

 

Management by wandering around and an apparent lack of rigid command chains will foster better communication and exchange of ideas.
This will eventually increase productivity.

 

 

5.
Hands?On, Value?Driven : Excellent companies make a serious effort to shape values.
The right values, clearly expressed, will help define the organization.
It is difficult to teach values through written policy statements.
Stories, myths, and legends will go a long way to transmit the organizations value system.
The values of an organization compare to the vision of today's modern companies.

 

 

6.
Stick to the Knitting: Do not champion mindlessly holding on to yesterday, diversification is a good thing.
But organizations that branch out remaining somewhat close to their primary skill will be more successful.

 

Many acquisitions take up important time of top executives as they try to learn and control the new company and the synergy that was thought to exist does not pan out.
Excellent companies acquire in an experimental way, buying small or starting new, willing to get out if it fails.

 

7.
Simple Form, Lean Staff : The size of a company can make it complex, but you need to work at making things understandable for the tens, hundreds or thousands who are the people who are making things happen, few administrative layers and few people at the upper levels.

 

Excellent companies are flexible when dealing with fast changing conditions.
A company needs to be efficient in the basics, innovative on a regular basis and responsive to threats.

 

8.
Simultaneous loose-tight properties : This is the coexistence of the firm's central direction and individual's autonomy.
Companies that are loose- tight may be rigidly controlled, but they still foster entrepreneurship and innovation within the ranks.
The climate will foster dedication to the core values of the company, while tolerating and empowering those same employees

 

Zelfs excellerende bedrijven kunnen falen

In 1982 was één managementboek de absolute bestseller: ; ;In search of excellence van Thomas Peters en Robert Waterman.
Ze bestudeerden 43 bedrijven die in hun ogen tot de beste bedrijven ter wereld behoorden.
Vijf jaar later bleek twintig procent van deze bedrijven in grote moeilijkheden te verkeren.
Dit leerde ons dat simpelweg kijken naar het verleden en het heden niets hoeft te zeggen over wat excellente bedrijven zijn en wat niet.
Wat nu een goed bedrijf is, kan in de toekomst in moeilijkheden zijn.

Is het mogelijk om excellente bedrijven te identificeren? Jazeker.
Dat is niet zo moeilijk als we naar het verleden en het heden van het bedrijf kijken.
We kunnen kijken naar hoe het wordt geleid, wat de financiële winst en omzet zijn, etceterA. Maar we kunnen de vraag niet positief beantwoorden of datzelfde bedrijf in de toekomst nog steeds excellent zal zijn.
Natuurlijk kunnen we aannemen dat er een grote kans bestaat dat de topbedrijven van nu ook in de toekomst zullen excelleren.
Maar dat hoeft zeker niet het geval te zijn.
Daarvan kunnen vele voorbeelden worden gevonden.
Maar waarom kan een bedrijf zo snel in moeilijk vaarwater komen?

Hiervoor is één kernbegrip: Innovatie.
De organisaties die het vandaag de dag goed doen, lopen de kans om in slaap te worden gewiegD. Ze doen hun werk goed en voelen zich daar comfortabel mee.
Op de korte termijn zijn de winsten goed en de omzetten groeien.
Maar enkele jaren later kunnen klanten iets heel anders vragen van het bedrijf.
Of een concurrent kan iets hebben uitgevonden dat verreweg superieur is en dit bedrijf uit de markt kan stoten.
Als een bedrijf zich niet aan kan passen aan de markt, dan zal het failliet gaan.
Innovatie is het proces van steeds nieuwe dingen uitvinden.
In de tussentijd is het uiteraard nodig om de klantenwensen continu te meten.
De ontwikkeling van nieuwe produkten zal op de korte termijn geld kosten (kan soms zelfs verliezen opleveren), maar als die doorbreken zal dat een stevig fundament betekenen voor het bedrijf in de toekomst.
Dat is de reden waarom bedrijven grote winsten kunnen laten zien op korte termijn, maar op de lange termijn in grote financiële moeilijkheden kunnen komen.

Versta me niet verkeerd      Anthonissen Peter Frans      Management

Al wie een leidinggevende positie bekleedt, weet dat alles staat of valt met de reputatie van de organisatie of het bedrijf.
Onder leiding van Peter Frans Anthonissen buigen 11 experten zich over reputatiemanagement in evenveel sectoren: van de voetbalwereld over de politiek tot de monarchie.
Met bijdragen van Carl Bevernage over justitie, Roger Blanpain over de vakbonden, Axel Buyse over Europa, Francois Colin over het voetbal, Frans Crols over milieuactivisme, Carl Devos over politiek, Derk-Jan Eppink over de media, Filip Feyten over BV's, Stefaan Michielsen over de beurs, Rik Torfs over de Kerk en Jan van den Berghe over de monarchie ;

Tijd      Klein Stefan      Menswetenschappen

De mens ervaart drie soorten tijd:

De externe tijd aangegeven door de klok.

De biologische tijd die allerlei lichamelijke functies regelt en synchroon verloopt met de conventionele tijd van de mechanische klok;

de biologische klok regelt automatisch en onafhankelijk van het bewustzijn de honderduizenden biochemische processen in het lichaam

De innerlijke tijd die door het bewustzijn ervaren wordt en niet afhankelijk is van de mechanische of biologische klokken- regelt het tijdsgevoel;

de innerlijke tijdsklok hangt af van datgene waarmee het bewustzijn zich op dat moment mee bezig houdt;

ze loopt niet samen met  de conventionele en de biologische tijd;

voor de innerlijke tijd heeft men het geheugen en criteria nodig; als dat wegvalt verliezen we het gevoel voor innerlijke tijD.

Beweging en herinneringen zijn de maatstaven van de innerlijke tijD.

Elk van de 100 biljoen menselijke cellen evenals de eencellige euglena bezit zijn eigen biologische klok maar ze worden centraal in de hersenen gereguleerd ook onder invloed van de zon.

Herinneringen worden bewaard in de hippocampus dat een vlechtwerk van neuronen is.
Er bestaat een impliciet en een expliciet geheugen in de hersenen.
Met het impliciet leren we bepaalde vaardigheden.
Voor het tijdsgevoel heeft men het expliciet geheugen nodig met het korte en het lange termijngeheugen.

Herinnering vormt de persoonlijkheiD.

Voor oudere mensen lijkt de tijd sneller te verstrijken doordat ze enerzijds de verstreken tijd vergelijken met de lengte van hun hele leven maar vooral omdat op oudere leeftijd de indrukken minder in het geheugen ingeprent worden en omdat er meestal ook minder gebeurtenissen zijn.
Om hieraan te verhelpen dient men het geheugen te ondersteunen door het bewust aan te spreken .
Dagboeken en foto's helpen.
Bovendien dient men de hersenen uit te dagen door training, cursussen, geestelijke activiteiten.
De oude dag verstrijkt langzamer voor mensen met een goed geheugen bovendien ervaren ze hun voorbije leven als rijker.
Het komt er dus op aan regelmatig nieuwe ervaringen op te doen en nieuwe gewoonten aan te kweken.
TV en computerspelletjes verdrijven de tijd maar de hersenen nemen er niets van op zodat het veeleer verloren tijd is.

Hoe kunnen wij onze tijd het beste kunnen gebruiken.
Opvallend is dat naarmate mensen meer vrije tijd hebben gekregen omdat ze minder uren en dagen hoeven te werken, ze steeds meer het idee hebben tijd tekort te komen.
Eén van Kleins belangrijkste tips is het oefenen van je concentratie.
Het is een mythe dat multitasking tijdswinst oplevert - uit onderzoek is gebleken dat hoe meer mensen tegelijk doen hoe minder productief ze zijn.
Probeer eens tien minuten geconcentreerd met dezelfde taak bezig te zijn en merk hoe moeilijk het is.
Als er iets in je hoofd opkomt, schrijf het dan even op en ga meteen terug naar de taak waar je mee bezig was.

Goede concentratie is wel alleen mogelijk als de taak die je uitvoert niet te eenvoudig maar ook niet te moeilijk voor je is.

De andere tips van Klein blijk ik voor een groot deel al na te leven.
Zo is het erg belangrijk om voldoende daglicht te krijgen - op die manier kan je biologische klok (die bij iedereen net verschillend is) zich dagelijks aanpassen aan de lengte van de dagen.
Mensen die meteen van huis uit de metro in duiken en de hele dag op kantoor zitten, leven volgens Klein biologisch gezien in het donker.
Dat kan (zeker in de donkere winter) tot allerlei lichamelijke en psychische klachten leiden.

Waarom het leven sneller gaat als je ouder wordt      Draaisma Douwe      Menswetenschappen

In het autobiografische geheugen tekenen we onze persoonlijke lotgevallen op.
Het is het register dat we raadplegen als iemand ons vraagt wat onze vroegste herinnering is, hoe het huis eruit zag waar we als kind hebben gewoond of wat het laatste boek is dat we hebben gelezen.
Het autobiografische geheugen groeit samen met ons op.
Het is onze intiemste metgezel, maar stelt ons ook voor vragen.

Waarom trekt het zich zo weinig van onze opdrachten aan, maakt het zoek wat we hadden willen bewaren, of komt het kwispelstaartend aandragen wat we juist hadden weggegooid om het kwijt te raken? Waarom zijn we vrijwel alles vergeten wat voor ons derde of vierde gebeurde? Hoe komt het dat geuren zulke vroege herinneringen losmaken? Waarom hebben we zo'n feilloos geheugen voor krenkingen? Waarom lijkt het leven sneller te gaan als je ouder wordt?

En dit zijn nog maar de alledaagse vragen.
Het psychologische onderzoek naar het autobiografische geheugen probeert ook op te helderen waarom iedereen nog precies weet waar hij was toen hij hoorde dat prinses Diana was verongelukt, hoe déjà vu's ontstaan, waarom onze herinnering altijd voorwaarts en nooit achterwaarts verloopt, of hoe een damgrootmeester blind tientallen partijen tegelijk weet te spelen.
Hoe kan het dat stervenden soms hun hele leven 'als een film' aan zich voorbij zien trekken? De antwoorden komen soms van de zolders of uit de kelders van de psychologie, en kunnen niet altijd tot in decimalen worden gegeven, maar ze hebben hun oorsprong in de nieuwsgierigheid naar dat deel van het geheugen dat tegelijk ons verleden en onze identiteit uitmaakt.

'Een briljant boek over vragen die we ons allemaal wel eens hebben gesteld, geschreven met de elegantie van een wetenschapper die zich voor iedereen begrijpelijk kan maken omdat hij zijn vak tot in de toppen van zijn vingers beheerst.
'

Op een doordeweekse zondag op café.
Saaie gesprekken over mogelijke doctoraten overgoten met een sausje valse bescheidenheid en gesluierde eerzucht.
Over zuipen, drugs en seks.
De zot van het café geeft het gesprek een andere wending.
“Wat is uw lievelingsfruit?” Kersen en aardbeien.
Geef mij maar een sappige, ietwat bittere, roze pompelmoes.
Met zijn halfdichte ogen speelt de gek de Socrates van het gezelschap.
Alhoewel, hij speelt het niet.
Er komt geen socratische ironie aan te pas, hij is eerlijk en geeft zichzelf bloot.
Met wat fratskes hier en daar probeert hij ons onze levensfilosofie te ontfutselen.
Ietwat nerveus wimpelt de filosoof hem af.
De dorpsgek die denkt te weten wat filosofie is, ach ach...Wie denkt hij wel dat hij is? De filosoof, die weet pas wat filosofie is! Niet soms? De wetenschapper in zijn ivoren toren...Wat is het eenzaam aan de top! Of nog: “hoge bomen vangen veel winD.” Alsof de filosoof-wetenschapper zich niet meer mag bezighouden met het leven zelf, alsof hij zich niet keer op keer weer mag laten verleiden door zijn op hol geslagen zinnen! Ook de grootste systeemdenkers hadden een levensfilosofie, al werd die veelal bekleed met moeilijke woorden.
Termen als ‘transcendentale apperceptie’.
Vanaf dat de filosoof meent iets te weten is hij zijn filosofische schwung verloren, hij is zijn verwondering kwijtgeraakt in de academische kartonnen dozen.
Een filosoof is in eerste plaats iemand die zijn oren spitst, zijn ogen wijd open spert, met zijn vingertoppen zachtjes alles betast; hij proeft en degusteert.
De filosoof is een zin-tuigmachine.
Ratelend, sputterend en gorgelend stoot de allesverslindende machine bij tijd en wijle zijn afval uit.
De machine slingert vragen, woorden van kritiek, ach en wees en och en aaaaaaah’s naar alle uithoeken, van overal.
En daartussen, binnenin dat dampende vocht verstopt zich telkens weer een levensfilosofie.
Nu, voor allen die ermee overweg kunnen dat mensen een levensfilosofie hebben: een levensfilosofie.
Douwe Draaisma -filsoof en psycholoog- schreef een beroemd boek waarin hij antwoord probeert te geven op de vraag waarom het leven sneller gaat als je ouder wordt.
Enigszins vanzelfsprekend luidt het antwoord dat wanneer je ouder wordt je reeds ‘gewoon’ bent geworden aan het leven, aan allerhande gebeurtenissen.
Als kind daarentegen, maak je de meeste dingen voor de allereerste keer mee.
Dat geeft de indruk dat de tijd -gek genoeg- trager lijkt te gaan.
Wil je een tijd die minder snel gaat, wil jij de tijd bij je houden, zoals je een jonge, onstuimige hond aan de leiband houdt (Want de tijd blijft eeuwig jong, hij is in zijn eeuwigheid als een ‘gezwinde grijsaard’.
)? Prop dan elke dag vol met spannende activiteiten - elastiekspringen aan kop- maak van elke dag ontelbare uren, van elk uur duizenden minuten, van elke minuut miljoenen seconden, ad infinitum.
Het eeuwige leven zit niet in je lichaam, het zit in je hoofD. Graag, met gretige en graaiende handen neem je ’t leven.
Doe elke dag iets dat je nog nooit hebt gedaan.
Of beeld het je in.
Daarom dat filosofen dikwijls vergeleken worden met kinderen.
Het is dogmatisch voor een filosoof om gewoontes aan te kweken.
Een filosoof leeft het leven telkens opnieuw alsof het de eerste keer is.
Om die reden zijn filosofen steeds kinderen, kinderen die het langst leven -want de tijd eeuwig weten te rekken.
Het zijn progeriapatiëntjes, grijze, gerimpelde kinderen.
“Ce qui compte dans une vie, c’est pas la durée d’une vie mais l’intensité d’une vie.
”, dixit Jacques Brel.
Ergens iets gelijkaardigs gelezen: het is niet belangrijk hoe lang je leeft, wel hoe veel je leeft.
Voortaan geldt het excuus ‘je bent maar één keer jong’ niet meer.
Je bent het zo vaak je wilt.
Opnieuw en opnieuw, en opnieuw, in gedachten, in je verbeelding.
Daarom dat filosofen vaak gekken zijn.

Ons feilbare denken      Kahneman Daniel      Menswetenschappen

Wij denken en we denken dat we daar goed in zijn.
Dat is een illusie, waaraan zelfs experts in de economische crisis lijden.
Daniel Kahneman laat in zijn intelligente boek Ons feilbare denken zien hoe we onszelf in de luren leggen en hoe we daar iets aan kunnen doen.

In alles wat we doen of laten, speelt ons verleden mee.
Of althans, wat wij ons van dat verleden herinneren.
Die herinneringen blijken bijzonder onbetrouwbaar te zijn.
De Israëlisch-Amerikaanse psycholoog Daniel Kahneman bestudeerde de ervaringen van mensen die een pijnlijke inspectie van de dikke darm ondergingen.
Tot zijn verrassing werd de goede of slechte herinnering eraan bepaald door het moment van de meeste pijn en door de hoeveelheid pijn aan het eind van de ingreep, en helemaal niet door de duur ervan.
We ondergaan dus liever een lange pijnlijkere periode die goed afloopt dan een korte periode met veel afzien.
Hoe een gebeurtenis afloopt, weegt zwaar door in onze beleving van een gebeurtenis, en of die voor herhaling vatbaar zou zijn.

We zien onze eigen levens, net als die van anderen, als verhalen.
En verhalen met een gelukkig einde hebben we het liefst, ongeacht hoe lang dat duurt of hoe ellendig het ondertussen was.
Hoe wij ons leven nu ervaren wordt gekleurd door een verwrongen terugblik, bepaald door willekeurige momentopnames.
Ons levensverhaal tekenen we op met een scheve pen en dat bepaalt ondertussen wat we bij onze volgende cruciale beslissing zullen kiezen.

Schatkamer

Kahnemans boek Ons feilbare denken is een schatkamer vol van dit soort empirisch getoetste inkijkjes in de hardnekkige gebrekkigheid van ons denken.
Het is dan ook de neerslag van een levenslange fascinatie voor de kronkelige paden van ons denken.

Daniel Kahneman legde samen met zijn in 1996 overleden collega en vriend Amos Tversky de basis van de gedragseconomie, een prestatie waar hij in 2002 de Nobelprijs voor economie voor kreeg.
Zij ondermijnden de hegemonie van de mathematische economen die in hun modellen uitgingen van de homo economicus als rationeel beslissend en kiezend wezen.
Door veertig jaar wetenschappelijk onderzoek naar de meanders van de geest brachten Kahneman en Tversky (die ook regelmatig in Ons feilbare denken opduikt, waardoor het soms zelfs een vertederend document wordt) in kaart hoe diverse illusies onze kijk op de wereld vertekenen.
Met eenvoudige psychologische experimenten toonden ze aan dat we wel degelijk zicht kunnen krijgen op de menselijke geest, ook als die grotendeels niet-transparant is en heel veel van wat we denken en voelen zich achter de schermen afspeelt.

Systeem Een en Twee

Kahneman onderscheidt in onze psyche twee programma's of systemen.
Ze organiseren onze kennis en sturen onze beslissingen.
Systeem Een werkt op basis van intuïtie en emotionele impulsen, waardoor het snel werkt en vaak efficiënt is.
Het is ‘een machine om snel naar conclusies te springen'.
Het lokaliseert de bron van een geluid, ziet dat het ene object verder weg is dan het andere, vult ‘oorlog en…' meteen aan met ‘vrede', detecteert de vijandigheid in iemands stem, laat je de auto besturen op een lege weg, maakt dat je eenvoudige zinnen begrijpt of laat je weten dat men het net over jou had als je je bij een groep voegt.
Het maakt gebruik van je (vertekenende) geheugen als basis van bliksemsnelle beoordelingen.

Systeem Twee werkt rationeel, trekt eerst de verschillende mogelijke antwoorden van Systeem Een na en tracht de wereld beter te doorgronden dan onze intuïtie alleen kan.
Daarmee kan je je aandacht op iemand richten in een rumoerige ruimte, tellen hoeveel keer de letter a voorkomt in een tekst, de prijs-kwaliteitverhouding van twee wasmachines beoordelen of een vreemd geluid identificeren.
Het vergt dus aandacht.
Daarom is het ook traag, want aandacht vreet energie.
Het is bovendien lui en heeft de neiging om te volgen wat Systeem Een ingeeft.
Daardoor vertonen we vaak vooringenomen gedrag of nemen we vooringenomen standpunten in.
We vergeten daarbij vaak de statistische logicA.

Systeem 1:

•genereert indrukken, gevoelens en neigingen- deze veranderen, mits goedgekeurd door Systeem 2, in overtuigingen, attitudes en intenties;

•werkt automatisch en snel, zonder al te veel moeite, en zonder welbewuste controle;

•kan geprogrammeerd worden door Systeem 2 om zich extra te concentreren wanneer er een patroon wordt waargenomen (zoeken);

•genereert na voldoende training relevante reacties en accurate ingevingen;

•creëert een samenhangend patroon van geactiveerde ideeën in het associatieve geheugen;

•koppelt een gevoel van cognitief gemak aan illusies van waarheid, aangename gevoelens en   een mindere oplettendheid;

         

•onderscheidt het verrassende van het gebruikelijke;

•leidt oorzaken en intenties af en verzint ze;

•negeert dubbelzinnigheid en onderdrukt twijfel;

•is geneigd om te geloven en te bevestigen;

•overdrijft emotionele consistentie (halo-effect);

•is gericht op bestaande aanwijzingen en negeert niet-aanwezige aanwijzingen (WYSIATI);

•genereert een beperkte set elementaire inschattingen;

•vertegenwoordigt sets aan de hand van normen en prototypen en integreert niet

•past intensiteitsschalen op elkaar af (bijvoorbeeld grootte aan volume);

•berekent meer dan bedoeld (mentaal hagelschot);

•vervangt soms een lastige vraag door een gemakkelijkere (heuristiek);

•is gevoeliger voor verandering dan voor statussen (prospecttheorie);

•geeft te veel gewicht aan kleine kansen;

•vertoont afnemende gevoeligheid voor kwantiteit (psychofysica);

•reageert sterker op verlies dan op winst (verliesaversie);

•genereert strakke en losstaande kaders voor vraagstukken.

Onze gedachten en handelingen worden doorgaans geleid door Systeem 1 en zijn over het algemeen doeltreffenD.

 

Systeem 2 :

•         omvat bewuste aandacht voor de mentale inspanningen die worden verricht, waaronder ingewikkelde berekeningen.

•         vormt zich oordelen en maakt keuzen, maar ondersteunt of rationaliseert ook vaak ideeën en gevoelens die zijn opgewekt door Systeem 1;

•         is niet alleen een verdediger van Systeem 1: het voorkomt ook dat veel dwaze gedachten en ongepaste impulsen openlijk tot uitdrukking komen.
Het stuurt de zelfbeheersing;

•         investeert aandacht en verbetert bij talrijke activiteiten de prestaties;

•         is ook van doorslaggevend belang bij sommige taken zoals vergelijken, kiezen en ordelijk redeneren;

•         programmeert Systeem 1 om het extra te concentreren wanneer er een patroon wordt waargenomen (zoeken);

•         is echter geen toonbeeld van rationaliteit.
De vermogens van dit systeem en de kennis waartoe het toegang heeft zijn beperkt.

Ons denken verloopt niet altijd foutloos wanneer we redeneren en de fouten zijn niet altijd te wijten aan onjuiste intuïties die zich binnendringen van buitenaf.
Vaak maakt het fouten omdat het niet beter weet;

Hoe kunnen we tot betere beoordelingen en beslissingen komen, zowel die van onszelf als die van instellingen die we dienen en die ons dienen? Het korte antwoord is dat we zonder aanzienlijke inspanning weinig kunnen bereiken.

Kapitalisme

Kahneman serveert in Ons feilbare denken vijfhonderd bladzijden lang oogopeners en doordenkers op een erudiete manier, zonder moeilijke woorden te gebruiken.
De reikwijdte van dit boek overstijgt de psychologie.
Kahnemans eenvoudige experimentele inzichten leveren de basis voor zijn kritiek op de klassieke uitgangspunten van economische deskundigen en politieke beleidsmakers.
Het is daarom wellicht het indringendste boek over de economische crisis terwijl het woord ‘crisis' er niet in voorkomt.
Kahneman biedt een instrument om de machinerie van het kapitalisme te analyseren en te laten zien waar en hoe op grote schaal verkeerde beslissingen genomen worden, terwijl de experts ondertussen overtuigd blijven van hun expertise en gelijk.
In rechtspraak, geneeskunde, management of samenlevingsopbouw.

Kahneman geeft grif toe dat ook zijn intuïties na veertig jaar nog steeds niet beter zijn dan ze waren.
Hij is alleen beter geworden in het herkennen van de situaties waarin hij, of iemand anders, grote kans heeft een vergissing te maken en zich door illusies in de luren te laten leggen.
Na het lezen van dit boek komen die inzichten ook binnen het bereik van ieder van ons.

DE AUTEUR: emeritus hoogleraar psychologie die de Nobelprijs voor economie kreeg.

HET BOEK: hoe illusies en vooringenomenheid onze kijk op de wereld vertekenen.

ONS OORDEEL: een boek vol oogopeners en doordenkers.

Met Kahneman kun je de eurocrisis verklaren

Mensen zijn bar slechte beslissers.
Het individu dat nuchter in zijn eigen belang handelt, bestaat niet.
We lijden aan chronische zelfoverschatting en pikken alleen op wat in ons straatje past.

Dat de recensent al na een bladzijde of tien gelezen te hebben in Daniel Kahnemans Thinking, Fast and Slow 'vijf sterren!' wil uitroepen, ligt natuurlijk aan de kronkelige psychologische processen die zich afspelen in haar hoofd: processen die gedrag en denken sturen in onverwachte en bizarre richtingen, waar Kahneman ruim 500 pagina's lang fascinerende verhalen over vertelt.

Hier speelt het halo-effect ons natuurlijk parten (doordat dit woord vet is gedrukt, hecht u eerder belang en geloof aan deze term.
Volgens Kahneman geloven we zelfs leugens eerder als ze vet zijn gedrukt).
Het halo-effect is het fenomeen dat we denken dat iemand die één ding heel goed kan, overal goed in is.
Kahneman won negen jaar geleden een Nobelprijs voor baanbrekend werk in de gedragseconomie.
Welnu, dan kan hij vast ook een meeslepend boek schrijven.

Nog zo'n valkuil bij het recenseren: priming.
Dat betekent dat we ons door recente ervaringen of waarnemingen onbewust laten leiden in ons gedrag of oordeel.
De meeste reacties op Thinking, Fast and Slow variëren van laaiend enthousiast tot lyrisch: het figureert op diverse 'beste boeken van het jaar'-lijstjes van bekende wetenschappers, de Financial Times noemde het een 'meesterwerk'.
Zie dan nog neutraal zo'n boek open te slaan, probeer dan nog achter te blijven bij beroemde bewonderaars.

Mogelijk hebben we hier ook een gevalletje confirmation bias.
Het boek sluit aan bij opvattingen van de recensent dat mensen doorgaans bar slechte beslissers zijn, dat rationeel handelen niet bestaat.
Net als Diederik Stapel zijn wij dol op informatie die strookt met onze opvattingen.
Een boek dat daarin voorziet, moet wel een tien waard zijn.

Ook cognitive ease - cognitief gemak - plaagt de recensent.
Wat bekend is, voelt goeD. Het werk van Kahneman is bekende kost voor wie de gedragswetenschap enigszins volgt.
Het feest van herkenning is dan ook groot bij het lezen.
En dat kleurt het oordeel.

Al gelooft de recensent zelf natuurlijk dat zij zich heus niet heeft laten inpakken door een handvol beroemde fans, een onderscheiding en een berg bekende stof met een strik eromheen.

Daarnaast zijn er nog tientallen effecten, vooringenomenheden, drogredeneringen, illusies en zaken die we negeren of niet zien, die ertoe leiden dat mensen niet in staat zijn tot het nemen van optimale beslissingen.
De Israëlische psycholoog Kahneman (77) veegt de vruchten van een leven lang baanbrekend onderzoek bij elkaar en neemt de lezer mee op ontdekkingstocht door de krochten van ons brein in dit zeer toegankelijke boek, dat leest als een trein.

Hij presenteert theorieën, lepelt verrukkelijke anekdotes op, onderwerpt de lezer aan testjes en maakt aannemelijk waarom de boven ons gestelden ons in hun continue zelfoverschatting telkens weer meeslepen in riskante ondernemingen - van megalomane fusies tot een gemeenschappelijke Europese munt en oorlogen-zonder-enD. In hun grenzeloze optimisme denken ze het beter te weten dan de feiten, de bewijzen en de statistieken.
'Deze keer wordt alles anders.
'

Kahneman haalde de notie van de homo economicus, de altijd rationeel handelende mens die nooit een reken- of inschattingsfout maakt, onderuit en daarmee de premisse onder diverse economische theorieën over perfect werkende markten en nutsmaximaliserende individuen.
Hij verrijkte de economische wetenschap met verklaringen voor steeds terugkerende 'domme' handelwijzen.
In 2002 kreeg hij er de Nobelprijs voor de economie voor, als niet-econoom.
Zijn inzichten keren terug in de geneeskunde, in het recht, in de leer van het onderhandelen en in het dagelijks leven.

Kahneman wijst naar het vanzelfsprekende dat zó vanzelfsprekend is dat je het niet meer ziet en zegt: 'Kijk wat ze doen! Gek he? Wil je weten waarom?'

Kahneman presenteert ons denkproces als twee denkbeeldige systemen.
Systeem 1 (het snelle denken uit de titel van zijn boek) is intuïtief, snel, gemakzuchtig en dominant.
Het loodst ons door de dag en door het leven.
Als het moeilijk wordt (op de snelweg een rij vrachtwagens inhalen, 17 maal 89 oplossen) treedt systeem 2 (het langzame denken) in werking.
Dit deel doet het zware werk, maar het is lui, heeft vaak een schop ('Stop! Denk!') nodig om wakker te worden en laat ons geregeld in de steek.

Door de dominantie van systeem 1 doen we dingen die je 'irrationeel' zou kunnen noemen en raken we veelal de weg kwijt als we op basis van kansen en waarschijnlijkheden moeten handelen.
We overschatten kleine risico's en onderschatten grote risico's (verzekeraars verdienen hier een dikbelegde boterham mee), we laten ons misleiden, varen op incomplete informatie en denken niettemin dat we alles weten wat er te weten valt.
En we kunnen totaal niet plannen.

Met Kahneman in de hand kun je de eurocrisis verklaren.
Waarom zagen we haar niet aankomen? Omdat het vrijwel onmogelijk is je een voorstelling te maken van iets wat je niet eerder hebt meegemaakt.

Waarom duiken er steeds meer gruwelijk irritante achteraf-voorspellers op die 'altijd al hebben gezegd dat zo'n muntunie onhoudbaar zou zijn'? Omdat wanneer mensen ooit eens voorzichtig hebben gedacht 'wie weet zou dit wel een keer kunnen gebeuren, of dat', en het gebeurt, ze achteraf de waarschijnlijkheid die ze aan hun 'voorspelling' gaven schromelijk overdrijven.
Net zoals ze, wanneer een voorspelling niet uitkomt (wat buitengewoon vaak gebeurt) zeggen: 'Ik vond het altijd al buitengewoon onwaarschijnlijk, hoor.
'

Waarom zijn de Griekse schulden niet van meet af aan afgeschreven - een beheersbaar verlies waarmee veel ellende was voorkomen? Omdat verlies nemen een van de moeilijkste dingen is die er zijn.
Blijven vastklampen aan het glimpje hoop dat je uit een netelige toestand kunt geraken zonder iets te hoeven verliezen (het onderschatten van een groot risico) is een diep menselijke eigenschap die ook Angela Merkel en Nicolas Sarkozy niet vreemd is.

Met Kahneman in de hand valt te begrijpen waarom ons pensioenfonds in nood verkeert.
Professionele beleggers zijn geen haar beter dan de grillige, manipuleerbare, modegevoelige kleine beleggers.
De beleggingsindustrie, stelt Kahneman, is gebouwd op 'een illusie van vakmanschap'.
Het pensioenvermogen wordt beheerd door hooggeschoolde mensen.
Ze analyseren economische data, ze bestuderen balansen van bedrijven, ze wegen de kwaliteit van het management.
Serieus, moeilijk werk.
Maar al die competenties blijken geen enkele voorspellende waarde te hebben voor de beleggingsresultaten.
Die zijn gemiddeld genomen niet beter dan die van de beroemde pijltjesgooiende gorillA.

Met Kahneman in de hand valt te begrijpen waarom we niet in staat zijn een metrolijn aan te leggen, een museum te verbouwen of een spoortunnel te graven zonder gruwelijke overschrijdingen in tijd en gelD. We zijn namelijk onverbeterlijke optimisten die ons eigen kunnen schromelijk overschatten.
Om diezelfde reden richten we ondernemingen op, beginnen we oorlogen en spannen we rechtszaken aan.

Wie het geluk heeft te slagen, komt bovendrijven als leider.
Hij wordt niet gestraft voor het nemen van een buitensporig risico.
Nee, we hijsen hem op het schild, geloven dat hij over flair en visie beschikt.
Wie eerder aan hem twijfelde, zetten we weg als middelmatig en zwak.
Kahneman: 'A few lucky gambles can crown a reckless leader with a halo of prescience and boldness.
'

 

Tot het op een dag fout gaat.

Zou het helpen als we deze thrill seeker Kahneman laten lezen? Nee, want een echte optimist met vertrouwen in zijn eigen kunnen leest het en denkt: 'Ah, dat gaat gelukkig niet over mi J.' ;

Sociale intelligentie      Coleman Daniel      Sociologie

'Emotionele intelligentie' was niet alleen een enorme bestseller, maar bovenal een revolutionair boek waarin Daniel Goleman herdefinieerde wat het betekent om intelligent te zijn.
Nu komt hij opnieuw met een baanbrekend boek: 'Sociale intelligentie'.

Het sleutelidee: het heeft geen zin om in uw eentje slim te zijn.
De manier waarop de mens in zijn omgeving staat, is bepalend voor succes en de ervaring van geluk.
Goleman illustreert aan de hand van talrijke concrete voorbeelden hoe sociale intelligentie werkt en wat het betekent.
Maar hij beschrijft ook hoe flirtgedrag in een café werkt en hij legt uit hoe het komt dat het werkelijk verschil maakt of u uw antwoordapparaat op een zakelijke of een vriendelijke toon inspreekt.
Deze anekdotes worden verklaard aan de hand van onderzoek en theorie over het menselijk brein: zowel op psychologisch als neurologisch niveau en met oog voor cultuurverschillen.

'Sociale intelligentie' leert ons niet alleen hoe mensen in groepen functioneren maar kan ons ook duidelijk maken hoe we beter kunnen functioneren.
Want uiteindelijk komt het volgens Goleman neer op een eenvoudige maar radicale keuze: we moeten van elkaar houden, anders gaan we ten onder.

Sociale Inlichtingen-en de biologie van Leiderschap  door Daniel Goleman en Richard Boyatzis

Nieuwe studies van de hersenen laten zien dat de leiders groep prestaties kunnen verbeteren door inzicht in de biologie van empathie.
   In 1998 heeft een van ons, Daniel Goleman, gepubliceerd op deze pagina's zijn eerste artikel over emotionele intelligentie en leiderschap.
  De reactie op ; ;Wat maakt een leider? ; ; Was enthousiast.
.
Mensen binnen en buiten het bedrijfsleven begonnen te praten over de vitale rol die empathie en zelf-kennis spelen in het effectief leiderschap.
The concept of emotional intelligence continues to occupy a prominent space in the leadership literature and in everyday coaching practices.
Het concept van emotionele intelligentie blijft bezetten een prominente plaats in de leiding van de literatuur en in de dagelijkse coaching praktijken.
But in the past five years, research in the emerging field of social neuroscience—the study of what happens in the brain while people interact—is beginning to reveal subtle new truths about what makes a good leader.
Maar in de afgelopen vijf jaar onderzoek in de opkomende gebied van de sociale neurowetenschap-de studie van wat er gebeurt in de hersenen terwijl mensen-is het begin tot het onthullen subtiele nieuwe waarheden over wat maakt een goede leider.

De manier waarop de mens in zijn omgeving staat, is voor een heel groot deel bepalend voor zijn of haar succes in de wereld en de ervaring van geluk.
Goleman illustreert aan de hand van talrijke concrete voorbeelden hoe sociale intelligentie werkt en wat het betekent.
Met die beslissing redt hij vrijwel zeker mensenlevens.
Maar Goleman beschrijft ook hoe flirtgedrag in een café werkt, en hij legt uit hoe het komt dat het werkelijk verschil maakt of je je antwoordapparaat op een zakelijke of een vriendelijke toon inspreekt.
Deze anekdotes worden verklaard aan de hand van onderzoek en theorie over het menselijk brein: zowel op psychologisch als neurologisch niveau en met oog voor cultuurverschillen.

Sociale intelligentie leert ons niet alleen hoe mensen in groepen functioneren, maar kan ons ook duidelijk maken hoe we beter kunnen functioneren.
Want uiteindelijk komt het volgens Goleman neer op een eenvoudige maar radicale keuze: we moeten van elkaar houden of we gaan ten onder.

In zijn bestseller 'Emotionele intelligentie' (1996)* herdefinieerde de Amerikaanse psycholoog Goleman de betekenis van intelligentie door deze uit te breiden van cognitieve naar emotionele vaardigheden, een zienswijze die inmiddels gemeengoed is geworden.
In zijn nieuwe boek geeft hij opnieuw een herdefinitie van het intelligentiebegrip, ditmaal van het individuele naar het sociale gebieD. De mens is een sociaal wezen en onze hersenen zijn dan ook vanaf het begin ingesteld op contact met anderen.
De manier waarop iemand op dit gebied functioneert, is zelfs in sterke mate bepalend voor succes en gevoel van geluk.
In het psychologisch en neurologisch onderzoek naar het 'sociale brein' dat hier wordt beschreven, worden concepten onderzocht als empathie, zorgzaamheid en genegenheiD. Een boek vol voorbeelden, anekdotes en wetenschappelijk onderzoek, dat op plezierig leesbare en tegelijk diepgaande en uitvoerig gedocumenteerde manier een nieuwe visie op het intelligentiebegrip weergeeft.
Door de toegankelijke opzet interessant voor zowel professionals als voor een breder lezerspubliek.

Kunnen samenwerken is cruciaal voor stedelijke ontwikkeling: met andere sectoren integraal werken, met andere partners samen investeren.
Sociale intelligentie is voor stedelijke ontwikkelaars daardoor minstens even cruciaal.
Niet alleen inhoudelijk deskundig zijn, maar ook enthousiamse kunnen overbrengen.

Kunnen samenwerken is cruciaal voor stedelijke ontwikkeling: met andere sectoren integraal werken, met andere partners samen investeren.
Sociale intelligentie is voor stedelijke ontwikkelaars daardoor minstens even cruciaal.
Ben je niet alleen inhoudelijk deskundig, maar ook in staat om enthousiasme bij de ander op te wekken, en resultaten uit een gesprek te halen?

 

Stuur twee mensen naar een gesprek en ze komen met totaal andere resultaten terug.
Dat heeft veel te maken met hun sociale vaardigheden.
En die vaardigheden kun je actief verbeteren.
Om deze reden besteedt Stipo hier in de Stipo-aanpak en in trainingen aandacht aan.

 

Dit artikel gaat in op de twee fundamenten van sociale interactie en sociale intelligentie: het sociaal bewustzijn en de sociale vaardigheden.

De sociale motor

We doen het iedere dag, bewust en onbewust, of we het willen of juist niet.
Dagelijks verkeren we in de sociale werelD. Face to face met collega's op het werk, via de telefoon met klanten, thuis bij je partner en je kinderen, bij de vereniging of bij vrienden in de kroeg.
Vrijwel ieder moment van de dag zijn we omringd door sociale partners en is er sprake van sociale interactie.

 

Deze interactie gaat meestal vanzelf.
We doen hier vaak geen moeite voor en we zijn ons er niet van bewust.
Veel automatische processen, en sommige bewuste processen, sturen onze gedachten en gedrag in sociale situaties.
Hoewel dit vaak onbewust gaat zijn er veel processen die het sociale gedrag stroomlijnen.
Dit wordt sociale intelligentie genoemD.

 

Stipo heeft een trainingsmodule over sociale intelligentie ontwikkelD. Het doel hiervan is bewust worden van het eigen sociale gedrag en leren over sociale vaardigheden, de twee belangrijkste domeinen van sociale intelligentie.
Dit artikel gaat op deze twee onderwerpen uitgebreider in.
Voor een verder begrip van sociale intelligentie is het echter belangrijk eerst te weten wat ‘spiegelen' is.

Spiegelen

; ;Emoties zijn besmettelijk ; ; schrijft Daniel Goleman in zijn boek over Sociale intelligentie.
Zoek maar eens een filmpje op van een lachende baby.
Binnen een paar seconden zullen de meeste mensen zelf een glimlach op hun gezicht hebben en voelen ze zich bli J. Dit 'spiegelen' gaat voor alle emoties op.
Ook emoties zoals boosheid en verdriet zijn besmettelijk.
Hoe werkt dit eigenlijk?

 

In de hersenen van ieder mens zijn spiegelneuronen aanwezig die de emoties van anderen om ons heen spiegelen.
Op die manier kunnen we binnen een mum van tijd, denk hierbij aan milliseconden, de gemoedstoestand van een ander ervaren.
Werkelijk ervaren, want we voelen ons vrijwel direct hetzelfde als de ander.
Spiegelen geeft de mens een unieke gave, namelijk de mogelijkheid tot empathie.
En empathie is uiteindelijk de basis voor iedere sociale interactie.

Het niet níét communiceren

Stel je voor dat je op straat loopt.
Na een paar minuten zie je in de verte een man tegen een huis geleund staan.
Met gebogen hoofd, de handen in de broekzak en onder zijn capuchon vandaan gluurt hij de straat over.
Als hij je opmerkt kijkt hij snel weg.
Het aanzicht van deze persoon roept waarschijnlijk een onbestemd gevoel op, wat u misschien niet direct kunt plaatsen.

 

Dit is sociaal bewustzijn.
Nog voordat je de mogelijkheid krijgt rationeel een inschatting te maken vel je al een oordeel over de persoon en de situatie.
Je weet op basis van je gevoel direct wat je moet doen: doorlopen of omkeren.
Het is niet mogelijk voor mensen om niet te communiceren.
Hoe hard we ook proberen emoties niet te tonen, door het masker dat we dragen lekt altijd wel iets aan emoties dat mensen om ons heen opvangen.

Sociaal bewustzijn stelt ons in staat razendsnel afwegingen te maken van personen en situaties.
Maar het is meer.
Door sociaal bewust te zijn kunnen we ons afstemmen op de mensen om ons heen, kunnen we empathie en verbondenheid tonen en weten we hoe we ons moeten gedragen als we naar een feestje gaan of een restaurant.

 

Zelf proberen? Om te onderzoeken hoe het sociaal bewustzijn werkt wordt een test gebruikt: de Reading the Mind in the Eye Test.
Bij deze test zie je alleen een uitsnede van het gezicht.
De uitsnede laat alleen de ogen van de persoon zien.
Vervolgens wordt gevraagd aan te geven welke van de vier, aangegeven, uit de ogen af te leiden is.
De test wordt vaak gebruikt om te onderzoeken of iemand mogelijk een autistische stoornis heeft, een stoornis in het sociaal functioneren.

Door de test zelf te proberen kun je ervaren hoe sociaal bewust je nu eigenlijk bent.
Klik hier om de test online en anoniem in te vullen.
Zie ook direct welke vragen je fout had en wat het antwoord wel moest zijn.
Een score tussen de 22 en 30 getuigt van een goed sociaal bewustzijn.
Boven de 30 ben je er goed in de emoties van de gezichten van anderen te lezen.
Bij een score lager dan 22, heb je hier juist veel moeite mee.

De ingewikkelde dans van sociale interactie

Neem eens de tijd om een gesprek tussen twee (of meer) mensen van afstand te volgen.
Wat zie je? Pratende mensen zul je zeggen, en dat is natuurlijk ook zo.
Maar sociale interactie vereist meer.

 Kijk nog een keer goed, en let deze keer op de bewegingen die de gesprekspartners maken.
Je zult zien dat ze hun bewegingen op elkaar aanpassen.
Gezichtsuitdrukkingen, handgebaren en lichaamshouding.
Als één van de gesprekspartners bijvoorbeeld naar voren buigt, zal de ander geneigd zijn dit ook te doen.
Of als één van hen zijn hand door zijn haar strijkt, zal de ander dat wellicht ook doen.
Van afstand zal het lijken alsof er een dans van non-verbale interactie plaatsvindt.
Er is dan sprake van synchronie.

Synchronie draagt bij aan een ‘goed gesprek'.
Doordat we synchroniseren voelen we ons beter gehoord en begrepen door de ander en ervaren we het gesprek als aangenaam.
Synchronie gebeurt vaak onbewust en dat is maar goed ook.
Want onderzoek wijst uit dat wanneer we de bewegingen van een ander bewust nadoen we dit gelijk aanvoelen.

Natuurlijk zijn er meer vaardigheden om de dans van sociale interactie te dansen.
Bijvoorbeeld de manier waarop je jezelf presenteert.
Ben je charismatisch en laat je de indruk achter die je wilt of laat je juist altijd een indruk achter die je niet wilt? Ben je een persoon die invloed uit kan oefenen, die met tact en zelfbeheersing de sociale interactie een positieve wending kan geven? En ben je, als laatste, in staat betrokkenheid te tonen? Kun je oprecht compassie tonen naar anderen door wensen en noden van anderen juist te interpreteren? Dit zijn sociale vaardigheden die onmisbaar zijn in de sociale interactie, maar die vaak niet als vanzelfsprekend voorkomen in het contact.

The salient discovery is that certain things leaders do—specifically, exhibit empathy and become attuned to others' moods—literally affect both their own brain chemistry and that of their followers.
De meest opvallende ontdekking is dat bepaalde dingen leiders doe-specifiek, empathie vertonen en worden afgestemd op andere gemoedstoestanden-letterlijk invloed op zowel hun eigen hersenen chemie en dat van hun volgelingen.
Indeed, researchers have found that the leader-follower dynamic is not a case of two (or more) independent brains reacting consciously or unconsciously to each other.
Immers, de onderzoekers hebben vastgesteld dat de leider-volger dynamisch is niet een geval van twee (of meer) onafhankelijk hersenen reageren bewust of onbewust met elkaar.
Rather, the individual minds become, in a sense, fused into a single system.
Integendeel, de individuele geesten geworden, in een zin, gesmolten in een enkel systeem.
We believe that great leaders are those whose behavior powerfully leverages the system of brain interconnectedness.
Wij geloven dat veel leiders zijn degenen wier gedrag krachtig stimuleert het systeem van de hersenen interconnectiviteit.
We place them on the opposite end of the neural continuum from people with serious social disorders, such as autism or Asperger's syndrome, that are characterized by underdevelopment in the areas of the brain associated with social interactions.
Wij plaatsen ze op het andere uiteinde van de neurale continuüm van mensen met ernstige sociale stoornissen, zoals autisme of Asperger's syndroom, dat wordt gekenmerkt door onderontwikkeling in de gebieden van de hersenen die verband houden met sociale interacties.
If we are correct, it follows that a potent way of becoming a better leader is to find authentic contexts in which to learn the kinds of social behavior that reinforce the brain's social circuitry.
Als we juist zijn, volgt dat een krachtige manier om een betere leider is het vinden van authentieke contexten waarin het aanleren van de vormen van sociaal gedrag, dat versterking van de hersenen het sociale circuit.
Leading effectively is, in other words, less about mastering situations—or even mastering social skill sets—than about developing a genuine interest in and talent for fostering positive feelings in the people whose cooperation and support you neeD. Leading effectief is, met andere woorden, minder over het beheersen van situaties of zelfs het beheersen van sociale vaardigheden dan over de ontwikkeling van een werkelijke belangstelling en talent voor het bevorderen van positieve gevoelens bij de mensen wier samenwerking en ondersteuning die u nodig heeft.

The notion that effective leadership is about having powerful social circuits in the brain has prompted us to extend our concept of emotional intelligence, which we had grounded in theories of individual psychology.
Het idee dat effectief leiderschap is over het hebben van sterke sociale circuits in de hersenen heeft gevraagd ons te breiden ons concept van emotionele intelligentie, die we hadden geworteld in de theorie van de individuele psychologie.
A more relationship-based construct for assessing leadership is social intelligence , which we define as a set of interpersonal competencies built on specific neural circuits (and related endocrine systems) that inspire others to be effective.
Een relatie op basis bouwen voor de beoordeling van leiderschap is de sociale intelligentie, die we definiëren als een geheel van interpersoonlijke vaardigheden gebouwd op specifieke neurale circuits (en gerelateerde endocriene systemen) die anderen inspireren om doeltreffend te zijn.

The idea that leaders need social skills is not new, of course.
In 1920, Columbia University psychologist Edward Thorndike pointed out that “the best mechanic in a factory may fail as a foreman for lack of social intelligence.
” More recently, our colleague Claudio Fernández-Aráoz found in an analysis of new C-level executives that those who had been hired for their self-discipline, drive, and intellect were sometimes later fired for lacking basic social skills.
Het idee dat leiders moeten sociale vaardigheden is niet nieuw, natuurlijk.
In 1920, Columbia University psycholoog Edward Thorndike wees erop dat ; ;de beste monteur in een fabriek kan mislukken als voorman voor een gebrek aan sociale intelligentie.
; Meer onlangs, onze collega Claudio Fernández-Aráoz gevonden in een analyse van de nieuwe C-level executives dat degenen die was ingehuurd voor hun zelf-discipline, station en intellect waren soms later ontslagen ontbreken van elementaire sociale vaardigheden.
In other words, the people Fernández-Aráoz studied had smarts in spades, but their inability to get along socially on the job was professionally self-defeating.
Met andere woorden, de mensen Fernández-Aráoz bestudeerd had smarts in schoppen, maar hun onvermogen om langs sociaal op de baan was professioneel zelfstandige verslaan.

 Do Women Have Stronger Social Circuits? Doen vrouwen hebben een sterkere sociale circuits?

What's new about our definition of social intelligence is its biological underpinning, which we will explore in the following pages.
Drawing on the work of neuroscientists, our own research and consulting endeavors, and the findings of researchers affiliated with the Consortium for Research on Emotional Intelligence in Organizations, we will show you how to translate newly acquired knowledge about mirror neurons, spindle cells, and oscillators into practical, socially intelligent behaviors that can reinforce the neural links between you and your followers.
Wat is er nieuw aan onze definitie van sociale intelligentie is de biologische onderbouwing, die we zullen op de volgende pagina's.
Steunend op het werk van neuroscientists, ons eigen onderzoek en raadpleging van doelen, en de bevindingen van de onderzoekers, verbonden aan het Consortium for Research on Emotional Intelligence in organisaties, zullen we laten zien hoe je vertalen nieuw verworven kennis over spiegel neuronen, spillenmarkt cellen en oscillatoren in praktische, sociaal intelligent gedrag dat kan versterking van de neurale verbindingen tussen u en uw volgelingen.

Followers Mirror Their Leaders—Literally Mirror volgelingen hun leiders-Letterlijk

Perhaps the most stunning recent discovery in behavioral neuroscience is the identification of mirror neurons in widely dispersed areas of the brain.
Misschien wel de meest prachtige recente ontdekking in gedragssturing neurowetenschappen is de identificatie van de spiegel neuronen in sterk versnipperde gebieden van de hersenen.
Italian neuroscientists found them by accident while monitoring a particular cell in a monkey's brain that fired only when the monkey raised its arm.
Italiaanse neuroscientists vinden ze per ongeluk tijdens het toezicht houden op een bepaalde cel in een aap van de hersenen die ontslagen alleen wanneer de aap gerezen zijn arm.
One day a lab assistant lifted an ice cream cone to his own mouth and triggered a reaction in the monkey's cell.
Een dag een lab assistent opgeheven een ijsje kegel aan zijn eigen mond en de aanleiding tot een reactie in de aap de cel.
It was the first evidence that the brain is peppered with neurons that mimic, or mirror, what another being does.
Het was het eerste bewijs dat de hersenen is peppered met neuronen dat nabootsen, of spiegel, wat een ander dat doet.
This previously unknown class of brain cells operates as neural Wi-Fi, allowing us to navigate our social worlD. Deze eerder onbekende klasse van hersencellen actief als neurale Wi-Fi, zodat wij kunnen navigeren onze sociale werelD. When we consciously or unconsciously detect someone else's emotions through their actions, our mirror neurons reproduce those emotions.
Wanneer we bewust of onbewust detecteren iemand anders emoties door middel van hun acties, onze spiegel neuronen reproduceren die emoties.
Collectively, these neurons create an instant sense of shared experience.
Tezamen zijn deze neuronen een instant gevoel van gedeelde ervaringen.

Mirror neurons have particular importance in organizations, because leaders' emotions and actions prompt followers to mirror those feelings and deeds.
Spiegel neuronen bijzonder belangrijk zijn in organisaties, omdat leiders emoties en acties prompt volgelingen naar spiegel die gevoelens en daden.
The effects of activating neural circuitry in followers' brains can be very powerful.
De effecten van de activering van neurale circuits in volgelingen hersenen kan zeer krachtig.
In a recent study, our colleague Marie Dasborough observed two groups: One received negative performance feedback accompanied by positive emotional signals—namely, nods and smiles; the other was given positive feedback that was delivered critically, with frowns and narrowed eyes.
In een recente studie, onze collega Marie Dasborough waargenomen twee groepen: Een ontvangen negatieve performance feedback vergezeld door positieve emotionele signalen-namelijk, knikt en glimlacht, de andere kreeg positieve feedback die werd uitgebracht kritisch, met frowns en vernauwde ogen.
In subsequent interviews conducted to compare the emotional states of the two groups, the people who had received positive feedback accompanied by negative emotional signals reported feeling worse about their performance than did the participants who had received good-natured negative feedback.
In de daaropvolgende gesprekken gevoerd om de emotionele toestand van de twee groepen, de mensen die positieve feedback hebben ontvangen, vergezeld van negatieve emotionele signalen gemeld slechter gevoel over hun prestaties dan de deelnemers die had ontvangen welwillend negatieve feedback.
In effect, the delivery was more important than the message itself.
In feite, de levering was belangrijker dan de boodschap zelf.
And everybody knows that when people feel better, they perform better.
En iedereen weet dat wanneer mensen zich beter voelt, ze beter presteren.
So, if leaders hope to get the best out of their people, they should continue to be demanding but in ways that foster a positive mood in their teams.
Dus, als leiders hopen dat u het beste uit hun mensen, ze moeten blijven worden veeleisende maar op een manier die zich inzetten voor een positieve stemming in hun teams.
The old carrot-and-stick approach alone doesn't make neural sense; traditional incentive systems are simply not enough to get the best performance from followers.
De oude wortel-en-stok aanpak alleen niet neurale zin; traditionele stimulans zijn gewoon niet genoeg om de beste prestaties uit volgelingen.

Here's an example of what does work.
Hier is een voorbeeld van wat wel werkt.
It turns out that there's a subset of mirror neurons whose only job is to detect other people's smiles and laughter, prompting smiles and laughter in return.
Het blijkt dat er een subset van spiegel neuronen wiens enige taak is het opsporen van andere mensen glimlachen en lachen, waarschuwing glimlacht en gelach in ruil.
A boss who is self-controlled and humorless will rarely engage those neurons in his team members, but a boss who laughs and sets an easygoing tone puts those neurons to work, triggering spontaneous laughter and knitting his team together in the process.
Een baas die zichzelf beheerst en humorless zal zelden gaan die neuronen in zijn team, maar een baas die lacht en stelt een makkelijk toon zet deze neuronen om te werken, waardoor spontane lach en breien zijn team samen in het proces.
A bonded group is one that performs well, as our colleague Fabio Sala has shown in his research.
Een gebonden groep is er een die goed presteert, zoals onze collega Fabio Sala heeft aangetoond in zijn onderzoek.
He found that top-performing leaders elicited laughter from their subordinates three times as often, on average, as did midperforming leaders.
Hij vond dat best presterende leiders lokten gelach van hun ondergeschikten drie keer zo vaak, gemiddeld, net als midperforming leiders.
Being in a good mood, other research finds, helps people take in information effectively and respond nimbly and creatively.
Die in een goed humeur, andere onderzoek vindt, helpt mensen in de informatie effectief en reageren nimbly en creatief.
In other words, laughter is serious business.
Met andere woorden, de lach is een serieuze zaak.

Van oor tot oor      Tallis Raymond      Menswetenschappen

In dit hoogst originele onderzoek legt filosoof Raymond Tallis stukje bij beetje het lichaamsdeel bloot waar we ons het meest mee identificeren: ons hoofd, en hij gaat op zoek naar de zetel van onze ziel en onze identiteit.
Tallis diept de sociale geschiedenis van het blozen uit, denkt na over de vreemde gewoonte van het kussen, laat ons zien waarom giechelbuien aanstekelijk werken en vraagt zich af of tranen van het lachen dezelfde zijn als tranen van verdriet.
Met zijn beschrijving van slapen en waken, de transformatie van ademen naar spreken en de ontwikkeling van het abstracte denken laat Tallis zien dat het hoofd een plaats is waar voortdurend vitale activiteiten plaatsvinden.

Zijn onderzoek is een fascinerende analyse naar alledaagse zaken die zich in het hoofd afspelen.
Als je Van oor tot oor uit hebt, zul je als je voor de spiegel staat je eigen gezicht met andere ogen bekijken.

; ;Al wat je ooit wou weten over de werking van al wat zich in en rond het hoofd van een mens bevindt.
Het uitgangspunt van deze auteur was om eens een boek te schrijven over de werking van de verschillende organen van ons lichaam...maar al snel bleek dit een ondoenbare opgave, en het idee kwam al snel om enkel de werking van het hoofd in kaart te brengen, wat uitmondde in dit knappe werk, toegankelijk geschreven en leesbaar als een boeiende roman, over alle mogelijk zaken die zich afspelen in het hoofd van de mens.
Natuurlijk gaan we ons kunnen verdiepen in de evidente zaken, de eerste elementen waar men aan denkt wanneer men aan de werking van een hoofd denkt.
Maar ook de minder evidente en conventionele items komen aan bod… We hebben eigenlijk heel wat functies die verbonden zijn aan het hoofd, of men dit nu wil of niet… Denk maar aan de zintuigen die ons toestaan om te proeven, te zien, te horen… maar de zetel van ons brein heeft ook heel wat andere functies en uitingen, waaronder het denken, het blozen, het lachen, het wenen, het spreken, en zovele andere zaken die wel degelijk zo belangrijk zijn, en waar weinigen onder ons iets van af weten.
Kleine en grote verhalen, maar dan wel op een zeer luchtige manier gebracht, zonder dat je een halve arts moet zijn om dit allemaal te snappen.
Het is een aanstekelijk boek, want eens je er aan begint kan je niet meer stoppen, en het geeft je tevens een gans ander beeld van het hoofd en zijn diverse functies.
.
 

 

Van oor tot oor Een wonderbaarlijke reis door het hoofd In dit hoogst originele onderzoek legt filosoof Raymond Tallis stukje bij beetje het lichaamsdeel bloot waar we ons het meest mee identificeren: ons hoofd, en hij gaat op zoek naar de zetel van onze ziel en onze identiteit.
Tallis diept de sociale geschiedenis van het blozen uit, denkt na over de vreemde gewoonte van het kussen, laat ons zien waarom giechelbuien aanstekelijk werken en vraagt zich af of tranen van het lachen dezelfde zijn als tranen van verdriet.
Met zijn beschrijving van slapen en waken, de transformatie van ademen naar spreken en de ontwikkeling van het abstracte denken laat Tallis zien dat het hoofd een plaats is waar voortdurend vitale activiteiten plaatsvinden.
In dit hoogst originele boek legt Raymond Tallis stukje bij beetje en vrij associërend het lichaamsdeel bloot waar we ons het meest mee identificeren: ons hoofd ¿ de zetel van onze ziel en identiteit.
Tallis diept onder meer de sociale geschiedenis van het blozen uit, denkt na over de vreemde gewoonte van het kussen, laat ons zien waarom giechelbuien aanstekelijk werken en vraagt zich af hoe het hoofd in hemelsnaam over zichzelf kan nadenken.
Van oor tot oor is een fascinerende analyse van alledaagse zaken die zich in het hoofd afspelen.

De geschiedenis van de lelijkheid      Eco Umberto      Menswetenschappen

Lelijkheid is iets dat, net als schoonheid, onderhevig is aan een veranderlijke cultuur onder invloed van periode en maatschappi J. Wat in het oude Griekenland werd gezien als lelijk, kwam niet overeen met de denkbeelden die op dat moment in de Arabische Wereld heersten.
Wat in de Middeleeuwen werd gezien als afstotelijk, werd in andere periodes van onze cultuur gezien als verleidelijk.

Umberto Eco toont in De Geschiedenis van de lelijkheid de verschillende esthetische categorieën van de lelijkheid in al zijn vormen: monsterlijk, slecht, verontrustend, ziek en pervers.

De Geschiedenis van de lelijkheid is niet alleen een geschiedenis van esthetiek.
In dit volledig in kleur geïllustreerde standaardwerk laat Umberto Eco kunst en esthetiek op verbluffende wijze samenkomen om tot een definitie te komen van lelijkheid, geldend van de klassieke oudheid tot nu.
De Geschiedenis van de lelijkheid is geschreven voor een breed publiek.
Het gaat in op literatuur en poëzie, filosofie en iconografie en geeft een nieuw beeld van de angsten van iedere beschaving.

Umberto Eco (1932) is hoogleraar aan de universiteit van Bologna en een van de grootste schrijvers en denkers van deze tijD. Hij is beroemd geworden door zijn grote romans De naam van de roos, De slinger van Foucault, Het eiland van de vorige dag, Baudolinoen De Mysterieuze vlam van koningin LoanA.

Er is veel lelijks in de werelD. Gelukkig, want het zou anders maar een saaie boel worden.
De geschiedenis van de lelijkheid van Umberto Eco toont het mismaakte zusje van de schoonheid in een lange reeks bonte verschijningsvormen.
Benodigd: een sterke maag en een groot hart.

Je zou kunnen zeggen dat lelijkheid, niet schoonheid, het leven draaglijk maakt.
Lelijkheid maakt de dingen écht, vond Dorian Gray.
Dit narcistische romanpersonage van Oscar Wilde wist hoe het voelde om nooit lelijk te worden – en het beviel hem uiteindelijk slecht.
Het is eenvoudig voor te stellen dat een wereld zonder lelijkheid, kwaad, pijn en dood een even ondraaglijke als oneindige saaiheid oplevert.
Je zou haast sterven van verveling.
Hoezeer schoonheid ook de zinnen prikkelt, ze doet dat toch vooral door de gunstige vergelijking met het banale, het misvormde en het walgelijke.

Slappe tiet

De geschiedenis van de lelijkheid, onder redactie van de duizelingwekkend erudiete Italiaanse schrijver en wetenschapper Umberto Eco, belooft dan ook een spannender leeservaring te bieden dan diens eerder verschenen De geschiedenis van de schoonheiD. Dat is het ook, afgezien van de onhebbelijke gewoonte van mensen om lelijkheid van vroeger nu plots mooi te vinden, waardoor er nog aanzienlijk veel schoonheid in Eco's boek geslopen is.

De lezers van De geschiedenis van de lelijkheid worden onthaald op een stoet abjecte monsters, heksen, demonen, lijken, misgeboortes, saters, pestlijders, harpijen, faunen en simpelweg minder begeerlijke lieden.
Maar ook mistige stadsgezichten en industriële bouwwerken worden opgevoerd, om de troosteloosheid van de vooruitgang te illustreren.
De talrijke illustraties maken het vooral tot een bladerboek dat de salontafel mag ontsieren.
Tussen de beelden door geeft Umberto Eco in beknopte hoofdstukjes een overzicht van het (westerse) denken over lelijkheiD. Natuurlijk laat een moderne uomo universale als Eco zich niet vangen in één discipline.
Naast de vele schilderijen en foto's staan evenzoveel oorspronkelijke teksten, van Augustinus tot Warhol, die soms even smerig en hilarisch zijn als de beelden eromheen.
Zo worden we getrakteerd op een vijftiende-eeuws 'Loflied op de lelijke tiet', in het hoofdstuk over de lelijkheid van de vrouw.
('Tiet van niet, allenig vel / slappe tiet, als een bretel.
')

De lelijkheid ontsnapt

Het bezingen van een lelijke tiet mag dan ironisch zijn, het is onderdeel van een eeuwenoude traditie om lelijkheid te prijzen.
Vaak in dezelfde stijl als waarmee schoonheid geroemd wordt.
Opvallend veel teksten in het boek bespreken lelijkheid in zo niet jubelende dan toch milde bewoordingen.
Daaruit blijkt dat er manieren zijn waarop lelijkheid in een gunstig daglicht kan komen.
Noem het vluchtwegen of ontsnappingsclausules.

Zo kan lelijkheid 'verlost' worden door de artistieke weergave ervan.
Want behalve lelijkheid bevat het nagebootste nu ook de schoonheid van het meesterschap.
Dat geldt voor bijna alle illustraties in Eco's boek; ze zijn mooi in hun afbeelding van het lelijke.
Een andere mogelijke ontsnapping ontstaat wanneer het lelijke gebruikt wordt als uitdagend wapen in de strijd tegen de smaak van de meerderheiD. De kunstzinnige voorhoede in het begin van de twintigste eeuw verketterde vol overgave de gangbare schoonheid van de troostrijke kunst door vervorming, walging, nachtmerrie en ontregeling te verheerlijken.
Ze trad daarmee in de voetsporen van decadente schrijvers als Baudelaire die al een halve eeuw eerder de lelijkheid hun liefde verklaarden.
De ironische voetnoot hierbij is dat die radicale en ontregelende kunst van begin vorige eeuw intussen mooi en prachtig gevonden wordt.
Ziedaar een dúbbele ontsnapping van de lelijkheiD.

Ten slotte is er voor een lelijk object altijd nog een dubieuze vluchtroute via camp.
Dat maakt het lelijke van gisteren vandaag tot mooi – juist omdat het lelijk is.
Denk aan het onuitstaanbare schilderij van een huilend zigeunerjongetje.
Dubieus is deze route vooral omdat het etiket camp definitief de lelijkheid van het object vaststelt.
En dat terwijl het ooit, zoals alle échte camp, toch heel oprecht als iets moois bedoeld was.

Barmhartig

Lelijkheid is relatief.
Eco kan het nauwelijks voldoende benadrukken.
Esthetische normen verschuiven, het begeerlijke wordt afstotelijk, het onooglijke fraai.
Desondanks blijft er veel lelijkheid over die nooit aan haar lot ontsnappen kan.
Eco schrijft daarover: ; ;Geen enkel bewustzijn van de betrekkelijkheid van esthetische waarden kan voorkomen dat wij in dat soort gevallen zonder aarzelen het lelijke herkennen en dat we er niet in slagen het in iets aangenaams te transformeren.
; Voor die vormen van lelijkheid sluit De geschiedenis van de lelijkheid af met een oproep tot mededogen.

Meer nog dan de lach of de koude rilling kan mededogen een reden zijn om nu en dan eens naar het boek van Eco te grijpen.
Om het mismaakte met een glimlach vol barmhartigheid te aanschouwen – en te hopen dat anderen de lelijkheid in onszelf met evenveel mededogen bezien.

.

Je weet pas wat lelijk is als je ook een idee hebt van wat mooi is.
Daarom heeft Umberto

Eco na zijn Geschiedenis van de lelijkheid ook een Geschiedenis van de schoonheid

samengestelD.

De boeken bestaan uit een lopende tekst, met toevoegingen van tekstfragmenten uit de

literatuur en selecties uit de beeldende kunst.
In zijn tekst speurt de samensteller naar

allerlei vormen van lelijkheid en schoonheid in de loop van de westerse

beschavingsgeschiedenis, vanaf de klassieke oudheid tot heden.
Deze gemakkelijke

manier om een boek samen te stellen wordt weer goedgemaakt door de treffende

tekstfragmenten en de prachtige kleurenplaten die in de beide boeken zijn opgenomen.

Er worden geen scherpe definities gegeven van wat mooi en lelijk is, maar vooral

benadrukt, dat het relatieve begrippen zijn die per cultuur kunnen verschillen.
Maar

zeker binnen een cultuur is er wel een zekere overeenstemming over wat met de

begrippen schoonheid en lelijkheid bedoeld wordt, omdat schoonheid samenhangt met

wat aangenaam, positief en aantrekkelijk wordt gevonden, en lelijkheid met het

negatieve als het tegenovergestelde daarvan.
Wel is er een verschil tussen wat an sich

lelijk gevonden wordt en wat formeel lelijk is.
Het laatste wil alleen maar zeggen, dat het

afwijkt van de normen, bijvoorbeeld in verhoudingen of kleur, maar toch een positieve

indruk kan maken.
Weer iets anders is de artistieke weergave, die bijvoorbeeld als mooi

beoordeeld kan worden in zijn trefzekere weergave van lelijkheiD. Dit kan ook precies

andersom liggen.
De vraag naar wat mooi en lelijk is wordt nog gecompliceerder doordat

het om subjectieve, en dus per definitie meerduidige begrippen gaat.
Wat de een mooi

vindt, vindt de ander lelijk.

Zowel de onderscheiding van historische perioden als de meningen over wat daarin mooi

en lelijk gevonden wordt (en wat daarvan goede voorbeelden zijn in kunst en literatuur),

worden in de beide boeken nogal uit de losse pols gemaakt.
In feite worden die

historische perioden niet scherp afgebakend, maar worden de grote cultuurstromingen

getypeerd door de heersende opvattingen over wat mooi en lelijk is.
De

hoofdstukindeling van de boeken is naast de opeenvolging van cultuurperioden ook

gemaakt aan de hand van de grote thema's van respectievelijk lelijkheid en schoonheiD.

In de geschiedenis van de lelijkheid zijn dat thema's zoals het lijden, de dood,

martelingen, de duivel, monsters en gedrochten, het obscene, hekserij, satanisme,

sadisme en fysieke afwijkingen.
Maar naast deze klassieke thema's worden ook de meer

eigentijdse besproken, zoals het verontrustende, industriële lelijkheid, de avant garde,

kits, freaks en het walgelijke.
In de volgorde van deze onderwerpen en in de tekst komt

tot uiting, dat in de verschillende perioden van de geschiedenis verschillende thema's

populair waren en er in de verschillende historische perioden anders naar gekeken werD.

Voor wat het boek over de lelijkheid betreft laat de schrijver voor de periode van de

klassieke oudheid zich vooral leiden door wat grote filosofen uit die tijd zoals Plato,

Aristotels en de klassieken over de lelijkheid gezegd hebben en wat daarover in teksten

en de kunst van die tijd is terug te vinden.
Ook in de volgende hoofdstukken zorgt hij

voor een wetenschappelijk en literair kader om telkens in woord en beeld een proeve van

de aangeduide lelijkheid neer te zetten.
De selectie van deze voorbeelden lijkt uiterst

willekeurig, zodat het boek ook iets krijgt van het onverwachte van wat op ons als

afstotelijk overkomt, maar daar dan wel een prachtige etalage van vormt.
Iets van dit

paradoxale kan je al overvallen als je merkt, dat je voor het pakket lelijkheid dat

Umberto Eco ons voorschotelt ook nog een fix bedrag neer moet leggen.

Het boek over de geschiedenis van de Schoonheid begint met een aantal pagina's

interessante tijdbalken, waarop af te lezen is hoe bepaalde onderwerpen uit de kunst en

andere bestaansexpressies in de verschillende tijdsperioden anders worden voorgestelD.

De inhoud van het boek loopt, zij het in zeer grote lijnen, parallel aan de beschrijving van

de geschiedenis van de lelijkheiD. Een eerste hoofdstuk is gewijd aan het esthetisch

schoonheidsideaal in het oude GriekenlanD. Op zijn weg door de geschiedenis staat de

auteur verder stil bij de goden van Delphi, het voor de schoonheid belangrijke principe

van proportie en harmonie, licht en kleur in de Middeleeuwen, de schoonheid van

monsters, de magische schoonheid die typerend is voor de vijftiende en zestiende eeuw,

en als echte Italiaan komt de samensteller ook terecht bij herderinnetjes, edelvrouwen,

helden en heldinnen.
Maar ook de sierlijke en onrustige schoonheid worden besproken,

evenals de combinatie van rede en schoonheiD. Veder is er aandacht voor het sublieme,

voor romantische schoonheid en schoonheid als religie.
De samensteller van het boek

staat ook stil bij meer eigentijdse onderwerpen zoals de schoonheid van voorwerpen en

machines.
In de laatste hoofdstukken gaat hij in op abstracte vormen van kunst, de

materie en schoonheid in de mediA.

Op de binnenkant van de achterflap van beide boeken is een portret geplaatst van de

auteur, waarop hij staat afgebeeld zoals ik hem ook op congressen heb meegemaakt, als

iemand die niet alleen bijzonder ingenomen is met zichzelf, maar ook met iedereen die

hoe dan ook iets voor hem kan betekenen.
Maar met zijn Italiaans voorkomen, zijn

intussen grijze baard en de breedgerande donkere hoed heeft hij ook iets van een

maffiabaas.
Daardoor geeft dat portret feilloos de kernboodschap van het tweeluik over

de geschiedenis van de schoonheid en de lelijkheid weer, namelijk dat het twee kanten

zijn van dezelfde zaak.

Incognito      Eagleman David      Menswetenschappen

Neurowetenschapper David Eagleman ontsluiert in ; ;Incognito ; ; de verborgen agenda van ons brein en ontrafelt vreemde fenomenen zoals het effect van drugs, gezichtsbedrog, synesthesie, de gevolgen van hersenbeschadiging en kunstmatige intelligentie, maar evengoed de complexe processen die nodig zijn om alledaagse fenomenen zoals autorijden tot een goed einde te brengen.

 

Waarom kunnen sommige mensen geuren horen?

 

Waarom remmen we nog voor we een plotse tegenligger echt hebben gezien?

 

Waarom is het zo moeilijk om iets geheim te houden?

 

En moeten we onze visie op de vrije wil helemaal herzien?

 

Lange tijd moesten wetenschappers zich beroepen op inventieve manieren om een inkijk te krijgen in de 'black box' van onze hersenen.
Maar dankzij de vooruitgang van allerlei beeldvormingstechnieken is ook de kennis over onze hersenen exponentieel toegenomen.

 

Neurowetenschapper David Eagleman ontsluiert in ; ;Incognito ; ; de 'verborgen agenda' van ons brein en ontrafelt vreemde fenomenen zoals het effect van drugs, gezichtsbedrog, synesthesie, de gevolgen van hersenbeschadiging en kunstmatige intelligentie, maar evengoed de complexe processen die nodig zijn om alledaagse fenomenen zoals autorijden tot een goed einde te brengen.

 

In deze New York Times-bestseller slaagt Eagleman erin om de moeilijkste concepten in mensentaal uit te leggen.
Verhelderend, amusant en perfect onderbouwd: Incognito is niet toevallig door diverse media verkozen als een van dé boeken van het jaar!

De bron van onze hoop, dromen, angsten, herinneringen, ideeën en handelingen, ons gevoel voor humor, verdriet en boosheid, onze waarneming van schoonheid, kunst en muziek, ligt opgesloten in ons orgaan, dat wij hersenen noemen.
In dit orgaan is de besturing van ons lichaam en doen en laten opgesloten.
Hoe onze hersenen dat doen is voor velen nog een raadsel.
Veel handelingen, gedachten en gevoelens worden automatisch opgewekt en onbewust gestuurd door ons brein.
Ons bewustzijn, ons eigen ‘ik’, dat als motor werkt voor ons doen en laten als we wakker worden, maakt slechts een klein deel uit van onze hersenen.
De rest van de hersenen werkt alleen in intern zonder dat wij daar enige invloed op kunnen uitoefenen.

 De auteur van de oorspronkelijke Engelse uitgave “The Secret Lives of the Brain” bespreekt de geheimen van onze hersenen op basis van historische gebeurtenissen, eigen experimenten met observaties, resultaten en ervaringen van deelnemers.
Bedrijven en instituten maken dankbaar gebruik van zijn opgebouwde kennis door een studie neurowetenschap en praktijk ervaringen.
Op het gebied van zintuiglijke illusies is er veel beschikbaar en geeft de auteur een geheel eigen interpretatie en benadering.
Hij beschrijft bijvoorbeeld hoe Ernst Mach tot zijn beroemde vinding kwam, hoe wij ‘blind’ zijn voor veranderingen en hoe de filosoof Edmund Mariotte in 1668 de zogenoemde blinde vlek vaststelde.
Een geweldig boek voor liefhebbers van het zien.

De wijsheid paradox      Goldberg Elkhonon      Menswetenschappen

Wat is wijsheid?

Tot op heden beschouwen we orde en rationaliteit als tekens van wijsheid , en chaos en buitensporigheden als het resultaat van gebrek daaraan.
Gedurende de hele geschiedenis werd wijsheid opgevat als de fusie van intellectuele en morele, spirituele en praktische dimensies.
 

 

We kunnen wijsheid definieren als het vermogen het nieuwe met het oude in verband te brengen, om eerdere ervaringen toe te passen op de oplossing van een nieuw probleem.
Maar we definieren genialiteit als het vermogen het volkomen onbekende in zijn zuiverste vorm te onthullen en te begrijpen ...Zo waren de technische ideeën van Leonardo da Vinci zo zonderling en hun tijd zo ver vooruit dat de kans dat ze indruk hadden gemaakt op zijn tijdgenoten uiterst gering was.
 

 

Zijn degenen aan wie wijsheid en genialiteit zijn geschonken fundamenteel en inherent anders dan wij? 

 

Stel dat genialiteit een extreme vorm van talent is en wijsheid een extreme vorm van deskundigheid of bekwaamheid .
Beschouw genialiteit als talent in de n-de graaD. Of keer het om: talent is genialiteit op menselijke schaal en bekwaamheid is wijsheid op menselijke schaal.
Genialiteit en talent zijn twee punten op dezelfde curve van een cognitieve eigenschap.
Beschouw wijsheid als bekwaamheid in de n-de graaD. Wijsheid en bekwaamheid zijn twee punten op dezelfde curve van een andere cognitieve eigenschap.

Eenheid en tegenstelling

Talent en zijn hoogste manifestatie, genialiteit , en bekwaamheid en haar hoogste manifestatie, wijsheid , vormen zowel een eenheid als een tegenstelling.
Ze vormen twee fasen van dezelfde levenscyclus.
 

 

Talent is een belofte.
Bekwaamheid is een verwerkelijking.
Genialiteit (en talent ) worden gewoonlijk in verband gebracht met jeugD. Wijsheid en bekwaamheid zijn de vruchten van rijpheiD. 

 

Als wijsheid en bekwaamheid (of deskundigheid ) met het klimmen der jaren in al hun aspecten toenemen, hoe kunnen we dit dan in overeenstemming brengen met de algemene veronderstelling dat onze mentale vermogens bij veroudering afnemen? Of omgekeerd, als ons geheugen en onze concentratie bij veroudering afnemen, hoe is het dan mogelijk dat onze wijsheid en bekwaamheid toenemen? Wat zondert wijsheid en bekwaamheid af van andere manifestaties van de geest en staat hun toe de vernietigende uitwerking van de ouderdom te weerstaan?

Collectieve wijsheid?

Het woord ; ; wijsheid ; ; wordt gewoonlijk niet gebruikt om een groep mensen te kenschetsen, laat staan een hele soort.
Maar soms toch wel .
 

 

In tegenstelling tot andere soorten worden ons mensen de problemen bespaard van het begin af aan te ontdekken van onze werelD. In plaats daarvan profiteren we van het toenemende effect van kennis die in de loop van duizenden jaren geleidelijk door de menselijke samenleving is opgebouwD. Deze kennis wordt in symbolische vorm opgeslagen, overgedragen door middel van diverse culturele instrumenten en wordt van generatie op generatie doorgegeven.
Toegang tot deze kennis versterkt automatisch de cognitie van ieder individueel lid van de menselijke samenleving door hem of haar in te wijden in de cumulatieve, collectieve wijsheid van die samenleving.
Als wijsheid wordt omschreven als de beschikbaarheid van een overvloedig reportoire van patronen die ons in staat stellen nieuwe situaties en nieuwe problemen als vertrouwd te herkennen, zijn we werkelijk een wijze soort.
 

 

Een groot deel van wat de menselijke cultuur omvat, is een methode om deze collectieve wijsheid op te slaan en van generatie op generatie door te geven.
Zo krijgen we allemaal gelegeheid wijsheid te verwerven waarvan de ontdekking de capaciteit van één enkel brein verre te boven gaat.
Dit is de unieke kwaliteit van de menselijke samenleving en een krachtig instrument dat van cruciaal belang is geweest voor het stimuleren van het succes van de menselijke soort...Symbolische systemen, talen en pseudo-talen zijn krachtige middelen om specifieke informatie door tijd en ruimte heen over te dragen.

Symbolische modellen

Het vermogen symbolische modellen te scheppen, niet van de wereld zoals ze is, maar van de wereld zoals we ons zouden wensen (reD.: architectuur ?, god?, .
), staat in wisselwerking met de zogenoemde leidende functies van de frontale hersenkwabben om werkelijk doelgericht gedrag te creeeren.
Het ontstaan van het menselijke vermogen mentale modellen van de toekomst te scheppen, van de wereld die we willen en niet louter van de wereld zoals ze is, geeft waarschijnlijk het gecombineerde resultaat weer van de leidende functies in de frontale kwabben en van de taal.
 

 

Toch heeft de taal bepaalde ingebouwde ; ;waarheidsfilters ; ; in ruime zin, en bepaalde taalregels volgen de natuurwetten die onze materiele wereld besturen.
We verwerpen vaak bepaalde uitspraken omdat ze de taalregels schenden, niet omdat ze onbegrijpelijk zijn, maar omdat de inhoud ervan enkele fundamentele natuurwetten overtreedt.
De uitspraak ; ;ik ga gisteren naar de bioscoop ; ; is bijvoorbeeld niet onbegrijpelijk; ze zou in een wereld waarin de tijd in twee richtingen verliep volkomen legitiem zijn, zoals ook de uitspraak ; ;ik struikelde en viel omhoog ; ; volkomen zinvol zou zijn in een wereld met een omgekeerde of willekeurige richting van de zwaartekracht.
 

 

Dit is jammer! Zonder deze filters zou de wereld om ons heen welliswaar een overweldigende caleidiscoop zijn van ongelijksoortige impressie.
Maar (zo vult deze website op dit punt aan) die filters beperken ons -- de voorbeelden hiervoor geven het aan -- in het denken en creeeren van een wereld die we ons zouden kunnen wensen.
We blokkeren met deze filters een echt vrije vorm van scenarioanalyse.
 

 

De klassieke vraag die aan een wijze wordt gesteld, luidt (daarom?) vaker ; ;Wat moeten we doen? ; ; dan ; ;Hoe zit het in elkaar? ; ;.

Buelens verwijst naar het boek 'The Wisdom Paradox' van de naar de Verenigde Staten gevluchte Russische hersenspecialist Elkhonon Goldberg.
Zijn bevinding: hoe ouder we worden, hoe moeizamer sommige cognitieve taken verlopen (zoals het leren van een nieuwe programmeertaal of de gebruiksaanwijzing van een nieuw apparaat onder de knie krijgen), maar hoe meer genialiteit en talent iemand vertoont in zijn jongere jaren, hoe competenter diegene is op latere leeftijD.

Wijze mensen, betere managers

Het deel van de hersenen dat verantwoordelijk is voor opslaan en herkennen van patronen, voor het zien van samenhangen, voor de essentie uit de dingen te halen, wordt namelijk alleen maar beter met ouder worden.
Met dat hersendeel herkennen we zaken als iets wat we vroeger al eens hebben meegemaakt.
Dat maakt ons superefficiënt, geeft ons betrouwbare intuïtie en helpt ons beter te beslissen.
Dit leidt niet alleen tot wijzere mensen, maar ook tot betere managers.
Buelens maakt wel een kanttekening bij deze bevindingen: Goldberg spreekt alleen over het cognitieve en niet over het emotionele.
Maar ook op dat gebied is ouder worden vaak positief: hoe ouder we worden, hoe meer we immers onszelf worden.

Termen:

specifiek geheugen: het zich herinneren van een feit of een gebeurtenis

generiek geheugen :  het herkennen van bredere patronen

descriptieve kennis : houdt zich bezig met ; ; Wat is het? ; ;

prescriptieve kennis : houdt zich bezig met de vraag: ; ;Wat moet ik doen? ; ; ;

De nieuwe mens      Fukuyama Francis      Menswetenschappen

In zijn vorige boek kondigde Fukuyama het einde van de geschiedenis aan, met de opkomst en implementatie van de liberale democratie.
Het einde van de geschiedenis is (volgens hem) echter niet in zicht met betrekking tot de biotechnologische ontwikkelingen: wetenschap en technologie gaan steeds vooruit.

Fukuyama vreest dat de hedendaagse biotechnologie het mogelijk zal maken om de menselijke natuur te veranderen en ons daardoor zal overbrengen naar een “posthumane” fase in de geschiedenis.
Deze vormt een bedreiging voor de liberale democratie, het politieke model dat hij het meest in overeenstemming ziet met de menselijke natuur.
“A brave new world” is volgens Fukuyama  nog geen achterhaald toekomstperspectief.

Een grotere politieke controle op de toepassingen van wetenschap en technologie is volgens hem de oplossing tegen deze bedreiging.
“We moeten de staatsmacht gebruiken om de biotechnologie aan regels te binden.
” Deze uitspraak staat in schril contrast met zijn voorkeur voor economisch liberalisme, waar deregulering volgens hem de beste keuze is.
Hij gaat ook niet in op de economische consequenties van de toepassing van agrarische biotechnologie voor grote groepen mensen in de werelD.

De auteur onderbouwt zijn stelling door middel van 3 benaderingswijzen.

In een eerste deel werkt hij aannemelijke toekomstscenario’s uit van 4 verschillende biotechnologische ontwikkelingen, en belicht enkele primaire consequenties hiervan.
Hij concludeert dat in de (nabije) toekomst de biotechnologie in staat zal zijn de menselijke natuur te manipuleren.
Bezwaren hiertegen worden aangebracht vanuit verschillende hoeken.

De mogelijke manipulatie van de menselijke natuur roept uiteraard de vraag op wat wij onder de menselijke natuur kunnen/moeten verstaan.

Dit komt in het tweede deel aan de orde.
Hij bespreekt een aantal filosofische vragen die worden opgeroepen door de mogelijkheid om de menselijke natuur te manipuleren, en daarbij verdiept hij zich vooral in de kwestie van de definitie van menszijn.
Volgens F.
heeft de menselijke natuur direct te maken met menselijke rechten en menselijke waardigheid, die vertaald worden in politieke rechten.
Voor het antwoord op deze vragen baseert hij zich op de inzichten van de klassieke Griekse filosofie, en bij de modernere denkers, vooral op de gedachten van Nietzsche.
Zijn betoog is een knap staaltje van integratie van inzichten uit zeer verschillende invalshoeken.
Maar hij komt niet tot een sluitend antwoord op de vraag wat nu eigenlijk een mens tot mens maakt.
Dit is niet mogelijk, het blijft een mysterie.
Toch willen we volgens F.
“de volle breedte van onze complexe geëvolueerde natuur beschermen tegen pogingen tot zelfmodificatie”.

In een derde deel houdt F.
een pleidooi voor een stelsel van regels aan de hand waarvan we onderscheid kunnen maken tussen geoorloofde en ongeoorloofde toepassingen van de biotechnologie.
Regulering is in het algemeen ondoelmatig, stelt hij, en hier zien we de liberale econoom aan het woord, maar er zijn teveel commerciële belangen in het spel, waardoor een systeem van zelfregulering veel kans loopt te mislukken.
Alleen een meer of minder rigide vorm van regulering door de politieke verantwoordelijken kan ons voldoende garanties bieden.
Hij geeft geen concrete aanwijzingen, maar weegt de voor- en nadelen af van zelfregulering door de wetenschappers en een externe regulering door de staat.
Dit kan niet in algemene regels gegoten worden.
Blijkbaar heeft de auteur zelf geen antwoord op zijn vraagstelling.
Dit zou niet erg zijn, het gaat over een moeilijk te doorgronden thema, als hij dat maar duidelijk wou toegeven.

Het is, ondanks de toch complexe inhoud, een zeer leesbaar boek.
Ook al ligt de centrale stelling op het eerste zicht niet in de lijn van de liberale ideologie van de auteur, bij nader inzien past die daar helemaal in.
Mijn belangrijkste bedenking betreft het feit dat de auteur de menselijke waardigheid exclusief verbindt aan het respect en het behoud van de menselijke natuur (al kan hij niet zeggen wat deze inhoudt), en deze (of de schending hiervan) niet verbindt aan sociaal-economische leefomstandigheden van mensen.
Deze rechtvaardigen volgens hem geen overheidsregulering.
Mijn mening is, dat de laatste in even belangrijke mate bijdragen tot of afbreuk doen aan de menselijke waardigheiD. De conservatieve invalshoek van de auteur komt duidelijk naar voor in de beschuldigingen van kortzichtigheid en ongenuanceerdheid gericht aan politiek links (veel vaker dan aan rechts).

^Toe Ter Wel Toe      Tanghe Paul      Menswetenschappen

In zijn boek Toeternitoe.
Zin, onzin en waanzin van de hedendaagse beeldende kunst beschreef Paul Tanghe het spelkarakter van de kunstervaring.
Wanneer het over religie gaat, begeven we ons echter op het vlak van zijn of niet-zijn, het terrein van leven en dood, en dan wordt het bittere ernst.
Op dat moment raken we aan vragen die er echt wél toe doen.
Vandaag wordt religie steeds vaker geassocieerd met extremistische uitingen van een verkeerd begrepen geloof.
Deze godsdienstwaanzin kan gewelddadig worden en zelfs leiden tot het offeren van mensenlevens voor de heilige zaak.
Dit boek gaat op zoek naar een antwoord op de vraag waarom religie en geloof desondanks voor zoveel mensen van vitaal belang blijven.
Het complexe verschijnsel dat de religie is, raakt duidelijk aan het heilige en het meest intieme van de mens.
Via cirkelbewegingen probeert Paul Tanghe door te stoten naar het wezen van de religie.
In het eerste deel gaat hij op zoek naar de achtergronden van het actuele, westerse religieuze probleem.
Hij zoekt naar een antwoord op vragen als: ´Wie zijn we?´, ´Wat is onze verhouding tot de ander, de wereld en een mogelijke God?´ In het tweede deel wordt nagedacht over het wezen van religie in het algemeen: religie als gemeenschapsverschijnsel en als individuele ervaring.
Het derde deel handelt over God, die de grondvraag vormt van de huidige, westerse, religieuze problematiek.
Het is het persoonlijkste deel.
Vanuit de getuigenis van hoe hijzelf God en het katholicisme beleeft, probeert de auteur te peilen naar mogelijke toekomstperspectieven voor religie, godsdienst en kerk.
Na zijn studies rechten en economie in Leuven en in Duitsland, doorliep Paul Tanghe een loopbaan in de financiële sector (CERA Bank, Cera en KBC-groep).
In 2001 behaalde hij een licentie in de filosofie.
Zijn hele leven lang al is hij geïntrigeerd door kunst en spiritualiteit.

Het brein in beweging      Van Gelder Roelof      Menswetenschappen

Wat doen de hersenen, als we goed/slecht presteren? Wat doen wij, als de hersenen goed/slecht presteren ? : bij sporten, bewegen, denken, spreken, voelen en nog veel meer.
 

Bundeling van bijdragen die in een andere vorm verschenen zijn in tijdschriften zoals Psychologie, Psychologie Magazine, Fysioscoop en Johan.
De auteur is bewegingswetenschapper en wetenschapsredacteur.
De lezer wordt op de hoogte gebracht van allerlei wetenswaardigheden van de hersenen, bij sporten, bewegen, spreken, zwijgen, denken en vele andere functies.
Ook ziekteprocessen komen aan de orde.

De hersenen spelen een hoofdrol bij alles wat we doen.
Doen ze het goed, dan presteren ze primA. Mankeren ze iets dan verslechteren onze prestaties.
Zonder oefening verliezen we vaardigheden en de stimulans om scherp te blijven voor intellectuele, sportieve of andere prestaties.
Met behulp van dit boek kunnen we begrijpen hoe het brein werkt als we sporten, bewegen, spreken, zwijgen, denken.

Het verschijnsel mens      Brossé André      Menswetenschappen

Met ‘Het verschijnsel mens’ heeft André Brossé een onmogelijke taak op zich genomen, namelijk een antropologisch beeld schetsen van de mens, vanuit een multidisciplinaire, wetenschappelijke benadering.
  Dat is op zich al een prestatie.

Zoals hij zelf omschrijft blijkt dat ‘uit de studie van de essentie van de ‘homo sapiens sapiens’ (…) het hier om een uniek kosmisch fenomeen gaat dat een emanatie is van het ‘biologisch gebeuren’ op de planeet Aarde.
’ (p.
490)  Het wetenschappelijke uitgangspunt impliceert dat mythologische verklaringen van de verschijnselen naar de prullenmand verwezen worden en zelfs expliciet en in niet mis te verstane bewoordingen worden gekelderD.

Het werk leest als een vlotte babbel, doorspekt met kleurrijke ontboezemingen, zodat het vertoog een vloeiend verloop kent.
  De ingekaderde satirische sketches verspreid over het boek dragen nog aan de leesbaarheid bij door hun relativerende werking.

Een steeds terugkerend thema en tevens de hoofdpremisse van de logische ontwikkeling van zijn gedachten wordt gevormd door de fysische grondslag van het leven.
  Uit het oneindig priemgetal vloeit de oervibratie, ook energie genoemd, voort, dat op haar beurt het experiment van een reproductief chemokatalytisch systeem genereerde dat uitmondde in de mens, behept met intelligente vermogens.
  De strakke scheiding tussen mens en dier valt weg.
  De mens is enkel een bijzonder zoogdier met bijzondere kwaliteiten.

Naarmate de lectuur vordert, wordt duidelijk dat de auteur op levensbeschouwelijke overpeinzingen gefocust is.
  De opbouw van het werk is klassiek te noemen, namelijk vertrekkende van de fysica, over de biologie, naar de psychologie en de sociologie.
  Maar, tegengesteld aan de meeste van dergelijke uiteenzettingen geeft dit geen aanleiding tot het introduceren van ‘New Age’-achtige verklaringen die de verschillende niveaus met elkaar moeten verbinden, maar blijft de fysiologische basisgedachte centraal staan.
  Eindelijk dus eens een boek dat zich aan de realiteit houdt zoals door de wetenschappen naar voor gebracht.

Het boek kan gezien worden als een merkwaardige opeenvolging van geclusterde gedachtereeksen van iemand die zeer veel nagedacht heeft en bovendien in staat is om al deze kennis, ervaring en levenswijsheid op een geordende wijze samen te bundelen in 510 pagina’s.

Zoals gezegd, is de taak evenwel onmogelijk.
  Zonder aan de verdienste van de auteur afbreuk te doen – het werk blijft zeer waardevol – dringen zich toch een aantal bedenkingen op vanuit de hoek van onder andere de wetenschapsfilosofie.
  De wetenschappelijke en wiskundige aspecten moet de lezer maar vanuit zijn eigen kennis kritisch beoordelen.

Een eerste kritiek is toegespitst op de problematiek van de reductie van biologische, psychologische en sociologische fenomenen tot de fysiologische.
  Het spreekt voor zich dat van biologie, psychologie of sociologie geen sprake zou zijn indien de fysiologische condities zouden ontbreken.
  Dat is niet het punt.
  Maar, zonder Brossé te willen beschuldigen van reductionisme, kan wel de opmerking geopperd worden dat hij de indruk wekt dat het principieel mogelijk is om met de fysiologische theorieën alle verschijnselen in de andere disciplines te verklaren.
  Fysiologische verschijnselen geven echter aanleiding tot biologische structuren die niet langer met de begrippen uit de fysiologie kunnen verklaard worden en dat geldt evenzeer voor de psychologische en sociologische disciplines.
  Dat betekent geenszins dat, om het verschil tussen fysiologie en psychologie te verklaren, er een beroep moet gedaan worden op vitalistische ideeën of dat om van de biologie naar de psychologie te gaan het religieuze zielsbegrip vereist is.
  Wat de verhouding psychologie – sociologie betreft zijn de wetenschappers verdeeld tussen een holistische en individualistische opvatting.

Het laten afhangen van de psychologische veranderingen van elektromagnetische dynamiek en oervibratie (p.
207-208) is niet incorrect, maar verklaart de psychologische verschijnselen onvoldoende.
  In zekere zin is de benadering van Brossé dus niet zo interdisciplinair als hij beweert.
  Zo is het begrip van goed en kwaad vanzelfsprekend een fysiologisch gebeuren (p.
209), maar om werkelijk een verklaring van het ethisch gedrag te leveren is de opbouw via persoonlijke levenservaring en intermenselijke communicatie vereist.
  Dat laatste laat Brossé niet onbelicht, maar toch geeft hij het onvoldoende aandacht in relatie tot het fysiologische.

Een tweede kritiek sluit daarbij aan.
  Over de culturele dimensie wordt wel gewag gemaakt, deze wordt maar onvoldoende geïntegreerd in de uiteenzettingen.
  Zo stelt hij de rationaliteit, met vooraan de wiskunde, voor als inherent menselijk (p.
226), terwijl de etnografie leert dat ook de denkpatronen culturele verschillen vertonen.

Hier kan ook even gewag gemaakt worden van het gebruik van het woord sjamaan.
  Bij           Van Dale is er maar één betekenis terug te vinden, namelijk ‘toverpriester bij Siberische volksstammen’.
  Brossé gebruikt te term voor alle priesters en aanverwanten in eender welke godsdienst.
  Dat kan eventueel wel aanvaardt worden als dichterlijke vrijheiD. 

Verder ontbreekt het contingente van de historische ontwikkelingen.

Vanuit de morele - politieke hoek bezien, blijkt Brossé eerder een rechts-populistisch standpunt in te nemen, vooral in de bewoordingen van zijn kritiek op de overheiD.

De oplossingen voor diverse maatschappelijke en ecologische problemen zijn eerder simplistisch en soms overstijgen ze niet eens het niveau van cafépraat.
  Het is immers moeilijk, zo niet onmogelijk om op ieder gebied expert te zijn.

Zijn kritiek op de loges is in hetzelfde bedje ziek.
  Hij vernoemt ze in één adem samen met godsdienstfanaten, extreme nationalisten, racisten en andere obscure verenigingen (p.
214); duister bendes en kliekjes met als enig doel bepaalde personen te begunstigen of af te schermen (p.
290), de misdaadwereld en godsdienstige sekten (p.
460).
  ‘Zo krijgen de betrokken rechters dan te pas en te onpas last van allerlei ‘goede kennissen’, lobbyisten, en logebroeders (…)’, heet het (p.
427).
  Dat zijn clichématige aantijgingen die van flagrante onkunde getuigen.

Door de grootse opzet en de klaarblijkelijke wil om te nuanceren is het in die 510 bladzijden niet mogelijk om de vereiste verfijningen en alternatieve visies tot hun recht te laten komen.
Bovendien is het zo goed als ‘gevaarlijk’ om zich als enkeling op multidisciplinair niveau te bewegen.
  Het gevaar voor de overname van foutief gemeengoed is namelijk permanent aanwezig.
  De auteur mag dan al de voorlopigheid van de wetenschappelijke kennis in zijn vertoog opnemen, epistemologisch gaat hij voorbij aan het feit dat ook de kennis slechts een mentale constructie is, zij het een succesvolle.
  Globaal genomen plaatst de auteur de immanente zekerheid van de wetenschap in de plaats van de transcendente zekerheiD.  Het blijft een omgaan met zekerheden.

Deze kritieken, die overigens het basisidee van het boek onaangeroerd laten, mogen alleszins geen aanleiding geven om het werk links te laten liggen.
  Integendeel, leraars

niet-confessionele zedenleer kunnen er hun voordeel mee doen, mits, zoals altijd, de nodige omkadering.
  Hopelijk vindt ook een ruimer publiek toegang tot het boek, omdat het recht heeft op een bevoorrechte plaats, naast alle New Age gewauwel.
  Alleen spijtig van een aantal onvolkomenheden.

Op het lijf geschreven      ?      Menswetenschappen

De ondertitel geeft wat meer duidelijkheid: 'Het Lichaam als Private Obsessie'.
Een cultuurfilosofisch boek over de vele manieren waarop wij ons lichaam benaderen, verdeeld in thematische hoofdstukken, die het uitvoerig maar op een persoonlijke manier hebben over onsterfelijkheid, eeuwigheid, schoonheid en zonde.
De klassieke thema's van de literatuur dus.

Ons lichaam is ons meest eigen bezit.
Wij hebben het echter niet zelf geschapen.
Evenmin kunnen wij er in volle vrijheid over beschikken.
Onze sociale omgeving, de cultuur waarin wij leven, de stand van wetenschap en techniek beperken (of vergroten) de mogelijkheden om met ons lichaam te doen wat wij willen.

Het lichaam is ons enig middel om de wereld buiten ons om te leren kennen.
Het is ook het enige object dat van binnenuit wordt ervaren.
Het doet zich echter uitsluitend stoffelijk aan ons voor.
De geest die er in huist lijkt voorbestemd om samen met dat lichaam te sterven.
We verlangen evenwel naar onsterfelijkheiD. We kunnen ons immers geen wereld voorstellen waarin wij zelf niet voorkomen, en leven dus met de illusie dat de wereld ophoudt te bestaan wanneer wij er niet meer zijn.

God is niet groot      Hitchens Christopher      Menswetenschappen

Religie vergiftigt álles, we moeten ervan afkomen, vindt Christopher Hitchens en als hij het zegt wordt er wat beter opgelet: deze Britse journalist, die vanuit Washington opereert, is in de Angelsaksische wereld een topintellectueel - nummer 5 in een recente ranking van het blad Prospect.

'God is niet groot' (Meulenhoff) heet zijn boek en het maakt een gedetailleerd schadebestek op van wat religies aanrichten.
Hitchens is geen schipperaar; zijn conclusies, gestaafd met historische en actuele voorbeelden, willen er duidelijk over zijn dat het geloof 'een door mensen verzonnen leugen is, dat het vijandig tegenover de wetenschap en het vrije onderzoek heeft gestaan, dat het voor een groot deel op angst en bedrog is gebaseerd en dat het medeverantwoordelijk is geweest voor zowel onwetendheid en schuldgevoelens als voor slavernij, genocide, racisme en despotisme'.

Meer dan menig ander godsdienstverdelgend werk beklemtoont Hitchens hoezeer religie de rede beledigt - zelfrespect zou moeten volstaan om al die doorzichtige fabeltjes uit de heilige boeken weg te lachen.
Hij brandt ook de redenering af dat de moraal uit godsdienst voortkomt, timmert integendeel een stevige stelling op als zou godsdienst ronduit immoreel zijn.

Hitchens schrijft vanuit een woede, heeft geduldig geslepen aan forse formuleringen, maar toch is 'God is niet groot' veel meer dan een pamflet; het is ook een erudiete weerlegging van de argumenten die gelovigen zoal aandragen voor hun zaak en een bekwame selectieve tekstanalyse van de overgeleverde geschriften.
Een onderkoelde geestigheid is voortdurend aanwezig en her en der is een paragraaf tot provocatie opgespannen.
De islam? 'Voor de hand liggend, slecht geordend plagiaat.
' De joodse besnijdenis? 'De mutilatie van een machteloos kind met de bedoeling zijn toekomstige seksleven te ruïneren.
'

Hitchens, een vriend van Salman Rushdie, wijst op de directe bedreiging die de islam vandaag vormt, maar focust daar niet nadrukkelijk op: hij wil graven tot de wortel van het kwaad die in elke religie schuilt.
'We offeren ons intellect aan God,' verkondigde stichtend jezuïet Ignatius LoyalA. Hitchens stelt voor daarmee op te houden.
Als de mens z'n gezond verstand zelf gebruikt en voortbouwt op de reusachtige kennis die we inmiddels hebben, lijkt hij het voor mogelijk te houden dat we de religie, een relict uit de kindertijd van onze soort, achter ons laten.

'Tegenover onvoorstelbare inzichten van onze hersenschors in de ondenkbare uitgestrektheid van het ons bekende heelal en in de eiwitten en zuren waaruit onze natuur is opgebouwd, stelt het geloof niets anders dan de vernietiging in naam van god, en doet het ons de valse belofte dat we, als we maar een mes in onze voorhuid zetten, in de juiste richting bidden of hosties eten, gered zullen worden.
Het is alsof iemand van een heerlijk stuk welriekend exotisch fruit, dat met veel moeite en toewijding in een kas is gekweekt, het vruchtvlees weggooit om chagrijnig op de pit te gaan zitten kauwen.
' Goeie pen, die Hitchens, maar of het volstaat om de gelovigen te bekeren? 't Zijn mensen van één boek.

Hij heeft een pittige pen.
In zijn nieuwe boek, God is niet groot, legt de Brits-Ame­rikaanse journalist en schrijver Christopher Hit­chens uit waar­om godsdienst al­leen nog maar onheil heeft gesticht, en waarom zo­veel Eu­ro­pea­nen zich ver­gis­sen in de Amerikaanse president.

OVER GODSDIENST EN WETENSCHAP: 'Het religieuze en het wetenschappelijke wereldbeeld zijn onmogelijk met elkaar te verzoenen.
En ik zal u uitleggen waarom.
De menselijke soort bestaat al minstens honderddui­zend jaar.
Tot voor kort hadden wij een gemiddelde levensverwachting van pak­weg twintig jaar.
We werden massaal gedood door micro-organismen waarvan we niet eens wisten dat ze be­stonden.
Als er iets uit de lucht viel, wisten we niet wat het was.
Orkanen, vulkanen - had­den we allemaal geen verstand van.
Goed, en dat slaat men in de hemel allemaal gade, zonder eni­ge interesse te vertonen in wat ons allemaal overkomt.
Tot ineens, drieduizend jaar geleden, God plotseling zegt: ; ;Oké, tijd om in te grijpen! ; ; (lacht) En dan openbaarde hij zich nog al­­leen maar in een klein deeltje van Palestina...En dát wilt u geloven? U doet maar.
'

OVER ROWAN WILLIAMS EN DE SHARIA: 'Godsdienst is een vijand van de mens­heiD. En dus moeten we er blijven te­gen vechten.
Tegen álle godsdiensten.
Want vaak spannen ze sa­men.
Dat hebben we onlangs nog gezien toen Rowan Williams, de aartsbisschop van Can­ter­bury, ervoor pleitte om de sharia in te voeren in het Verenigd Koninkrijk.
Waarom wil hij dat? Omdat wetten die op het geloof ge­baseerd zijn in zijn ogen sowieso beter zijn dan wetten die niet op het geloof gebaseerd zijn.
Zijn kerken lopen leeg - en terecht - en dus is hij bang dat zijn land uiteindelijk helemaal se­cu­lier zal worden.
Zijn enige vrienden zijn de moslims.
'

OVER GEORGE W.
BUSH: 'Ik ben ervan overtuigd dat Bush helemaal niet zo gelovig is.
Hij zal het wel gedeeltelijk menen.
Het is bijvoorbeeld mogelijk dat hij echt ge­looft dat hij door veel te bidden zijn drankverslaving heeft kunnen overwinnen.
Er zijn heel wat mensen die dat ge­loven.
(grijnst) Ik denk dat het niet Jezus, maar vooral zijn vrouw was die hem daartoe heeft aan­­gezet.
Bush is gestopt met drinken omdat zij er anders met de kinderen vandoor zou zijn gegaan.
( .
) Ik las on­­langs nog een boek waarin een jonge evangelische christen verslag doet van een stage in het Wit­te Huis.
Die man vertelt dat hij zelfs geschokt was door de manier waarop men in het Wit­te Huis al die christelijke kiezers gewoon uitlacht.
Mij verbaast dat niets.
Dat het Wit­te Huis momenteel wordt gerund door godsdienstwaanzinnigen, is een mythe van de Europese lin­­kerzijde.
Ik heb heel wat mensen uit de entourage van de president ontmoet, een aantal on­der hen ken ik erg goed, en het is mijn overtuiging dat zij even seculier zijn als u en ik.
Misschien niet even atheïstisch, maar wel even seculier.
Zij geloven helemaal ;

^Het gelijk aan mijn kant      De Bono Edward      Menswetenschappen

Allah houdt niet van vrouwen      Selim Nahed      Islam

Allah houdt niet van vrouwen

De eerste keer dat ik van Nahed Selim hoorde was begin 2004, op radio 1.
De interviewster kondigde haar aan als een moslimvrouw¹ - gelovig dus - die een boek had geschreven met de titel De vrouwen van de profeet².
'Oh nee, dacht ik, niet weer een interview met een moslimvrouw die de zegeningen van de islam mag komen verkondigen' en bijna had ik de radio uitgezet.
Gelukkig deed ik dat niet want wat Nahed Selim te vertellen had (en heeft), is andere koek: een kritisch en verstandig geluid over de cultuur waaruit zij komt en de religie waarmee ze is opgegroeiD. Wat ben ik toch gezegend, dat ik, die uit een christelijk milieu kom, me nooit druk heb hoeven maken over oprukkende gedachtepolitie en ander religieus fanatisme.
Dat hebben anderen immers al voor mij gedaan.
 

Nahed Selim is niet in Nederland geboren maar in Egypte, pas op 27-jarige leeftijd verhuisde ze naar Nederland waar ze aan de filmacademie ging studeren.
Inmiddels is ze schrijfster/tolk-vertaler Arabisch.
In het radio-interview vertelt ze met zachte doch stellige, af en toe nog naar woorden zoekende stem, over haar boek De vrouwen van de profeet (haar tweede, want in 2000 verscheen reeds de roman Brieven uit Egypte) waarin ze aantoont dat de religie dikwijls gebruikt wordt om de vrouw af te schrikken en te intimideren, en dat het beroep dat door mannen op de koran gedaan wordt, vaak misplaatst is.
Nahed Selim heeft de koran grondig bestudeerd en in het bijzonder gelet op de positie van de vrouw in dit heilige boek: wat heeft de koran over de vrouw te vertellen? Niks geen goedpraterij van deze moslimfeministe maar een eerlijke analyse waaruit bijvoorbeeld blijkt dat de profeet nooit bedoeld kan hebben dat vrouwen of kinderen zich tegenwoordig moeten bedekken.
En al helemaal niet in het Westen voor wiens inwoners het een grove belediging is.
De hoofddoek is kortom een anachronisme die helemaal niet genuanceerd getoleerd moet worden maar juist ontmoedigd want als grote groepen meisjes (kinderen!) en vrouwen ermee lopen, zal dat uiteindelijk voor alle meisjes en vrouwen, moslim of niet, nadelig uitpakken.
Zoveel is zeker.

Deze moslimvrouwen presenteerden zich op het Opzij-forum als waren zij de nieuwe feministen: fundamentalistische feministen welteverstaan.
(Gelovigen die de koran letterlijk nemen.
) Een contradictio in terminis natuurlijk maar beter gebekt of gehaaider zul je ze niet snel vinden, maar wat ik toen nog niet wist maar nu wel en ook bevestigd zie in Nahed Selims jongste boek Allah houdt niet van vrouwen, is dat deze zogenaamde fundamentalistische moslimfeministen het allerergste zijn.
Met verve, wat zeg ik, alsof hun leven ervan af hangt, verdedigen ze de islam en daarmee het groepsdenken boven dat van het individu.
Ze vormen een perfekt geöliede propagandamachine voor deze godsdienst/ideologie.
Jehova's getuigen zouden nog veel van deze dames kunnen leren.
Ze houden voet bij stuk dat de vrouw binnen de islam gelijkwaardig is aan de man en dat zie je ook in een oogopslag.
Hun mannen/broers zijn hip en westers gekleed en zijzelf zijn trots op hun bedekking(en), en weer anderen zeggen er nu eenmaal aan gewend te zijn; zonder voelt zo kaal...Zoals de ex-feministe Anja Meulenbelt in een Afrikaans land waar alle vrouwen met blote borsten lopen, ook niet zomaar haar bloesje uit zou trekken.

Het zijn deze vrouwen die weglopen met Tariq Ramadan, de moslimtheoloog die bijna hoogleraar burgerschap en identiteit aan de Erasmus Universiteit is geworden.
Ze luisteren ademloos naar deze man van wie iedereen inmiddels wel kan weten waar hij voor staat.
Helaas voor de Amsterdamse wethouder Achmed Marcouch die Nederland maar liefst een paar dozijn Taraq Ramadan klonen toewenst: Ramadan komt Nederland toch niet uitleggen dat vrouwen niet mogen sporten als hun kuiten voor mannen zichtbaar zijn en dat gemengd zwemmen helemaal uit den boze is, en ga zo maar door.
Moslims moeten die rechten, die regels, die verdomd veel op die van de sharia (de islamitische wetgeving) lijken, hier opeisen.
Daar kunnen de losgeslagen Nederlandse vrouwen nog veel van leren, is tevens zijn boodschap.

Ik ben het er daarom volstrekt niet mee eens dat ik als autochtone vrouw mijn mening hierover voor me moet houden, al - en dat wist weer een andere fundamentalistische moslimvrouw (die inmiddels werkzaam is bij de denktank van de PvdA, de Wiardi Beckmanstichting) mij te vertellen – zal er in de media nauwelijks naar mijn geluid geluisterd worden, terwijl zij die ruimte wel krijgt.
Nee, een 'verkracht-maar-iemand-anders-doek' op je hoofd wil niet zeggen dat je geen hersenen hebt, maar bij deze dames kreeg ik toch sterk de indruk dat ze niet in mijn vrijheid en die van mijn dochters geïnteresseerd zijn.

Veel weldenkende islamkritische geesten – ik heb ze hoog zitten -, vaak mannen, zien dat (de man/vrouw-relatie in de islam) weleens over het hoofd, heb ik gemerkt.
Of ze zwijgen er over.
Terwijl juist hier de kern van het (integratie)probleem ligt.
Zij zijn meer geïnteresseerd in het voorkomen van terroristische aanslagen die voortvloeien uit het voeren van de heilige oorlog van de moslims, de jihad, en het voorkomen dat meer jonge, westerse moslims in die jihad geïnteresseerd raken.
Dat is ook allemaal heel belangrijk en dat moet zeker plaatsvinden, maar dat mag niet gebeuren door het toegeven aan en toestaan van intolerantie binnen de islam, aan discriminatie binnen de eigen groep, zeg maar.
(In het Westen valt er nog genoeg te verbeteren maar dat staat in geen verhouding tot het vrouwonvriendelijke karakter binnen de islam.
Dat is moedwillig appels met peren vergelijken.
En al wordt er bijvoorbeeld in de bijbel vaker gestenigd dan in de koran, waar het om gaat is dat dit stenigen in sommige islamitische landen vandaag de dag nog steeds gebeurt (wel of niet volgens de regels van de sharia) maar al honderden jaren niet meer in de christelijke/westerse landen.
En dáár gaat het om.
) Het eindeloze gezeur over de 'toon' is daar ook een voorbeeld van.
En eerlijk gezegd, zie ik dat wel gebeuren, overal worden knievallen gemaakt voor deze intolerantie, de voorbeelden liggen voor het oprapen, althans voor wie zich niet voor het lapje laat houden.
Kijk maar eens op de website Nieuw Religieus Peil, een website die sinds een jaar (relilgieuze) onvrijheid en onverdraagzaamheid peilt.
Geen opwekkende site maar wel een realistische.
Voor deze berichten kun je je ogen niet sluiten.
Onder het mom van tolerantie vindt pure islamisering plaats, zonder geweld weliswaar, maar onacceptabel voor wie zich bewust is van de westerse verworvenheden en deze wil handhaven.

Wie deze zeer kwalijke ontwikkeling wel feilloos ziet en analyseert en er in al haar geschriften voor waarschuwt is de gelovige Nahed Selim.
Wat een geluk dat Nederland zo'n vrouw in haar midden heeft! (Ik vraag me wel eens af waarom zij niet meer naar voren wordt geschoven als men Geert Wilders al te 'stoutmoedig' vindt.
) Helaas dachten de fundamentalistische moslimfeministen op het Opzij-forum anders over haar, in plaats van de handreiking van Selim te grijpen om een einde te maken aan de ongelijkwaardigheid tussen man en vrouw binnen de islam – de allereerste stap naar een liberale islam - noemden zij Nahed Selim 'kinderachtig'.
Kinderachtig omdat zij vragen stelt bij het vrouwonvriendelijke karakter van de islam! Het is kinderachtig van Selim dat zij geen hoofddoek wil dragen want ze weet donders goed dat dat wel moet volgens de koran.
Selim is eigenlijk geen echte moslim...

 Gelukkig trekt Nahed Selim, die in 2006 de Harriët Freezerring ontving, zich niets aan van die kritiek, ze blijft die steevast en op een rustige, uiterst beschaafde en integere manier weerleggen, ze blijft de positie van de vrouw in de islam kritisch analyseren.
De islam kan nu eenmaal niet van kritiek gevrijwaard blijven, al heeft Selim sterk de indruk dat veel moslims (en islamologen) dat laatste liever wel zien gebeuren.
De broodnodige vernieuwingen zullen er dan nooit komen.

Ook in haar jongste boek Allah houdt niet van vrouwen doet Nahed Selim recht aan vrouwen.
Dit keer belicht zij het onderwerp, vrouwen en de koran, vanuit het perspectief van de liefde.
In haar boek voert Selim een dialoog met gesprekspartner (vriendin) Salma die zij in een vakantieoord aan de Rode Zee tegenkomt.
Terwijl Selim naar Nederland emigreerde, koos Salma voor EngelanD. Salma is een fictief karakter dat de standpunten, de ideeën en argumenten vertegenwoordigt die men de laatste jaren in het islamdebat heeft kunnen horen.

Salma raadt Selim ten stelligste af haar boek de titel Allah houdt niet van vrouwen te geven, ze wil er niet aan dat de koran vrouwonvriendelijk is.
Als het waar is - zoals Selim in de loop van het boek laat zien - dat er zo veel vrouwonvriendelijke verzen in de koran staan, dan sla je die toch over, en anders heffen de positieve verzen de negatieve wel op, vergeet de negatieve, redeneert Salma gemakshalve.

De heilige teksten vliegen heen en weer (via email) tussen beide vriendinnen, maar de standvastige Nahed Selim heeft steeds de beste argumenten en de overtuigendste bewijzen.
Helaas voor ons allemaal: Allah houdt niet van vrouwen.
Er zijn gewoon te veel verzen waaruit blijkt dat de vrouw tevreden moet zijn met en over de superieure positie van de man.
En er zijn te weinig bevredigende teksten over de liefde.
Moeten de vrouwen God dankbaar zijn dat ze aan de mannen zijn gegeven?, schrijft Selim.

Diep in haar hart weet Salma wel dat er iets mis is, want de confrontatie met haar vriendin  komt hard aan.
Plotseling weet de Egyptische Salma weer precies dat ze vroeger zo'n hekel had aan al die gemene teksten in heilige boeken, “aan de agressieve imams met hun geschreeuw tijdens de vrijdagtoespraak, die tot aan het einde van de straat schalde, aan de gebedsoproep (Azan) via de luidsprekers die je brutaal uit je slaap haalde om vijf uur in de ochtenD.” “Waarom hebben we het er nu weer over?”, zegt ze tegen NaheD. “Onze generatie slaagde er toen in de godsdienst  behoorlijk naar de privésfeer te verbannen.
In vele steden werd er een verbod gelegd op het gebruik van luidsprekers door de moskeeën, behalve voor het vrijdaggebed wanneer iedereen vrij haD. Door de week horen mensen te werken om hun brood te verdienen of naar school te gaan.
Bovendien zijn niet alle inwoners van de stad moslim.
Ook is niet iedereen praktiserenD. Mensen hebben recht op hun nachtrust.
We hadden het bijna gewonnen van de godsdienst, dertig jaar geleden!”

“Bijna maar niet helemaal.
En nu komt het weer allemaal dubbel sterk terug.
Zelfs in Nederland is er een moskee in Soest die de gebedsoproep via een luidspreker verspreidt.
”

Salma weet het maar ondanks deze wetenschap is ze ondertussen wel lid van de Moslim Raad in EngelanD. De leden van deze Raad zien het als hun taak om de islam te verdedigen tegen alle kritiek en aanvallen van buitenaf.
“Wij proberen alles positief te belichten.
” Salma is dus een islamapologeet geworden.
Dit zijn beroepsmoslims (of westerlingen) die zich in alle bochten wringen om de islam vrij te pleiten van elke kritiek, gerechtvaardigd of niet.
Ze houden de moslims daardoor in hun slachtofferrol en ze buiten tegelijkertijd de schuldgevoelens van het Westen uit.
Verderop in het boek blijkt dat Salma lid is geworden vanwege haar man die wil dat ze zich meer op de islam oriënteert en dat doet Salma want ze is bang hem te verliezen.
Met zulke vriendinnen heb je eigenlijk geen vijanden meer nodig

Een voorbeeld van dat in alle bochten wringen.
Selim heeft uitgezocht dat het woord 'liefde' zeer weinig in de koran voorkomt, 77 keer, terwijl in de bijbel het begrip liefde 409 keer wordt gebruikt.
Nu zegt dat niet alles, maar Salma verklaart deze nadelige uitslag voor de islam  door te stellen dat het begrip liefde in het Arabisch bij de Arabieren vóór de islam onbekend zou zijn geweest.
Wat kolder is want de romantische liefde vierde in de klassieke Arabische poëzie juist hoogtij!

In haar boek De vrouwen van de profeet ging Nahed Selim al diep maar in Allah houdt niet van vrouwen gaat Selim verder en raakt ze de kern.
Via de veelzeggende hoofdstuktitels 'Geen vrouw draagt Gods naam', 'Is Allah geïnteresseerd in de mens?', 'Jaloers op de bijbel', 'Allah verkiest mannen boven vrouwen', 'Zelfs Allah heeft een hekel aan meisjes' en 'De aantasting van het zelfbeeld' verloopt de zoektocht naar de positie van de vrouw binnen de islam.
Een boeiende doch ontluisterende reis, want, stelt Selim uiteindelijk: “De mate van discriminatie van vrouwen kan per land verschillen, maar in al haar diversiteit kenmerkt de islamitische cultuur zich in het algemeen niet door liefde voor het vrouwelijke geslacht.
Mannen en vrouwen groeien niet op in een traditie waarin vrouwen gewaardeerd worden.
Ze worden gezien als wezens die levenslang onder de voogdij van mannelijke familieden moeten staan.
Daarentegen is er sprake van een overdreven verering van het mannelijke.
Men bekommert zich vaak meer om de naam, reputatie en de eer van de familie dan om het geluk van de vrouwelijke familieleden.
” [10 eerwraken per maand in Denemarken]

En: “Een religie die de helft van de mensheid op die manier discrimineert is een religie die niet van vrouwen houdt.
De vrouwen hoeven dat niet langer te pikken.
We moeten ons niet verliezen in een technische discussie over hoe en wanneer een tekst betrouwbaar is.
Het gaat namelijk om duizenden hadith die dezelfde haat tegen vrouwen aanmoedigen.
Zowel vrouwen als mannen zouden zich van deze houding categorisch moeten afkeren.
”

 In plaats van ons als dhimmi's te gedragen, is het dat wat moet gebeuren! Maar het diepgewortelde cultuurrelativisme dat zegt dat we respect moeten hebben voor andere culturen/religies is het grote obstakel dat eerst nog overwonnen moet worden.
Ik blijf me erover verbazen dat op deze manier het discriminatoire karakter van de islam onbenoemd blijft en dat we ons daar zelfs aan aanpassen.
Wat blijft er dan nog van onze beschaving over? Moet Nahed Selim nu in het Westen mee gaan maken wat ze eerst in Egypte heeft zien voltrekken? Om nog maar te zwijgen over 'mijn dochters'.
Veel valt er straks niet meer te emigreren! IJsland?!

We hebben dus geen tijd te verliezen, we kunnen niet veertig of vijftig jaar wachten en de integratie beet je bij beetje zien overgaan in islamisering.
De westerse verworvenheden, ook de minder geslaagde, moeten verdedigd worden.
Paal en perk stellen! De discussie moet nu eindelijk eens over de inhoud gaan, over de echte problemen (zie NRP) en niet over de toon, want degenen die niet verder komen dan dat, discrimineren het hardst.

Nahed Selim is er klaar voor, al heel lang, zij heeft met haar boek Allah houdt niet van vrouwen een waardevolle en moedige bijdrage geleverd aan het debat en voor iedereen die wil weten wat er op het spel staat.

^De mens      Cook Michael      Menswetenschappen

Puur toeval      Klein Stefan      Menswetenschappen

Toeval dat er niet eerder ieman op het idee is gekomen om hier een toegankelijk, maar wetenschappelijk boek over te schrijven.
Iedereen heeft er nu en dan mee te maken: toeval, het noodlot, de voorzienigheid – of hoe wil je het noemen? Je bedrijf gaat failliet, precies drie jaar nadat je het opstartte, of om mistige redenen besluit je een trein niet te nemen en even later hoor je op de radio dat deze trein is verongelukt.
En steeds opnieuw die vraag: toeval, of niet?

In Puur Toeval gaat Stefan Klein diep in op deze thematiek.
Hij legt uit wat toeval nu precies is en waarom het begrip zoveel mensen fascineert.
Toeval blijkt een raar ding.
Aan de ene kant is het mooi: een positieve verrassing is natuurlijk altijd welkom.
Anderzijds zorgt toeval voor onzekerheiD. We weten immers niet wat de toekomst ons zal brengen.

Gelukkig houdt Klein het in dit boek niet bij een gortdroge behandeling van de theorie.
Nee, later behandelt hij ook de praktische mogelijkheden die het toeval ons biedt.
Toeval lijkt voor mensen dikwijls een onzekerheidsfactor.
Onze samenleving is hoog ontwikkeld en uiterst complex.
We zijn van alle gemakken voorzien: telefoon, tandarts een centrale verwarming.
Dit zorgt voor angst.
We hebben het lot niet in eigen hand en kunnen slechts hopen op een goed verloop van de gebeurtenissen.
Het is de prijs die we moeten betalen voor het gemak en de vrijheiD.

Leven is ingewikkeld geworden, constateert Klein.
Niet dat er vroeger geen onzekerheid was, maar de vijand was bekend: ziekten waardoor mensen overleden, misoogsten die zorgden voor honger, vrouwen die stierven in het kraambeD. De wereld was overzichtelijk, want de mogelijkheden waren beperkt.
Er is wat dat betreft veel veranderD. We reizen de wereld over, worden tijdens onze reizen verliefd en technische vernieuwingen als internet zorgen voor contact over de hele werelD. Al die mogelijkheden brengen veel chaos en onzekerheid met zich mee.
Maar we kunnen het toeval echter ook in ons voordeel laten werken.

Volgens Klein onderschatten we de kansen die het toeval ons biedt.
We zijn voortdurend bezig om de chaos om ons heen te ordenen en dat lukt slechts gedeeltelijk.
De onzekerheid blijft.
Maar juist die onzekerheid hebben we nodig om nieuwe wegen in te slaan.
De onzekerheid blijkt onze voornaamste leverancier van frisse ideeën en invalshoeken.

‘Wie inzicht wil verwerven, moet eerst onzekerheid verdragen’, schrijft Klein.
‘Hoe nodig snelle verklaringen in het dagelijks leven ook zijn, als we naar nieuwe oplossingen voor een probleem zoeken, kunnen ze remmend werken.
De hersenen maken zich maar moeilijk los van de vertrouwde antwoorden.
’

Ingewikkelde materie die de schrijver op een boeiende manier weet te presenteren.

‘Niets is gemakkelijker dan zo te schrijven dat geen mens het begrijpt’, wist de Duitse filosoof Arthur Schopenhauer al.
‘En niets is moeilijker dan belangrijke gedachten zo uit te drukken dat ieder mens ze begrijpt.
’

U kent de rekensommetjes: 11 september is de 11e dag van de 9e maand (1+1+9=11), het is de 254e dag van het jaar (2+5+4=11), het eerste vliegtuig dat zich op 11 september 2001 in de WTC-torens boorde, was vlucht 11 van American Airlines.
Die vlucht had 92 passagiers aan boord (9+2=11).
Het tweede toestel dat insloeg had 65 passagiers aan boord (6+5=11), de termen New York City, Afghanistan en George W.
Bush hebben allemaal 11 letters.
Hoe zou dat komen? Wat zou dat betekenen? Wat bewijst dat? Niets.

Dat betekent of bewijst helemaal niets.
Dat is: toeval.
'Het bewijst hoogstens dat we genoeg gegevens hebben om ermee te kunnen jongleren', schrijft de Duitse wetenschapsjournalist Stefan Klein .
Klein legt helder uit wat toeval is, hoe het ons leven beheerst en waarom we het er vaak zo moeilijk mee hebben: ' We willen een reden voor datgene wat ons overkomt', schrijft hi J. 'Als we die niet ontdekken, houden velen van ons vast aan het geloof dat de onbegrijpelijke gebeurtenissen van het leven in werkelijkheid voortkomen uit een weloverwogen noodlot.
Het idee van een geordendheid  - een hogere bedoeling - kalmeert, zelfs als we daaraan zijn overgeleverD.'

De neiging om verbanden te zoeken, is evolutionair diep verankerd in ons brein.
Dat is logisch: het ontdekken van verbanden heeft een grote overlevingswaarde.
Het nadeel is dat we vaak verbanden zien waar die niet zijn.
Onze intuïtie is niet erg geschikt om aan statistiek te doen.
Toch is statistiek het enige echt betrouwbare hulpmiddel bij het inschatten van risico's in onze steeds complexer wordende werelD.

Klein geeft talloze voorbeelden van hoe die intuïtie ons vaak bedriegt.
Is kanker verdrongen verdriet? Nee, zegt Klein, dat cliché is onhoudbaar met de huidige kennis, maar het biedt een houvast voor mensen die niet kunnen leven met het idee dat er voor hun ziekte misschien wel helemaal géén reden is, behalve dan: genetisch toeval, en dus pech.
Is bij roulette de kans op rood groter als het net drie keer na elkaar zwart is geweest? Natuurlijk niet, want een rouletterad heeft geen geheugen - na heel veel pogingen zal zwart ongeveer even vaak voorkomen als rood, maar dat zegt niets over elke afzonderlijke speelbeurt.
Als een chirurg zegt dat veertig procent van de patiënten de operatie overleeft, voelt u zich dan beter dan wanneer hij zou zeggen dat zestig procent van de patiënten de operatie niet overleeft? Vreemd, want de betekenis van beide uitspraken is exáct dezelfde.

Puur toeval is een boek dat je in één adem uitleest.
Alles komt aan bod: evolutieleer, beurs, verzekeringen, Nostradamus, speltheorie...Elk hoofdstuk bevat inzichten waar je dagenlang van kunt nagenieten.
Zo breekt Klein verrassend genoeg, maar niet zonder ironie, een lans voor het ouderwetse orakel.
Sommige beslissingen in het leven nemen we geheel willekeurig.
Omdat we niet over genoeg informatie beschikken om de juiste beslissing te nemen, of omdat de juiste beslissing niet bestaat - bijvoorbeeld in domeinen waar grote onzekerheid heerst.
Wel of niet de job? Wel of niet die partner? Wel of niet dat huis? Soms kunnen we het net zo goed aan de waarzegster vragen, aldus Klein.
Niet omdat zij het goede antwoord kent, maar omdat niemand het goede antwoord kent - en je de keuze toch érgens op wilt baseren.
Een muntstuk opgooien is ook mogelijk, maar die waarzegster geeft ons tenminste de illusie dat we de situatie onder controle hebben.
Wat ons rust geeft.
Zo bekeken zijn kristallen bollen en horoscopen een soort kalmeringsmiddelen.

Als de schaduwen langer worden      Marcoen Alfons      Menswetenschappen

Als de schaduwen langer worden

Psychologische perspectieven op ouder worden en oud zijn

Redactie: A. Marcoen, R.
Grommen & N.
Van Ranst

Met medewerking van: N.
Stevens, N.
Van Den Noortgate, L.
Van de Ven, P.
Verhaeghen en D.

Verstraeten

Situering van het boek

Dit boek wil een grondig overzicht geven van de belangrijkste actuele inzichten uit de

wetenschappelijke psychologie van de ouder wordende mens.
Het is op de eerste plaats bedoeld

voor docenten en studenten in het hoger onderwijs en opleiders in de ouderenzorg.
Maar het is zo

geschreven dat ook de geïnteresseerde lezer er zich makkelijk in kan herkennen.
Rode draad in het

boek is de individuele oudere in zijn context, de verschillen tussen ouderen, het belang van de kijk

op zichzelf en het leven.
Er is bijzondere aandacht voor het ‘mooi’ oud kunnen worden.

Inhoudstafel

INLEIDING

DEEL 1: Achtergronden: Onderzoek en visies

1.
Gerontologische disciplines

2.
De psychologische studie van het ouder worden

3.
Visies op ouder worden

4.
De ouderwordende mens

DEEL 2: Veranderingen bij het ouder worden

5.
Cognitieve veroudering

6.
Verschuivingen in het tijdsbeleven

7.
Lichamelijke veranderingen bij het ouder worden

8.
Leven met een ouder wordend lichaam

9.
Persoonlijkheidsveranderingen in de tweede levenshelft

10.
Het zelf en de identiteit

DEEL 3: De ouderen in hun nabije relatiekring

11.
Partnerrelatie, intimiteit, seksualiteit

12.
Ouderen en hun kinderen, kleinkinderen, broers en zussen

13.
Vriendschap op latere leeftijd

14.
Eenzaamheid en verveling

DEEL 4: Optimaal ouder worden

15.
Succesvol en constructief ouder worden

16.
Ontwikkelingstaken

17.
Subjectief welbevinden

DEEL 5: Tussen pijn en vervulling

18.
Psychische problemen en psychische stoornissen

19.
Zingeving en levensvervulling

EPILOOG

De ouderen van nu en straks worden gemiddeld ouder en zijn gemiddeld langer vitaal dan voorheen.
Ze worden ook anders oud: hun zelfredzaamheid en hun mogelijkheden om deel te nemen aan de samenleving nemen toe.
Dit beïnvloedt het ouderenbeeld: de oudere wordt in plaats van als object van zorg (een ‘grijze plaag’) steeds meer beschouwd als subject van zijn of haar levensloop (een ‘zilveren motor’).

Door de verlenging van de levensduur lijken er twee soorten ouderen te ontstaan: mondige jonge ouderen, die de kroon op hun leven kunnen zetten, en oudere ouderen, die steeds meer van zorg afhankelijk worden.

Het ouder-worden leidt mensen binnen in nieuwe levensfasen, met nieuwe mogelijkheden en uitdagingen.
Wie ouder wordt, doorloopt een leerproces met specifieke ontwikkelingstaken waarvoor geen blauwdruk klaarligt.

Door processen van ontkerkelijking en individualisering moeten en willen mensen steeds meer zelfstandig hun weg zoeken in fundamentele levensvragen met betrekking tot hun ouder-worden.
De verzuiling is voorbij, de zekerheden van vroeger wankelen, maar het verlangen naar zin blijft.

Het Nieuwe Ouder Worden is niet alleen een succesverhaal.
Winst en verlies, het leren leven met kwetsbaarheid en eindigheid èn het streven naar zelfvoltooiing, verval en vervulling verdienen beide de aandacht.

VERTREKPUNTEN:

In de omgang met ouderen worden mensen geconfronteerd met hun eigen ouder worden.
Acceptatie van en inzicht in het eigen ouder worden is essentieel voor een goede begeleidingspraktijk.

Geloof, zingeving en spiritualiteit zijn essentiële dimensies in het menselijk leven en van grote waarde bij het leren omgaan met levensvragen.
Ouder worden plaatst mensen voor indringende vragen over eindigheid, autonomie en afhankelijkheid, arbeid en zingeving, verbondenheid en eenzaamheid, verval en zelfvoltooiing.
De christelijke geloofstraditie is daarbij voor ouderen binnen en buiten de kerk in onze samenleving een blijvende, belangrijke voedingsbron.

Trefwoorden voor de leergang: Informatie (bewustwording), Introspectie (bezinning), Inzicht (in de praktijk) en Inspiratie opdoen door het leren aan en met elkaar.

Een schitterend brein      Nasar Sylvia      Menswetenschappen

In deze dramatische en aangrijpende biografie schetst Sylvia Nasar het leven van een wiskundig genie wiens briljante carrière afgebroken werd door schizofrenie en die, na drie decennia van een verwoestende geestesziekte, een wonderbaarlijke genezing doormaakte en de Nobelprijs kreeg.

'Een schitterend brein' volgt de snelle opmars van John Nash Jr.
, van zijn eenzame jeugd in West Virginia tot zijn studentenjaren in Princeton, waar hij' Albert Einstein, John von Neumann en tal van andere mathematische genieën ontmoette.
Op zijn eenentwintigste bedacht deze knappe, ambitieuze, excentrieke student een theorie van rationeel menselijk gedrag die buitengewoon invloedrijk zou worden in de moderne sociale wetenschap.
Nash' bijdrage aan de speltheorie betekende een omwenteling in de economische wetenschap.

Toen Nash op zijn dertigste hard op weg was een plaats in te nemen in het pantheon van de grootste wiskundige genieën uit de geschiedenis, stortte hij geestelijk in elkaar.
Op huiveringwekkende wijze beschrijft Sylvt'a Nasar zijn trieste afdaling in het rijk van de waanzin.
Tientallen jaren verbleef Nash in klinieken en leidde hij, beschermd door zijn vrouw en een kleine groep vrienden uit de gemeenschap van de wiskundigen, vervolgens een droomachtig en vergeten bestaan in Princeton.

En toen, op zijn drieënzestigste, was er het wonderbaarlijke herstel van Nash en de plotselinge toekenning, na langdurige twisten binnen het Comité over of een 'gek' wel een Nobelprijs kan krijgen, van de allerhoogste wetenschappelijke bekroning voor zijn bijdrage aan de speltheorie.

De tien bladzijden die een schizofrene ex-geleerde op zijn tweeëntwintigste publiceerde in een wiskundig tijdschrift, blijken jaren later van doorslaggevend belang voor de theorie van de wiskundige economie.
De Nobelprijs die hij daarmee verdient, veroorzaakt vanzelfsprekend een sensatie.
Toen John von Neumann in de jaren na de Tweede Wereldoorlog de basis legde van de speltheorie, zette hij zich volledig in voor zijn eigen coöperatief oplossingsconcept.
Voor de concurrerende niet-coöperatieve theorie zag hij geen toekomst.
Toch is de afgelopen kwarteeuw de niet-coöperatieve speltheorie het belangrijkste onderzoeksgereedschap van de economische theorie geworden.
Deze ontwikkeling werd bekroond met de toekenning van de Nobelprijs aan Nash,Harsanyi en Selten in 1994, een keuze die met algemene publieke instemming werd ontvangen.
De naam van John Nash tussen de drie laureaten heeft evenwel in verschillende professionele kringen een zekere verbazing teweeggebracht.
De verdiensten van John Harsanyi en Reinhard Selten, die in de jaren zestig en zeventig fundamentele resultaten op het gebied van de niet-coöperatieve theorie geboekt hebben, waren algemeen bekenD. De naam van John Nash wordt weliswaar aan het belangrijkste niet-coöperatieve oplossingsconcept verbonden, maar zijn baanbrekend speltheoretisch werk stamt uit 1950, is wiskundig uitermate eenvoudig, en is zeer beperkt in omvang.
Bovendien heeft Nash al snel de speltheorie verlaten en zich met volle overgave op moeilijke meetkundige problemen gestort.
In een paar jaar tijd heeft hij een reputatie van een briljante jonge wiskundige opgebouwD. In 1958, amper 30 jaaroud, viel hij ten prooi aan een schizofrenie die het einde maakte aan zijn veelbelovende wetenschappelijke carrière.
In 1994 meenden de meeste economen te weten dat Nash al lang dood was.
De speltheoretici die op de hoogte waren van zijn tragedie,wisten niet dat zijn toestand dermate verbeterd was, dat hij in staat werd geacht de Nobelprijs in ontvangst te nemen.
Men had bovendien de prijs liever aan Robert Aumann, de onbetwiste leider van de wereldwijde gemeenschap van de speltheoretici, gegunD. Wiskundigen die Nash zelf nog hebben gekend en zijn werk zich konden herinneren,toonden zich ook verbaasD. Het zou zelfs voor een geniale geest als die van Nash niet mogelijk moeten zijn om een Nobelprijs te verdienen voor een artikel van nauwelijks 10 bladzijden lang omvattende één stelling met een bewijs van tien regels.
  De auteur Sylvia Nasar heeft veel tijd uitgetrokken voor bezoeken aan het Institute of Advanced Studies, het MIT en RAND inSanta Monica en heeft iedereen gesproken die enige rol in de leven van Nash gespeeld heeft.
We krijgen dan ook een zeer gedetailleerde beschrijving van de werkwijze, van de persoonlijkheid en het sociale leven vanJohnNash.
Ze heeft zich ook verdiept in de wetenschappelijke resultaten van Nash en heeft de moeite genomen om deze in gewone taal weer te geven.
Het is voor mij moeilijk te beoordelen in welke mate ze daarin geslaagd is.
Een enigzins wiskundig geschoolde lezer zou de voorkeur hebben gegeven aan een technische samenvatting in een appendix.
In het artikel A Nobel Prize for John Nash uit The Mathematical Intelligence vol.
17, no.
3 van de hand van John Milnor, een jeugdvriend van Nash, vindt u een volledig overzicht van de zuiver wiskundige resultaten van Nash, een evaluatie van hun belang en een indicatie van enkele moderne ontwikkelingen geïnspireerd door ideeën van Nash.
Voor de Nederlandse lezer zal het interessant zijn te vernemen dat de onvergetelijke Nico Kuiper een grote bewondering voor John Nash koesterde en zijn stelling over C1-inbeddingen vervolmaakte.
De Nobelprijs voor een schizofrene ex-geleerde die op zijn tweeëntwintigste tien bladzijden in een wiskundig tijdschrift heeft gepubliceerd die jaren later van doorslaggevend belang bleken te zijn voor de hele economische theorie, heeft vanzelfsprekend een sensatie veroorzaakt en heeft van Nash een ‘celebrity’ gemaakt.
In Amerika is het gebruike-lijk om direct in de kleinste details van het persoonlijke leven van het‘feestvarken’ te duiken, alle feiten en geruchten zo smeuïg mogelijk en zo nodig aangedikt wereldwijd bekend te maken.
Het alleszins degelijk te noemen onderzoek van een ervaren journaliste van The New York Times levert een onhutsend beeld van een zeer getalenteerde maar sociaal volstrekt onaangepaste jonge man die jaren lang met zware psychische problemen worstelde.
Het is niet mals wat mevrouw Nasar gevonden heeft.
Nash was hoogmoedig, hooghartig, afgunstig, ondankbaar, achterdochtig en gierig.
Hij durfde niet aan  zijn ouders te vertellen dat hij een onwettig kind had met een vrouw die hij niet wilde trouwen.
Hij vond zichzelf de knapste jonge wiskundige van de hele wereld en hij kon het niet hebben dat de Fields Medal in1958 of desnoods in 1962 niet hem toegekend werD. We krijgen gedetailleerde verslagen voorgeschoteld van zijn puberale woedeaanvallen,mislukte homoseksuele avonturen en verwaarlozing van zijn twee zo-nen.
Niets wordt de lezer bespaarD. En waar is dit allemaal voor nodig?Het lijkt alsof dat mevrouw Nasar de lezer voor een psychiatrisch onderzoek uitnodigt: laat ons proberen achter de ware oorzaak te komen van Nash’ ineenstorting in 1958, van de sporadische perioden van helderheid in jaren daarna en van zijn definitieve teloorgang in 1967.
Daar lust de publiek wel pap van, dat verkoopt goed en levert geld op.
De voorwaarde is natuurlijk dat de protagonist de moeite waard moetzijn.
En juist op dit cruciaal punt begaat onze schrijfster-onderzoekster een grote fout.
Ze liet zich wijs maken dat Nash op zijn dertigste hardop weg was een plaats in te nemen in het pantheon van de grootste wiskunde genieën uit de geschiedenis, zoals we op de flap kunnen lezen.
Dat dacht Nash zelf ook.
De waarheid is dat Nash over een fabelachtige meetkundige intuïtie beschikte en vier schitterende wiskundige artikelen heeft geproduceerD. Ze mogen heel origineel en vernieuwend zijn, maar geen enkele heeft een wezenlijke doorbraak bewerkstelligD. In feite heeft Nashde grote contemporaine ontwikkelingen in de algebraïsche topologie,differentiaalmeetkunde en aanverwante gebieden bewust aan zichzelf voorbij laten gaan.
Als student al sloeg hij colleges over om zich niet te veel door de docenten te laten beïnvloeden en was zijn wiskundige kennis en inzicht eigenlijk alleen goed ontwikkeld op het gebied van de klassieke differentiaalmeetkunde.
Hij durfde wel de moeilijkste problemen van meest uiteenlopende aard aan te pakken.
Na een paar weken in Princeton maakte hij al een afspraak met Einstein om met hem zijn idee over ‘zwaartekracht, frictie en straling’ te bespreken.
Op zijn dertigste was hij bezig met de grondslagen van de kwantum-mechanica enprobeerde hij de Riemann-hypothese te bewijzen zonder last van veel van de relevante literatuurkennis.
Nasar meent dat zijn dwangmatige ambitie om deze uiterst steile en gevaarlijke berg te bedwingen een wezenlijke rol [zou] spelen in zijn ondergang.
Vande Riemann-hypothese wist Nash zich later niets te herinneren, maar hij zei tijdens een lezing in 1996 voor een groep psychiaters dat zijnpoging om de tegenstrijdigheden in de kwantumtheorie op te lossen wellicht te veel gevraagd was en in psychologisch opzicht destabiliserend [werkte].
De andere verklaring voor zijn crisis in 1958 zou de afwijzing van zijn avances door Paul Cohen zijn.
Eerlijk gezegd vind ik dergelijke wetenswaardigheden en speculaties niet bijster interessant en vaak ook niet relevant.
Het feit dat zijn tweede zoon John Charles ook een schizofrenie ontwikkeld heeft,bevestigt het vermoeden dat zijn ziekte voornamelijk aan erfelijke factoren toegeschreven moet worden.
Nash had overduidelijk een schizofrene persoonlijkheid en leed jaren lang aan paranoïdale angsten en woedeaanvallen.
Hoe goed je ook bent, je moet al zeer verwardzijn om je zonder enige kennis van zaken op de Riemann-hypothese testorten.
Het moest een keer definitief misgaan.
De biografie van Nash illustreert ten overvloede het inherente gevaar waar dit literaire genreaan lijdt.
De geportretteerde wordt onze helD. Alles wat hij doet enlaat moet ergens toe doen, moet ergens verband mee houden, moetergens toe leiden.
Ik houd ook van leuke roddel op zijn tijd en af entoe van wilde speculaties.
Maar heeft een man als Nash geen recht op wat privacy? Moeten alle pijnlijke details van zijn privéleven en deg eschiedenis van zijn ziekte over honderden bladzijden uitgesmeerd en zeer suggestief voor algemeen gebruik geïnterpreteerd worden?Het langste hoofdstuk van het boek beschrijft de toekenning van de Nobelprijs aan de speltheoretici.
Dit is ook het meest interessante hoofdstuk.
Gebaseerd op gedeeltelijk vertrouwelijke informatie geeft het een zeer geloofwaardig beeld van de geheimzinnige procedure die tot de uiteindelijke keuze van laureaten heeft geleiD. Naast algemene wetenswaardigheden krijgen we ook te lezen dat de prijs voor Nash inderdaad zeer omstreden was.
Meestal wordt het voordracht van de commissie door de Zweedse academie unaniem overgenomen.
In het geval van Nash ontstond er een onverwacht lange discussie en werd de voordracht uiteindelijk met een krappe meerderheid geaccepteerD.Ondanks zijn half mislukte wetenschappelijke carrière en een treurig leven moet Nash een van de gelukkigste mensen op de aardbol zijn.
Hij heeft op een oude dag een Nobelprijs (en een miljoen aan contanten erbij) mogen incasseren voor een onbenullig jeugdwerkje waarvan hij zelf het belang niet heeft begrepen.
Gedurende een tamelijk korte wiskundige periode is Nash veelvuldig, langdurig en belangeloos geadviseerd door Harold Kuhn, Alfred Tucker, Lloyd Shapley,John Milnor, Donald Spencer, Norman Levinson, Jürgen Moser, Louis Nirenberg, Peter Lax and Lars Hörmander.
Zonder hun hulp zou hij nooit iets hebben gepubliceerD. Na zijn ineenstorting is hij jaren lang gesteund door de bovengenoemden en ook door mensen als Oskar Morgenstern, Armand Borel, Robert Oppenheimer, Atle Selberg, William Ted Martin, Felix Browder, Norman Steenrod, Richard Palais en vele anderen.
Kan je meer vragen?Wie heeft meer mogen ontvangen zonder ooit iets terug te hebben gegeven? Nog meer heeft hij te danken aan zijn geweldige vrouw Alicia Larde.
Ze heeft veertig jaar lang voor een menselijk voortbestaan voor John Nash gezorgD. Ze is ook de enige echte held van het boek.
U moet hierbij niet vergeten dat slechts deel I met de Nobelprijs bekroond is.
Het Nash-evenwicht valt samen met de bekende economische evenwichtsbegrippen uit de 19-eeuwse mededingingstheorie met het Cournot-evenwicht als de variabelen sent(zie kader) geïnterpreteerd worden als de geproduceerde hoeveelheden en met het Bertrand-evenwicht als sent de prijzen van twee concurrerende bedrijven voorstellen.
Beide evenwichten werden zwaar bekritiseerd door Edgworth in 1896 en werden daarna niet als echt geloofwaardig, laat staan empirisch relevant gevonden.
Von Neumann en Morgenstern besteedden in hun Theory of Games and Econo-mic  Behavior uit 1944 geen enkele aandacht aan deze begrippen en meenden dat er geen zinvol niet-coöperatief oplossingsconcept voor de niet-nul-som spellen kan bestaan.
Het is zeker dat Nash zelf zich niet realiseerde dat zijn evenwichts-concept al lang in de economische theorie bekend was.
Hij verwijst wel naar de mededinginstheorie in zijn artikel over de coöperatieveNash-oplossing, in het artikel (met Mayberry en Shubik) uit 1953over het klassieke duopolie-probleem, maar valt hem nog steeds nietop dat het Cournot-evenwicht door hemzelf herondekt is.
Het Nash-evenwicht geeft inderdaad geen natuurlijke interpretatie van vage algemene ideeën over wat een strategische interactie eigenlijk is.
Het wordt nog steeds vaak verkeerd gebruikt en geïnterpreteerD. De re-den dat het Nash-evenwicht uiteindelijk door economen omarmd isen als een basis voor de moderne economische theorie dient, moet gezocht worden in de sterke overeenkomsten met het niet-strategisch algemeen competitief evenwicht bedacht door Walras in 1874.
Er werdook wel beweerd dat Nash de Nobelprijs al in 1983 had moeten delenmet Debreu, die het bestaan van een algemeen evenwicht aangetoondheeft.
Vele speltheoretici denken dat aan Robert Aumann een groot onrecht werd aangedaan.
De naam John Nash wordt voldoende geëerd door het evenwicht dat naar hem vernoemd is.
Achteraf gunt men hem de prijs natuurlijk wel, maar voor de meesten hoefde het niet.
Nog afgezien van een niet onaanzienlijk geldbedrag, heeft de prijs op Nash een gunstige therapeutische uitwerking gehaD. Hij wordt overal ter wereld uitgenodigd,met grote egards ontvangen en vermaakt zich opperbest met het geven van volstrekt onbegrijpelijke lezingen ;

God en het gesteente      Bodifée Gerard      Menswetenschappen

Gerard Bodifée over grensgebied tussen wetenschap en geloof

Stenen spreken niet

Jart Voortman

Met het boek God en het gesteente verkent Gerard Bodifée het grensgebied tussen geloof en wetenschap.
Volgens de Vlaamse astrofysicus laat ons bestaan zich niet reduceren tot kale natuur- en scheikunde.

Vooraleer zijn jongste boek God en het gesteente op de markt verscheen, schreef Bodifée al een opmerkelijke bijdrage over geloof en wetenschap in de bundel Schitterend ongeluk of sporen van ontwerp (Ten Have, 2005).
Die leverde een stroom aan publicaties op waarin wetenschappers, filosofen en theologen hun zegje doen over de verhouding tussen geloof en wetenschappelijke kennis.
Waarom die discussie pas nu losbarst en niet twintig jaar geleden, is mij niet duidelijk.
In elk geval kunnen we er blij mee zijn, want de vraag of de vruchten van tweehonderd jaar wetenschapsbeoefening verenigbaar zijn met het christelijk geloof gaat ieder van ons aan.

Bodifée is gekwalificeerd om zich in die discussie te mengen.
Als sterrenkundige is hij goed ingewijd in fundamentele natuurwetenschappelijke onderwerpen.
Beroepshalve was Bodifée een aantal jaren wetenschapsjournalist bij De StandaarD. Maar al snel verbreedde hij zijn horizon door ook te schrijven over meer filosofische onderwerpen.
Hij schreef zowel over het unieke karakter van de aarde als ‘de wieg’ van het leven als over de vrijheid van de mens en over de verbeterbaarheid van de werelD. Dat hij in zijn geschriften opkomt voor de waarde van het geloof, is opmerkelijk voor iemand met zijn ontwikkeling en achtergronD.

De ondertitel van het boek luidt: Waarover religie en wetenschap spreken en zwijgen.
Bodifée wil in een helder betoog de grenzen van wetenschap en geloof markeren.
In de wetenschap, en vooral in de natuurkunde, is eenvoud volgens hem het kenmerk van de waarheiD. Het besef van fundamentele eenvoud heeft geleid tot wetenschappelijke doorbraken.
Vanuit de aarde gezien maken de planeten lusvormige bewegingen in het hemelruim.
De klassieke verklaring daarvoor was dat de planeten zich op draaiende cirkels voortbewegen.
Copernicus kwam in de zestiende eeuw met een eenvoudigere verklaring: de aarde draait om de zon.

In de negentiende eeuw verenigde Maxwell elektrische, magnetische en optische verschijnselen in één theorie.

In dezelfde eeuw werd vastgesteld dat in alle omstandigheden de lichtsnelheid dezelfde is – ook als voorwerpen zich met grote snelheden van ons af of naar ons toe bewegen.
Dat onlogische gegeven leidde tot ingewikkelde ethertheorieën.
Totdat Einstein met zijn eenvoudigere – maar moeilijk voorstelbare – relativiteitstheorie kwam: ruimte en tijd zijn aan elkaar verbonden grootheden.
Een voorwerp heeft geen absolute lengte en een gebeurtenis geen absolute duur.

Bodifée schrijft daarover: ,,In het aannemen van een wezenlijke eenvoud van de wereld schuilt een geloof in de diepe verbondenheid van alles wat bestaat.
Hoe veelvormig en gefragmenteerd de wereld zich ook toont aan de waarnemer, diep in de geest, die hunkert naar begrip, is een onverklaard besef aanwezig van een wezenlijke verbondenheid binnen heel deze diversiteit, alsof een diepe wezenseenheid alles wat bestaat verenigt.
Het is een gevoel, maar ook meer dan een gevoel.
Het is een besef dat gevoed wordt door de ervaring dat kennis van de wereld scheidingen binnen de wereld doet verdwijnen.
Hemel en aarde zijn tot één werkelijkheid geworden door de astronomie.
Levende en niet-levende systemen bestaan uit dezelfde chemische elementen, leert de organische scheikunde.
Hoe verwant mens en dier zijn, brengt de evolutietheorie aan het licht.
Alle organismen, van de simpelste bacterie tot het hoogst ontwikkelde dier, gebruiken dezelfde genetische code, leert de moleculaire biologie.
Kennis verenigt wat in onwetendheid gescheiden blijft.
’’

De grote vorderingen van de wetenschap veranderde evenwel ook de tijdgeest.
In de negentiende eeuw staan in de Europese cultuur de eerste atheïstische denkers op.
August Comte werd vlak na de Franse Revolutie geboren.
Hij deelde de geschiedenis van de mensheid in in een theologische, een metafysische en een positieve periode.
We kunnen volgens Comte de absolute waarheid over ons leven en de zin daarvan niet kennen.
We moeten ons beperken tot wat kan worden gecontroleerd, het verifieerbare.
In het voetspoor van de kerk schreef hij een positieve catechismus die de religie van de menselijkheid vastlegde.
Die filosofie van de overgave aan het Grote Wezen kende ook rituelen.
Theoretisch had Comte afgerekend met het geloof, maar in de praktijk nog niet.

Ludwig Feuerbach kreeg een theologische opleiding, maar kwam almaar meer in de ban van de filosofie van Hegel.
Hij brak evenwel met het fundamentele idealistische uitgangspunt van die filosofie.
Niet meer God moet het onderwerp zijn van de filosofie, maar de mens, de natuurlijke mens.
,,Het bewustzijn van God is het zelfbewustzijn van de mens, de kennis van God is de zelfkennis van de mens.
’’ De mens spreekt over zichzelf als hij over God spreekt.
Hij projecteert zichzelf naar buiten als een zelfstandig wezen en noemt het GoD. Het materialisme van Feuerbach wordt samengevat met de beroemde zin: ,,De mens is wat hij eet.
’’

,,Wat blijft, is natuurlijk het merkwaardige feit dat dit getransformeerde voedsel gedachten voortbrengt waarmee het zichzelf tot in de hemel projecteert,’’ merkt Bodifée in zijn boek op.

De vader van de psychoanalyse, Sigmund Freund, probeerde de menselijke ziel te verklaren vanuit hetzelfde materialistische uitgangspunt.
Samengevat komt het hier op neer.
Een neurose is een aandoening die altijd het resultaat is van een kwetsende beleving in de vroege jeugd, een traumA. Aan het trauma kleeft een affect dat naar boven komt in dromen en dergelijke.
Dat maakt volgens Bodifée allemaal een erg mechanische indruk: ,,De menselijke geest lijkt op een hydraulische machine.
Als het defect is verholpen, dan loopt alles weer naar behoren.
’’

Op overtuigende wijze laat Bodifée zien dat het materialistische wereldbeeld van deze filosofen de wereld waarin wij leven, ernstig onderschat.
De wetenschap heeft enorme verworvenheden, maar de methodologische beperking heeft ook invloed op het resultaat: ,,Mensen maken onderscheid tussen mooi en lelijk, zinvol en zinloos, goed en kwaad, in betekenissen die in de dierenwereld even onbekend zijn als de dierlijke driften onbekend zijn in de minerale materie.
Mensen streven en leven in verwachting, in hoop of in wanhoop.
Maar de wetenschap spreekt over moleculen en kristallen.
Zij meet en registreert, maar voelt niet.
Zij observeert, maar neemt niet deel.
Haar blik is afstandelijk.
Zij noteert feiten, geen verlangens.

Zij zoekt oorzaken, geen doelen.
Zij ziet de processen van het leven, maar kent de belevingen van het leven niet.
Zo vormt zij zich een voorstelling van een mechanisch heelal, dat zich blind en onverschillig ontwikkelt.
[…] Gedachten, gewaarwordingen, streefdoelen, vreugde, twijfel en teleurstelling: niets daarvan is aanwezig in het wetenschappelijke beeld van de werelD. […] Volkomen evident is daarom wat de Amerikaanse kosmoloog Steven Weinberg opmerkte aan het eind van zijn boek over het ontstaan van het heelal: naarmate het heelal beter te begrijpen lijkt, lijkt het ook zinlozer te worden.
’’

Stenen kunnen ons nooit iets over God vertellen.
Stenen zijn dooD. Stenen spreken niet.
Stenen zijn onverschillig.
,,Het voorwerp van het wetenschappelijk onderzoek is de onverschillige materie,’’ schrijft Bodifée.
,,Het voorwerp van de religieuze beschouwing is God, de totale verschilligheiD. In het inerte gesteente ligt de diepe oorsprong van de mens en van alles wat leeft.
In God ligt de ultieme bestemming.
Wetenschap spreekt over de oorsprong van het bestaan, religie over de bestemming.
De blik is verschillend georiënteerD. De ene wendt zich naar het verleden, de andere naar de toekomst.
De ene komt terecht in het gestolde gesteente, de andere in de allesomvattende aandacht.
’’

We zien hier een wat te ver doorgevoerde systematiek.
Godsdienst houdt zich namelijk ook bezig met de oorsprong, de schepping.
En in de biologie bijvoorbeeld is een vakgebied dat zich bezighoudt met het gedrag van dieren.
Wetenschap is niet alleen maar bezig met onverschillige materie.
Maar het punt dat Bodifée wil maken, is duidelijk: ons bestaan laat zich niet reduceren tot kale natuur- en scheikunde.

Moet de wetenschap meer rekening houden met God? Nee, al meteen in het begin van zijn boek zegt Bodifée dat God geen verklaring kan zijn in de wetenschap.
Wetenschappelijk en theologisch is het project Intelligent Design volgens hem ondeugdelijk: ,,Het is een miskenning van de wetenschappelijke methoden en een versmalling van het religieuze bewustzijn God te gebruiken als oplossing voor wetenschappelijke vraagstukken.
’’

Ook wetenschappers moeten hun grenzen kennen, vindt Bodifée.
Ze worden geconfronteerd met vele vragen.
Hoe kan iets tegelijk deeltje zijn en golf? Hoe kunnen deeltjes die ooit aan elkaar waren gekoppeld, elkaar over grote afstand beïnvloeden? Daarover besluit de astrofysicus: ,,De vragen blijven opkomen en elk antwoord levert altijd meer vragen op.
’’ ;

Rampjaar 1672      Panhuysen Luc      Nederlandse geschiedenis

Het jaar 1672 staat in de Nederlandse geschiedenis bekend als het Rampjaar.
In dit jaar begon de Hollandse Oorlog en werd de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden aangevallen door Engeland, Frankrijk en de bisdommen Münster en Keulen, resp.
onder het gezag van Bernard von Galen en Maximiliaan Hendrik van Beieren.

 

De Franse legers konden niet de kortste route door de Spaanse Nederlanden nemen omdat Frankrijk keizer Leopold I, aartshertog van Oostenrijk, buiten de strijd wilde houden.
Daarom waren de bisdommen door de Fransen om logistieke redenen tot bondgenoot gemaakt.
[1] De binnenvallende legers trokken op 12 juli 1672 over de Rijn bij Lobith en versloegen het zwakke leger van de Republiek en bezetten snel veel grondgebied in het landschap Twente en het graafschap Zutphen.

 

Door deze tegenslagen brak paniek uit in de niet bezette delen van de Republiek.
Veel bestuurders die aan de kant van de tot dat moment leidende partij van de staatsgezinden stonden, werden gedwongen hun posities af te staan aan prinsgezinden.
Dit jaar vormde zo ook het eind van het Eerste Stadhouderloze Tijdperk.

 

De belangrijkste staatsgezinde regent was Johan de Witt.
Samen met zijn broer Cornelis verloor hij in dit jaar niet alleen zijn ambt maar ook zijn leven, toen ze door een woedende, door orangistische partijgangers opgezweepte menigte werden vermoorD.[2]

 

Het rampjaar duurde ongeveer 17 maanden volgens Margaretha Turnor.
[3] Banken, scholen, winkels, rechtbanken en schouwburgen werden gesloten.
Kunsthandelaren en -schilders gingen failliet aan de gevolgen van een heftige crisis.
Volgens een beroemd Nederlands gezegde was het volk destijds redeloos, het land reddeloos en de regering radeloos.

 1 Bestaande situatie in de Republiek

 2 Aanloop tot oorlog 2.
1 Verhouding met Engeland

 2.
2 Verhouding met Frankrijk

 2.
3 Wisseling van Bondgenootschappen

 

3 De Oorlog 3.
1 Moord op gebroeders De Witt

 3.
2 De Waterlinie en het vervolg van de oorlog

 3.
3 Oorlog met Münster

 4 Gevolgen

 5 Literatuur

 

Bestaande situatie in de Republiek

 

Al tijdens de Tachtigjarige Oorlog hadden er spanningen bestaan tussen aanhangers van een bestuur door de regenten, de staatsgezinden, en aanhangers van een bestuur door de prins van Oranje, de prinsgezinden.
Deze spanningen waren in 1650 geëscaleerd in de poging van Willem II Amsterdam in te nemen en zo de machtsstrijd in zijn voordeel te beslechten.

 

Na zijn plotse dood kwamen de staatsgezinden weer aan de macht.
Volgens hun overtuiging was een stadhouder of koning schadelijk voor de 'Ware Vrijheid'.
De postuum geboren zoon van Willem II, nog een zuigeling, werd niet benoemd tot stadhouder en ook het ambt van kapitein-generaal (opperbevelhebber van het leger) bleef onbezet.
De Staten van Holland benoemden Johan de Witt, zoon van een regent die door Willem II gevangen was gezet, tot raadpensionaris, het belangrijkste ambt binnen de Republiek.

 

Hoewel lang niet alle bestuurders en provincies staatsgezind waren, hadden de staatsen zolang er geen grote economische problemen of oorlogen dreigden de macht stevig in handen.
Daarom, en vanwege hun eigen zakelijke belangen, probeerden de regenten oorlogen binnen Europa te vermijden.

 

 Aanloop tot oorlog

 

Tijdens de onafhankelijkheidsoorlog tegen Spanje had de Republiek een verbond gesloten met Frankrijk.
In 1648 hadden Spanje en de Oostenrijkse landen de Republiek erkend en was er vrede gesloten.
Frankrijk daarentegen had wel vrede gesloten met Oostenrijk, maar had met Spanje doorgevochten tot 1659.
Volgens de Vrede van de Pyreneeën zou de Franse koning Lodewijk XIV trouwen met een dochter van Filips IV: Maria Theresia zou afzien van haar erfrechten in ruil voor een bruidsschat.
Deze bruidsschat werd door de Spanjaarden nooit betaalD.

 

Verhouding met Engeland

 

De verhouding tussen de Republiek en Engeland was tijdens deze periode problematisch.
De landen waren concurrenten op het gebied van handel en koloniën.
In 1651 had dit al tot de Eerste Engels-Nederlandse Oorlog geleiD. In een geheime paragraaf bij de vrede was bepaald dat het gewest Holland het ambt van stadhouder geheel zou afschaffen en nooit meer een lid van het Huis van Oranje zou laten benoemen tot kapitein-generaal.
Oliver Cromwell had deze bepaling, de Akte van Seclusie, geëist als reactie op de hulp van Willem II aan diens schoonvader Karel I van Engeland tijdens de Engelse burgeroorlog en wegens de nauwe banden tussen de door hem ten val gebrachte Stuarts en de Oranjes.
Al was een vermindering van de invloed van de Oranjes de staatsgezinden zeker niet onwelkom, met deze bepaling mengden de Engelsen zich in hun binnenlandse politiek.
De prinsgezinden waren uiteraard ook woedend toen de bepaling bekend werD.

 

Na de dood van Cromwell kwam met Karel II van Engeland het Huis Stuart weer op de troon.
De geheime clausule uit het verdrag werd geschrapt, maar de bepalingen van de vrede die nadelig waren voor de Nederlandse handel niet, zoals het respecteren van de Acte van Navigatie.
De onenigheden tussen de beide Noordzeelanden laaiden opnieuw op en de Tweede Engels-Nederlandse Oorlog volgde.
Na de vorige oorlog had Johan de Witt de vloot behoorlijk versterkt ten koste van het landleger van de Republiek.
Met deze vloot en met hulp van de Fransen, met wie opnieuw een bondgenootschap was aangegaan, wist de Republiek Engeland en zijn bondgenoot Münster te verslaan.

 

De hulp van Frankrijk bestond echter voornamelijk uit diplomatieke druk.
Frankrijks leger en vloot waren nauwelijks in actie geweest.

 

 Verhouding met Frankrijk

 

Na de dood van Filips IV in 1665 claimde Lodewijk XIV een deel van de erfenis voor zijn vrouw.
Volgens plaatselijk recht in delen van de Spaanse Nederlanden gaat het erfdeel van dochters uit een eerder huwelijk vóór het erfdeel van zonen uit latere huwelijken.
Lodewijk XIV legde dit zo uit dat zijn vrouw de Spaanse Nederlanden zou erven, omdat zij uit het eerste huwelijk van Filips voortgekomen was en zijn opvolger Karel II van Spanje een zoon was uit Filips' tweede huwelijk.
Om de argumenten kracht bij te zetten viel Frankrijk de Spaanse Nederlanden binnen, wat leidde tot de Devolutieoorlog, waarin Frankrijk opnieuw een aanzienlijk deel van Vlaanderen veroverde.

 

Deze ontwikkelingen bedreigden de belangen van de Republiek.
Een militair sterk land als Frankrijk aan de zuidgrens zou een veel groter gevaar zijn voor de Republiek dan de min of meer zelfstandige Zuidelijke Nederlanden in een personele unie met Spanje.
Om Frankrijk te stoppen sloot Johan de Witt de Triple Alliantie met Engeland en Zweden.
Officieel was dit een bondgenootschap dat zou bemiddelen in de oorlog tussen Spanje en Frankrijk, maar in geheime onderdelen verbonden de partners zich om geweld te gebruiken als een van beide landen (lees: Frankrijk) geen vrede zou willen.

 

 Wisseling van Bondgenootschappen

 

Prins Willem III als kind, door Cornelis Janssens van Ceulen

Frankrijk en Spanje sloten op 2 mei 1668 de Vrede van Aken, maar doordat de geheime clausules van de Triple Alliantie bekend raakte, voelde Lodewijk XIV zich beledigd door de Republiek.
Onmiddellijk nam hij stappen om de Republiek te isoleren.
Zweden en Münster werden snel omgekocht.
De Engelse publieke opinie was wantrouwig tegenover Lodewijk XIV, maar voor de Engelse koning Karel II kon een oorlog tegen de Republiek in zijn voordeel uitwerken.
Een oorlog zou vermoedelijk leiden tot de val van de staatsgezinde regering, waardoor zijn neef Willem III de macht zou krijgen.
Het bood ook mogelijkheden om het Nederlandse handelsmonopolie te vernietigen.

 

Na bemiddeling van Henriëtte Anne, Karels zuster die de echtgenote was van Filips van Orléans, sloten Engeland en Frankrijk het Traktaat van Dover, een geheime offensieve alliantie.
Frankrijk zou de Generaliteitslanden krijgen plus nog enkele delen in het zuiden; Münster en Keulen zouden delen in het oosten krijgen.
Engeland zou enkele kuststeden krijgen en Willem III zou benoemd worden als soeverein prins onder de protectie van Karel II.
Lodewijk beloofde Karel te voorzien van subsidies waarmee deze zou kunnen regeren zonder het parlement te hoeven raadplegen.

 

Johan en Cornelis de Witt

De Nederlanders waren op de hoogte van de onderhandelingen tussen Fransen en Engelsen, maar details waren niet bekenD. Johan de Witt rekende erop dat de publieke opinie in Engeland tegen een oorlog met een protestantse natie zou zijn en bovendien Lodewijk XIV niet zou vertrouwen.
Verder deed De Witt moeite om de relatie met Frankrijk te verbeteren, middels de gezant Pieter de Groot.
De Republiek en Frankrijk hadden eigenlijk geen tegengestelde belangen, behalve over de Zuidelijke Nederlanden.
Frankrijk zag de rivier de Rijn als zijn natuurlijke grens en tussen de Rijn en Frankrijk lagen de Spaanse Nederlanden en de Generaliteitslanden, een deel van de Republiek.
Volgens de Franse ambassadeur Godefroi d'Estrades waren de Nederlanders algemeen in hun oordeel ; ;Gallicus amicus, non vicinus ; ;; de Fransman als vriend, niet als buur.

 

De Republiek had een sterke vloot, maar maakte te weinig voorbereidingen voor uitbreiding van het leger.
Redenen hiervoor waren geldtekort en gebrek aan vertrouwen in het leger dat in het verleden een wapen in de handen van de stadhouders was geweest.
Steeds meer tekenen wezen echter in de richting van oorlog.

 

De Oorlog

 

In maart 1672 viel de Engelse vloot een van de Levant terugkerend Nederlands handelskonvooi aan.
Op 27 maart gevolgd door een oorlogsverklaring.
Op 6 april volgde die van Frankrijk en eind mei die van de bisdommen Keulen en Münster, nadat de troepen onder het bevel van de Zonnekoning Maastricht links hadden laten liggen.

 

De markies van Turenne, de prins van Condé en maarschalk Luxembourg werkten in 1672 samen om de Republiek te veroveren.
Op 17 mei lag het Franse leger voor Wezet aan de Maas.
De aanvoerders waren het oneens of Maastricht, dat goed te verdedigen was, aangevallen moest worden.
[4] Turenne was tegen en liet 10.
000 man achter als rugdekking.

 

In plaats van door de Zuidelijke Nederlanden te trekken, trok het Franse leger via het prinsbisdom Luik en het prinsbisdom Keulen om de verdedigingslinie van de Republiek heen.
Op 28 mei was Condé gevorderd tot Kaiserswerth en op 12 juni stond het leger voor Lobith, klaar om de Rijn over te steken.
Condé raakte gewond tijdens de oversteek.
[5] Turenne nam het commando over en splitste het leger in tweeën.
Zowel Arnhem als Nijmegen werden belegerD. Lodewijk XIV trok naar Doesburg, zijn broer Philippe naar Zutphen.
Grol en Deventer werden belegerd door de Duitse bisschop Bernard van Galen.
Bij de Ijssel kwam het tot een veldslag die de Fransen gemakkelijk wonnen.
Nu lag het hele grondgebied van de Republiek open.
Onder zware druk van de angstige publieke opinie ging De Witt akkoord met de benoeming van Willem III als kapitein-generaal voor de duur van één veldtocht.

 

Op 19 juni viel Naarden; 30 juni lagen de Fransen voor Gorkum.
De Nederlandse vloot had ondertussen de verenigde Engels-Franse vloot verslagen in de Slag bij Solebay.
Luxembourg nam het commando van Condé over.
Na anderhalve maand kwam een fase van stilstand in de Hollandse Oorlog, maar in de steden van Holland, Zeeland, Utrecht, Friesland was de paniek compleet.

 

In veel plaatsen kwam het tot oproer en relletjes tegen de regenten.
De oproerlingen wensten de benoeming van de prins van Oranje en bestraffing van degenen verantwoordelijk voor de oorlog en de staat van het leger.
Beschuldigingen van verraad waren niet van de lucht.
Onder deze druk viel de regering.
Johan de Witt en 130 andere staatsgezinde regenten, zoals Andries de Graeff, zijn neef Pieter de Graeff, Hans Bontemantel en Lambert Reynst in Amsterdam en Pieter de Groot in Rotterdam namen ontslag en werden vervangen door prinsgezinde regenten.
[6]

 

Een van de eerste handelingen van Willem III was het verwijderen van het woord 'eervol' in de ontslagverlening aan Johan de Witt.

 

Moord op gebroeders De Witt

 

De woede van het volk was nog niet tevreden gesteld met de machtsovername en zocht een doelwit.
In augustus werd Cornelis de Witt, de minder talentvolle en nog minder populaire broer van Johan de Witt gevangengezet op verdenking van het beramen van een moordaanslag op Willem III.
Het kon door de rechtbank niet bewezen worden en toen Johan de Witt op 20 augustus zijn broer kwam ophalen, verzamelde een menigte zich rond de gevangenis.
Kort daarop werd de cavalerie van Claude-Frédéric t'Serclaes van Tilly, die de gevangenis bewaakte, weggestuurd om een niet bestaande groep plunderende boeren te stoppen.

 

Het einde kwam voor de gebroeders De Witt toen leden van de plaatselijke schutterij de gevangenis bestormden.
De broers werden naar buiten gehaald en vermoord, waarna hun lijken ernstig werden verminkt.
Vingers, tenen en geslachtsdelen werden afgehakt en de ingewanden werden verwijderD.

 

De namen van enkele moordenaars zijn bekenD. Zij werden beschermd en in sommige gevallen beloond door Willem III.
Volgens meerdere bronnen was Cornelis Tromp, een vijand van Johan de Witt en partijganger van de prins, bij de moord present.

 

Tegenwoordig vermoeden de meeste historici dat er een complot was om de moorden te plegen en dat Willem III op zijn minst op de hoogte was.

De Fransen waren opgerukt van de Ijssel tot in Utrecht.
Daar begonnen onderhandelingen over vrede.
Frankrijk zou de gebieden ten zuiden van de Waal krijgen, Engeland zou Walcheren krijgen en enkele steden aan de kust, en Keulen en Münster wat gebieden in het oosten.
Karel en Lodewijk besloten dat Willem III als prins zou regeren over een overblijfsel van de Republiek.
Ook moest er veel geld worden betaald en de katholieken volledige godsdienstvrijheid worden gegeven, anders zou Frankrijk Utrecht en heel Gelderland houden.
Deze eisen waren zo hoog dat ze afgewezen werden en de Republiek in haar verzet sterkten.

 

Met 30.
000 man bezetten de Fransen Utrecht.
De vroedschap had de keuze passief af te wachten of de vijand haar diensten aan te bieden en zodoende in ieder geval enige invloed te kunnen uitoefenen.
De inkwartiering werd een zware last en de regenten stonden bloot aan afpersing.
De prins van Condé had het kasteel bij Amerongen verlaten en zijn intrek genomen in het huis van oud-burgemeester Johan van Nellesteyn aan het Janskerkhof in Utrecht.
[7] Joan Huydecoper van Maarsseveen wist Luxembourg af te kopen en stuurde hem twee kimono's.
In tabak bleek hij niet geïnteresseerD.[8]

 

Tijdens de onderhandelingen werd Willem III de toegang tot de stad Utrecht geweigerD. Hij trok zich terug achter de Hollandse Waterlinie.

 

Luxembourg nam het commando over van Condé, die zwaargewond was geraakt aan zijn hanD. Lodewijk XIV ging met 20.
000 man terug naar Frankrijk.
Luxembourg hield 40.
000 man over.
[9] In de zomer werden de verrichtingen van het Franse leger minder spectaculair en de manschappen verveelden zich.
De Fransen bliezen aan de Rijn en de Vecht veel kastelen op, zoals Kasteel Nijenrode.

 

In september trok hij Lexmond, Capelle en Benschop binnen; drie dagen later Hilversum, Loosdrecht en Eemnes.
Luxembourg liet zich voor Naarden weglokken en versloeg op 12 oktober Willem III bij een aanval op het door de Fransen bezette Woerden.
Luxembourg moest 15.
000 man afstaan aan Turenne, die zich opstelde tussen Wesel en Koblenz, langs de Rijn.
Het Staatse leger onder bevel van de stadhouder bedreigde Charleroi in Henegouwen; Luxembourg bedreigde eind december Den Haag, en stuitte op de Hollandse Waterlinie bij ZegvelD. Nadat hij Zwammerdam en Bodegraven had laten uitmoorden, keerde hij terug naar Woerden.
Er volgde een propaganda-oorlog en zelfs uit zijn eigen gelederen kwam kritiek over zijn handelwijze.

 

De Fransen konden hun opmars niet doorzetten en trokken zich terug tot de Piéton.
De maarschalk, die tot genoegen van zijn manschappen kastelen langs de Vecht liet plunderen, had eind 1672 schoon genoeg van zijn verblijf in de ondergelopen polders.
Condé, lijdend aan jicht, nam tegen zijn zin het bevel weer over.
De Markies van Louvois gaf hem de opdracht wreed en onbarmhartig te zijn en zo veel mogelijk in brand te steken.
[10]

 

Oorlog met Münster

 

Albertine Agnes van Nassau liet krachtig optreden toen de Linde-linie langs het riviertje de Linde te zwak bleek.
Onder leiding van luitenant-admiraal baron Hans Willem van Aylva ging het er rond de schansen van deze Friese waterlinie soms heftig aan toe.
Bernard von Galen ( ; ;Bommen Berend ; ;) slaagde er in tot vlak voor de stelling Heerenveen te komen, maar die was versterkt met een aarden wal en dubbele grachten.
De bezetting bestond uit burgercompagnieën: schutters uit Leeuwarden en Franeker, en geregelde troepen, allen onder het bevel van graaf Johan Maurits van Nassau-Dietz, die veel last had van rheumatiek, stadhouder Hendrik Casimir II, generaal Carl von Rabenhaupt en Van Aylva zelf.
De Münstersen vielen in de nacht van 18 op 19 augustus 1672 tot driemaal toe aan, maar ze werden steeds gestopt.
Daardoor konden ze Friesland niet verder binnendringen.
Op 28 augustus, en na een beleg van amper een maand gaf de bisschop zijn troepen opdracht de belegering van Groningen op te heffen (het Gronings Ontzet).
Op 2 september 1672 werd Blokzijl bijgestaan door Friese troepen en een Hollandse vloot; de bisschop trok zich terug.

 

Op het diplomatieke front was de Republiek erin geslaagd om Brandenburg-Pruisen, het Heilige Roomse Rijk en Spanje aan haar zijde te krijgen.
De Keulse en Munsterse bisschoppen hadden 30.
000 man ingezet, maar haalden hun troepen terug toen de keurvorst Frederik Willem van Brandenburg en de militaire bevelhebber van de Duitse keizer, Raimondo Montecuccoli zich in september 1672 bij Halberstadt verzamelden en de mogelijkheid bestond dat die Munster en Keulen in de rug zouden aanvallen.
De Munstersen vertoefden niettemin geruime tijd in Staphorst en omstreken, zodat zelfs de kerk van dat dorp bijna een jaar voor de beoefening van de roomse eredienst werd gebruikt.
Men mag dus veronderstellen dat het fort gedurende die tijd door de vijand niet onbezet werd gelaten, te meer daar hij van hier telkenmale strooptochten in Drenthe en op de grenzen van Friesland deeD.[12]

 

Winschoten werd op 7 september prijsgegeven; Oudeschans capituleerde 27 oktober voor Von Galen.
Coevorden werd na een verrassingsaanval op basis van een plan van schoolmeester Mijndert van der Thijnen eind december 1672 opgegeven.
Bij dichte mist werden 600 Münsterse soldaten gevangengenomen en vielen 85 kanonnen in handen van Von Rabenhaupt.
In januari 1673 liet Von Galen zijn troepen het Brandenburgse Mark en Kleef plunderen en ontmoette bij Wesel de troepen van Turenne.
Von Galen verzamelde zijn troepen bij het Duitse Soest.
Raimondo Montecuccoli, begon onderhandelingen met de prins-bisschop.
De keizerlijke en Brandenburgse troepen trokken naar het zuiden, met de opdracht het bisdom Munster, de eerdere bondgenoot, te sparen.
[13]

 

Gevolgen

 

Toen het land rondom de stad Amsterdam werd geïnundeerd kwam de verkoop van bouwpercelen vrijwel stil te liggen.
Het duurde een tiental jaren voordat de investeringen weer opgang kwamen.
Al die tijd lagen in de Vierde Uitleg van Amsterdam bouwpercelen braak.

 

De ervaringen van het Rampjaar hadden aanzienlijke invloed op de richting van de buitenlandse politiek van de Republiek.
Willem III zou het als zijn taak zien om de Republiek en Europa te verdedigen tegen Franse hegemoniale aanspraken.
In alle oorlogen van Lodewijk XIV zouden de Nederlanders zijn tegenstanders steunen.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Hoe de Republiek het Rampjaar overleefde

Door: Luc Panhuysen

Speelbal tussen de supermachten

Het Rampjaar 1672 betekende bijna het einde van de Republiek.
Toch pakte de oppermachtige vijand na anderhalf jaar weer zijn biezen.
Dat is niet alleen te danken aan de krijgskunst van stadhouder Willem III en Michiel de Ruyter.
De Republiek was lijdend voorwerp in een conflict tussen twee aartsrivalen: de Franse Zonnekoning Lodewijk XIV, en de besluiteloze Duitse keizer LeopolD.

door Luc Panhuysen

In het Rampjaar 1672 ging de Nederlandse Republiek bijna ten onder.
Het land werd in de maanden juni en juli onder de voet gelopen door de koning van Frankrijk, geholpen door de koning van Engeland en de bisschoppen van Keulen en Münster.
Nog net op tijd kon de aanstormende vijand door de waterlinie tot staan worden gebracht.
Eind juli was de Republiek ineengeschrompeld tot een met vluchtelingen overspoeld eiland dat bestond uit de provincies Holland, Zeeland en FrieslanD.

Dat eiland werd van alle kanten door de vijand bedreigD. Op het land was voor Willem III, de 22-jarige prins van Oranje, de zware taak weggelegd om het leger te leiden.
Het Staatse leger had in de afgelopen kwarteeuw nauwelijks actie gezien; de degens waren roestig geworden, de buiken dik, de soldaten waren onervaren en bang.
Alleen de waterlinie hield de Fransen op veilige afstanD.

Op zee vochten Michiel de Ruyter en Cornelis Tromp tegen een overmacht, maar hun vloot was – in tegenstelling tot het landleger – in uitstekende conditie.
Zodoende konden de Engelsen van een landing op het Hollandse strand worden weerhouden.
Maar dit alles verklaart nauwelijks hoe het mogelijk was dat de oppermachtige vijand anderhalf jaar na de aanval zijn biezen pakte.
Hoe kwam het dat de Republiek overleefde?

Zwakzinnig

Het overleven van het Rampjaar door de Nederlandse Republiek wordt meestal verteld als een ‘nationaal’ verhaal.
Willem III en De Ruyter spelen steevast de glansrollen.
Maar zonder de internationale dimensie, waarin de Republiek speelbal was in het krachtenveld van de toenmalige grootmachten, kan het Rampjaar niet worden begrepen.
De Republiek was lijdend voorwerp in een continentale rivaliteit tussen een supermacht in verval en een supermacht in opkomst.

De personen om wie het hier gaat zijn Leopold I, keizer van het Heilige Roomse Rijk, en Lodewijk XIV, koning van Frankrijk.
De keizer was drie jaar ouder dan de koning.
Lodewijk en Leopold waren aartsrivalen.
Die rivaliteit was overgeleverD. Hun voorgangers vingen elkaar al vliegen af; het was aan de volgende generatie om de wedijver naar een hoger plan te tillen.

Leopold (1640-1705) was tijdens zijn eerste vijftien levensjaren opgevoed met het idee dat zijn oudere broer Ferdinand IV keizer zou worden.
Leopold zou een hoge functie in de kerk gaan bekleden.
Hij was hiervoor zeer geschikt: als kleine jongen legde hij al een buitengewone vroomheid aan den dag.
Hij was van nature verlegen en voorzichtig, en warmde zich graag aan gedachten over de harmonie van Gods schepping.

Maar toen Ferdinand plotseling overleed aan de pokken, moest Leopold alsnog voor het keizerschap worden klaargestoomD. Ineens was het afgelopen met de Bijbelstudie en het zingen van psalmen; de rommelige realiteit van de heerschappij riep.
En het keizerrijk was een rommeltje: een lappendeken van staten en staatjes.
Een jaar na de dood van zijn broer werd Leopold uitgeroepen tot koning van Hongarije.
Het jaar daarop, in 1656, tot koning van Bohemen; het volgende jaar verkreeg hij de kroon van Kroatië.
Pas in 1658 werd in Frankfurt de kroon aller kronen, de keizerskroon, op zijn hoofd geplaatst.

Leopold was een Habsburger.
Dat betekende dat hij het hoofd was geworden van de machtigste familie ter werelD. Het Huis Habsburg viel uiteen in twee takken.
Onder die van Leopold ressorteerden onder andere Midden-Europa, Oostenrijk en DuitslanD. Onder de Spaanse tak, zetelend in Madrid, vielen de Spaanse Nederlanden, Italië, Spanje en grote delen van Latijns-AmerikA. Gezamenlijk heersten de Habsburgers over een wereldrijk waarin, zoals ze zelf zeiden, ‘de zon nooit ondergaat’.

Habsburger-zijn bracht ook nadelen met zich mee.
Habsburgers waren uitzonderlijk lelijk.
Door generaties van inteelt waren ze tal van mankementen gaan vertonen, zoals de beruchte uitstekende onderkaak.
Het was niet ongewoon dat de kaken van een Habsburger zo slecht aansloten dat hij nauwelijks zijn eten kon kauwen.

Conversatie ging hun al even moeilijk af.
Op mentaal gebied had de huwelijkspolitiek desastreuze gevolgen.
In 1665 was in Madrid een jonge Habsburger op de troon gekomen die naar hedendaagse maatstaven zwakzinnig genoemd zou worden.
Zijn gezondheid was penibel, zijn lichaam een wrak.
Het was iedereen in Madrid duidelijk dat deze jongen, Karel II, geen nakomelingen zou verwekken.
Hierdoor werd Leopold, hoofd van de Oostenrijkse tak, ook nog eens feitelijk leider van de Spaanse tak.

Op het toppunt van zijn macht was de keizer een wat schuwe man, die bij het spreken door zijn onderkaak werd gehinderD. Hij leed aan een bijna ziekelijke vorm van besluiteloosheiD. De meeste levensvreugde putte hij uit het componeren van religieuze muziek.
Wie de serene klanken van Leopolds Miserere beluistert, beseft dat zijn grootste talent niet lag in het torsen van een keizerskroon.

Balletlessen

Leopolds aartsvijand, Lodewijk XIV (1643-1715), had die kroon dolgraag willen dragen.
Pogingen deze te verwerven waren echter mislukt.
Lodewijk was het tegendeel van LeopolD. Tijdgenoten vonden hem een aantrekkelijke jongeman.
Hij was bovendien zeer geïnteresseerd in de geneugten des levens.
Hoewel de koning van Frankrijk traditioneel de titel rex christianissimus (‘meest christelijke koning’) voerde, waren weinig dames in zijn hofhouding veilig voor zijn libido.

Net als Leopold koesterde Lodewijk een grote passie voor muziek, alleen gebruikte hij die om zijn publieke imago nog meer glans te verlenen.
Fanatiek volgde hij balletlessen bij een dansmeester, zodat hij de ster kon zijn tijdens optredens voor zijn eigen hof.
Tijdens zo’n voorstelling presenteerde hij zichzelf als Apollo, in het klassieke pantheon de god van de zon.
Vanaf dat moment ging Lodewijk door het leven als de Zonnekoning.
Er is geen groter contrast dan tussen Leopolds Miserere en het Te Deum van de componist Charpentier – die veel voor Lodewijk componeerde –, dat begint met paukenslagen en triomfantelijk trompetgeschal.

De toon was al vroeg gezet in het leven van Lodewijk.
Trompetgeschal zou zijn voetstappen begeleiden waarheen hij zich ook wendde.
De voorafgaande eeuw hadden de Franse koningen zich in toenemende mate omsingeld gevoeld door de Spaanse en de Oostenrijkse tak van de Habsburgers.
In het zuiden lag Spanje, in het noorden het onder Madrid vallende België (de Spaanse Nederlanden); langs de oostelijke grens het door Wenen gedomineerde DuitslanD.

Lodewijk koesterde de ambitie die omsingeling te doorbreken.
Zijn timing was subliem.
In de zestiende eeuw waren de Habsburgers op het toppunt van hun macht en militaire kracht.
In de zeventiende eeuw echter, na de Tachtigjarige en Dertigjarige Oorlog, had het Huis weinig puf meer over.
Terwijl Lodewijk popelde om de dansvloer te verruilen voor het echte podium: het slagvelD.

Lodewijks eerste optreden vond plaats in het jaar 1667, toen hij met een sterk leger de Spaanse Nederlanden binnenviel.
Hij rechtvaardigde de aanval met een beroep op het zogeheten ‘devolutierecht’, volgens hetwelk de Spaanse Nederlanden zouden toekomen aan zijn vrouw Maria-Theresa, en niet aan haar jongere halfbroer Karel II.
Het Spaanse leger was geen partij in de Devolutieoorlog; de ene na de andere stad viel in Franse handen.

Lodewijk veroverde grote delen van Vlaanderen, daarna marcheerde hij feestelijk de Franche-Comté binnen.
De Franse koning genoot.
Hij noemde de mars ‘mijn ballet van ijzer’.
Zo had hij oorlog het liefst: een choreografie waarin hij de regie ferm in handen haD. Vanuit Wenen keek Leopold bezorgd toe hoe het domein van zijn neef onder de voet werd gelopen.
Maar erg veel kon hij niet doen.
Het rommelde in het zuiden van zijn rijk: de Hongaren waren opstandig en dreigden te worden gesteund door de Turken.

Wie wel ingreep was Johan de Witt, raadpensionaris van HollanD. Voor de Republiek ging de Devolutieoorlog de verkeerde kant op.
In Den Haag zag men veel liever het zwakke Spanje als zuiderbuur dan het sterke, agressieve Frankrijk.
In korte tijd timmerde De Witt een verdrag in elkaar waaraan ook Engeland en Zweden deelnamen.
Als Lodewijk zich niet ogenblikkelijk terugtrok, aldus de bondgenoten, zouden ze hem met vereende krachten daartoe dwingen.

Het was een lelijke streep door Lodewijks rekening.
Hem werd de regie ontfutselD. Even kwetsend was dat hij, Zonnekoning, voor het oog van de wereld en zijn hofhouding werd gedwongen af te druipen.
Lodewijk zwoer dat hij zich zou wreken op de Republiek.
Die wraak zou de geschiedenis in gaan als het Rampjaar.

Keurvorst

Leopold was blij dat anderen de hete kolen uit het vuur hadden gehaald en dat Lodewijks woede zich nu richtte op een land dat tot geen van de Habsburgse takken behoorde.
Hij voelde zich zwak staan.
De Hongaars-Turkse dreiging achtte hij gevaarlijker dan de Franse.
De Fransen hadden zich nauwelijks uit de landen van zijn neef teruggetrokken of hij tekende in 1668 in het geheim het zogeheten ‘delingsverdrag’.

Leopold ging ervan uit dat de Spaanse tak van zijn Huis zou uitsterven en dat sanering van het Habsburgse wereldrijk onvermijdelijk was geworden.
Daarom zegde hij Lodewijk toe dat die, na de dood van de ziekelijke Karel II, Zuid-Italië, Franche-Comté, de Filippijnen én de Spaanse Nederlanden zou krijgen.
Spanje, Noord-Italië en Zuid-Amerika zouden voor Leopold zelf zijn.
Dat Karel II pas in 1700 zijn laatste adem zou uitblazen kon toen niemand bevroeden.

Eind 1671, toen Lodewijk al ver was gevorderd met de voorbereidingen voor een aanval op de Republiek, stemde Leopold in met een geheim neutraliteitsverdrag met Frankrijk.
Hierin beloofde de keizer bij de Franse invasie van Nederland afzijdig te zullen blijven.
Lodewijk moest toezeggen dat tijdens deze operatie Spaans noch Duits grondgebied zou worden geschonden.
De Zonnekoning dacht aan deze eis te kunnen voldoen door verdragen te sluiten met de bisschoppen van Keulen en Münster.
Wanneer hij over hun grondgebied zou optrekken, kon hij keurig de Spaanse Nederlanden ontwijken en het Rijk sparen.

Het liep anders.
De Franse aanval voltrok zich inderdaad via de door de bisdommen Keulen en Münster uitgerolde loper richting de Republiek.
Maar de Fransen stapten ook van die loper af.
Tussen Keulen en Münster lag namelijk het hertogdom Kleef, behorend tot de wijd verspreide landen van de keurvorst van Brandenburg.

De Nederlandse Republiek had net een verdrag met de Brandenburgse keurvorst, Frederik Willem, getekenD. De Fransen hadden erop gerekend dat Frederik Willem zich wel tot neutraliteit zou laten intimideren.
Nu dat had gefaald, werd Kleef geplunderd en platgebranD. Dat, zo meende Lodewijk, zou Brandenburg leren.
Het was de eerste schending van het met de keizer gesloten neutraliteitsverdrag.

In de maanden juni en juli van 1672 werd de Republiek onder de voet gelopen door een ontzagwekkend leger van 120.
000 man, voornamelijk Franse soldaten.
Verschrikt kermden pamfletschrijvers: ‘Wij hebben in veertig dagen meer verloren dan wij in tachtig jaar hebben veroverD.’

Maar in augustus was de frontlijn bereikt die de hele oorlog niet meer zou veranderen.
De Franse supermacht had zich in het kleine landje vergist; Lodewijk had de Nederlanders onderschat.
De Engels-Franse koningsvloot legde het stelselmatig af tegen De Ruyter.
Te land zorgden de waterlinie en Nederlandse onverzettelijkheid ervoor dat ook daar geen vorderingen werden geboekt.
Maar het frustreren van de vijand was niet hetzelfde als hem tot de aftocht dwingen.
Het was duidelijk dat, wilde de Republiek overleven, zij een sterke bondgenoot nodig zou hebben.

Er waren al contacten met Wenen, maar Leopold was er nog niet aan toe actie te ondernemen.
Wel waren de keizer en zijn raadgevers geschrokken van de snelheid van de Franse opmars.
Het begon de heren te dagen dat na de Noordelijke Nederlanden weleens spoedig de Spaanse Nederlanden aan de beurt konden zijn.

Die zomer maakte de keurvorst van Brandenburg een begin met de samenstelling van een hulpleger voor de Republiek.
Het was een merkwaardige situatie: Duits grondgebied werd geschonden, maar de enige die in het geweer kwam was een keurvorst, formeel een vazal van de keizer.
Toen keurvorst Frederik Willem een gezant naar de keizer stuurde, vonden Leopold en zijn raadslieden dan ook dat ze niet konden achterblijven.

Reichskrieg

In september 1672, een maand na de moord op de gebroeders De Witt, was in Halberstadt een indrukwekkend Duits leger verzameld van zo’n 60.
000 man.
Afgesproken was dat dit leger naar Westfalen zou marcheren om daar de bisschop van Münster, Frankrijks belangrijkste bondgenoot te land, in de rug aan te vallen.
De verwachtingen in de Nederlandse Republiek waren hooggespannen.
Op de Amsterdamse beurs schoot de koers van obligaties omhoog nadat het nieuws van de Brandenburgs-keizerlijke mars bekend was geworden.
Er waren in Nederland een stuk of vijf kranten, die alle nauwkeurig bijhielden hoeveel mijlen de soldaten wekelijks aflegden.

Helaas had de keizer een dubbele agendA. Zijn deelname aan de veldtocht was bedoeld voor het Duitse publiek, dat die nu eenmaal van een keizer verwachtte.
Maar Leopold wilde ook het neutraliteitspact met Frankrijk intact houden.
De Turkse horden woelden nog steeds aan de oost- en zuidgrens van zijn rijk.
Door toedoen van de keizer werd dan ook niet naar Westfalen gemarcheerd, maar naar Frankfurt.
Zo werden vele mijlen afgelegd, maar bleef het grote leger op veilige afstand van dat van de Fransen.
Toen het Brandenburgs-keizerlijk leger eind december zijn winterkwartieren opzocht, was de koerswaarde van de obligaties aan de Amsterdamse beurs steil omlaaggeduikelD.

De campagne was ook een zware teleurstelling voor de keurvorst van Brandenburg.
In het geheim sloot hij in april 1673 een vredesverdrag met Frankrijk.
Zo was het isolement van de Republiek na een jaar van oorlog groter dan aan het begin van de Franse aanval.

Toch had de veldtocht de basis gelegd voor de wending ten goede.
Lodewijk was zich namelijk onbehaaglijk gaan voelen.
Was de Brandenburgs-keizerlijke expeditie doorgemarcheerd naar de Franse oostgrens, dan had Parijs voor het grijpen gelegen.
De Zonnekoning wist dat het neutraliteitsverdrag met Leopold allang door hemzelf was geschonden.
Vroeg of laat zou de oude animositeit tussen Frankrijk en zijn aartsvijand weer oplaaien.

Om hierop voorbereid te zijn besloot hij tot een preventieve actie.
Hij bezette het aartsbisdom en de stad Trier, en hij onderwierp de Elzas.
Nu, dacht Lodewijk, ben ik veilig.
Het tegendeel was het geval.
De publieke opinie in Duitsland bereikte een kookpunt.
Verontwaardigd vond men dat de rijksvrede werd verkracht.
Pamflettisten, intellectuelen en vorsten riepen dat het tijd was voor een Reichskrieg tegen de Franse tiran.
Bovendien was de Turkse dreiging afgenomen.
De storm van protest in Duitsland duwde Leopold voort op de weg die hij al halfslachtig was ingeslagen.

In Den Haag werd in augustus 1673 de Haagse Alliantie gesloten, een verbond tussen de Republiek, de hertog van Lotharingen, de Spaanse kroon en de keizer.
Opnieuw zette een keizerlijk leger zich in beweging; ditmaal wilde het bloed zien.
Lodewijk was nu gedwongen vele manschappen uit de bezette Republiek te halen.

Mede hierdoor lukte het de Prins van Oranje in september om de vesting Naarden te veroveren, die karig was bemanD. In november veroverden de troepen van de Haagse Alliantie de stad Bonn, scharnierpunt in de lange Franse logistieke lijnen.
De ontruiming van de Republiek door de Fransen was toen al gaande.
Aan het einde van dat jaar waren vrijwel alle Fransen uit de Republiek vertrokken.

Het lot van de Republiek was in de handen van de grootmachten van die tijD. Dat wil niet zeggen dat het ‘nationale’ verhaal irrelevant is.
Integendeel, als De Ruyter zijn zeeslagen had verloren of als Willem niet zo’n succesvolle leider-in-oorlogstijd was geweest, was het land over de rand van de afgrond gevallen.
Maar de internationale context van ‘1672’ is even onmisbaar.
Lodewijk en Leopold stonden aan de basis van zowel het begin van het Rampjaar als aan het einde ervan.

Luc Panhuysen publiceerde afgelopen maand Rampjaar 1672.
Hoe de Republiek aan de ondergang ontsnapte.
Eerder verscheen van zijn hand een biografie van de gebroeders De Witt.

In Rampjaar 1672.
Hoe de Republiek aan de ondergang ontsnapte van Luc Panhuysen wordt aan de hand van de persoonlijke correspondentie van vader, moeder en zoon Van Reede het Rampjaar beschreven.
Omdat de vader diplomaat was in Berlijn, de moeder vluchtte voor de Fransen en zoonlief vocht in het kleine leger van de Prins van Oranje, bieden hun belevenissen een brede blik op zowel de Nederlandse als de internationale gebeurtenissen.

De oorlog van 1672 van Robert Fruin (1972) is een gedegen poging om het Rampjaar in al zijn dimensies te bestrijken, maar de auteur beperkt zich voornamelijk tot 1672, dus tot de eerste helft van de oorlog.
Het Rampjaar 1672 door Daan Roorda kwam in hetzelfde jaar uit, is verhalender van aanpak, maar mist eveneens het jaar 1673.
Het meer recente ‘Redeloos, radeloos, reddeloos’.
De geschiedenis van het rampjaar 1672 (1998) door Petra Drieskämper biedt een helder overzicht van de ontwikkelingen en gebeurtenissen.

Het Rampjaar vormde zowel voor Frankrijk als voor het keizerrijk het begin van een nieuw tijdperk.
Wie meer wil weten over de comeback van de keizer als leider van Duitsland, leze Leopold I of Austria (1981) door John Spielman, of het oude maar nog altijd bruikbare Weltmach des Barock.
Österreich in der Zeit Leopolds I (1961) door Oswald Redlich.
Veel lichamelijk Habsburgs ongemak en karakterzwakte van Leopold in Die kleinen Ticks der Gro&"946;en Herscher (2004) door Frank Huss.

Over de Zonnekoning zijn kasten vol geschreven.
De Fransen zijn over het algemeen lovender dan de buitenlanders.
François Bluche is met Louis XIV (1986) een typische hagiograaf; de klassieker van John B. Wolf Louis XIV (1968) is kritisch maar redelijk;

Richard Wilkinson probeerde mild te zijn in zijn Louis XIV (2007), maar ondervond hardnekkige tegenwerking van de feiten.
Een neutrale, militair-historische benadering van Lodewijk XIV is te vinden in de twee werken van John Lynn: The Wars of Louis XIV 1667-1714 (1999) en Giant of the Grand Siècle (1997).
Ronduit kritisch is Carl Ekberg in The Failure of Louis XIV’s Dutch War (1997).

 

Websites

In de maand april was bij het radioprogramma OVT een vierluik te horen over het Rampjaar, gemaakt door Mathijs Deen en Luc Panhuysen, dat is terug te luisteren via http://geschiedenis.
vpro.
nl (zoek: Rampjaar 1672); via deze site is het ook na te bestellen.

Www.
hollandsewaterlinie.
nl is een uitgebreide site over de geschiedenis van deze verdedigingslinie, en wat daar tegenwoordig nog te doen is.
Een aardige pagina is verder http://minbuzA.nl/history/nl/oorlog,1672.
html.

Willem de Zwijger      Wedgwood      Nederlandse geschiedenis

Dit artikel gaat over wie Willem van Oranje was, en waarom het zo'n belangrijk persoon was in onze vaderlandse geschiedenis.
Dit artikel gaat over het leven van Willem van Oranje, over hoe hij is opgevoed, hoe hij later werd gebruikt voor de vrijheid van ons lanD. Willem is nog maar 11 jaar als hij het prinsendom Oranje in Zuid-Frankrijk onder zijn hoede krijgt.
Willem van Oranje heeft in totaal 4 vrouwen gehad, en bij elkaar had Willem twaalf kinderen.
Willem van Oranje, Vader des Vaderland

1.
1 Inleiding

In dit hoofdstuk wil ik vertellen over het leven van Willem van Oranje, wat voor iemand hij is, en waarom wij hem zouden moeten herdenken, waarom hij zo belangrijk is, en zo bekent.

Mijn probleemstelling is: Wie was Willem van Oranje, en waarom moeten wij hem herdenken?

1.
2 Wie was Willem van Oranje?

Willem van Oranje, ook wel Willem van Nassau, Willem de Zwijger, Wilhelmus van Nassouwe of Vader des Vaderlands genoemD. Willem van Oranje wordt geboren op 24 april 1533 op het ; ;Hooge Huis te Dilenburg ; ; als zoon van Graaf Willem van Nassau en Juliana van Stoltenberg.
Juliana en Willem krijgen nog meer kinderen, Jan, Lodewijk, Adolf en Hendrik.

Niemand weet dan nog dat de oudste zoon, krachtig gesteund door zijn broers, door god zal worden gebruikt om de vrijheid van ons land, of beter gezegd de vrijheid van God te dienen, te verdedigen.
Willem van Oranje, Vader des Vaderlands, in wording.
Als de jonge Willem elf jaar is komt er een grote verandering in zijn leven.
Een neef van hem, René van Nassau (meestal René van Chalon genoemd) overlijdt en nu erft Willem het prinsendom Oranje in Zuid-Frankrijk.
Sedert die tijd kunnen we spreken van het Huis van Oranje-Nassau.
Het huwelijk tussen de oom en tante van Willem blijft kinderloos en zo erft Willem van Oranje na de dood van zijn oom alles van hem Het leven op Dillenburg is eenvoudig.
Grote feesten zoals op andere kastelen, komen niet voor.
Wel wordt aan het onderwijs grote aandacht besteeD. Zowel Willem als Juliana zijn de ‘Nieuwe leer” toegedaan.
Wat is dat? Dat betekent dat ze de bijbel onderzoeken, dat de geschriften van Luther lezen en dat de prediking van het evangelie wordt bevorderD.

Willem van Oranje word dus met het Lutherse geloof opgevoeD. Door de erfenis krijgt hij ook de titel ‘Prins van Oranje’.

Willem moet nu naar het Brusselse hof voor zijn verdere opvoeding.
Dat wil de keizer.
Zo gaat dat in die tijD. Het wordt voor hem een tijd van veel leren.
Latijn, spaans en Nederlands staan op het lesrooster.
Willem word aan het Brusselse hof goed katholiek opgevoed door landvoogdes Maria van Hongarije.
De jonge prins kan het goed vinden met keizer Karel V.
dat kan dies zoon, Filips ll, niet goed hebben.
En zo is de verhouding tussen die twee al vanaf het begin niet al te best.
En dat wordt ook niet beter, Filips ll zit Willem van Oranje het liefst dwars.
In 1551 benoemt Keizer Karel V van Frankrijk hem tot kolonel van een regiment te velde en op 30 januari 1556 wordt hij benoemd tot Ridder in de Orde van het Gulden Vlies.
Hierbij zweert hij trouw aan het katholieke geloof.

1.
3 Vrouwen van Willem van Oranje

Als Willem 25 jaar oud is, overlijdt zijn eerste vrouw, Anna van Buren.
Met twee jonge kinderen blijft hij achter.
Eén ervan is Philips Willem.
De prins hertrouwt met Anna van Saksen, een vrouw die hem later zal verlaten.

Anna van Egmond was de erfdochter van Maximilaan van Buren.
Vlak voor haar dood kreeg Willem van Oranje een relatie met Eva Eliver.
Hij trouwt niet met haar, maar in 1559 kreeg hij een zoon van haar, Justines.
Deze werd later benoemd tot admiraal van ZeelanD.

Het tweede huwelijk van de Prins van Oranje is met Anna van Saksen, dochter van de keurvorst Maurits van Saksen.
Zij is streng Luthers opgevoed, lelijk van uiterlijk en boos van humeur.
Van liefde is dan ook geen sprake, maar zij verleent de Prins de steun van Saksen, Hessen en de Paltz, en daar is het Willem van Nassau dan ook om te doen.
Ondanks de tegenstellingen in geloofsovertuiging tussen de twee, en vooral de kritieken daarover van haar familie, vindt het huwelijk toch doorgang op 25 augustus 1561.

1.
4 Geloofsvrijheid?

Willem van Oranje begint steeds meer na te denken over geloof.
Willem bevindt zich in een moeilijke positie: aan de ene kant is hij trouw aan de Spaanse Koning, aan de andere kant voelt hij mee met de Protestanten die met Rome gebroken hebben en in opstand zijn gekomen tegen de inquisitie.

Het jaar van de ommekeer is 1566.
Op 20 augustus en de dagen daarna vindt in Brussel, waar de Prins op dat moment is, op dat moment één van de grootste opstanden plaats tegen de inquisitie, de beeldenstorm.
De beeldenstorm vindt daar op enorme schaal plaats en waait vanuit Brussel over naar de rest van NederlanD. Willem van Oranje reageert op deze opstand door drie beeldenbestormers op te hangen, maar tegelijkertijd staat hij de godsdienstbeoefening in elke kerk toe en belooft het einde van de inquisitie.

Het gaat niet goed met de protestanten, uiteindelijk kunnen alleen de gewesten Holland en Zeeland zich nog tegen de Spanjaarden verweren.
Daarom gaat Willem van Oranje terug, en gaat hij in Enkhuizen wonen.
Vanuit daar ging hij de opstand leiden.
Hij probeerde het vertrouwen van de Katholieken en de Protestanten in Holland en Zeeland winnen en samen tegen de Spanjaarden te laten strijden.

Hij weet de Katholieken en Protestanten te overtuigen en uiteindelijk weten ze daarmee te voorkomen dat de Spanjaarden Leiden bezetten.

Zijn huis was eerder toevallig en als gevolg van zijn gastvrijheid dan met een bepaalde bedoeling een protestants centrum geworden.
Zijn Saksische vrouw beleed wel in het openbaar het Katholieke godsdienst en nam deel aan de ceremoniën daarvan, maar zij mocht particulier haar eigen lutherse godsdienst belijden.
Daardoor was er een excuus voor de aanwezigheid van lutherse predikers in het huis van de prins, in het geheim in Brussel, maar openlijk te BredA. Bovendien was zijn broer Lodewijk, als een Duitse vorst, vrij om openlijk de godsdienst uit te oefenen die hij wilde en toen in de zomer van 1664 Willems moeder met enige van haar jongere kinderen te Breda logeerde, weerklonk het grote huis op zondag, en waarschijnlijk ook wel in de week, van de roerende melodieën van lutherse gezangen.

In 1573 sluit Willem zich aan bij de calvinisten.
Ook Juliana van Stolberg, Willem's moeder, bekeert zich tot het calvinisme.

Eigenlijk zijn de calvinisten volgens hem te streng in de leer, maar Willem beseft dat hij hun steun hard nodig heeft om de Nederlanden weer tot een eenheid te krijgen.

1.
5 Unie van Utrecht

In 1579 wordt de Unie van Utrecht wordt, na aandringen van Willem van Oranje, getekenD. De Unie verbindt de Noordelijke Provinciën en heeft als doel een eenheid te vormen tegen het gevaar in het Zuiden.
De Provinciën Holland, Zeeland, Utrecht, Gelderland, de Ommelanden en Friesland tekenen de Unie.
Willem van Nassau tekent de Unie pas veel later, omdat het toch een einde betekent van zijn ideaal, een eenheid tussen Noord en ZuiD. De Unie is niet tegen het Zuiden, er zijn zelfs enkele zuidelijke steden die ook tekenen, maar het is niet het ideaal dat Willem voorstaat.
In het verdrag is bepaald dat niemand vervolgd mag worden vanwege zijn geloofsbeleving, een primeur in de Europese geschiedenis.

Zo zijn de Noordelijke Provinciën verbonden, door Willem van Oranje, en heten nu samen de Unie van Utrecht.

Leiden wordt door de Spanjaarden belegerd, maar Willem weet de bevolking van het Rijnland, het Schieland en het Delfland ervan te overtuigen de dijken door te steken.
De Spanjaarden, niet gewend aan zo'n waterige bedoening, komen ernstig in de problemen.
Degenen die niet in de modder blijven steken en door hun zware wapenrusting worden neergetrokken kiezen het hazenpaD.

Zo is Leiden eindelijk weer ontzet.

1.
6 Het einde is nabij

In dezelfde tijd sterft zijn vrouw, op 18 december 1577.
Voor haar dood zijn ze al gescheiden.
Ze hebben wel vier kinderen gekregen: Anna, Maurits (hij sterft in zijn geboorte jaar), nog een Maurits en Emile.
Voor de dood van Anna van Saksen is Willem hertrouwd, deze keer uit liefde.
Ze heette Charlotte van Bourbon.
Van haar krijgt Willem zes dochters.
Nadat Willem van Oranje is vermoord wordt neemt zijn 17 jarige zoon Maurits zijn taak als stadhouder over.

In 1648, bij de vrede van Munster, wordt Nederland eindelijk officieel als onafhankelijk land erkenD. Willem heeft de overwinning niet mee mogen maken, maar zonder de inzet van deze grote man zou Nederland nu waarschijnlijk niet bestaan.
Nederland is eindelijk officieel een onafhankelijk land!

1.
7 Slot

Onderzoeksvraag: Wie was Willem van Oranje, en waarom moeten wij hem herdenken?

Uit het hierboven geschreven blijkt dus wel dat Willem van Oranje een heel belangrijke edele was.
Hij leidde de opstand tegen AlvA. Willem van Oranje was ook een onverbeterlijk optimist die bijna iedereen voor zich wist in te nemen.
Zijn belangrijkste doel was godsdienstvrijheid, hij vond dat alle mensen recht hadden op hun geloof.
Ook stichtte hij de Unie van Utrecht, eigenlijk is dat nu NederlanD. We hebben dus veel aan hem te danken.
Daarom moeten we hem ook gedenken, als ‘oprichter’ van NederlanD. Zijn bijnaam 'de Zwijger' kreeg hij omdat hij nooit al zijn bedoelingen uitsprak.

Willem van Oranje is in totaal 4 keer getrouwd geweest:

De eerste keer met Anna van Buren die in 1558 stierf.
Daarna met Anna van Saksen van wie hij in 1575 ging scheiden.
Zijn derde vrouw was Charlotte de Bourbon die in 1582 stierf).
Zijn laatste huwelijk was met Louise de Coligny.
Ook heeft Willem van Oranje meerdere kinderen: Uit het eerste huwelijk werden een zoon (Filips Willem, 1554) en een dochter (Maria, 1556) geboren.
Uit het tweede een zoon (Maurits, 1567) en twee dochters.
Uit het derde zes dochters.
Uit het vierde huwelijk een zoon (Frederik Hendrik, 1584).
Verder had hij nog een onwettige verhouding met Eva Elinx waar uit een zoon, Justinus, geboren.
In totaal had Willem van oranje dus 12 kinderen.

Der Tachtigjarige oorlog      Groenveld  Prof.&  Leeuwenberg      Nederlandse geschiedenis

Van Willem van Oranje, de hertog van Alva, koning Filips II, de Watergeuzen en Johan van Oldenbarneveldt tot de Unie van Utrecht, de Slag bij Nieuwpoort, het Turfschip van Breda, Leidens Ontzet, het Twaalfjarig Bestand en de Vrede van Munster...

De Tachtigjarige Oorlog is een van de belangrijkste perioden uit de geschiedenis der Nederlanden.
In die woelige tijd werd de basis gelegd voor het Nederland zoals wij dat nu kennen.
De strijd die in de loop van de 16de eeuw binnen de Lage Landen uitbrak tegen het beleid van Filips II en vóór godsdienstvrijheid leidde uiteindelijk tot de onafhankelijkheid van de Republiek der Verenigde Nederlanden.

Met de langverwachte herziening van de standaardwerken De kogel door de kerk? en De bruid in de schuit biedt deze uitgave voor het eerst een totaaloverzicht van de Tachtigjarige Oorlog (1559-1650).
De tekst is volledig aangepast aan de huidige stand van de wetenschap en werd voorzien van een geactualiseerde beredeneerde bibliografie en vele illustraties in kleur.

Aan bod komen de staatsrechtelijke, economische, maatschappelijke en godsdienstige aspecten van dit boeiende tijdvak.
De auteurs autoriteiten op het terrein van Opstand en Republiek zijn erin geslaagd om de Tachtigjarige Oorlog op een wetenschappelijk verantwoorde, maar aansprekende wijze toegankelijk te maken voor een breed publiek.

Laten we beginnen met een voetnoot.
Eind juni 1572 verliet de augustijner broeder Wouter Jacobsz, een vijftiger, het klooster Emmaus in de buurt van GoudA. Een paar dagen tevoren had de stad waar hij geboren was ‘voor de prins’ gekozen en Jacobsz wist wat dat betekende.
Hij had van Lumey in Brielle en Gorkum gehoord, van Sonoy in Enkhuizen, van allerlei driftige geuzenvendels die elders in Holland en Zeeland de wet hielpen verzetten, dat wil zeggen alle papen de stad uit joegen, en voorzover ze priester, monnik of minderbroeder waren op z’n minst het leven zuur maakten, en op z’n ergst ophingen.

Sauve-qui-peut.
Jacobsz vluchtte via Utrecht naar Amsterdam dat trouw had gezworen aan de Spaanse koning, zocht onderdak in het Agnietenconvent langs wat toen nog niet eens de Oudezijds Voorburgwal heette, en begon aan een dagboek dat hij bijhield tot in 1579, het jaar nadat Amsterdam eieren voor z’n geld had gekozen en alsnog Oranjegezind was geworden.
Niet uit politieke, niet uit religieuze, maar uit economische motieven: de stad dreigde weg te kwijnen onder handelsboycotten en geuzenaanvallen.
Dan maar het calvinisme omhelzen.
De ‘Alteratie’ voltrok zich binnen een paar weken.

Op 19 juli 1579 houdt het Amsterdamse dagboek van broeder Wouter na drie woorden abrupt op.
Een paar dagen tevoren heeft hij genoteerd dat de nieuwe machthebbers in de stad ‘oproerig’ waren ‘en de religieuzen veel kwaad berokkenden’.
Vrienden van het Agnietenconvent hebben een onderkomen voor hem gezocht in de katholieke enclave Montfoort.
Blijkbaar hals over kop pakt hij andermaal z’n biezen en verdwijnt in de geschiedenis.

Des te levendiger en eigentijdser zijn de getuigenissen die hij naliet uit die zeven Amsterdamse ballingschapsjaren.
Dat blijkt uit een selectie van zijn aantekeningen die nu in modern Nederlands is uitgegeven.

Broeder Wouter was een nieuwsgierig man, verzamelde alle nieuwtjes en geruchten die hem per brief of bodes konden bereiken, hield zich op de hoogte van hoe de ‘vijand’ (als hij over ‘ons leger’ sprak, bedoelde hij de vrome scharen van de hertog van Alva) over de Diemerdijk weer probeerde de stad binnen te dringen, en ging als het even kon ook op reis.
‘Op 28 juli zag ik in Haarlem wel zes mannen aan de galg hangen’, noteerde hij in 1573, toen hij de net door de Spanjaarden veroverde stad bezocht.
‘Op mijn reis zag ik de verschrikkelijke, ontredderde toestand waarin het land door de troebelen dit jaar vervallen is.
Ik trof erg weinig huizen tussen Amsterdam en Haarlem die niet verbrand waren.
Op veel plaatsen lag het land er woest bij, zonder ook maar één dier.
’

Deed hij Goya-achtig verslag van de desastres de la guerra? Dat klinkt overdreven.
Maar hij vertelde wel degelijk over honger, schaarste, vernielingen, stromen vluchtelingen en ontwrichting als gevolg van oorlogsvoering op een grondgebied dat niet veel meer dan de helft van het gewest Holland bestreek.
Hij schreef als een ontheemde in eigen land, want het was tenslotte een burgeroorlog.

Broeder Wouters voetnoot heeft het niet gehaald tot in De Tachtigjarige Oorlog, Opstand en consolidatie in de Nederlanden, een boek van vier (hoog)geleerde auteurs, meer dan 400 tweekolomsbladzijden dik, vervuld van illustraties en prettig veel cartografische informatie, en van salontafelachtige afmetingen.
De inhoud komt niet helemaal uit de lucht vallen.
De belangrijkste schrijvers – de historici Groenveld en Leeuwenberg – moesten nog promoveren toen ze al in 1979 (vierhonderd jaar Unie van Utrecht!) De kogel door de kerk? publiceerden: het eerste deel van een tweeluik over opstand en staatsvorming, dat zes jaar later gevolgd werd door De bruid in de schuit, waarin de consolidatie van de rebellie werd behandelD. En die twee luiken zijn nu aan elkaar gescharnierd tot het historische altaarstuk van de eeuw waarin de noordelijke Nederlanden met Rome én met Spanje braken, en een staatkundig ‘gewrocht’ (zei Fruin) tot leven lieten komen, dat ze de Republiek der Zeven Provinciën noemden.

Niet helemaal nieuw, maar wel op details en tot in een ruimhartige bibliografie geactualiseerd – en binnen één band bovendien de eerste samenhangende Nederlandse studie over het onderwerp sinds De Tachtigjarige Oorlog van Jacques Presser, dat in 1941 verscheen.
Belangrijk.
Op een thema als onze ontstaansgeschiedenis mag eens in de zestig,zeventig jaar wel weer eens nieuw licht worden geworpen.

Het verschil tussen Presser en het gezelschap onder leiding van Groenveld en Leeuwenberg is ook ingrijpenD. Presser stond met al z’n ironie, z’n afkeer van grootspraak en z’n talent voor petite histoire, nog met één been in de 19de eeuwse romantische verhaaltraditie die werd geïntroduceerd door de Amerikaan John Lothrop Motley met z’n blinde verering voor het gereformeerde geuzenvolk, en die in Nederland haar liberale variant vond bij Robert Fruin.
Vragen over de oorzaak van de opstand – omwille van het geloof of omwille van de vrijheid? – of over de mate waarin van een volksoorlog sprake zou zijn geweest, werden in dat nationalistische klimaat nauwelijks gesteld en zelden beantwoorD. Presser hield het in dat soort zaken bij de lichte spotzucht die hem eigen was.

De invloed van de sociale wetenschappen heeft het ‘heldere’ beeld van een oorlog tussen rechtschapen vrijheidsstrijders en tirannieke overheersers in de tweede helft van de 20ste eeuw ten slotte nog veel erger vergruisd dan Jan Romein het in z’n intreerede uit 1939 al zag aankomen.
De 19de-eeuwers hadden, naar hij toen zei, het zicht op de 16de-eeuwse ontwikkelingen al aardig gecompliceerd – oorzaak: hun vermeerderde (bronnen)kennis.
En over één der ijverigste bronnenvorsers uit die dagen schreef hij: ‘Hier ziet men als het ware het licht van Bakhuizens oordeel ondergaan achter de bergen materiaal die hij zelf heeft opgetast’.

We weten dat de vitale veertiger Romein zijn inauguratie aangreep om op ‘een hogere trap’ naar hij verzekerde, een nieuw vak te introduceren, dat hij de theoretische geschiedenis noemde.
We weten ook dat hij dat eigenlijk nooit helemaal van de grond heeft gekregen, zomin als zijn stelling dat ‘de verwetenschappelijking van de geschiedschrijving tot desintegratie van het geschiedbeeld geleid heeft’, volgende generaties historici ernstig van hun werk heeft gehouden.
En we weten ten slotte dat er een onmiskenbaar gelijk school in zijn klacht over de vervaging en verbrokkeling van het ‘beeld’, waarvan we alleen de gruzelementen overhouden.
Maar stak achter die klacht niet vooral ook een romantisch verlangen naar de bedrieglijke klaarte van voorheen?

De dagen van de grote, sterke, haast jongensboekachtige verhalen over het Leven van onze Voorouders zijn voorbi J. Bij Groenveld en Leeuwenberg is aan de glorieuze inname van Den Briel een paragraafje van 25 regels gewijD. De roemrijke belegeringen van Maurits, waar Fruin nog een heel boek (Tien jaren) aan besteedde, komen er relatief even bekaaid van af, net als de Slag bij Nieuwpoort, waarvan alle Nederlanders het jaartal schijnen te hebben onthouden.

Des te gedetailleerder zijn de beelden – nooit meer één; de eenduidigheid heeft afgedaan – die in de nieuwe geschiedenis van de Tachtigjarige Oorlog worden opgeroepen over de ontwikkeling van telkens veranderende bestuurlijke, economische, maatschappelijke, godsdienstige en staatkundige realiteiten.
Veel méér dan de krijgshandelingen die zich na het Twaalfjarig Bestand trouwens voornamelijk buiten het epicentrum van de prille Republiek voltrokken, hebben de sociaal-economische omstandigheden de bekroning van onze zelfstandigheid, en onze rol in het Europa van na de Westfaalse vrede bepaalD. Voorzover er onder Frederik Hendrik nog steden (in Brabant en Limburg) zijn belegerd en veroverd, werd daarmee de zekere uitkomst van de oorlog eerder bevestigd dan bevochten.

Samen met Nicolette Mout, die veel politicologisch werk voor haar rekening nam, en wijlen W.
M.
Zappey die economische bijdragen leverde, hebben Groenveld en Leeuwenberg een gedegen en secure mijlpaal geslagen waarmee we, als het om de Tachtigjarige Oorlog gaat, weer een jaar of zestig vooruit kunnen.

Zuinig zijn ze jammer genoeg gebleven over de aanstormende ‘gouden’ cultuur.
Vondel, Hooft en Bredero (aan welke laatste de deeltitel ‘Bruid in de schuit’ is ontleend) en ook Hugo de Groot komen zo nu en dan langs, vaak alleen in bijschriften – zoals de grote schilders voornamelijk in de illustraties zijn weggewerkt, waarbij de kanttekening past dat in een prestigieuze en deels gesponsorde uitgave toch wel meer werk had mogen worden gemaakt van zo briljant mogelijke reproducties.
Aan de rij hoofdstukken over economische, sociale en politieke ontwikkelingen, ontbreekt die over de de cultuur.

Bij Groenveld en Leeuwenberg is het burgeroorlogaspect niet al te scherp aangezet.
Er valt nog altijd een heel subboek te schrijven over het lot van geïntimideerde katholieken (Rogier sr heeft ze ooit geïnventariseerd in z’n Geschiedenis van het katholicisme in Noord-Nederland in de 16de en 17de eeuw), honderden door de van hot naar her sjokkende voorjaarslegers gedupeerde boeren, en de roomse geestelijken die zich, zoals broeder Wouter Jacobsz, van onderduikadres naar onderduikadres moesten slepen.
Een boek vol voetnoten, vol schilfers van een vergruisd beelD.

Adolf en Lodewijk van Nassau, twee broers van Willem van Oranje, gingen bij Bunde de Nederlandse grens over en namen via Bellingwolde de burcht te Wedde in.
Vanaf dit strategische punt dachten ze het hele land gemakkelijk verder te kunnen veroveren.
De andere legers van Willem van Oranje probeerden het zelfde vanuit Noord-Limburg.
De troepen zouden elkaar treffen in de buurt van Utrecht, aldus het plan.
Geen van de aanvallen slaagde echter in zijn opzet.
Alleen Lodewijk en Adolf wonnen een veldslag.
Deze veldslag was de slag bij Heiligerlee.

Voor deze veldslag hadden Adolf en Lodewijk een slimme tactiek bedacht.
Ze hadden hun troepen, bij elkaar zo’n drieduizend voetsoldaten en driehonderd ruiters, in drieën gesplitst.
Ze lokten de soldaten van Graaf Aremberg die met ongeveer evenveel waren gemakkelijk in de val.
Ze dreven de soldaten van Graaf Aremberg steeds verder terug, totdat die soldaten vastzaten in het moeras.
Graaf Aremberg verloor zeventienhonderd man op deze avond van de 22e mei 1568.
Lodewijk verloor slechts veertig man in de slag die maar twee uur duurde.
Onder de slachtoffers was wel zijn broer Adolf, die op 27-jarige leeftijd stierf, nu moest Lodewijk alleen verder.
 

Vanuit zee kregen de edelen onder leiding van de Oranje steun van de watergeuzen, die met hun schepen aanvallen deden op kuststeden als den Briel.
  Lodewijk werd uiteindelijk benoemd tot admiraal van de Watergeuzen, die niet bij iedereen een goede naam hadden.
Vele Nederlanders waren bang voor hen, omdat zij vroeger zeerovers waren.
 

De strijd in Noord Nederland

Na Heiligerlee trokken Lodewijk en zijn strijders, die wel wat aandurfden na hun eerste roemvolle overwinning, richting de versterking Appingedam.
Vanaf hier wilden ze doortrekken naar de stad Groningen, want dan hadden ze de eerste grote stad in handen.
Daar konden de Watergeuzen hen bij helpen, vooral omdat het Lauwersmeer gebied in die tijd uit een groot meer bestond waar de watergeuzen over konden varen om zo mannen aan land te zetten om mee te vechten.
De Watergeuzen kwamen vanuit Emden ( Duitsland) en van daaruit probeerden ze om Delfzijl, dat toen ook al gunstig lag voor de scheepvaart, in te nemen.
 

Helaas brachten ze geen van deze acties tot een goed einde.
Lodewijk en zijn mannen wilden Adolf wel wreken op de Spanjaarden, maar konden dat niet doordat ze te weinig geld hadden om de strijdende manschappen soldij uit te betalen.
Willem van Oranje had gerekend op steun van de Duitse vorsten, maar die kreeg hij niet.
Aan het einde van deze eerst zo succesvolle veldtocht verloren zijn troepen de slag bij Jengum.
De troepen konden het veilige Duitsland in vluchten, maar Willem van Oranje kon maar net via de Maas richting Frankrijk ontkomen.
  Vervolgens probeerde Willem de gereformeerden en de lutheranen bij elkaar te brengen, om zo geld voor een nieuwe aanval bij elkaar te brengen.
Dat lukte niet, ook al was hij daar tot 1571 mee bezig.
Het enige wat hij op dat moment kon doen was zich te bekeren tot het calvinisme zodat de calvinisten hem zouden steunen.
De meeste calvinisten waren naar Duitsland gevlucht, omdat ze in Nederland hevig vervolgd werden.
Zijn broers Lodewijk en Jan waren ook al calvinist geworden, dat was ook wel begrijpelijk, want ze deelden het lot van hun broer die niets meer te verliezen haD. In 1573 werd Willem uiteindelijk calvinist.
 

De volgende tegenslag liet niet lang op zich wachten.
Bij de volgende veldslag, in 1574 sneuvelden Lodewijk en een andere broer, Hendrik van Nassau, op de Mokerhei.
Nu was de tweede grote aanval mislukt.
Willem van Oranje was zeer bedroefd en hij schreef dat nu bijna iedereen die hij liefhad van hem heen was gegaan (zijn vrouw Anna van Buren, waar hij wel van gescheiden was, was in 1554 ook gestorven) Willem van Oranje vond veel troost in het geloof.
In deze periode schreef hij de woorden:”Al zouden we allen sterven en heel dit arme volk uitgemoord worden, toch zijn wij zeker dat God nooit de zijnen verlaat.
”

Ondanks dat de strijd in Noord-Nederland na een aanvankelijk succes op een mislukking uitliep, bleek het het startsein voor een oorlog die door protestantse edelen werd gewonnen.
Willem van Oranje maakte dit einde echter niet mee, hij werd in het prinsenhof te Delft in 1584 vermoorD.

Willem de Zwijger, prins van Oranje      Putnam Ruth      Nederlandse geschiedenis

Willem van Oranje

1533 – 1584

 

Voorganger

 

René van Chalon

 

Opvolger

 

Filips Willem

 

Graaf van Nassau-Oranje

 

Periode

 

1544 – 1584

 

Voorganger

 

–

 

Opvolger

 

Maurits

 

Stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht (Filips II)

 

Periode

 

1559 – 1567

 

Voorganger

 

Maximiliaan II van Bourgondië

 

Opvolger

 

Maximilien de Hénin-Liétard

 

Stadhouder van Franche-Comté (Filips II)

 

Periode

 

1559[1]/61[2] – 1567

 

Stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht (Staten-Generaal)

 

Periode

 

1572 – 1584

 

Voorganger

 

Maximilien de Hénin-Liétard (Filips II, tot 1573)

 

Opvolger

 

Joost de Soete (Utrecht)

 

Maurits van Nassau (tot 1589 alleen in Holland en Zeeland)

 

Stadhouder van Friesland en Overijssel

 (Staten-Generaal)

 

Periode

 

1580 – 1584

 

Voorganger

 

George van Lalaing (Filips II, tot 1581)

 

Opvolger

 

Willem (slot Dillenburg, 24 april 1533 – Delft, 10 juli 1584), prins van Oranje, graaf van Nassau-Oranje, Katzenelnbogen, Vianden en Diez, bekend als Willem van Oranje of onder zijn bijnaam Willem de Zwijger, en in Nederland vaak Vader des Vaderlands genoemd, was aanvankelijk stadhouder voor de koning van Spanje doch later de initiator, opstandelingenleider van de Opstand tegen de landsheer van de Spaanse Nederlanden, Filips II.

 

De Tachtigjarige Oorlog had als eindresultaat dat de Noordelijke Nederlanden zich in 1648 als onafhankelijke staat afscheidden van de Zuidelijke Nederlanden, die onder Spaanse soevereiniteit bleven.
In de kronieken, brieven en documenten van de 16e eeuw wordt soms gesproken over de OpstanD. Ook in de hedendaagse literatuur wordt het begin van de Tachtigjarige Oorlog veelal weer aangeduid met de Opstand of de Nederlandse OpstanD.[3]

 

De lijfspreuk van de prins was Je maintiendrai (Ik zal handhaven).
Aan het eind van zijn leven breidde de prins deze uit: Je maintiendrai l'honneur, la foy, la loi de Dieu, du Roy, de mes amis et moy (Ik zal de eer, het geloof, de wet van God, van de koning, van mijn vrienden en mij handhaven).

 Inhoud

 

Willem van Oranje werd geboren als oudste zoon van Willem de Rijke, graaf van Nassau, en Juliana van Stolberg.
Zijn vader had uit een eerder huwelijk al een dochter en ook zijn moeder had uit een eerder huwelijk al vier kinderen.
Geen van deze kinderen werd opvolger en stamhouder van het geslacht Nassau.
Een stamhouder had de opdracht de belangen van zijn familie te waarborgen.
Op 4 mei 1533 werd Willem onder grote belangstelling gedoopt.
Na Willem werden in het huwelijk van Willem de Rijke en Juliana van Stolberg nog vier zoons geboren:

 Jan (1535-1606)

 Lodewijk (1538-1574)

 Adolf (1540-1568)

 Hendrik (1550-1574)

 

Ook werden nog zeven dochters geboren.
Willem de Rijke was alleen rijk aan kinderen.
Van de zoons zou alleen de tweede (Jan van Nassau) een natuurlijke dood sterven.
De anderen zouden of omkomen in de strijd (Lodewijk, Adolf en Hendrik) of worden vermoord (Willem).

 

Tot zijn elfde levensjaar kreeg Willem een opvoeding in lutherse zin op het stamslot Dillenburg in DuitslanD. Zijn moeder was overtuigd protestant en bracht dat over op haar kinderen.

 

In 1544 stierf een neef van Willem, René van Chalon, die in 1530 door een erfenis onder meer het onafhankelijke prinsdom Orange verworven haD. Omsloten door Frankrijk, was het een twistappel tussen Frankrijk en het Heilige Roomse Rijk, de officiële soeverein.
De 26-jarige René had bij testament bepaald dat Willem van Nassau zijn opvolger zou worden.
Ook keizer Karel V stemde hiermee in.
De elfjarige Willem erfde hierdoor het prinsdom Orange met de prestigieuze titel van Prins.
Naast de lijfspreuk Je maintiendrai Chalon dus ook de titel prins van Oranje.

 

Aan dit prinsdom waren zeer belangrijke voorrechten en bezittingen in de Nederlanden verbonden.
Karel V verbond aan deze erfenis wel de voorwaarde: overgang tot het rooms-katholieke geloof en opvoeding aan het hof in Brussel.
Om het familiebelang van de Nassaus gingen de ouders en Willem hiermee akkoorD.

 

Aan het hof van keizer Karel werd het kind, de prins van Oranje, ingewijd tot diplomaat.
Hij leerde naast Duits verschillende talen als Latijn, Frans, Spaans, Italiaans en het plaatselijke Nederlands.
Er ontstonden contacten op allerlei niveaus.
Fernando Álvarez de Toledo, hertog van Alva en staatssecretaris Granvelle leerde hij kennen.
Ook kreeg hij in 1545 Karel V te zien, toen deze uit Duitsland naar Brussel was teruggekeerd, en in 1549 Karels zoon Filips, die vanuit Spanje kwam.
[4] Het bleek dat de jonge prins van Oranje zich uitstekend wist te redden.
Zijn levenshouding werd gekenmerkt door optimisme en welsprekendheiD. Hij bleek over diplomatieke gaven te beschikken.
Hij kreeg zijn bijnaam de Zwijger niet vanwege zwijgzaamheid, maar vanwege zijn gewoonte nooit het achterste van zijn tong te laten zien.

 

Op 8 juli 1551 trad de 18-jarige prins Willem in het huwelijk met Anna van Egmont.
Zoals gebruikelijk in zijn kringen was het huwelijk gebaseerd op berekening en familiebelang.
Door dit huwelijk vergrootte Willem van Oranje zijn belangen in de Nederlanden.
De Nederlanden bestonden in die tijd uit 17 provinciën.
Op 19 december 1554 werd Willems eerste zoon geboren: Philips Willem van Oranje.

 

De ster van de jonge prins Willem aan het hof van Karel V rees gestaag.
Hij werd een van de belangrijkste edelen aan het hof.
Toen Karel op 25 oktober 1555 terugtrad als koning van Spanje, keizer van Duitsland en heer der Nederlanden, leunde hij bij deze plechtigheid gehouden in Aula Magna, op de schouder van deze 22 jaar jonge prins.
Hieruit sprak een groot vertrouwen van Karel V in Willem van Oranje.
Tegen zijn zoon Filips II zei Karel over prins Willem: Houd deze jongeman in ere, hij kan je waardevolste raadgever en steun zijn.
In deze tijd toonde Willem van Oranje zich een trouw zoon van de rooms-katholieke kerk.

 

[bewerken] Raadsman van Filips II (1555-1559)

 

Karel V

Het wapen van Willem van Oranje

Filips II

In 1555 werd Filips II heer der Nederlanden en het jaar daarop ook koning van Spanje, waar hij overigens al vanaf 1539 als regent voor zijn vader optraD. Filips II was een overtuigd aanhanger van de rooms-katholieke kerk.
De reeds in 1550 ingevoerde strenge 'plakkaten' tegen de aanhangers van Maarten Luther hadden zijn volledige instemming.
Hij zag het als zijn levensdoel om één groot rijk te scheppen met slechts één godsdienst, het rooms-katholicisme.
Op dit punt wilde Filips van geen wijken weten.
De koning was een vroom, ernstig en sober mens.
Hij was ook achterdochtig en kon slecht delegeren.

 

Prins Willem was daarentegen opgewekt, sociaal vaardig en ambitieus.
Hoewel trouw aan de rooms-katholieke kerk, had hij waardering voor de kritische humanist Erasmus.
De koning trachtte nadrukkelijk Willem van Oranje aan zich te binden.
In 1556 werd Willem ridder in de Orde van het Gulden Vlies.
In het kader van de vredesonderhandelingen met Frankrijk, die in april 1559 zouden leiden tot de vrede van Cateau-Cambrésis, kreeg Willem van Filips belangrijke diplomatieke opdrachten.
Daardoor leerde hij de groten van Europa kennen.
Hij ontmoette de koning van Duitsland, de koning van Frankrijk en was samen met de hertog van Alva een van de belangrijkste raadsheren van Filips.
Willem werd bovendien door Filips benoemd tot stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht.
[5] Echter, tussen Filips en de Nederlandse adel boterde het niet erg.
Filips maakte liever gebruik van raadgevers van elders, zoals de Spanjaard Ruy Gómez de Silva en de topdiplomaat van Franse afkomst Nicolas Perrenot de Granvelle, die zijn vader al zo goed gediend haD. Toen Filips in het najaar van 1559 naar Spanje vertrok, was geen enkele Nederlandse edelman daar echt rouwig om.
Volgens niet geheel bevestigde bronnen zou hij prins Willem bij het afscheid hebben toegevoegd: Niet de Staten, maar gij, gij, gi J. Filips was kennelijk vooral in Willem teleurgestelD. Ze zouden elkaar nooit meer zien.

 

In juni 1559, dus na het sluiten van de Vrede van Cateau-Cambrésis, zou Willem van Oranje nog een ontmoeting hebben gehad met de Franse koning.
In zijn Apologie uit 1580, toen hij vogelvrij was verklaard door Filips, kwam Willem op deze ontmoeting terug.
De Franse koning zou hem mededelingen hebben gedaan over het gezamenlijke plan van de katholieke vorsten Hendrik en Filips om door middel van inquisitie, vervolging, tirannie en plakkaten deze ketterij in Frankrijk en in de Nederlanden uit te roeien.
Willem van Oranje geeft in zijn Apologie aan dat naar aanleiding van dit gesprek zijn weerstand en verzet tegen Filips zouden zijn ontstaan.
Hierin lezen we over deze zaak het volgende:

 

Ik wil gaarne toegeven dat ik toen een grote mate van medelijden voelde met zovele mensen van eer die aan de dood overgeleverd waren; tevens voelde ik mee met dit land, waarmee ik zozeer verbonden ben en waar men dacht een zekere vorm van inquisitie in te voeren die wreder zou zijn dan de Spaanse.

 

Sommige geschiedkundigen betwijfelen de historiciteit van deze ontmoeting sterk.
Klink stelt in Opstand, politiek en religie bij Willem van Oranje dat de argumenten voor ontkenning niet sterk zijn.
[6] Tot 1559 zou Willem koning Filips in ieder geval nog loyaal dienen.
De weerslag daarvan is te lezen in het Nederlandse volkslied: Den koning van Hispanje heb ik altijd geëerD.

 

[bewerken] In de oppositie (1559-1566)

 

Granvelle

Filips II benoemde in 1559 Margaretha van Parma tot landvoogdes voor de Nederlanden.
De feitelijke machthebber was echter een vertrouweling van Filips, Antoine Perrenot de Granvelle als adviseur van Margareta, die in 1561 bovendien aartsbisschop van Mechelen werD. Er was ook een Geheime Raad waarin vertrouwelingen van Filips waren opgenomen.
Filips voerde strenge plakkaten voor de vervolging van de protestanten in.
Op het punt van het rijksbestuur streefde hij naar een krachtig centraal gezag, ten koste van lokale privileges, waaronder bijvoorbeeld de eigen belastingpolitiek van de Staten-Generaal.
Vooral de invoering van de Tiende Penning riep heel wat spanning en weerstand onder de burgers op.
De politiek inzake de religie en het landsbestuur gaf ook spanning met de adel in de Nederlanden.
Onder de hoge adel kwamen onder anderen Filips van Montmorency, graaf van Horne, Lamoraal graaf van Egmont en Willem van Oranje in verzet.
Op 11 maart 1563 stuurden prins Willem, Horne en Egmont een scherpe en waarschuwende brief aan koning Filips II.
Het resultaat van dergelijke brieven was echter averechts.
Het deed Filips II zich nog meer vastbijten in zijn voorgestane intimidatiepolitiek.

 

De achterdocht van Filips II tegen prins Willem werd bovendien gevoed door Willems huwelijk, na het overlijden van Anna van Egmont in 1558, met Anna van Saksen op 25 augustus 1561 in Leipzig.
Uit het oogpunt van familiebelangen was dit huwelijk nauwkeurig overwogen.
Door dit huwelijk kreeg prins Willem belangrijke relaties onder de Duitse vorsten.
Willem van Oranje was in deze tijd weliswaar nog steeds rooms-katholiek, maar Anna was een dochter van de lutherse keurvorst van Saksen, Maurits van Saksen.

 

De Geheime Raad kreeg steeds meer invloed op de feitelijke gang van zaken.
De Raad van State werd als regeringscollege amper serieus genomen.
De prins protesteerde door van juni 1563 tot augustus 1564 uit de vergaderingen van de Geheime Raad weg te blijven.
Najaar van 1564 wendde de Raad van State zich opnieuw tot Filips over de gevolgen van de gevoerde politiek.
In de besluitvorming over de brief aan de koning sprak prins Willem op 31 december 1564 een beroemde rede uit, de zogenaamde 'Oudejaarsrede'.
De rede behoort tot de hoogtepunten in de Nederlandse geschiedenis, maar slechts delen zijn bewaard gebleven.
In deze urenlange rede voerde hij openlijk en duidelijk een pleidooi voor gewetensvrijheid van de onderdanen.
Lange tijd is hieruit door latere geschiedschrijvers de volgende zin uit geciteerd: Ik kan niet goedkeuren dat vorsten over het geweten van hun onderdanen willen heersen en hun de vrijheid van geloof en godsdienst ontnemen.
Dit is echter onvolledig, want bijvoorbeeld Viglius noteerde dat hij had gezegd: En hoewel hij [Willem van Oranje] zelf besloot te hechten aan de katholieke godsdienst, kon het hem echter niet behagen, dat vorsten willen heersen over het geweten van mensen, en hen de vrijheid van geloof en godsdienst ontnemen.
[7] Dat Willem hier zou hebben gezegd dat hij hechtte aan het katholieke geloof, zou ongemakkelijk kunnen zijn voor Nederlandse (protestantse) geschiedschrijvers, en het eerste zinsdeel wordt dan ook nog steeds vaak weggelaten; feit blijft dat Willem van Oranje pas eind 1573 weer protestants werd (zie verderop).

 

Op 18 januari 1565 bracht Egmont de wens van de Raad van State over aan Filips II.
In de beruchte Brieven uit het bos van Segovia wees Filips het verzoek van de Raad van State radicaal af.
De plakkaten werden zelfs verscherpt, mede naar aanleiding van de besluiten van het Concilie van Trente dat de protestanten vervloekte in 126 'anathema's'.
Bovendien moesten de belastingmaatregelen zo nodig met geweld worden ingevoerD. De centralisatie van de besluitvorming werd doorgedrukt.
Het conflict tussen Filips en prins Willem was een feit.
De aanloop naar de Opstand was begonnen.
Op 25 december 1565 werd het Verbond der Edelen opgericht.
[8] Willem wachtte de komst van Alva echter niet af.
Hij vluchtte in april 1567 met zijn gezin naar Duitsland, waarna markies Maximilien de Hénin-Liétard op 17 juni 1567 benoemd werd tot stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht en deze Willems functie als stadhouder dus overnam.
Alleen Willems 12-jarige zoon Filips Willem bleef achter in Leuven, waar hij studeerde.
Hij werd in 1568 afgevoerd naar Spanje, om een goede katholieke opvoeding te krijgen.
Willem zou hem nooit meer terugzien.
Margaretha trad af als landvoogdes uit protest tegen Alva, die haar betrekkelijk verzoeningsgezinde beleid doorkruiste.
Alva werd benoemd als haar opvolger.

 

[bewerken] Strijd vanuit Duitsland (1567-1572)

 

Willem van Oranje op latere leeftijd

Op 13 maart 1567 vond bij Antwerpen de Slag bij Oosterweel plaats.
Philips van Lannoy, Heer van Beauvoir en kapitein van de lijfwacht van Margaretha van Parma, versloeg in deze slag een leger van de Geuzen onder leiding van Jan van Marnix, Heer van Toulouse.
De overlevende gevangengenomen Geuzen werden niet als krijgsgevangenen maar als ketterse rebellen beschouwd en als zodanig behandelD. Ze werden ter dood gebracht op het rad of aan de galg.
Willem van Oranje, die onder meer burggraaf was van Antwerpen, weigerde zelf en verbood ook de Antwerpenaren om vanuit de stad de Geuzen te hulp te komen.
Hij vertrok een maand later, op 15 april 1567, naar Dillenburg en hoewel hij van daaruit Alva zijn diensten aanbood, viel op 16 december in de Raad van Beroerten het besluit om ook Willem te vervolgen.
De dagvaarding werd in januari 1568 openbaar gemaakt.
Zoon Philips Willem werd naar Spanje afgevoerd om daar een degelijke katholieke opleiding te krijgen en al de bezittingen van de prins van Oranje in de Nederlanden werden verbeurd verklaarD. Hij begon daarop vanuit de Dillenburg in Duitsland met het aanwerven van troepen en nam de wapens op tegen de hertog van Alva, de vertegenwoordiger van de koning.
Willem van Oranje rechtvaardigde zijn verzet tegen de koning en weersprak de beschuldiging en veroordeling door de Raad van Beroerten in de volgende documenten:

 1.
La justification du prince d'Oranges (de Verantwoordinge).
Op het titelblad van dit document staat een Bijbeltekst uit Psalm 37, De goddeloze beloert de rechtvaardige, en zoekt hem te doden.
Maar de Heere laat hem niet in diens handen vallen en houdt hem niet voor onrechtvaardig, ook al wordt hij geoordeeld (Psalm 37:32-33).
Een Bijbeltekst die in verdedigingsgeschriften vaak voorkomt.

 2.
Summarische Anzeige.

 3.
Printzische Entschuldigung.
Recent onderzoek van Klink heeft aan het licht gebracht dat in de Printzische Entschuldigung verzetsmotieven van Luther en Calvijn terugkomen.

 

Hierna lanceerde Oranje zijn eerste invasie in de Nederlanden.
Zijn zwager Willem IV van den Bergh werd als eerste verslagen in de slag bij Dalheim (25 april 1568).
Op 25 mei 1568 leverde een legertje van Oranje, onder leiding van zijn broer Lodewijk, slag tegen de koningsgezinden onder leiding van de stadhouder van Groningen, Jan van Ligne, graaf van Arenberg in de Slag bij Heiligerlee.
Het was een overwinning voor de opstandelingen, maar hier sneuvelde wel Willems broer Adolf.
Alva wist het effect te neutraliseren door de onthoofding op 6 juni 1568 op de markt in Brussel van Egmont en Horne.
Daarna ging het slecht met de krijgsverrichtingen van Oranje.
Hij verloor in 1568 de Slag bij Jemmingen in het toen reeds volledig calvinistische Oost-FrieslanD. Ook in Brabant verloor hij de slag bij Geldenaken tegen Alva op 22/23 oktober 1568.
Alles bij elkaar leverde het jaar 1568 militair-strategisch slechts winst voor de Spanjaarden, en de financiële middelen van de prins waren eigenlijk uitgeput.
Wel trachtte Willem in de volgende jaren, 1569-1571, slag te leveren, maar blijvende winst of opstand onder de bevolking leverde dit alles niet op.
De door de prins verwachte steun vanuit Duitsland was ook zeer gering.
Zijn hoop op steun van de hugenoten, die te lijden hadden onder de Spaanse interventie in de Hugenotenoorlogen in Frankrijk, bleek ijdel te zijn.
Van een opstand onder de gewone bevolking in de Nederlanden was ook geen sprake.
Wel ontving de prins enige steun van her en der verspreide en vervolgde calvinisten, hoewel hijzelf nog geen calvinist was.
Dezen woonden in Emden (Oost-Friesland), Londen, Frankfurt, Straatsburg, etC., waar vluchtelingengemeenten waren.
Militaire steun kreeg de prins van de watergeuzen, wier bezittingen ook geconfisqueerd waren.
Aan hen reikte hij kaperbrieven uit om Spaanse schepen te plunderen.

 

[bewerken] Strijd in Holland en Zeeland (1572-1576)

 

De druk op de bevolking nam toe.
Alva voerde de Tiende Penning in, een vorm van belasting die enorm veel verzet opriep.
De Nederlanden werden in 1571 door de pest geteisterD. Duizenden calvinisten vluchtten het land uit.
In 1572 werden Naarden en Mechelen uitgemoord door Alva's troepen, bij wijze van intimidatie, die echter averechts werkte.
Zelfs in het katholieke zuiden, in Brussel, ontstond een winkelstaking tegen de belastingvoorstellen van AlvA.

 

Tijdens toenemende spanningen veroverden de watergeuzen op 1 april 1572 Den Briel.
Weliswaar gingen deze watergeuzen wel vaker aan land om te roven en te plunderen, maar omdat ze niet meer in Engeland mochten verblijven besloten ze op 1 april 1572 in Den Briel te blijven en hesen de geuzenvlag boven Den Briel.
De invloed op latere ontwikkelingen van deze verovering van Den Briel waarbij, ondanks Willems voorafgaand verbod hiertegen, ook negentien monniken werden vermoord, kan moeilijk worden overschat.
Bloedbaden door de calvinistische factie en watergeuzen zoals de moord op de katholieke Martelaren van Gorcum, werden niet meer bestraft.
De inname van Den Briel bleek uiteindelijk een signaal voor een algemene volksopstand waar Oranje en zijn broers al vijf jaar op uit waren.
Onmiddellijk riep de prins de bevolking der Nederlanden in een schrijven van 14 april 1572 [9] op tot verzet tegen de koning van Spanje en heer van de Nederlanden.
Op 6 april 1572 verklaarde Vlissingen zich voor de prins.
Op 1 mei volgde Terneuzen, op 3 mei Veere, en 21 mei Enkhuizen, strategisch gelegen aan de Zuiderzee.
Binnen twee maanden schaarden 26 steden in Holland en Zeeland zich achter de prins.
Deze steden hadden binnen hun muren grote invloedrijke Calvinistische - en tevens kleinere Lutherse - gemeenschappen.
In het najaar van 1572 waren in Holland en Zeeland alleen de steden Amsterdam, Middelburg en Goes nog in Spaanse handen - in deze steden was de burgerij goeddeels rooms-katholiek gebleven.
Andere steden kozen tegen de koning, voor de prins.
Het jaar 1572 vormde zo een belangrijk keerpunt in de geschiedenis van de OpstanD. De gruwelijke moorden door de opstandelingen en geuzen op katholieke geestelijken in Den Briel op 9 juli 1572, in Roermond op 23 juli en in andere gebieden van de Nederlanden, werden door Willem niet publiekelijk veroordeeld, ondanks zijn vroegere pleidooien voor godsdienstvrijheiD.

 

In heel Europa werd met afschuw gereageerd op het nieuws van de wreedheid die Willem van Oranjes troepen aan de dag legden bij de inname van Roermond op 23 juli 1572.
[10] Nadat zij met geweld was ingenomen, werd de stad niet alleen geplunderd, maar ook werden vele van haar katholieke geestelijken waaronder 12 monniken van de kartuizerorde gruwelijk vermoord (de Martelaren van Roermond).
[11][12][13] De Prins was hiervan op de hoogte, maar greep niet in en veroordeelde de calvinistische daders ook later niet.
[14]

 Marnix van Sint Aldegonde

De Staten van Holland vergaderden van 15 tot 29 juli in Dordrecht.
De prins zond Filips van Marnix van Sint-Aldegonde als zijn gezant naar deze vergadering.
Hij gaf Marnix een duidelijke instructie, met dagtekening van 13 juli 1572, mee.
[15] Oranje hoopte weer op steun van de Franse hugenoten, maar na de Bartholomeusnacht later die zomer van 1572, tijdens de zogenaamde Bloedbruiloft (24 en 25 augustus 1572), leek dit uitgesloten gezien de enorme verzwakking van de Franse protestantse adel door het bloedbaD. Ook door financiële tekorten verliep de strijd in Brabant desastreus.
Alva wist in het najaar zonder slag of stoot de stad Mechelen te heroveren.
De prins trok zich daarop terug naar HollanD. Op 20 oktober 1572 was hij in Enkhuizen.
In Ransdorp werden in de daaropvolgende november 1572 door Willems bondgenoot en fanatieke geuzenleider Diederik Sonoy niet alleen het dorp zelf, maar ook talrijke franciscanen gruwelijk vermoorD. In december 1572 begon het beleg van Alva rond Haarlem.
In diezelfde tijd leverde Willem de Renaissancegeleerde en priester Cornelis Musius aan Lumey uit, nadat Willem van Oranje in november 1572 tijdens een diner met protestantse leiders meegelachen had om de priesterkleding van Musius, prior van het Sint Agathaklooster in Delft, waar de prins vaak verbleef.
Musius, een persoonlijke vriend van Willem, werd op bevel van de prins gearresteerd na uit angst voor de Calvinisten Delft verlaten te hebben.
De prins van Oranje verhinderde echter niet, dat Musius een gruwelijke dood aan de strop stierf.
Van een latere veroordeling van het schijnproces tegen Musius door Willem is ook geen sprake, hetgeen talrijke katholieke edelen en burgers argwanend maakte tegenover de OpstanD. In de jaren 1572-1576 wist de prins wel vele Hollandse en Zeeuwse steden te bewegen tot een opstand tegen Filips.
In december 1573 hield de prins een toespraak tot de kapiteins van de Zeeuwse vloot.
Zo diep was de indruk die zijn woorden maakten, dat de officieren als één man uitriepen te zullen vechten tot de laatste druppel bloed, al zouden ze een jaar geen geld ontvangen en ook alles verliezen wat zij bezaten.
[16]

 

Bij de protestanten kon de prins geen kwaad doen; de katholieken echter bleven terughoudend, mede door de bloedbaden tegen katholieke geestelijken door de opstandelingen.
De tot dan toe formeel nog katholieke prins van Oranje ging eind 1573 weer over naar het protestantisme - nu in zijn Calvinistische vorm, waar hij tot zijn elfde levensjaar Luthers was opgevoeD. Hij bezocht in deze periode verschillende steden in Holland en ZeelanD. De situatie bleef wankel.
Haarlem gaf zich in juli 1573, na een beleg van 9 maanden, over aan de Spanjaarden.
Alkmaar wist echter een Spaans beleg te doorstaan, tot het op 8 oktober 1573 door de watergeuzen werd ontzet.

 

Op 18 december 1573 verliet Alva de Nederlanden.
Zijn missie was mislukt.
Volgens Voltaire heeft de Spaanse hertog in zijn campagne ruim 15.
000 Nederlanders ter dood laten brengen.
Zijn opvolger was Requesens.
In april 1574 sneuvelden de jongere broers van Willem, Lodewijk en Hendrik, in de Slag op de Mookerheide, maar in mei werd de Spaanse vloot op de Zuiderzee verslagen door de watergeuzen, onder leiding van admiraal Lodewijk van Boisot.
Middelburg werd door de geuzen ingenomen en Leiden werd op 3 oktober 1574 door admiraal Boisot ontzet.
Oranje legde in oktober 1574 in de Staten van Holland belangrijke verklaringen af over de voortgang en het doel van de OpstanD. Via zijn netwerk zocht hij in Engeland, Frankrijk en onder de Duitse vorsten steun.

 

Zijn huwelijk met Anna van Saksen was inmiddels ontbonden, nadat zij krankzinnig verklaard was.
In 1568 was zij wel de moeder geworden van prins Maurits.
Op 12 juni 1575 trouwde de prins met Charlotte de Bourbon.
In tegenstelling tot de andere huwelijken, zo blijkt uit zijn briefwisseling, ging het hier niet om een huwelijk uit louter berekening maar om wederzijdse genegenheiD. Op 11 juli 1575 droegen de Staten van Holland en Zeeland aan prins Willem de Hoge Overheid op.
[17]

 

Het onbereikbare ideaal (1576-1579)

 

De Unies van Utrecht en Atrecht

In maart 1576 overleed landvoogd Requesens plotseling, terwijl Spanje in ernstige financiële moeilijkheden verkeerde.
De onrust nam in de loop van 1576 in alle 17 gewesten toe doordat de Spaanse soldaten, die geen soldij kregen, aan het muiten sloegen.
De prins speelde hierop in en wist in deze periode in alle gewesten een goede positie te verwerven.
Begin 1576 riep bijvoorbeeld Gent de hulp van de prins in tegen de Spanjaarden.
De muiterij bereikte een dieptepunt met de Spaanse Furie, toen Antwerpen op 4 november zwaar te lijden had van plundering en brandschatting.
De afkeer van Spanje was toen algemeen, zowel onder protestanten als katholieken.
Op 8 november 1576 kon Willem daardoor zijn grootste politieke succes boeken met de Pacificatie van Gent.
Deze legde de bestaande toestand in alle 17 gewesten van de Lage Landen op het terrein van de religie vast en verenigde die tegen het Spaanse gezag.
Op 22 september 1577 werd Oranje feestelijk onthaald in Brussel.
[18] Op 18 september 1577 was Oranje in Antwerpen, de grootste stad van de Lage Landen.
De macht en invloed van Oranje bereikten een hoogtepunt.
De nieuwe landvoogd Juan van Oostenrijk moest met lede ogen de intocht van Oranje in Brussel aanzien.
'Als was hij de Messias in eigen persoon', zei Don Juan.

 

Verzoening met koning Filips en vrijheid van godsdienst voor de calvinisten waren echter niet te combineren.
De Pacificatie van Gent liep op een mislukking uit.
De calvinisten, die heer en meester waren over Holland en Zeeland, wilden geen vrijheid voor de katholieken die nog een belangrijk deel van de bevolking en zelfs van de lagere adel vormden.
De katholieken wilden in de gebieden waar zij de overhand hadden, geen vrijheid voor de calvinisten - die overigens in de Noordelijke Nederlanden buiten de gewesten Holland en Zeeland zeer zwak tot geheel niet vertegenwoordigd waren (in Friesland bestonden wel mennonitische gemeenten).

 

In april 1577 kwam de eerste Unie van Brussel met de Spaanse landvoogd Don Juan tot stand, gesloten door de Staten-Generaal van de Nederlanden.
Terwijl de eerste Unie van Brussel de gewesten verplichtte het katholiek geloof te behouden of vrij toe te staan (dat laatste voor wat Holland en Zeeland betrof), was de eenzijdig door de Staten-Generaal afgekondigde Tweede of Nadere Unie van Brussel van december 1577 toleranter richting de gereformeerde godsdienst die ook toegestaan moest worden.
De tweede of Nadere Unie van Brussel van de Staten-Generaal die tegemoet wilden komen aan de opstand en ook de calvinisten verregaande godsdienstvrijheid toestond, werd op 1 februari 1578 door koning Filips II de facto beëindigd, door afzetting van de leden van de Staten-Generaal.
Willem van Oranje stond vrijwel buitenspel tijdens de Unie van Brussel, ondanks zijn hoge overheid over de gewesten Holland en ZeelanD.

 

De Unie van Atrecht (met name de vrijwel geheel katholieke Franstalige gewesten) en de Unie van Utrecht (met name de Nederlandstalige gewesten) in 1579 betekenden het begin van de eigen weg van Noord- en Zuid-NederlanD. Uiteindelijk bleek Oranjes ideaal van één land met één landheer en religievrijheid te hoog gegrepen.

 

De noordelijke Nederlanden, verenigd in de Unie van Utrecht, vervolgde onder leiding van de prins en Holland en Zeeland de weg van de OpstanD. Verschillende vredesbesprekingen, onder andere in Keulen, liepen op niets uit.
Filips wilde onder geen beding vrijheid van godsdienst toestaan.

 

Laatste levensjaren (1579-1584)

 

Parma slaat terug; Plakkaat van Verlatinghe

 

Alexander Farnese

De laatste jaren van zijn leven waren voor de prins moeilijk.
In 1579 kwam Alexander Farnese, een zoon van Margareta van Parma en later hertog van Parma, als landvoogd naar de Nederlanden.
De hertog van Parma was een geduchte tegenstander, die door militaire en politieke behendigheid het zuiden grotendeels voor de koning wist te behouden.
In augustus 1579 ontsnapte Willem tijdens de slag om Baasrode, bij Antwerpen, ternauwernood aan gevangenneming door Spaanse troepen.
Op 15 maart 1580 tekende de koning een vogelvrijverklaring van de Prins van Oranje.
[19] De prins verdedigde zich hiertegen in zijn Apologie.
De Staten gaven op 17 december 1581 toestemming de Apologie te laten drukken en uit te geven.

 

Op Willems initiatief werd de Franse kroonprins, de Hertog van Anjou, naar de Nederlanden gehaalD. Hij zou als een soort boegbeeld de soevereiniteit op zich moeten nemen, met als bedoeld effect dat Frankrijk een bondgenoot zou worden tegen de gemeenschappelijke vijand Spanje.
Dit liep uit op een heftige competentiestrijd tussen de hertog van Anjou en de Staten-Generaal, die de feitelijke macht wilden blijven uitoefenen.
Op 5 juli 1581 droegen de Staten van Holland en Zeeland de Hoge Overheid opnieuw op aan de prins van Oranje.
Op 26 juli 1581 zwoeren de Staten-Generaal Filips II formeel af als koning in de Plakkaat van Verlatinghe; tot dan toe ging de Opstand in wezen om niet meer dan herstel van traditionele vrijheden en privileges van de provincies.
Dit plakkaat is een van de geboortepapieren van de Nederlandse natie.
Daarmee was de jonge republiek nog niet van Frans van Anjou af.
Op 19 februari 1582 hield hij met zijn troepen een 'blijde inkomst' in Antwerpen om zijn machtspositie te versterken, maar dat liep op een ramp uit.
De wantrouwende Antwerpse bevolking vreesde een 'Franse furie' en slachtte 1500 man van zijn Franse troepen af.
Daarop hield Anjou het voor gezien en keerde terug naar Frankrijk.
Het idee van Willem om Anjou binnen te halen werd hem algemeen kwalijk genomen.

 

Na Willems vogelvrijverklaring werden er verschillende aanslagen op het leven van de prins gepleegD. Op 18 maart 1582 pleegde Jean Jaureguy in Antwerpen een mislukte aanslag.
Op 5 mei 1582 overleed Charlotte de Bourbon die hem ten koste van haar eigen gezondheid verpleegd haD. De prins huwde op 12 april 1583 met Louise de Coligny, dochter van de leider van de hugenoten in Frankrijk.
Op 29 januari 1584 werd Frederik Hendrik geboren.
De toestand in de Nederlanden werd echter zienderogen moeilijker.
Parma wist op allerlei gebied het initiatief te krijgen.
Op 22 juli 1583 moest Oranje Antwerpen verlaten.
In mei 1584 verzoende Brugge zich met ParmA. De Zuidelijke Nederlanden kwamen weer onder Spaanse heerschappi J.

 

Moord en terechtstelling van de moordenaar

 

Enkele uren na de moord werd in Delft een vergadering van de Staten Generaal gehouden.
In de kantlijn van het verslag schreef iemand de laatste woorden van Willem van Oranje: ; ;Mon Dieu ayez pitie de mon âme; Mon Dieu ayez pitie de ce pauvre peuple ; ; (Mijn God, heb medelijden met mijn ziel.
Mijn God, heb medelijden met dit arme volk)[20]

Op 10 juli 1584 pleegde de Fransman Balthasar Gerards (die zich voordeed als de protestant François Guyon) zijn fatale aanslag.
Oranje lunchte die middag met Rombertus van Uylenburgh, burgemeester van Leeuwarden,[21] zijn zus, zijn vrouw en zijn dochter in het Prinsenhof te Delft.
Oranje wilde van deze Friese rechtsgeleerde in het bijzonder informatie over het unieke Friese rechtssysteem.
Na deze maaltijd wilde Oranje de trap naar zijn slaap/werkkamer oplopen en werd van zeer korte afstand door Gerards met een pistool[22] doodgeschoten.
Oranjes laatste woorden waren volgens overlevering: Mon Dieu, mon Dieu, ayez pitié de moi et de ce pauvre peuple, wat wordt vertaald als: ; ;Mijn God, Mijn God, heb medelijden met mij en met dit arme volk ; ;.
Volgens een onderzoek dat in maart 2012 werd gepresenteerd, is het vrijwel zeker dat hij dit niet meer heeft kunnen zeggen.
Met het schot dat Gerards loste, kwamen drie kogels vrij waarvan er een door het hart van Oranje ging.
Die was daarna vrijwel zeker op slag dood en dus niet meer in staat iets te zeggen.
De onderzoekers baseerden zich hierbij onder meer op het oorspronkelijke Latijnse sectierapport dat Pieter van Foreest en Cornelis Buyssen na de dood van Willem van Oranje opstelden.
[23] De vertaling van dit rapport was volgens historici eigenzinnig gedaan en strookte niet met het Nederlandstalige verslag dat dezelfde artsen uitbrachten aan de Staten-Generaal.
Volgens getuigenverklaringen heeft Willem van Oranje wel nog iets gezegd tegen zijn stalmeester, maar het is onduidelijk wat dat was.
[24]

 

De moordenaar werd na een wilde achtervolging gegrepen en veroordeeld tot de zwaarste lijfstraf die beschikbaar was:

 

; ;Zijn rechterhand waarmee hij het moorddadige feit gepleegd heeft, zal met een gloeiende tang afgeknepen worden; vervolgens zal men met gloeiende tangen op verscheidene plaatsen op zijn lichaam het vlees afknijpen tot op het bot.
Vervolgens vierendele men hem levend waarna het hart uit zijn borstkas gesneden en hem in het gezicht geworpen zal worden.
Tenslotte zal men zijn hoofd afhakken waarna zijn vier uiteengetrokken delen op de Haagpoort, Oostpoort, Ketelpoort en de Waterslootsepoort tentoongesteld dienen te worden.
Zijn hoofd moet op een staak gespietst en vervolgens bij het voormalige huis van de prins geplaatst worden.
;

 

Gerards tartte desondanks zijn beulen, die daardoor meenden dat ze met de duivel zelf te maken hadden.
Het hoofd prijkte enige tijd als afschrikwekkend voorbeeld op de stadsmuur tot de priester Sasbout Vosmeer - hij was apostolisch vicaris in Delft - het meenam naar de bisschop van Keulen, die er overigens weinig prijs op stelde.

 

Twee weken na de moord op Willem van Oranje werd op 25 juli 1584 in de Sint-Janskathedraal van 's-Hertogenbosch uit dankbaarheid het Te Deum gezongen door kanunniken.
[bron?] Dit uit blijdschap vanwege de dood van de uitvoerder van de uithongeringspolitiek van de stad, die in de meierij van Den Bosch aan tweederde van de bevolking het leven kostte.
[25] Tevens was de bevolking bevreesd voor het mogelijke lot van Den Bosch na een inname door de Staatse troepen van de prins, zoals de plundering en burgermoord die Roermond was overkomen toen Willem van Oranje die stad had veroverD.[13] De blijdschap was van korte duur.
Diezelfde avond sloeg de bliksem in de toren en ontstond grote schade aan de kathedraal.
De hoge middentoren brandde geheel af, klokken vielen uit de toren, altaren en het orgel van Hendrik Niehoff uit 1533 werden onherstelbaar beschadigD. De schilder Hans van de Ven heeft dit tafereel op doek vastgelegD.[26]

 

 Nalatenschap en betekenis

 

Welke rol Oranje voor zichzelf had weggelegd, zal een discussie tussen historici blijven.
[27] De prins overleed [28] en de zaak van de Opstand leek in deze tijd op een dieptepunt gekomen.
De politiek-maatschappelijke, alsmede de strategische leiding, viel na de dood van de prins feitelijk in handen van de uiterst bekwame landsadvocaat van Holland, Johan van Oldenbarnevelt.
Na ongelukkige pogingen om buitenlandse vorsten aan de Republiek te binden via de Franse kroonprins Frans van Anjou en Robert Dudley, de graaf van Leicester, als vertrouweling van Elizabeth I van Engeland, was rond 1589 de rolverdeling tussen Willem van Oranjes zoon Maurits van Nassau en Oldenbarnevelt duidelijk.
De militaire leiding kwam in handen van Maurits.
Van Oldenbarnevelt wist voor de Staten in de loop van circa vijftien jaren de zaak van de Republiek effectief te bepleiten.
Zij bleken in staat het tij van de Tachtigjarige Oorlog definitief ten gunste van de Republiek te keren.

 

Diverse historici oordeelden uitvoerig over Willem van Oranje:

 

In 1642 geeft P.
C. Hooft zijn Nederlandse Historiën uit.
De geschiedenis van de Opstand en het leven van Willem van Oranje worden uitvoerig beschreven.
Het eindoordeel van de 17e eeuwse Hooft over Willem van Oranje is dan nog als volgt:

  ; ;Immers dit zal niemand loochenen, dat geen vorst onder de zon ooit vuriger bemind, en hoger geachte mocht worden van zijn onderdanen, dan Zijne Doorluchtigheid geweest is van Hollanders en Zeeuwen ; ;.
[29]

De Belgische historicus Henri Pirenne kwalificeerde de moord op Oranje als een nutteloos misdrijf.
Willem van Oranje had immers zijn betekenis allang verloren.
Hij was nauwelijks in staat geweest de opmars van Parma het hoofd te bieden.
De moord op de prins en opportunistische diplomaat is later door de Oranjefactie flink politiek uitgebuit.

 

De historicus Jan Romein rekende hem tot de erflaters van de Nederlandse beschaving.
Willem van Oranje stond volgens hem aan de wieg van de Nederlandse natievorming (en zelfs etnogenese).
De pretenties van de Habsburgers (het stichten van een centraal geleid wereldrijk met één godsdienst) zouden zijn stukgelopen op zijn vasthoudendheiD.

 

Feitelijkheden uit het leven van de prins, als de plundering en burgermoord in Roermond in 1572 en de brandschatting en burgermoord in de meierij van Den Bosch, worden ten behoeve van de betekenis van Willem van Oranje voor de Nederlandse geschiedenis tot op heden vaak veronachtzaamd of zelfs goedgepraat.

 

[bewerken] Chronologie

 

[bewerken] 1530 - 1550

 24 april 1533: Willem wordt op de Dillenburg geboren als zoon van Willem de Rijke en Juliana van Stolberg.

 22 augustus 1544: Willem verlaat de Dillenburg en vertrekt als erfgenaam van René van Chalon (gesneuveld bij de belegering van Saint-Dizier) naar Brussel.
Hij krijgt zijn verdere opvoeding aan het hof in Brussel.

 

[bewerken] 1550 - 1560

 8 juli 1551: De prins van Oranje huwt Anna van Egmont, gravin van Buren.
Door dit huwelijk krijgt hij grotere belangen in de Nederlanden.

 29 maart 1552: Willem wordt ingehuldigd als baron van BredA.

 1552-1555: Hij dient als overste in het leger van keizer Karel V.

 25 oktober 1555: Karel V doet afstand van de troon.
Zijn zoon Filips volgt hem op als heer der Nederlanden.

 24 maart 1558: Anna van Egmont, de eerste vrouw van prins Willem, overlijdt.

 1558-1559: Willem heeft een buitenechtelijke relatie met Eva Elincx waaruit een buitenechtelijke zoon Justinus van Nassau (later onder andere admiraal) voortkomt.

 1559: Willem wordt door Filips benoemd tot stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht.

 

[bewerken] 1560 - 1568

 25 augustus 1561: Willem huwt met Anna van Saksen.

 11 maart 1563: Willem richt samen met de graven van Horne en Egmont een scherpe brief aan Filips II.

 augustus 1563 - maart 1564: Prins Willem woont de vergaderingen van de Raad van State niet bij in verband met zijn protest tegen de godsdienstpolitiek van Filips II.

 13 maart 1564: Granvelle vertrekt uit het landsbestuur.
Oranje bezoekt weer de vergaderingen van de Raad van State.

 31 december 1564: Oranje houdt een urenlange rede in de Raad van State over de godsdienstpolitiek, de inquisitie, de Plakkaten en de plaats van de Staten-Generaal.
Hij doet publiekelijk de uitspraak: Ik kan niet goedkeuren dat vorsten over de gewetens heersen.

 18 januari 1565: Egmont is in Madrid om verzachting van het beleid te vragen.
Filips wijst dit af.

 juli 1565: Een graantekort dreigt in de Nederlanden.
Er is maatschappelijke onrust.

 20 oktober 1565: De Brieven van Segovia komen aan in de Nederlanden.
Elke vorm van versoepeling van het ingezette beleid wordt radicaal afgewezen.

 24 december 1565: De oprichting van het Verbond der Edelen onder leiding van Lodewijk van Nassau en Hendrik van Brederode.

 23 januari 1566: Willem van Oranje verdedigt in een brief aan Margaretha van Parma een vorm van godsdienstige tolerantie.
Protestanten zouden vrijheid van godsdienst moeten hebben.

 5 april 1566: Het verbond der edelen biedt een smeekschrift aan de landvoogdes aan.
Haar raadgever Berlaymont typeert de edelen als gueux (bedelaars).
Hieruit ontstaat later de naam geuzen.

 13 juli 1566: Willem van Oranje bezoekt het onrustige Antwerpen.
Hij weet de rust te herstellen, mede door de protestanten een zekere vorm van godsdienstvrijheid toe te staan.
Oranje heeft hier de eerste ontmoetingen met de calvinisten.

 10 augustus 1566: In Vlaanderen begint de Beeldenstorm.
Oranje had dit verwacht en hoopt erop dat Filips nu aan de wensen van het volk zal toegeven.
De Beeldenstorm houdt aan tot 21 augustus.

 3 oktober 1566: Oranje heeft een onderhoud met Egmont en Horne.
Hij merkt dat beide heren zich niet sterk willen maken tegen Filips II.

 15 april 1567: Willem vertrekt uit Breda naar Duitsland (Dillenburg).
Maximilien de Hénin-Liétard wordt Willems opvolger als stadhouder.

 22 augustus 1567: Alva komt aan in Brussel.
Hij is de nieuwe landvoogD.

 september 1567: De Raad van Beroerten wordt ingestelD. Egmont en Horne worden gevangengezet.

 16 december 1567: De Raad van Beroerten besluit tot vervolging van Willem van Oranje.

 januari 1568: Willem wordt openbaar gedagvaard voor de Raad van Beroerten.
Zijn bezittingen in de Nederlanden worden verbeurdverklaarD.

 14 februari 1568: Willems oudste zoon Philips Willem wordt gevangengenomen en naar Spanje overgebracht.

 3 maart 1568: Willem antwoordt officieel op de dagvaarding met La justification du prince d'Oranges.

 25 mei 1568: Willem biedt slag bij Heiligerlee tegen Alva met een leger onder leiding van zijn broer Lodewijk.
Adolf sneuvelt in deze strijD.

 6 juni 1568: Egmont en Horne worden onthoofd te Brussel.

 22-23 oktober 1568: Willem verliest de slag in Brabant.

 

[bewerken] 1568 - 1580

 1568-1571: Prins Willem probeert regelmatig slag te leveren met Alva en de Spanjaarden.
Alva heeft echter nadrukkelijk de overhanD. Steun van elders blijft uit.
Ook ontstaat er geen volksopstand in de Nederlanden.
De onderdrukkingspolitiek van Alva lijkt succesvol.

 1 april 1572: De watergeuzen veroveren Den Briel.
Onder de bevolking ontstaat brede steun voor Willems verzet tegen de Spanjaarden.
De Opstand begint.
Op 6 april verklaart Vlissingen zich voor de prins.
Op 1 mei volgt Terneuzen, eind mei Enkhuizen.
Begin juli hebben 26 steden zich voor de prins verklaarD. In het najaar van 1572 zijn in Holland en Zeeland alleen Amsterdam, Middelburg en Goes nog in Spaanse handen.
Alle andere delen van Holland en Zeeland staan achter de prins.

 15-29 juli 1572: Vergadering van de Staten in Dordrecht.
De prins laat zich vertegenwoordigen door Filips van Marnix van Sint-Aldegonde.

 20 oktober 1572: Terugkomst prins, intocht in Enkhuizen.

 9 augustus 1573: Oranje zendt een brief aan de Staten ter aanmoediging van de opstanD.

 

Willem van Oranje, Gebrandschilderd Glas 25 in de Sint-Janskerk in Gouda: ; ;Het ontzet van Leiden ; ; 8 oktober 1573: Alkmaar wordt ontzet.

 oktober 1573: De prins gaat over tot het calvinisme.

 18 december 1573: Alva verlaat de Lage Landen.
Zijn opvolger is Requesens.

 december 1573: De Spanjaarden slaan het beleg rond Leiden.

 19 februari 1574: Middelburg wordt door de watergeuzen genomen.

 mei 1574: De Spaanse vloot wordt op de Zuiderzee door de watergeuzen verslagen.

 3 oktober 1574: Leiden wordt door de watergeuzen, onder leiding van admiraal Lodewijk van Boisot, ontzet.

 oktober-november 1574: De prins legt in de Staten van Holland belangrijke verklaringen af over de voortgang van de Opstand en de voorwaarden voor vrede.

 12 juli 1575: Prins Willem treedt in het huwelijk met Charlotte de Bourbon.

 8 november 1576: De Pacificatie van Gent.

 18 september 1577: Oranje bemiddelt bij de spanningen en onrust in Antwerpen.

 22 september 1577: Oranje houdt een intocht in Brussel.

 4 januari 1578: De prins is in Gent.

 6 januari 1579: Unie van Atrecht.

 23 januari 1579: Unie van Utrecht.

 28 juli 1579: De prins legt tegenover de Staten-Generaal verantwoording van zijn handelen af.

 

1580 - 1584

 15 maart 1580: Alexander Farnese tekent de ban tegen de prins van Oranje.

 13 december 1580: Willem van Oranje biedt de Staten-Generaal zijn Apologie aan.
Op 17 december 1580 geven de Staten toestemming de Apologie te laten drukken.

 5 juli 1581: De Staten van Holland en Zeeland erkennen de prins van Oranje als de Hoge OverheiD.

 26 juli 1581: De Staten aanvaarden de Acte van Verlatinghe.

 18 maart 1582: Jean Jaureguy doet een vergeefse aanslag op het leven van de prins.

 12 april 1583: De prins huwt met Louise de Coligny.

 22 juli 1583: De prins moet Antwerpen verlaten.

 november 1583: Vlaanderen is geheel in handen van ParmA.

 29 januari 1584: Frederik Hendrik wordt geboren.

 10 juli 1584: De prins wordt door Balthasar Gerards vermoorD. De lijkschouwing en balseming van de prins wordt uitgevoerd door zijn lijfarts en vriend Pieter van Foreest samen met Cornelis Busennius.

 3 augustus 1584: Het lichaam van de prins wordt in het koor van de Nieuwe Kerk in Delft bijgezet in een tijdelijk grafmonument.
Op een onbekend tijdstip is de kist met het lichaam van de prins in een kelder onder het koor bijgezet.
Deze kelder is nu deel van de Koninklijke Grafkelders van de Oranjes onder en achter het tussen 1614 en 1623 gebouwde praalgraf van Willem van Oranje.
Het hart van de prins blijkt bij de balseming apart te zijn gehouden.
Het werd in een kleine loden doos teruggevonden onder de gisant.

 

Huwelijken en kinderen

 

Zie Huwelijken van Willem van Oranje voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

 

Willem van Oranje is viermaal getrouwd geweest.
Achtereenvolgens waren zijn vrouwen:

 1.
Anna van Egmont van Buren (1551-1558), het huwelijk eindigde door het overlijden van Anna van Egmont.
Ze was de dochter van Maximiliaan van Egmont (Graaf van Buren en van Leerdam) en van Françoise de Lannoy.
1.
Maria (22 november 1553 - 7 december 1555?).

 2.
Filips Willem (19 december 1554 - 20 februari 1618), Prins van Oranje, trouwde met Eleonora de Bourbon-Condé

 3.
Maria (7 februari 1556 - 10 oktober 1616), gehuwd met Filips van Hohenlohe

 

2.
Anna van Saksen (1561-1571), huwelijk eindigde door nietigverklaring 1.
Anna (31 oktober 1562, vrijwel direct daarna overleden)

 2.
Anna (5 november 1563 — 13 juni 1588), gehuwd met Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg

 3.
Maurits (18 december 1564 - 8 december 1566)

 4.
Maurits (14 november 1567 - 23 april 1625), stadhouder

 5.
Emilia (10 april 1569 - 16 maart 1629), gehuwd met Emanuel van Portugal

 

3.
Charlotte de Bourbon (1575-1582), huwelijk eindigde door het overlijden van Charlotte de Bourbon 1.
Louise Juliana (31 maart 1576 - 15 maart 1644), gehuwd met Frederik IV van de Palts

 2.
Elisabeth van Nassau (26 april 1577 - 3 september 1642), gehuwd met Henri de La Tour d'Auvergne

 3.
Catharina Belgica (3 of 31 juli 1578 - 12 april 1648), gehuwd met Filips Lodewijk II van Hanau-Münzenberg

 4.
Charlotte Flandrina (18 augustus 1579 - 16 april 1640), abdis van het klooster van St.
Croix bij Poitiers

 5.
Charlotte Brabantina (17 september 1580 - augustus 1631), gehuwd met Claude de la Trémoille, hertog van Thouars

 6.
Emilia Secunda Antwerpiana (9 december 1581 - 28 september 1657), gehuwd met Frederik Casimir van Zweibrücken-Landsberg

 

4.
Louise de Coligny (1583-1584), huwelijk eindigde door het overlijden van Willem van Oranje 1.
Frederik Hendrik (29 januari 1584 – 14 maart 1647), stadhouder

 

Willem van Oranje verwekte bij Eva Elincx een zoon: Justinus van Nassau (1559-1631).

Prins Maurits      Bredevoort      Nederlandse geschiedenis

Prins Maurits

(1567-1625)

Maurits werd geboren op 14 november 1567 op de Dillenburg in het graafschap Nassau als zoon van Willem van Oranje (1533-1584) en diens tweede vrouw Anna van Saksen (1544-1577).
Zijn doopnamen waren Moritz August.

Zijn moeder verliet het kasteel in de zomer van 1568.
Maurits zou haar nooit meer terugzien.
Vader Willem verbleef vooral in de Nederlanden om leiding te geven aan de OpstanD. Zijn opvoeding ontving Maurtits daarom van zijn oom Jan van Nassau, samen met diens kinderen, onder wie Willem Lodewijk

(1560-1620), de latere stadhouder van FrieslanD. De streng calvinistisch geschoolde kinderen studeerden gezamenlijk te Heidelberg van 1575 tot 1577.
Daarna voegde Maurits zich bij zijn vader in HollanD.

In 1582 werd hij student te Leiden.
In 1584 werd Willem van Oranje vermoord, waarna de Nederlandse opstandelingen veel gebied verloren.
In 1585, op zijn achttiende verjaardag, werd Maurits stadhouder van Holland en ZeelanD.

In 1587 volgde zijn benoeming als kapitein-generaal van deze gewesten.
Formeel stond hij onder het bevel van de graaf van Leicester (1533-1588), die tot gouverneur-generaal van de Nederlanden was benoemd door de Engelse koningin Elizabeth I.
De soevereiniteit over de opstandige gewesten was haar in 1585 aangeboden.
In 1590 en 1591 werd Maurits bovendien stadhouder van Gelderland, Utrecht en Overijssel.

Maurits werkte vruchtbaar samen met Johan van Oldenbarnevelt (1547-1619), in 1586 raadspensionaris van Holland geworden: Oldenbarnevelt bespeelde de Hollandse Staten en de Staten-Generaal, Maurits trad op als veldheer.

Zijn eerste grote succes in die hoedanigheid was de herovering van Breda dankzij de list van het turfschip (1590).
In het decennium dat volgde nam hij, vaak samen met Willem Lodewijk, tal van belangrijke steden in (Nijmegen en Zutphen, 1591; Steenwijk en Coevorden, 1592; Groningen, 1594; Oldenzaal, Enschede en Grol, 1597), waardoor het grondgebied van de opstandige Nederlanden bijna verdubbelde.

Voor de belegeringstechniek vertrouwde hij op de vindingen van Simon Stevin (1548-1620), zijn tactiek ontleende hij aan de OudheiD. Als krijgsheer verwierf Maurits zich Europese faam.
Veldslagen vermeed hij; de enige die hij heeft gevoerd, is de Slag bij Nieuwpoort (1600).
Na 1600 volgden nog slechts enkele kleine overwinningen, terwijl in het zuiden enkele steden verloren gingen.

Tegen de zin van Maurits dreef Oldenbarnevelt in 1609 het Twaalfjarig Bestand door.
De verstandhouding tussen de twee mannen verslechterde snel.
De godsdiensttwisten tijdens de bestandsjaren zorgden voor een dramatische afloop.
Oldenbarnevelt verplichtte de gereformeerde kerk tot het gedogen van de arminianen of remonstranten.
Maurits zag hierin een verzwakking van de kerk die de deur zou openzetten naar het katholicisme en een terugkeer onder de Habsburgse overheiD.

In 1619 verzette Maurits op veel plaatsen de wet (hij verving pro-arminiaanse door anti-arminiaanse stadsbesturen; ook leden van de ridderschap werden vervangen) en liet Oldenbarnevelt met zijn voornaamste medestanders arresteren.
De Staten-Generaal veroordeelden de raadspensionaris ter dooD. In hetzelfde jaar veroordeelde de synode van Dordrecht de remonstrantse leer.

In 1620, na de dood van Willem Lodewijk, werd Maurits stadhouder van Groningen en Drenthe (Friesland ging naar Ernst Casimir).
Maar Maurits' laatste jaren waren onvruchtbaar.
Zijn staatsmanskunst was ontoereikend om het gemis van Oldenbarnevelt goed te maken.
Als veldheer had hij evenmin nog succes.
Na 1621, toen de strijd tegen de Habsburgers werd hervat, leed Maurits zelfs kleine verliezen.

Lusteloos en ziek overleed hij op 23 april 1625 te 's-Gravenhage.
Maurits is nooit getrouwd, maar had een groot aantal verhoudingen, onder meer met Margaretha van Mechelen

(geB. 1581) bij wie hij drie zoons verwekte.
Andere kinderen had hij bij tenminste vijf andere vrouwen.
Hij werd als stadhouder en kapitein-generaal opgevolgd door zijn halfbroer Frederik Hendrik, die hem vanaf 1597 op zijn veldtochten had vergezelD.

Nieuwpoort 1600      Verhoef C.H.
J.      Nederlandse geschiedenis

1600 Slag bij Nieuwpoort, wie kent dit jaartal niet, maar wat is er echt gebeurd en waarom en wat waren de gevolgen van die Slag bij Nieuwpoort, daarover gaat dit verhaal.

Eigenlijk moeten we terug naar 1066, het jaar van de invasie van Zuid-Engeland door Willem van Normandië en de Slag bij Hastings, gewonnen door Willem van Normandië oftewel Willem de Veroveraar.

De eerste eeuwen na 1066 was er dus een personele band tussen gebieden in, zeg Frankrijk en Engeland die door dezelfde vorst werden geregeerD.

De opvolgers van Willem van Normandië regeerden vanuit Engeland hun Franse gebieden en, om het maar even samen te vatten, het heeft de Fransen 100 jaar gekost, denk maar aan Jeanne d'Arc, om de Engelsen te verdrijven uit o.
m.
Normandië .

Bij een poging van Jeanne d'Arc om de Franse Dauphin (de kroonprins) te laten kronen in Rouan, viel zij, waarschijnlijk na verraad, in handen van de Engelsen die haar op de brandstapel zetten, om het maar weer even samen te vatten

Vanuit Normandië veroverden de Engelsen in 1347 Calais, de inwoners werden verjaagd en vervangen door uit Engeland overgekomen Engelsen, Calais is zoo ruim 2 eeuwen in handen gebleven van de Engelsen, tot 1558.
Men zegt dat de Fransen dit de Engelsen nog steeds niet hebben vergeven, die 100-jarige oorlog en de 200-jarige bezetting van Calais.
Aad, als verwoed UK reiziger is heel vaak met zijn gezin vanuit Calais naar Dover overgestoken en heeft zich vaak afgevraagd of de keuze van Calais als belangrijkste haven naar de UK iets te maken heeft met die 100-jarige oorlog en de 200-jarige bezetting, maar we dwalen af .

Na de moord op Willem de Zwijger in 1584 werd de Soevereiniteit over de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden eerst aangeboden aan Frankrijk en vervolgens aan de Engelse Koningin Elisabeth I.
Ook die weigerde, maar zij stuurde wel de Graaf van Leicester en was bereid om aan de Staten-Generaal grote sommen geld voor te schieten.

Schotland werd natuurlijk zwaar getroffen door de Engelse Act of Navigation, Schotland was toen een arm agrarisch land, in de Highlands vooral waren de omstandigheden, ook mede door het klimaat, niet echt je van het, zullen we maar zeggen.
Veel Highlanders verhuurden zich dan ook als soldaten aan de meest biedende en zoo kon het gebeuren dat na de moord op Willem de Zwijger in 1584 de Engelse koningin Elisabeth I Schotse soldaten mee gaf aan de Graaf van Leicester.

27 augustus 1585

Parma trekt Antwerpen binnen

1584

Munten geslagen tijdens het Beleg van Antwerpen

LINK

Alexander Farnese, Hertog van Parma

1543 - 1592

zoon van de Landvoogdes Margaretha van Parma

Na de verovering van Antwerpen door Parma in 1585 dacht iedereen dat het nu snel afgelopen zou zijn met de OpstanD. Achteraf is het anders gelopen, want Parma moest met zijn troepen naar Frankrijk, een nootlottige blunder van Philips II, maar een Godswonder (zoals het later werd genoemd) voor het verloop van de OpstanD.

Na het vertrek van Leicester namen de Staten de Schotten over en deze hadden er geen bezwaar tegen om in de Republiek te blijven.

Schotse Highlanders dienden in vele landen.
Enkele voorbeelden hiervan zijn Zweden, Polen, Rusland en Frankrijk.

Op het hoogtepunt waren er zo'n negen Schotse regimenten in dienst van de Staten-Generaal, ongeveer 10.
000 militairen.
Dit heeft nog geduurd tot het einde van de 18e eeuw.

Na 1584 (en de Val van Antwerpen in 1585) boden de Staten-Generaal de Soevereiniteit over de Republiek aan aan Elisabeth I, die weigerde echter, bang voor Philips II, die door de Staten-Generaal was afgezworen, middels de Acte van Verlatinghe in 1581.
Als steun stuurde zij Leicester die echter meer verprutste dan goed deeD. Uit onvrede over de slechte relatie met de Nederlanders ( dat ging er natuurlijk over, wie is nu de baas ), gaf bijvoorbeeld het Engelse garnizoen van Zutphen zich op een dag zoo maar over aan de Spanjaarden.
Tactisch werd Leicester uiteindelijk verzocht terug te gaan, en de soevereiniteit ? Die hielden de Staten-Generaal vanaf die tijd maar zelf, een beetje noodgedwongen weliswaar, maar wel uniek in de toenmalige werelD. Iedereen had immers toen een Soeverein (Koning, Hertog, Heer .
)

Leicester was dan wel het land uit, maar de torenhoge schulden aan Engeland waren er nog steeds, Daarbij kwamen natuurlijk ook nog de kosten van de ondersteuning van Leicester en ook bijvoorbeeld die Schotse Regimenten moesten betaald worden.

Oldenbarnevelt

Oldenbarnevelt, Raadpensionaris van Holland, de machtigste funktie die iemand toen kon bereiken, kwam met een geniaal plan :

In Duinkerken hadden de bewoners van de Spanjaarden zogenaamde Kaapvaartbrieven ontvangen, een in die tijd normaal oorlogsmiddel.

Vaak wordt gesuggereerd dat alleen Duinkerken schepen kaapte, inderdaad hadden de Duinkerkers opdracht om Nederlandse en Engelse schepen te kapen.

Maar ook de Staten-Generaal gaven kaapbrieven uit, denk maar eens aan de Watergeuzen (link), de oprichting van de VOC en de WIC, het rampjaar.
Hugo de Groot heeft zelfs in opdracht van de VOC zijn beroemde werk De Jure Praedae geschreven waarin hij het buitmaken van vijandelijke schepen een juridische basis gaf.
Eén hoofdstuk uit De Jure Praedae is nog beroemder geworden : Mare liberum, over het recht op o.
m.
vrije scheepvaart voor iedereen

En dan natuurlijk Piet Heyn niet te vergeten .
LINK

Meer over de Duinkerker Kapers kun je vinden in dit verhaal.

Als Maurits nu Duinkerken verovert, zijn de Nederlanders en de Engelsen van de kapers verlost en kunnen de Nederlanders hun schulden aan Engeland betalen, want na de verovering van Duinkerken geven de Nederlanders de stad over aan de Engelsen, hebben die weer een steunpunt op het vasteland van Europa, net als kortgeleden Calais ...De Engelsen bieden we dus Duinkerken aan, maar dan moeten ze ons wel onze schuld kwijtschelden

Oostende was op dat moment al in Staatse handen, het is dus aantrekkelijk om de hele Vlaamse Kust in handen te krijgen.
Dit moet mogelijk zijn want de Spaanse vijand is verzwakt, Philips II zou inderdaad in 1598 overlijden, de Spaanse Staat stond er financieel slecht voor, de troepen in de Nederlanden konden niet of nauwelijks meer betaald worden en zwierven dus rond, al muitend

In 1596 had Philips II Albert, Aartshertog van Oostenrijk, een Kardinaal .
, benoemd tot nieuwe landvoogd in de Nederlanden.
Albert was, na afgetreden te zijn als Kardinaal natuurlijk, in 1597 gehuwd met Isabella, de dochter van Philips II.
Als bruidsschat bracht zij in haar huwelijk de soevereiniteit over de Nederlanden mee.
Vanaf 1597 behoorden de Nederlanden dus niet meer tot de Spaanse Kroon, maar het Spaanse Leger bleef wel gehandhaafD. Vanaf 1597 wordt dan ook al gesproken van de Spaans / Oostenrijkse Nederlanden.

In 1595 benoemde Philips II een kleinzoon van zijn vader Karel V, Kardinaal Albertus van Oostenrijk èn Aartsbisschop van Toledo, tot landvoogd in Brussel.

Kardinaal Albertus van Oostenrijk èn Aartsbisschop van Toledo, noemde Philips II dus Oom

Oom Philips II vond dat neef Kardinaal Albertus van Oostenrijk èn Aartsbisschop van Toledo de katholieke Kerk beter als landvoogd kon dienen dan als Kardinaal en Aartsbisschop.
Met tegenzin en tegen elk kerkelijk principe gehoorzaamde neef Kardinaal Albertus van Oostenrijk èn Aartsbisschop van Toledo aan de wens van oom Philips II en reisde af naar Brussel, waar hij uiteindelijk zou trouwen met zijn nicht Isabella, de dochter van zijn Oom Philips II.

Een van de eerste successen van Albert was de verovering van het strategisch gelegen Hulst.
Hulst was ooit door Maurits op Parma veroverd, slechts een paar jaar terug .

Het strategische gevolg van de verovering van Hulst door (toen nog Kardinaal) Albert was, zoals een tijdgenoot het omschreef:

De Kardinaal had zijn kracht dolzinnig op het onaanzienlijke Hulst gebroken en zich buiten staat gesteld om nog verder iets van belang uit te richten.

In eigentijds Nederlands: door de verovering van Hulst, een prestige kwestie van Kardinaal Albrecht, duidelijk bedoeld om indruk te maken op zijn oom en aanstaande schoonvader Philips II, was wel zijn geld op en dat had indirect invloed op het vervolg van ons verhaal.

Immers de Spaanse troepen ontvingen lange tijd geen soldij meer en waren dus in de ogen van de Staten-Generaal niet meer betrouwbaar en vormden dus geen serieuze bedreiging meer.
...

Het Spaanse leger was er in naam namens Albert en Isabella, maar in feite natuurlijk nog steeds namens Spanje.
Ook hadden Albert en Isabella zich niet te bemoeien met militaire zaken.

In ons Schotland verhaal kun je ook dit lezen : En toen brak de Spaanse Successie oorlog uit na de dood van Willem III in 1702 : de Spaanse koning had geen direkte opvolgers en dat betekende toen een pan-Europese oorlog, met als gevolg o.
m.
dat de Spaanse Nederlanden (Belgie) definitief overgingen naar de Oostenrijkers (Oostenrijkse Nederlanden) en Nederland zijn door Maurits veroverde Overmaase vestingen Bingen en Geldern verloor, maar dat is weer een ander verhaal

Om een lang verhaal kort te maken, Albert deed toenaderingspogingen tot Den Haag C.q.
van Oldenbarnevelt om tot een overeenkomst te komen, ook hij zat immers zeer krap bij kas o.
m.
door de zeer kostbare verovering van Hulst.
Door Oldenbarnevelt werd dit dus uitgelegd als een teken van zwakte

Maurits

In ons verhaal over Oldenbarnevelt hebben we dit al verteld over de Slag bij Nieuwpoort, maar er is natuurlijk nog wel meer te vertellen en te laten zien :

Johan was de grote financierder van de veldtochten van de geniale Maurits.
Maurits was de eerste in Europa die het aloude massale Middeleeuwse aanvallen verving door van hogerhand geleide gedisciplineerde aanvallen.
Hij was de eerste die de boeken over de militaire strategieen van o.
m.
de Romeinen weer eens las.
Exercities werden ingevoerd en men moest ; ;wachten op bevelen en niet handelen naar eigen bevinding ; ;.
Tot 1600 verliep de samenwerking tussen Johan en Maurits goeD. Toen namen de Staten het besluit (op aandrang van Johan) om Maurits op te dragen Duinkerken te veroveren, diep in vijandelijk gebieD.

In die tijd was het de gewoonte dat de opdrachtgever mee ging, en dus ging Johan mee met Maurits.
Johan bleeft echter achter in Oostende, toen een Nederlandse vesting, die later slechts met heel veel moeite door de Spanjaarden werd veroverD. Het einde van het Verenigde Nederland tot 1815 en een einde van de financiele armslag van de Spanjaarden, het beleg van Oostende was een prestige zaak geworden voor Madrid en zoiets kost altijd heel veel gelD.

De Slag bij Nieuwpoort

Iedere Nederlander weet hoe het afliep onderweg naar Duinkerken, dankzij de strategische capaciteiten en wat geluk aan de zijde van Maurits werd voor het eerst het toen superieure Spaanse leger in een grote veldslag op het strand bij Nieuwpoort verslagen, tot die tijd voerde Maurits een soort guerilla oorlog en ontweek een massaal gevecht.
Maurits heeft toen het terechte besluit genomen om niet door te gaan naar Duinkerken.
Vanaf die tijd boterde het niet meer tussen Maurits en Johan.
Maurits was niet voor het 12-jarige bestand in 1609, Johan uit financiele overwegingen wel.

Tijdens het 12-jarige bestand ontstond bijna een gewapende burgeroorlog tussen de (laten we maar noemen) godsdienstige preciezen en rekkelijken.
Uiteindelijk sloot Maurits zich aan bij bij de preciezen, al was hij niet zo precies.
Nu weten we dat hij een groot aantal kinderen had en ook samen leefde, zonder te trouwen, met Margaretha van Mechelen.

Margaretha van Mechelen (Lier cA. 1580 - Den Haag 17 mei 1662) was van Zuid-Nederlandse adel en is de geschiedenis ingegaan als de clandestiene echtgenote van prins Maurits.
Margaretha van Mechelen was een dochter van Cornelis van Mechelen, schepen van Lier en Barbara van Nassau-Corroy, een afstammelinge uit een bastaardtak van de Bredase Nassau's.

Margaretha van Mechelen werd als wees in Leiden opgevoed door drie tantes, gravinnen van Nassau, en is vermoedelijk tot haar dood rooms-katholiek gebleven, waarschijnlijk de voornaamste reden dat Maurits Margaretha van Mechelen niet officieel kon trouwen.
Van 1600 tot cA. 1610 leefde Maurits met Margaretha van Mechelen samen.

Margaretha van Mechelen was hofdame van Louise de Coligny en bewoonde een huis in de Lange Houtstraat in Den Haag, in de directe nabijheid van het Binnenhof, dat Margaretha van Mechelen van prins Maurits gekregen haD. Uit hun relatie zijn drie zonen geboren: Willem van Nassau-Lalecq (1600-1627), Maurits (1601-1617) en Lodewijk van Nassau-Beverweerd (1602-1665).

Omstreeks 1610 heeft Maurits Margaretha van Mechelen verlaten.
In zijn testament begunstigde hij de zonen van Margaretha van Mechelen wel opvallend boven zijn andere bastaarden.
Aan Margaretha van Mechelen vermaakte Maurits een jaargeld van 6000 daalders.

Op zijn sterfbed in 1625 dwong Maurits zijn halfbroer Frederik Hendrik (die het ook niet zo nauw nam .
) te trouwen met Amalia van Solms, de vrouw die het aanzien van de Oranjes definitief deed stijgen door o.
m.
de bouw en de luxueuze inrichting van allerlei paleizen.

Amalia van Solms

Amalia, gravin van Solms-Braunsfels kwam als hofdame in het gevolg van de keurvorst Frederik V van de Paltz in Den Haag terecht.
Een verloren veldslag in de Dertigjarige oorlog (Slag bij Witte Berg) in Bohemen had deze Protestantse vorst in 1620 doen besluiten naar de Nederlanden te vluchten.

Amalia trad in 1625 in het huwelijk met Frederik Hendrik.
Broer Maurits had dit op zijn sterfbed bedongen.

Nog een beroemd schilderij van Willem van Honthorst

v.
l.
n.
r.

Willem I (de Zwijger) (1533 - 1584)

Maurits (1567 - 1625)

Willem II (1626 - 1650)

Frederik Hendrik (1584 - 1647)

Willem III (1650 - 1702)

Maar weer terug naar die Slag bij Nieuwpoort :

We hebben ze al een keer genoemd :

Isabella Clara Eugenia de Austria

1566 - 1633

dochter van Philips II

Landvoogdes van de Spaanse Nederlanden

samen met haar echtgenoot

Albertus van Oostenrijk

1559 - 1621

Na de verovering van Portugal was de ex-kardinaal de eerste ; ;Spaanse ; ; Landvoogd van Portugal

LINK

Een munt met Isabella Clara Eugenia de Austria

1566 - 1633

dochter van Philips II

Landvoogdes van de Spaanse Nederlanden

samen met haar echtgenoot

Albertus van Oostenrijk

1559 - 1621

LINK

Er werd besloten om bij het Staatse Oostende het leger vanuit zee af te zetten, later werd ook overwogen om dichter bij Nieuwpoort te ontschepen, het liep uiteindelijk anders.

Op 17 juni 1600 vertrok een grote vloot uit Dordrecht, uiteindelijk 1300 schepen .
...Vanwege het slechte weer werd geland vlak bij Philippine, in de buurt van Sas van Gent.
Op weg van hier naar Duinkerken, een militaire kolonne van ca 16 kilometer lang !!

Men heeft zich altijd verbaasd dat Maurits geen verkenningen had laten uitvoeren, ook werd het gebied waar de kolonne doorheen trok niet bewaakt door achtergebleven troepen, met als gevolg dat de kolonne geregeld verkeerde wegen insloeg.
De kolonne liep zichzelf vast bij een te breed water en moest toen omkeren, en dat over een lengte van 16 km.
...Uiteindelijk trok een kleine groep maar over het strand richting zuiden.

De tocht van het Staatse Leger onder aanvoering van Maurits

Albertus en Isabella wisten, zodra Maurits was geland, de Spaanse bevelhebber Luis de Velasco te overtuigen om zo spoedig mogelijk troepen te verzamelen vlakbij Gent.
Velasco verwachtte een aanval van Maurits bij de Maas en presteerde het om met dagmarsen van 40 km vanaf Cuyk op te rukken naar Gent.

Albertus en Isabella overtuigden persoonlijk min of meer muitend rondtrekkende Spaanse troepen om zich ook te verzamelen bij Gent.
Vooral de rol van Isabella was overtuigend, niet veel soldaten hadden ooit de dochter van hun Koning gezien die bovendien beloofde uit haar eigen portemonnaie de achterstallige soldij te betalen

Op 30 juni vertrok het Spaanse Leger richting Brugge.
De Spanjaarden besloten de terugweg van Maurits af te sluiten, bij het plaatsje Leffinghe.

De delegatie van de Staten-Generaal o.
l.
v.
Oldenbarnevelt, stuurde meteen een bericht naar Maurits dat zijn terugweg mogelijk werd afgesloten.
Maurits reageerde meteen door het achterste deel van zijn kolonne, o.
l.
v.
Ernst Casimir van Nassau, de latere Stadhouder van Friesland en Groningen, terug te sturen naar Leffinghe, maar deze kwam te laat.
Op een dijk werden de Staatse troepen verjaagd door de Spaanse cavalerie, velen vluchtten over de duinen de zee in, maar ook daar werden ze achtervolgD.

Toen Maurits hoorde van de nederlaag liet hij de overlevenden meteen verschepen, hij wilde niet dat dit slechte nieuws bij zijn mannen bekend zou worden .

Het Staatse Leger was nog bezig met de overtocht over de IJzer dichtbij de Zee, toen de Spanjaarden over het strand kwamen.
De Spaanse soldaten waren echter te moe om meteen op te trekken, velen onder hen kwamen immers uit Cuyk gelopen en dit was natuurlijk in het voordeel van Maurits.
Gelukkig voor Maurits wisten de Spanjaarden ook niet dat het Staatse Leger met 10.
000 man was, zij met ca 8500.

Maurits koos zorgvuldig het moment van aanvallen, hij wachtte tot de zon laag stond, precies in het gezicht van de Spanjaarden, ook de wind, met zand, stond voor de Spanjaarden verkeerD. Maar toch dreigde al snel het Spaanse Leger de overhand te krijgen .
, waarom liep het toch goed, men zegt om de volgende redenen :

De Staatse Carré's waren, idee van Maurits, veel kleiner en rechthoekiger dan de grote vierkante Spaanse Carré's en dus veel wendbaarder

Maurits had uitvoerig geoefend om gedisciplineerd in Carré vorm terug te trekken, de Spanjaarden lukte het maar niet om de wendbare Staatse Carré's uit elkaar te jagen, steeds kwamen de Staatse Carré's terug, de Spanjaarden werden er moe van, steeds duin op en af

Maurits had zijn kanonnen op houten vlonders laten zetten, hierdoor konden ze versleept worden over het zand, de Spaanse kanonnen stonden niet op vlonders en konden dus niet verplaatst worden

Doorslaggevend was echter dat Maurits het grootste deel van zijn cavalerie in reserve had gehouden, toen hij het idee had dat de Spanjaarden steeds vermoeider begonnen te worden, liet hij zijn cavalerie dwars op de Spaanse Infanterie los, en toen werden de Spanjaarden de zee ingejaagd

De Spanjaarden komen van rechts, tegen de zon en zanderige wind in

het Staatse Leger was aanvankelijk nog bezig de IJzer over te trekken

De Staatse Carré's zijn kleiner t.
o.
v.
de Spaanse Carré's

Maurits had de slag gewonnen, Albertus moest vluchten naar Brugge.

In de 19e eeuw werd dit schilderij gemaakt van Maurits direkt na de slag, niemand weet echter of het ook zoo is gegaan, al was Maurits wel een redelijk strenge Calvinist, zoals zou blijken ruim 18 jaar later .

Naar men zegt, het paard van Albertus werd ook veroverd, het werd het lievelingspaard van Maurits ...:

Na de slag kreeg Maurits toch weer de opdracht om verder te trekken richting zuiden, hij deed het nog ook.
De belegering van Nieuwpoort liep uit op een mislukking en Maurits besloot op een dag zich gewoon terug te trekken, vooral nadat hij hoorde dat de afvaardiging van de Staten-Generaal vertrokken waren uit Oostende naar Bergen op Zoom om daar met de Spanjaarden te onderhandelen over een Vredesverdrag

De legende wil dat toen Maurits Oldenbarnevelt weer voor het eerst ontmoette, Maurits Oldenbarnevelt in het gezicht sloeg

Via Oostende werden de Staatse Troepen en hun buit, teruggevaren, waaronder vele Spaanse vlaggen die eeuwenlang in de Ridderzaal hebben gehangen.

Hoe ging het verder met Isabella en Albertus ? Om nog meer gezichtsverlies te vermijden vatten zij het plan op om Oostende te heroveren.
Isabella deed zelfs de historische belofte dat zij zich niet meer zou verschonen voordat Oostende weer was heroverd, het beleg duurde echter drie jaar.
De speciale kleur van haar ondergoed is de geschiedenis ingegaan als Isabella-geel.
Het beleg van Oostende werd dus een dure prestige slag, alhoewel de nieuwe Spaanse bevelhebber Ambrosio Spinola, het beleg uit eigen zak schijnt betaald te hebben .

Over Isabella en Albertus is natuurlijk nog veel meer te vertellen, wat we beslist nog een keer gaan doen: het staat meteen hieronder.

Politiek gezien liep het niet goed af met Isabella en Albertus.
Aangezien hun huwelijk kinderloos bleef, kwamen, na de dood van Albertus in 1621 de Zuidelijke Nederlanden, weer onder direct Spaans bestuur o.
l.
v.
Philips IV die het landsbestuur echter hoofdzakelijk overliet aan Gaspar de Gúzman, Graaf-Hertog van Olivarez met wie de Republiek nog heel wat te stellen zou krijgen.

Gaspar de Gúzman, Graaf-Hertog van Olivarez was soms zeer daadkrachtig en soms zeer besluiteloos, zijn tijdgenoten konden daardoor Gaspar de Gúzman, Graaf-Hertog van Olivarez terecht soms niet helemaal volgen, men denkt nu dat Gaspar de Gúzman, Graaf-Hertog van Olivarez leed aan depressies.
Na het politieke einde van Gaspar de Gúzman, Graaf-Hertog van Olivarez in 1643 werd Gaspar de Gúzman, Graaf-Hertog van Olivarez al snel krankzinnig en deze man, Gaspar de Gúzman, Graaf-Hertog van Olivarez, was dus de tegenstander van de Republiek tijdens de 2e helft van de 80-jarige oorlog, meer over deze periode kun je lezen in dit verhaal.

Hieronder dus een van de verhalen over Isabella en Albertus:

Eerst een citaat uit ons verhaal

Philips II : zijn Klooster paleis, het Escorial, en ook natuurlijk nog veel meer over Philips II

De Spaanse Nederlanden tot de verovering van 's-Hertogenbosch (1628)

Philips II brengt alle zomers op het Escorial door.
Zijn lievelingsdochter Isabella is zijn vaste gezelschap.
Zij deelt zijn eenzame maaltijden, luistert naar hem, zit naast hem als hij werkt en droogt de inkt van de stukken die Philips II ondertekent.

Voor Isabella, die al tegen de dertig loopt, hoorde allang een passende echtgenoot gezocht te zijn; maar Philips II aarzelt, hij voelt er niets voor haar dierbare gezelschap te verliezen en schuift het huwelijk van zijn oudste dochter voor zich uit.

Aartshertog Albrecht heeft zijn voorkeur.
Albrecht is de zoon van keizer Maximiliaan van Oostenrijk; hij is aan het Spaanse hof opgevoed, is aartsbisschop van Toledo en groot-inquisiteur van Spanje geweest; hij is verheven tot kardinaal.
Een zachtmoedige, bekwame persoonlijkheiD. Dat hij geestelijke is, is geen bezwaar: één woord van Philips II is genoeg om ontheffing van zijn religieuze verplichtingen te krijgen.

Philips II speelt met de gedachte zijn dochter de Lage Landen als erfgoed te geven - met Brussel als hoofdstaD. Als zoon Philips III het Spaanse imperium erft, zal Isabena haar eigen hofhouding hebben in Brussel, samen met aartshertog Albrecht.
Drie jaar houdt Philips II zich met het probleem bezig en Philips II laat ten slotte de bijzonderheden op papier vastleggen.
Maar het huwelijk van Isabella met Albrecht vindt pas plaats na de dood van Philips II.

Leergierig was ze, Isabella, de oudste dochter van Philips II, die op haar 32ste nog nooit bui­ten het Iberisch schiereiland had gereisD. Thuis had Isabella jaar in jaar uit haar talrijke ta­lenten gesleten geduldig wachtend op de bestemming die haar vader voor haar zou bedisselen.
Lange tijd had Philips II ervan gedroomd om Isabella op de Franse of Engelse troon te plaatsen of om haar uit te huwelijken aan de volgende keizer van het Heilige Roomse Rijk.
Kandidaten kwamen en gingen.

Er waren gruwelijke oorlogen gevoerd met in de weegschaal niet alleen het lot van hele naties, maar ook dat van IsabellA. Een tijdlang zag het er zelfs naar uit dat Isabella haar vader in Spanje zou opvolgen.
Haar half­broer Don Carlos was in haar geboortejaar 1568 op tragische wijze gestorven en haar jongere halfbroer Philips had een zeer zwakke gezondheiD.

Politiek was niet de enige reden waarom Philips II haar als een koninginnenstuk achter de hand hielD. Isabella was ook zijn lievelingsdochter.
Isabella straalde dezelfde le­vensvreugde uit als haar moeder, de Franse prinses Elisabeth van Valois, de derde vrouw van de Spaanse koning.

In vele opzichten was Isabella het tegengestelde van datgene waar haar vaders familie voor berucht was: excessieve soberheiD. zwartgalligheid en geestesziekte.
Haar conceptie was naar verluidt het gevolg van een belofte die haar lange tijd kinderloze moeder gedaan haD. Haar drie voornamen vormden een heel programma: Isabella naar haar vrome overgrootmoeder Isabella van Castilië, Clara ter ere van de heilige van haar geboortedag, Eugenia ter ere van de heilige aan wie haar moeder haar belofte gedaan zou hebben.

Ondanks haar vrolijkheid toonde Isabella zich ook zeer devoot.
Isabella groeide dan ook op in de moederschoot van het Spaanse ka­tholicisme.
Isabella zag de geselprocessies van de Goede Week en hoorde het nachtenlange, onophoudelijke zingen van de monniken die voor het welslagen van haar vaders Armada waren ingehuurD. En ze werd ernstig gestemd door de dooD.

Isabella's moeder stierf toen ze amper twee jaar oud was, daarna volgden haar peter Don Juan en nog zes broers en zussen.
Tegen de tijd dat ze volwassen was, had Isabella in haar onmid­dellijke omgeving niet minder dan twaalf sterfgevallen meegemaakt.
Negen daarvan waren, zo merkten cynische Franse ambassadeurs op, bespoedigd, indien al niet ver­oorzaakt door de ingrijpende aderlatingen op grond waarvan de Spaanse hofartsen in heel Europa een kwalijke reputatie hadden.

Isabella en Philips II hadden een bijzondere relatie.
Als hij bij zijn dochter was, toonde koning een kant van zijn persoonlijkheid die in de 'zwarte' beeldvorming over zijn fi­guur nooit aan bod kwam.
In brieven aan haar en haar jongere zuster Catharina ver­telde Philips II over zijn reizen en de gebruiken aan het Hof.
Hij gaf haar vaderlijke raad omtrent haar voeding, plaagde haar met haar angst voor de donder en vertelde hon­derduit over de belevenissen met de dement geworden hofdame Magdalena, die hem in het publiek bekritiseerde, hij, voor wie de hele wereld verondersteld werd te sidde­ren en te beven.

Isabella's band met haar vader werd alleen maar sterker toen ze volwassen was.
Catharina was uitgehuwelijkt in het verre Savoie, haar halfbroer Philips was nog jong en de laatste van Philips' echtgenotes stierf in 1580.

Het was naar Isabella's kamer dat de koning in 1585 liep, juichend van vreugde, toen hij in het holst van de nacht het be­richt kreeg dat Antwerpen heroverd was.

Het was Isabella die in haar vaders kantoor op de hoogte werd gebracht van de staatszaken, terwijl hij de briefwisseling met de verste uithoeken van zijn wereldrijk verzorgde.
Het was Isabella die zijn draagbaar schrijftafeltje vervoerde, toen de koning na een geval van verraad geen enkele van zijn secretarissen nog vertrouwde.
Het was Isabella die de pen vasthield toen de koninklij­ke vingers te stijf waren geworden om nog te schrijven.

En het was ook Isabella die naast het uitgeteerde lichaam van haar vader voorlas uit ascetische werken, tot hij zijn laatste adem uitblies.

Sommigen dachten dat Philips II Isabella nooit zou laten gaan.
Dat Isabella de beste jaren van haar leven vergooide door als een non te leven.
Maar toen Philips II zijn einde voelde naderen en plannen voor een Frans huwelijk en bondgenootschap op niets uitliepen, toen vier expedities tegen Engeland op een ramp uitdraaiden en toen bleek dat zijn zoon Philips sterk genoeg was om hem in Spanje op te volgen, arrangeerde de koning een huwelijk voor zijn lievelingsdochter IsabellA. Niet met een verre prins, maar met iemand die ze heel goed kende: haar neef Albrecht van Oostenrijk.
In hun voordeel zou de ko­ning afstand doen van de Lage Landen bij de zee.

De gedachte om de Nederlanden soevereine vorsten te geven in plaats van landvoog­den was vroeger reeds geopperd, maar Philips II, die behept was met het idee om zijn on­metelijke rijk intact te bewaren, had er zich lange tijd tegen verzet.
Dat hij er zich uit­eindelijk mee verzoende, zegt veel over zijn genegenheid voor Isabella en voor AI­brecht.

Als vierde zoon van de keizer van Duitsland was Albrecht grootgebracht aan het Spaanse hof.
waar hij een van Philips' favorieten werD. Hij had meer weg van Philips dan van de Oostenrijkse tak van de familie, was eerder onwennig dan prettig in de om­gang, meer somber dan geestig.
Op het slagveld had Albrecht zijn moed getoond, maar hij bleek te klein van gestalte en te onverschillig om zich tot een echte leidersfiguur op te werken.
Hij was devoot, zoals Isabella, maar dan zonder haar levendigheiD.

Albrecht bracht het zelfs tot kardinaal.
maar stelde zijn wijding uit voor het geval dat hij voor een andere roeping werd opgevorderD. Als vice-koning van Portugal en vanaf 1596 als landvoogd van de Nederlanden deed Albrecht de nodige politieke ervaring op.
Door de be­kende samenloop van omstandigheden zou hij, bijna veertig jaar oud, afzien van zijn kardinaalstitel en Isabella als bruid krijgen.

In de grote pronkzaal van het kasteel op de Coudenberg in Brussel, waar Karel V in 1555 afstand had gedaan van de troon, werd op 21 augustus 1598 in aanwezigheid van de Staten-Generaal de akte voorgelezen waardoor Philips II de soevereiniteit over de Nederlanden afstond aan zijn dochter Isabella en haar toekomstige echtgenoot Al­brecht van Oostenrijk.

In naam van de Staten, de vertegenwoordiging van de steden, de adel en de Kerk hield de pensionaris van de Staten, na de lezing van de akte van afstand, een toespraak waar­in hij de toekomstige vorst een aantal wensen voorlegde.
Hij drong onder meer aan op vredesonderhandelingen met de Noordelijke gewesten en op het samenroepen van de Staten-Generaal voor een bespreking van de penibele toestand van het lanD.

De dag erna, op 22 augustus, had de wederzijdse beëdiging plaats van de vorst en de respectieve standenvertegenwoordigingen.
De Aartsbisschop van Mechelen, Mathias Hovius, kwam de eer toe om de eed van de toekomstige vorst af te nemen.
Na een diepe buiging bood hij de aarts­hertog een missaal aan, waarop deze de eed van trouw aan de Blijde Inkomst, een soort grondwet, zwoer.
Hovius was de eerste van de afgevaardigden die vervolgens op hetzelfde missaal trouw aan de vorst beloofden.
Na hem volgden de andere geeste­lijken uit de Staten van Brabant.
de edelen en de afgevaardigden van de steden.

Nadat de Brabantse afgevaardigden onder luid trompetgeschal opnieuw naar hun plaats waren teruggekeerd, kwamen de vertegenwoordigers van de andere gewesten aan de beurt.
Pas rond acht uur 's avonds was het ceremonieel van de beëdiging afgelopen.
De plechtigheid werd afgesloten met een groots diner en een dankprocessie.

Drie we­ken later zou Philips II overlijden.

Albrecht reisde na de inzwering naar Spanje om er zijn bruid Isabella op te halen.
In Fer­rara werd in november 1598 het huwelijk met de handschoen ingezegend door paus Clemens VIII in hoogsteigen persoon.
Na veel oponthoud kwam Albrecht in april 1599 in Valencia aan, waar de verbintenis met Isabella bevestigd werD. Een maand la­ter vatten ze de terugweg aan, over zee naar Genua, de dichtstbijzijnde Spaanse stad in Italië, verder naar Milaan en door de valleien van Ticino naar de Sint Gothardpas, het traject dat van Genua naar de Nederlanden nagenoeg ononderbroken over Spaan­se of neutrale grond liep en dat tijdgenoten 'de Spaanse weg' noemden.

Het ceremonieel van de Blijde Inkomst, waarbij vorst en onderdanen elkaar trouw beloven, werd in alle grote steden herhaalD. Ondanks het herfstweer besloten Albrecht en Isabella er meteen werk van te maken.

Op 25 november was Leuven aan de beurt.
De beroemde humanist Justus Lipsius, die in 1592 de calvinistische universiteit van Leiden verlaten had, hield een toespraak.
Ook hier deden zich de volkstoeloop en de uitbundige feestelijkheden voor die elke Blijde Intrede kenmerkten.

Toen bekend werd dat op dezelfde dag Staatse troepen enkele dorpen in de omgeving aan het plat­branden waren.
zette dat een zware domper op de feestvreugde.
Was dat geen slecht voorteken voor het nieuwe bewind?

In Doornik reed Isabella voor het eerst in haar leven met een slee en in Gent ver­oorzaakte een bloednerveuze geestelijke consternatie omdat hij Isabella in plaats van Albrecht het legendarische zwaard van graaf Boudewijn met de IJzeren Arm omgord­de.
Aartsbisschop van Mechelen Mathias Hovius was bij verschillende van deze plechtigheden aanwezig.
maar het hoogtepunt van de feestelijkheden kwam voor hem op 5 december, de dag waarop de nieuwe vorsten in zijn Mechelen hun Blijde Intrede deden.

Kosten noch moeite hadden de Mechelaars gespaard om de nieuwe heersers te ont­vangen.
Gekleed in lange, zwartfluwelen tabbaarden, gevoerd met blauw taffetas, re­den de leden van de stadsmagistraat de vorsten te paard tegemoet.
Ze werden gevolgd door de vijf gilden van de Dijlestad, die met hun wapperende vendels en hun uitrus­ting in de aartshertogelijke kleuren wit en blauw een feestelijke indruk maakten.
Even buiten de Brusselsepoort wachtte de aartsbisschop in pontificaal gewaad, vergezeld van de voltallige Mechelse clerus, het aartshertogelijk gevolg op.
Twee kanunniken droegen de aartsbisschoppelijke herdersstaf en het bisschopskruis.

Toen ze aan het podium kwamen waar Hovius en zijn gevolg opgesteld stonden, stapten Albrecht en Isabella uit de koets.
Ze knielden op de purperen kussens die er waren neergelegd en kusten het zilveren kruis dat hun door de prelaat werd voorgehouden.
Alle klokken van de stad begonnen te beieren en de hele stoet zette zich onder verscheidene eresal­vo's in beweging.
Onder een zijden baldakijn, gedragen door zes Mechelse edellieden, deden de aartshertogen hun intrede langs de Brusselsepoort.

De stad was uitbundig versierd met feestverlichting, guirlandes, tapijten en wa­gens met allegorische voorstellingen en lofdichten.
Onder een eerste triomfboog van wel twintig voet hoog, versierd met zinnebeelden en de wapens van de vorsten, ging het naar de Grote Markt.
Bij de ingang van de Sint Romboutskathedraal wachtte Ho­vius de aartshertogen nogmaals op.
Ze stegen af van hun paarden, werden met wij­water besprenkeld en volgden de aartsbisschop naar het hoogaltaar, waar ze neer­knielden.
Een koor hief de hymne Veni Creator Spiritus aan; daarna zong de aartsbis­schop een gebed en verwelkomde hij de vorsten met een korte toespraak.
Blijkbaar speelden zijn zenuwen hem parten, want hij kwam naar verluidt maar moeilijk uit zijn woorden.
Daarop zwoeren de vorsten met de hand op de bijbel dat ze, zoals hun voor­gangers de rechten van de Kerk zouden eerbiedigen.
Na het Te Deum Laudamus ver­lieten ze onder luid trompetgeschal de kathedraal.

Aan de overzijde van de markt was een triomfboog opgestelD. Een paneel van tien bij acht voet toonde een allegorische voorstelling van Religie, met in de ene hand een kruis en in de andere een open boek met het opschrift Verbum Dei.
(Woord van GoD.) Religie werd aangevallen door Ketterij, Heiligschennis, Burgeroorlog, Afgunst en andere als wraakgodinnen afgebeelde belegeraars, maar uit een wolk kwamen Al­brecht en Isabella, door de Heilige Geest met elkaar verbonden, als redders tevoor­schijn.

Naast het paneel stonden twee standbeelden: een met een masker in de hand en een met een aangestoken toorts en een blaasbalg.
Fraus en Discordia, List en Twee­dracht.
Voor zover dat nog nodig was, maakte een begeleidend vers duidelijk dat de komst van de aartshertogen de hoop deed opleven dat er een einde zou komen aan de oorlog en de andere verschrikkingen die de Nederlanden de voorbije decennia ge­teisterd hadden.

Over de markt trok het gezelschap naar het Hof van Hoogstraten waar de aartshertogen bleven over­nachten.
's Avonds werd overal de feestverlichting aangestoken.
De gilden hadden grote stellingen opgericht met daarop tientallen pektonnen.
Ook aan de huizen van de burgers waren vuurpannen en toortsen bevestigd, die bijna de hele nacht bleven bran­den.

Door het regenachtige weer lagen de straten er de volgende morgen, de dag van de beëdiging, modderig bi J. Burgemeester Van der Laen liet de vuile weg met lange rollen wit laken bedekken opdat de prinsen en hun gevolg hun voeten niet zouden besmeuren.

Na een plechtige eucharistie waar­in Hovius voorging, had op een podium voor het stadhuis en in aanwezigheid van de pauselijke nuntius, de ambassadeur van Spanje en andere vooraanstaanden de beëdi­ging plaats.
De markt zag zwart van het volk.
Uit de met tapijten behangen ramen reikhalsden tientallen plaatselijke schonen om toch maar niets van het schouwspel te missen.
Ook op de daken van de huizen tegenover het stadhuis zaten honderden kijk­lustigen.
De president van de Geheime Raad hield een plechtige toespraak.
waarna de wederzijdse beëdiging volgde.
Elke schepen kwam knielend zijn hulde betuigen aan de nieuwe vorsten.
Daarop riep de heraut vanaf de pui van het stadhuis driemaal met luide stem' Vive les Archiducs er Leurs Altezes' en wierp met een breed gebaar gouden en zilveren muntstukken boven de duizendkoppige menigte rond het podium.
Er werd gegrabbeld en gegrepen, gejuicht en gevloekt.
Enkele forse klaroenstoten besloten de plechtigheiD.

De volgende dag vertrok het hele gezelschap met de boot naar Antwer­pen, waar Albrecht en Isabella ook een zeer rijkelijke ontvangst te beurt zou vallen.

Terug naar ons oorspronkelijke verhaal, terug naar de nieuwe Spaanse bevelhebber Ambrosio Spinola, die het beleg van Oostende uit eigen zak schijnt betaald te hebben .
:

Ambrosio Spinola werd namelijk ook de leider van de Spaanse delegatie die uiteindelijk voor 12 jaar een bestand overeenkwam :

Ambrosio Spinola

1569 - 1630

van 1603 - 1628 bevelhebber van het Spaanse leger in Vlaanderen

De Spaanse Kade in Rotterdam dankt haar naam trouwens aan de doorreis van de Spaanse markies Ambrosio Spinola (1569-1630).
Spinola werd op 31 januari 1608 met een groot gevolg en met andere onderhandelaars over het 12-jarige bestand in de 80-jarige oorlog, op doorreis van Dordrecht naar Den Haag door het Rotterdamse stadsbestuur plechtig ontvangen en ingehaalD. Hij kwam over het ijs en zette op het Hoofd of Oude Hoofd het eerst voet aan wal.
Dit gedeelte van het Oude Hoofd werd vanaf omstreeks 1637 Spaansekade genoemD.

Met 190 ijssleden kwam Spinola via bevroren rivieren naar Dordrecht

Op 6 februari 1608 werd Spinola (rechts), reizend in 8 koetsen, in Rijswijk bij de Hoornbrug ontvangen door Maurits (links)

In de Vaderlandse Geschiedenis is 1600 De Slag bij Nieuwpoort altijd belangrijk gebleven, zoals je bijvoorbeeld kunt zien aan de onderstaande plaatjes die in jaren 1910 - 1915 door een koekfabriek werden uitgegeven, mits je hun koek kocht natuurlijk.

Enne hoe liep het af met dat zeeroversnest Duinkerken? In 1646 werd het veroverd door de Fransen met hulp van Maarten Harpertsz.
Tromp en vanaf die tijd waren de Spaanse Kaapbrieven niet meer geldig, zoo heeft zich ook dit vanzelf opgelost.

Direkt na het 12-jarig bestand vielen weer honderden schepen in handen van de Duinkerkers.
Pas o.
l.
v.
de uit Rotterdam afkomstige Maarten Harpertsz.
Tromp lukte het, om samen met de Fransen, in 1646 Duinkerken te veroveren, Maarten Harpertsz.
Tromp blokkeerde de haven, de Fransen belegerden Duinkerken vanaf het land:

Het droevig afscheid van Don de Calabassa uit Duinkerken naar Spanje

na de verovering van Duinkerken door Frankrijk en de zee-blokkade door Maarten Harpertsz.
Tromp

1646

LINK

Via deze LINK kun je eigenlijk het vervolg lezen op het bovenstaande verhaal, het gaat in dat verhaal over de aanloop naar 1648 en de Vrede van Münster.

Op onze site hebben we ook nog dit verhaal:

Het schip De Liefde, een van de schepen van de uit Rotterdam vertrokken vloot van Mahu en De Cordes, belandde in Japan, het begin van Deshima

Klein citaat:

Pomp en zijn lotgenoten bleven drie jaar in gevangenschap.
Toen herkregen ze hun vrijheid door de Slag bij Nieuwpoort.
In die slag had Prins Maurits een aanzienlijke Spanjaard, de admiraal van Aragon, ge­vangengenomen.
Tegen deze Spanjaard is een groot aan­tal door de Spanjaarden gevangengenomen Nederlanders uitgewisseld, waaronder ook Pomp en zijn mannen.

--------------------------------------------------------------------------------

We ontvingen deze reaktie:

In uw verhaal over Prins Maurits ontbreekt mijns inziens een belangrijk element, dat overigens in vrijwel alle boeken ontbreekt en dat is het bondgenootschap dat Maurits had met Marokko!

Voor de Nederlanden was dit bondgenootschap profijtelijk omdat Marokko, nog maar 1 eeuw geleden verdreven uit Spanje, Zuid-Spanje belaagde en daardoor niet alle aandacht op de Nederlanden kon richten.

Marokko werd in het oosten echter ook bedreigd door de Turken.
En hier wringt mijns inziens de schoen: Van Oldebarnevelt dreef volop handel met de Turken.
Niet onbegrijpelijk dat Marokko dit als een ondermijning van de alliantie beschouwde.
Zou Marokko de bedreiging van Zuid-Spanje opgeven en zich volledig op de Turken concentreren, dan zou Spanje de handen vrij hebben om zich geheel aan de Nederlanden te wijden.
Die zouden dan ongetwijfeld onder de voet zijn gelopen.
In die zin is het te begrijpen dat Maurits het handelen van Oldebarnevelt beschouwde als landverraaD.

Wat de militaire taktiek van Maurits betreft: naar mijn analyse was Maurits’ strategie er juist op gericht om in een guerillastrijd Spanje financieel uit te putten.
En toen gold: geen geld, geen soldaten! Spanje kende niet zoiets als een Unie van Utrecht waar de gewesten zich hadden gebonden dienstplichtige soldaten te leveren.
Dat het met Philips financieel matig gesteld was blijkt ook wel uit het feit dat hij in 1584 niet de uitgeloofde 25.
000 kon uitbetalen aan Balthazar Gerards voor de moord op Willem van Oranje (de familie kreeg in de plaats daarvan de domeinen van Oranje in Franche-Comte en privileges).

Klik hier als je wilt zoeken via Aad's Freefind search engine, vul in het venster jouw woord in, bijvoorbeeld Balthasar Gerards en klik op ENTER 

De slag bij Nieuwpoort was feitelijk totaal van geen betekenis, zij het dat 1600 kennelijk makkelijker is te onthouden dan 1938 om maar wat te noemen.
Het was helemaal geen klaterende overwinning en eigenlijk is de waarheid dat Maurits’ troepen aan een nederlaag ontsnapten.

Voor het overige blijft uw site buitengewoon interessant.

Thomas de Wreede

--------------------------------------------------------------------------------

Deze grootste Nederlandstalige geschiedenis website werkt nauw samen met Historizon

Historizon is de enigste touroperator in Nederland gespecialiseerd in één- en meerdaagse geschiedenis reizen!

Er zou geen heden zijn zonder verleden, er is geen toekomst zonder heden.

Nu we vanuit het heden de toekomst betreden,

dragen we de rugzak van het verleden.

Een blik in deze rugzak leert ons de wijsheden uit het verleden.

Een blik in de rugzak van het verleden is een terugblik naar het verleden

Op deze site natuurlijk een verhaal, niet alleen over het ontstaan van Historizon, maar ook over het waarom van Historizon

Historizon, wat doen ze en wat willen ze

--------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------

Terug naar Aad's homepage, met links naar al zijn verhalen 

--------------------------------------------------------------------------------

  wat zijn we trots op ons familiewapen , beetje jaloers zeker .
...

Terug naar de top 

--------------------------------------------------------------------------------

Last update :

20 Augustus 2007 ;

Assertiviteitstraining      Cotler Sherwin      Psychologie

Dit boek is een handleiding voor opzet, procedure, begeleiding en evaluatie van een assertiviteitstraining.
Het geeft aan hoe de cliënt via oefeningen en gesprekstechnieken adequaat leert reageren op situaties waarin hij zich tevoren niet assertief wist op te stellen.
Het boek bevat bovendien nuttige hulpmiddelen zoals o.
A. huiswerkopdrachten, een vragenlijst om de mate van assertiviteit bij iemand te bepalen en een systeem om de vooruitgang bij een cliënt te registreren.
Beide auteurs zijn klinisch psycholoog en werkzaam als assertiviteitstrainer.

Traffic      Vanderbilt Tom      Psychologie

Het is de favoriete plek om ergens over te huilen.
Blijkt uit onderzoek.
In de auto zitten we zelfs zo graag dat we liefst ten minste twintig minuten onderweg zijn naar ons werk.
Blijkt uit onderzoek.
We hebben nu eenmaal graag een momentje voor onszelf.
Denk daarbij vooral ook aan 'de neuspeuterfactor'.

Dat is dan weer het gevolg van het gevoel van privacy dat we krijgen zodra we achter het stuur kruipen.
Een voor het stoplicht wachtende automobilist die wordt aangestaard, gaat er bij groen als een haas vandoor.
Blijkt uit onderzoek.

Flirten in het verkeer? Het voelt misschien veilig iemand steels een blik toe te werpen via de binnenspiegel, maar het is dus kansloos.
De enige automobilisten die zich graag laten beloeren, zijn mannen van middelbare leeftijd in een sportauto, concludeert Tom Vanderbilt, die zich voor zijn boek Traffic heeft verdiept in ons rijgedrag en wat dat zegt over ons karakter.

Zo blijkt dat Amerikanen meer uitgeven aan auto's dan aan gezondheidszorg of eten en dat 22 procent van de restaurantmaaltijden in de VS vanuit de auto wordt bestelD. Amerikanen brengen zelfs zo veel tijd in de auto door dat vooral bij mannen huidkanker aan hun linkerkant meer voorkomt dan aan hun rechterkant.
Blijkt uit onderzoek.

En of we wel beseffen dat automobilisten gemiddeld dertig beslissingen per kilometer nemen.
Wie de autoradio hard aanzet of een auto rijdt die hoog op z'n wielen staat, zal door pure zinsbegoocheling de neiging voelen harder te rijden.
Waarom wij rechts rijden en men in Engeland en Japan links aanhoudt is dan weer te verklaren uit de geschiedenis van de paardenkar en de samoerai.
En o ja, zwarte auto's maken meer ongelukken dan witte, in Australië althans.
Blijkt uit onderzoek.

Ook de eigenaardigheden van het Nederlandse verkeer ontbreken niet in het boek van Vanderbilt.
Of het iets is om trots op te zijn, is de vraag, maar veel verkeersremmende maatregelen, zoals sluisjes, chicanes, drempels en wegvernauwingen, zijn in Nederland bedacht, weet hi J.

Zo bundelt Vanderbilt een hoop leuke weetjes, die het voortreffelijk zullen doen op feesten en partijen.
En hij weet ze vaak nog sociologisch of psychologisch te verklaren ook.
Dat maakt dit boek zeer vermakelijk, al gaat de opsomming in de categorie 'uit onderzoek is gebleken' na driehonderd bladzijden ook wel een beetje vervelen.

Het onderwerp dat in dit boek behandeld wordt, is behoorlijk uniek.
Over de psychologie van de automobilist is nog heel weinig bekenD. Dat terwijl het zeker niet onbelangrijk is om de irrationele beslissingen die automobilisten nemen te doorgronden.
Het is immers een sport geworden om elk jaar weer het aantal verkeerslachtoffers omlaag te krijgen.

Naast dit psychologische aspect, behandelt het boek ook de problematiek van de files.
Iedereen heeft zijn menig wel klaar over mogelijke oplossingen voor de fileproblematiek.
Na het lezen van dit boek, is elke gedachte over de maakbaarheid van het fileprobleem volledig verdwenen.

Verplicht leesvoer

De omslag van het boek vermeldt een citaat van een recensent uit New York waaruit blijkt dat iedere automobilist dit boek verplicht moet lezen.
Zover wil ik niet gaan, maar na het lezen van het boek, kan ik er toch begrip voor op brengen.
Autorijden is een heel complexe bezigheiD. Mensen hebben standaardreacties op bepaalde situaties die helemaal niet zo verstandig zijn.
Inzicht krijgen in die situaties kan veel schade of ongemak voorkomen.
Na dit boek zit ik zeker anders achter het stuur.
Alleen de vraag is voor hoe lang.

De vertaling

Oorspronkelijk is dit boek in de Verenigde Staten gepubliceerd, maar het is al vrij snel vertaald in het Nederlands.
Het lezen van de Nederlandse versie biedt zeker voordelen: de vertaler heeft de moeite gedaan de typische Amerikaanse elementen van het verkeer te accentueren.
Zo hebben Amerikanen bijvoorbeeld andere spiegels en is de markering van de wegen anders.
De vertaler geeft in zijn voetnoten aan hoe het voor Nederland zit.
Ook een compliment verdient het weergeven van de Nederlandse statistische gegevens over bijvoorbeeld de momenten waarop ongevallen zich voordoen.
Een absolute aanrader dus om de Nederlandse versie te lezen.

Toch kreeg ik regelmatig het gevoel, dat het vertaalwerk wel heel snel gegaan is.
Van sommige woorden ontbrak simpelweg een letter, hetgeen ik jammer genoeg meer dan eens gezien heB. Ook liepen sommige zinnen van geen meter, die ik zonder taalkundige studie in een paar tellen ook wel kan verbeteren.

De stof die in de epiloog behandeld wordt, is heel interessant.
De auteur is zijn studie naar de psyche van de automobilist begonnen door het bezoeken van een slipschool.
Geniaal hoe het een en ander daar verwoord is.
Toch is de positie van het hoofdstuk een verstandige keuze geweest.
De verhouding tot de rest van het boek is te losjes, om een prominente plaats midden in het boek te krijgen.

Vermoeiend

Wat ik in het boek miste, was een afsluitend hoofdstuk met allerlei tips&trucs.
In het boek lees je her en der allerlei zeer verstandige adviezen.
Maar omdat ze zo verspreid door het boek behandeld worden, ben je het overzicht van alle zaken waar je voortaan rekening mee wilt houden, al snel zoek.
De auteur had het zijn lezers gemakkelijker kunnen maken door een korte samenvatting te geven.

Verder moet nog opgemerkt worden, dat het boek op een gegeven moment gaat vermoeien.
De stof is zeer interessant, maar de wijze waarop het behandeld wordt, maakt dat je het boek niet achter elkaar uitleest.
Sla een willekeurig hoofdstuk open en je wordt overweldigd door alle vragen die de auteur zichzelf stelt.
In de loop van het hoofdstuk wordt met allerhande gegevens en experimenten aangetoond wat het mogelijke antwoord op zijn vragen zou kunnen zijn.
Al die experimentjes en uitkomsten van onderzoeken zijn heel interessant, maar als je onafgebroken met die zaken geconfronteerd wordt, is de lol er op een gegeven moment wel af.

Ik zou toekomstige lezers dan ook willen aanraden het boek per hoofdstuk te lezen en daarna wat anders te pakken.
Dat is een prima methode, zeker ook nu dit geen boek is die je perse kort achter elkaar uit moet lezen.
De hoofdstukken hebben wel samenhang, maar staan los genoeg om er eventjes tussenuit te gaan.

Conclusie

Al met al is het een super interessant boek.
Geweldig dat er auteurs zijn die over dit soort boeiende onderwerpen een boek weten te vullen met de actuele stand van zaken.
Hulde daarvoor.
Het boek heeft aan zo zijn mindere kanten, maar daar doe je niet moeilijk over.
Vergelijk het met een Ferrari: geweldige auto, maar de eerste de beste steen onder je wielen bezorgt je rugpijn.
Toch klaag je niet, want het euforische gevoel overheerst.
Zo is het ook met dit boek; zijn zwakheden vallen in het niet, met het behandelen van dit geniale onderwerp.

Geluk      Bormans Leo      Psychologie

“Drie essentiële zaken voor geluk in dit leven zijn, iets te doen te hebben, iets om van te houden, en iets om voor te hopen”, zo verklaarde de Engels politicus, schrijver en dichter Joseph Addison het in het begin van de 18de eeuw.
De zoektocht naar geluk is echter al veel ouder.
Voor Socrates was het vinden van geluk zelfs het doel van al ons handelen.
Epicurus ging nog een stap verder.
Waar het in de filosofie om gaat, is het persoonlijk geluk, zo stelde hij, en dat persoonlijk geluk was dan ook het hoogste goed in het menselijk leven dat gericht moet zijn op het vermijden van pijn en verdriet en het nastreven van materieel en geestelijk genot.
Deze visie werd later fel bestreden door de christelijke leiders die elke vorm van nastreven van genot en vermijden van pijn afkeurden, en als voornaamste doel het navolgen van Christus als hoogste doel stelden.
Zelfs Dante plaatste gelukszoeker Epicurus in zijn Goddelijke Komedie in de hel.
Pas in de 18de eeuw wankelde de goddelijke beveltheorie en kreeg het nastreven van geluk opnieuw een plaats in het westerse denken.
Uit recent wetenschappelijk onderzoek weten we intussen dat het geluksgevoel in ons lichaam wordt geproduceerd door zogenaamde endorfines, al blijft het een hoogst persoonlijke beleving.

 

De vraag is niet zozeer wat geluk is, maar wel hoe we gelukkig of gelukkiger kunnen worden.
Op deze vraag hebben niet minder dan honderd topexperts in de positieve psychologie, van IJsland tot Zuid-Afrika en van China tot Australië, hun geleerde hoofd gebogen.
Het resultaat is een fraai uitgegeven en vooral monumentaal boek onder de titel Geluk.
The World Book of Happiness.
Hoofdredacteur Leo Bormans verdiepte zich twee jaar in de onderzoeken van de professoren en vertaalde hun conclusies naar een breed publiek.
Gelukkig bewerkte hij die conclusies tot uiterst leesbare teksten.
Dus geen filosofische of spirituele beschouwingen, maar inzichten die gebaseerd zijn op wereldwijd wetenschappelijk onderzoek en die samengevat werden in enkele vuistregels.
Geluk staat volgens verschillende van de experts in functie van vrije tijd, geld, gezondheid, succes, welzijn, toekomst en warmte, maar dat is natuurlijk voorspelbaar.
Ongetwijfeld spelen nog meer elementen een rol in het geluksgevoel van mensen, denk aan humor, waardering en genot aan de positieve kant en verdriet, pijn en lijden aan de andere kant, maar die komen enigszins opvallend minder aan boD.

 

‘Geld maakt niet gelukkig’, is zowat de meest voorkomende uitspraak in het boek, maar dat klopt niet helemaal.
Een behoorlijk inkomen is voor de meeste mensen een noodzaak om een vorm van ‘geluk’ te kennen.
Maar het klopt dat heel rijke mensen op het vlak van hun persoonlijke geluksbeleving nauwelijks hoger scoren ten opzichte van mensen met een gewoon inkomen.
Dit blijkt onder meer uit het onderzoek van de Griekse professor Stavros Drakopoulos die het effect van geld op geluk bestudeerde.
Volgens zijn ‘paradox van geluk’ is het inkomen wel degelijk heel belangrijk voor geluk wanneer mensen arm zijn, maar ‘veel minder wanneer ze een financieel comfortabel leven leiden of er warmpjes bij zitten’.
Dat kan zijn, maar dat neemt niet weg dat de drang om steeds meer geld te hebben toch een gevolg is van de gedachte dat geld wél gelukkig maakt.
Juister lijkt me dan ook de stelling van de Oostenrijkse professor Erich Kirchner die stelt dat je geluk niet kan kopen en dat je derhalve voor je geluksgevoel eerder moet investeren in vriendschappen dan in huizen.

Er zijn nog andere redenen om aan te nemen dat materieel bezit of het beleven van genot geen voldoende garantie bieden voor geluk.
Vaak neemt het geluksgevoel juist toe als men anderen helpt zonder daarvoor iets als wederdienst te verwachten.
Onbaatzuchtige hulp dus, en dat is een van conclusies van de Italiaanse professor Leonardo Becchetti die na grondig onderzoek tot de vaststelling kwam dat geven vaak ‘gelukkiger’ maakt dan krijgen.
Opnieuw lijkt me die uitspraak te absoluut omdat men natuurlijk eerst veel moet hebben om iets te kunnen geven aan anderen.
Het doet me spontaan denken aan al die filmsterren die kinderen uit Afrika adopteren en zich op die manier een reputatie van bijzondere menslievendheid aanmeten.
Maar nog meer controversieel lijkt me de stelling van de Egyptische professor Ahmed Abdel-Khalek dat ‘het belijden van een religie en religieuze verbondenheid een positieve invloed hebben op het persoonlijke welbevinden, geluk, eigenwaarde en aanpassingsvermogen’.
Dat concludeert hij onder meer uit het feit dat volgens peilingen zoveel mensen in de Arabische wereld, maar ook in de Verenigde Staten, geloven in GoD. Het verband tussen geloven en geluk ontgaat me hier echter volkomen, want uit tal van andere onderzoeken blijkt dat heel wat mensen – vooral vrouwen – zich niet gelukkig voelen onder al die religieuze geboden.

 

Diametraal daar tegenover staan de visies van de postdoctorale fellows Martin Guhn en Anne Gadermann die na onderzoek tot de conclusie kwamen dat er drie universele behoeften moeten vervuld zijn om gelukkig te kunnen zijn, namelijk intimiteit, bekwaamheid en autonomie.
Juist die laatste behoefte lijkt me inderdaad cruciaal.
Hoe kan men iemands geluk meten zonder te weten of dit een persoonlijke keuze is? Dat wil niet zeggen dat mensen die geloven of zich onderwerpen aan anderen altijd ongelukkig zijn, maar de kans dat men gelukkig is omdat men zelf zijn levensweg gevolgd heeft, lijkt me groter dan andersom.
Dat betekent niet dat elke mens hedonistisch moet zijn, maar wel dat hij of zij zelf kan kiezen met wie of met welke groep hij of zij zich wil verbinden.
Het ontbreken van dwang en de vrije keuze vormen hier cruciale elementen in het geluksgevoel.
Handelingen die men autonoom stelt en niet onder dwang zijn altijd meer gericht op het persoonlijk geluk dan opgelegde bevelen die men uitvoert en enkel de opdrachthouder bevredigen.
‘Geluk is een hedonistisch streven, niet alleen voor de geest maar ook voor het lichaam en de ziel’, aldus de Britse auteur en psycholoog Miriam Akhtar.

 

Verschillende experts menen dat je het geluk als een spier kunt trainen.
Dat lijkt me onzin, maar wie ben ik om hun universitair onderzoek tegen te spreken.
In elk geval sta ik wantrouwig tegenover elke vorm van buitennatuurlijke ingreep die het ‘geluk’ zou kunnen bevorderen.
En toch zijn er wetenschappers die heel dicht bij de lijn van het irrationale aanschurken om hun eigen stellingen – vormen van New Age, tantra, yoga en meditatie – een vorm van legitimiteit te geven.
Het ergert me mateloos.
In die zin heb ik meer waardering voor wetenschappers als professor Marc Elchardus die met bewijsmateriaal kunnen aantonen dat geluk vaak afhangt van de familiale omstandigheden waarin men toevallig opgroeit.
Kinderen uit armere gezinnen hebben minder kans op ‘geluk’ dan hun leeftijdsgenoten uit meer begoede gezinnen.
Geluk is dus niet alleen een persoonlijke zaak maar ook een gevolg van de klasse waarin men bij toeval opgroeit.
Juist dat laatste, ‘bij toeval’, maakt de geluksbeleving zo oneerlijk.
Elke mens zou, ongeacht zijn materiële mogelijkheden, ‘gelukkig’ moeten kunnen worden.
Dat dit niet zo is, vloeit vaak uit het gebrek aan kansen dat kinderen om diverse redenen, vaak sociaal-economische, hebben.
In die zin is het onderzoek van Elchardus ook nuttig voor politieke de beleidsvoerders.

 

Een van de laatste onderzoekers die aan bod komt is de Belgische filosoof Philipp Van Parijs die erop wijst dat geluk nastreven niet echt mogelijk is.
Probeer al goed te leven, zo stelt hij, en als iedereen dat zou doen dan zullen we als welkom neveneffect een maatschappij kennen die ons gelukkiger maakt.
‘Veel dingen die ons leven goed maken, zullen pas zichtbaar worden of in vervulling gaan als wij er niet meer zijn.
We zullen het dus niet weten.
Maar we kunnen het wel hopen.
En als we dat doen, kunnen we het geluk vinden.
Niet omdat we het zochten, maar omdat het gewoon een welkom neveneffect is van doen wat we dachten te moeten doen’.
Dit sluit nauw aan bij de categorische imperatief van Kant al zullen velen dit te theoretisch vinden.
Maar het past wel in dit wetenschappelijk werk dat als grootste verdienste heeft dan het aantoont dat er wél iets universeels bestaat in de wereld, onze hunker naar geluk.
Alleen al daarom kunnen we met zekerheid zeggen dat een universele moraal mogelijk is, al zal dit door cultuurrelativisten en postmodernisten worden afgedaan als een verzinsel.

Recensie door Dirk Verhofstadt

Over de auteur

 

Leo Bormans

Leo Bormans is journalist, schrijver en spreker.
Al meer dan twintig jaar is hij hoofdredacteur van het onderwijstijdschrift Klasse en alle varianten (Yeti, Maks!, Klasse voor Ouders…).
In binnen- en buitenland geeft hij inspirerende lezingen over optimisme en geluk.
Hij is de auteur van het internationaal succesvolle ; ;Geluk.
The World Book of Happiness ; ;.
De Schatkist is de inspirerende toepassing daarvan en kreeg daarom de ondertitel ; ;The World Box of Happiness ; ; mee.
In het najaar volgt het sluitstuk van het drieluik: ; ;The Work Book of Happiness ; ;.
Dat praktijkboek verschijnt onder de titel ; ;Word optimist!

 

Voor ‘Geluk.
The World Book of Happiness’ vroeg ik aan 100 topexperts in de positieve psychologie, van Ijsland tot Zuid-Afrika en van China tot Australië wat de kern is van hun kennis over geluk.
Geen filosofische of spirituele beschouwingen, maar inzichten die gebaseerd zijn op wereldwijd wetenschappelijk onderzoek.
Het gaat niet over ‘geloven’ maar over ‘weten’.
Kennis over de rol van tijd, geld, gezondheid, succes, welzijn, toekomst en warmte.
Over jeugd, genetica, toeval en vrije wil.
Over humor, pijn en verdriet.
Over kiezen, familie, relaties en vrienden.
Dit boek behandelt niet alleen het individuele geluk, maar ook het welzijn van groepen, organisaties en landen.
Zo ontstaat in dit unieke standaardwerk een globale visie op geluk.

 

Mijn vrienden zegden me dat ik een ervaringsdeskundige ben in het optimisme.
Ik besloot er een boek over te schrijven: 100% positivo.
Daarin ging ik op zoek naar het geheim van optimisme in mezelf en in de wereld om me heen.
Zo ontdekte ik dat er vele duizenden studies bestaan over optimisme en geluk.
Er komen er elke dag bi J. Het begin van de 21ste eeuw is niet alleen omgeven door een wolk van slecht nieuws.
Duizenden onderzoekers hebben zich wereldwijd gestort op de positieve psychologie.
Die gaat niet uit van fouten, mislukkingen en ziektebeelden, maar van de positieve kracht van de mens.
Als we beter weten wat ons precies gezond, gelukkig en succesvol maakt, kunnen we die mechanismen optimaal inzetten voor ons eigen geluk en dat van de wereld die ons omringt.
Na een lezing kwam een 17-jarige jongen naar me toe.
Hij zei: ‘Nu weet ik wat ik moet antwoorden als mensen me vragen wat ik wil worden.
Ik word optimist.
Het is me duidelijk geworden dat je dat ook gewoon kunt leren.
’

 

De eerste vragen die journalisten altijd stellen aan wie over optimisme of geluk durft te spreken, zitten vol achterdocht: ‘Ben jij een soort idealist? Zie je dan niet hoe triest de werkelijkheid is?’ Vaak steekt ook cynisme de kop op.
Cynici zeggen met heel hun lijf: ‘Kijk eens hoe slim en intelligent ik ben dat ik erin slaag om in enkele minuten alles te doven wat in jou aan passie, vuur en hoop brandt.
’ Het is de gemakkelijkste levenshouding die er bestaat.
Anderen maken zich ervan af met de stelling ‘Ik ben geen optimist en geen pessimist, ik ben een realist’.
Realisten zijn pessimisten die het nog niet willen toegeven.
Natuurlijk loopt niet alles goed en heeft iedereen recht op verdriet.
Soms kan de dwang om gelukkig te zijn ook een last worden.
Toch schuilt er in elke mens een onmetelijke en positieve kracht.
Die kunnen we versterken en ontwikkelen.
In Nepal leerde ik de betekenis van de dagelijkse groet die zoveel samenvat: Namasté (‘ik buig voor de god in jou’).

 

Voor dit boek heb ik kilometers wetenschappelijk onderzoek gelezen.
En telkens verbaasde ik me erover dat niemand van mijn vrienden daarover ooit iets had gehoord of gelezen.
Ik besloot de honderd knapste onderzoekers te benaderen met de vraag hun werk in maximaal duizend woorden samen te vatten als een boodschap aan de werelD. Ik ontdekte dat positieve psychologen ook in het gewone leven aardige mensen zijn.
Ze gingen nagenoeg allemaal in op mijn vraag.
Daarom voegde ik er voor mezelf nog een extra uitdaging aan toe.
Ik wilde de inzichten uit de hele wereld met elkaar in contact brengen.
Daarom zocht ik specialisten in vijftig landen, evenveel landen als ik zelf ooit heb bezocht.
Ze zouden op vier punten het verschil maken.
Ik wilde alleen op onderzoek gebaseerde kennis, geen spirituele filosofie.
Het mocht niet alleen gaan over individueel geluk van mensen, maar moest ook handelen over geluk van groepen, biotopen, organisaties en landen.
Er moest kruisbestuiving mogelijk zijn vanuit een globale visie op universeel geluk.
En de teksten moesten in mensentaal zijn geschreven.
In onze zoektocht naar geluk mogen de hoge drempels van het wetenschappelijk taalgebruik geen struikelblok vormen.
Alle professoren vonden dat een originele en confronterende uitdaging.
Ze hebben informatie omgezet in kennis en kennis in wijsheiD. Ik bedank hen hiervoor uit de grond van mijn hart en hoop dat dit boek op een of andere manier bijdraagt tot het geluk van elke mens in de wereld, zodat we ons niet laten verlammen door het fatalisme van de angst, maar ons laten inspireren door de dynamiek van de hoop.
Ondanks alles en juist daarom.

 

Namasté.

 

Leo Bormans

 BRIEF AAN ALLE WERELDLEIDERS

 

Geachte

 

Ik bezorg u hierbij graag het boek “Geluk.
The World Book of Happiness”.
Het verzamelt de inzichten van 100 geluksprofessoren uit 50 landen.
Daarmee wens ik u niet alleen “Gelukkig Nieuwjaar” maar vraag ik u ook om geluk en het welbevinden van de mensen bovenaan de politieke agenda te zetten.
Het initiatief van dit boek gaat uit van een Belg maar het is een internationale bestseller en wordt ondertussen al wereldwijd vertaalD.

 

Positief denken is niet langer voor zwevers, dromers en naïevelingen.
De positieve psychologie houdt zich op een wetenschappelijke manier bezig met de kwaliteit van het leven.
Het gaat daarbij niet enkel over het geluk en welbevinden van individuen maar zeker ook over dat van groepen, organisaties en landen.
Bovendien kunnen we in een globale wereld vooral ook leren van elkaar.
Het is tijd om die kennis te ontsluiten voor gewone mensen.
Niet op een populistische manier maar op een realistische, laagdrempelige en inspirerende wijze.
Beleidsmakers, leiders en politici dragen hiervoor een belangrijke en ethische verantwoordelijkheiD.

 

Mensen die positief denken zien meer mogelijkheden, presteren beter, hebben meer veerkracht, nemen vaker de juiste en gezonde beslissingen, onderhandelen beter, zijn zich van meer bewust, onderhouden betere relaties, nemen meer verantwoordelijkheid, ervaren meer vertrouwen enz.
Kortom, zij geven meer hoop aan anderen omdat ze er zelf ervaren.
Om die positieve energie los te maken heeft een mens zuurstof nodig.
Die zuurstof kan de maatschappij bieden.
Of niet.
Positief onderwijs, positief ouderschap, positieve journalistiek en positieve politiek spelen hierin een cruciale rol.
Die zuurstof kunnen we ook zelf opbouwen door een evenwichtig bestaan of een religieus of filosofisch houvast.

 

Waarom zouden we de mens niet aanspreken op alle invalshoeken van zijn meervoudige intelligentie? Hoe en wanneer prikkelen we zijn zin voor nieuwsgierigheid, intelligentie, passie, doorzettingsvermogen, vriendschap, eenvoud, authenticiteit, eerlijkheid, creativiteit, uitmuntendheid, waardering en humor? Ik weet dat de cynici dergelijke voorstellen meteen weg lachen als naïviteit.
Dat is het niet.
Door ons te richten op de groeiende mens, worden we met z’n allen betere en gelukkigere mensen.
Dan maken we niet van elk incident een trend en van elke anekdote een algemene waarheiD. Dan stimuleert het beleid dat we voeren zelfkennis, reflectie, verantwoordelijkheidszin en engagement.

 

Positief ingestelde mensen zien alles in zijn juiste verhoudingen, relativeren meer, zijn niet jaloers maar dit belet niet dat zij belang hechten aan wat het dagelijks leven zin geeft.
Ze zijn gericht op anderen en niet zozeer op zichzelf.

 

Ik sluit me dan ook met veel plezier aan bij de wereldwijde actie van Lord Richard Layard (www.
actionforhappiness.
org).
Ze reikt ons allemaal handvaten voor meer geluk.
Het is een internationale beweging voor positieve sociale verandering.
Duizenden mensen in meer dan honderd landen zetten er zich al voor in.

 

Ik wens u en alle mensen waarvoor u verantwoordelijkheid opneemt een gelukkig leven, welbevinden en levenskwaliteit.
Mag “The World Book of Happiness” ons daarbij allemaal stimuleren.
Gelukkig Nieuwjaar!

 

Herman Van Rompuy

 

Voorzitter van de Europese Raad ;

Het verschil      Baron-Cohen      Psychologie

 Baron Cohen is hoogleraar psychologie en psychiatrie in Cambridge.
De centrale stelling in zijn theorie is: 'Het vrouwelijk brein is vooral uitgerust voor empathie.
Het mannelijk brein is vooral uitgerust voor het begrijpen, ontwerpen en bouwen van systemen'.
Deze stelling onderbouwt hij met veel onderzoek.
Laat u niet afleiden door de wat ronkende flaptekst; ook voor degenen die deze theorie niet kunnen onderschrijven of te beperkt vinden geeft hij veel inzicht in resultaten van allerlei hersenonderzoek naar sekseverschillen in het brein; deze inzichten hoeven niet per se tot zijn conclusies te leiden

'Het is duidelijk dat het onderwerp van essentiële psychologische verschillen tussen de beide seksen heel gevoelig ligt.
Ik zou er omheen kunnen draaien, maar ik neem aan dat u het op prijs stelt als ik de theorie die ik in dit boek naar voren breng helder en klaar onder woorden breng.
Dus die geef ik hier:

Het vrouwelijk brein is vooral uitgerust voor empathie.
Het mannelijk brein is vooral uitgerust voor het begrijpen, ontwerpen en bouwen van systemen'

Asperger Syndroom en autisme als uitingen van het extreem mannelijk brein

Het mannelijk en het vrouwelijk brein verschillen aanzienlijk en dat is geen kwestie van aangeleerd gedrag, maar regelrecht biologisch verklaarbaar.
Zo, die is eruit.
De Engelse hoogleraar Simon Baron-Cohen plaatst zijn stelling pardoes in de eerste regels van zijn boek The Essential Difference: Men, Women and the Extreme Male Brain.
Hij schrijft: «Het vrouwelijk brein is in hoofdzaak toegesneden op empathie.
Het mannelijk brein is in hoofdzaak toegesneden op het begrijpen en bouwen van systemen.
»

Empathie legt hij uit als het vermogen tot invoelen in andermans emoties en drijfveren, plus het daarop adequaat reageren met eigen emoties.
De bezitter van het mannelijk brein is weer beter in staat te analyseren hoe dingen en systemen in elkaar steken en werken, en hij kan die wetenschap toepassen om nieuwe ontwikkelingen te voorspellen of andere dingen te ontwerpen.
Hij ziet, met andere woorden, makkelijker voor zich hoe hij van een stapel haringen, stokken en doek een bungalowtent kan maken.
Om de theorie nog korter samen te vatten: de vrouw begrijpt mensen, de man begrijpt dingen.

In zijn boek wil Baron-Cohen laten zien dat dit eens temeer aan het licht komt wanneer de stoornis autisme wordt bestudeerD. Bij autisme, en varianten ervan, zou het mannelijke deel van het brein op hol zijn geslagen en zich van zijn meest extreme kant laten zien.
Autisten verliezen zich in het eindeloos op een rij zetten van voetbaluitslagen, treinvertrek- en -aankomsttijden of computerprogramma?s, het doorrekenen van wiskundige formuleringen óf het uitvinden van belangrijke natuurkundige wetten (jawel, Baron-Cohen noemt Newton en Einstein als mensen die mogelijk autistische kenmerken vertoonden).
Maar de overdrijving van hun obsessies gaat ten koste van hun empathische gevoelens, hun sociale leven verloopt rampzalig.
(Voor de wetenschap doet het er natuurlijk niet toe, maar benieuwd toch maar even op zoek gegaan in de «Acknowledgements».
Juist ja, daar worden naast de collega?s de kinderen bedankt, maar geen vrouw.
Baron-Cohen is een gescheiden man of een weduwnaar.
)

Baron-Cohen houdt vele slagen om de arm.
Hij vertelt veel last te hebben gehad van mensen (waarvan velen gezegend met het vrouwelijk brein) die hem tot reactionair bestempelden.
Hij schrijft dat hij meer dan vijf jaar bezig is geweest met dit boek, omdat het in de jaren negentig politiek nog te gevoelig lag om te publiceren.
Zijn grote voorbehoud is de opmerking dat vrouwen ook het mannelijk brein (type S) kunnen bezitten en mannen met het vrouwelijk brein (type E) uitgerust kunnen zijn.
Alleen gemiddeld hebben meer vrouwen het vrouwelijk brein en mannen het mannelijke.
Toch lijkt het er wel op, hoewel hij dat niet hardop zegt, dat hij vrouwen met een mannelijk brein en mannen met een vrouwelijk brein meer ziet als de uitzonderingen die zijn regel bevestigen, want meestal schrijft hij over het verschil tussen mannen en vrouwen en niet over het verschil tussen mannelijke en vrouwelijke breinen.

Maar aan het begin van de 21ste eeuw heeft Baron-Cohen niet te klagen.
The Guardian plaatste direct bij verschijning van het boek, op de eerste van deze maand, twee tests op zijn website en het gerespecteerde maandblad Prospect nam een op het boek gebaseerd stuk van Baron-Cohen op.

Baron-Cohen schrijft uitermate helder en maakt zich verdienstelijk door inzichten voor een groot publiek bereikbaar te maken.
Wanneer het op bewijzen aankomt haalt hij veel onderzoek aan om te laten zien waarom mannen makkelijker moorden, verkrachten (et cetera!) en presenteert hij eigen onderzoeksgegevens.

Maar voor het hoofdstuk The Female Brain as Empathizer: The Evidence heeft hij uiteindelijk niet meer dan dertig bladzijden nodig.
Anders dan zijn opmerkingen over de ongewenstheid van zijn inzichten doen geloven, zijn Baron-Cohens conclusies al veel langer niet echt omstreden.
Eerder werd ook al in populair-wetenschappelijk werk als feit gepresenteerd dat vrouwen beter zijn uitgerust voor empathie.
Dat kwam, bijvoorbeeld, ook aan de orde in The First Sex: The Natural Talents of Women and How They Are Changing the World van Helen Fisher en Woman: An Intimate Geography van Natalie Angier, twee boeken die in 1999 verschenen en de biologische superioriteit van de vrouw aantonen.

Wel rijzen vragen bij wat Baron-Cohen vertelt over eigen onderzoeken.
Zo laat hij aan de hand van een eigen onderzoek zien dat meisjes-baby?s eerder naar een gezicht en jongens-baby?s eerder naar een mechanisch object kijken.
Maar de baby?s die aan het onderzoek meededen waren al een jaar oud en het is niet gezegd dat een eenjarige niet al een heleboel kan hebben aangeleerD.

Die vraag blijft bij al het onderzoek van oudere kinderen in de lucht hangen.
En wanneer Baron-Cohen onderzoek noemt dat moet aantonen hoe pasgeboren baby?s verschillen, blijft het steeds een beetje aanklooien.
Bijvoorbeeld door onderzoekers die baby?s van een dag oud onderzoeken en die bij het ziekenhuisbed hun best doen om niet naar de ansichtkaarten aan de wand («Gefeliciteerd! Een zoon!») te kijken of geen (knalroze of lichtblauwe) kleding proberen te zien, teneinde maar objectief te blijven.

De meer biologische benadering, zoals bijvoorbeeld die in bovengenoemde boeken, is wat dat betreft exacter en beter controleerbaar.
Maar ook omdat hier de nadruk op uitleggen ligt, raakt controleerbaarheid op de achtergrond, zoals wanneer twee anonieme kinderen worden opgevoerd en alle observaties van hun moeder pasklare bewijzen vormen voor de juistheid van Baron-Cohens theorie.
Dan is vooral de docent aan het woord die inzichtelijk maakt en niet de wetenschapper die argumenteert.

De doe-het-zelftesten die aan de Universiteit van Cambridge zijn ontwikkeld en achter in het boek staan, laten ook vragen open.
Maar dat neemt niet weg dat ze erg leuk zijn om te doen en zeker tot nadenken aanzetten.
Bij de testvragen kun je je bijvoorbeeld afvragen hoezeer toch de omgeving een rol speelt en sprake is van aangeleerd gedrag (bijvoorbeeld bij: «Als iemand me zou vragen of ik zijn of haar kapsel mooi vond, zou ik eerlijk antwoord geven, ook als ik het afschuwelijk zou vinden.
» Of: «Ik hou ervan om aan sport te doen.
»)

Hoewel Baron-Cohen beweert van niet, roepen ze ook de vraag op of men in Mexico, Pakistan, Canada en Jamaica hetzelfde scoort.
Soortgelijke kritiek is overigens ook mogelijk op de IQ-testen die alom geaccepteerd en in gebruik zijn.
In het hoofdstukje «Culture» ? zes (!) pagina?s ? wordt de invloed van de omgeving besproken.
Daar geeft Baron-Cohen weliswaar aan dat aanwijsbaar anders wordt omgegaan met jonge tjes dan met meisjes, al vanaf een heel prille leeftijd, maar hij signaleert ook dat daarbij een rol speelt dat die kinderen al verschillend gedrag vertoonden.
Jongetjes worden vaker bestraft omdát ze ook vaker aan dingen zitten waaraan ze niet mogen komen.

De theorie van het autisme is eigenlijk al bekend, geeft Baron-Cohen grif toe, en hij haalt onder meer Hans Asperger aan, die al in 1944 de theorie van het extreem mannelijk brein noemde in de voor die tijd en die theorie enigszins typische locatie DuitslanD. Maar in dit boek koppelt hij haar expliciet aan de verschillen tussen het mannelijk en het vrouwelijk brein en stelt hij de maatschappelijke context ter discussie.
Hij breidt autisme uit tot «het autistische spectrum».
Een op de tweehonderd kinderen heeft er last van en functioneert dientengevolge niet goed in sociaal opzicht.
Daarnaast zijn er nog mensen die tegen het autistische spectrum aanschuiven, en dat zijn voornamelijk mensen met het mannelijk brein ? zoals veel mensen met het vrouwelijk brein wellicht op basis van kennis uit de praktijk zullen kunnen beamen.
Hun hang naar systeembouw gaat ten koste van hun empathische gevoelens, schrijft Baron-Cohen (zijn theorie gaat er voornamelijk van uit dat óf empathisch denken, E, óf systeemdenken, S, het geval is en dat + E dus betekent ? S).

Baron-Cohen koppelt aan zijn waarnemingen een hartstochtelijk pleidooi.
«Ik zou huilen van teleurstelling», schrijft hij, «als de lezer uit dit boek zou opmaken: ?alle mannen hebben minder empathie?, of: ?alle vrouwen hebben minder vermogen tot systematiek?.
» Hij heeft belangrijkere dingen te zeggen.
Aan het einde van zijn boek vertelt hij dat het hem opvalt dat de maatschappij een steeds betere plek wordt voor mensen met het vrouwelijk brein dan voor diegenen met het mannelijk brein.
Hij signaleert dat mensen die empathisch niet goed zijn uiteindelijk autist worden genoemd, maar wat gebeurt er met mensen aan de andere kant van het spectrum? Met degenen die een extreem vrouwelijk brein bezitten en waardeloos zijn waar het gaat om systeembouwen? Met iemand dus die niet goed kan kaartlezen maar wel zeer sociaal gevoelig is? Zo iemand wordt niet als gestoord beschouwd, schrijft Baron-Cohen, en hij wijst een beschuldigende vinger naar de maatschappij die minder tolerant staat tegenover «a poor empethizer» dan tegenover «a poor systemizer».
Zo iemand heet in deze maatschappij gewoon? een vrouw.

Mannelijk of vrouwelijk brein

Vrouwen kunnen niet kaartlezen en mannen kunnen hun emoties niet tonen ? het zijn uitspraken die decennialang te banaal werden gevonden om waar te wezen.
Zouden er al verschillen tussen mannen en vrouwen bestaan, dan waren die aangeleerd door de (mannelijke) maatschappij en niet aangeboren.
Toch wordt de laatste jaren steeds meer gepubliceerd over de biologische verschillen.

In het zojuist verschenen boek The Essential Difference: Men, Women and the Extreme Male Brain zet Cambridge-hoogleraar Simon Baron-Cohen de verschillende aanwijzingen dat de biologische verschillen tussen man en vrouw zich ook in het brein manifesteren nog eens op een rijtje.

En hij komt met een nieuwe theorie om aan te tonen dat het vrouwelijke brein geschikter is voor empathie en het mannelijke voor systeem-bouwen.
Volgens Baron-Cohen wortelt autisme in het mannelijk deel van het brein.
In zijn boek publiceert hij ook een aantal tests met wetenschappelijke pretentie.
Hij houdt weliswaar een slag om de arm door te stellen dat mannen een vrouwelijk en vrouwen een mannelijk brein kunnen bezitten, maar hij heeft het gewoon over de verschillen tussen man en vrouw.
De hier afgedrukte test zou moeten aantonen in welke mate iemands brein geschikt is voor empathische gevoelens.
Denkt u vrouwelijk, mannelijk of als een autist?

Ik kan duidelijk zien of iemand anders wil meedoen aan een gesprek.

Ik verkies dieren boven mensen.

Ik probeer de huidige trends en modes te volgen.

Ik vind het moeilijk aan anderen dingen uit te leggen die ikzelf makkelijk begrijp, als zij het niet meteen begrijpen.

Ik droom ?s nachts vaak.

Ik vind het erg fijn om voor andere mensen te zorgen.

Ik probeer liever mijn eigen problemen op te lossen dan ze te bespreken met anderen.

Ik heb moeite te weten wat ik moet doen in een sociale situatie.

Ik ben op mijn best als ik net wakker ben.

Mensen zeggen vaak tegen me dat ik in een discussie te ver ben gegaan om mijn gelijk te bewijzen.

Ik vind het niet heel erg als ik te laat kom op een afspraak met een vrienD.

Vriendschappen en relaties zijn veel te ingewikkeld, dus hou ik me er liever niet mee bezig.

Ik zou nooit een wet overtreden, hoe onbelangrijk ook.

Ik vind het vaak moeilijk om te beoordelen of iets grof of beleefd is.

In een gesprek concentreer ik me liever op mijn eigen gedachten dan op wat mijn gesprekspartner zou kunnen denken.

Ik verkies practical jokes boven verbale humor.

Ik leef liever voor het moment dan voor de toekomst.

Als kind sneed ik graag wormen in stukken om te zien wat er zou gebeuren.

Ik heb snel in de gaten wanneer iemand iets anders bedoelt dan wat hij zegt.

Ik heb vaak uitgesproken meningen over morele zaken.

Ik kan moeilijk begrijpen waarom sommige dingen mensen zo diep raken.

Ik kan me makkelijk in iemand anders verplaatsen.

Het belangrijkste wat een ouder een kind kan leren vind ik goede manieren.

Ik doe dingen graag impulsief.

Ik kan goed voorspellen hoe iemand zich zal voelen.

Ik heb snel in de gaten wanneer iemand in een groep zich ongemakkelijk of onprettig voelt.

Als ik iets zeg waardoor iemand anders beledigd is, vind ik dat zijn of haar probleem, niet het mijne.

Als iemand me zou vragen of ik zijn of haar kapsel mooi vond, zou ik eerlijk antwoord geven, ook als ik het afschuwelijk zou vinden.

Ik kan niet altijd begrijpen waarom iemand beledigd zou moeten zijn door een opmerking.

Mensen zeggen vaak dat ik erg onvoorspelbaar ben.

Ik ben graag het middelpunt van de aandacht bij sociale gelegenheden.

Mensen zien huilen doet me niet echt iets.

Ik voer graag discussies over politiek.

Ik ben erg direct, wat sommige mensen aanzien voor grofheid, ook al is het niet zo bedoelD.

Ik vind sociale situaties niet gauw verwarrenD.

Volgens andere mensen kan ik goed begrijpen hoe zij zich voelen en wat zij denken.

Als ik mensen spreek, praat ik vaak liever over hun ervaringen dan over de mijne.

Het doet me veel als ik een dier pijn zie lijden.

Ik kan beslissingen nemen zonder te worden beïnvloed door de gevoelens van mensen.

Ik kan me niet ontspannen voordat ik alles heb gedaan wat ik me had voor genomen die dag te doen.

Ik kan gemakkelijk zien of iemand anders zich interesseert voor wat ik zeg of zich verveelt.

Het doet me veel als ik in het televisienieuws mensen zie lijden.

Vrienden praten gewoonlijk met mij over hun problemen, omdat ze zeggen dat ik erg begripvol ben.

Ik kan goed aanvoelen of ik stoor, zelfs als de ander het niet tegen me zegt.

Ik begin vaak aan nieuwe hobby?s maar raak snel verveeld en ga dan weer iets anders doen.

Mensen zeggen soms dat ik te ver ben gegaan met plagen.

Ik zou te zenuwachtig zijn om in een grote achtbaan te gaan.

Andere mensen zeggen vaak dat ik ongevoelig ben, hoewel ik niet altijd begrijp waarom.

Als ik een buitenstaander in een groep zie, vind ik dat hij of zij zélf moeite moet doen om er bij te komen.

Normaal gesproken blijf ik emotioneel onaangedaan bij het kijken naar een film.

Ik ben graag zeer georganiseerd in het dagelijks leven en maak vaak lijstjes van de taken die ik te doen heB.

Ik kan me heel snel en intuïtief afstemmen op hoe iemand anders zich voelt.

Ik neem niet graag risico?s.

Ik kan gemakkelijk bedenken waar iemand anders over zou willen praten.

Ik kan zien wanneer iemand zijn of haar ware gevoelens verbergt.

Voordat ik een beslissing neem, weeg ik altijd de voors en tegens tegen elkaar af.

Ik ben niet bewust bezig met de regels van sociale situaties.

Ik kan goed voorspellen wat iemand zal doen.

Ik raak vaak emotioneel betrokken bij de problemen van een vrienD.

Gewoonlijk kan ik het standpunt van een ander waarderen, zelfs als ik het er niet mee eens ben.

Het berekenen van uw EQ

Reken twee punten voor elke van de volgende stellingen als u «geheel mee eens» hebt

geantwoord, of één punt als u «enigszins mee eens» hebt geantwoord:

1, 6, 19, 22, 25, 26, 35, 36, 37, 38, 41, 42, 43, 44, 52, 54, 55, 57, 58, 59, 60.

Reken twee punten voor elke van de volgende stellingen als u «geheel mee oneens» hebt

geantwoord, of één punt als u «enigszins mee oneens» hebt geantwoord:

4, 8, 10, 11, 12, 14, 15, 18, 21, 27, 28, 29, 32, 34, 39, 46, 48, 49, 50.

De volgende stellingen leveren geen score op:

2, 3, 5, 7, 9, 13, 16, 17, 20, 23, 24, 30, 31, 33, 40, 45, 47, 51, 53, 56.

Vervolgens telt u alle punten die u hebt gescoord bij elkaar op en hebt u uw totale EQ-score.

Het interpreteren van uw EQ-score

0-32 is laag (de meeste mensen met het Asperger-syndroom of hoog-functionerend autisme scoren rond de 20)

33-52 is gemiddeld (de meeste vrouwen scoren rond de 47 en de meeste mannen scoren rond de 42)

53-63 is bovengemiddeld

64-80 is erg hoog

80 is het maximum ;

Geen zee te hoog      ?      Psychologie

'Dit boek vertegenwoordigt voor mij in meer dan één opzicht een keerpunt', zegt Wayne Dyer in zijn inleiding.
'Ik hoop dat het ook voor jou een keerpunt zal zijn.
Het laat het hoe en waarom zien van je volledige ontplooiing als mens, het be-vat een programma om zo te leren denken, en handelen, dat je boven je ; ;gemiddelde ; ; of ; ;normale ; ; ik uit kunt stijgen en je verder te ontwikkelen dan je in je stoutste dromen voor mogelijk had gehouden .

In dit boek moedig ik je aan om een menselijke levensstijl te aanvaarden, die niet alleen je eigen leven van dag tot dag tot een vreugde zal maken, maar ook de wereld zal voorzien van de creatieve krachten en het levendige voorstellingsvermo-gen die zij nodig heeft om een menselijker en gelukkiger woonplaats te zijn voor ons allemaal, én voor hen die na ons komen.
' ;

Mannen komen van Mars, vrouwen van Venus      Gray John      Psychologie

Om de verschillen tussen mannen en vrouwen te kunnen begrijpen, moeten we terug naar de oorspronkelijke redenen achter die verschillen.
Het begon feitelijk allemaal toen naast “ongeslachtelijke voortplanting”, ook “geslachtelijke voortplanting” z’n intrede begon te doen.
Daarvoor werd er nog niet aan seks gedaan: als een organisme nageslacht wilde, deelde het zich gewoon in tweeën! (waarom er in de natuur zoiets als “geslachtelijke voortplanting” is ontstaan en wat daar de evolutionaire voordelen van zijn kun je lezen in het Kennislinkartikel ; ;Het mysterie van de man ; ; van Sander van Doorn)

Met de komst van geslachtelijke voortplanting begonnen sommige organismen zich te specialiseren in “vaders” en “moeders”, die ieder hun eigen genetische aandeel zouden leveren: mannetjes zouden spermacellen leveren en vrouwtjes eicellen.
Van zoiets als “ouderlijke zorg” was toen nog helemaal geen sprake: na de daad gingen “vader” en “moeder” ieder zo snel mogelijk hun eigen weg en het nageslacht moest zichzelf maar zien te redden in de werelD. Geslachtelijke voortplanting was echter een hoop gedoe en dat maakte het (krijgen van) nageslacht een stuk kostbaarder.
Er zou dan ook een stuk beter voor het nageslacht gezorgd moeten worden en dit leidde uiteindelijk tot de taakverdeling waarbij vrouwen kinderen kregen en “thuis” bleven om voor ze te zorgen, terwijl de man er op uit ging om haar en het kind van voedsel te voorzien en hen zou beschermen bij gevaar.

Jagers en verzamelaars

Onder de nodige evolutionaire druk begon elk geslacht zich steeds meer te specialiseren naar zijn eigen taak.
De man had zich in zijn eeuwige competitiestrijd om beschikbare vrouwtjes al ontwikkeld tot het “het (fysiek) sterkere geslacht”: een eigenschap die hem ook als beschermer en jager uitstekend van pas zou komen.
Een prooi vangen vergt echter niet alleen brute kracht maar ook precisie en de man ontwikkelde een uitstekend ruimtelijk gezichtsvermogen dat hem in staat stelde om:

· prooidieren in zijn omgeving te ontdekken, zelfs als die nog zo goed gecamoufleerd waren.

· de afstand tussen hem en het prooidier nauwkeurig in te schatten, zelf als het prooidier bewoog.

· de bewegingen van het prooidier te voorspellen, zodat hij het kon onderscheppen.

· altijd weer de weg terug naar huis te vinden; ongeacht waar de jacht hem heen had geleiD.

Zonder zijn hoogontwikkeld ruimtelijk inzicht, had de man waarschijnlijk nooit speren en andere werpprojectielen leren gebruiken!

De prehistorische vrouw bleef thuis bij haar kroost, waar ze samen met de andere achterblijvers op zoek ging naar vruchten, noten en zaden om haar man’s buit aan te vullen.
Aan “jagersinstincten” had ze daarbij niet zoveel en ze ontwikkelde haar eigen specifieke talenten die haar als verzamelaar veruit superieur aan de man zou maken.
Zo beschikte de vrouw in haar rol als verzamelaar over:

· een hoger kleurenonderscheidend gezichtsvermogen (dan de man), zodat ze de rijpe en eetbare planten direct kon onderscheiden van de giftige of onrijpe.

· een heel verfijnd smaakvermogen, dat haar direct zou waarschuwen of iets (nog) te eten is of niet.

· een ontzettend goed reukvermogen, waarmee ze rijpe (en dus veelal geurige) vruchten over grote afstand kon vinden.

 Stokstaartjes eten altijd in groepen: niet voor de “gezelligheid”, maar puur uit veiligheid! Terwijl de rest eet, staat er altijd minstens één stokstaartje “op wacht” die de rest van de groep waarschuwt als er gevaar dreigt.

De achtergebleven groep was echter, door de aanwezigheid van de hulpeloze kroost, relatief kwetsbaar en zocht bescherming bij elkaar.
Het gevaar loerde immers van alle kanten en wie niet sterk is, moet goed opletten! De vrouwen ontwikkelden dan ook een uitstekende set zintuigen die hen tijdig op de minste of geringste dreiging zou kunnen attenderen.
Om als gehele groep snel op de waargenomen dreiging te kunnen reageren, ontstond er tevens een doeltreffend communicatiesysteem tussen de thuisblijvers.

Mars en Venus hebben verschillende vaardigheden

In onze huidige maatschappij zijn deze seksespecifieke ontwikkelingsverschillen nog steeds zichtbaar, al zij het op een andere manier dan bij onze verre voorouders.
Mannen beschikken nog steeds over een ruimtelijk inzicht dat overwegend beter is dan dat van de vrouw en op de weg zien we daar de beste voorbeelden van.
Inparkeren vereist bijvoorbeeld een ontzettend goed ruimtelijk inzicht en het is dan ook niet verbazend dat vrouwen hier over het algemeen nèt iets meer moeite mee hebben dan mannen: een verschil dat groeit naarmate de parkeerplek kleiner wordt!

Op de weg gaat het navigeren een man vaak ook beter af.
De meeste mannen kunnen in elke positie vrij gemakkelijk een kaart lezen, terwijl vrouwen soms nog de kaart “in de juiste richting” moeten draaien om zich te kunnen oriënteren.
Niet dat vrouwen compleet “stuurloos” door het leven gaan, maar ze oriënteren zich gewoon iets anders dan man: daar waar de man globaal een bepaalde richting zal volgen, vindt de vrouw meestal haar weg aan de hand van vaste herkenningspunten (“landmarks”).

 

Diverse wetenschappelijke onderzoeken onderschrijven het superieure ruimtelijke inzicht van de man.
Eén bekend voorbeeld is een test waarbij zowel mannen als vrouwen een glas water te zien kregen.
Vervolgens werd beiden gevraagd wat er met de waterspiegel zou gebeuren als men het glas zou kantelen, en het bleek dat vrouwen het minder vaak goed hadden dan mannen.
Andere ruimtelijke testjes waarbij onder andere een voorbeeldkubus samengesteld moet worden uit een viertal bouwpakketten, werden ook door mannen opvallend beter gedaan dan door vrouwen.

Mannen schijnen het sowieso beter te doen op het gebied van abstract denken en logisch redeneren.
Dat wiskunde van oudsher een typisch “jongensvak” is, is dan ook niet alleen maar cultureel bepaald: jongens beschikken van jongs af aan al over een “wiskundeknobbel”, terwijl meisjes over het algemeen weer beter kunnen hoofdrekenen dan jongens.

Wetenschap generaliseert!

We moeten niet vergeten dat de wetenschap in haar zoektocht naar een algemeen geldende “waarheid” altijd generaliseert.
Ook dit soort onderzoeken wordt altijd gedaan onder groepen mannen en groepen vrouwen en de verschillen die men waarneemt zijn eigenlijk verschillen tussen de gemiddelden van die twee groepen.
Er zullen altijd vrouwen zijn die minstens net zo goed of beter in typische “mannentaken” zijn dan de meeste mannen en omgekeerD. Sterker nog: uit veel van dit soort onderzoeken blijkt dat het onderlinge verschil binnen één seksegroep vaak veel groter is dan het gemiddelde verschil tussen de beide groepen!

Maar daar waar de man heerst op het gebied van ruimtelijk en wiskundig inzicht, steekt de vrouw hem naar de kroon op het sociale en het communicatieve vlak.
Wetenschappelijk onderzoek onder jonge kinderen over de hele wereld heeft aangetoond dat meisjes veel sneller leren praten dan jongens.
Meisjes hebben over het algemeen ook een veel grotere woordenschat dan hun mannelijke leeftijdgenootjes en kunnen al op veel jongere leeftijd dan jongetjes grammaticaal ingewikkelde zinsconstructies formuleren.
Dit verschil zet zich in latere jaren door en maakt dat de vrouw zich over het algemeen beter kan uitdrukken dan de man.
Het is echter niet alleen een kwestie van een betere taalbeheersing: vrouwen zijn sowieso “communicatiever” dan mannen, zowel verbaal als non-verbaal.
In het Kennislinkartikel ; ;Superieure vrouwentaal ; ; van Jean-Marc Dewaele kun je meer over de vrouwelijke taalvaardigheid lezen.

  ; ;Waar denk je aan ? ; ;

Als je vrouw of vriendin je weer eens vraagt ; ; .
waar je aan denkt ; ;, dan doet ze dit niet zomaar: zij heeft dan waarschijnlijk uit jouw non-verbale communicatie al opgepikt dat iets je bezighoudt, misschien nog wel voordat je het zelf in de gaten had! Vrouwen zijn namelijk veel fijngevoeliger voor die kleine non-verbale nuances die juist zoveel meer zeggen over de betekenis van een bepaalde (gesproken) boodschap.
Helaas leidt dit vaak letterlijk tot veel onbegrip over en weer, omdat de man in zijn relatieve communicatieve ; ;onbeholpenheid ; ; de (met name non-verbale) helft mist van wat de vrouw hem nu eigenlijk probeert te vertellen en zij zich dit op haar beurt vaak niet realiseert.

Vrouwen zijn ook veel “sociaalvoelender” dan mannen: niet alleen naar zichzelf toe, maar ook naar anderen.
Zij kunnen veel beter dan de gemiddelde man overweg met hun eigen emoties en die van anderen en die ook veel beter onder woorden brengen.
Zij betrekken hun emoties sowieso veel actiever in hun algehele denkproces, waardoor ze veel beter in staat zijn bepaalde zaken in hun sociale context te zien en een uitstekend oog voor (veelal verborgen!) sociale verhoudingen hebben.
Vrouwen staan dus als het ware veel dichter bij hun gevoel, wat zich trouwens ook uit in onder andere een veel fijner ontwikkeld esthetisch besef.

Sekseverschillen ; ;tussen de oren ; ; .

Al deze sekseverschillen op het gebied van mentale vaardigheden en gedrag zijn echter niet alleen cultureel bepaald: ze zitten al eeuwenlang zo “ingebakken” in onze hersenen.
Dit blijkt onder andere uit talloze onderzoeken naar man-vrouwverschillen in andere culturen en bij individuen die (om uiteenlopende redenen) niet volgens de cultureelbepaalde man-vrouwstereotypen zijn opgevoeD.

De zaak ; ;John/Joan ; ;

De Canadees John werd geboren als een normaal, gezond jongetje.
Toen hij echter door een medisch 'ongelukje' nog vóór zijn tweede(!) levensjaar zijn penis kwijtraakte, adviseerde men de ouders om John 'om te laten bouwen' tot, en op te voeden als meisje: ; ;John ; ; werd ; ;Joan ; ;.
Het geslacht werd toen nog gezien als iets plastisch, wat met behulp van de juiste opvoeding en hormoonpreparaten gemakkelijk bij te sturen was.
; ;Joan ; ; groeide echter op tot een ongewone en ietwat lastige dochter: 'zij' hield niet van typisch 'meisjesspeelgoed' en had een hekel aan het dragen van jurkjes.
; ;Joan ; ; bleek veel beter in 'typisch mannelijke vaardigheden' dan andere meisjes en begon zich ook steeds meer als een jongetje te gedragen.
Toen het er tegen de pubertijd naar uit begon te zien dat het opvoeden van John/Joan als meisje steeds meer gedoemd was te mislukken besloot men John/Joan de waarheid te vertellen over zijn werkelijke geslacht.
; ;Joan ; ; werd op eigen verzoek 'teruggebouwd' tot ; ;John ; ; en leefde nog lang, gelukkig èn als man verder.
Moraal van dit verhaal: ; ;geslacht ; ; wordt door meer dingen bepaald dan uiterlijke geslachtskenmerken alléén en kan ècht niet alleen maar door een andere opvoeding worden veranderd!

Onze hersenen bestaan uit twee helften (de linker- en de rechterhersenhelft) en zijn zo ingedeeld dat elke mentale vaardigheid zijn eigen “plekje” op de hersenschors heeft.
Sommige vaardigheden vinden plaats binnen één héél scherp begrensd gebiedje op één specifieke hersenhelft; andere vaardigheden betrekken meerdere hersengebieden, verdeeld over de beide hersenhelften.
Diverse studies naar hele specifieke hersenbeschadigingen en nieuwe onderzoekstechnieken (zoals PET- en fMRI-scans) waarmee men “een kijkje kan nemen” in het werkende brein hebben aangetoond dat deze vaardigheden op verschillende manieren over de vrouwelijke en de mannelijke hersenen verdeeld zijn.

Een voorbeeld hiervan is taalvaardigheiD. Taalvaardigheid is bij beide geslachten overwegend in de linkerhersenhelft gesitueerd, maar de specifieke subonderdelen van taalvaardigheid zijn bij mannen en vrouwen onderling net even iets anders ingedeelD. Zo worden de “technische” aspecten van taal (grammatica, het uitspreken van de woorden, enz.
) bij vrouwen héél duidelijk door één specifiek en scherp begrensd hersengebied in de linkerhersenhelft bestuurD. Bij mannen daarentegen liggen deze gebieden zo’n beetje verspreid over de voor- en de achterkant van de linkerhersenhelft.

Dit heeft tot gevolg dat vrouwen veel spreekvaardiger zijn dan mannen, omdat de hersengebieden die zij daarbij gebruiken veel exclusiever voor taal zijn “gereserveerd” dan bij mannen.
Daarnaast kunnen de vrouwelijke “spraakgebieden” ook beter en sneller met elkaar samenwerken, omdat ze veel dichter bij elkaar liggen dan in het mannelijke brein.
Dat vrouwen veel makkelijker hun emoties onder woorden kunnen brengen hangt hier ook nauw mee samen: bij mannen is het namelijk zo dat de hersengebieden die de spraak aansturen en degene die emoties analyseren, op andere hersenhelften liggen.
Bij vrouwen overlappen deze gebieden elkaar meer waardoor emotionele informatie veel makkelijker “beschikbaar” is voor de hersengebieden die het onder woorden kunnen brengen.

  ; ;Eens per maand een mannelijk brein...; ;

Het vrouwelijk brein is iets anders ingericht dan het mannelijke, waardoor beide seksen op verschillende manieren gebruiken maken van hun hersenen.
In een aantal wetenschappelijke onderzoeken naar man-vrouwverschillen in de hersenen kwam echter een eigenaardig fenomeen aan het licht: een groot aantal van de vrouwelijke proefpersonen bleek ééns per maand opvallend beter in 'typisch mannelijke vaardigheden' te zijn dan de rest van de tijd .

Men besloot te onderzoeken waar dit verschil nu eigenlijk door werd veroorzaakt en ontdekte dat dezelfde hormonen die de vrouwelijke maandcyclus besturen ook hun invloed op de werking van de vrouwelijke hersenen te hebben!

Tijdens de menstruatie is de concentratie van het hormoon progesteron in het vrouwenlichaam veel lager waardoor ook de hersenen een wat minder vrouwelijke, en wat meer mannelijke, 'architectuur' hebben.
Overeenkomstig hebben vrouwen tijdens de ovulatie, wanneer de concentratie progesteron het hoogst is, juist extreem 'vrouwelijke hersenen'.

Theoretisch gezien staan mannen en vrouwen tijdens die ene periode per maand dus eigenlijk 'dichter bij elkaar', ook al zal dat in de praktijk zeker niet altijd zo voelen!

Vrouwen zijn dus veel beter en sneller in het combineren van allerlei verschillende stukjes informatie tot één overzichtelijke geheel, omdat ten eerste hun hersenen over het algemeen veel minder strikt “gespecialiseerd” zijn en ten tweede de verschillende hersengebieden veel beter met elkaar verbonden zijn dan bij mannen.
Misschien is dit ook wel de verklaring achter die typisch “vrouwelijke intuïtie”, waardoor vrouwen op schijnbaar mysterieuze wijze altijd net even iets meer schijnen te “weten” dan mannen.

Maar de ver doorgevoerde “taakverdeling” in het mannelijk brein heeft óók zijn voordelen: omdat de verschillende taken in het mannelijk brein veel scherper begrensd zijn en veel dichter bij elkaar liggen dan bij de vrouw, gaat de man veel efficiënter met zijn denkprocessen om.
Informatiestromen zijn veel sneller bij het volgende verwerkingsstation en ook al kan de man daardoor minder goed kruisverbanden leggen met andere informatiestromen, hij is er ook minder snel door afgeleiD. Mannen kunnen dan ook veel doelgerichter denken dan vrouwen.

Deze extreme specialisatie van de hersenen komt bij de man ook in een andere vaardigheid tot uiting dan bij de vrouw: daar waar de vrouw een aantal hersengebieden specifiek heeft gereserveerd voor taal, heeft de man weer hele scherpbegrensde gebieden gereserveerd voor het verwerken van (visuele) ruimtelijke informatie.
Dit verklaart misschien ook waarom de man meer aanleg heeft voor wiskunde dan de vrouw: de man kan zich een wiskundig probleem direct “voorstellen”, omdat de informatie die hij daarvoor nodig heeft direct, en zonder tussenkomst van zijn (onderontwikkelde) “taalhersenen”, wordt verwerkt door zijn sterk ontwikkelde “ruimtelijke” hersenen.
Vrouwen hebben niet zo’n “snelkoppeling” naar hun ruimtelijke vermogens en zullen een wiskundig probleem altijd eerst “taalkundig” moeten proberen te verwerken voordat ze er “ruimtelijk” mee uit de voeten kunnen.

Kortom:

Over het algemeen zijn de hersenhelften bij de man (in vergelijking met de vrouw) meer van elkaar gescheiden in twee afzonderlijke delen die ieder hun eigen ; ;takenpakket ; ; hebben.
Het voordeel hiervan is dat de man binnen één specifieke taak meestal snel kan reageren en zich ook niet zo snel van die taak laat afleiden; alle benodigde hersengebieden liggen namelijk lekker dicht bij elkaar en de informatie kan daar snel en doelgericht tussen schakelen, zonder dat daar “storende” informatie uit allerlei andere hersengebieden tussen kan komen.

Anders, maar gelijk

Evolutionair gezien heeft deze “seksuele hersenspecialisatie” zijn vruchten afgeworpen: talloze organismen “doen het nog steeds zo” en de mens zelf is nu één van de meest dominante soorten op de wereld! En ook al is deze evolutionaire rolverdeling tussen mannen en vrouwen binnen onze huidige samenleving eigenlijk al weer een beetje achterhaald, het helpt ons wèl het ontstaan van de man-vrouwverschillen te begrijpen: het laat ons zien dat de beide seksen zich feitelijk ieder met hun eigen redenen op een andere manier “gespecialiseerd” hebben.

Helaas is dit juist vaak waar de discussie op een verkeerd spoor terechtkomt: “anders” wordt op de één of andere manier altijd verward met “ongelijkwaardig”.
Het wordt dan ook maar eens hoog tijd dat we man-vrouwverschillen niet langer meer proberen te zien in termen van “beter of slechter”, maar in termen van complementariteit: daar waar mannen en vrouwen in zichzelf tekort schieten vullen ze elkaar prima aan! ;

Hoe creativiteit werkt      Lehrer Jonah      Psychologie

Hoe werkt creativiteit dan?

De cover van Imagine van Jonah Lehrer.

Je ontkomt er niet aan het nieuwe boek van Lehrer te beginnen met hooggespannen verwachtingen.
Die verwachtingen worden gewekt door de ondertitel Hoe creativiteit werkt, en doordat de achterflap wordt opgeluisterd met een enthousiaste blurb van Malcolm Gladwell – een van de bekendste populairwetenschappelijke intellectuelen van dit moment.
Het is begrijpelijk dat Lehrer kameraadschap zoekt bij zijn Canadese collega, want de overeenkomsten tussen de twee schrijvers vallen op: ze pennen allebei voor The New Yorker, ze hanteren allebei dezelfde werkwijze, en ze hebben zelfs allebei de gewoonte om hoofdstukken op te bouwen uit titelloze, genummerde paragrafen.
Maar op één punt blijft Lehrer ver achter.

 

Het thema van Imagine is creativiteit.
De auteur omschrijft dat als 'ons meest belangrijke geestelijke talent: het vermogen om iets voor te stellen wat nooit heeft bestaan.
' Iedereen heeft wel eens een mooi idee gehad, een goede gedachte gevormd of (minstens in het hoofd) een prachtig kunstwerk gemaakt – maar waar die ingevingen precies vandaan komen, blijft mysterieus en raadselachtig.
In Lehrers woorden:

 

Juist dat geheimzinnige van de creativiteit – het feit dat het zo moeilijk is om te begrijpen wat er gebeurt, zelfs als het onszelf overkomt – betekent dat wij doorbraken vaak aan een kracht buiten onszelf toeschrijven.
Tot de Verlichting was de verbeelding zelfs synoniem aan hogere machten: creatief zijn betekende dat men een doorgeefluik voor de muzen was, een spreekbuis voor het vernuft van de goden.
(Tenslotte betekent ‘inspiratie’ letterlijk ‘inblazing’.
) Omdat mensen creativiteit niet konden begrijpen, namen zij aan dat hun beste ideeën ergens anders vandaan kwamen.
De verbeelding werd uitbesteeD.

 

De gehanteerde toon maakt duidelijk dat de auteur zich voorgenomen heeft een einde te maken aan deze erbarmelijke wantoestanD. Na eeuwenlang gepuzzel, gepeins en getob, zal Lehrer het enigma creativiteit wel eventjes oplossen.
Dat probeert hij in twee stappen: de eerste helft van zijn boek besteedt hij aan individuele creativiteit, waarbij hij volgens het populaire cliché onderzoekt wat er in de menselijke hersenen gebeurt wanneer er creatief wordt nagedacht; in de tweede helft richt hij zich op de omgeving, waarbij hij nagaat wat de rol van samenwerking, cultuur en tijdsperiode is.

 

Dylan, Auden en autistische surfdudes

 Zijn methode kennen we uit de geschriften van Gladwell.
Hoofdstukken beginnen doorgaans met een guitige anekdote – veelal uit het zakenleven of de kunstwereld – die de centrale claim moet illustreren.
De stelling dat tegenslag creativiteit versterkt, wordt bijvoorbeeld ingeluid door het verhaal van Bob Dylan, die in een persoonlijke crisis halverwege de jaren zestig besloot te stoppen met musiceren – om vlak daarna zijn beste songs te schrijven.
Hoe ludieker het voorbeeld, hoe leuker de schrijver het vindt.
Lehrer sjeest onder meer langs de ontdekking van de Swiffer, de drugsverslaving van W.
H.
Auden, de uitvinding van afplaktape en post-its, de autistische surfdude Clay Marzo en de toiletten bij animatiebedrijf Pixar.

 

Zit de lezer na zo’n (soms vergezochte) case study eenmaal in het verhaal, dan volgen een verdere onderbouwing door interviews met wetenschappers, samenvattingen van onderzoek en nóg meer verhaaltjes.
Die speelse en eclectische aanpak kan charmant zijn, maar Lehrer verzuipt erin.
Niet alleen herhaalt hij zichzelf onnodig (het bovenstaande citaat zegt eigenlijk vier keer hetzelfde), veel erger is dat hij zichzelf voortdurend tegenspreekt.

 

Zo behandelt Lehrer het dopaminebeloningscircuit, het hersengedeelte verantwoordelijk ‘voor het genereren van de aangename gevoelens die aangename dingen bij ons oproepen.
’ Ook communiceert het circuit met de prefrontale cortex, het breinstuk dat aandacht stuurt en concentratie mogelijk maakt – nodig voor het afronden van creatieve ideeën.
Vervolgens schrijft Lehrer: ‘Het is niet leuk om een muzikaal motief bij te slijpen of een schets weg te gooien.
In feite zijn er aanwijzingen dat het vermogen ons onophoudelijk op een creatief probleem te concentreren ons zelfs ongelukkig kan maken.
’ Een prachtige paradox: een depressie dankzij het geluksgedeelte van ons brein – jammer dat de auteur er verder geen woord aan besteedt.

    Creativiteit vereist eerst mislukkingboeken | 08 jun 2012 | Anouk Eigenraam | 

Weten hoe je creativiteit stimuleert? 'Imagine - Hoe creativiteit werkt' behandelt enkele essentiële ingredienten.

 

GERECENSEERD:

Imagine - Hoe creativiteit werkt

Jonah Lehrer

(Business contact, 288 blz.
)

Sommige talenten dwingen meer respect af dan anderen.
Muzikaliteit is zo'n voorbeeld, kunstzinnigheid of in het algemeen creativiteit; creatieve mensen roepen steevast bewondering op.
Het ontstaan van creativiteit is ongrijpbaar, geheimzinnig en moeilijk te verklaren.
Maar iedereen wil het zijn en elk bedrijf wil creatievelingen in dienst.
Er is zelfs vrij weinig wetenschappelijk onderzoek naar gedaan.
Volgens schrijver en redacteur Jonah Lehrer o.a. Wired, The New Yorker, The Wall Street Journal) gaat slechts 1 procent van alle psychologische artikelen tussen 1950 en 2000 over de totstandkoming van creativiteit.

In zijn nieuwe boek 'Imagine - Hoe creativiteit werkt' probeert Lehrer deze leemte te vullen en licht te werpen op het mysterie van creativiteit.
Zijn boek is daarmee min of meer een vervolg op zijn vorige boeken 'Hoe we beslissen' en 'Proust was een neurowetenschapper' waarin hij de werking van de hersens ontleedt tot op detailniveau.
  Door de moderne scantechnieken van het brein is voor het eerst op anatomisch niveau in ieder geval te zien wat er gebeurt als mensen nadenken.

Rechter- en linker hersenhelft

Eerst dus maar even de anatomie op individueel niveau.
Wat gebeurt er in de hersenen? Lehrer interviewt in zijn boek een aantal hersenwetenschappers die de werking van de linker- en rechterhersenhelft onderzochten.
Deze laatste is cruciaal voor het zien van verbanden.
Bij het zoeken naar het antwoord op breinbrekers blijkt er kort voor het antwoord een verhoogde hersenactiviteit waar te nemen.
Mensen gaan dan uitzoomen, meer op metaniveau denken vanuit een 'helicopterview'.
  De hersens blijken op dat moment ons hele geheugen af te graven in alle laatjes, vakjes en kasten en maken verbinding met de rechterhersenhelft tot er een nieuwe verbinding tot stand komt tussen neuronen: het antwoorD. ; ;Nieuwe ideeën zijn eigenlijk oude gedachten die plaatsvinden op hetzelfde moment.
;

Boeiend om te weten, maar het geeft ons nog steeds niet voldoende inzicht waarom er uit het niets ineens neuronen opflikkeren en synapsen verbindingen aangaan.
Lehrer betoogt in zijn boek dan ook dat creativiteit alleen te beschrijven is als je meerdere perspectieven uit zowel de psychologie als sociologie combineert.
Zelf doet hij dat volop in zijn boek; hij verbindt vrijwel moeiteloos cases uit de populaire cultuur met muziekartiesten, de tekenfilms van Pixar, de high tech industrie in Silicon Valley, de ontdekking van de bekende Swifferdoekjes en wetenschappelijke inzichten.

De 'aha-erlebnis'

Zijn meest controversiële idee in 'Imagine' is misschien wel dat vóór het onstaan van creativiteit er eerst een periode van absolute wanhoop, frustratie, mislukking, en absolute radeloosheid moet zijn.
Bij de schepping van iets uit niets denken we doorgaans alleen aan het 'eureka'- moment, de 'aha-erlebnis', het happy end en aan het moment dat de appel op Newton z'n hoofd valt en het lampje aangaat in zijn hoofD. Maar we vergeten volgens Lehrer vaak dat de daaraan voorafgaande worsteling waarin we niet meer geloven dat we tot een oplossing komen, minstens net zo belangrijk is.
Hij geeft het voorbeeld van Bob Dylan; ; ;voordat die zichzelf opnieuw kon uitvinden, ging hij eerst door een diep dal waarin hij geloofde dat hij niets meer te zeggen had ; ;.

Pas als we dan teleurgesteld stoppen met het zoeken, 'dient het antwoord zich aan' zegt Lehrer.
En die oplossing komt niet in stukjes, maar als een allesoversend complete oplossing; zo voor de hand liggend 'dat we onszelf vervloeken dat we het niet eerder hebben ingezien'.
Het is het principe van het nachtenlang piekeren tot je het niet meer weet, waarna het kwartje ineens valt.

Verspilde tijd

Behalve die fase van misère somt Lehrer nog wat voorwaarden op die nodig zijn voor de totstandkoming van creativiteit.
En hier wordt het ook interessant voor bedrijven want die kunnen veel van deze omgevingsfactoren scheppen.
Zoals de gelegenheid om te kunnen dag- en wegdromen.
De Minnesota Mining and Manufacturing Company (3M), uitvinder van o.
A. het afplakband, geeft werknemers 15 procent lummeltijD. Het legt de onderneming geen windeieren; het bedrijf verkoopt 55.
000 verschillende producten die allemaal het eerst door 3M bedacht zijn.

In een ontspannen toestand (waarneembaar als alfagolven in de hersenen) richten we onze gedachten naar binnen, en dat is cruciaal voor onze hersenen om nieuwe verbanden te ontdekken.
Daarom krijgen veel mensen een spontane inval onder de douche.
Dromen kan sowieso een motor zijn voor creativiteit omdat we dan alles loslaten en onze hersens er op los kunnen improviseren en fantaseren.

De brainstormmythe

Ronduit boeiend is het hoofdstuk over de kracht van de ontmoeting; de reden dat Steve Jobs bij Pixar de toiletten midden in de hal plaatste, en de meest ideale mate van intimiteit voor de samenstelling van teams.
De succesvolste Broadwayshows werden geproduceerd door teams waarin een zekere vertrouwdheid was.
Teveel vriendschappen leidt tot eenzijdig denken, te weinig onderlinge relaties tot een gevoel van onveiligheid, die funest is voor creativiteit.
En passant rekent Lehrer daarbij ook nog met de mythe af over het creatieve gehalte van brainstorms: doordat in dit soort sessies doorgaans geen kritiek op slechte ideeën wordt geuit, leidt het amper tot betere ingevingen.

In het laatste hoofdstuk breekt Lehrer nog even een langs voor een ruimhartig cultuurbeleid; zonder wie bijvoorbeeld de niet-gestudeerde Shakespeare nooit had kunnen doorbreken.
; ;In plaats van de collectieve verbeelding uit te breiden, maken wij het juist moeilijker voor uitvinders en artiesten om nieuwe dingen te maken.
Wij verstikken innovatie ( ) en staan onze eigen talenten in de weg.
; Eat this Halbe ZijlstrA.

De vraag is uiteindelijk of creativiteit wel zo'n mysterie is en voorbehouden aan creatieve klasse.
Veel mensen reageren op artistieke mensen vaak met: ; ;Oh, ik wilde dat ik dat kon, maar ik ben helemaal niet creatief.
; Maar is het niet gewoon een competentie, een vaardigheid die je kan oefenen? Lehrer vindt van wel.
Dat wil niet zeggen dat je er niets voor hoeft te doen.
Al heb je nog zoveel talent, zonder doorzettingsvermogen kom je nog nergens.
En met die wijsheid besluit Lehrer zijn uiterst fascinerende boek.

 

Missende visie

 Een ander voorbeeld is dat Lehrer in hoofdstuk vier beweert dat muzikanten pas creatief kunnen improviseren wanneer zij eerst jarenlang oefenen en streng studeren, terwijl hij in het chapiter daarna stelt dat nieuwelingen vaak de beste ideeën hebben en dat ‘deskundigheid verkrijgen ten koste gaat van creativiteit’.
Hoe die conflicterende uitspraken zich tot elkaar verhouden, mogen lezers zelf uitzoeken.
En eenzelfde probleem is vindbaar in de centrale opzet van Imagine.
In de tweede sectie van het werk stelt de auteur dat creativiteit vaak vooral door omgevingsfactoren veroorzaakt wordt.
Na een anekdote over toneelschrijver Shakespeare concludeert hij:

 

Hoewel Shakespeare vaak beschouwd wordt als een onverklaarbaar talent – een mans wiens werk buiten de geschiedenis staat – blijkt dat hij zeer afhankelijk was van de tijd waarin hij leefde.
Door de chaos van het elizabethaanse Engeland werd hij geïnspireerd om toneelschrijver te worden en kon hij zichzelf transformeren […] tot de grootste schrijver aller tijden.
In andere woorden: Shakespeare herinnert ons eraan dat creatieve productie grotendeels bepaald wordt door de cultuur waarin die ontstaat.

 

Dat kan heel wel zijn, maar de stelling dat creativiteit voornamelijk buiten het individu ligt, maakt de volledige eerste helft van zijn boek overbodig.
Die spanning voelt de schrijver zelf ook, maar hij kan het niet bevredigend oplossen: het blijft bij tussenzinnetjes dat Shakespeare toch ook een 'ongekend talent' haD.

 

Het grote manco van Imagine is daarmee duidelijk.
Het verschil tussen Gladwell en Lehrer is simpel samen te vatten: Gladwell schrijft over één idee (in Blink bijvoorbeeld dat intuïtie soms betrouwbaarder is dan analyse), maar Lehrer schrijft over één thema (creativiteit).
Het resultaat is dat álles wat over creativiteit te vertellen valt, ook vertelt wordt – maar zonder dat het gebundeld wordt tot één heldere gedachte of stelling.
Een eigen visie had de botsende ideeën kunnen verklaren of oplossen, maar het gebrek daaraan zorgt dat de lezer vooral vragen tegenkomt.
Als Lehrers boek ons één ding leert, dan is het dat we nog steeds niet weten hoe creativiteit precies werkt.

De geheimen van je brein      Aamodt dr.Sandra en dr Sam Wang      Psychologie

Samenvatting

We gebruiken onze hersens elk moment van ons leven.
Er zijn echter maar weinigen die weten hoe ze werken.
Velen denken dat we slechts tien procent van ons brein gebruiken, of dat alcohol hersencellen vernietigt.
Deze en andere mythes worden door twee neurowetenschappers ontzenuwd in dit helder geschreven handboek over de echte werking van ons brein.
De lezer zal ontdekken wat jetlag is, hoe het brein het denken over religie beïnvloedt en hoe verschillend de hersens van mannen en vrouwen zijn.

Inhoudsopgave

Deel 1 Je brein en de wereld

1.
Kun je je brein vertrouwen?

2.
Grijze cellen en het witte doek: populaire metaforen over hoe het brein werkt

3.
Denkend vlees: neuronen en synapsen

4.
Biologische klokken en jetlags

5.
Klaar voor de zomer: gewichtscontrole

Deel 2 Zinnen zijn er om geprikkeld te worden

6.
Kijk uit: gezichtsvermogen

7.
Hoe overleef ik een feestje: gehoor

8.
Goede smaak (en geur)

9.
Fingerspitzengefühl: de zintuigen in je huid

Deel 3 Hoe je brein verandert in de loop van je leven

10.
Grote verwachtingen: de kinderjaren

11.
Opgroeien: gevoelige perioden en taal

12.
Opstandigheid verklaard: de puberteit

13.
Een opvoedkundige rondleiding: leren

14.
Over de top: ouder worden

15.
Evolueert het brein nog steeds?

Deel 4 Je emoties

16.
Storm in je brein: emoties

17.
Heb ik alles wel bij me? Ongerustheid

18.
Geluk zit in een klein hoekje

19.
Hoe ziet het er vanbinnen uit? Persoonlijkheid

20.
Seks, liefde en paarvorming

Deel 5 Je rationele brein

21.
Eén klontje of twee: hoe neem je beslissingen

22.
Intelligentie (en het gebrek eraan)

23.
Vakantiefoto's: het geheugen

24.
Rationaliteit zonder redelijkheid: autisme

25.
Een uitstapje naar Mars en Venus: cognitieve geslachtsverschillen

Deel 6 Je brein in andere omstandigheden

26.
De studie van het bewustzijn

27.
Dromenland: de neurowetenschap van de slaap

28.
Een pelgrimstocht: spiritualiteit

29.
Verjaardagen vergeten: beroerte

30.
Een lange en vreemde trip: drugs en alcohol

31.
Hoe diep is je brein? Therapieën die de kern van de hersenen stimuleren

We weten steeds meer van het menselijk brein.
Nog even en de neurowetenschapper vraagt wat u wilt denken.

Wat is het verschil tussen xtc en prozac? Dat is er niet.
Het een wordt verfoeid als een gevaarlijke drug; het ander werd ooit gelanceerd als het nieuwe wondermiddel tegen kleine en grote depressies.
Geld verdienen met xtc is crimineel; geld verdienen met prozac heet winst maken.
Maar in het brein maakt het allemaal niks uit.
Beide stoffen doen precies hetzelfde: ze blokkeren een eiwit dat de opname van de neurotransmitter serotonine regelt, waardoor we een gevoel van welbehagen ervaren.
Het enige verschil is dat xtc sneller werkt.
Binnen een paar uur.
Prozac wordt veel moeilijker door het brein opgenomen; wie daarvan wil opknappen, moet het wekenlang slikken.
Dat voorkomt een kick – en is goed voor de bedrijfswinst, uiteraarD.

Opmerkelijke inzichten

Het hersenonderzoek gaat de laatste decennia met sprongen vooruit.
En vaak levert dat opmerkelijke nieuwe medicijnen op (of prozac daartoe behoort is nog steeds de vraag), maar ook opmerkelijke inzichten, zoals hierboven.
Wellicht de opmerkelijkste ontwikkeling is dat verschillende vakgebieden die elk hun eigen weg gingen, elkaar nu zeer dicht naderen of zelfs overlappen.
We begrijpen steeds beter hoe onze genen, en onze omgeving, de structuur van onze hersenen beïnvloeden.
We begrijpen steeds beter hoe brein, lichaam en gedrag samenhangen, en inmiddels komt ook de psychologie binnen het bereik van dit onderzoek.

Tot zo’n tien jaar geleden concentreerden neurowetenschappers die op zoek waren naar de menselijke geest zich nog heel bescheiden op één enkele vraag: hoe ons brein ‘ziet’, hoe het visuele informatie verwerkt.
Nu maken de nieuwste beeldtechnieken het mogelijk elk willekeurig denkproces te traceren.
We weten nu niet alleen welke genen een rol spelen bij het ontstaan van dementie (twaalf in totaal), we kennen hun rol binnen onze neuronen, we weten hoe ze het geheugen beïnvloeden en waarom we dat verval persoonlijk kunnen vertragen door geestelijk, maar ook lichamelijk, actief te blijven.

Minstens zo belangwekkend is het inzicht in het ontstaan van karaktereigenschappen, zoals ons vermogen tot empathie, het ‘invoelen’ hoe een ander zich voelt.
Recent onderzoek heeft laten zien dat deze eigenschap samenhangt met de activiteit van ‘spiegelneuronen’, neuronen die actief worden wanneer we een ander een bepaalde actie zien verrichten.
Spiegelneuronen ‘onthouden’ wat de ander deed en zijn onmisbaar als we dat gedrag willen imiteren.
Als deze neuronen worden lamgelegd (bijvoorbeeld met een sterk magnetisch veld), zijn we niet meer in staat tot imiteren.
Maar deze spiegelneuronen staan ook in verbinding met hersengebieden die zich bezighouden met het interpreteren van gelaatsuitdrukkingen.
Er blijkt een duidelijke correlatie te bestaan tussen de mate van activiteit van spiegelneuronen en ons vermogen empathie te voelen.

Die correlatie is beduidend minder bij kinderen met autisme, een stoornis met een sterk erfelijke component.
Als we er achter komen welke genen verantwoordelijk zijn voor deze slecht functionerende spiegelneuronen, dan ligt de weg open naar gentherapie tegen autisme – en wie weet pillen die ieder mens een stuk invoelender maken.
Andere ‘breinpillen’, die het brein beter en sneller doen functioneren, zijn al te koop.

Nachtmerrie of droom

We zullen ermee moeten leren leven, schrijven Sandra Aamodt en Sam Wang in hun zeer leesbare boek Het geheim van je brein.
De vele fascinerende inzichten van de laatste jaren vormen het begin van een nieuwe neurowetenschap, een waarvoor het brein geen mysterieus gegeven meer is maar een orgaan waarin we straks trefzeker kunnen ingrijpen.
Of dat een nachtmerrie wordt of een droom, is nu nog niet duidelijk.

De kunst van het luisteren      ?      Psychologie

Het is een kunst om goed te luisteren.
Vaak lukt het ons niet: al luisterend vullen we te snel in of aan; we zijn vooral bezig met onze eigen gedachten.
Of we horen niet meer wat de ander zegt omdat zijn boodschap kwaadheid, verdriet of angst oproept.
En aan de andere kant hebben we regelmatig het gevoel dat we zelf niet echt worden gehoord en verstaan.
Daar lijden onze relaties onder.

Dit boek gaat over goed luisteren.

Mondelinge communicatie 

Gesprekstechnieken 

Luistervaardigheid ;

Volmaakt onvoorspelbaar      Ariely      Psychologie

Volmaakt onvoorspelbaar                   Ariely, Dan

Hoera, wij zijn onvoorspelbaar!

Je zou het niet direct verwachten, maar directeuren worden minder productief van grote bonussen.
En als we een verwarrende reisbeschrijving hebben gekregen, lopen we meestal wel degelijk de goede kant op.
Wraak is nergens goed voor, denken we, maar toch is het een van de belangrijkste drijvende krachten achter ons handelen.
En er is een groot verschil tussen de dingen waarvan we verwachten gelukkig te worden, en de dingen waar we echt gelukkig van worden.

Goed om te weten dus, en in Volmaakt onvoorspelbaar beschrijft Dan Ariely daarom de voordelen van irrationeel denken en handelen.
Inzicht in onze onvoorspelbaarheid kan ons helpen om beter te werken, gemotiveerder aan de slag te gaan, meer succes te hebben met internetdaten, en ons leven meer te aanvaarden zoals het is.

Ariely gebruikt zowel zijn onderzoeksresultaten als zijn persoonlijke ervaring om zo concreet en herkenbaar mogelijk te zijn.
Dat maakt zijn boeken nuttig en scherp, en leuk om te lezen

Dan Ariely is professor in gedragseconomie aan Duke University.
Hij schrijft voor een breed scala aan tijdschriften (New York Times, de Wall Street Journal, de Washington Post, de New Yorker, de Boston Globe, Scientific American, en Science) en heeft diverse prijzen voor zijn wetenschappelijke werk ontvangen.
Hij woont in Durham, North Carolina met zijn vrouw en twee kinderen.
Zijn vorige boek, Waarom we altijd tijd tekort komen, was wereldwijd een bestseller.

In Volmaakt Onvoorspelbaar geeft hoogleraar gedragseconomie Dan Ariely inzicht in onze eigen onvoorspelbaarheiD.

Het boek is opgedeeld in twee delen: 1.
De onverwachte manieren waarop we op ons werk onlogisch zijn en 2.
De onverwachte manieren waarop we thuis onlogisch zijn.
Ik geef maar meteen eerlijk toe: Na deel 1 ben ik afgehaakt.

Ariely geeft in het eerste deel aan de hand van verricht onderzoek antwoord op een aantal interessante stellingen als:

Waarom hoge bonussen niet altijd werken

Waarom we onze eigen maaksels overschatten

Waarom we onze eigen ideeën beter vinden

en Waarom we (graag) wraak nemen

De uitkomsten van het verrichte onderzoek geven inzicht in waarom we op een bepaalde manier handelen en hoe we daar, indien noodzakelijk, anders mee om kunnen gaan.
Bijvoorbeeld: De hoge bonussen.
Deze worden natuurlijk gegeven in de hoop dat de ontvanger nog beter gaat presteren op zijn werk.
Maar in de praktijk blijkt dat dergelijke hoge bedragen kunnen zorgen voor stress en afnemende alertheiD. Naar aanleiding van de uitkomsten van zijn onderzoek adviseert Ariely dan ook dergelijke bonussen flink te verlagen en bijvoorbeeld frequenter uit te delen waardoor deze negatieve factoren worden weggenomen.

De onderzoeken die worden beschreven en de vragen die hiermee beantwoord worden zijn zeker interessant.
Dat is ook de reden dat ik het boek ben gaan lezen.
Maar de manier waarop deze gepresenteerd worden is bij tijd en wijle bijzonder slaapverwekkend wat na deel 1 niet uitnodigd deel 2 ook nog te gaan lezen.

In Volmaakt Onvoorspelbaar geeft hoogleraar gedragseconomie Dan Ariely inzicht in onze eigen onvoorspelbaarheiD.

Het boek is opgedeeld in twee delen: 1.
De onverwachte manieren waarop we op ons werk onlogisch zijn en 2.
De onverwachte manieren waarop we thuis onlogisch zijn.
Ik geef maar meteen eerlijk toe: Na deel 1 ben ik afgehaakt.

Ariely geeft in het eerste deel aan de hand van verricht onderzoek antwoord op een aantal interessante stellingen als:

 

Waarom hoge bonussen niet altijd werken

 Waarom we onze eigen maaksels overschatten

 Waarom we onze eigen ideeën beter vinden

 en

 Waarom we (graag) wraak nemen

De uitkomsten van het verrichte onderzoek geven inzicht in waarom we op een bepaalde manier handelen en hoe we daar, indien noodzakelijk, anders mee om kunnen gaan.
Bijvoorbeeld: De hoge bonussen.
Deze worden natuurlijk gegeven in de hoop dat de ontvanger nog beter gaat presteren op zijn werk.
Maar in de praktijk blijkt dat dergelijke hoge bedragen kunnen zorgen voor stress en afnemende alertheiD. Naar aanleiding van de uitkomsten van zijn onderzoek adviseert Ariely dan ook dergelijke bonussen flink te verlagen en bijvoorbeeld frequenter uit te delen waardoor deze negatieve factoren worden weggenomen.

De onderzoeken die worden beschreven en de vragen die hiermee beantwoord worden zijn zeker interessant.
Dat is ook de reden dat ik het boek ben gaan lezen.
Maar de manier waarop deze gepresenteerd worden is bij tijd en wijle bijzonder slaapverwekkend wat na deel 1 niet uitnodigd deel 2 ook nog te gaan lezen.

Voor mij moet een dergelijk wetenschappelijk boek wel toegankelijk en pakkend geschreven zijn.
In Dans met kans miste ik dit ook al maar De vijfde revolutie is wat mij betreft een heel goed voorbeeld van hoe het ook kan.
Evenals de boeken van Malcolm Gladwell is deze heel goed te behappen.

De vijftig grootste misvattingen van de psychologie      Lilinfeld Scott      Psychologie

Gebruiken we maar 10 procent van onze hersencapaciteit? Worden baby's slimmer als u ze naar Mozart laat luisteren? Hebben dromen een symbolische betekenis? Kan hypnose u helpen om u bepaalde dingen weer te herinneren? Bestaat de bijna-doodervaring?

De pers, kwakzalvers en internet voorzien het publiek van een constante stroom aan populair-psychologische weetjes, maar hoe onderscheiden we feit van fictie? En wat als alom geaccepteerde informatie ineens onwaar blijkt te zijn? In 'De vijftig grootste misvattingen in de psychologie' worden veel misverstanden op een grondige en vooral toegankelijke en fascinerende manier ontrafelD.

Scott O.
Lilienfeld is hoogleraar klinische psychologie aan de Emory Universiteit in AtlantA. Steven Jay Lynn is hoogleraar psychologie aan de Staatsuniversiteit van New York te Binghamton.
John Ruscio is hoogleraar psychologie aan de Hogeschool van New Jersey.
Barry L.
Beyerstein is voormalig hoogleraar psychologische wetenschappen aan de Simon Fraser Universiteit.

We hebben allemaal een zwak voor psychologische weetjes.
In tijdschriften, krantenbijlagen en de marges van websites worden ze ons massaal voorgeschoteld: een nieuw en verrassend inzicht over het opvoeden van kinderen, een aardigheidje over de verschillen tussen man en vrouw, tien simpele vragen om te testen of je relatie wel snor zit, de resultaten van alweer een ontluisterend experiment over de psychologie van de menselijke wreedheid… allemaal onweerstaanbaar leesvoer voor een sociale diersoort die er evolutionair baat bij had uiterst nieuwsgierig te zijn naar wat er nu precies in het hoofd van haar soortgenoten zou omgaan.
Het menselijke brein is hot, maar niet enkel omdat we wellicht aan de vooravond staan van een aantal wetenschappelijke doorbraken en mogelijk revolutionaire inzichten over de ware aard van ons meest complexe en intieme orgaan.
Al lang voor de wetenschappelijke methode onze ruwe intuïties hierover wat wist bij te sturen, probeerden we dag in, dag uit vat te krijgen op de ongrijpbare psychologie van onszelf en de mensen die ons omringen.

Resultaat van die eeuwenlang ongebreidelde interesse in menselijke breinen is een eindeloze resem populair-psychologische weetjes waarvan lang niet altijd duidelijk is hoe betrouwbaar en solide de feitelijke basis eigenlijk is.
Gebruiken we werkelijk slechts tien procent van onze hersencapaciteit? Worden baby’s nu echt slimmer als je ze naast de borst en veel liefde ook een aantal sonates van Mozart te genieten geeft? Kun je mensen door middel van hypnose waarlijk wijsmaken dat ze eigenlijk kippen zijn? Zijn jonge pubers of patsers in de midlifecrisis altijd onhandelbaar of zijn het gewoon mannen met een flauw excuus? Kan ik liegen tegen een leugendetector? Of word ik toch steeds ontmaskerd door een inktvlekkentest? Helpt positief denken tegen kanker? Heb ik een verborgen trauma dat zou kunnen verklaren waarom ik me vaak niet zo goed voel in mijn vel?

In De vijftig grootste misvattingen in de psychologie (Bert Bakker, 2010) zetten een aantal hoogleraren psychologie van verschillende universiteiten in de Verenigde Staten de puntjes op de i.
De titel dekt de lading: vijftig misverstanden en geaccepteerde waarheden uit de populaire psychologie worden onder de loep genomen, mooi verdeeld over een tiental thematisch geordende hoofdstukken.
Met deze collectie willen de auteurs een stevig houvast bieden in het drijfzand van oprechte misvattingen, halve waarheden en aperte onwaarheden die de ronde doen over onze psychologie.
Het boek is ontzettend goed gedocumenteerd en behandelt onder andere misvattingen over intelligentie en leren, ontwikkeling en ouder worden, ziekte en behandelingen, het geheugen, het bewustzijn, emotie, persoonlijkheid en intermenselijk gedrag.
Hier worden geen obscure stroman-mythes ontrafeld: van elke misvatting wordt aangetoond hoe wijd verspreid ze is, waar ze vandaan komt en waarom ze zich zo hardnekkig in onze collectieve kennis heeft vastgebeten.
Aansluitend wordt natuurlijk ook de correcte informatie weergegeven met alle nodige achtergrond en interpretatie.

Het boek vormt een uiterst toegankelijke inleiding in enkele voor iedereen intrigerende weetjes over onze psychologie.
De insteek vanuit de psychomythologie zorgt ervoor dat het geheel niet verzandt in een zwevend spel van al dan niet gecontesteerde feitjes.
De meeste misvattingen blijken immers te passen in een ruimer beeld van de menselijke natuur dat we intuïtief plausibel vinden, maar helaas niet blijkt te stroken met wat wetenschap ons de voorbije decennia geleerd heeft.
De auteurs tonen aan hoe steeds terugkerende denkfouten en troebele drogredeneringen ons inschattingsvermogen vaak ondermijnen.
En ze zetten ons ertoe aan om ook over een aantal niet-expliciet behandelde feitjes en ficties zelf kritischer na te gaan denken.
Zelfs mensen die al veel over het brein en psychologie menen te weten, zullen zaken tegenkomen waarin ze hun intuïties of vermeende kennis moeten herzien.
Opvallend is hoe vaak de naam van Freud terugkomt in de vele mythes die hun weg in de populaire cultuur hebben gevonden.
Dankzij de vele referenties in de tekst, een uitgebreide literatuurlijst en een aanhangsel met aanbevolen websites vormt dit boek meteen ook een eerste naslagwerk en vruchtbaar uitgangspunt voor verder kritisch onderzoek.

De auteurs pleiten er voor om het demythologiseren van mythen ernstig te nemen als noodzakelijk onderdeel van psychologieonderwijs.
Het wordt steeds duidelijker dat een onbewust maar diepgeworteld geloof in enkele cruciale psychologische misvattingen een goed begrip van de menselijke aard in de weg blijft staan.
Met louter gelijkhebberigheid over enkele psychologische trivia heeft dit niets te maken: misvattingen hebben gevolgen.
Misleidende informatie over de manier waarop onze psychologie in elkaar steekt, kan ertoe leiden dat mensen op persoonlijk vlak onverstandige keuzes maken of dat politiek en sociaal mogelijk destructieve beslissingen getroffen worden.
Teveel mensen wentelen zich in misleide moedeloosheid over al dan niet verdrongen trauma’s uit het verleden.
Ernstige psychologische aandoeningen worden gebagatelliseerd door de slordige omgang met diagnostische termen in de bredere cultuur.
Of ze worden ten onrechte geassocieerd met agressie door eenzijdige belichting in de mediA. Steeds opnieuw blijkt dat schijnbaar onschuldige misvattingen heel concrete gevolgen kunnen hebben.
Mythes rond autisme bijvoorbeeld kunnen ouders met onnodige schuldgevoelens opzadelen, met valse hoop over zogenaamd gefaciliteerde communicatie of – een maatschappelijk relevant gevaar – met blinde angst voor vaccinatie.

De auteurs schrikken er niet voor terug de lezer ook te confronteren met misschien oncomfortabele gegevens over hooggevoelige onderwerpen.
Zo is er een zekere moed voor nodig om kanttekeningen te plaatsen bij de mythe van de kwetsbaarheid van het kind, al betekent het ontrafelen ervan vooral dat jonge slachtoffers wat meer hoop mogen koesteren.
Er is meer hoop op herstel en hervonden geluk dan aanvankelijk vanuit een selectief klinisch vooroordeel werd aangenomen.
Het boek argumenteert steeds op het scherp van de snee, maar de kritische ontmaskering is nooit ongenuanceerd of willekeurig.
De postmoderne mythe als zouden psychiatrische diagnosen louter deel uitmaken van inherent stigmatiserend machtsdiscours wordt dus niet gecounterd door de claim dat het DSM – het standaard handboek voor statistiek en diagnose van psychische aandoeningen – perfect volmaakt is.
Wel krijgen we een onderbouwd pleidooi om het bestaande psychiatrische classificatiesysteem te verbeteren.

Van enkele lichtvoetige misvattingen tot tragische verwarring over de meer duistere kantjes van onze psychologie: de talloze rechtzettingen in dit boek zullen elke lezer – en als het goed zit meteen ook de wereld – een beetje veranderen.
Mensen die weten wat diffusie van verantwoordelijkheid is, zullen in noodsituaties sneller in actie schieten.
Mensen die inzicht hebben in de dynamiek van destructieve emoties of reflexen zullen deze sneller herkennen en makkelijker compenseren.
Er schijnt steeds een heldere zon achter de soms duistere wolken van onze psychologie: inzicht in de vreemde sprongen van ons brein kan helpen om deze in toom te houden of te overstijgen wanneer dat wenselijk is.
Dit is dus een belangrijk boek, net zoals elk boek dat ons een beter inzicht geeft in de complexe rijkdom en onverwachte mogelijkheden van de menselijke natuur.

 

Een non-fictieboek over psychologie? Toen ze ons voorstelden een dergelijk boek te recenseren, liepen de koude rillingen ons over de rug.
Nachtmerries over schoolbanken en duffe professoren deden ons verschillende keren wakker schrikken en bij de laatste check-up door de huisarts bleek onze hartslag veel te hoog te liggen.
Gelukkig bleek ‘De 50 grootste misvattingen in de psychologie’ uiteindelijk aangenaam leesvoer te zijn.

In dit boek waarschuwen Scott O.
Lilienfeld, Steven Jay Lynn, John Ruscio en Barry L.
Beyerstein, die helaas tijdens het schrijven van dit boek overleed, voor al te populaire en vulgariserende opvattingen aangaande de psychologie.
Een beetje vreemd in een boek dat zelf beweert een populaire variant van de geesteswetenschappen aan te bieden.

De auteurs binden de strijd aan met vijftig van de meest wijdverbreide misvattingen over psychologie.
Over de keuze van de onderwerpen valt te discussiëren.
De opvattingen dat mensen een dominante hersenhelft hebben of op hun veertigste meestal een midlifecrisis krijgen wijdverbreid noemen is volstrekt logisch.
Maar in de moderne westerse wereld zijn de meeste mensen zich er van bewust dat er geen empirisch bewijs is voor buitenzintuiglijke waarnemingen of voor het feit dat kinderen die dezelfde opvoeding gekregen hebben gelijkaardig gedrag zullen vertonen.

Of je nu met de onderwerpskeuze akkoord gaat of niet, je zal hoe dan ook versteld staan van de manier waarop de auteurs de vijftig onderwerpen uitgediept hebben.
In uiterst vatbare bewoordingen weten ze de bij momenten erg droge materie op een frisse wijze aan de man te brengen.
Daardoor wordt het boek niet alleen interessant voor studenten psychologie of voor anderen die beroepshalve bezig zijn met de studie van de menselijke geest, maar ook voor absolute leken.
Het boek vormt op die manier een goede inleiding tot dit onderwerp.

Hierin ligt ook het grootste minpunt van het boek.
Het is een inleiding en louter een inleiding op de studie van de menselijke geest.
De vijftig misvattingen op dit domein, die door de auteurs van het boek uiteindelijk weerhouden werden, worden wel uitgewerkt, maar voor wie echt een uitgebreide en quasi volledige beschrijving van de problematiek wil, komt dit boek te kort.
Maar je moet de auteurs hier niet op afrekenen.
In hun voorwoord hebben ze duidelijke aangegeven dat het hier om een inleiding op de psychologie gaat, waarbij dan nog eens alleen die elementen worden behandeld die als wijdverbreide misvattingen in het domein beschouwd moeten worden.

Wie meer informatie wil over de behandelde onderwerpen kan zich nog steeds beroepen op de werken over dezelfde thema's, die opgenomen zijn in de uitgebreide literatuurlijst.
Deze bibliografie is vanwege zijn omvang en zijn kwaliteit een enorm pluspunt en zorgt ervoor dat studenten psychologie er mogelijks veel hebben bij het schrijven van papers of thesissen.

Al bij al is ‘De 50 grootste misvattingen in de psychologie’ een geslaagd werk, dat in de komende jaren misschien wel kan uitgroeien tot een standaardwerk binnen de geesteswetenschappen.
Al was het maar vanwege de uitgebreide bronnenlijst en het vlotte taalgebruik, dat de geselecteerde misvattingen op een erg begrijpelijke manier toelicht.

De Weense kwakzalver      Israëls Han      Psychologie

FREUD OP DE PIJNBANK

De leugen ontmaskerd, door Geerdt Magiels.

Freud was een leugenaar.
De weinige feiten die hij aandroeg om zijn pseudowetenschappelijke constructies te staven waren verzonnen of gemanipuleerD. Zijn beweringen zijn onbetrouwbaar.
De manier waarop hij patiënten behandelde was onethisch.
Kortom: Freud was een kwakzalver.
Dat is de enige mogelijke conclusie na het lezen van Han Israëls’ De Weense kwakzalver.

Voor een figuur die door velen als een groot wetenschapper beschouwd wordt (in één rijtje met Newton, Darwin en Einstein) en wiens leer op de universiteiten nog steeds onderwezen wordt, lijkt dat een erg zwaar verdict.
Maar als je Israëls’ argumenten en bewijzen doorneemt, besef je dat diens gedrevenheid om Freud te ontmaskeren alleen maar terecht kan genoemd worden.
Bovendien, hij valt Freud niet aan.
Hij bestudeert en analyseert het werk van de man uit Wenen.
De conclusies moet je zelf trekken.
En die zijn niet mals.
Daarom worden psychoanalytici ook woest van Israëls’ werk.

Freud heeft meer dan eens, je zou soms gaan denken systematisch, de werkelijkheid geweld aangedaan.

Israëls is historicus en legt zich toe op de geschiedenis van de psychologie.
Een van zijn specialiteiten is het minutieus uitpluizen van het werk van Sigmund FreuD. Hij is in ons taalgebied een van de zeldzame onderzoekers die Freuds teksten kritisch analyseert en Freud op zijn plaats kan zetten op basis van zeer grondige literatuurstudie.
Internationaal hoort hij thuis in het rijtje Crews en Webster.
Israëls vertelt misschien niet veel nieuws voor Freud-critici, maar zijn toegankelijke verhaal verdient ruime aandacht, zeker ook bij mensen die in Freud een belangrijk denker of onderzoeker zien.

Want wat blijkt? Freud heeft meer dan eens, je zou soms gaan denken systematisch, de werkelijkheid geweld aangedaan.
Hij heeft feiten verzwegen of verdraaid, hij heeft alleenstaande gevallen opgeblazen tot iets wat leek op een bewezen theorie, hij heeft gelogen en gemanipuleerd om vermeende feiten in zijn denkkader te doen passen.
Op die manier had hij natuurlijk altijd gelijk.
Als je de voorbeelden van dit Freudiaanse gedrag leest, denk je eerst dat het niet waar kan zijn.
De feiten die Israëls op een rijtje zet zijn heel overtuigend, en ze tarten elke verbeelding.
Het graafwerk dat hij levert is zo degelijk dat je echt wel tot de conclusie moet komen dat Freud een charlatan en een bedrieger is geweest.

Anna O.
is een van Freuds beroemdste patiënten.
Zij werd niet echt door hem behandeld, maar door zijn leermeester Breuer.
Die had in 1880 al een praatkuur uitgedacht waarmee hij de vrouw behandelde.
Freud was daar zo van onder de indruk dat hij er samen met Breuer een boek over schreef.
Daarin vertellen ze hoe succesrijk de behandeling wel was geweest.
Freud heeft steeds in zijn officiële geschriften beweerd dat ze genezen was en na de behandeling op vakantie was vertrokken.
Freud beschouwt deze casus ook zowat als het startpunt van de psychoanalyse.

In werkelijkheid kwam aan de behandeling van Anna O.
een einde omdat zij moest worden opgenomen in een gekkenhuis.
De ware identiteit van Anna O.
werd jaren later bekenD. Zij heette Bertha Pappenheim, was een joodse activiste die streed tegen de vrouwenhandel en een tehuis voor gevallen meisjes leidde.
Zo weten wij ook dat ze de psychoanalyse beschreef als een tweesnijdend zwaard en dat zij zich verzette tegen het gebruik ervan.

Freud zelf heeft haar behandeling echter altijd voorgesteld als een geweldig therapeutisch succes, terwijl hij goed genoeg wist dat het dat niet was.
Wat uitvoerig blijkt uit zijn privé-correspondentie.
Ook de Wolvenman  — een andere beroemde patiënt van Freud —  was op 80-jarige leeftijd nog steeds dezelfde dwangneuroticus die hij bij aanvang van de therapie was.
Ook hij werd opgevoerd door Freud als een bewijs voor het succes van zijn methode.
Freud gaat niet alleen uit van oncontroleerbare, alleenstaande en dus statistisch nietszeggende gevallen, zijn verslag van die vermeende feiten blijkt bovendien niet eens te kloppen met de werkelijkheiD. Al die wonderbaarlijke genezingen blijken dus niet meer te zijn dan psychoanalytische sprookjes.

Op een bepaald moment ging Freud een samenwerking aan met de Berlijnse arts en chirurg Fliess.
Zij geloofden dat masturbatie kan leiden tot blijvende schade aan de geslachtsorganen en voor het verhelpen van die schade beschikte Fliess over een revolutionaire methode: een operatie aan de neus.

De jonge Emma Eckstein was een patiënte van Freud en kwam op die manier op de operatietafel van Fliess terecht.
Fliess vergat een halve rol verbandgaas in de wonde en dat leidde tot een onverkwikkelijke ontsteking en een wonde die maar niet genas.
Bloedingen bleven regelmatig optreden; op een bepaald moment bloedde Eckstein zelfs bijna dooD. In brieven schreef Freud dat die bloedingen het gevolg waren van een onbewust verlangen ( ; ;wensbloedingen ; ;) van deze patiënte.
(En niet het gevolg van een kunstfout van de neuschirurg, die op die manier vrijgepleit was van schulD.) De correspondentie tussen Freud en Fliess werd gepubliceerd door Freuds dochter Anna in 1950.
Daarin had zij echter grondig de schaar gezet zoals bleek toen de Freud-afvallige Jeffrey Masson ze in 1985 in ongekuiste versie publiceerde.
Bezwarende of ongepaste opmerkingen van Freud waren er door zijn dochter netjes uit weggelaten.

Deze feiten zijn niet ruim bekenD. Ook niet, en dat is verwonderlijk, bij mensen die de psychoanalyse bestuderen of bedrijven.
Dat is ook niet toevallig.
Dit soort feiten wordt stelselmatig door de psychoanalytici geheim gehouden.
Soms denk je dat ze het gewoon niet willen weten.
Om hun eigen terminologie te gebruiken: ze verdringen de waarheid over hun eigen leer.

Grote stukken van Freuds geschriften zitten trouwens opgeborgen in het Freudarchief waaruit de laatste stukken pas binnen honderd jaar beschikbaar komen (het laatste in 2102).
Als er al eens iets uit vrij komt, blijkt het in tegenspraak te zijn met de mooie officiële verhalen van Freud zelf.
Gelet op het vernietigend vermogen van wat uit de archieven wordt opgedolven, is het niet verwonderlijk dat de psychoanalytici dit alles liever geheim willen houden.

Het speurwerk van Israëls in Freuds geschriften toont aan dat allerhande compromitterende passages verwijderd werden.

Het speurwerk van Israëls in Freuds geschriften toont aan dat allerhande compromitterende passages verwijderd werden.
Freuds verslaving aan cocaïne werd weggemoffelD. De zinnen verdwijnen  waarin hij (die niet veel klanten had en dus ook niet bemiddeld was) een nieuwe patiënte beschrijft als ‘een goudvis’ of waarin hij zegt ‘geld is lachgas voor mij’.
Een hele brief werd weggelaten waarin hij schrijft: ; ;Mevrouw M.
is welkom; als zij geld en geduld meeneemt zullen wij een mooie analyse van haar maken.
Als er daarbij nog een therapie voor haar overschiet, dan kan ook zij tevreden zijn.
; Freud moest als serieus arts worden voorgesteld, dus uit een andere brief verdween ; ;ik slaap tijdens de middaganalyse.
; In weer een andere brief sneuvelt de zinsnede ; ;ik heb juist een dame in hypnose voor mij liggen en kan daarom rustig verderschrijven ; ;.
Freud deed aan multi-tasking door tegelijkertijd zijn briefwisseling en zijn patiënten te beheren.

Freud wordt dus door zijn volgelingen en archiefbeheerders de das omgedaan.
In al deze gevallen gaat het echter om feiten die zich in de beslotenheid van de therapeutische situatie afgespeeld hebben en waar we verder geen objectief materiaal voorhanden hebben.
De freudianen gebruiken dat als argument om de kritiek te neutraliseren.
Maar dat nepargument gaat helemaal niet meer op als Freud zich baseert op publiek materiaal.

Zijn analyses van de gevallen Mozes, Dostojevski of Leonardo Da Vinci zijn nauwgezet bestudeerd, omdat daar Freuds uitgangsmateriaal wel voor iedereen beschikbaar is.
En ook daar blijkt dat hij de feiten naar zijn hand zet.
Het geval Da Vinci (latent homoseksueel volgens Freud) is tekenenD. Freud baseert zijn analyse op een enkele spaarzame autobiografische passage van Da Vinci.
Daarin komt een herinnering voor aan een wouw.
Freud gebruikt een Duitse vertaling van het Italiaanse origineel waarin de wouw foutief als een gier vertaald is.
De gier stond in het oude Egypte symbool voor de moeder.
Dat is ‘gefundenes Fressen’ voor iemand die voortdurend in de weer is met moederbindingen.
Freuds analyse van Da Vinci is dus gebaseerd op een foute vertaling.
Voorstanders verdedigen Freud met de bewering dat Freud geen weet had van die verkeerde vertaling.
Israëls heeft Freuds boekenkast ondersteboven gekeerd en heeft daarbij Duitse vertalingen van Da Vinci’s originele tekst gevonden waarin de wouw juist vertaald werd en waarin die passages bovendien door Freud eigenhandig waren aangestreept.
Freud wist dus heel goed dat hij uitging van een foute vertaling en dat heel zijn verhaal niet meer was dan een vergezocht verzinsel.
Toch kwam hij nooit op zijn beweringen terug.

Israëls speurtocht door de archieven van Freud is ontluisterenD. Freud graaft zijn eigen graf, je staat er bij en je kijkt er naar.
De freudianen doen er nog een schepje bovenop door heel sektarisch om te springen met de feiten en in het spoor van hun voorganger de waarheid geweld aan te doen.
Dat is wat Israëls haarfijn analyseert.
Daarbij bewaart hij een grote intellectuele distantie.
Hij gaat nooit schelden of onder de gordel slaan.
De feiten die hij op tafel legt zijn hallucinant genoeg, daar hoeft verder geen kwaadheid meer bi J. Je begint begrip en waardering te krijgen voor de hardnekkigheid waarmee Israëls te werk gaat.
Als je ziet wat hij aan het licht brengt is die vasthoudendheid niet verwonderlijk.

De stroom kritische geluiden over Freud en de psychoanalyse lijkt de laatste tijd niet te stoppen.
Is Freud het zoveelste slachtoffer van de populaire trend om grote figuren met terugwerkende kracht van hun voetstuk te halen? Ook Gandhi, Churchill, Picasso, Mitterand of recent Kohl bleken toch niet zo goed en rechtschapen te zijn als de geschiedenislessen hadden doen geloven.
Volgens psychoanalytici (en zij kunnen het weten) is het afvallen van Freud een afrekening met de vaderfiguur.
Jammer genoeg is er meer aan de hanD. Zolang het over politici of kunstenaars gaat hebben de kleine kantjes van de mens verder weinig belang.
Iedereen mag wel eens liegen, straffe verhalen vertellen of onbeleefd zijn.
We zijn geen heiligen.

Maar in het geval van Freud gaat het om beweringen en uitspraken die meer pretentie hebben.
De psychoanalyse meent een theorie te zijn over het functioneren van de menselijke psyche en/of een therapievorm waarmee zieke mensen kunnen genezen worden.
Deze pseudo-theorie wordt — ondermeer op basis van de feitenvervalsing van Freud en de zijnen —  nog steeds onder een mom van wetenschappelijkheid op de universiteiten onderwezen.
En het verleent academisch gewicht aan een nog steeds groeiende hoeveelheid postmoderne prietpraat.

Boeken zoals die van Israëls maken echter duidelijk dat het om pseudowetenschappelijke kwakzalverij gaat.
En daarover valt misschien veel interessants te zeggen, maar het blijft kwakzalveri J. Freud was misschien historisch gezien een invloedrijk figuur, maar het blijft een kwakzalver.
De feiten (die hij overigens zelf gecreëerd heeft) laten daarover geen twijfel bestaan.

Deze boekbespreking is verschenen in het Nulnummer van ; ;Wonder en is gheen Wonder ; ;, november 2000.

Hier volgt de tweede bespreking:

FREUD OP DE SOFA

Door Gie van den Berghe.

Twee psychiaters komen elkaar 's avonds tegen.
Zegt de een: ; ;Oef! al die uren luisteren ; ;.
; ;Hoezo ; ;, reageert de ander stomverbaasd, ; ;luister jij daar dan naar? ; ;.
Uit de briefwisseling van Sigmund Freud (1856-1939) en een Berlijns arts waarmee hij bevriend was, blijkt dat ook Freud niet altijd naar zijn patiënten luisterde, maar soms een dutje deed terwijl zij vrij associeerden of onder hypnose zaten.
Dergelijke uitingen van kleinmenselijkheid werden zorgvuldig weggezuiverd toen Freuds volgelingen zijn correspondentie publiceerden.
Freudcritici kwamen daar later achter en hechtten groot belang aan het gecensureerde.
Dat de grondlegger van de psychoanalyse zich geringschattend uitliet over zijn cliënten (ik heb de goudvis gevangen schreef hij over een rijke patiënte) is ook niet niks.
Maar men verliest een beetje uit het oog dat het om de privé-correspondentie tussen twee bevriende artsen gaat.
Er zijn er wel meer die in dergelijke omstandigheden geen blad voor de mond nemen en ironiserend stoom afblazen.
Wat ze dan over hun patiënten zeggen weerspiegelt niet noodzakelijk hun professionele houding.
In de voorbije dertig jaar werden veel glorificerende mythes over Freud en de psychoanalyse doorgeprikt.
Het staat nu wel vast dat de Professor, zoals zijn volgelingen hem noemden, het niet zo nauw nam met waarnemingen, feiten en waarheiD. Freud bouwde vaak voort op één vaag feit of associatie.
Het Oedipuscomplex bijvoorbeeld, hoeksteen van de psychoanalyse, gaat terug op een twijfelachtige observatie uit de tweede hand - een erectie bij het zoontje van een vriend - gekoppeld aan een onzekere kindsheidsherinnering van de Meester over mogelijk seksuele opwinding bij het begluren van zijn naakte moeder.

„Met wetenschap heeft de psychoanalyse niets van doen.
Ze stoelt noch op experiment noch op klinisch onderzoek en doet geen moeite om hypothesen op de proef te stellen.
Kritiek wordt steevast afgedaan als een vorm van afweer, onbewuste vijandschap of angst voor de psychoanalyse.
”

De successen beschreven in de klassieke gevalstudies van de psychoanalyse zijn grotendeels verzonnen.
Sommige wonderbaarlijk genezen patiënten zijn de rest van hun leven een neurotisch wrak gebleven.
Freud wist dat.
Neem het geval Dora (Ida Bauer), lange tijd voorgesteld als een model-analyse.
Maar deze jonge vrouw verbrak na ternauwernood drie maand ; ;behande-ling ; ; elk contact met Freud omdat hij haar bleef bestoken met vergezochte verklaringen.
Hij weet haar tics en zelfdodingsgedachten aan onderdrukte homoseksualiteit en fantasieën over orale seks en zwangerschap.
In werkelijkheid werd Ida Bauer seksueel lastig gevallen door een vriend van haar vader, die op zijn beurt een verhouding had met diens echtgenote en daarom een oogje dichtkneep.
Freud drong zijn doorgaans seksuele interpretaties meteen aan zijn patiënten op.
Hun verontwaardigde afwijzing zag hij als ultiem bewijs van zijn gelijk.
Ze wilden niet horen van traumatische gebeurtenissen in hun kinderjaren omdat ze die verdrongen hadden, hun onderbewuste verzette zich uit alle macht tegen bewustwording.
De psychoanalyse is een elastische theorie waarmee je, mits enige vindingrijkheid, zowat alles kan bewijzen.
Zo zouden dromen die in tegenspraak zijn met Freuds theorie dat elke droom een wensvervulling is, voortkomen uit de koppige wens die stelling te ontkrachten.

„Israëls breidt de verdraaiingen die hij op het spoor is gekomen nogal onkritisch uit tot de héle psychoanalyse.
Hij noemt Freud een fraudeur en kwakzalver, een bedrieger over de hele lijn, maar bewijst dat niet echt.
Hij overdrijft de intentionaliteit en het boos opzet.
”

Met wetenschap heeft de psychoanalyse niets van doen.
Ze stoelt noch op experiment noch op klinisch onderzoek en doet geen moeite om hypothesen op de proef te stellen.
Kritiek wordt steevast afgedaan als een vorm van afweer, onbewuste vijandschap of angst voor de psychoanalyse.
De rangen worden gesloten, de ivoren toren opgezocht.
Veel kenmerken van de psychoanalytische beweging doen aan een sekte denken.
Han Israëls, een van de eerste Freudcritici in onze contreien, toont in De Weense kwakzalver aan dat Freud en zijn volgelingen veel verdraaiden, verzonnen en .
verdrongen.
Het is een ongelijk boekje, van grondig wetenschappelijk artikel  tot geïnformeerde roddel.
Maar altijd even scherpzinnig en uitstekend vertelD. Een goed overzicht van de Freudkritiek dat gunstig afsteekt tegen de wegwerpkritiek van veel andere Freudcriticasters.
Alleen jammer dat de eerder in krant of tijdschrift verschenen artikels gebundeld werden zonder serieuze redactie.
De samenstellers hadden zich enige moeite mogen getroosten om de vele herhalingen weg tewerken.
Israëls breidt de verdraaiingen die hij op het spoor is gekomen nogal onkritisch uit tot de héle psychoanalyse.
Hij noemt Freud een fraudeur en kwakzalver, een bedrieger over de hele lijn, maar bewijst dat niet echt.
Hij overdrijft de intentionaliteit en het boos opzet.

„Freud was een autoritair en zelfverzekerd man, die zelden of nooit aan zijn gelijk twijfelde.
Daarom achtte hij het gerechtvaardigd, misschien zelfs noodzakelijk, zijn theorieën aan feiten en patiënten op te dringen.
Freud had een bijzonder groot ego.
”

Freud was een autoritair en zelfverzekerd man, die zelden of nooit aan zijn gelijk twijfelde.
Daarom achtte hij het gerechtvaardigd, misschien zelfs noodzakelijk, zijn theorieën aan feiten en patiënten op te dringen.
Freud had een bijzonder groot ego.
Getuige daarvan een passus uit een tekst van 1917, Eine Schwierigkeit der Psychoanalyse.
Freud heeft het daarin over de drie zware krenkingen die de wetenschap aan het menselijk narcisme heeft toegebracht.
Copernicus beroofde de mens van zijn centrale positie in het heelal; Darwin toonde aan dat mensen niet anders of beter zijn dan dieren; de psychoanalyse - Freud dus - bewees dat het Ik geen baas is in eigen huis.
Freud geloofde in alle oprechtheid een groot wetenschapper te zijn en velen vonden dat met hem.
Hij was een kind van zijn tijd, er werd in de menswetenschap van die dagen nogal wat afgespeculeerD. De kritiek op Freud is meestal te totalitair, zonder nuance.
Dat heb je wel meer met gevallen goden en idolen; kind en badwater worden dan weggegooiD. Maar Freud was een fascinerend denker en auteur.
Sommige van zijn werken, Die Traumdeutung, Der Witz und seine Beziehung zum Unbewußten en Die Zukunft einer Illusion bijvoorbeeld, zijn nog altijd meer dan het lezen waarD. Men vergeet ook dat de psychologie en de psychiatrie rond 1900 beladen waren met sinistere theorieën over erfelijke degeneratie en raciale inferioriteit, en ook therapeutisch weinig voorstelden.
Teruggeplaatst in haar tijd was de psychoanalyse een progressieve kracht die voor bepaalde gevallen een oplossing leek te bieden.
De erkenning van het belang van de seksualiteit, heeft verreikende gevolgen gehad voor de psychologie en de pedagogie.
Freud heeft een en ander bespreekbaar en duidelijk gemaakt, de rol van menselijke driften en hun botsing met maatschappelijke vereisten.
Zijn ideeën over de menselijke verbeelding hebben talloze mensen geïnspireerd, zeker in de wereld van de kunst.
De westerse cultuur en ons taalgebruik zijn niet voor niets doordrongen van psychoanalytische begrippen als sublimatie, verdringing, lapsus en libido .

Deze boekbespreking is verschenen in het Nulnummer van ; ;Wonder en is gheen Wonder ; ;, ;

Als de schaduwen langer worden      Marcoen, Grommen , Van Ranst      Psychologie

Wie aan deze 400 bladzijden Vlaamse gerontologie begint, weet niet of hij een bijbel of een encyclopedie voor zich heeft.
Is het een leerboek waarin auteurs (stuk voor stuk vakspecialisten) hun vakgebied presenteren en de laatste stand van hun onderzoek, of is het een boek met een boodschap? Beide, zo blijkt.
En dat komt door het stempel dat de meester, Alfons Marcoen, emeritus hoogleraar psychogerontologie aan de KU Leuven, er op gezet heeft.

Een precies wetenschapper, die de oudere mens niettemin in onverholen normatief perspectief beziet.
Twee uitgangspunten zijn voor hem daarbij leidenD. In de eerste plaats de existentieel-antropologische visie dat mensen ‘competente zinzoekers’ zijn.
Mens-zijn is een gegevenheid èn een opgave.
Mensen zijn in hun leven aangelegd op zelfverwerkelijking en streven naar levensvervulling.
Zij zijn door hun handelen in staat richting te geven aan hun eigen ontwikkeling, in staat tot bewuste zelfbepaling, en hebben een zekere bekwaamheid tot zelfbesturing.
Marcoen bedrijft zijn vak vanuit een existentieel perspectief, in de traditie van Viktor E.
Frankl, die vanuit het besef dat de mens primair zinzoeker is, zijn ‘logotherapie’ ontwikkelde.
Als je weet waarvoor (D.w.
z.
waar naar toe) je leeft en je hebt de moed er uit te leven, heeft je leven zin, wat je ook meemaakt, ontdekte Frankl, die ooit Auschwitz overleefde.

Marcoen maakt ‘Frankl’ vervolgens A.h.
w.
geschikt voor de gerontologie, door diens basisintuïtie te combineren met zijn tweede normatieve uitgangspunt, dat hij ontleent aan de Berlijnse gerontoloog Paul Baltes: leven is tot de laatste snik een ontwikkelingsgang en leerproces; ouder worden moet dus als een ontwikkelingstaak worden beschouwD. Zelfs de neergang en aftakeling (die er op fysiek en cognitief gebied onmiskenbaar ook zijn – Paul Verhaegen schetst daarvan in zijn hoofdstuk een ‘eerder grimmig beeld’, 83), worden in dit perspectief geïnterpreteerd als ‘ontwikkelingsfactoren’.
Van wat er gebeurt (de beschrijving), wordt niet alleen een verklaring gezocht, maar moet ook op zijn waarde en betekenis worden geschat en van een interpretatie worden voorzien.
De empirie kan niet de hermeneutiek, sterker, is erin gefundeerD. ‘Het hermeneutisch aspect is niet slechts een complement maar eerder het dragende fundament van het empirisch-analytisch onderzoek.
’ (61)

Marcoen kiest voor een levensloopperspectief, in het ontwikkelingspsychologische spoor van Baltes.
Acht uitgangspunten zijn daarbij leidenD.

1.
ouder worden is een levenslang ontogenetische ontwikkeling, gekenmerkt door:

2.
veranderingen in dynamiek biologie – cultuur, waarbij de cultuur steeds meer het groeiende tekort van de biologie moet opvangen.

3.
In dat proces worden drie ontwikkelingsfuncties ingezet: groei, en als dat niet meer kan: behoud en herstel en als dat niet meer kan: verliesregulatie.

4.
Ouder worden is dus een voortdurende aanpassingsstrategie gekenmerkt door:

5.
de dynamiek van winst en verlies, waarbij ouderen niet alleen aan de verlieskant staan en jongeren altijd winnen.

6.
Er is daarbij sprake van grote intra-individuele plasticiteit (elk mens wordt anders ouder, en hoe men oud wordt heeft wortels in voorafgaande levensfasen.
)

7.
binnen een veranderende historisch-culturele context

8.
waarbij globaal drie strategische middelen worden ingezet in een effectieve onderlinge coördinatie: Selectie (van doelen), Optimalisatie (in de manier waarop de doelen worden nagestreefd) en Compensatie (als de doelen niet gehaald kunnen worden)

In de drie gerontologische visies die Marcoen onderscheidt (het deficitmodel: ouder worden is aftakelen), het rust-roestmodel (‘if you don’t use it, you lose it’) en het competentiemodel kiest hij daarmee voor het laatste.
Succesvol ouder worden is een ontwikkeling waarbij mensen zelf actief (Marcoen zegt liever: constructief) betrokken zijn.

Binnen dat omvattende existentieel-hermeneutisch kader worden in verschillende hoofdstukken zo’n beetje alle facetten van het ouder worden gepresenteerD. Niet alleen de psychologie komt aan bod, maar ook de biologische en cognitieve veroudering (wie geen ‘competente zinzoeker’ is, zal niet vrolijk worden van het daar geschetste beeld!).
Een heel deel is ook gewijd aan de ‘nabije relatiekring’ van ouderen, waarin deskundige auteurs ingaan op zaken als intimiteit, familierelaties, vriendschap en eenzaamheiD.

In de laatste twee delen van het boek (‘Optimaal ouder worden’ en ‘Tussen pijn en vervulling’) zet Marcoen zelf echter weer een zwaarder accent.

Wat me daarbij opviel was dat bij zoveel accent op zingeving (‘Optimaal ouder worden en oud zijn vandaag is in de eerste plaats zin zoeken’, lezen we op p.
381) de aandacht voor het levensverhaal beperkt en beheerst blijft.
Marcoen beschouwt de soms trendy nagevolgde ‘narrative turn’ niet als een totale omwenteling.
Het tot zinvolle eenheid brengen van een biografie veronderstelt actieve ‘autobiografische exploratie’, zeker, maar zingeving gaat niet op in het verhalen vertellen.
Het accent ligt bij Marcoen veeleer op het niveau eronder, dat van de levensthema’s (Thomae, 191) (of in andere termen: personal concerns (McAdams), personal action constructs (Hooker), persoonlijke projecten (Little), levenstaken (Cantor), persoonlijke strevingen (Emmons), possible selves (Markus/Nurius, vgl.
ook 223) en de levenstechnieken.
Een levensthema is ‘wat het traject tussen een bepaalde begintoestand naar een bepaalde eindtoestand in het leven van iemand inhoudelijk duidt en synthetiseert.
’ (191) Het is dat waar iemand op een bepaald moment echt ‘mee bezig is.
’ Thema’s hebben een temporele dimensie.
Ook als ze tijdelijk zijn (het verwerken van verlies, het voorbereiden op een verhuizing) vragen ze erom om tenslotte wel geïntegreerd te worden in een levensverhaal, maar ze onderscheiden zich er wel van.

Een narratieve benadering heeft de neiging om de aandacht te exlusief te concentreren op de ultieme zinhorizon van mensen.
Maar in het zinpanorama van ouderen wordt er niet altijd even breed en ver gekeken.
Zingeving is – Viktor Frankl benadrukt het keer op keer – vaak concreet dagelijks en doordeweeks handwerk, en niet iets alleen voor de ‘zondag’.
Ook zingeving heeft een temporele dimensie.
‘What matters is not the meaning of life in general but rather the specific meaning of a person’s life at a given moment.
(…) Everyone has his own specific vocation or mission in life to carry out a concrete assignment which demands fulfillment.
’ Je vraagt toch ook niet aan een schaakkampioen: ‘Grootmeester wat is de beste zet van de wereld?’ Dat hangt immers van het spel en je tegenstander af.
Beantwoording van de zinvraag is een geheel van kort- en langlopende, van concrete en meer abstracte opdrachten die je door het leven zelf worden gestelD. (Frankl, Man’s Searching for Meaning, 131) Soms zijn mensen druk met het schrijven van de volgende regel in hun levensverhaal, en is de hoofdstukkenindeling helemaal niet aan de orde.

Marcoen stelt daarom (in lijn met Havighurst, 1953) het concept ‘ontwikkelingstaken’ in de ouderdom centraal (312v.
).
Hij ontwikkelt een taxonomie van ontwikkelingstaken en gaat in op de effectieve ‘levenstechnieken’ (Thomae) waarmee ouderen proberen aan hun levensthema’s te werken.
Uitvoerig gaat hij in op de breedte en diepte van de zingevingsarbeid van ouderen.

In de ontwikkelingstaken onderscheidt hij

vijf niveaus: Taken m.
B.t.
de hele levensloop (gezondheid, moraliteit); een bepaalde levensperiode (bv.
huwelijk); anticipeerbare processen (beginnen met werken, pensioen, lege nest); kortere duidelijke gedefinieerde episodes (een cursus volgen, verhuizen naar instelling), korte regelmatig voorkomende episodes (bv.
vakantieplannen)

en acht domeinen: (1.
gezondheid, 2.
wonen, 3.
huwelijk,gezin en familie, 4.
beroep en vrije tijd, 5.
sociaal en politiek, 6.
persoonlijkheidsontwikkeling, 7.
de tijd, 8.
het bestaan.
(306v.
))

De ontwikkelingstaken zijn dynamisch op elkaar betrokken en ook niet altijd allemaal even belangrijk.
Mensen leggen individueel een hiërarchie aan, die ook niet voor iedereen even veel ‘dieptelagen’ kent.
Voor spiritualiteit (Marcoen gaat er uitvoerig op in; de ‘gecultiveerde band met de grond van het bestaan’ is gezien het zingevingsdeficit in onze cultuur en het dichtslibben van de lijn naar de religieuze tradities van toenemend belang) heeft niet iedereen een antenne.

Oud worden is, in de optiek van Marcoen, dus hard werken.
Mensen staan voor de opgave om zichzelf voortdurend opnieuw te definiëren.
Aanpassing van levensstructuur (het soort leven dat men geeft) en identiteit (wie men is) ‘is een omvattende ontwikkelingstaak die iedere ouder moet vervullen.
’ En dat maakt ouder worden ‘tot een persoonlijke prestatie’.
‘Er valt van het ouder worden iets te maken.
Door, ondanks vaak niet te keren veranderingen op lichamelijk en sociaal gebied, toch iets goed te maken van ons leven, overstijgen (transcenderen) we het zonder meer oud worden.
’ (296)

In de beschrijving en analyse van hoe mensen dat doen, blijkt Baltes een belangrijke, nuchtere en scherp ziende gids.
Groei en aftakeling zijn in zijn visie elkaars keerzijde.
Al is uiteindelijk het verlies onafwendbaar, ook vanaf het begin van het leven is er verlies, ook aan het eind is er winst te behalen.

Vanaf het begin van ons leven investeren we al onze energie en hulpbronnen waarover we beschikken in het bereiken van drie uitkomsten of doelen: groei, behoud en herstel, en verliesregulatie.
(299) Processen die op alle leeftijden kunnen voorkomen.
Marcoen: ‘Door het beklemtonen van de levenslange dynamiek van winst en verlies en de identificatie van de drie processen van hulpmiddelenallocatie (groei versus behoud versus verliesregulatie) slaagt Baltus er in de psychologie van de ontwikkeling en van het ouder worden op één noemer te brengen.
’ (300)

Succesvol ouder worden is in Baltes’ theorie een zaak van succesvolle ontwikkeling (303vv.
) met inzet van A. de drie genoemde ontwikkelingsfuncties (groei, behoud/herstel, verliesregulatie) en B. de levensmanagementstrategieën van selectie, optimalisatie en compensatie.
Daarbij wordt gestreefd naar:

1.
maximalisering van de winst en minimalisering van het verlies aan adaptatievermogen.

2.
Die optimale verhouding tussen winst en verlies kan alleen bereikt worden door steeds meer cultuur in te zetten om het verlies in de biologie te compenseren.

3.
het bereiken van waardevolle doelen (nieuwe, soms eenvoudiger dan de oude)

4.
behoud van de lichamelijk en mentale functionele status en zo mogelijk daarin nog winst maken (het geloof in de eigen interne ‘locus of control’ is daarbij van groot belang)

5.
herstel van verlies in belangrijke levensdomeinen, D.m.
v.
assimilatieve technieken.

6.
slagen in verliesverwerking en verliesregulatie (onbereikbare doelen loslaten, maatstaven aanpassen).

In het verlengde hiervan ligt Marcoen’s eigen voorstel om te spreken van ‘constructief ouder worden’.
Hij beklemtoont daarbij de bijdrage van de oudere zelf, die op actieve wijze zelf mede vorm aan zijn/haar leven geeft.
Ouder worden is een opgave die 1.
ervaring en inzicht; 2.
een goede wil; en 3.
een draagkrachtige en ondersteunende omgeving vereist.

In de twee klassieke tradities in het meetbaar maken van welzijn, welbevinden, geluk etC.(de eudemonistische en de hedonistische), staat Marcoen daarmee duidelijk in de eerste traditie.

Dat ouderen erin slagen om ondanks gezondheidsproblemen toch een vrij hoge mate van welbevinden te bewaren, is te danken aan hun mentale veerkracht (’spirit’) om met tegenslagen constructief om te gaan.
Ze zetten dan actief een drietal levenstechnieken in om zich door verlieservaringen heen te slaan:

1.
assimilatie (m.
B.v.
compensatorische technieken proberen de discrepantie tussen doelen en zelfprestatie ongedaan te maken; trainen bv.
), en als dat niet meer lukt:

2.
accommodatie (onbereikbare doelen loslaten of door bereikbare vervangen) en

3.
immunisering (het zich onkwetsbaar maken voor de discrepantie, door bv.
in de zelfdefinitie steeds meer op het verleden te steunen).
(352vv.
)

De technieken lijken zo beschreven op naar believen inzetbare instrumenten.
Maar alleen wie de existentiële moed vat om ze in te zetten bij zijn zoektocht naar zin zal er baat bij vinden en beter oud worden.
Uiteindelijk komt het bij ‘constructief oud worden’ aan op wat mensen drijft en bezielt.

Een paar mooie bladzijden over spiritualiteit (gedefinieerd als: ‘de geest die iemands leven bezielt’, 401) en de hoge ouderdom sluiten het boek af.

Een boek met een schat aan kennis en informatie, maar ook een wijs en inspirerend boek.
Een gerontologische encyclopedie en bijbel tegelijk.

Situering van het boek

Dit boek wil een grondig overzicht geven van de belangrijkste actuele inzichten uit de

wetenschappelijke psychologie van de ouder wordende mens.
Het is op de eerste plaats bedoeld

voor docenten en studenten in het hoger onderwijs en opleiders in de ouderenzorg.
Maar het is zo

geschreven dat ook de geïnteresseerde lezer er zich makkelijk in kan herkennen.
Rode draad in het

boek is de individuele oudere in zijn context, de verschillen tussen ouderen, het belang van de kijk

op zichzelf en het leven.
Er is bijzondere aandacht voor het ‘mooi’ oud kunnen worden.

Inhoudstafel

INLEIDING

DEEL 1: Achtergronden: Onderzoek en visies

1.
Gerontologische disciplines

2.
De psychologische studie van het ouder worden

3.
Visies op ouder worden

4.
De ouderwordende mens

DEEL 2: Veranderingen bij het ouder worden

5.
Cognitieve veroudering

6.
Verschuivingen in het tijdsbeleven

7.
Lichamelijke veranderingen bij het ouder worden

8.
Leven met een ouder wordend lichaam

9.
Persoonlijkheidsveranderingen in de tweede levenshelft

10.
Het zelf en de identiteit

DEEL 3: De ouderen in hun nabije relatiekring

11.
Partnerrelatie, intimiteit, seksualiteit

12.
Ouderen en hun kinderen, kleinkinderen, broers en zussen

13.
Vriendschap op latere leeftijd

14.
Eenzaamheid en verveling

DEEL 4: Optimaal ouder worden

15.
Succesvol en constructief ouder worden

16.
Ontwikkelingstaken

17.
Subjectief welbevinden

DEEL 5: Tussen pijn en vervulling

18.
Psychische problemen en psychische ;

Falen met succes      Fitzgerald dr.  A.      Psychologie

Het leven in deze moderne lijd is gericht op het bereiken van de top.
Niet zo hoog mogelijk, maar op de hoogste plaats terechtkomen is het stille ideaal van iedereen.
Het bereiken van dit ideaal wordt met één woord SUCCES genoemD. Dat is natuurlijk prachtig voor hen die het inderdaad 'helemaal maken'.
Maar het is toevallig wel zo dat het aantal mensen dat dit doel niet bereikt veel en veel groter is.

FALEN MET SUCCES is opgedragen aan en bestemd voor die talloze mensen die hun ideaal niet verwezenlijkten en die, bewust of onbewust, moeite hebben om zich daarbij neer te leggen.
Het vertelt ons hoe wij ons leven kunnen inrichten om succes te hebben, zelfs wanneer falen onvermijdelijk blijkt.

De mens is niet slecht      Keltner Dacher      Psychologie

‘Survival of the kindest.
’ Met die slogan kunnen we de menselijke evolutie even goed samenvatten als met het motto ‘survival of the fittest’.
Volgens Dacher Keltner zijn we gemaakt om samen te werken en voor anderen te zorgen.

Keltner combineert wetenschappelijke experimenten en filosofische inzichten met persoonlijke ervaringen.
Hij gaat na waarom we positieve emoties zoals dankbaarheid, verwondering en compassie hebben ontwikkeld, emoties die bijdragen aan ethisch gedrag en sociale cohesie.
Hij is de eerste wetenschapper die de biologische basis en de sociale gevolgen van positieve emoties uitgebreid onderzocht heeft.

Dacher Keltner is hoogleraar psychologie aan de University of California, Berkeley.
Tevens is hij directeur van het Greater Good Science Center, een interdisciplinair instituut dat onderzoek doet naar gelukkige

individuen, sterke sociale banden en altruïstisch gedrag.

De grote dictatortour      Marten Blankesteijn & Irene De Zwaan      Reisverhaal

Van Irak tot Indonesië, van Ghana tot Chili: langzaam maar zeker sneuvelt de ene na de andere dictator.
Een treurige zaak voor liefhebbers van gouden standbeelden, heilige autobiografieën en andere grootheidswaanzin.

Gelukkig zijn er in de wereld nog altijd exemplaren van deze bedreigde diersoort te vinden.
In drie maanden reizen Marten Blankesteijn en Irene de Zwaan door twaalf dictaturen in het Midden-Oosten en Centraal-Azië.
Ze belanden in een eendaagse onafhankelijkheidsoorlog in Jemen, voetballen in Kazachstan met corrupte agenten tegen de geheime dienst en vereren de ‘president voor het leven van het onafhankelijke, neutrale Turkmenistan’.

De Grote dictatortour brengt een ode aan de hedendaagse dictators, maar laat ook zien hoe mensen verstrikt raken in een web van corruptie, willekeur en angst.

Mijn Frankrijk      Prick Leo      Reisverhaal

Meer dan vijfentwintig jaar geleden kocht Leo Prick een huis in een klein gehucht in Frankrijk.
Op niet meer dan zeven uur rijden van Utrecht kwam hij terecht in een volstrekt andere werelD. Een wereld die hem fascineerde en die hij vanuit het grote boerenhuis in het kleine dorpje besloot te ontdekken.
In Mijn Frankrijk doet Leo Prick verslag van die ontdekkingsreis.
Hij biedt een unieke blik achter de schermen van het Franse leven en weet daarover op een aanstekelijke manier te vertellen.
Aan de hand van kleine details laat hij zien hoe boerderijen, kerken en kastelen gebouwd werden.
Hij verhaalt over de mythen en legenden die nog steeds in de buurt leven.
En als hem gevraagd wordt om te komen klaverjassen, wordt de lezer veel duidelijk over de Franse taal en het plaatselijke dialect.
Mijn Frankrijk is een uniek en rijkgeschakeerd portret van Frankrijk en de Fransen.
Het boek werd verrijkt met illustraties van Dorinde van Oort.
Mijn Frankrijk is een onvergetelijke reis vanuit de leunstoel: één die je met nog meer plezier naar Frankrijk doet gaan.

De laatste wildernis      MacFarlane      Reisverhaal

Zijn er nog ongerepte plekken te vinden waar de natuur ongestoord haar gang kan gaan? Of is alles al gecultiveerd, bewoond en geasfalteerd? Robert Macfarlane vraagt zich af of werkelijke wildernis nog bestaat en trekt erop uit om de natuur te ondergaan.
Hij klimt in bomen, zwemt in grotten, doorkruist hooglanden en overnacht op heuveltoppen en afgelegen stranden.
Deze prachtige evocatie van de wildernis leest als een reisverslag, een geschiedenis van het landschap, een cultuurgeschiedenis van natuuressayisten, en als een hartstochtelijk pleidooi voor het behoud van de natuur.
Vertaler Nico Groen kreeg een eervolle vermelding van de jury van de Filter Vertaalprijs 2009 voor zijn vertaling, die 'uitstekend de poëtische toon van de vele landschapsbeschrijvingen en daardoor ingegeven filosofische mijmeringen treft'.

Iedereen die in een stad woont, kent het gevoel dat hij er te lang niet uit weg is geweest.
Het benauwende perspectief dat de straten ons inprenten, het gevoel opgesloten te zitten, het verlangen naar oppervlakten die niet van glas, baksteen, beton of asfalt zijn.
[ .
] Op talloos veel manieren is het menselijk leven van de fysieke werkelijkheid losgeweekt, zijn onze ervaringen abstracter geworden doordat het contact met de natuur eruit is verdwenen.

 

Een eerste passage in het boek die me recht naar de keel greep.
Dít is wat ik al zo vaak heb gevoeld, dit is het gevoel dat ik zo moeilijk in woorden kan omzetten, dit is mijn boodschap die door zovelen met een gefronste blik wordt ontvangen.
  Een zonderling, dat ben je.
Maar geen unieke zonderling.
Mensen die de wilde ruigheid van een ongerept landschap hebben mogen aanschouwen weten wel beter.
Men wordt er in opgeslorpt, volledig overdonderd en mooi op zijn plaats gezet.
‘Elke dag weer ervaren talloze mensen iets dieps en wordt hun perspectief verruimd als ze met wilde natuur in aanraking komen’, zoals Macfarlane het zou zeggen.
En dat net dat het thema van dit boek is, gaf torenhoge verwachtingen.

 

Niet enkel het thema, maar ook andere factoren maakten dit boek voor mij grof wilD. De auteur, om een niet onbelangrijk gegeven aan te snijden.
Robert Macfarlane is het levende bewijs dat professoren niet enkel stroeve, moeilijk doorploegbare en taalkundig draakachtig correcte werken kunnen afleveren.
Op een haast poëtische manier beschrijft hij de onomstotelijke schoonheid van de natuur, de eerlijkheid van de wildernis en de vlekkeloosheid van een pure ervaring.
Het boek is haast een aaneenschakeling van prachtige quotes en verwoordt vaak treffend het gevoel dat elke natuurliefhebber ervaart bij dergelijke schoonheiD. En toch: voorspelbaar kan je het bezwaarlijk noemen.
Die verrassende invalshoek laat het boek uitstijgen boven de andere natuurgerichte literatuur.
Hij weeft de culturele geschiedenis, de wetenschap en het landschap minitieus ineen tot een prachtig weB. Stevig en degelijk, maar tegelijkertijd breekbaar, zacht en gevoelig.
Hier spreekt de passie, de diepe liefde en de genegenheid, maar evenzeer het tomeloze respect en de peilloze eerbiedigheiD. Het besef dat de natuur er voor ons was en ons zal overleven maakt plaats voor een haast filosofische gedachtegang over de grootsheid van wat leeft.
De wereld is een necropool waarin restanten van de mens langzaam maar zeker moeten wijken voor de ongelooflijke veerkracht van de wilde natuur.
Of zoals Macfarlane het zegt: ‘De ruige natuur zal in die verlaten gebieden terugkeren.
Plantaardig en dierlijk leven zal die gebieden terugveroveren.
[ .
] Wilde natuur is aan ons voorafgegaan, en ze zal ons overleven’.

 

Die mix, tussen eigen ervaring en wat de geschiedenis ons leert, bleek eerder al te werken in zijn vorige boek Hoogtekoorts.
Misschien nog meer dan dit boek, beantwoordde Hoogtekoorts perfect aan wat ik mezelf al zo lang afvraag.
Het raadselachtige verlangen naar de top, pertinente vragen over het waarom van talloze gevaarlijke beklimmingen, … A History of a Fascination is niet voor niets de ondertitel van zijn eerste boek.
En juist, de mix tussen geschiedenis, cultuur, filosofie en eigen ervaring geeft dat extra cachet dat een boek uitmuntend en invloedrijk maakt.
Daar zit het verschil tussen een ‘goed boek’ en een ‘uitmuntend boek’, tussen een boek waar je een week over loopt te dromen en een boek dat je levenshouding en filosofische stellingname nieuw licht geeft.
Hoogtekoorts behoort tot die tweede categorie en De laatste wildernis… neen, die hoeft niet onder te doen.
In The Scotsman werd het treffend verwoord: ‘De laatste wildernis verdient prijzen.
Het is een krachtige, poëtische en menselijke beschrijving van de natuur, maar het grootste compliment dat ik het boek kan maken is dat ik een paar bergschoenen heb gekocht’.

 

Torenhoge verwachtingen dus, die zonder weerga ingelost werden.
Macfarlane gaat in zijn boek op zoek naar de laatste wildernis in Groot-Brittannië en IerlanD. Elk hoofdstuk staat voor een nieuwe reis, nieuwe inzichten en het verder evolueren van geschiedenis en cultuur.
Zijn eigen ervaringen zijn steevast de inleiding en het bindmiddel tussen de talloze verhalen die hij opdist.
Steeds weer gaat hij op zoek naar de geschiedenis van het gebied en put daarbij rijkelijk uit literaire autoriteiten als John Muir en Samuel Taylor Coleridge.
Telkens valt er wel een interessant verhaal te vertellen, dat zo meeslepend wordt neergepend dat de lezer bijna letterlijk wordt overgeheveld naar een andere werelD.

 

Macfarlane komt gaandeweg tot inkeer en ondergaat een volledige evolutie in het boek.
‘Naarmate ik verder naar het zuiden was getrokken, was mijn idee over de vrije natuur veranderd, of beter: het had zich verbreeD. Mijn oorspronkelijke beeld van een stuk wilde natuur als iets afgelegens, iets wat geen geschiedenis had, waar geen sporen op waren nagelaten, leek me inmiddels hopeloos eenzijdig’.
De wilde natuur is voor hem niet langer enkel en alleen onbetreden, desolaat gebieD. Ook het kleinste stukje onkruid dat zich een weg baant door een vierkante centimeter aarde in een voeg van een voetpad, kan wilde natuur zijn.

 

Het concept wilde natuur van Robert Macfarlane onderging een heuse gedaanteverwisseling doorheen het boek.
Niet in het minst door een goede vriend van hem, Roger Deakin.
Om zover te gaan dat ook mijn idee mee gestroomd is met het relaas van Macfarlane, gaat evenwel nog niet op.
Het idee op zich spreekt me aan, en ik sluit niet uit dat ik ooit volmondig zijn betoog verdedig.
Maar nu ben ik er nog niet klaar voor.
De ‘kale ongenaakbaarheid, hunwoeste eenvoud’ wekken nog steeds te veel ontzag.
Misschien is het een drogreden, om mijn plezierreisjes naar de wildste gebieden te legitimeren.
Maar aan de andere kant: de hele rondreis die Macfarlane en Deakin maakten, heb ik nog niet mogen beleven.
Misschien ben ik dan wél klaar voor deze nieuwe ingesteldheid? Dit boek zie ik dus als een aansporing.
Toekomstmuziek, vol inspiratie voor nieuwe avonturen.
Het lied van de natuur kan niet genoeg bezongen worden.

 

Zoals de auteur van The Scotsman bergschoenen kocht, neem ik me voor een bivakzak aan te kopen en nachtelijke tochten te ondernemen.
Niet per se om de ultieme ruigheid van Groot-Brittannië of Ierland te doorkruisen, maar misschien wel om zijn idee aan de Belgische praktijk te toetsen.
Kleine gebieden, overweldigd door natuur, die wachten op exploratie.

Heel Nederland      Zaal Rik      Reisverhaal

‘Het kan raar lopen met een boek.
Zo ook met ‘Heel Nederland’, een persoonlijke gids over mijn vaderlanD. Ik had eerder een reisgids over mijn tweede vaderland Spanje geschreven.
Toen in 2004 de vierde druk naar de boekhandel ging, vroeg mijn uitgever me over welk land ik nu een gids van plan was.
Ik antwoordde hem dat ik geen land zo goed kende als Spanje en dat ik me niet bevoegd achtte over een land dat mij vreemder was een boek te schrijven.
Waarna ik overging tot de orde van de dag.

Een week later belde mijn uitgever: ‘En Nederland dan?’ Het leek me in eerste instantie geen avontuurlijk idee.
Nederland was al van zoveel kanten belicht dat het me onzin leek aan die stapel nog een boek toe te voegen.
Toch bleef het idee me bezighouden.
Ik kende Nederland goed en wist daardoor dat er een opmerkelijke verscheidenheid te vinden was.
Dat besef maakte het idee om me enige jaren te moeten bezighouden met mijn eigen land al iets aantrekkelijker.
En zo’n boek als ik over Spanje had geschreven bestond over Nederland niet.
Had ik gewild dat er zo’n boek over mijn vaderland in de boekwinkel lag? Eigenlijk wel.
Dus moest ik het zelf schrijven.

Ik zei ja tegen mijn uitgever en begon mijn Nederlandbibliotheek flink uit te breiden.
Ik merkte dat er nog veel meer te ontdekken viel dan ik had gedacht.
Het kleine Nederland werd groter en groter.
En toen ik in 2004 op pad ging in eigen land leek er geen eind te komen aan mijn ontdekkingsreis.
Daarna liep het met het boek helemaal uit de hanD. Want dat werd dikker en dikker.
Zo te zien wilde ik een veel completer beeld van mijn eigen land geven dan ik met Spanje had geambieerD. Heel Nederland leek daarom een passende titel.

En zo ligt er binnenkort een boek in de winkel dat twee keer zo dik is als mijn boek over Spanje.
Met ruim twaalfhonderd pagina’s te dik voor één boek.
Vandaar dat er twee boeken van zijn gemaakt, in één verpakking.
Het was vijf jaar werk.
Nu maar afwachten of ik als kleine zelfstandige vijf jaar zonder omzet kan goedmaken met oplages die ook twee keer zo ‘dik’ zijn als die van mijn Spanjeboek.
’ ;

Bretagne      Jacques Maria      Reisverhaal

Er was eens...Zo begint elk verhaal in Bretagne, land van sagen en legenden.
Kobolden, druïden, heksen en magische toverformules kruiden een nog levendige folklore.
De alomte-genwoordige kerkjes en calvaires getuigen van een geloof met diepe wortels.

En dan zijn er nog de menhirs en dolmens : bouwwerken van een prehistorisch volk, schijnbaar achteloos neergeworpen op puntige rotsen en kliffen.
Zijn het astronomische tekens, begraaf-plaatsen voor de doden of gewoon een ode aan het land van de zee ?

Want ook dat is Bretagne : zee, zon en strand, grillige baaien, onvergetelijke panorama's, dansende zeilbootjes in knusse vis-sershaventjes, volkse crêpenetjes, overheerlijke oesters en zee-vruchten .

Met een neus voor het mooie, historische en pittoreske trekt Maria Jacques door het land met veel gezichten.
Ze brengt ons naar bekende plaatsen en steden zoals Quimper, Rennes, St-Malo, Carnac...Een tocht door het Bretagne van vroeger en van nu.
Een prettig lezend reisboek voor reizigers en thuisblijvers.

MARIA JACQUES (Kessel-Lo, 1928), was hoofdredactrice van het maandblad Vrouw en WerelD. Bij Davidsfonds publiceerde ze het succesrijke Provence, zon en magie, (1985) en Beieren, romantisch avontuur (1987).

Bloedrivier      Butcher Tim      Reisverhaal

Toen journalist Tim Butcher, in opdracht van The Daily Telegraph in 2000 naar Afrika afreisde, trok de Congo zijn aandacht.
Hij herinnerde zich de verhalen van zijn moeder over haar luxe Congoriviercruise in de jaren vijftig, maar zijn ontdekking dat Stanleys reis destijds ook door The Telegraph werd ondersteund en gepubliceerd gaf de doorslag: Butcher ondernam in zijn eentje dezelfde expeditie, met enkel een rugzak en een paar honderd dollar verstopt in zijn laarzen.
Reizend per motor, kano en tal van andere vervoersmiddelen, geholpen door de meest kleurrijke en memorabele personages, trad hij in de voetstappen van de grote Victoriaanse avonturiers.

Bloedrivier is het intrigerende verslag van een Afrikaans land dat feitelijk onbereikbaar is voor de buitenwerelD. Het is het verhaal van misschien wel een van de meest gedurfde en avontuurlijke reizen die een journalist de afgelopen jaren heeft gemaakt.

De Congorivier afreizen in je blanke uppie anno 2004: dit waagstuk werd zowel uitgevoerd als beschreven door de Britse journalist Tim Butcher.

 

Tim Butcher verbleef als journalist voor de Britse Krant de Daily Telegraph in Afrika, toen hij op een dag een artikel las over de actuele problematiek in Congo.
 

Dat moment trof hem als een bliksemslag, en daarna kreeg die blikseminslag handen en voeten.
Butcher las alles wat hij kon vinden over Congo toen en Congo nu.

'Livingstone, I presume?'

Vooral door de memoires van Congovaarder Morton Stanley, een Britse ontdekkingsreiziger uit de 19de eeuw, vatte Butcher het plan op om ook de Congorivier af te reizen.

Stanley is de man die de fameuze (en verdwenen) Livingstone heeft opgespoord, en hij is tevens de man die het Congolese gebied in Afrika heeft opengelegd voor de Belgische koloniale invasie.

Gekkenwerk

Butchers idee wordt door iedereen afgedaan als gekkenwerk, maar de journalist is vastbesloten zijn plan uit te voeren.
Met een paar honderd dollar verstopt in zijn laarzen laat hij zich afzetten in de Afrikaanse staat om op eigen houtje via motoren, kano's en ouderwets met de duim omhoog de rivier af te reizen die vanaf Centraal Afrika tot aan de Atlantische Oceaan loopt.

Zo reist hij in het voetspoor van Stanley, zoals hij de lezer niet ophoudt te melden.
Op gezette tijden trekt hij Stanleys boekje tevoorschijn en citeert daaruit, en maakt dan de vergelijking met Congo toen en Congo nu.

Terug in de tijd

Er is in weinig verschil tussen wat Butcher ziet en wat Stanley heeft beschreven.
Dat is niet omdat er in die tussentijd niets is gebeurd, maar vooral omdat de Republiek Congo na het vertrek van de Belgische kolonisten weer volkomen terug in de primitiviteit is gegleden.

In Leopolds tijd draaiden de ferrydiensten op de rivier volop en zelfs op tijd, er kwamen Hollywoodcrews met Katherine Hepburn en Humphrey Bogart om een film op te nemen, er was een spoornet, en de natuurlijke schatten van het land werden volop geëxploiteerd (waarbij de grootste buit natuurlijk in de zakken van de Belgen verdween).

Afrikaanse dictators

Al deze 'vooruitgang' is nu verdwenen, en Butcher legt al reizende ook precies uit waarom dat is.
Na de machtsovername in 1965 van Mobutu Sese Seko, een 24-karaats Afrikaanse dictator, ging het een tijdje goed omdat de Europese kolonisten een infrastructuur hadden opgebouwd die zelfs toeristen aantrok.

Mobutu en zijn trawanten staken alle opbrengsten van de lopende industrieën in hun zak, organiseerden buitensporige feesten, investeerden niets in het land en binnen de kortste keren donderde het hele land in volle vaart naar faillissement en ondergang.

Naast die economische teloorgang beschrijft Butcher ook te uit en te na hoe de rebellen hebben huisgehouden en nog altijd huishouden in Congo.
Het zijn afgrijselijke verhalen over bloedbaden, kannibalisme, geweld om geweld, plunderingen, verkrachtingen, rooftochten.

Water bij de wijn

Tot bijna het eind van Bloedrivier houdt Butcher een slag om de arm over de schuldkwestie van Congo's echec en gewelddadige reputatie, maar als hij bijna aan het eind van zijn Congorivierreis op een VN-boot meevaart met een Maleisische kapitein van de VN, moet hij toch wat water bij de wijn doen.

De Maleisische kapitein, die beslist te lang in dit verloren land heeft rondgelopen, spuwt zijn gal en vergelijkt Congo met zijn eigen land, Maleisië.
Ook gekoloniseerd, uitgebuit en lamgelegd door buitenstaanders, maar zij zijn er bovenop gekrabbelD.

Tirade

Die genadeloze tirade neemt Butcher mee in zijn eindconclusie (waarom Afrikanen zo slecht zijn in het managen van Afrika) en hij besluit met een pleidooi dat hulp, hulp en nog meer hulp behelst.
Maar als lezer plaats je toch je vraagtekens.

Want neem alleen al sommige stammen die al eeuwenlang een gruwelreputatie genoten van wreed kannibalengeweld die iedereen - Afrikanen incluis - deed verstrakken van angst.
Hoe je de vernietigende uitwerking van zulke losgeslagen types wil 'verhelpen', is een raadsel.
En dat is dan nog maar één voorbeelD.

Geen hoop

Butcher heeft tijdens zijn reis zelf opmerkelijk weinig echt gevaarlijke situaties meegemaakt, waarmee hij, naar eigen zeggen, mazzel heeft gehaD. Hij heeft in elk geval alle tijd gehad om zijn reis zeer nauwkeurig (soms te nauwkeurig waar het gaat om coördinaten) te beschrijven.

Hij heeft tevens zijn uitgebreide research over Congo gebruikt om compleet aandoend verslag te geven van de met honderdduizenden lijken bezaaide geschiedenis en actualiteit van Congo - al is het geen reisverhaal waar je hoopvol van wordt over 's lands toekomst.

Marokko      ?      Reisverhaal

Het is maar een uur of vier vliegen naar Marokko, de westelijke voorpost van de Arabische werelD. Niet veel verder dan Spanje (en ook vandaar gemakkelijk te bereiken), maar toch: totaal anders.Oosters, mohammedaans.
Een avontuur dat al begint met de gesluierde vrouwen die door hun uiterlijk te kennen geven dat wij ze eigenlijk niet mogen zien, laat staan aanspreken.
Even avontuurlijk zijn de souks met hun wirwar van nauwe straatjes en geheimzinnige winkels waar koop en verkoop tot stand komen na eindeloos loven en bieden.
En de moskeeën waarheen de gelovigen vijfmaal per dag worden geroepen door de indringende stem van de muezzin die vanaf de trans van de minaret doorklinkt over de hele staD. Buiten de steden bewonderen we een landschap dat overweldigt door zijn variëteit.
Vruchtbare kustvlaktes, omzoomd door aangenaam warme stranden.
Hoge bergen waar het verrassend koel kan zijn.
Hete woestijnen met lieflijke oases.

Gids voor Amerika      Van Zuilen Dr.A.J.      Reisverhaal

Welcome to the USA, het unieke continent van de onbegrensde mogelijkheden.
Bovendien een vakantieland boordevol boeiende tegenstellingen: uitgestrekte natuurgebieden waar je nauwelijks iemand tegenkomt, kosmopolitische wereld-steden, schilderachtige dorpjes, reusachtige wouden, grootse hooggebergten met eeuwige sneeuw, uitgestrekte prairies, magnifieke stranden, tropische bos-sen, machtige rivieren en watervallen, tientallen nationale parken en duizenden natuurreservaten en staatsparken.
Amerika is ruim 100 maal zo groot als de Bene-lux.
Toch verplaatst u er zich heel gemakkelijk per vliegtuig, auto, kampeerwagen, autobus of trein.
De 50 staten,tezamen de Verenigde Staten van Amerika vormend, hebben veelal een grote oppervlakte.
Texas is bijvoorbeeld groter dan Frankrijk en California heefttien maal de oppervlakte van ons lanD. Een praktische reisgids voor al deze staten is dus onontbeerlijk.
De Gids voor Amerika is de eerste Nederlands-talige reisgids die alle bezienswaardigheden in geheel Amerika behandelt.
Het is een no-nonsense reisgids, geschreven in de stijl van Amerika zelf: koel, zakelijk en boordevol informatie, nuttige tips en raadgevingen.

Met deze geheel op de praktijk ingestelde reisgids kan iedere bezoeker zijn of haar avontuurlijke reis naar de Nieuwe Wereld onbekommerd aanvangen.

Zuid-Italie      Verhelst ED.      Reisverhaal

Inhoud  zie formulier Korte Inhoud   of ga naar \Mijn documenten\Spaans\Zuid-Italie.
doc

Apulië   Puglia

Trani

Bisceglie

Bitonto

Bari

Castel del Monte

Frederik II[Heilig Rooms-Duitse Rijk]

Matera,

Alberobello

Lecce

Otranto

Taranto

Basilicata

Salerno

Reggio di Calabria

Lexicon van de Italiaanse keuken ;

1001     Natuurwonderen      ?      Reisverhaal

De natuurwonderen die hier opgenomen werden zijn velerlei: schitterend landschappen, spectaculaire gletsjers, dieren met zeer aparte leefgewoontes, enorme watervallen, betoverende meren, kleurrijke rotsen, unieke planten, ongewone woestijnen, miljoenen jaren oude versteende boomstammen, Niet al deze natuurwonderen zijn het jaar rond te bewonderen, sommige slechts tijdelijk of seizoensgebonden, zoals bijvoorbeeld de Vlinderbomen in Centraal-Mexico die slechts 3 maanden per jaar bedekt zijn met miljoenen overwinterende vlinders.
Soms stel je wel eens de vraag eens of dit of gene natuurwonder wel in dit boek thuishoort.
Je kunt die vraag best beantwoorden door er eentje proberen te bedenken dat met meer echt in deze uitgave thuishoort.
Moeilijk hoor!

 

In deze lijvige uitgave zijn de natuurwonderen gerangschikt per werelddeel en vervolgens per lanD. Ga niet meteen op zoek naar de landen van de Benelux; als je eerlijk bent moet je toegeven dat natuurwonderen niet de belangrijkste toeristische troeven vormen van die landen.
Voor de drie landen samen haalden alleen de grotten van Han-sur-Lesse de top-duizenD. Bij elk van de natuurwonderen hoort een beknopte beschrijving en meestal ook een fraaie foto.

 

Naast de staatkundige index is er ook nog een thematisch (bossen, geisers, meren, vulkanen, ) en een algemeen register.
Achteraan vind je ook nog een verklarende woordenlijst met moeilijkere termen uit de geologie, de geografie, de dierenwereld, enz  Bij het staatkundige register hoort een vaker terugkerende bemerking voor oorspronkelijk Britse uitgaven: Engeland, Schotland en Wales vormen (voorlopig toch nog) één land, geen drie aparte.

Beieren      ?      Reisverhaal

Dit boek beschrijft uitgebreid 14 tochten langs de belangrijkste toeristische routes en pleisterplaatsen van de deelstaat.

Wie Beieren zegt, denkt aan majestueuze bergen, Richard Wagner, bierstad München of het sprookjesslot Neuschwanstein van de romantische koning Ludwig II.
Maar Beieren is meer: uitgestrekte wouden en meren, ski-oorden als Garmisch-Par-tenkirchen, intact bewaarde historische steden als Regensburg en Bamberg, kunstschatten van de Romeinen, over barok en rococo, tot abstracte werken van Kandinsky, een geschiedenis met namen als Fugger en Dürer, maar ook Hitler en Dachau.

In 1971 ontving Maria Jacques de persprijs van de Duitse Dienst voor Toerisme voor een reeks reisreportages door Zuid-Duits-lanD. Nadien keerde zij nog regelmatig weer naar het pittoreske Beieren.
Nu brengt zij een prettig lezend reisboek.
Daarbij heeft zij oog voor de verschillende streken, de pittige details van het volksleven, de typische gerechten, de historische bezienswaar-digheden, enz,

Een boek vol vaart, belevenissen en praktische tips, geïllu-streerd met prachtige foto's.
Een boeiend relaas over, wie weet, uw volgend reisdoel.

MARIA JACQUES (Kessel-Lo, 1928), hoofdredactrice van het maandblad 'Vrouw en Wereld', is ook literair bijzonder actief.
Haar interesse voor cultuurgeschiedenis blijkt zowel uit haar ro-mans o.a. 'De ring van Minos', DF, 1983) als uit haar reisboeken o.a. het succesrijke 'Provence, zon en magie', DF, 1985).

Sicilië      Ineke De Haan      Reisverhaal

Er staan meer en beter bewaarde Griekse tempels op Sicilië dan in Griekenland zelf .
  Het is een uitspraak die er niet om liegt en die aangeeft wat een rijkdommen aan culturele bezienswaardigheden Sicilië te bieden heeft.
Naast de tempels zijn de befaamde mozaïeken van de Romeinse villa bij Piazza Armerina - een echte toeristische trekpleister.

Het is echter heus niet alleen de oudheid die zo goed vertegenwoordigd is op het eiland; de Noormannenkunst uit de tijd van de kruisvaarders is zelfs geheel uniek met zijn kerken met goudglanzende mozaïeken en curieuze rode koepeltjes, en de barok was in de Spaanse tijd de stijl bij uitstek voor het bouwen van nieuwe steden.

Sicilië is kleiner dan Nederland, maar de natuur is er een van grote gevarieerdheiD. Er zijn bergen met uitgestrekte bossen – waarvan een deel natuurpark –, glooiende akkers.
uitgestrekte boom- en wijngaarden, grillige rotskusten en last but not least de Etna zelf, koningin onder de vulkanen.

Deze reisgids doet recht aan al deze aspecten en nog veel meer: de roerige geschiedenis, de maffia, de markante karaktertrekken van de Sicilianen en hun hang naar folklore, de recente ontwikkelingen.
Opgeluisterd met tal van kleurenfoto's, goede kaarten en bruikbare praktische informatie, zal dit boek een onontbeerlijke leidraad zijn bij het rondreizen op het eilanD.

Het Parfum      Süskind Patrick      Roman

Op 17 juli 1738 wordt Jean-Baptiste Grenouille op de stinkendste plek van Franrijk, namelijk de Cimetière des Innocents, onder een viskraam geboren.
Zijn moeder, die verwacht dat het kind al dood is, valt na de bevalling flauw en valt op straat.
Hierdoor komen de mensen naar haar toe en ontdekken ze Grenouille, die tussen het visafval ligt en het op een krijsen heeft gezet.
Hij wordt ondergebracht bij een min en zijn moeder wordt opgepakt en voor de rechter gesleept, waar ze haar veroordelen voor meervoudige kindermoord en hakken haar hoofd af.

Op dat moment is hij al een paar maal van min gewisseld omdat hij te gulzig is.
Hij wordt afgestaan aan het klooster van Saint-Merri in de Rue Saint-Martin.
Daar wordt hij gedoopt tot Jean-Baptiste en wordt op kosten van het klooster grootgebracht.
Hij gaat naar de min Jeanne Bussie, die hem al weer snel terug brengt naar het klooster.
Pater Terrier begrijpt niet waarom de min het kind terug brengt, maar zij beweert dat het van de duivel bezeten is.
De min weigert het kind weer mee te nemen.
De pater wilt het kind wel bij zich houden, maar voelt dat er iets vreemds is met het kinD. Hij brengt Grenouille naar Madame GaillarD. Daar krijgt hij de kans om op te groeien, omdat zij niet kan ruiken en alle kinderen gelijk behandelt.
Wel valt het haar op dat, als hij ouder wordt, over bepaalde eigenschappen beschikt.
Hij vindt altijd de weg in het donker, weet altijd wie er aan komt, zonder de persoon te hebben gezien en kan haar precies vertellen waar ze haar geld heeft verstopt als ze dat vergeten is.
Want Grenouille heeft geen licht nodig omdat hij niet op zijn ogen vertrouwt maar op zijn neus en iemand al van verre ruikt aankomen.

Als hij acht jaar is neemt ze hem mee naar de leerlooier Grimal, omdat het klooster niet meer betaalD. Als hij Grimals geur heeft opgesnoven, weet hij dat Grimal in staat is om hem dood te ranselen.
Grenouille is gehoorzaam en werkt hard maar na een jaar krijgt hij miltvuur.
Een gevreesde looierskwaal.
Grenouille overleeft het en houdt er de resistentie tegen miltvuur aan over, wat hem meer waarde geeft voor Grimal.
Hij wordt wat beter behandeld en krijgt meer vrijheiD. Hij zwerft veel door Parijs en beschouwt Parijs als het grootste jachtterrein van geuren.

Op een avond ruikt hij de geur der geuren.
Hij spert zijn neus wijd open en jaagt de heerlijke geur na tot hij bij de Rue de Marais.
Het is een meisje met rood haar en een blanke huid die aan een tafel werkt.
Hij loopt naar het meisje toe en als ze zich omdraait, schrikt ze zo, dat hij haar snel kan wurgen.
Hij scheurt haar jurk open en neemt haar geur helemaal op in zijn neus.
Vanaf dat moment denkt Grenouille te weten wie hij is, namelijk niets anders dan een Genie.
Als Grenouille op een dag hoort dat er leer aan Giuseppe Baldini een parfumeur, geleverd moet worden, stelt hij alles in het werk om die opdracht te mogen uitvoeren.

Baldini heeft die avond net besloten om zijn zaak te verkopen omdat hij geen nieuwe parfums meer op de markt kan brengen, tot Grenouille op de stoep staat om hem het leer te brengen voor de map van graaf Verhamont.
Grenouille vraagt of hij bij Baldini mag komen werken.
Baldini vertelt hem daarop dat hij geen looiersleerling kan gebruiken maar Grenouille ruikt dat Baldini bezig is geweest om “Amor en Psyche” te maken.

Grenouille krijgt Baldini zover om hem te laten proberen het na te maken.
Hij maakt het parfum na creëert vervolgens een nog beter parfum.
Baldini neemt Grenouille in dienst.
Door Grenouille bloeit de zaak van Baldini weer op tot nationaal en zelfs Europees aanzien.
Grenouille moet alle recepten nauwkeurig afmeten zodat Baldini ze allemaal op kan schrijven in een schrift.
Van Baldini leert Grenouille methodes om geuren op te nemen zoals persen en destilleren.
Als hij zijn gezellenbrevet heeft gehaald wil hij meteen vertrekken.
Hij moet aan Baldini beloven dat hij alles wat hij heeft geleerd, nooit zelf mag gebruiken of aan derden doorgeven en zolang Baldini in leven is, niet meer in de stad komen.
Hij gaat akkoord en gaat op weg naar het zuiden.

Grenouille heeft de stad achter zich gelaten en met elke stap word de lucht schoner.
Voor het eerst in zijn leven kan hij haast vrij ademen.
Terwijl hij verder trekt, wordt hij steeds gevoeliger voor de stank die van de mensen afkomt en mijdt hij elke stad en dorp.
Hij loopt alleen nog maar ’s nachts en overdag slaapt hij in de bosjes.
Dan bereikt hij het massief van Auvergne, de meest eenzame plek in Frankrijk.
Hij is blij deze plek te hebben gevonden en in deze grot gaat hij wonen.
Daar in de grot laat Grenouille de geuren die hij heeft opgeslagen langs zijn neus glijden.
Hij houdt complete orgieën met de geuren die hij drinkt uit de flessen van zijn geheugen met als climax de geur van het meisje uit Rue de Marais.
Hij waant zich als een goD. Zo gaat het dag in dag uit zeven jaar lang.
Als Grenouille tot de ontdekking komt dat hij zichzelf niet kan ruiken, is er paniek.
Grenouille die mensen op kilometers afstand kan ruiken, ruikt zijn eigen lichaam niet.

Grenouille vertrekt vanaf de Plomb du Cantal in zuidelijke richting.
Hij ziet er verschrikkelijk uit met haar tot op de binnenkant van zijn knieën en nagels als vogelklauwen.
Hij verzint een verhaal, dat hij is ontvoerd door rovers en zeven jaar lang opgesloten heeft gezeten in een grot.
Markies de la Taillade-Espinasse die leenheer is van de stad Pierrefort waar Grenouille aan komt, word al snel op de hoogte gebracht van het geval Grenouille.
Hij bedenkt dat dit was wat hij zocht voor zijn theorie over het fluidum letale.
Dit individu heeft al die tijd onder invloed gestaan van het ontbindingselement aarde.
De markies neemt hem in zijn huis op en toont hem aan de mensen in oorspronkelijke staat.
Daarna begint hij met het voeren van een uitgebreid dieet en toedienen van zuivere zuurstof.
Dankzij Grenouille wordt het  fluidum letale Taillade een groot succes.

Op een dag krijgt Grenouille door middel van een truc de beschikking over een parfum atelier en creëert daar een eigen lichaamsgeur gemaakt van kattenpoep, kaas, ammonia en civet met daaroverheen een parfumgeur.
Als hij met zijn lichaamsgeur zich onder de mensen begeeft accepteren de mensen hem meteen.
Na een paar weken verlaat hij de stad en vertrekt opnieuw richting het zuiden.

Hij komt aan in Grasse, het van geurstoffen en parfumeriewaren.
Hij vindt werk bij parfumeuratelier van de weduwe Madame Arnulfi en haar eerste gezel Druot.
Al snel leert Grenouille allemaal nieuwe geuren.
Druot vervult steeds vaker zijn taken als de minnaar van Madame Arnulfi.
Grenouille heeft nu de tijd om voor zichzelf te experimenteren.
Zo ontwikkelt hij een onopvallendheids geur, een meelijwekkende geur, een afweergeur en een aanwezigheidsgeur.
Hij ontdekt een meisje die heerlijk ruikt.
Grenouille gaat naar zijn hut om de geur te halen.
Hij denkt, wat gebeurt er als de geur op is, en ik de bron van de geur niet meer heb? Hij vindt dat de geur van het meisje gebruikt moet worden om een parfum van te maken.

Men vindt later het lichaam van een beeldschoon vijftienjarig meisje.
Met een klap op het hoofd omgebracht en beroofd van haar en kleren.
Niet veel later worden er weer twee moorden gepleegD. Het zijn zeer mooie meisjes en ze zijn naakt en hun hoofd is kaal geschoren.
Na deze dubbele moord wordt de bewaking verscherpt.
Een paar dagen later wordt er opnieuw een moord gepleegd, dit maal op een wasvrouw.
De hele zomer lang gaat er geen week voorbij of er wordt wel een lichaam van een mooie jonge vrouw gevonden.
Er zijn al vier en twintig lichamen gevonden.
Dan houden de moorden op totdat er bericht komt uit Grenoble dat daar een meisjes moordenaar rondloopt, die ze de kleren van het lijf rukt en de haren uit hun hoofd trekt.

Antoine Richis, de vader van Laure, een mooi meisje aan de Rue Droite, besluit om zijn dochter naar Grenoble te laten reizen.
Dat vertelt hij iedereen, maar in werkelijkheid is het een afleidingsmanoeuvre.
Hij reist met zijn dochter de andere kant op richting Vence, om het huwelijk tussen Laure en Alphonse te regelen.
Op het moment dat Laure en haar vader vertrekken is Grenouille aan de andere kant van de stad en hij merkt dat er iets mis is.
Hij komt er al snel achter dat ze zijn vertrokken maar de poortwachters zeggen dat ze richting Grenoble zijn gegaan.
Hij merkt dat de geur juist van een andere kant komt.
Hij overnacht in een herberg en Richis, Laure en de dienstmaagd overnachten daar ook.
Hij gaat meteen aan het werk en smeert een doek met pommade in.
Daarna klimt hij via een ladder Laures kamer binnen.
Eenmaal binnen slaat hij Laure die ligt te slapen met de knuppel dood en wikkelt haar vervolgens in de lappen die zijn besmeert met pommade.
Als het ochtend wordt, wikkelt hij de lappen van het lichaam af en gaat terug naar Grasse.

Met het nieuws van de moord op Laure Richis is ook de angst terug in Grasse.
Overal wordt gevraagd naar de persoon die ook in de herberg heeft overnacht en de volgende dag verdwenen is.
Grenouille wordt gearresteerd en de kleren en de haren van de vermoorde meisjes worden in zijn hut opgevonden.
Hij krijgt de doodstraf opgelegD. Zodra Grenouille aan komt in een koets, barst er gejoel los op het plein.
Totdat Grenouille uit de koets stapt en er een wonder gebeurd want iedereen weet ineens zeker dat hij nooit de moordenaar kan zijn.
Alle mensen op het plein overvalt een gevoel van genegenheid en verliefdheiD. Deze reactie had Grenouille uitgelokt door wat van het parfum te gebruiken dat hij had samengesteld met de geuren van zijn slachtoffers.
Zelfs Laures vader weet zeker dat Grenouille niet de moordenaar kan zijn en legt hem zelfs in Laures bed als Grenouille flauw valt.
Diezelfde avond vertrekt Grenouille uit Grasse terwijl iedereen nog aan het feestvieren is.
Een paar dagen later wordt Druot opgepakt en gemartelD. Hij bekent alle moorden.

Grenouille reist weer alleen ’s nachts en net als aan het begin gaat hij alle steden uit de weg.
Hij komt langs de Plomb du Cantal maar heeft niet het verlangen om er naar terug te gaan.
Hij wil helemaal niet meer leven.
Af en toe grijpt hij naar de kleine flacon met parfum die nog zo goed als vol is want hij heeft in Grasse maar een druppel gebruikt.
De rest is voldoende om de hele wereld te betoveren.
Op 25 juni 1767 bereikt Grenouille de stad Parijs.
Hij gaat weer richting het Cemetière des Innocents en zoekt een plekje.
Pas als het middernacht is en de plek tot leven komt, komt Grenouille tevoorschijn.
Hij sprenkelt de flacon met het parfum over zich heen.
Hij wordt overspoeld door een intense schoonheid en doet de mensen vervullen van liefde.

De mensen gaan om hem heen staan en storten ze zich allemaal op zijn lichaam en scheuren hem aan stukken.
Even later is Jean-Baptiste Grenouille tot op de laatste vezel van de aardbodem verdwenen.

Onderzoek van de verhaaltechniek:

De schrijfstijl

Het boek is in proza stijl geschreven.
Het is een verdicht verhaal met volle mooie zinnen.
Het leven van Jean-Baptiste wordt vanaf zijn geboorte en tot zijn dood bloemrijk omschreven.
Het veranderen van het karakter van de hoofdpersoon komt zeer goed tot zijn recht in het boek.
De sfeer van het steeds meer macht krijgen van de hoofdpersoon proef je door het hele verhaal heen.
Het verhaal is levensecht en geeft aan, dat hij net als iedereen, een keer in zijn leven wat wilt bereiken en in de belangstelling wilt staan.

Ruimte (plaats en tijd)

In Frankrijk speelt het verhaal zich af in de 18e eeuw.
In de periode van 1738 tot 1767 leeft Grenouille en wordt 29 jaar.
De sfeer van die tijd heeft een grote invloed uitgeoefend op het verhaal en het verloop daarvan.
Het verhaal speelt zich af op verschillende plaatsen in Frankrijk en wordt chronologisch vertelD. Er zijn geen flashbacks.
Niet alle levensjaren van Grenouille worden neergezet in het boek.
Vanaf zijn geboorte tot zijn 18e jaar wordt zijn leven uitvoerig beschreven.
Daarna zijn er zomaar zeven jaren voorbi J. Dat is de tijd die hij verblijft in de grot.
De rest van het verhaal speelt zich af in zijn drie laatste levensjaren.

Verhaalfiguren

Jean-Baptiste Grenouille

Jean-Baptiste Grenouille is de hoofdpersoon uit het verhaal.
In het boek wordt hij meestal met enkel Grenouille aangeduiD. Het hele boek draait om zijn belevingswereld en gedachtegang die worden gevormd door zijn uitzonderlijk gevoelige neus.
Grenouille wordt geboren op 17 juli 1738 achter een viskraam op een markt op het Cimetiere des Innocents in Parijs.
Hij groeit op als wees.
De mensen uit die tijd kennen weinig hygiëne met als gevolg dat ze eigenlijk voortdurend stinken.
Grenouille is met zijn uitzonderlijke neus erg gevoelig voor de “stank” die van de mensen afkomt.
Grenouille zelf heeft echter geen geur.
Grenouille maakt in het boek steeds verschillende fases mee.

Jeanne Bussie

Jeanne Bussie is de min waar Grenouille aan wordt overgedragen vanuit het klooster van Saint-Merri nadat hij is gedoopt tot Jean-Baptiste Grenouille.
Zij brengt het kind terug naar Pater Terrier en zegt hem dat het een duivels kind is en geen geur heeft.

Pater Terrier

Pater Terrier begrijpt niet wat er duivels aan de kleine Grenouille kan zijn.
Hij wil wel een vader zijn voor Grenouille.
Totdat de kleine Grenouille die maar ligt te slapen, wakker wordt en Pater Terrier het gevoel geeft dat hij hem met de neus kan zien.
Opeens vindt hij dat hijzelf stinkt en krijgt een enorme afkeer van Grenouille.
Hij besluit dat Grenouille zover mogelijk bij hem uit de buurt te houden en brengt hem onder bij madame GaillarD.

Madame Gaillard

Bij Madame Gaillard krijgt Grenouille de kans om te overleven omdat ze niet kan ruiken.
Ze is een vrouw zonder emoties maar wel met een sterk gevoel voor orde en gerechtigheiD. Ze voedt elk kind gelijk op in haar huis en houdt precies de helft van het geld wat ze hiervoor krijgt voor zichzelf.
Ondanks dat de andere kinderen die ook wonen bij Gaillard proberen om Grenouille te laten stikken, omdat zij hem vreemd vinden, komt Grenouille zijn tijd goed door bij madame GaillarD. Als Grenouille acht jaar is draagt ze hem voor 15 franc over aan de leerlooier Grimal.

Monsieur Grimal

Grenouille komt bij Grimal die zeer hard en gemeen is.
Hij houdt zich rustig en doet wat er van hem wordt gevraagD. Grenouille wordt pas een beetje belangrijk voor Grimal als hij de ziekte miltvuur overleeft.
Door zijn resistentie voor miltvuur stijgt de waarde van zijn werk en daarmee ook zijn leven voor Grimal.

Giuseppe Baldini

Giuseppe Baldini is een parfumeur op de Pont au Change.
Baldini heeft net besloten zijn zaak te sluiten als Grenouille in zijn leven komt.
Door de parfums die Grenouille samenstelt, krijgt Baldine grote bekendheid, omdat hij ze als de zijne op de markt brengt.
Grenouille wacht geduldig totdat Baldini bereid is hem een gezellen brevet te geven.
Grenouille kan dan onopvallend leven en ergens anders een aanstelling te krijgen.

Markies de la Taillade-Espinasse

De markies heeft zich teruggetrokken van het hofleven en zich op zijn landgoed buiten het stadje Pierrefort op de wetenschap gestort.
Zo ontwikkelt hij de term het “Fluidum Letale”.
Het gaat hierbij om een soort van ontbindingsgas wat de aarde voortdurend afgeeft, en wat er voor zorgt dat de vitaliteit van de mens steeds meer afneemt en op het laatst zelfs volledig is afgenomen.
De Markies denkt dat hij door aardse producten te vermijden en zuivere zuurstof te gebruiken het proces kan vertragen.
Als de markies hoort van het individu (Grenouille) die zeven jaar door de rovers in de bergen is vastgehouden, besluit hij om zijn theorie op hem uit te proberen.

Madame Arnulfi

Madame Arnulfi is een weduwe van ongeveer dertig jaar die het kleine parfumeurs atelier van wijlen haar man Honore Arnulfi, samen met de hulp van een gezel runt.
Als Grenouille in Grasse is aangekomen, vindt hij bij haar werk in ruil voor onderdak en twee franc per week.

Druot

Druot is de eerste gezel van Madame Arnulfi en tevens ook haar minnaar.
Van hem leert Grenouille nieuwe manieren om geuren te maken.

Antoine Richis

Richis is een weduwnaar van nog geen veertig jaar ouD. Hij wil echter nog niet opnieuw trouwen voordat hij zijn dochter, Laure Richis, aan de man heeft gebracht.
Zijn dochter is zijn kostbaarste bezit en hij is dan ook zeer op zijn hoede om haar te beschermen tegen de meisjesmoordenaar.

Laure Richis

Laure Richis is een schoonheid met rood haar, blanke huid met sproeten.
Iedereen is het daar over eens.
Maar Grenouille weet dat het niet haar uiterlijk is wat haar zo aantrekkelijk maakt voor hem maakt, maar haar bijzonder lekkere geur.
Laure is het laatste ingrediënt voor het realiseren van “Het Parfum”.

Situaties

Het boek ‘Das Parfum’, is verdeeld in vier delen.

Het eerste deel gaat over het leven Grenouille in Parijs en het tweede deel over zijn tijd in de grot en zijn verblijf bij de Markies.
Het derde deel gaat over zijn tijd in Grasse en het vierde deel wat heel kort is, wordt hij opgegeten in Parijs.
Opmerkelijk is dat ieder deel wordt afgesloten met de dood van een persoon.
Eerst Baldini, dan de Markies, Druot en dan Grenouille zelf.
Het boek heeft een gesloten einde.

Vertelwijze

De roman kent een alwetende verteller.
Hij staat als het ware buiten het verhaal.
Als een rode draad lopen de gevoelens van de hoofdpersoon door het hele verhaal.
Hij moet zich steeds weer aanpassen om te bereiken wat hij in zijn hoofd heeft.
Hij blijft een buitenstaander en een eenling, maar zijn passie voor het maken van zijn geuren, doet hem elke vorm van enige waarde en normen verliezen.
Ook zijn er grote delen in het verhaal waarin de hoofdpersoon aan de zijlijn staat.
Die hebben meer betrekking op het gebeuren buiten Grenouille om.

Op zoek naar de thematiek:

Het thema van het boek is dat een situatie niet altijd het ideaal kan zijn.
Grenouille zoekt zijn hele leven naar de ideale geur.
Als hij deze eenmaal heeft, maakt het hem niet gelukkiger.
De hoofdgedachte van het verhaal is liefde.
Grenouille kent de liefde zelf niet maar gaat er aan ten onder, als hij door mensen wordt opgegeten die liefde tonen voor zijn parfum.

Het verband tussen titel en thema is het maken van het parfum.
Grenouille wil leven onder welke omstandigheid ook, dat heeft te maken met het verwezenlijke van de ideale geur.
De ondertitel is “de geschiedenis van een moordenaar”.
Het is de geschiedenis van een moordenaar en hij moordt om het parfum te realiseren.

Plaats in de literatuurgeschiedenis:

Das Parfum is in 1985 voor het eerst gepubliceerD. Patrick Süskind wordt in 1949 in Beieren, in een plaatsje ten zuiden van München geboren.
Hij is de zoon van een bekend journalist.
Op de middelbare school schreef Süskind al prozA. Na de dienstplicht te hebben geweigerd, studeert hij in 1968 af in geschiedenis.
Hij schreef wat korte verhalen en draaiboeken en leefde en werkte afwisselend in Parijs en München.
Regelmatig trekt hij zich terug op het plattenland van Frankrijk.

Zijn eerste werk is een toneelstuk genaamd “Der Kontrabass” (De Contrabas), wat veel succes had in DuitslanD. Hier na volgen de boeken, Das Parfum (1985), Die Taube (1987), Die Geschichte von Herrn Sommer (1991) en de meest recente is “Drei Geschichten und eine Betrachung” uit 1995.

Met slechts een paar werken is Patrick Süskind bekend geworden als een briljante schrijver.
Over hem zelf is er weinig bekend, omdat hij de media zoveel mogelijk probeert te mijden.
Zo geeft hij zelden interviews en weigert hij literatuurprijzen aan te nemen.

In een interview met de Haagse Post zei Patrick Süskind ‘Ik wil niet over mijn privé leven praten en ik kan geen geleerde opinies geven over andere dingen.
’ ‘Als ik 45 of 50 jaar ben, ben ik misschien veel wijzer.
Dan pas kan ik interviews geven met mijn mening over bepaalde onderwerpen.
Er kan niet zoveel gezegd worden over de tijdstroming waarin het boek is geschreven.
Het werk is voor het eerst gepubliceerd in 1985 en zal kort daarvoor zijn geschreven.
Ik heb alleen dit boek gelezen, dus andere werken van deze schrijver vergelijken is niet mogelijk.

Liefdesverhalen      Stendhal      Roman

Een vijftal verhalen en een novelle over liefdesverhoudingen waarbij macht, machinaties list en bedrog steeds een belangrijke rol spelen, in een fraaie omslag.

 

In Vanina Vanini gaat het om de liefde van de welgestelde mooie Vanina voor een Italiaanse vrijheidsstrijder, die sterk op de proef wordt gesteld door de omstandigheden.
Vanina probeert hem los te weken van zijn strijd door zijn kameraden te verraden, maar de liefde moet het tenslotte ontgelden als de vrijheidsstrijder zichzelf aangeeft en hij ook voor zijn terechtstelling in de gevangenis niets meer van haar wil weten.

 

De kist en de geest gaat over de liefde van een jonge Spaanse vrouw voor een jongeman die door een machtige politiecommissaris wordt vastgezet, zodat hij zelf met de schone vrouw kan trouwen en met haar in zijn kasteel kan wonen.
Als de jongeman eenmaal weer vrij is, dringt hij in een kist het kasteel binnen, waarop een zeer tumultueus slot volgt.

 

Leven en dood van Mina von Wangel zou een bewerking zijn van een Deense verhaal van M.
Oehlenschläger.
In een noot schrijft vertaalster Tatjana Daan echter dat Oehlenschläger voor zover bekend nooit de geschiedenis van Mina op schrift heeft gestelD.

 

De hoofdpersoon, die volgens de openingszin in Königsberg werd geboren, in het land van de filosofie en de verbeelding, is een lichtzinnige negentienjarige vrouw die in Duitsland niet kan aarden en daar ook niet wil trouwen.
Na de dood van haar vader krijgt ze toestemming om voor zes maanden het landgoed te verlaten en met haar moeder vertrekt ze naar Parijs.
Tijdens een jachtpartij ziet ze een mooi landgoed dat aan een graaf toebehoort, die een oogje op haar heeft.
Nadat Mina ook haar moeder verloren heeft, adviseert een vriendin haar om te trouwen en naar Duitsland terug te keren.
Ze raakt tijdens een zomer in Aix verliefd op een getrouwde heer en ze verzint allerlei listen om hem aan zich te binden, met haar eigen dood tot gevolg.

 

In De liefdesdrank komt een Franse luitenant op de late avond uit een café, als een vrouw op straat wordt gegooid en voor zijn voeten terechtkomt.
Hij twijfelt eerst of hij iets moet doen maar als zij een jonge knappe Spaanse blijkt te zijn, is hij blij dat hij haar geholpen heeft.
Hij is stapel verliefd op haar, maar zij is nog steeds verslingerd aan een brute minnaar.
Ziedaar de ingrediënten voor een onverkwikkelijke afloop.

 

Het houterige San Francesco a Ripa draait om twee nichten van de paus, een gravin en een prinses, die dezelfde minnaar hebben.

 

In het drakerige Féder of De vermogende echtgenoot tenslotte wil ballerina Rosalinde met Féder trouwen, maar deze tweederangs kunstschilder wil eerst wat meer geld bezitten en Rosalinde helpt hem op weg.
Féder schildert de knappe ex-kloosterlinge Valentine en wordt verliefd op haar.
Om te voorkomen dat haar man en broer argwaan krijgen, stookt hij de mannen tegen elkaar op.
Zoals te verwachten was, wordt Rosalinde jaloers op Valentine en keert zich tot de kerk.
‘Is dat niet de laatste eigenschap die de wereld bij een danseres zou vermoeden?’ vraagt de verteller zich af.

 

Vaak gaan de vrouwen, die vaak worden gekenschetst als wispelturig en lichtzinnig, het klooster in.
Dit geldt ook voor MinA.

 

De verhalen zijn sterk gericht op de intriges tussen mannen en vrouwen die tweehonderd jaar geleden omslachtig en met scrupules toenadering tot elkaar zochten.
In de verhalen komen veel dezelfde situaties voor, waarin men elkaar aantrekt en weer afstoot.
Afgaande op de beschrijving van de verhalen lijkt het inhoudelijk misschien interessant, maar het blijven lege karkassen met weinig vlees en smaak.
De verhalen komen niet tot leven, zijn te uitleggerig, te langdradig en staan vol met vreemde wendingen en cesuren.
Daar kan zelfs de prachtige rode omslag, die ik schat op negentig magenta en honderd yellow, weinig aan veranderen.

De liefde in haar vele facetten vind je terug in het hele oeuvre van de Franse schrijver Marie-Henri Beyle (1783-1842).
Onder het pseudoniem Stendhal heeft deze diplomaat uit Grenoble met twee grote romans literaire geschiedenis geschreven.
“Le Rouge et le Noir” en “La Chartreuse de Parme” zijn 19de-eeuwse meesterwerken.
De kronkelwegen van de menselijke liefde waren helemaal aan de orde in het briljante en brokkelige essay dat Stendhal in 1822 publiceerde en dat “De l’Amour” als laconieke titel meekreeg.
Stendhal schreef ook korter werk.
Een viertal verhalen, waarvan twee postuum gepubliceerd, en een onafgewerkte roman, werden onlangs in één bundel verzameld en vertaald door Tatjana Daan.
De titel? “Liefdesverhalen”!

 

Over de liefde

Stendhal was al lang geen onstuimige adolescent meer toen hij in de winter van 1818 Mme Dembowski ontmoette.
Deze 28-jarige Milanese vrouw, moeder van twee kinderen, die ongetrouwd Matilde Viscontini heette, was met een oudere Poolse officier gehuwd maar leefde inmiddels gescheiden.
Stendhal was sterk onder de indruk van haar “Lombardische” schoonheid en haar edele, zij het wat timide maar sterke karakter.
Beyle was smoorverliefd, maar Mme Dembowski over wie ook al vele roddels circuleerden, vermoedde een avonturier in de zielsverwante Beyle.
Onhandigheden van zijn kant maakten een echte toenadering steeds moeilijker.
Deze mislukking lag aan de basis van zijn boek “Over de Liefde”, waarin hij aanvankelijk in fictionele vermomming over zijn liefde begon te schrijven.

 

Van roman tot verhandeling

 

Al vlug werd het Stendhal duidelijk dat het met deze slecht vermomde autobiografie niet zou lukken.
Op 29 december 1819 ontstaat na een eerste poging uiteindelijk “De l’Amour”, dat elders door hem “de l’amour et ses diverses phases de cette maladie” werd genoemD. Stendhal schreef een verhandeling over de vele facetten van de liefde maar het boek is ook een persoonlijke biecht, een blootleggen van zijn eigen ziel.
Zijn liefde voor Matilde is nooit weg.
Stendhal zag in elke verliefdheid een proces van kristallisatie waarbij de goede eigenschappen ten koste van de slechte werden “uitgekristalliseerd”.
“Over de Liefde ademt geen wraak uit”, schrijft Stendhal-kenner V.
de Litto, “De schrijver wil de lezer ook niet ontroeren.
Niet toevallig voegde hij de zin ‘Il faut que l’amour meure’ aan een hoofdstuk toe.
Hij wilde dat Matilde wist dat hem niet alle schuld trof en dat hij het verwijt dat hij “prozaïsch” zou zijn, niet verdiende.
”

 

Liefdesverhalen

 

De bundel “Liefdesverhalen” bevat zes verhalen.
In “Vanina Vanini” betrapt de dochter van een Romeinse prins een als vrouw vermomde jongeman in haar kamer.
Pietro Missirilli is een opstandige carbonaro die, geraakt door een dolksteek, uit de Engelenburcht wist te ontsnappen.
Zijn wonde geneest en hun liefde groeit maar Pietro is een politiek overtuigde rebel, gezocht voor moorD.

 

Vanina kiest voor haar liefde, verraadt de groep carbonari waartoe Pietro Missirelli behoort, en zorgt ervoor dat hij niet wordt opgepakt.
Pietro kiest voor zijn politieke ideaal en geeft zich aan.
Als de prinses haar verraad bekent, ontsteekt Pietro in woede en wijst hij haar liefde af.
Passie en politiek, de verwikkelingen van mannelijke ijdelheid en vrouwelijke trots maken deze en andere liefdes turbulent en tragisch.
Ook in “De kist en de geest” botsen politiek en passie, nu in een Spaanse context, met elkaar.
In “Leven en dood van Mina Wangel”, pas na de dood van Stendhal gepubliceerd, gebruikt een rijke en krachtdadige Duitse aristocrate, steeds sluwere listen om monsieur Larçay, een atypische ernstige Fransman aan zich te binden (en hem van zijn vrouw los te maken).
Haar mislukking leidt tot zelfmoorD.

 

Nog meer van dat

 

In “De Liefdesdrank” vertelt de Spaanse Leonor hoe zij haar oudere man met een minnaar, die een oplichter blijkt te zijn, bedroog.
Merkwaardig is de groeiende maar machteloze liefde van de verteller voor de vrouw die zich met open ogen in haar ongeluk stort.

 

In “Francesco a Ripa”, waarvoor Stendhal opnieuw zijn verhaalstof uit oude Italiaanse kronieken haalde, is een knappe prinses, het nichtje van de paus, verliefd op een Franse chevalier die haar weldra voor een andere pauselijke nicht verlaat.
De “Franse” minnaar misrekent zich in de “Romeinse” hartstocht.
“Hun geheime verhouding duurde nu al acht maanden en de tijd, die de hartstocht van een Italiaanse aanwakkert, dooft die van een Fransman”.
Stendhal ontleedt de eeuwige liefde in een culturele en historische context.
Moet het gezegd dat dit verhaal in wraak en doodslag eindigt?

 

Tenslotte is er het lange verhaal of onvoltooid gebleven romanfragment “Féder of De vermogende echtgenoot”, over een passie tussen schilder en model in een mondain Parijs.

 

Geen zucht, de waarheid

 

Wat Stendhal bijna tot een tijdgenoot maakt is zijn droge stijl en koel ontledende kijk, die niettemin een romantische opvatting over de liefde of respect voor de tragische kanten van de hartstocht niet in de weg staat.
Wat zeker niet betekent dat hij aan het jammeren of het klagen slaat.
In een beroemde passage uit “De l’Amour” heeft Henri Beyle het zo geformuleerd:

 

“Ik span mij tot het uiterste in om zo droog mogelijk te klinken.
Ik wil mijn hart, dat meent zo veel te moeten zeggen, tot zwijgen brengen.
Ik ben altijd bang dat ik slechts heb gezucht waar ik dacht een waarheid op te tekenen.
” ;

De vrouw die met vuur speelde      Larsson Stieg      Roman

Hoofdpersonen in de boeken (en films) zijn Mikael Blomkvist en Lisbeth Salander.
Hij is veertiger, journalist en verantwoordelijk uitgever van het Zweedse maandblad Millennium (waar de boekenreeks naar is genoemd).
Het blad heeft een vrij kleine redactie, maar is befaamd om de onderzoeksjournalistiek, die van tijd tot tijd in speciale nummers diepgravend aandacht besteedt aan spraakmakende zaken.
De vrouwelijke hoofdpersoon heeft een problematisch karakter, als gevolg van in haar jeugd opgelopen trauma's.
Zij meet niet meer dan 1,50 m en 40 kilo, heeft vele tatoeages en diverse piercings en is kennelijk biseksueel.
Zij staat officieel te boek als psychotisch en uiterst introvert en is onder curatele gestelD. In de praktijk blijkt zij echter uiterst scherpzinnig en gewiekst.
Zij is een fenomeen in de internationale wereld van de computerhackers en heeft bovendien gewelddadige neigingen.
Haar bijzondere capaciteiten als researcher brengen haar in contact met de journalist en zij raken verwikkeld in diverse duistere zaken.

In het eerste deel draait de intrige om de opsporing van een vermiste en mogelijk vermoorde vrouw.
In het tweede en derde deel is Lisbeth Salander de spil om wie alles draait.
Deze twee delen sluiten naadloos op elkaar aan.

De vrouw die met vuur speelde (oorspronkelijke titel Flickan som lekte med elden) is het tweede deel uit de Millennium-trilogie, een serie misdaadromans van de Zweedse journalist en schrijver Stieg Larsson.
De letterlijke vertaling luidt ; ;Het meisje dat met vuur speelde ; ;.

De schrijver overleed in 2004 en in zijn nalatenschap werden drie complete romans aangetroffen die postuum werden gepubliceerd en veel opzien baarden in de wereld van de misdaadromans.
'De vrouw die met vuur speelde' werd voor het eerst in Zweden uitgegeven in 2006 en werd binnen korte tijd een internationale bestseller.
Het boek is de opvolger van de roman Mannen die vrouwen haten.
Dit deel werd, evenals het eerste, bekroond met de 'Glazen Sleutel', de prijs voor de beste Scandinavische misdaadroman.

De Nederlandse vertaling, verzorgd door Tineke Jorissen-Wedzinga, verscheen in 2008 bij uitgeverij Signatuur in Utrecht.

De vrouw die met vuur speelde

Mikael Blomkvist is onderzoeksjournalist en verantwoordelijk uitgever en mede-eigenaar van het in Stockholm verschijnende tegendraadse maandblad 'Millennium'.
Hij onderhoudt al lange tijd een relatie met mede-eigenaar en hoofdredacteur Erika Berger, met medeweten en instemming overigens van haar echtgenoot.
Eerder heeft Blomkvist, samen met de mysterieuze en ernstig getraumatiseerde Lisbeth Salander, een familiekwestie weten op te lossen, waarbij een seriemoordenaar betrokken was.

In dit deel komt Blomkvist, hiertoe op het spoor gezet door journalist en onderzoeker Dag Svensson, in aanraking met het fenomeen sekshandel, waarbij diverse hooggeplaatsten, politiemensen en ambtenaren van de geheime dienst betrokken lijken.
Svenssons vriendin Mia Berger staat op het punt op dit onderwerp te promoveren.
Blomkvist komt met de betrokkenen overeen een speciale uitgave van het blad aan dit onderwerp te wijden.

Tijdens de voorbereidingen van het onderzoek en de publicatie vinden kort na elkaar drie moorden plaats: zowel de advocaat Bjurman, die Lisbeth Salanders curator was, als Svensson en zijn vriendin worden koelbloedig vermoorD. Alle aanwijzingen leiden ertoe dat Lisbeth Salander van de moorden wordt verdacht: haar vingerafdrukken zijn op het moordwapen aangetroffen en de politie en de pers springen er bovenop.
Blomkvist is echter overtuigd van Salanders onschuld in deze zaak en zet alles op alles om de waarheid boven water te krijgen.

Rollenspel      Lemaitre Pierre      Roman

Wat een verademing: een uitermate boeiende thriller zonder de obligate berg lijken, zonder eigenwijze inspecteurs en zonder psychopathische moordenaars.
De Franse auteur Pierre Lemaitre heeft met Rollenspel terecht de Prix du Polar Européen (een Europese thrillerprijs) gewonnen.

Voormalig HR manager Alain Delambre is al meer dan vier jaar werkeloos en heeft zich tot simpele magazijnbaantjes verlaagd om toch de hypotheek te kunnen betalen.
Dan krijgt hij de mogelijkheid te solliciteren op de ideale baan bij een groot bedrijf dat flinke personeelssaneringen wil doorvoeren en hiervoor een geharde manager zoekt.
Om de werkdruk van de sollicitanten te testen wordt een gijzeling in scène gezet.
Deze verloopt niet geheel volgens plan.
Alain Delambre gebruikt al zijn kennis en improvisatietalent om het hoofd boven water te houden.
Zonder alle gevolgen te kunnen overzien zet hij zelfs zijn gezin op het spel.

Het verhaal is opgesplitst in drie delen, waarbij het vertelperspectief in het tweede deel ineens verandert.
In eerste instantie teleurstellend, maar al lezende volkomen begrijpelijk en knap bedacht.
Er ontstaat een adrenaline verhogend kat-en-muisspel, waarbij de motivatie van de kat noch de muis niet altijd even duidelijk is.
Dit tot groot vermaak van de nietsvermoedende lezer die daardoor meerdere malen op het verkeerde been wordt gezet.

Met een venijnig cynisme schetst Pierre Lemaitre hoe graaiende topfunctionarissen en gevoelloze personeelsmanagers zich manifesteren in een nietsontziende bedrijfscultuur.
Dit gegeven heeft de auteur met zichtbaar veel plezier omgetoverd tot een overrompelende en meesterlijk geschreven thriller met hoge amusementswaarde.

Er is maar één conclusie mogelijk: Pierre Lemaitre won geheel terecht de Europese thrillerprijs ‘Prix du Polar Européen’!

Dubieuze, psychologische rollenspelen zijn niet nieuw.
Denkt u bijvoorbeeld aan het beruchte gevangenisexperiment van Zimbardo (1971) of Milgrams ‘gedragstudie van gehoorzaamheid’ met de vermeende toediening van elektrische schokken (1963).
Wellicht interesseerde Pierre Lemaitre zich al voor dit soort experimenten, maar zijn directe inspiratie voor Rollenspel vloeit voort uit een aanstootgevende gijzelingsaffaire bij France Télévisions in oktober 2005, waarbij het kader de werknemers op hun loyaliteit testte.
Lemaitres motivatie is echter niet zo belangrijk, het verhaal is zo goed als het is.
De doorgewinterde thrillerlezer zal namelijk genieten van deze verpletterende, hoogst bizarre en zwartgallige persiflage op werkloosheid en de macht van managers.

De 57-jarige Alain Delambre, ex-humanresourcesmanager, is sinds vier jaar werkloos.
Voor een hongerloontje sorteert hij dozen in een fabriek, drie uur per dag.
De armoedegrens al voorbij, staat het water hem en zijn vrouw tot aan de lippen.
Als uitgestotenen van de economische maatschappij heeft hun sociale leven het nulpunt bereikt.
Midden in deze uitzichtloze situatie reageert Alain op een advertentie voor een betrekking als HR-assistent.
Tot zijn verbazing hoort hij als oudere bij het handjevol laatste kandidaten.
De adder onder het gras is dat het bedrijf twee vliegen in één klap wil slaan.
Tijdens een gesimuleerde gijzeling op de werkplek moeten de HR-kandidaten vijf onwetende topfunctionarissen van het bedrijf op hun moed, stressbestendigheid en trouw beoordelen.
Op hun beurt worden de HR-kandidaten door de directie getest op hun capaciteit dit rollenspel achter de coulissen te beïnvloeden C.q.
de zwakke en sterke punten van de “gegijzelden” onder extreme druk bloot te leggen.
Nietsontziend en immoreel, maar dat is Alain toevallig ook.
Volgens beproefde managementtechnieken bepaalt hij inventief zijn eigen strategie.
Voordat de gijzeling begint, is Alain tot in detail op de hoogte van de opdrachtgevers, hun vijf te gijzelen topfunctionarissen en de psychologische stadia die gegijzelden doorlopen.

Rollenspel doet denken aan een moderne versie van het david-en-goliathverhaal, de zwakke tegenover de sterke.
Je kunt veel van de op ramkoers liggende Alain vinden, maar gebrek aan moed valt hem niet te verwijten.
Je voelt zijn vertwijfeling, maar ook zijn diepe motivatiedrang om terug te keren in de ratrace van de almachtige werkmaatschappi J. Voor dit doel is alles geoorloofD. De wijze waarop Alain zijn eigen verdorvenheid keer op keer met enige zelfspot naar de lezer toe verdedigt, getuigt van uitstekend psychologisch inzicht van de auteur.

Lemaitre vertelt adembenemenD. Moeiteloos prikt hij door de karakters van de machtige bazen heen en markeert hij feilloos de arrogantie van de werkende klasse en het meedogenloze spel dat managers met hun aangeleerde managementtechnieken beoefenen.
Maar Lemaitre toont ons ook de keerzijde: menselijke zwakte, mentale opdonders, verdriet en ontvankelijkheiD. Alles afgeroomd met een vleugje wrange humor.
De allergrootste verdienste zit hem echter in de magistrale plotwendingen.
Iedere stap van Alain verrast je en elk deel van het in drieën opgesplitste verhaal eindigt met een cliffhanger.
Aan het einde van het eerste deel ontkom je niet aan een licht gevoel van teleurstelling.
U kunt gerust zijn, dit duurt slechts een luttele pagina en verandert direct in een gevoel van verrukking vanwege de briljant gevonden ommezwaai in deel twee.
Chapeau! Er is maar één conclusie mogelijk: Pierre Lemaitre won geheel terecht de Europese thrillerprijs ‘Prix du Polar Européen’!

Ook Rollenspel is een atypische misdaadroman.
De Fransman Pierre Lemaitre won er vorig jaar de Prix du Polar Européen mee, zeg maar de Europese thrillerprijs.
Lemaitre bedacht een krankzinnig verhaal over een 57-jarige manager die na vier jaar werkloosheid opnieuw aan de slag wil.
Hij heeft een droomjob op het oog, maar daarvoor moet hij meedoen aan een bizar rollenspel waarbij een gijzeling van een aantal werknemers wordt gesimuleerD. Wie het best bestand blijkt tegen de stress krijgt de baan.
De man realiseert zich dat hij door zijn leeftijd niet de ideale kandidaat is, maar hij wil er alles aan doen om te slagen.
Hij liegt zelfs tegen zijn volwassen dochters en zet zijn huwelijk op het spel.
Maar niets loopt natuurlijk zoals hij of de bedenkers van het rollenspel hebben geplanD.

Rollenspel is eerder een speelse misdaadfabel dan een hyperrealistische thriller.
Met duivels genoegen zet Lemaitre de headhunters en de managers in hun hemD. Hij debiteert mooie definities van wat marketing en management zijn.
Alleen zul je die nooit horen op dure cursusdagen of lezen in zelfhulpboeken die je vertellen hoe je een succesvol ondernemer kunt - nee - zult worden: 'Marketing bestaat uit het slijten van spullen aan mensen die er niet om vragen, management uit het operationeel houden van leidinggevenden die het niet meer kunnen bolwerken.
' ;

Onaantastbaar      Slaughter Karin      Roman

Detective Lena Adams heeft jarenlang haar verleden proberen te ontvluchten.
Aan het kleine plaatsje waar ze is geboren heeft ze vele slechte herinneringen en ze is een nieuw leven begonnen ver van haar gewelddadige jeugD. Maar niets heeft haar kunnen voorbereiden op de explosie van geweld waarmee ze bij haar gedwongen terugkomst  wordt geconfronteerd: een meedogenloze moordenaar heeft een jonge vrouw onherkenbaar verbranD. Voor de plaatselijke politie is Lena de enige verdacht.

Wanner Jeffrey Tolliver , Lena's baas, te horen krijgt dat zijn detective is gearresteerd reist hij samen met zijn vrouw af naar het plaatsje.
Dan wordt een tweede lichaam gevonden.
Bij hun pogingen om Lena te helpen , raken Jeffrey en zijn vrouw verstrikt  in een duistere wereld vol geweld en rassenhaat.
Kunnenzij de waarheid achterhalen voor de moordenaar opnieuw toeslaat? ;

Geheime kamers      Jeroen Brouwers      Roman

De ik persoon in Geheime Kamers, Jelmer van der Hoff, is een man in de veertig, die met zijn vrouw Paula in een afgelegen woonboot in een fictieve plaats in Nederland woont.
Jelmer is een afgestudeerd historicus, die een deel van zijn leven in het onderwijs heeft gewerkt, maar hier uiteindelijk overspannen is geraakt en tegenwoordig zijn dagen slijt met het spelen van patience.
De relatie tussen Jelmer en Paula is zeer zwak, er is nauwelijks nog contact tussen de twee, alhoewel ze geen last van elkaar hebben.
Als Jelmer naar een feest gaat van Nico (een vriend uit zijn studententijd die hij al jaren niet meer gezien heeft) komt hij zijn jeugdliefde en Nico's vrouw Daphne weer tegen.
Ze praten kort, en in de maanden hierop volgt een hevige briefwisseling.
De brievenwisseling tussen Daphne en Jelmer wordt langzaamaan steeds intiemer en opwindender, waarbij Daphne opbiecht maar één ware liefde te hebben: haar Duitse zangleraar Johann.
Ze is al jaren met Nico getrouwd, maar dit is slechts een dekmantel om in het geheim meer met Johann om te kunnen gaan.

Een oud-medestudent van Jelmer en Nico probeert Nico ondertussen zwart te maken door artikelen te plaatsen in een tijdschrift.
Met effect; niet alleen Nico's wetenschappelijke carrière geraakt in het slop, ook wordt de geheime 'relatie' tussen Jelmer en Daphne in een sterk overdreven versie gepubliceerD. Hierop besluit Jelmers vrouw hem definitief te verlaten; dit komt niet als een grote schok voor Jelmer aangezien hij al enige tijd op de hoogte was van haar overspel met een collega van haar.
Ook zorgt het voor ernstige fricties in het huwelijk van Nico en Daphne, gevoed door telefoongesprekken en brieven van Daphne die hun homoseksuele zoon Arne opgevangen haD.

Al deze gebeurtenissen leiden tot de onvermijdelijke moord van de ondertussen zwaar depressief geworden Nico op zijn vrouw Daphne.
Het boek blijkt als raamvertelling geschreven te zijn door Jelmer als verklaring aan de commissie die de moord onderzoekt.
Terwijl Nico in een huis van bewaring zit, is Jelmer - nadat hij door zijn vrouw uit de woonboot is gezet - aan het schrijven aan deze verklaring vanuit een troosteloze flat, vanwaar hij samen met zijn aan het Syndroom van Down leidende dochtertje een bestaan in de anonimiteit leeft.

De begraafplaats van Praag      Eco Umberto      Roman

'De mensen geloven alleen hetgeen ze al weten, dat was de schoonheid van de Oervorm van de Samenzwering.
' De zevenenzestigjarige kapitein Simone Simonini, het Turijnse hoofdpersonage in De begraafplaats van Praag, de nieuwe roman van Umberto Eco, vertelt hoe hij valsspeler eerste klas is geworden in het roerige Italië en Frankrijk van de tweede helft van de negentiende eeuw.

Eco's historische roman opent met een racistische tirade tegen de Duitsers, Fransen, Italianen en vooral Joden.
In Parijs loopt Simonini een zekere Froïd - lees: Sigmund Freud - tegen het lijf die hem aanraadt om zijn demonen uit te drijven via zelfanalyse.
Simonini maakt werk van de raad van de jonge zenuwarts in opleiding en begint aan een dagboek waarin hij het ontstaan van zijn mythomanie beschrijft.

Blijkt dat de jonge Simonini al door zijn grootvader werd besmet met sterke verhalen over samenzweringstheorieën waarin steeds opnieuw Joden, jezuïeten en vrijmetselaars terugkeren.
Simonini, thuis opgevoed door jezuïeten, leert van een notaris hoe hij officiële papieren kan vervalsen en wordt als (dubbel)spion ingezet bij de perikelen rond de Italiaanse eenmaking met Garibaldi.

Van kindsbeen af is Simonini geboeid door een soort van heksensabbat die op het Joodse kerkhof in Praag zou hebben plaatsgehad en waarbij Joodse rabbi's een marsplan opstelden om het wereldwijde christendom en kapitalisme ten val te brengen.
Deze zogenaamde Protocollen van de wijzen van Zion, die in 1905 werkelijk werden uitgegeven, vinden hun oorsprong in historische romans van Eugène Sue en Alexandre Dumas.

Simonini dikte de literaire verzinsels aan met eigen (droom)verbeelding en speelde zijn complottheorieën door aan de Franse, Duitse en uiteindelijk Russische geheime dienst die met de publicatie van de Protocollen de munitie leverde voor het antisemitisme bij de nazi's - Hitler citeerde uit deze Protocollen - en bij sommige fundamentalistische Arabische moslims vandaag.

Eco wil met deze roman de explosieve kracht van fictie en verhitte fantasieën demonstreren.
Omdat de Protocollen hun oorsprong vinden in de negentiende-eeuwse realiteit van elkaar bevechtende coterieën allerhande - van Fourieristen tot maçonnieke Mazzinianen - geeft hij de uitwerking van dit paranoïde ziektebeeld de allures van een feuilletonroman, inclusief dramatische gravures met pathetische onderschriften.

De eerste honderd bladzijden schetst Eco een amusant portret van zijn jonge, ingebeelde samenzweringspatiënt, maar geleidelijk aan serveert hij op een drafje een geschiedenisles over de belangrijkste Italiaans-Franse landmarks uit de tweede helft van de negentiende eeuw.

Marx of Marsch, zoals hij door Simonini wordt genoemd, komt om het hoekje gluren - denk maar aan zijn Communistisch manifest uit 1848 - net zoals de Frans-Pruisische oorlog van 1870 met de Commune en met de Dreyfusaffaire op het einde van de negentiende eeuw.

Nu en dan laat Eco zijn historische verkleedpartij onderbreken door een alwetende verteller in de stijl van de negentiende-eeuwse romans en door een abbé, schizofreen alter ego van Simonini.
Die verkleedt zich graag in zijn vijandbeeld en trekt daarbij de soutane aan.

Kortom, halverwege is overduidelijk waar Eco met deze parodie op de feuilletonroman naartoe wil.
Hij mag zichzelf en de lezer via een inleidend citaat bij het begin wijs willen maken dat 'uitweidingen in een historische vertelling nu eenmaal onontbeerlijk zijn', na een tijdje beginnen de zoveelste culinaire details van hoe je dit of dat gerecht klaarmaakt op de zenuwen te werken.

Eco blijft de auteur van één meesterlijke roman, De naam van de roos, waarin eruditie en intrige een uitzonderlijk samenspel aangingen.
Van een plot is in De begraafplaats van Praag geen sprake.
Van een geschiedenisles des te meer.
Maar daarvoor bestaan er zoveel betere cultuurhistorische werken zonder literaire pretenties.

Nee, geef mij dan maar De Krimoorlog van Orlando Figes: zo interessant en spannend als Figes de absurde oorlogsvoering tussen 1853 en 1856 beschrijft, weet Eco in deze pseudoliteraire saga nooit te zijn.

De begraafplaats van Praag – Umberto Eco

door Lisa Kuitert

Umberto Eco schreef een meesterlijke roman over de rol van beroepsintriganten in de opkomst van het antisemitisme.

Het is altijd leuk om in het hoofd te kruipen van een slecht mens, en Simonini, de hoofdpersoon in Umberto Eco’s nieuwe roman De begraafplaats van Praag is slecht.
Heel slecht.
Hij is een sjacheraar, een onderkruiper, een leugenaar maar bovenal: een vervalser.
Uit oude boeken scheurt hij de onbedrukte pagina’s en gebruikt die om – voor wie er maar voor betaalt – documenten op te stellen die oud en dus authentiek lijken.
Hij begint daarmee rond 1850, als jongeman in de leer bij een notaris.
Dan gaat het alleen nog maar om testamenten, maar gaandeweg krijgen zijn vervalsingen een meer politiek karakter.

Umberto Eco heeft zijn roman opgezet volgens de beste negentiende-eeuwse tradities.
Er is sprake van een alwetende verteller, die ons het levensverhaal van Simonini inloodst.
Eco heeft zich, overigens net als zijn hoofdpersoon, laten inspireren door de negentiende-eeuwse feuilletonisten die romans schreven in afleveringen.
De lezer abonneerde zich op een verhaal waarvan wekelijks een nieuwe aflevering uitkwam.
Dat eindigde vaak met een cliffhanger, zodat de lezer reikhalzend uitkeek naar het vervolg.
Schrijvers kregen betaald per aflevering, zodat ze er belang bij hadden het verhaal breed op te zetten, met steeds nieuwe verhaallijnen en personages.
Zij schreven niet om de kunst maar om den brode, net als Simonini.
Het ging om ‘ijselijke’ geschiedenissen, waarin complotten, duistere machten, wulpse vrouwen en dieven in donkere steegjes de lezers in vervoering brachten.
Vaak met verwijzingen naar werkelijke gebeurtenissen en bestaande personen, waardoor de lezers extra geboeid raakten.
De negentiende-eeuwse lezers waren gemakkelijk te beïnvloeden, want wie wist wat waarheid was? Ook in Eco’s roman zijn er voortdurend verwijzingen naar negentiende-eeuwse actualiteit, vaak geniaal vervlochten in de verzinsels van zijn hoofdpersoon.
Het is fascinerende lectuur, zeker, maar de vraag wat waar is en wat niet, houdt je bij de les.

Nep-fabrieksmeisjes

Simonini heeft een gespleten persoonlijkheid, gevolg van de slechte daden die hij niet onder ogen durft te zien.
Zijn familie komt uit Piemonte, Italië, en zijn grootvader bracht hem al jong een rabiate vorm van antisemitisme bi J. De logica van opa was onverbiddelijk: Joden die geen traditionele kleding dragen en ogenschijnlijk geassimileerd zijn, zijn juist gevaarlijk, want ze zijn ‘vermomd’.
Simonini draagt dit antisemitisme – ook al heeft hij nog nooit met een Jood kennisgemaakt – zijn leven lang bij zich, en als het maar even kan, geeft hij er uiting aan in zijn vervalsingen.
Zijn vaste opdrachtgever wordt gaandeweg de overheid – de Italiaanse, aanvankelijk.
Hij moet documenten fabriceren die nu eens de jezuïeten, dan weer de vrijmetselaars belasteren.
Zij eigen preoccupaties brengen hem op het idee om de Joodse begraafplaats in Praag – die hij slechts kent van horen zeggen – erin te betrekken.
Die begraafplaats blijkt later nog meermalen in zijn verzinsels dienst te kunnen doen als decor voor sinistere bijeenkomsten, bijvoorbeeld een samenkomst van Joodse leiders die de wereldmacht willen overnemen.
De Joden, zo redeneert hij, gebruiken de christenen als een vruchtbare akker, ze laten hen eerst goed geld verdienen om, als de tijd daar is, te oogsten en dat geld in te pikken.

Foto: Remo Cassili / HH

Als Simonini gevraagd wordt om naar Sicilië te gaan om het gezag te ondermijnen van Garibaldi, de Italiaanse voorman en nationalist, worden zijn belevenissen complexer en gaat hij zich extremer gedragen.
Hier zakt de roman een beetje weg in een moeras van verwikkelingen, die in elk geval leiden tot moord en doodslag.
Er gaat steeds meer bloed kleven aan de handen van de verder zo flegmatieke Simonini.
Het enige waar hij zich aan te buiten gaat, zijn copieuze maaltijden die door Eco met opvallend veel genoegen tot in de kleinste details beschreven worden: ‘zalm met bieslook en artisjokken met Javaanse peper, rumsorbet en kruidenkoekjes, natuurlijk met twee flessen oude bourgogne’.

Simonini neemt de wijk naar Parijs – waar nog veel meer heerlijke gerechten op hem liggen te wachten.
Hij is nu fulltime ‘indicateur’ en verdient goed gelD. Eco laat hem met veel fraaie details het negentiende-eeuwse Parijs verkennen, zoals de brasserie femmes, een soort hoerenkasten, en de vele passages met elk hun eigen sfeer.
De Passage Jouffroy bijvoorbeeld, waar heren op leeftijd, de zogeheten suiveurs, naartoe gaan om de fabrieksmeisjes die daar flaneren te bespioneren.
Alleen, het zijn geen fabrieksmeisjes: ze doen alsof, om de perverse genoegens van de bemiddelde heren te bevredigen, en sommige meisjes kunnen daar zelfs van leven als de heren hun wat geld toestoppen.
Simonini volgt die heren soms, en noteert alvast hun adres zodat hij ze in geval van nood nog eens kan chanteren, ‘je weet maar nooit’.
Uit nieuwsgierigheid gaat hij naar de Porte de Clignancourt waar de lompenhandelaren eten in een nattevoetenrestaurant, zo genoemd omdat de clientèle buiten staat te wachten.
Wie aan de beurt is, mag voor een stuiver een vork in een pan soep steken om er iets eetbaars uit te vissen.
Hij komt in de Chateau Rouge, waar handelaren in foetussen de bij ziekenhuizen opgehaalde lichaampjes verkopen aan medische studenten en andere geïnteresseerden.

Het antisemitisme van Simonini wordt steeds sterker en houdt Eco’s roman tot de laatste bladzijde in zijn greep.
De Dreyfus-affaire komt voorbij, en ronduit spannend wordt het als Simonini met Leo Taxil een vervolgverhaal schrijft over duivels en satanisten, waarbij zij handig gebruikmaken van de hersenspinsels van de geesteszieke zieneres DianA. Simonini doodt haar in een woede-uitbarsting en legt haar lichaam naast de overige slachtoffers die hij in de afgelopen jaren heeft gemaakt, in het riool dat een van de nieuwigheden is waar Parijs in die jaren prat op gaat.
Een andere nieuwigheid, het ondergrondse gangenstelsel dat de metro moest gaan worden, wordt door Simonini handig ingepast in een van zijn gruwelverhalen over de Joden: die zouden de ondergrondse aanleggen alleen maar om zo de stad te kunnen opblazen.

Morbide fantasie

In Simonini’s verzinsels over de Joden herkennen we de Protocollen van de Wijzen van Zion, het geschrift dat op dezelfde leugenachtige wijze in elkaar is gezet.
Dat document heeft de nationaal-socialisten in de kaart gespeeld, en er zijn nog altijd mensen die het voor waar houden, zoals je op internet kunt zien.
In werkelijkheid was het eind negentiende eeuw in elkaar geflanst door de Russische geheime dienst, die het gebruikte om een zondebok aan te wijzen voor de grote ellende waar het land in terechtgekomen was.
Eco heeft aan het ontstaan van die Protocollen een voorgeschiedenis toegevoegd, al is het een fictieve, want van alle personages in dit boek is uitgerekend Simonini verzonnen.
Toch maakt Eco aannemelijk, door het combineren van bestaande feuilletonisten en intriges, dat het zo is gegaan.
Dat het antisemitisme ontstaan is door beroepsintriganten, die met hun morbide fantasie – omgevormd tot sappig proza – het publiek in de ban hielden en langzaamaan vergiftigden met Jodenhaat.

Met De begraafplaats van Praag heeft Umberto Eco een bij vlagen geniale roman afgeleverd, beter dan zijn boeken Baudolino en De slinger van Foucault.
De roman is geestig en vernuftig, prachtig van stijl, erudiet zoals we van hem gewend zijn, maar dit keer zit er ook iets verontrustends in, iets wat raakt aan actuele maatschappelijke kwesties.
Het antisemitisme is terug, zeker, maar de verontrusting zit dieper.
Wat Eco laat zien, is hoe gemakkelijk je waanideeën kunt verspreiden, en hoezeer we daarom onze eigen geschiedschrijving, onze cultuur, zouden moeten wantrouwen.
Hebben er niet altijd en overal Simonini’s bestaan die ons zand in de ogen strooiden? Of overheden die Simonini’s inhuurden en betaalden?

De roman is in het najaar in Italië verschenen en heeft daar al veel losgemaakt.
Begrijpelijk, omdat de historische setting door Italiaanse lezers gemakkelijk herkend zal worden.
In de gauwigheid toegepast op Nederland, zou je kunnen denken aan een roman waarin wordt aangetoond dat het hele koningshuis in de oorlog fout was, of dat Multatuli nooit bestaan heeft.
Toch valt men in Italië vooral over de unverfroren antisemitische complottheorieën: brengt het de mensen niet op wilde ideeën van ‘waar rook is…’? Die angst is wel te begrijpen, maar brengt je bij de vraag of dan soms alle romans waarin nare dingen staan geweerd moeten worden.
Nee natuurlijk.
Ook kun je je afvragen of Eco zich niet te gemakkelijk afmaakt van de vraag wie moreel verantwoordelijk is voor het ontstaan van antisemitisme.
Hij legt de oorsprong ervan bij een paar slechteriken en de rest van de wereld kan gerust ademhalen.
Ook daar past een weerwoord op, want als hij de oorsprong niet bij die paar individuen zou leggen maar bij de goegemeente, dan zou hij suggereren dat er misschien tóch een algemene geldigheid schuilt in Jodenhaat.

De begraafplaats van Praag is niet een roman waar neonazi’s – zappend door het boek – hun voordeel mee zullen doen.
Je kunt er niet zo gemakkelijk wat losse flarden uit lezen.
En na lezing van het hele boek kun je niet anders concluderen dan dat Eco met deze grootse roman heeft laten zien dat vooroordelen uit eigenbelang worden verzonnen, en dat je de agitators en hitsers met hun pamfletten, praatjes, hun televisiespotjes en films ten diepste moet wantrouwen.

Eugène Sue

Een beroemde feuilletonschrijver in de negentiende eeuw was Eugène Sue (1804-1857).
Hij schreef over Parijs, over armoede en sociale ellende en was ook in Nederland mateloos populair, onder meer met het feuilleton De wandelende Jood, dat niet tegen Joden is gericht, maar tegen de Jezuïeten.
Ook zijn bekende boek Les Mystères du peuple was niet antisemitisch maar tegen de kerk en de regering gericht en werd daarom in 1856 verboden.
Dit boek inspireerde Maurice Joly, die ook voorkomt in Eco’s roman, bij zijn Dialogue aux enfers, dat op zijn beurt weer de feuilletonist Goedsche tot het schrijven van zijn antisemitische Biarritz bracht (zie hiernaast).

De protocollen

De Protocollen van de wijzen van Zion zouden in 1897 zijn opgesteld in Basel door de Russische geheime dienst.
De tekst was gebaseerd op Biarritz, een feuilleton van de Duitse schrijver Hermann Goedsche, die publiceerde onder het pseudoniem Sir John Retcliffe.
Hij was in dienst van de Pruisische geheime dienst en speelt onder zijn eigen naam een belangrijke rol in Eco’s boek.
Zijn Biarritz was in feite plagiaat van een boek dat in Frankrijk uit de handel genomen was, namelijk de politiek getinte satire Dialogue aux enfers entre Machiavel et Montesquieu ou La politique au XIXe siècle van Maurice Joly uit 1864.
Joly’s boek was niet gericht tegen de Joden, maar tegen Napoleon III.
Goedsche gebruikte de intrige, maar voegde er zelf een abject antisemitisch hoofdstuk aan toe, dat handelde over een Joodse samenzwering op het Joodse kerkhof te Praag.

Vrijmetselaars

In de negentiende eeuw lagen de vrijmetselaars onder vuur.
Regeringen en de katholieke kerk moesten niets hebben van dit geheime, in de achttiende eeuw ontstane broederschap, dat de kerkelijke dogma’s ter discussie stelde.
Vanwege het geheime karakter was de vrijmetselarij een geliefd onderwerp voor samenzweringstheorieën, zoals die van de schrijver Leo Taxil.
Volgens sommigen waren de vrijmetselaars en de Joden er gezamenlijk op uit om de wereldmacht te veroveren.
Ook in de De protocollen van de wijzen van Zion worden de vrijmetselaars als handlangers van de Joden geschetst.
Er is zelfs een woord voor: het judeo-maçonniek complot.

Jezuïeten

De Jezuïeten zijn leden van een katholieke religieuze orde, opgericht in de zestiende eeuw.
De leefregel is onder meer absolute trouw aan de Paus.
Het is geen kloosterorde, en opvallend is ook dat Jezuïeten niet afgezonderd in kloosters leven maar ‘gewone’ beroepen vervullen, zoals leraar of advocaat.
De Jezuïeten zijn in de geschiedenis meermalen beticht van samenzweringen.
Zelf hadden ze het op hun beurt gemunt op de vrijmetselaars, onder meer in het veelgelezen geschrift Mémoires à servir pour l’histoire du jacobinisme van de Jezuïet Augustin Barruel (1797-1799).
In Eco’s roman is Simonini grootgebracht met de denkbeelden van Barruel.

Garibaldi

Al vroeg in de negentiende eeuw ontstond in Italië de wens om meer eenheid te smeden in het door ministaatjes gekenmerkte gebieD. Het geheime genootschap van de carbonari, geïnspireerd op de vrijmetselaars, slaagde daar niet in, maar de Piëmontees Giuseppe Garibaldi (1807-1882) wel, zij het niet zonder moeite.
Hij deserteerde om de nationalisten te kunnen steunen en moest daarna in ballingschap.
Frankrijk en Oostenrijk, en ook de Paus streden tegen de Italiaanse nationalisten.
Toen Garibaldi in 1860 terugkeerde, lukte het hem met zijn leger van vrijwilligers, bijgenaamd ‘roodhemden’, de diverse staatjes te verenigen onder het bewind van Victor Emanuel, de eerste koning van Italië.
Het koninkrijk Italië was daarmee in 1861 een feit.

De eenzaamheid van de priemgetallen      Giordano Paolo      Roman

Paolo Giordano doctoreert in de fysica en won vorig jaar de Premio Strega, de belangrijkste Italiaanse literatuurprijs.
Klinkt weinig rock-'n-roll? De man kan anders pronken met een grote schare groupies.
't Helpt ongetwijfeld dat-ie met zijn 26 lentes de jongste Strega-winnaar aller tijden is.
't Helpt ook dat-ie de brains met de looks combineert.
Voor wie niet gelooft dat een natuurkundige een lekker dier kan zijn: check YouTube.
Voor wie daarna niet meer gelooft dat achter die façade een intelligente schrijver kan huizen: lees 'De eenzaamheid van de priemgetallen' (Cargo).

Daarin schetst Giordano het complexe gevoelsleven van twee uiterst eenzame diertjes.
Het leven is in de ogen van Giordano sowieso een solotrip, zeker als je 'anders' bent, omdat 'je speciaal voelen de ergste kooi is die je om je heen kunt bouwen'.
Alice en Mattia zitten elk in een maximaal beveiligde kooi.
Alice kwam als kind ongelukkig ten val tijdens een skiles, een verplicht nummertje opgelegd door haar autoritaire vader.
Sindsdien loopt ze mank.
Mattia had een debiel tweelingzusje, MichelA. Onderweg naar een verjaardagsfeestje liet hij dat lastige zusje eventjes achter op een bank in het park.
Ze is nooit teruggevonden.

De trauma's waarmee Giordano zijn personages opscheept zijn niet van de poes.
En hij slingert ze vanaf de eerste pagina's in het gezicht van de lezer.
Die heeft even weinig verweer als Alice en Mattia zelf.
Zij glijden allebei af in een obsessie en klampen zich wanhopig vast aan een passie.
Alice is anorectisch en werpt zich in de fotografie.
Mattia snijdt in zijn handen en ontpopt zich tot wiskundig wonder.
De twee eenzame priemgetallen ontmoeten elkaar op de middelbare school en voelen meteen een banD. Maar écht contact is moeilijk, net zoals er in tussen twee priemgetallen altijd minstens een even getal staat: 'Mattia dacht dat Alice en hij zo waren, twee tweelingpriemgetallen, alleen en verloren, vlak bij elkaar, maar niet dicht genoeg om elkaar echt te raken.
'

Paolo Giordano volgt in goed gedoseerde porties afwisselend Alice en dan weer Mattia, maakt enkele rake sprongen in de tijd en besluit elk deel met een cliffhanger.
Zijn sterkste zet houdt hij voor het slot: hij kiest resoluut níét voor het evidente happy enD. Zijn oplossing is, net zoals heel deze debuutroman, subtieler dan verwacht.

In het bejubelde debuut van Paolo Giordano sluiten twee eenzame pubers vriendschap.
Maar hun jeugdervaringen staan een echt contact in de weg.
Dat deze roman in Italië zo'n enorm succes is, hoeft niemand te verbazen, schrijft Ronald de Rooy.

Nog voor je erin begint, fascineert deze roman al door de mysterieuze titel en door de verstilde, priemende blik van de omslagfoto, een intrigerend zelfportret van een jonge Nederlandse fotografe (meer van haar werk op rooze.
deviantart.
com) dat ook voor het Italiaanse origineel is gebruikt.

De beide hoofdpersonen, Alice en Mattia, hebben in hun kinderjaren een traumatische gebeurtenis meegemaakt die hun ziel diep heeft verminkt.
Voor Alice waren het de verplichte skilessen.
Haar vader koesterde grote verwachtingen van de sportieve prestaties van zijn doch-ter.
„Laat zien wie je bent en wat je waard bent”, schreeuwde hij onophoudelijk, maar voor de tengere Alice was elke les een marteling.

Vaak deed ze het in haar broek en op een mistige januariochtend in 1983 kon ze van spanning en angst zelfs haar poep niet ophouden.
Uit schaamte probeerde ze naar huis te vluchten, maar ze tuimelde meters naar beneden en brak haar been.
Niet in staat om zich te bewegen en bang voor wolven raakte ze buiten bewustzijn.
Een onwillig, slepend en soms gevoelloos been zal haar altijd aan deze zwarte dag blijven herinneren.

Mattia’s kinderjaren werden overschaduwd door zijn geestelijk gehandicapte tweeling-zusje Michela op wie hij altijd moest passen en voor wie hij altijd verantwoordelijk werd gehouden.
Mattia kreeg zo nooit vriendjes en werd voortdurend geplaagD. Wanneer hij, uit medelijden, toch eens een keer wordt uitgenodigd voor een feestje laat hij zijn zusje een paar uur achter op een bankje bij de rivier.
Een fatale beslissing, want bij terugkeer is Michela verdwenen.
Nooit zal ze worden teruggevonden.

Deze gebeurtenissen slaan diepe wonden in de levens van Alice en MattiA. Mattia trekt zich terug in een wereld van getallen waar hij geen enkel mens toelaat.
Regelmatig snijdt of verbrandt hij zijn handen en armen.
Alice leeft in voortdurende onzekerheid en straft haar lichaam steeds heviger door niet te eten.
Deze vormen van zelfverminking krijgen nooit de volle aandacht in de roman, maar door hun vanzelfsprekende, routinematige karakter wordt hun vernietigende aanwezigheid des te overtuigender en des te schrijnender neergezet.

De twee gebroken, eenzame pubers ontmoeten elkaar op de middelbare school, voelen zich tot elkaar aangetrokken, maar hun toenadering is gedoemd te mislukken.
Tijdens zijn studie wiskunde beseft Mattia dat hij en Alice zijn als tweelingpriemtegallen, ’alleen en verloren, vlak bij elkaar, maar niet dicht genoeg om elkaar echt aan te raken’.
Alice voelt hetzelfde: „Mattia en zij waren verbonden door een onzichtbare, elastische band die schuilging onder een hoop onbenulligheden, een band die alleen kon bestaan tussen twee mensen zoals zij: twee mensen die hun eigen eenzaamheid in de ander hadden herkenD.”

Persoonlijke identiteit steunt op verleden en herinneringen, maar ook op plannen, beloftes en dromen over de toekomst.
Het tragische van Alice en Mattia is dat ze door de trauma’s uit hun kinderjaren in het verleden leven en de weg naar de toekomst telkens afgesloten vinden.

Alleen bij elkaar voelen ze een geheimzinnige band, maar op belangrijke momenten kunnen ze hun gevoelens nooit onder woorden brengen om deze band te bestendigen.
Alice is de enige aan wie Mattia, veertien jaar na het fatale voorval, het geheim van zijn tweelingzus vertelt, maar het lukt hem niet om ook zijn gevoelens over Alice onder woorden te brengen: „Hij had dat nooit tegen haar gezegD. Als hij zich voorstelde hoe hij dat aan haar ging opbiechten, verdampte het dunne laagje zweet op zijn handen helemaal en was hij zeker tien minuten niet in staat welk onderwerp dan ook aan te snijden.
” En zo blijft hun beider leven een vlucht uit het moment, uit de werkelijkheiD. Mattia kan alleen leven in de abstractie van de wiskunde, Alice probeert met fotografie het leven te verstillen en te beheersen.

Wat zijn de redenen van het overdonderende succes van deze debuutroman? Een deel ervan is misschien te verklaren uit de exacte wetenschappelijke vorming van de auteur.
De schijnbare tegenstelling tussen bèta en alfa was al eerder een vruchtbare basis voor grootse literatuur.
Italië dankt grootse meesterwerken aan bijvoorbeeld de scheikundige Primo Levi, de elektrotechnicus Carlo Emilio Gadda, en de met wiskundemodellen vertrouwde Italo Calvino.
Ook Giordano’s exacte vorming is duidelijk voelbaar in deze debuutroman, bijvoorbeeld in zijn volmaakt beheerste schrijfstijl.
Giordano’s zinsbouw is altijd glashelder, zijn woordkeus en register altijd gemiddeld, nooit verheven, nooit laag.

Maar het meest opvallend is de manier waarop zijn hoofdpersonen de wereld en zichzelf bezien.
Met name Mattia, die zich in de loop van het verhaal ontwikkelt tot briljant wiskundige, maar ook Alice, die zich toelegt op fotografie, hebben een hyperanalytische blik voor elk minuscuul detail.

Giordano’s boek sluit ook aan bij een jonge maar rijke traditie van Italiaanse romans die verhalen over de gebroken levens van kinderen en adolescenten.
Gevierde schrijvers als Melania Mazzucco, Niccolò Ammaniti en Sandro Veronesi hebben allen op onvergetelijke manier stukjes uit een dramatisch mozaïek beschreven: gebroken gezinnen, ongelukkige, eenzame kinderen die veel te jong onmogelijke keuzes moeten maken, wrede, sadistische vrienden die hun perverse neigingen botvieren op hun meest kwetsbare en gevoelige leeftijdgenoten.
En aan de kant staan telkens de ouders en volwassenen machteloos toe te kijken.

Ook de ouders van Alice en Mattia hebben geen enkel antwoord op de problemen van hun kinderen, verteerd als ze zijn door hun eigen schuldgevoelens.
Een deel van Giordano’s succes komt voort uit de herkenning die veel jonge Italianen voelen bij de marginale, gebroken personages Mattia en Alice.
Anderzijds telt ook de trots op de prestaties van deze generatiegenoten, een generatie die in Italië zo bitter weinig kansen krijgt.
In elke boeken toptien staat naast Giordano steevast ook die andere moedige twintiger: Roberto Saviano, auteur van het invloedrijke ’Gomorra’.
Via deze jonge generaties keert de Italiaanse literatuur steeds vaker terug naar de echte werkelijkheid, het echte leven.

Dat geldt ook voor het slot van Giordano’s debuutroman.
Tragische Italiaanse meesterwerken, vooral films, kunnen vaak de verleiding van een happy end niet weerstaan.
Een recent voorbeeld is Marco Tullio Giordana’s indrukwekkende familie- en generatie-epos ’La meglio gioventù’ (2003) dat afsluit met een nogal onwaarschijnlijke, surrealistische slotscène waarin de overleden Mattia zijn ex-geliefde Mirella en zijn broer Nicola samenbrengt.
Een zoveelste sterke kant van ’De eenzaamheid van de priemgetallen’ is dat deze roman alleen maar lijkt toe te werken naar zo’n surrealistische, hoopvolle afloop.
Ook daarvoor is moed nodig.

De Toverberg      Mann Thomas      Roman

De Toverberg (Duits: 'Der Zauberberg') is een roman van de Duitse auteur Thomas Mann die in het jaar 1924 werd gepubliceerD. De roman vertelt het verhaal van Hans Castorp, een jonge Noord-Duitser, die op bezoek gaat bij zijn neef in een sanatorium in het Zwitserse Davos.
Dit bezoek duurt echter niet drie weken, zoals gepland, maar zeven jaar.
Hij blijft er, betoverd door de verleidelijke, zieke Clawdia Chauchat, zeven jaar.
Tijdens het verblijf ervaart Hans Castorp het leven en de gebruiken van de mensen in het sanatorium.
In de hermetische wereld van de Toverberg, waarin fysieke indolentie gepaard gaat met een intens geestelijk en zinnelijk beleven en doorleven van dingen en gedachten, maakt Castorp een leerproces door, zijn inwijding in het leven.
De democratische humanist Ludovico Settembrini is daarbij zijn mentor, terwijl de sinistere nihilist Leo Naphta als diens tegenspeler optreedt in de strijd om Castorps ziel.

In De Toverberg (1924) een onbetwist hoogtepunt in het oeuvre van Thomas Mann, wordt een spiegel voorgehouden aan de Duitse geestelijke elite die, afkerig van de politieke problematiek van haar tijd, aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog vluchtte in de ijle wereld van de cultuur.

1 Inhoud

1.
1 De aankomst

1.
2 Meneer Settembrini

1.
3 Madame Chauchat

1.
4 Hans Castorp begint te wennen

1.
5 Naphta

1.
6 Vertrek en overlijden van Joachim

1.
7 Hans Castorps 'Sneeuwdroom'

 

De aankomst

Hans Castorp is het enige kind van uit een Hamburgs koopmansgezin, die na de dood van zijn beide ouders opgroeit bij zijn grootvader , maar als ook die sterft gaat hij bij zijn oom Tienappel wonen.
Uiteindelijk besluit Castorp om een scheepsbouwtechnische studie te volgen, waarna hij bij de plaatselijke havenfirma aan de slag kan.
Echter, voordat dit plaatsvindt gaat hij op reis naar het 'Internationaal Sanatorium Berghof', waar zijn neef Joachim Ziemszen verblijft.
Oorspronkelijk was het de bedoeling dat Castorp slechts drie weken 'boven' zou blijven, dit verblij zal uiteindelijk zeven jaren duren.

Het sanatorium, dat door de psychoanalyst Dr.
Krokowski en kamerheer Behrens geleid wordt, oefent een zekere aantrekkingskracht op Castorp uit; het leven bovenop de berg fascineert hem.
De patiënten aldaar blijken er vreemde gebruiken op na te houden.
Zo leeft daar Hermine Kleefeld met haar pneumothorax en Mevrouw Stöhr.

Meneer Settembrini

Lodovico Settembrini is een Italiaanse humanist en vrijmetselaar.
Hij hangt de principes van de individualistische democratie aan.
Hans Castorp en Settembrini worden reeds snel vrienden en kunnen goed met elkaar discussiëren over filosofische en politieke vraagstukken.
Voor Castorp doet Settembrini denken aan een draaiorgelman vanwege diens gebaren en versleten kleding.

Madame Chauchat

Clawdia Chauchat is een 28-jarige Russin met 'kirgiezenogen'.
Zij doet Hans Castorp denken aan Pribislav Hippe, een klasgenoot van wie hij ooit een pen leende.
Madame Chauchat komt uit een welgestelde familie uit Dagestan in de Kaukasus.

Ofschoon ze getrouwd is draagt ze geen trouwring.
Bij het eten in het santorium valt zij steeds erg op doordat ze te laat komt en met de deur slaat.
Castorp is zeer geïnteresseerd in deze medebewoonster en hij laat zich door zijn tafelgenoot, juffrouw Engelhart, uitvoerig over haar berichten.
Castorp raakt verliefd op haar en hij raakt jaloers op kamerheer Behrens, die een portret van Madame Chauchat heeft geschilderD. Settembrini raadt het Castorp af zich teveel met haar in te laten.

Tijdens het carnevalsfeest in het sanatorium vraagt Hans Castorp aan Clawdia Chauchat of zij misschien een pen te leen heeft voor een spel waarmee ze bezig zijn.
Hier wordt opnieuw een verbinding gelegd naar de klasgenoot Hippe.
Zij verteld Hans dat ze voornemens is de volgende dag weer af te reizen, terug naar Dagestan.
Daarna praten ze met elkaar in het Frans en verklaart Hans Castorp zijn liefde aan haar.
Hierop volgt een liefdesnacht tussen beiden, die echter nauwelijks beschreven wordt in het boek.
Later in de roman vertelt Hans aan Mijnheer Peeperkorn dat hij Clawdia's minnaar is geweest.

Hans Castorp begint te wennen

Mede vanwege de routine in het dagelijks leven van het sanatorium, gaat de tijd voor Hans Castorp steeds sneller voorbij en neemt hij die anders waar.
Hoewel Castorp denkt dat hij gezond is, mag hij van kamerheer Behrens de 'Berghof' niet verlaten en om zijn ziekte te bestrijden gaat hij ook meedoen aan de gewoontes van de inwoners van het sanatorium, zoals de ligkuur.
Adriatica von Mylendonk, de hoofdzuster, verkoopt hem zelf een koortsthermometer, zodat hij zich net als de andere bewoners kan temperaturen.
Bij een röntgenonderzoek blijkt dat Hans Castorp een vochtige plek bij zijn long heeft, waardoor hij het sanatorium voorlopig niet verlaten kan.

Nu hij helemaal aan het leven 'boven' gewend is, vervreemdt Hans Castorp steeds meer van het leven in het laaglanD. Naast bezoekjes aan Dr.
Krokowski's voordrachten over liefde en ziekte, studeert Hans ook een beetje bij op het gebied van de geneeskunde en de psychologie met behulp van boeken die hij zich aanschaft.

Naphta

Settembrini, die doordat hij ongeneeslijk ziek is geen enkele uitweg uit het sanatorium meer ziet, besluit om 'Berghof' te verlaten en in Davos te gaan wonen.
Daar woont hij op een zolderkamer van een kruidenier.
In het huis wordt echter nog een kamer verhuurd en wel aan de intellectuele wederhelft van meneer Settembrini, de Jezuïet NaphtA. Deze van oorsprong joodse man uit Galicië is later bekeerd tot het katholicisme.
Naphta is ook zeer intelligent en retorisch begaaft.
Settembrini, de man van de verlichte ideeën probeert Hans Castorp, die een beetje zijn beschermeling is geworden, te behoeden voor de ideeën van zijn tegenstrever Naphta die desondanks wel een vriend is.
Naphta streeft naar een godsdienstige maatschappij van broederschap.

Vertrek en overlijden van Joachim

Omdat Joachim Ziemszen in het leger wil gaan dienen en niet door kamerheer Behrens wordt ontslagen, keert hij het sanatorium de rug toe en verlaat het zonder toestemming.
Hans Castorp blijft gewoon in 'de Berghof'.
Na een paar maanden keert Joachim ernstig verzwakt weer terug.
Al snel na zijn aankomst in het sanatorium komt hij te overlijden.
Bij een spirituele seance, die later in het boek beschreven wordt, wordt Joachims geest echter uit het dodenrijk opgeroepen en kan Hans Castorp die waarnemen.

 Hans Castorps 'Sneeuwdroom'

Tijdens een skitrip in het hooggebergte rondom het sanatorium raakt Hans Castorp door 'het witte niets' (sneeuw) de weg kwijt en komt in een levensgevaarlijke sneeuwstorm terecht.
Om voor de sneeuwjacht te schuilen moet hij de beschutting van een hooischuur opzoeken en daar afwachten tot de storm gaat liggen.
Uitgeput door de inspanningen die hij geleverd heeft, valt Castorp tegen de muur in slaap.
In zijn 'sneeuwdroom' ziet hij een mooie burcht waar zich jonge mensen bevinden, die elkaar met eerbied en vriendelijkheid begroeten.
Ook ziet hij twee heksen die een klein kind opeten.

Als Castorp half ontwaakt vergelijkt hij zijn dromen en komt tot de conclusie dat er in de discussie tussen Naphta en Settembrini een middenweg te vinden is.
Hij twijfelt aan hun standpunten, evenals aan de tegenstelling tussen dood en leven, ziekte en gezondheid en geest en natuur.
De mens is van hogere orde dan genoemde tegenstellingen, juist doordat zij bestaan ten gevolge van het menselijk bestaan.

Der Mensch soll um der Güte und Liebe willen dem Tode keine Herrschaft einräumen über seine Gedanken.
Dit is de conclusie die Hans Castorp trekt en waarnaar hij zal leven.
Hij vergeet dit echter snel weer nadat hij uit de sneeuwstorm ontsnapt.

Een geplande vakantie van drie weken wordt geleidelijk verlengd tot een zeven jaar durend verblijf op de Toverberg.
Dit staat de pas afgestudeerde 24-jarige ingenieur Hans Castorp te wachten als hij zijn neef Joachim Ziemszen – die aan tubercolose lijdt – in een kuuroord in Davos in Zwitserland gaat opzoeken.
Daar blijkt echter dat er bij hem zelf ook een verdacht plekje op zijn longen zit, en hij wordt daarom verzocht te blijven.

In de gezonde, ijle berglucht van de Alpen lijkt het ‘laagland’ mijlenver van je af te liggen.
Het kuuroord vormt in die omgeving een soort afgezonderd stukje werelD. De tijd is er bijvoorbeeld ook aan totaal andere regels onderhevig.
Want wat is de betekenis nog van iets als ‘een maand’ wanneer toch elke dag er praktisch hetzelfde uitziet? Wanneer je toch elke dag niet veel anders doet dan eten en ligkuren? Of het nu 16 of 17 juni is, of desnoods 28 november, dat doet er dan allemaal niet meer zoveel toe.
Tijdens een van zijn eerste mijmeringen in zijn balkonloge is Hans Castporp zich er al bewust van:

“Over het wezen van de verveling zijn vele misvattingen in omloop.
Over het algemeen wordt geloofd dat een interessante en nieuwe inhoud de tijd ‘verdrijft’, dat wil zeggen: ‘verkort’, terwijl monotonie en ledigheid zijn voortgang zouden belemmeren en vertragen.
Dat gaat niet altijd op.
Ledigheid en monotonie mogen dan het ogenbblik en het uur rekken en vervelend maken, ‘lang doen vallen’, maar grote en zeer grote tijdsruimten verkorten en verdampen tot er zo goed als niets meer van over is.
Omgekeerd is een rijke en interessante inhoud weliswaar in staat het uur en zelfs nog de dag te verkorten en vleugels te geven, maar in het groot verleent zo iets het verloop van de tijd breedte, gewicht en soliditeit, zodat veelbewogen jaren veel langzamer verstrijken dan van die armoedige, lege en onbeduidende, die de wind voor zich uitblaast en die vervliegen.
Wanneer men van verveling dus zegt dat ze de tijd lang doet vallen, is het nader beschouwd veeleeer zo dat ze de tijd kort, een ziekteproces ten gevolge van monotonie: grote tijdsperiodes schrompelen in geval van ononderbroken gelijkvormigheid ineen op een verbijsterende manier; als de ene dag gelijk is aan alle andere, dan zijn ze alle tezamen gelijk aan één, en in geval van volslagen eenvormigheid zou ook het langste leven als zeer kort beleefd worden en onverhoeds vervlogen zijn.
”

Of Hans Castorps dagen werkelijk zo ledig en monotoon zijn zou ik niet durven stellen.
Misschien zijn ze saai en vervelend in onze ‘laaglandse’ termen, waar we dagelijks te maken hebben met politieke spanningen, leuke nieuwtjes op het werk en opwindende familie-intriges.
Nee, van dit soort zaken krijg je in Davos geen lucht, en als je er in De Toverberg naar op zoek gaat kom je dus van een koude kermis thuis.

Waar het echter om gaat zijn de geestelijke omwentelingen die plaatsvinden binnenin Hans Castorps hoofD. Deze nemen een aanvang zodra hij een Italiaan ontmoet die hem in eerste instantie aan een orgeldraaier doet denken: Lodovico Settembrini.
Hij blijkt echter een grote geleerde te zijn, een humanist en een verlichtingsdenker.
Iemand die zo welbespraakt is, heeft Hans Castorp nog nooit ontmoet, en hij luistert dan ook met gespitste oren naar hem.
Ja, hij mag zelf dan ook wel net afgestudeerd zijn, maar wat weet hij eigenlijk over de grote levensvragen? Dit wordt door Settembrini opgemerkt, en deze ontfermt zich daarom over de jonge ingenieur, “zorgenkind des levens” dat hij zal gaan opvoeden in de geesteswetenschappen.

Na de ontmoeting met Settembrini beginnen de uitvoerige filosofische gesprekken die zo’n belangrijk deel uitmaken van De Toverberg elkaar op te volgen.
Allerlei abstracte thema’s worden erin aangesneden – ziekte, dood, vrijheid, rechtvaardigheid, ...De zinnen waarin de gedachten worden vormgegeven, zijn (eerst vooral bij Settembrini, later ook bij de leerling zelf) behoorlijk hoogdravend en vergen heel wat leesinspanning, maar daartegenover staat dat ze wel veel inspirerend en fascinerend gedachtegoed in zich bergen.

Later in het boek maken we nog kennis met een tweede geleerde intellectueel: Leo Naphta, die wel de tegenpool van Settembrini genoemd kan worden.
Hij is jezuïet en communist, en collectivistisch in plaats van individualistisch zoals Settembrini.
Zijn lievelingstijdperk is de Middeleeuwen.
Terwijl Settembrini zich inzet voor het leven en de vooruitgang, houdt Naphta zijn ogen gericht op de ondergang waar de mensen tot gedoemd zijn.
Mann heeft zich voor deze twee heren onder meer laten inspireren door de tegenstelling tussen de twee basale levenskrachten die Friedrich Nietzsche onderscheidde in zijn eerste boek De geboorte van de tragedie (zie ook het interview met Philippe Lepers), en een klein beetje achtergrondkennis hierover is daarom wel praktisch:

; ;Deze fundamentele machten liggen volgens Nietzsche ten grondslag aan het leven en de kunst.
Het Apollinische staat voor rationaliteit, harmonie, orde en beteugeling [lees: Settembrini].
Het Dionysische aan de andere kant wordt geassocieerd met irrationaliteit, emoties en het sensuele [lees: Naphta].
; (citaat afkomstig van Quodlibet)

Tussen de verpersoonlijkingen van de twee principes komt het geregeld tot een verbale krachtmeting waar Hans Castorp, als hongerige jonge denker, aandachtig naar luistert.
Met een overdadig gevoel keert hij na dit soort spanningsvolle ontmoetingen weer terug:

“Hans Castorp begaf zich ( .
) naar zijn balkonloge, zijn oren vol van wirwar en wapengekletter der beide legers die, oprukkend vanuit Jeruzalem en Babylon, elkaar onder de dos banderas troffen in een verward strijgewoel.
”

Lang blijft het strijdgewoel puur geestelijk, en vinden de spirituele gevechten plaats terwijl de mannen gewoon een rustige wandeling door het Zwitserse berglandschap aan het maken zijn.
Aan het einde van De Toverberg vindt er echter een escalatie plaats die uitmondt in een duel op leven en dooD. Wie er ongedeerd uit terugkeert en wie niet laat ik hier even in het midden, maar het wordt na de pistoolschoten in ieder geval duidelijk dat, hoe tegengesteld de levenskrachten - doodsverlangen en scheppingsdrang - ook zijn, de één niet zonder de ander kan.

Van de twee verpersoonlijkingen blijft Naphta wat mij betreft gedurende het hele boek een wat ongrijpbare, mysterieuze figuur, hoewel hij net zo duidelijk zijn ideeën poneert als de ander.
Maar met het gedachtegoed van Settembrini, met het geloof in de wetenschap en met het streven naar vrijheid en rechtvaardigheid voelen we ons nu eenmaal veel vertrouwder.
Toch dwingt het boek je niet om partij te kiezen, en dat is ook iets wat Hans Castorp te allen tijde wil vermijden.
Hij probeert juist de goede punten van beide levensvisies in te zien.
Schrijver en Thomas Mann-fan P.
F.
Thomese verwoordt dit heel duidelijk als volgt in een radio-interview:

Je switcht zelf ook voortdurenD. Je ziet jezelf misschien graag als een denker van het licht maar dan moet je toegeven dat die Naphta toch wel een paar punten scoort.

Hoe hoogstaand de gesprekken die je in De Toverberg rond de oren vliegen ook zijn, geen enkel moment krijg je het idee dat het er voor Thomas Mann om gaat zijn eruditie tentoon te spreiden.
Hij wekt juist de indruk, doordat hij een afstand schept tot de geleerde personages, dat hij het niet is die Settembrini en Naphta heeft geschapen, maar dat hij net als zijn lezers enthousiast en onderdanig kennis neemt van wat deze mannen allemaal voor interessants te vertellen hebben.

Mann geeft ook altijd blijk van een goed gevoel voor humor, luchtigheid en ironie.
Het klinkt misschien verrassend, maar dit gaat prima samen met zwaar op de hand liggende filosofische gesprekken.
Het is wel grappig om te weten dat Mann tijdens het schrijven van De Toverberg aanvankelijk eigenlijk ‘een soort humoristische tegenpool van De dood in Venetië’ voor ogen haD.

Zo kan het ook bijzonder lijken dat het genezingsproces van een tubercolosepatiënt gepaard kan gaan met zo’n diepgaande intellectuele opvoeding.
Ook Joachim Ziemszen heeft daar zo zijn twijfels over, maar zijn neef antwoordt hem:

Goed, jij zegt dat wij hier niet verstandiger hoeven te worden, alleen gezonder.
Maar kerel, dat moet toch kunnen samengaan, en als je dat niet gelooft, dan ben je druk doende de wereld in tweeën te delen; en zoiets is altijd een grove fout, laat je me dat vertellen, man.

Aan al het geleerde getheoretiseer hoog in de bergen zit echter wel een keerzijde.
Dat bemerkt Hans Castorp wanneer in 1914 plotseling een oorlog uitbreekt die hij niet had zien aankomen, of waar hij tot nu toe altijd zijn ogen voor gesloten had gehouden.
Halsoverkop moet hij het kuuroord verlaten om met het Duitse leger te gaan vechten, en of hij heelhuids terugkeert komen we nooit te weten.

De Toverberg lijkt daarmee ook een commentaar te zijn op intellectuelen die alleen in hun ivoren torentje zitten te filosoferen.
Betrokkenheid bij wat er in de wereld gaande is en al je opgedane kennis toepassen op alle (politieke) ontwikkelingen lijkt voor Mann een grote vereiste, en dat is het ook.

Hierboven heb ik de belangrijkste indrukken die ik in De Toverberg heb opgedaan beschreven, maar dat dit alles is, zou een grote illusie zijn.
Ik heb het nog niet eens gehad over het kleurrijke internationale gezelschap in het kuuroord waarin zich types uit alle milieus bevinden, over de onbeantwoorde liefde die Hans Castorp zo erg in zijn greep houdt, over zijn tocht door de bergen tijdens welke er een levensgevaarlijke sneeuwstorm opsteekt die hem doet verdwalen, over de paranormale séances die hij bijwoont, ...Alles bij elkaar zitten er zoveel lagen in dit 932 pagina’s tellende boek dat het je je hele leven bezig zou kunnen houden, en dan nog zul je niet alles begrepen en doorzien hebben.
Niet voor niets heeft Mann in alle bescheidenheid geëist om het boek tweemaal te lezen.
Daar zou ik het woordje ‘minstens’ aan toe willen voegen.

Allez,Eddy      Embrechts Gert      Roman

Synopsis : Het verhaal speelt zich af in 1975, het tijdperk dat elke jongen Eddy Merckx wou worden.
Ook Freddy, het elfjarige wielertalentje en zoon van slager André.
André heeft echter andere zorgen aan het hoofd want de eerste supermarkt opent binnenkort zijn deuren in het dorp, een zaak die een bedreiging vormt voor de beenhouweri J. Maar Freddy denkt er anders over want ter gelegenheid van de opening organiseert de supermarkt een wielerwedstrijD. De winnaar van die wedstrijd mag Eddy Merckx ontmoeten.
Freddy schrijft zich stiekem in.
Door deelname aan de race gaat er een nieuwe wereld open, niet alleen voor Freddy maar ook voor alle mensen om hem heen.

Er was eens een Vlaams dorp dat zich knus koesterde in zijn oude tradities.
Tot de moderne wereld aan de deur kwam kloppen.
‘Allez, Eddy!’ verpakt zichzelf slim als sprookje, maar graaft dieper dan je denkt.

 

film recensie ruben nollet allez eddy eddy merckx gert embrechts barbara sarafian jelte blommaert Barbara Sarafian peter van den begin mathias vergels els dottermans coline leempoel bruno georis

Toen Eddy Merckx nog koerste, was dat met een groot hart (letterlijk, zo blijkt nu) en met een nog grotere maag.
Alles en iedereen vrat hij levend op, wat hem de bijnaam “de Kannibaal” opleverde.
De Ronde van Frankrijk alleen al was een slagveld vol gesneuvelde tegenstanders en Merckx als enige zegevierder.
In 1975 zat hij aan vijf eindoverwinningen, 37 etappezeges en 96 dagen in de gele trui, toen een Franse onverlaat hem tijdens de beklimming van de Puy-de-Dôme een slag in de leverstreek gaf.
Vandaag wordt algemeen aangenomen dat het incident Merckx in die Tour de zege heeft gekost, meteen ook het recordaantal eindoverwinningen en vooral ook zijn aura van onoverwinnelijkheiD.

 

Einde van een tijdperk

 

Dat gevoel van het einde van een tijdperk is ook precies wat Gert Embrechts wil oproepen in ‘Allez, Eddy!’, zijn eerste langspeelfilm als regisseur.
De actie speelt zich af in een dorp waar de zegetochten van Eddy Merckx deel van de traditie zijn geworden.
Terwijl de vrouwen ’s zondags naar de kerk of de Mariaprocessie gaan, trekken de mannen naar het café om er op televisie hun wielerheld aan te moedigen.
Het is aangenaam en geruststellend, want de kans dat het fout zal lopen is toch miniem.

 

Voor de 11-jarige slagerszoon Freddy Dermul (magnifieke vertolking door debutant Jelte Blommaert) gaat het om nog veel meer.
De jongen lijdt aan een bizarre aandoening die ervoor zorgt dat hij zijn darmen moeilijk kan controleren.
Zijn moeder heeft dan ook liever dat hij thuis blijft spelen, waar ze hem kan wassen en verzorgen als het fout loopt.
Tenslotte wordt Freddy zo al genoeg geplaagd vanwege zijn probleem.

 

Omdat Freddy er niettemin van droomt om een even goeie coureur te worden als zijn grote idool, hebben ze een ingenieuze constructie gebouwd in zijn zolderkamer.
Daar hangt een racefiets aan twee dikke touwen aan het plafond en de knaap kan er naar hartenlust en in alle veiligheid pedaleren tot zijn tong uit zijn bek hangt.
Hoe leuk zo’n opgehangen fiets echter ook is, uiteindelijk blijf je wel ter plaatse trappelen.

 

Symboliek

Freddys geïmproviseerde hometrainer is maar één van de symbolische beelden die Embrechts (ook de scenarist van de film) in ‘Allez, Eddy!’ rondstrooit.
De voornaamste andere arriveert in de vorm van een supermarkt, een concept dat in het dorp een mengeling van bezorgdheid en nieuwsgierigheid teweeg brengt.
Iedereen lijkt namelijk te beseffen dat de komst van die handige nieuwe winkel het dorp voorgoed zal veranderen.
Of zoals één van de klanten van de slagerij het formuleert: “Ik voel het in mijn botten.
De wereld begint te draaien.
”

 

In de ogen van Freddy's vader André is de supermarkt de baarlijke duivel, vooral wanneer hij zijn klanten één voor één ziet afhaken.
Hij ziet namelijk niet enkel zijn eigen levensonderhoud in gevaar komen, maar ook een hele familietraditie.
De Dermuls zijn al generaties lang de beenhouwers van het dorp en Freddy's oudere broer Briek stond al klaar om in vaders voetsporen te treden.

 

De kat komt pas echt op de koord, wanneer de eigenaar van de supermarkt een wielerwedstrijd voor jonge renners uitschrijft met als hoofdprijs een kans om Eddy Merckx te ontmoeten.
Freddy zit meteen tussen twee vuren, want om aan de race deel te nemen zal hij zowel zijn vader als zijn moeder tegen de schenen moeten schoppen.

 Geraffineerd

 

Als je afgaat op de inkleding, de toon en de afwikkeling moet je ‘Allez, Eddy!’ resoluut in het genre van de jeugdfilm zetten.
Embrechts begint met een sprookjesachtig shot van blauwe lucht en witte wolkjes, terwijl de frisse stem van Freddy met huppelende muziek op de achtergrond uitlegt hoe zijn persoonlijke situatie eruit ziet.
“Nu is het wachten op een doktersbriefje uit de hemel,” besluit hi J. Om hem op het hart te drukken dat hij maar beter thuis blijft waar de boze buitenwereld hem niet kan raken, vertelt zijn moeder keer op keer (zogenaamd) waar gebeurde verhalen over mensen met wie het fout afgelopen is, omdat ze een fysiek gebrek hadden.
“Mensen houden niet van kinderen die anders zijn,” herhaalt ze dan.
Die vertellingen brengt Embrechts met heerlijke dramatiek in beelD.

 

Achter die simpele structuur schuilt echter een verrassend geraffineerde visie.
‘Allez, Eddy!’ vertikt het om een kant te kiezen in de strijd waar het hele verhaal om draait.
Embrechts geeft geen blijk van blinde adoratie voor alles wat nieuw en modern is, maar zet zeker ook geen nostalgische paardenbril op.
Integendeel, als iemand in de film de zwarte piet toegespeeld krijgt, dan zijn het wel de mannen van het Vlaams Offensief die tegen de (Franstalige) supermarkt komen ageren.
De wereld is in constante flux, lijkt Embrechts te zeggen.
Het is een kwestie van de goeie stappen vooruit te zetten en het beste uit het verleden mee te nemen.
En vooral niet de mensen uit het oog te verliezen.
Het is precies wat ‘Allez, Eddy!’ als film doet.

In de naam van de roos      Eco Umberto      Roman

 

De naam van de roos is de Nederlandse titel van het in 1980 door de Italiaanse schrijver Umberto Eco geschreven boek Il nome della RosA. In 1986 is het verfilmd als The Name of the Rose door Jean-Jacques Annaud met Sean Connery en Christian Slater in de hoofdrollen.
Consulent voor de verfilming was de befaamde Franse mediëvist Jacques Le Goff.

De roman ; ;De naam van de roos ; ; speelt zich af in de middeleeuwen.
Het boek neemt de vorm aan van een misdaadroman, gesitueerd binnen de muren van een Benedictijner abdi J. Als zodanig is het gemakkelijk toegankelijk voor de lezer, maar, zoals gebruikelijk bij Umberto Eco, bevat het boek onder het oppervlak van het ; ;detective-verhaaltje ; ; tal van diepere lagen en literaire verwijzingen.

In november van het jaar 1327 wordt de Franciscaner monnik William van Baskerville door de Duitse keizer, Lodewijk van Beieren, naar een Benedictijner abdij in Noord-Italië gestuurd, met als opdracht een congres te organiseren waaraan Benedictijnen en Franciscanen zullen meewerken, in een poging een oplossing te vinden voor het voortslepende conflict tussen de Franciscaanse minderbroeders en de paus.
Het verhaal wordt verteld door de jonge novice Adson van Melk, die als knecht met William meereist.

Op de eerste dag van hun verblijf bezoeken William en Adson het scriptorium en de bibliotheek.
De bibliotheek, die de trots is van het klooster en honderden manuscripten bevat, is een labyrint waartoe slechts de bibliothecaris, Malachias van Hildesheim, toegang heeft.
Enkele dagen voor William en Adson in het klooster aankwamen, werd de monnik Adelmo van Otranto dood aangetroffen.
De omstandigheden van zijn dood zijn verdacht en scherpzinnige William begint op discrete wijze een onderzoek.

Op de tweede dag van hun verblijf doet zich nog een moord voor: in een vat dat het bloed van een pasgeslacht varken bevat, wordt het lijk van Venantius van Salvemec ontdekt, een monnik die in het scriptorium werkte en ook Grieks kende.
William raakt er zodoende van overtuigd dat de bibliotheek en het scriptorium een centrale rol spelen in het mysterie.

Op de derde dag verdwijnt een andere monnik, een zekere Berenger.
Zijn lijk wordt tegen de avond gevonden: verdronken, zo lijkt het, maar William komt erachter dat de monnik is vergiftigD. Intussen gaat Adson alleen op onderzoek uit in de bibliotheek.
Hij wordt bang en vlucht.
In de keukens van het klooster ontmoet hij een meisje uit het naburige dorp dat hem inwijdt in de geheimen van de liefde.

Op de vierde dag komen de Franciscaanse minderbroeders aan voor het congres.
Daarnaast wordt de knecht Salvatore samen met het meisje ontdekt dat eerder Adson had verleid; het meisje wordt beschuldigd van hekserij en opgesloten.
Terwijl ieders aandacht uitgaat naar de erudiete bijeenkomsten op het congres en de beschuldiging van hekserij, vindt er een nieuwe moord plaats: de herborist Severinus wordt met ingeslagen schedel gevonden, nadat hij aan William verteld heeft over een geheimzinnig manuscript.
De cellarius, Remigio van Varagine, wordt beschuldigd van de moorD.

Op de vijfde dag wordt de bibliothecaris Malachias dood aangetroffen.
Terwijl hij het lichaam onderzoekt, merkt William op dat drie vingertoppen van de rechterhand zwart gekleurd zijn.
Eenzelfde fenomeen had hij eerder al vastgesteld bij de andere doden; dit doet hem vermoeden dat de slachtoffers zijn vergiftigD. Terwijl hij naar andere aanwijzingen zoekt, ontdekt William een geheime doorgang die toegang geeft tot het centrale, geheime deel van de bibliotheek.

In de nacht tussen de zesde en de zevende dag dringen William en Adson door in de bibliotheek.
Plots horen ze iemand die de verstikkingsdood sterft achter de wand: ze ontdekken een geheime kamer en de zesde dode blijkt de abt zelf te zijn.

Uiteindelijk slagen William en Adson erin het mysterie op te lossen.
In het geheime centrum van het bibliotheek-labyrint wordt een manuscript bewaard: het gaat om het tweede boek van de Poetica van Aristoteles, over de komedie, waarvan men dacht dat het verloren was gegaan.
Jorge van Burgos, de ex-bibliothecaris, wilde niet dat de monniken op de hoogte waren van de inhoud van het (heidense) manuscript en had het ingesmeerd met dodelijk vergif.
De oude Jorge wordt zo ontmaskerd maar probeert het manuscript uit de handen van William te redden door de in gif gedrenkte pagina’s van het boek op te eten en de bibliotheek in brand te steken.
Zo gaat het manuscript van Aristoteles definitief verloren en wordt Jorge de zevende dode.

Het boek eindigt als William en Adson de brandende abdij achter zich laten en ieder hun weg uit gaan, om elkaar nooit meer terug te zien.

De scholastiek

Het boek is een illustratie van de scholastische manier van denken die zich vanaf de dertiende eeuw ontwikkelde.
Deze manier van denken staat in contrast met het mystiek-religieuze wereldbeeld dat door veel van de monniken in het klooster wordt aangehangen.
Zij geloven dat de golf van moorden toe te schrijven is aan duivelse krachten.
William van Baskerville weigert genoegen te nemen met hun bijgeloof en probeert het mysterie op te lossen door te redeneren en zijn gezonde verstand te gebruiken.

Het belang van de namen

; ;In het begin was het Woord ; ; (Joh.
1:1) lezen we in de eerste regels van ; ;De naam van de roos ; ; en inderdaad lijkt het spel van namen, woorden en betekenissen het centrale thema van het boek te zijn.
Dat uit zich enerzijds in de versregel waarmee de roman eindigt en waaraan hij zijn naam ontleent: Stat rosa pristina nomine, nomina nuda tenemus (De roos van voorheen bestaat als naam, naakte namen houden wij over).

Het namenthema uit zich ook in de vele allusies en woordspelletjes die we terugvinden in de namen van de personages.
In de namen van William van Baskerville en Adson zit een hommage aan Sherlock Holmes, auteur van de ; ;The hound of the Baskervilles ; ;, terwijl de naam Adson doet denken aan die van Watson, maar ook aan Adso van Montier-en-Der, een monnik uit de tiende eeuw die een Libro de antichristo schreef.
Tevens is zijn naam gebaseerd op William of Ockham, een middeleeuwse Franciscaner monnik en logicus die onder andere naamgever was van Ockhams Scheermes.
De naam van de blinde ziener Jorge van Burgos is een allusie op de Argentijnse auteur Jorge Luis Borges, die ook blind werd op latere leeftijd en een verhaal schreef over een labyrintische bibliotheek, De Bibliotheek van Babel (La biblioteca de Babel), waarop Eco zich gebaseerd heeft.

Helden van het laatste uur      Hans Helmut Kirst      Roman

 

Hans Hellmut Kirst

 

Hans Helmut KirstHans Hellmut Kirst (Osterode, Oost Pruisen, 5 december 1914 - Werdum, Oost Friesland, 13 februari 1989) was een productieve Duitse schrijver.

Kirst verhuisde als kind vaak omdat zijn vader politieambtenaar was en vaak van standplaats moest wisselen.
Hij bezocht het Kaiser-Wilhelm-Gymnasium in Ostroda, waarna hij naar de handelsschool ging.

In 1933 nam hij dienst in de Reichswehr in Koningsbergen.
In 1935 werd hij bevorderd tot onderofficier en in 1937 tot wachtmeester.
In 1939 diende hij als opperwachtmeester bij de inval van Polen en was later bij de aanval op Frankrijk.
In 1941 viel hij met de Wehrmacht de Sovjet-Unie binnen.
In 1943 kreeg hij zijn bevordering tot luitenant.
Van 1943 tot 1945 gaf hij les in krijgsgeschiedenis in Schönau en werd uiteindelijk kapitein en leider van de stadsbatteri J.

Kirst had na zijn belevenissen in de Tweede Wereldoorlog veel succes met het schrijven van de Gunner Asch-romanserie.
In Duitsland waren de eerste titels 08/15 in der Kaserne, 1954, 08/15 im Krieg, 1954 en 08/15 bis zum Ende, 1955 en later 08/15 heute, 1963 en 08/15 in der Partei, 1978.
Deze romans volgen het leven van een soldaat van voor de oorlog, aan het oostelijk front en daarna in het na-oorlogse DuitslanD. In 1962 verscheen wat als zijn beste werk werd geprezen, namelijk Die Nacht der Generale; het werd in 1967 verfilmD.

Op 14 december 1961 trouwde Kirst met de actrice Ruth Müller.
Met zijn vrouw en zijn dochter Beatrice leefde hij teruggetrokken in Feldafing aan de Starnberger See.
Later zou hij naar Werdum in Oost Friesland verhuizen.

In totaal schreef Kirst zestig romans en een aantal detectiveverhalen.

Romans

Wir nannten ihn Galgenstrick, 1950

Sagten Sie Gerechtigkeit, Captain?, 1952

Aufruhr in einer kleinen Stadt, 1953

1.
Band: 08/15 in der Kaserne, 1954

2.
Band: 08/15 im Krieg, 1954

3.
Band: 08/15 bis zum Ende, 1955

Die letzte Karte spielt der Tod, 1955

Gott schläft in Masuren, 1956

Mit diesen meinen Händen, 1957

Keiner kommt davon, 1957

Kultura 5 und der rote Morgen, 1958

Glück läßt sich nicht kaufen, 1959

Fabrik der Offiziere, 1960

Kameraden, 1961

Die Nacht der Generale, 1962

Bilanz der Traumfabrik, 1963

08/15 heute, 1965

Aufstand der Soldaten, 1965

Letzte Station Camp 7, 1966

Die Wölfe, 1967

Deutschland deine Ostpreußen, 1968

Kein Vaterland, 1968

Soldaten, Offiziere, Generale, 1969

Faustrecht, 1969

Heinz Rühmann, (Biographie), 1969

Held im Turm, 1970

Das Udo Jürgens Songbuch (Textbeiträge), 1970

Kriminalistik, BLV-juniorwissen Band 5, 1971

Verdammt zum Erfolg, 1971

Gespräche mit meinem Hund Anton, 1972

Verurteilt zur Wahrheit, 1972

Verfolgt vom Schicksal, 1973

Alles hat seinen Preis, 1974

Und Petrulla lacht, 1974

Die Nächte der langen Messer, 1975

Generals-Affären, 1977

Die Katzen von Caslano, 1977

Endstation Stacheldraht, 1978

08/15 in der Partei, 1978

Der Nachkriegssieger, 1979

Der unheimliche Freund, 1979

Hund mit Mann-Bericht über einen Freund, 1979

Eine Falle aus Papier, 1981

Bedenkliche Begegnung, 1982

Geld-Geld-Geld, 1982

Ausverkauf der Helden, 1983

Die gefährliche Wahrheit, 1984

Die seltsamen Menschen von Maulen, 1984

Blitzmädel, 1984

Ende 45, 1985

Das Schaf im Wolfspelz.
Ein deutsches Leben, 1985

Ein manipulierter Mord, 1987

Geschieden durch den Tod, 1987

Erzählungen aus Ostpreußen, 1987

Die merkwürdige Hochzeit in Bärenwalde, 1988

Stunde der Totengräber, 1988

Der unheimliche Mann Gottes, 1988

Menetekel '39, 1989

Vergebliche Warnung, Der Polenfeldzug, 1989

Die Ermordung des Rittmeisters, 1992

Erinnerungen an eine unvergessene Heimat

[bewerken] Toneelstukken

Auch dem Gesindel spielen Flöten, Komödie, 1947

Galgenstrick, Schauspiel, 1948

Aufstand der Offiziere, ( Regie: Erwin Piscator), 1966

[bewerken] Autobiografisch

Das Schaf im Wolfspelz.
Ein deutsches Leben.
Biographische Versuchungen 1945 bis 1957, 1985

[bewerken] Vertalingen

De nacht van de Generaals

08.
15 De Kazerne

08-15 vandaag

08/15 het einde

08/15 de oorlog

08 /15 de partij

Fabriek van officieren

De wolven

De nachten van de lange messen

De laatste dagen van Europa

Het generaalskomplot

Vuistrecht

Verdoemd tot succes

De helden van het laatste uur

Kameraden

Veroordeeld tot waarheid

De held in de toren

Een gevaarlijke vriend

Na de oorlog .

Het Hagen-komplot

Achtervolgd door het noodlat

Alles heeft zijn prijs

Een dubieuze verhouding

Galgenstrik

Geen Vaderland

God slaapt in Masuren

Het uur der vergelding

Kultura 5

Op naar Warschau

Opstand tegen Hitler

Tokio Sorge antwoord niet

Voorjaar ‘45

Vrouwen achter de frontlijn

Zei U gerechtigheid Captain ?

De dood speelt de laatste proef

De gevaarlijke waarheid

Het werk mijner handen

Niemand ontspringd de dans

Oproer in een kleine stad

Verdoemd tot succes

Ontvangen van ; ;http://nl.
wikipediA.org/wiki/Hans_Hellmut_Kirst ; ;

Categorie: Duits schrijver ;

De Decamerone      Boccaccio      Roman

Decamerone

 

A Tale from the Decameron, olieverfschilderij van John William Waterhouse, 1916

De Decamerone (ondertitel: Prencipe Galeotto) is een verzameling van 100 verhalen die de Italiaanse dichter en geleerde Giovanni Boccaccio schreef, waarschijnlijk in de periode 1348-1353.
[1] Dit middeleeuws allegorisch werk wordt als zijn meesterwerk beschouwd en behoort stilistisch tot het mooiste proza uit de Italiaanse literatuur.

 

De Decamerone bestaat uit 100 novellen, verteld door tien mannen en vrouwen tijdens een tien dagen durende reis, op de vlucht voor de pest die Florence heeft besmet.
De Decamerone is een allegorisch werk, berucht om zijn uitbeelding van liederlijke scènes uit het dagelijks leven, en niet het minst om de pittige humor en spot.
Daarnaast is het een opvallend zorgvuldig geconstrueerd boek met alle verhalen passend in een raamvertelling.
De titel zelf is een samenstelling van de twee Griekse woorden &"948;&"941;&"954;&"945; Deka ( ; ;tien ; ;) en &"7969;&"956;&"941;&"961;&"945; Hemera, ( ; ;dag ; ;).
Boccaccio betrok vele invloeden bij het schrijven van de Decamerone, en vele schrijvers na hem, zoals Maarten Luther, Geoffrey Chaucer, en John Keats, lieten zich inspireren door de Decamerone.

 

Inhoud

 1 Achtergrond

 2 Literaire bronnen

 3 Thema's

 4 Personages

 5 Inhoud 5.
1 Proloog

 5.
2 Eerste dag

 5.
3 Tweede dag

 5.
4 Derde dag

 5.
5 Vierde dag

 5.
6 Vijfde dag

 5.
7 Zesde dag

 5.
8 Zevende dag

 5.
9 Achtste dag

 5.
10 Negende dag

 5.
11 Tiende dag

 5.
12 Epiloog

 

6 Literaire invloed

 7 Receptie

 8 Trivia

 9 Externe link

 

Achtergrond

 

De Decamerone werd geschreven tussen 1350 en 1353 en speelt zich dus af tijdens de periode van de Zwarte Dood (of de pest), die Florence trof in 1348.
Het 14e-eeuws Italië werd ook geteisterd door hongersnoden en oorlogen die de verspreiding van epidemieën zoals de pest nog in de hand werkten.
Het resultaat van dit alles was een aanzienlijke vermindering van beschikbare arbeiders en vaklieden, en daarbij kwam dan nog de ineenstorting van de financiële structuur.
De koopmansklasse werd fundamenteel voor de samenleving, en onderhield relaties met de adel en de aristocratie.

 

Dit is de achtergrond waartegen de Decamerone zich afspeelt en Boccaccio beschrijft het leven van rijken die zich van de pest trachten te isoleren, en degenen die hun gewone leven willen leiden ook al was het bestemd om te worden afgebroken door de onvermijdelijke ziekte.
De pest had op sociaal, economisch, religieus en politiek gebied een enorme invloed op het toenmalige EuropA. Het is tegen deze achtergrond van wanhoop, waanzinnig hedonisme en verandering dat de verhalen van de Decamerone worden vertelD. De tien pelgrims die in de Decamerone Florence ontvluchten behoren tot de menigte van burgers die hun huizen in de stad verlaten en zich naar het platteland of naar het buitenland begeven.
Ze nemen hun toevlucht in een villa op de heuvels en besteden hun tijd aan het vertellen van een verhaal per dag per persoon.

 

Literaire bronnen

 

Boccaccio ontleende de plots voor de meeste van zijn verhalen aan oudere Italiaanse, Franse, Latijnse en andere bronnen.
Een deel van het verhaal van Andreuccio van Perugia (Dag II, verhaal 5) ontstond bijvoorbeeld reeds in de tweede eeuw in Efeze.
De structuur van het raamverhaal is afkomstig uit de in het Sanskriet geschreven Panchatantra, daterend van voor 500.
Boccaccio kan er via de Latijnse vertaling mee in contact gekomen zijn.
Ook de beschrijving van de Zwarte Dood (waarvan Boccaccio zelf getuige was) is niet origineel, maar gebaseerd op de Historia gentis Langobardorum van Paulus Diaconus, een monnik die leefde in de achtste eeuw.

 

Van een aantal verhalen waar geen vroegere sporen van werden gevonden wordt verondersteld dat ze mogelijk niet door Boccaccio bedacht zijn, maar afkomstig zijn uit lokale orale tradities.
Boccaccio zelf zegt dat hij een aantal van de verhalen had horen vertellen.
In Dag VII, verhaal 1, bijvoorbeeld, zegt hij dat hij als kind het verhaal van een oude vrouw hoorde.

 

Zelfs indien Boccaccio de verhaallijnen ontleende uit soms eeuwenoude bronnen, zorgt hij er toch voor dat ze zich afspelen in 'zijn' 14e eeuw.
Ze zijn dan ook aangepast voor zijn cultuur en zijn tijdgenoten.
Wat Boccaccio ook doet, is het combineren van meerdere van die oude verhalen, zoals in Dag II, verhaal 2 en Dag VII, verhaal 7).

 

Een andere techniek die Boccaccio frequent toegepast is om reeds bestaande verhalen complexer te maken.
Een duidelijk voorbeeld hiervan is te vinden in het thema van Dag IX, verhaal 6, dat ook Geoffrey Chaucer gebruikt in zijn The Reeve's Tale, maar deze Middelengelse auteur volgt de originele Franse bron (een fabliau van Jean de Boves) meer, terwijl Boccaccio nog enkele elementen van eigen vinding introduceert.

 

Thema's

 

De honderd verhalen van de Decamerone verkennen veel thema's, waaronder verstand, liefde, geluk, bedrog, seks en religie.
Ook de dood, de reden waarom de Brigata's zich van Florence verwijderen, speelt een belangrijke rol in de tekst.
Deze thema's komen in een groot aantal verhalen van de Decamerone voor, vaak zelfs in hetzelfde verhaal.

 

Met name de numerologie lijkt in de Decamerone een grote rol te spelen, en verwijst mogelijk naar belangrijker thema's in de tekst.
Zo is het getal 10 prominent aanwezig: de titel 'Decamerone' verwijst ernaar, alsook het aantal leden van de Brigata, en het aantal verhalen per dag.
Nog meer voorbeelden: het jaar waarin Florence werd gedecimeerd door de pest was 1348.
De eerste en laatste cijfers optellen levert 9 op, terwijl de middelste twee cijfers de som 7 geven.
Er zijn 3 mannen en 7 dames in de BrigatA. De dames vallen allemaal in de leeftijd tussen 18 en 27, die beide een veelvoud van 3 zijn.

 

Personages

 

De groep van tien Florentijnse jongeren, bekend als de ; ;Brigata, ; ; bestaat uit zeven vrouwen en drie mannen, die elk een allegorische rol vervullen: Pampinea, Filomena, Neifile, Filostrato, Fiammetta, Elissa, Dioneo, Lauretta, Emilia en Panfilo.
De vrouwen representeren elk een van de vier belangrijkste deugden (Voorzichtigheid, Rechtvaardigheid, Matigheid en Standvastigheid) of een van de drie theologische deugden (Geloof, Hoop en Liefde).
De mannen vertegenwoordigen mogelijk de driedeling van de ziel: Rede, Woede en Lust.
De auteur schrijft in de inleiding dat hij de ware namen van de leden van de Brigata achterhoudt, omdat hij niet wil dat ze zich in de toekomst zouden schamen over de verhalen die zullen verteld worden in het boek.

 

Behalve de fictieve vertellers worden ook heel wat personages in het boek vermeld die echt bestaan hebben, zoals Giotto di Bondone, Guido Cavalcanti, Saladin en Koning Willem II van Sicilië.
Onderzoekers zijn er zelfs in geslaagd om het bestaan van minder bekende personages, zoals de bedriegers Bruno en Buffalmacco en hun slachtoffer Calandrino aan te tonen.
Nog andere fictieve personages zijn gebaseerd op echte mensen, zoals de Madonna van Fiordaliso in verhaal II, 5, die is afgeleid van een Madonna Flora die leefde in de rosse buurt van Napels.

 

 Inhoud

 

 Proloog

 

De Decamerone begint met een proloog, waarin de auteur zijn recente bijna-doodervaring bespreekt, veroorzaakt door een overmaat aan passie.
Hij bedankt zijn vrienden, zonder wie hij ; ;ongetwijfeld zou zijn omgekomen.
; Dankbaar voor de hulp die hij in deze tijden van nood van anderen ontvangt, presenteert hij zijn werk als een gids voor de smoorverliefden.
Hij richt zich in het bijzonder op de vrouwen.
Vrouwen, zo zegt hij, zijn onderworpen aan de wil van hun familie en zijn ook inactief.
Mannen, daarentegen, kunnen wanneer zij verteerd zijn door passie, hun toevlucht nemen tot jagen, gokken, zakendoen, enz.
Vrouwen zijn ; ;opgesloten binnen de nauwe grenzen van hun kamers ...willen een ding en tegelijkertijd ook het tegenovergestelde ; ;.
De auteur presenteert zijn verhalen, verteld door een ; ;waardige ; ;groep van zeven vrouwen en drie mannen ; ;, met de bedoeling deze door liefde afgeleide vrouwen bezig te houden en hun instructie te geven.
In de verhalen kunnen immers ; ;nuttige adviezen ; ; gevonden worden die de dames zullen helpen ; ;te herkennen wat moet worden vermeden en ook wat moet worden nagestreefd ; ; om de pijn van de liefde te verlichten.

 

Eerste dag

 

Voordat de vertelsessies starten, verzamelen de tien jonge Florentijnen (de Brigata) bij de Basilica di Santa Maria Novella in Florence.
Daar besluiten ze om aan de Zwarte Dood te ontsnappen door de stad te verlaten en de komende twee weken hun intrek te nemen in een villA. Ieder gaat akkoord om elke dag een verhaal te vertellen, en dit gedurende tien dagen.
De verhalen worden verteld in de tuin van de eerste villa waar de Brigata verblijft, ergens een paar mijl buiten de staD.

 

Onder het 'bewind van Pampinea', mag de eerste verteldag het onderwerp vrij gekozen worden.
Hoewel er geen thema is opgegeven, handelen zes van de verhalen over een persoon die een andere censureert, en de andere vier zijn satires op de Katholieke Kerk.

 

Tweede dag

 

Filomena heerst tijdens de tweede dag en zij bepaalt het onderwerp waarover iedereen een verhaal moet vertellen: tegenslagen die onverwacht een gelukkige afloop hebben.

 

Derde dag

 

Neifile presideert als koningin van de derde dag.
In deze verhalen heeft een persoon iets ofwel pijnlijk verworven, of iets verloren en dan weer teruggewonnen.

 

Vierde dag

 

Boccaccio begint deze dag met een verdediging van zijn werk zoals het toe nu is.
Hij beweert dat delen van de vertellingen van de eerste dagen nog voor het werk klaar was circuleerden onder de geletterde burgers van Toscane.
Waarschijnlijk probeert hij zo de tekst meer status te verlenen, omdat schrijven in de volkstaal niet echt als hoge literatuur werd beschouwd in de 14e eeuw.

 

Filostrato heerst tijdens de vierde dag, waarin verhalen verteld worden over geliefden van wie de relatie rampzalig afloopt.
Dit is de eerste dag dat een mannelijke verteller heerst.

 

Vijfde dag

 

Tijdens de vijfde dag bepaalt Fiammetta het thema voor de te vertellen verhalen: geliefden die door allerlei tegenspoed en rampen heen moeten om de liefde en het geluk te vinden.

 

 Zesde dag

 

Tijdens de zesde dag van de verhalen is Elissa koningin van de Brigata en zij kiest als thema verhalen waarin een personage voorkomt dat aanvallen en verlegenheid uit de weg gaat door een gevat antwoord te geven.

 

Van Veel verhalen van de zesde dag zijn geen vroegere versies bekenD. Boccaccio zal waarschijnlijk de meeste ervan zelf hebben bedacht.
Hij was zeker in staat om de situaties en de slimmigheden uit te vinden.

 

 Zevende dag

 

Tijdens de zevende dag doet Dioneo dient als koning van de Brigata en geeft het thema voor de vertellingen op: verhalen waarin vrouwen hun echtgenoten bedriegen.

 

Verhalen van dit 'vrouwonvriendelijke' type zijn vrij typerend voor de middeleeuwen.
In veel van Boccaccio's verhalen worden vrouwen echter afgeschilderd als intelligenter en slimmer dan hun echtgenoten.
Hoewel Boccaccio veel van de vrouwen van deze verhalen op een positieve manier beschrijft, worden de meeste mannen uitgebeeld als stereotiepe hoorndragers.

 

Achtste dag

 

Lauretta heerst tijdens de achtste dag.
Op deze dag moeten de leden van de groep verhalen vertellen over trucjes die vrouwen met mannen uithalen of, andersom hoe mannen de vrouwen om de tuin leiden.

 

Negende dag

 

Emilia is koningin van de Brigata voor de negende dag.
Voor de tweede keer is er geen voorgeschreven thema (de enige andere keer was op de eerste dag).

 

Tiende dag

 

Panfilo is de koning van de laatste verteldag en hij geeft het gezelschap de opdracht om over daden van vrijgevigheid te vertellen.
Die verhalen escaleren omdat ieder de vorige verteller wil overtreffen met nog een sterker verhaal over vrijgevigheid, tot het einde van de dag en de Decamerone aanbreekt.
Dan wordt als een soort hoogtepunt van het opgegeven thema het verhaal over de lijdzame Griselda vertelD.

 

 Epiloog

 

De Decamerone eindigt nogal abrupt.
Boccaccio verdedigt tegenover tegenstanders zijn werk zoals hij al deed in de introductie bij de vierde dag.
Deze keer doet hij het op een humoristische en heiligschennende manier.

 

Met zijn laatste woorden richt de auteur zich tot de dames die, naar hij hoopt, zijn werk waardevol zullen vinden:

  ; ;Laat dus iedere dame vrij zijn om te zeggen en geloven wat ze ervan vindt, maar voor mij is het nu tijd om dit tot een einde te brengen, met mijn nederige dank aan Hem, door wiens hulp en begeleiding ik, na zo lang labeur, het beoogde doel bereikt heB. En laat u, mijn lieve dames, zich overleveren aan zijn Genade en Rust, en denk aan mij indien u ooit op enigerlei wijze baat zou hebben van het lezen van deze verhalen.
;

[bewerken] Literaire invloed

 

De verhalen uit de Decamerone waren voor veel latere schrijvers een bron van inspiratie.
Enkele voorbeelden zijn:

 Maarten Luther hervertelt verhaal Dag I, 2, waarin een Jood zich tot het katholicisme bekeert na een bezoek aan Rome en het zien van de corruptie van de katholieke hiërarchie .
Echter, in de versie van Luther (te vinden in zijn ; ;Tischreden " 1899 ; ;), proberen Luther en Philippus Melanchthon om de Joden van een bezoek aan Rome te weerhouden.

 Marguerite de Navarre, Heptaméron.

 De Parabel van de ring is de kern van zowel Gotthold Ephraim Lessings toneelstuk Nathan der Weise (1779 ) en wordt teruggevonden in verhaal I, 3.
In een brief aan zijn broer op 11 augustus 1778, zegt Lessing uitdrukkelijk dat hij het verhaal aan de Decamerone ontleende.
Jonathan Swift gebruikte ook ook hetzelfde verhaal voor zijn eerste grote gepubliceerde werk A Tale of a TuB.

 Posthumus' inzetten op de kuisheid van Imogen in Shakespeares Cymbeline werd uit een Engelse vertaling van een 15e-eeuws Duits verhaal ; ;Frederyke van Jennen ; ; gehaald, waarvan de basisplot uit verhaal II, 9 kwam.

 Zowel Molière als Lope de Vega gebruikten verhaal III, 3 voor hun toneelstukken in de volkstaal.
Molière schreef L'ecole des maris in 1661 en Lope de Vega schreefDiscreta EnamoradA.

 Verhaal III, 9, dat Shakespeare omzette in All's Well That Ends Well las Shakespeare waarschijnlijk voor het eerst in een vertaling van het Franse verhaal in William Painters Palace of Pleasure.

 Verhaal IV, 1 werd heropgenomen in de folklore als child ballad 269, Lady Diamond .
[2]

 John Keats ontleende het verhaal van Lisabetta en haar pot basilicum (IV, 5) voor zijn gedicht Isabella, or The Pot of Basil.

 Het titelpersonage 'Romola' in George Eliots historische roman herinnert aan Gostanza in het verhaal V, 2.
Zij koopt een kleine boot en laat zich wegdrijven in de zee om daar te sterven, nadat ze beseft dat ze niemand meer heeft die ze kan vertrouwen.

 Verhaal V, 9 werd de bron voor het werk van twee beroemde 19e-eeuwse Engelstalige schrijvers.
Henry Wadsworth Longfellow gebruikte het in zijn The Falcon of Ser Federigo als onderdeel van Tales of een Wayside Inn in 1863.
Alfred Tennyson gebruikte het in 1879 voor een toneelstuk met de titel The Falcon.

 Molière ontleende ook uit verhaal VII, 4 in zijn George Dandin, ou le Mari Confondu.
In beide verhalen is de man ervan overtuigd dat hij per ongeluk de zelfmoord van zijn vrouw heeft veroorzaakt.

 Het motief van de drie stammen in The Merchant of Venice van Shakespeare is te vinden in het verhaal X, 1.
Echter, zowel Shakespeare en Boccaccio baseerden zich waarschijnlijk op het verhaal in Gesta Romanorum.

 Bij zijn dood liet Percy Bysshe Shelley een fragment na van een gedicht, getiteld ; ;Ginevra ; ;, dat hij uit het eerste deel van een Italiaans boek L'Osservatore Fiorentino had gehaalD. Die vroegere Italiaanse tekst bevatte een stuk uit verhaal X, 4.

 Verhaal X, 5 deelt zijn plot met Chaucers The Franklin's Tale.
Beide auteurs maakten gebruik van een gemeenschappelijke Franse bron.

 Het verhaal van de geduldige Griselda (X, 10) was de bron van Chaucers The Clerk's Tale.
Sommige geleerden denken echter dat Chaucer misschien niet direct bekend was met de Decamerone, en in plaats daarvan zijn verhaal afleidde uit een Latijnse vertaling / navertelling van dat verhaal door PetrarcA.

 Christine de Pizan herstructureert verhalen uit de Decamerone in haar werk Le Livre de la Cité des Dames.

 Charles Bukowski's roman Women(1978) is geïnspireerd door de Decamerone.

 Steven James' thrillerroman The Knight (2009) toont een seriemoordenaar die zijn moorden baseert op verhalen verteld in dag vier van de Decamerone.

 

 Receptie

 

In de loop van de geschiedenis kreeg het werk met tegenstand te maken.
Zo werd het in 1497 door Girolamo Savonarola verbrand omdat het onzedelijk zou zijn.
Ook de kerk was niet altijd blij met het boek, niet zozeer vanwege de vrijmoedigheid alleen, maar vooral om de manier waarop kerkelijke prelaten werden beschreven.
Het boek kreeg daardoor ook bewerkte en gekuiste versies.
Tot in de 20e eeuw heeft de Decamerone met dit soort tegenstand te kampen gehaD. Het is niet verwonderlijk dat dit alleen maar heeft bijgedragen aan de populariteit van het werk.

 

Trivia

 Decamerone werd in 2002 opgenomen in de lijst van Belangrijkste boeken uit de wereldliteratuur (Zweedse Academie), samengesteld op initiatief van de gezamenlijke Noorse boekenclubs en de Zweedse Academie.

 Decamerone werd in 1971 verfilmd door de Italiaanse regisseur Pier Paolo Pasolini.

 In 1980-1981 zond de Tros de TV-serie Lessen In Liefde uit, gebaseerd op Decamerone.
Decamerone was ook de werktitel van deze productie, die deels in het toenmalige Bijbels Openluchtmuseum in Heilig Landstichting is opgenomen.

Portret van Mona Lisa      Kalogridis Jeanne      Roman

Firenze 15° eeuw.

Op 26 April 1478 wordt door ontevreden edellieden onder leiding van de rivaliserende familie Pazzi  een aanslag gepleegd op Lorenzo en Giuliano de Medici in de Duomo.
Giuliano sterft en zijn broer Lorenzo wordt de heerser van Firenze .
Hij laat 80 vermoedellijke samenzweerders terechtstellen.
Hij is bevriend met beroemde kunstenaars waaronder Leonardo da Vinci, Sandro Botticelli, Michelangelo,e.a. die hij vele werken laat uitvoeren, bovendien verzamelt hij veel kunst.

De vermoorde Giuliano was verliefd op de vrouw van de koopman Antonio Gherardini en vermoedelijk de natuurlijke vader van haar dochter Lisa, die later zal huwen met de koopman Giocondo.
Dit huwelijk is niet gelukkig omdat het afgedwongen was door Giocondo met de belofte haar vader te sparen van represailles ; bovendien is Lisa al verliefd op Giuliano een van de drie zonen van Lorenzo (die sterft in 1492) naast Piero II en Giovianni die in 1513  paus Leo X wordt.

Giocondo is aanhanger van de familie Pazzi en van de dominicaan Savonarola die de inwoners van Firenze met zijn preken aanspoort om eenvoudiger te gaan leven .
Hij  ruit de bevolking ook op tegen de Medici en onderhandelt ook met de koning van Frankrijk Karel VIII die Firenze een vernederende vredesregeling oplegt.

Piero is een onbekwaam bestuurder die door de Florentijnen samen met zijn broer Giuliano tijdens een opstand verdreven wordt nadat hij die vernederende vredesvoorwaarden had aanvaarD.

Lisa de Gherardini is ervan overtuigd dat haar geliefde Giuliano in de Arno verdronken is tijdens de opstand maar in werkelijkheid is Giuliano gevlucht naar Rome samen  met zijn broer.

De kunstschilder Leonardo da Vinci verblijft nu aan het hof van Ludovicus van Milaan; hij is niet alleen bevriend met de familie de Medici maar is tevens hun spion.
Anderzijds is Giocondo gehuwd met Lisa met de bedoeling Giuliano de Medici vanuit Rome naar Firenze te lokken om met hem af te rekenen.
Leonardo en Lisa zijn zeer goed bevriend met elkaar en Leonardo zal haar portret in opdracht van Lorenzo schilderen.
Dit wordt de beroemde Mona Lisa dat nu in het Louvre in Parijs hangt.

Eind 1494 wist Savonarola Karel VIII te bewegen de stad weer te verlaten.
Daarmee begon Savonarola's bijna vier jaar durend dictatoriaal bewinD. Uitdelingen van schatten onder de armen en het uitkomen van zijn voorspellingen hadden het volk op zijn hand gebracht.
Hij voerde nu een nieuwe, half theocratische, half democratische regeringsvorm in, oefende een onverbiddelijke rechtspraak uit en leidde tegelijk een campagne van strenge zedelijke hervorming.

Savonarola wordt echter door de paus geëxcommuniceerd en in 1498 door het stadsbestuur van Firenze op de brandstapel opgehangen.

Lisa , die met Leonardo da Vinci in het geheim meewerkt en spionneert in de kamer van haar echtgenoot wordt door hem echter ontmaskerD.

Piero en Giuliano keren terug naar Firenze waar ze door Giocondo en aanhangers van de Pazzi in een val worden gelokt maar die mislukt.

Later vertelt Leonardo da Vinci dat Lisa niet de dochter van Giuliano de Medici is maar dat hij verliefd was op haar moeder en hij haar natuurlijke vader is.

Lamiël      Stendhal      Roman

Lamiël is het vrolijke verhaal van een levenslustig Normandisch boerenmeisje dat toegang krijgt tot de hogere kringen.
Daar doet ze van zich spreken door haar onconventionele gedrag.
Alle heren vallen voor haar, maar Lamiël wordt er niet koud of warm van: de liefde, waar iedereen zo hoog van opgeeeft, vindt zij maar een saai tijdverdrijf.
Avontuur wil ze, actie! Nooit meer verveling! Met haar onstuimige optreden brengt ze haar bewonderaars steeds in grote verwarring.

Het mooiste portret van Stendhal (1783-1842) dat ik ken stamt uit 1807.
De auteur, die eigenlijk Henri Beyle heette, is dan pas vierentwintig jaar oud en dient in het leger van Napoleon.
Op het schilderij kijkt hij ons aan met bolle wangen, bakkebaarden, dunne lippen en priemende oogjes.
Van deze jongeman wil je graag geloven dat hij de schrijver is geweest van al die even vermakelijke als pedante brieven, waarin hij zijn jongere zusje Pauline uitlegt hoe de wereld in elkaar zit.

 

Stendhal: Lamiël.
Vertaling, nawoord en noten Jan Pieter van der Sterre.
Voetnoot, 207 blz.
ƒ39,50Buitenlandse literatuur

In één daarvan, gedateerd 22 maart 1806, doet hij haar uit de doeken hoe de verveling ooit de poëzie heeft voortgebracht.
Voorwaarde was het bestaan van een `rijke klasse' die zich nog alleen om haar eigen amusement hoefde te bekommeren.
Weldra hadden die rijken genoeg gekregen van het dansen en paardrijden; ter verdrijving van de verveling begonnen zij de vrouwen het hof te maken, om vervolgens te ontdekken dat de geestigste man het meeste succes haD. `En alle verveelden hadden eindelijk een hartstocht gevonden die hen overeind hield', schrijft Stendhal.

Hoe deze hartstocht nu uitgerekend de poëzie heeft voortgebracht, blijft in het midden; Stendhal laat het bij een constatering.
Toen hij jaren later zelf ging schrijven, zij 't geen gedichten, bleek hij genoeg te hebben aan alleen de verveling, `voor mij het grootste kwaad in het leven', zoals we kunnen lezen in zijn reisboek L'Italie en 1818.
Mede om dit `kwaad' te bestrijden ontstonden zijn romans en verhalen, waarin opvallend vaak sprake is van ennui.
Stendhal moet er een groot talent voor hebben gehad, iets wat zijn lezers achteraf alleen maar dankbaar kan stemmen.

Ook in zijn laatste – nu door Jan Pieter van der Sterre in levendig Nederlands vertaalde – roman Lamiel is de verveling alomtegenwoordig.
Iedereen in het imaginaire Normandische plaatsje Carville met ook maar enig pit in het lijf heeft ermee te kampen.
Sinds het einde van Napoleons keizerrijk had de verveling in Frankrijk epidemische vormen aangenomen, meende Stendhal.
Maar ook in het Italiaanse havenstadje Civitavecchia, waar hij na de revolutie van 1830 tot consul was benoemd, vormde zij een dagelijkse bedreiging.
Om deze `honger van de ziel' (zoals hij de verveling ooit noemde) te stillen, reisde Stendhal voortdurend heen en weer tussen Frankrijk en Italië, zonder een definitieve remedie te vinden – behalve in zijn literaire fantasie.

Wat Stendhals werk zo onweerstaanbaar maakt, is dat je voortdurend de indruk krijgt dat hier iemand aan het woord is die in de eerste plaats zijn best doet zichzelf te amuseren.
Daarom werkte hij bij voorkeur à l'improviste, op basis van een simpele anekdote, die aan de schrijftafel de meest onverwachte richtingen op kon gaan.
In voltooide romans als Le rouge et le noir (1831) en La chartreuse de Parme (1839) is dat misschien niet zo duidelijk, maar in een onvoltooide roman als Lamiel zien we hoe de schrijver zich zorgeloos door zijn eigen verzinsels op sleeptouw laat nemen.

In de eerste twee hoofdstukken dient een notariszoon zich aan als verteller, die zich uiteraard in Carville te pletter verveelt, totdat hem het verhaal ter ore komt over Lamiël.
Een weeskind dat door de plaatselijke koster en zijn vrouw in huis wordt genomen en dat vervolgens wordt aangesteld als voorleester bij de hertogin de Miossens.
Leeftijd en adellijke titel van deze hertogin verschillen in de diverse hoofdstukken, maar het karakter van Lamiël blijft tot het ontbrekende eind constant.
Een `kind van de duivel' wordt zij door de dorpelingen genoemd, en dat lijkt geen woord te veel gezegD.

Zoals Stendhal ooit zijn zusje Pauline bestookte met wereldwijze adviezen, zo krijgt Lamiël haar levenslessen van de gebochelde dokter Sansfin, een grappige cynicus die haar leert dat je in de wereld slechts `bedrogenen en bedriegers' hebt.
Lamiël toont zich een ontvankelijke leerling en al gauw doorziet zij de vrome praatjes die tante, pastoor en hertogin haar voorhouden.
Reeds op twaalfjarige leeftijd krijgt zij last van verveling; een bewijs van karakter, want `op die leeftijd wijst verveling die niet op een lichamelijke kwaal stoelt, op de aanwezigheid van een ziel'.

Als een vrouwelijke Julien Sorel (de hoofdpersoon van Le rouge et le noir) is Lamiël een van Stendhals meest energieke helden geworden.
Om te achterhalen wat de liefde betekent, waar iedereen zo hoog van opgeeft en tegelijk tegen waarschuwt, gaat zij geen middel uit de weg.
Ze laat zich kussen door een onbekende dronkelap en huurt voor een paar francs een domme kracht uit het dorp om haar te ontmaagden.
Maar terwijl zij het bloed wegveegt en even nadenkt over de pijn (meer woorden maakt Stendhal er niet aan vuil), vraagt zij zich af: `Is dat alles? ( .
) Is dat nou liefde?'

Nog diverse minnaars zullen volgen, in Normandië en in Parijs, met hetzelfde ontnuchterende resultaat.
Erg gevoelig kun je Lamiël dan ook niet noemen, wat haar drijft is in de eerste plaats `nieuwsgierigheid'.
Haar speurtocht naar de liefde blijkt in de praktijk vooral een wapen tegen de verveling, die zij voordien slechts via de lectuur van boekjes over achttiende-eeuwse bandieten als Mandrin en Cartouche wist te verdrijven.
Bij één van haar Parijse minnaars lukt dat pas als deze aankondigt zich wegens dreigend faillissement een kogel door de kop te zullen jagen.
Persoonlijke moed – ook zelfmoord behoorde voor Stendhal tot die categorie – is kennelijk het enige wat in het negentiende-eeuwse Frankrijk resistentie belooft tegen de hypocrisie en de daaraan inherente verveling.

Uit de korte schets van het nooit geschreven vervolg van de roman weten we dat Lamiël nog veel driestere avonturen te wachten stonden.
Zij zou de geliefde worden van de dief en moordenaar Valbraye, gemodelleerd naar de destijds spraakmakende boef Lacenaire.
Valbraye's simpele parool luidt: `Ik strijd tegen de samenleving, die tegen mij strijdt'.
Na zijn veroordeling en zelfmoord, zou Lamiël om hem te wreken het Paleis van Justitie in brand steken en daarbij zelf de dood vinden.

Het is een einde dat eerder lijkt thuis te horen in een van Stendhals Chroniques Italiennes.
Zoals wel meer van zijn helden is Lamiël met haar naïeve meedogenloosheid een in de negentiende eeuw verdwaald `monster' uit de Renaissance, de periode die volgens Stendhal overliep van de energie en de hartstocht waaraan zijn eigen tijd zo dringend behoefte haD. Dat maakt het des te spijtiger dat hij er niet in is geslaagd deze roman af te maken.
Een mooiere en radicalere apotheose van zijn oeuvre was moeilijk denkbaar geweest, al demonstreert Lamiël ook in onvoltooide staat meer dan afdoende dat de verveling de schrijver Stendhal nooit de baas is geworden ;

Mannen die vrouwen haten      Larsson Stieg      Roman

Hoofdpersonen in de boeken (en films) zijn Mikael Blomkvist en Lisbeth Salander.
Hij is veertiger, journalist en verantwoordelijk uitgever van het Zweedse maandblad Millennium (waar de boekenreeks naar is genoemd).
Het blad heeft een vrij kleine redactie, maar is befaamd om de onderzoeksjournalistiek, die van tijd tot tijd in speciale nummers diepgravend aandacht besteedt aan spraakmakende zaken.
De vrouwelijke hoofdpersoon heeft een problematisch karakter, als gevolg van in haar jeugd opgelopen trauma's.
Zij meet niet meer dan 1,50 m en 40 kilo, heeft vele tatoeages en diverse piercings en is kennelijk biseksueel.
Zij staat officieel te boek als psychotisch en uiterst introvert en is onder curatele gestelD. In de praktijk blijkt zij echter uiterst scherpzinnig en gewiekst.
Zij is een fenomeen in de internationale wereld van de computerhackers en heeft bovendien gewelddadige neigingen.
Haar bijzondere capaciteiten als researcher brengen haar in contact met de journalist en zij raken verwikkeld in diverse duistere zaken.

In het eerste deel draait de intrige om de opsporing van een vermiste en mogelijk vermoorde vrouw.
In het tweede en derde deel is Lisbeth Salander de spil om wie alles draait.
Deze twee delen sluiten naadloos op elkaar aan.

Mannen die vrouwen haten

Mikael Blomkvist is onderzoeksjournalist en verantwoordelijk uitgever en mede-eigenaar van het in Stockholm verschijnende tegendraadse maandblad 'Millennium'.
Hij heeft zich vastgebeten in een zaak tegen de financieel expert, grootindustrieel en belegger Hans-Erik Wennerström.
Deze spant een rechtszaak aan tegen Blomkvist wegens laster en de journalist wordt veroordeeld tot een gevangenisstraf van drie maanden.
Dat is een ernstige tegenslag voor het noodlijdende blad en Blomkvist ziet zich gedwongen zich (tijdelijk) terug te trekken uit de redactie.
Dan wordt hij benaderd door de bejaarde zakenman Henrik Vanger, voormalig topman van het omvangrijke Vanger-concern.
Deze vraagt hem om onderzoek te doen naar de verdwijning van zijn jonge nicht Harriet die naar zijn inzicht het slachtoffer is geworden van moorD. Als dekmantel voor het onderzoek dient het excuus dat Blomkvist bezig is met het schrijven van de biografie en familiekroniek van Henrik Vanger.
De zakenman biedt hem een riant salaris en de belofte dat hij na de afgesproken werkperiode van een jaar nadere belastende informatie zal krijgen over Wennerström.

Blomkvists naspeuringen leiden vooralsnog tot niets, totdat de mysterieuze Lisbeth Salander op zijn weg komt.
Zij is een getraumatiseerde jonge vrouw met een bijzonder uiterlijk: klein, mager, voorzien van vele tatoeages en diverse piercings, maar met uitzonderlijke kwaliteiten als onderzoeker en, zoals blijkt, computerhacker.
Dit onwaarschijnlijke tweetal vormt een team dat probeert een oplossing te vinden voor de begane misdaaD. Hun naspeuringen leiden echter tot gevaarlijke situaties waarbij zij niet meer de jagers zijn, maar de opgejaagden…

Tweede deel : De vrouw die met vuur speelde

Derde deel : Gerechtigheid ;

De Verklikker      Fjell Jan-Erik      Roman

De plot van DE VERKLIKKER is tweeledig.
In het New York van de jaren '60 wordt Vincent Giordano opgenomen in de beruchte mafia-familie Locatelli en ondergaat daar zijn vuurdoop het terechtstellen van een verklikker.

In het hedendaagse Noorse Fredrikstad wordt de rijkste man van de stad vermoorD. Inspecteur Anton Brekke, een brutale bon-vivant met een zwak voor vrouwen, leidt het onderzoek.
Met de ijverige politiestudent Magnus Torp in zijn kielzog weet Brekke allerlei gebeurtenissen van vroeger boven tafel te halen die op verrassende wijze tot een ingenieuze finale worden vervlochten.

De verklikker werd al snel vergeleken met de boeken van Jo Nesbø.
Van het boek werden binnen de kortste keren 50.
000 exemplaren verkocht en won de Boekhandelsprijs 2010.

 De plot van De verklikker is tweeledig.
In het New York van de jaren ’60 wordt Vincent Giordano opgenomen in de beruchte mafia-familie Locatelli en ondergaat daar zijn vuurdoop: het terechtstellen van een verklikker.
In het hedendaagse Noorse Fredrikstad wordt de rijkst man van de stad vermoorD. Er is reden om aan te nemen dat de moord een financieel motief heeft.
Inspecteur Anton Brekke van de plaatselijke recherche gaat het onderzoek leiden.
Een brutale bon-vivant met een zwak voor vrouwen en een geheime passie voor poker.
Met de ijverige politiestudent Magnus Torp in zijn kielzog weet Brekke allerlei gebeurtenissen van vroeger boven tafel te halen die op verrassende wijze tot een ingenieuze finale worden vervlochten.

 

“Ik vraag alleen maar of je me een dienst wilt bewijzen.
Dezelfde dienst waar ik je zes jaar geleden al om heb gevraagD.” Vincent stak zijn hand in de binnenzak van zijn colbertje, haalde er een rood sleuteltje uit en legde het op tafel.
“Weet je nog?”

 

In het New York van de jaren ’60 wordt Vincent Giordano opgenomen in de beruchte mafia-familie Locatelli en ondergaat daar zijn vuurdoop: het terechtstellen van een verklikker.
In het hedendaagse Noorse Fredrikstad wordt de rijkst man van de stad vermoorD. Er is reden om aan te nemen dat de moord een financieel motief heeft.
Inspecteur Anton Brekke van de plaatselijke recherche gaat het onderzoek leiden.
Een brutale bon-vivant met een zwak voor vrouwen en een geheime passie voor poker.
Met de ijverige politiestudent Magnus Torp in zijn kielzog weet Brekke allerlei gebeurtenissen van vroeger boven tafel te halen die op verrassende wijze tot een ingenieuze finale worden vervlochten.

“Ik vraag alleen maar of je me een dienst wilt bewijzen.
Dezelfde dienst waar ik je zes jaar geleden al om heb gevraagD.” Vincent stak zijn hand in de binnenzak van zijn colbertje, haalde er een rood sleuteltje uit en legde het op tafel.
“Weet je nog?”

Fjell voelt perfect aan wanneer hij moet schakelen en weet zo de spanning evenwichtig gedoseerd op te drijven: slim gezien, en goed gedaan!

Iemand die nog zo jong is - hij moet nog 29 worden - kan moeilijk een hoop ervaring aangemeten worden.
Aangeboren talent blijft dan de enig mogelijke verklaring voor de uitstekende prestatie die de Noor Jan-Erik Fjell geleverd heeft met zijn debuutthriller De verklikker.
Dat hij in Noorwegen al vergeleken wordt met Jo Nesbø is nog wat voorbarig, maar is na het lezen van deze thriller wel een begrijpelijke reactie.

In New York City verdient de jonge Vincent Giordani in het begin van de jaren zestig een plaats in de voorste rangen van de familie Locatelli door in haar opdracht een verklikker te executeren.
In het Noorse Fredrikstad van vandaag wordt grootindustrieel Wilhelm Martiniussen, onmiddellijk nadat hij een beslissing heeft aangekondigd waar niet alle leden van de raad van bestuur het mee eens zijn, vermoorD. De flamboyante inspecteur Anton Brekke, notoir rokkenjager en bezeten gokker, neemt dit moordonderzoek op zich.
Degelijk politiewerk levert aanvankelijk slechts enkele onbetekenende aanknopingspunten op.
Pas als blijkt dat een Amerikaanse toerist, die in de straten van Fredrikstad werd neergeslagen, banden heeft met de maffia, krijgt het onderzoek wat vorm.
Brekke reist naar New York waar hij de hulp krijgt van FBI-agent Percy Willson, die al een half leven achter de Locatelli's aanzit maar geen van hen ooit voor de rechter kreeg omdat getuigen de onhebbelijke gewoonte hadden steevast te verdwijnen.
Brekke vindt in New York wel bruikbare aanwijzingen, maar geen oplossing.
Terug in Fredrikstad is het de opmerkzaamheid van de jonge politiestudent Torp die de 'missing link' tussen Martiniussen en Giordani aan het licht brengt .

Het eerste wat aan deze thriller opvalt is de goed geordende structuur van het verhaal.
De beide verhaallijnen - die rond Giordano en de Locatelli's in New York en die over het moordonderzoek in Fredrikstad - lopen mooi parallel naast elkaar.
Tot ver in het boek blijft de connectie tussen beide verborgen en lijken het wel twee afzonderlijke verhalen te zijn.
Fjell voelt perfect aan wanneer hij moet schakelen en weet zo de spanning evenwichtig gedoseerd op te drijven: slim gezien, en goed gedaan!

Even opvallend is Fjells ongedwongen, soepele schrijfstijl, zijn fris, jong taalgebruik en zijn vermogen om beide verhaallijnen een eigen sfeer te geven.
In Fredrikstad ontwikkelen de gebeurtenissen zich allemaal wat rustiger, beschaafder en bedachtzamer (Scandinavischer?), terwijl het er in New York bij momenten gewelddadig en jachtig aan toe gaat.
Met name is de maffiafamilie bijzonder goed beschreven.
Een déjà vu af en toe - Mario Puzo's The Godfather is soms heel dichtbij maar laat dit vooral als compliment bedoeld zijn - kan de pret niet verstoren.

De personages zijn goed uitgetekenD. Anton Brekke is sympathiek en dwingt bewondering af omdat hij, ondanks zijn gebreken, een plichtbewuste en betrouwbare politieman is.
Zijn hulpje, de politiestudent Magnus Torp, zorgt geregeld voor de komische noot: een opvallend personage.
Toch missen de personages over het algemeen nog wat ; ;ziel ; ; waardoor ze op afstand blijven.

Het boek eindigt niet bepaald sensationeel, maar is wel af.
In de marge van het verhaal blijven enkele losse eindjes hangen die een vervolg doen vermoeden.
We kunnen er alleen maar op hopen.
Want - om even terug te grijpen naar het begin - Jan-Erik Fjell is nog jong en heeft dus alle tijd om te groeien.
Met De verklikker heeft hij alvast bewezen genoeg talent in zich te hebben om mettertijd ook écht naast Jo Nesbø te kunnen staan.

De kunst van het verdwijnen      Lippman Laura      Roman

In de buitenwijk waar Heloise woont, wordt ze gezien als een doorsnee alleenstaande moeder met een goed hart en een matig cv.
Maar in hotelkamers in de hele omgeving is ze de droom van elke man die zich haar uurtarief kan veroorloven.

Ruim tien jaar houdt Heloise haar dubbelleven angstvallig verborgen om zich te beschermen tegen de gevaren die het met zich meebrengt.
Maar dan wordt het lijk van een andere zogenaamde 'randstad-madam' gevonden.
Volgens de autoriteiten heeft de vrouw zelfmoord gepleegd, maar wat betekent het voor Heloise als dat niet zo is? Bovendien heeft Val, haar gewelddadige ex-vriend en ex-pooier, zijn gevangenisstraf bijna uitgezeten.
Val weet niet dat hij een zoon heeft - en ook niet dat Heloise degene was die hem heeft verraden.
Maar hoe lang kan Heloise de waarheid voor hem verbergen als hij eenmaal op vrije voeten is?

Verdwijnen is geen probleem.
Een nieuwe naam en een nieuwe woning zijn eenvoudig te regelen als je de juiste contacten hebt - mits je lang genoeg in leven blijft natuurlijk…

Niet 'plot-driven', maar 'character-driven'.

De lezer die op zoek is naar een bloedstollende thriller vol onverwachte wendingen en nagelbijtende spanning, kan De kunst van het verdwijnen van Laura Lippman gerust laten liggen.
Lippman moet het niet hebben van het ijzersterke verhaal of de grote verrassingen.
Wat ze wel zeer bekwaam doet, is een bijzonder personage neerzetten waar je steeds nieuwsgieriger naar wordt.
Deze thriller is, voor de verandering, niet 'plot-driven', maar 'character-driven'.

De kunst van het verdwijnen vertelt het verhaal van Heloïse (voorheen Helen) Lewis.
Op het eerste gezicht is zij een doodgewone alleenstaande moeder, met een huis in een buitenwijk, een SUV en een zoon van elf.
Maar hoe kan het eigenlijk dat Heloïse dat mooie huis en die dure auto kan betalen? Heeft haar echtgenoot haar zo goed verzorgd achtergelaten toen hij overleed, zoals ze altijd vertelt wanneer iemand ernaar durft te vragen?

Al heel snel wordt duidelijk dat de werkelijkheid toch iets anders in elkaar steekt.
Van Heloïses goed ingestudeerde verhaal is maar heel weinig waar.
De vader van haar kind was niet haar echtgenoot, hij is niet dood en hij draagt absoluut niets bij aan haar inkomen.
Daar zorgt ze zelf wel voor, zij het op een onconventionele wijze.
Heloïse runt namelijk een escortbureau, en heeft zelf ook regelmatig klanten.

In de loop der jaren heeft Heloïse twee strikt gescheiden werelden opgebouwD. Hoe dat zo gekomen is, dat wordt stukje bij beetje duidelijk doordat heden en verleden elkaar in het verhaal afwisselen.
Met elk hoofdstuk dat het verleden beschrijft, ga je beter begrijpen waarom Helen (zoals ze toen nog heette) de keuzes maakte die ze maakte, en hoe het kan dat haar leven zo anders geworden is dan waar ze als meisje van droomde.
In de hoofdstukken die zich in het heden afspelen wordt Heloïses zorgvuldig opgebouwde beschermlaag bedreigD. In een nabije buitenwijk is een ‘madam’ vermoord, en hoewel Heloïse ervan overtuigd is dat deze zaak niets met haar te maken heeft, is er iets niet in de haak.

Lippman neemt uitgebreid de tijd om haar personage neer te zetten, waardoor Heloïse een mens met meerdere lagen wordt.
Je maakt kennis met een sterke vrouw die keihard vecht voor dat waar ze in gelooft, en die uit alle macht probeert haar zoon goed op te voeden en te beschermen.
Je kan het oneens zijn met haar levenswandel, maar je gaat haar wel steeds beter begrijpen en zelfs waarderen.

Dat het eigenlijke verhaal een beetje ondergesneeuwd raakt in deze sterke karakterschets, is jammer.
In de laatste tachtig pagina’s komt er pas een beetje schot in het verhaal, en langzaam maar zeker wordt duidelijk wat Heloïses zorgvuldig opgebouwde leventje bedreigt.
Toch is het niet heel erg dat de plot zo ondergeschikt is, omdat je tegen die tijd allang geïntrigeerd bent geraakt door die harde, sterke, pragmatische en liefdevolle vrouw, die alleen maar probeert dat te beschermen waar ze het meeste van houdt.

Waarheid en leugen in de Literatuur      Vizinczey  Stephen      Roman

Een groot schrijver waarschuwt ons niet tegen het vuur, maar zorgt er juist voor dat we onze vingers eraan branden,’ schrijft Stephen Vizinczey in deze kloeke bundel vol essays, bespiegelingen en artikelen over de groten in de wereldliteratuur.
Dit boek is het werk van een bezeten en gepassioneerd lezer, die leeft voor de literatuur en de klassieken.
Hij legt uit waarom Mark Twain een veel betere schrijver is dan Charles Dickens, en schrijft net zo makkelijk over Heinrich von Kleist en Honoré de Balzac als over de goelag en de maffiA. Vizinczey weet zijn passie op meeslepende wijze over te brengen op de lezer, die na dit boek maar één ding zal willen: de klassieken lezen!

Er zijn een aantal vrienden die je leert kennen in je jeugd en je de rest van je leven meeneemt.
Boeken, cd's, films die je verslindt als zestienjarige en op je zestigste nog steeds meelipt.
Stephen Vizinczey heeft jeugdvrienden: Stendhal, Balzac, Tolstoj, Dostojevski, kortom de grote schrijvers uit de wereldliteratuur.
De Klassieken, als je wil.
Vizinczey is een naar Canada geëmigreerde Hongaarse schrijver die zijn eerste roman 'Loflied op een rijpe vrouw' pas kon schrijven nadat hij zich het Engels meester had gemaakt.
In de stevige essaybundel 'Waarheid en leugen in de literatuur' doet hij verslag van zijn denken over wat grote literatuur is.

 

Een goede raad voor wie begint te lezen in dit boek: neem even de tijd om mee te gaan in de ideeën van Vizinczey.
Hij wil soms nogal prekerig overkomen en wie zelf uitgesproken ideeën over literatuur heeft, zou zich kunnen ergeren aan de vaak nogal dogmatische manier waarop Vizinczey sommige schrijvers heilig verklaart en anderen als mindere goden afdoet.
Daar staat tegenover dat de schrijvers die Vizinczey groots noemt wel schrijvers zijn van het kaliber van bovengenoemde klassiekers.
Toch wrijft hij bijvoorbeeld Charles Dickens (overigens terecht en zonder diens genialiteit te ontkennen) aan de burgerij van zijn tijd te behagen door de maatschappelijke normen te bevestigen en eventuele kritiek op de machthebbers karikaturaal te verwoorden.

 

Deze kritiek op Dickens, die bij Vizinczey al een mindere god is dan Mark Twain, geeft het al aan: Vizinczey geeft zijn eigen favorieten als lezer en zijn voorbeelden als schrijver een prominente plaats in zijn essays.
Hij verdedigt ze met hand en tand, en zij zijn de grootsten.
Point final.
Laat ons daar eens een speld tussen wringen.
Voorbeeld: Stendhal is een groots schrijver omdat hij schreef vanuit zijn eigen denken en zijn eigen hart, dit in tegenstelling tot Shakespeare en Balzac, die vaak schreven vanuit de maatschappelijke normen van die tijD. Een schrijver uit de vroege Verlichting vergelijken met een schrijver van tweehonderd jaar eerder, en dan een gevolg van de tijd waarin de eerste schrijft gebruiken als argument voor grootsheiD. Je moet het maar verkocht krijgen.

 

Vizinczey krijgt het verkocht: zijn onbevlogen en dus soms ongenuanceerde bewondering voor de Klassieken in zijn eigen Panthéon werkt aanstekelijk als je niet al te zeer vanuit je eigen standpunten kijkt naar de argumenten die hij aandraagt.
Vizinczey heeft maar een probleem: als we zijn grootste stokpaardje volgen, enkel nog de Klassieken lezen in plaats van nieuwe boeken, en boeken over de grote schrijvers helemaal links laten liggen, dan moeten we 'Waarheid en leugen in de literatuur' ook in de kast laten staan.

 

En laat ons dat nu eens niet doen, laat ons Vizinczey volgen: laat ons onze eigen jeugdvrienden zoeken, ergens vanachter in de kast, waaraan we elk boek dat we lezen en elke film die we zien aftoetsen, en laat ons kijken of het een klassieker is zoals de grote 19de-eeuwse schrijvers voor Vizinczey.
Is het een Shakespeare of een Dostojevski? Of is het toch 'Pulp fiction', 'The white album' of 'Kartonnen dozen'? Dat zijn onze klassiekers.
En die stapelen we vrolijk op de klassieken van Vizinczey, die we gaan herlezen maar aftoetsen aan onze eigen favorieten en onze eigen tijD. En dan kijken we wie onze tijdsgeest en ons hart doorstaat.
Dát zijn dan de ware klassieken.

Van de van oorsprong Hongaarse schrijver Stephen Vizinczey is nu in het Nederlands een bundel essays en boekbesprekingen verschenen onder de titel Waarheid en leugen in de literatuur.
In 39 artikelen schrijft Vizinczey als een belezen schoolmeester over grote schrijvers en denkers in de wereldliteratuur.
De vraag is nu: wat willen we leren? Want we zullen onze eigen ideeën over literatuur even moeten parkeren.

Het oorspronkelijke werk stamt uit 1986, dus de uitgever zal ongetwijfeld goede redenen hebben gevonden om ruim 24 jaar later dit boek af te stoffen en te vertalen.
Dergelijke redenen blijven voor de lezer vaak verborgen, evenals de keuze voor de foeilelijke kaft.
Als er een prijs zou zijn voor de lelijkste kaft van 2011, zou dit boek in ieder geval hoge ogen gooien.
Of dat ook voor de inhoud geldt, valt te bezien, al heeft de tijd reeds geoordeeld dat het hier gaat om 'meeslepende essays', 'gepassioneerde verhalen' en een 'hartstochtelijke liefde voor de klassieken'.

Helden en onvolprezen helden

De titel van deze bundel Waarheid en leugen in de literatuur is ontleend aan het laatste essay in het boek.
De overige stukken in het boek gaan over vele uiteenlopende onderwerpen omtrent grote schrijvers, zodat dit zeker geen handboek is waar de lezer bediend wordt van een overzicht van allerlei feitelijke  onjuistheden in de literatuur.
Sterker nog, het boek draait vooral om de persoonlijke opvattingen van de auteur.

Voortdurend benadrukt hij zijn helden zoals Thomas Mann, Leo Tolstoj of Honoré de Balzac, terwijl hij voor de 'domme' lezer die zich overgeeft aan Danielle Steel of Dan Brown geen goed woord over heeft.
De romantisch-realistische schrijver Marie-Henri Beyle (Stendhal) is zonder meer de onvolprezen held van Vizinczey en hij laat geen gelegenheid onbenut Stendhal te verdedigen en te citeren.
Wil je de mens begrijpen, dan moet je Stendhal lezen.

Leugens en leugenaars

Wie veel van de verhalen achter elkaar leest zal ontdekken dat er nogal wat stellingen herhaald worden, zoals het 'leugenachtige en valse' idee dat het kwade begrepen kan worden of zelf goedgepraat.
Zo noemt Vizinczey een van de meest voorkomende leugens in de literatuur 'het waanbeeld dat het meer pijn doet om iemand te mishandelen, te martelen of te vermoorden dan om mishandeld, gemarteld of vermoord te worden'.
Een waanbeeld waaraan volgens hem Herman Melville zich in zijn roman Billy Bud schuldig heeft gemaakt.

Charles Dickens is volgens Vizinczey ook een grove leugenaar, omdat hij namelijk in al zijn boeken hulpeloze vrouwtjes beschrijft en de autoriteiten te veel te vriend houdt, door ze nooit te portretteren zoals ze werkelijk waren: achterbaks en corrupt.
Ook de (gezaghebbende) literaire criticus krijgt er flink van langs, omdat deze vaak kunstzinnig gemankeerde charlatan nogal eens om persoonlijke redenen lezers van een goed boek afhoudt.
Terwijl iedere deskundige aan vele strenge eisen moet voldoen, schrijft de criticus vaak niet gehinderd door enige kennis van zaken er maar wat op los.
Als voorbeeld noemt Vizinczey de volgens hem rancuneuze Franse recensent C.A. Sainte-Beuve.
Dit is overigens maar een kleine greep van lieden die er van langs krijgt.
Ook mindere goden zoals Norman Cone en J.H.
Huizinga moeten het ontgelden.
Wie van ongezouten en scherpe kritiek houdt, heeft aan Vizinczey in ieder geval een goede vrienD.

Prikkelend

Wie deze recensie tot hier gelezen heeft, denkt misschien dat het boek niet bijzonder de moeite waard is.
Maar dat is het wel, om een tweetal redenen.
Op de eerste plaats zijn de verhalen kort, prikkelend en informatief.
Hoewel de stijl af en toe doet denken aan die van een schoolmeester, betekent dat niet dat deze schoolmeester niets te vertellen heeft.
Integendeel, een veelgehoorde opmerking bij dit boek is dat het aanspoort om allerlei genoemde boeken te bestellen en te gaan lezen.
En warempel, dat blijkt waar te zijn.
Werken van Stendhal en Proust staan voor je er erg in hebt op het verlanglijstje.

Op de tweede plaats zijn de opvattingen van Vizinczey geregeld zwart-wit, maar dat nodigt juist uit om door te lezen, een eigen mening te vormen en de dialoog met anderen op te zoeken.
Zoals Vizinczey het zelf zegt, bestaan er in feite twee soorten literatuur: het ene helpt je met begrijpen, het andere helpt je met vergeten.
Dat is nu toevallig precies waar dit boek wel het midden houdt.

De Cereus bloeit 's nachts      Mootoo Shani      Roman

De Cereus bloeit 's nachts

'Tyler, zo word ik genoemD. Tyler - meer niet.
Wie met twee woorden wenst te spreken, kan me broeder Tyler noemen - ik ben verpleegkundige van beroep.
Met het neerschrijven van dit verhaal vertrouw ik op de draagwijdte van het gedrukte woorD. Ik koester namelijk de vurige hoop dat dit boek ooit ter hand zal worden genomen door Asha Ramchadin, voormalig inwoonster van Paradise, op Lantanacamara, en dat zij er zichzelf en haar familie in herkennen zal.
Bent u niet Asha, maar kent u haar of kent u iemand die haar zou kunnen zijn (het is niet ondenkbaar dat ze haar naam heeft veranderd), of kent u iemand die haar misschien wel kent, wees dan zo goed dit boek aan die persoon te lezen te geven'.

Zo begint het aangrijpende relaas van broeder Tyler, die het levensverhaal vertelt van een van de bewoonsters van het verpleeghuis waar hij werkt.
De oude, mysterieuze Mala Ramchadin is de zuster van Asha Ramchadin, voor wie deze familiekroniek is bedoelD. De vrouw ontsluit stukje bij beetje het verleden: zij is het slachtoffer van incest en Tyler laat zien hoe dit gruwelijke feit haar levensloop heeft bepaalD.

De kolonel krijgt nooit post      Gabriel Garcia Marquez      Roman

  El coronel no tiene quien le escriba

 

 De kolonel krijgt nooit post

 

Auteur:

 Marquez, Gabriel Garcia

 

Jaar van uitgave:

 1961

 

Aantal pagina's:

 79

 

Verfilmd als:

 El coronel no tiene quien le escriba  (1999)

 

Auteur:

 Marquez, Gabriel Garcia

 

Geslacht:

 man

 

Nationaliteit:

 Spaans

 

Geboren:

 6 maart 1927

 

Populaire titels:

 1982Crónica de una muerte anunciada / Kroniek van een aangekondigde dood (11)1961El coronel no tiene quien le escriba / De kolonel krijgt nooit post (7)1967Cien anos de solidad / Honderd jaar eenzaamheid (3)1994Del amor y otros demonios / Over de liefde en andere duivels (4)1985Liefde in tijden van cholera (2)1975El otono del patriarca / De herfst van de patriarch (1)1992Doce cuenteos peregrinos / Twaalf zwerfverhalen (1)2004Memoria de mis putas tristes / Herinnering aan mijn droeve hoeren (1) .
meer

1.
El coronel no tiene quien le escriba

 

2.
El coronel no tiene quien le escriba

 

3.
El coronel no tiene quien le escriba

 

4.
El coronel no tiene quien le escriba

 

5.
El coronel no tiene quien le escriba

 

6.
El coronel no tiene quien le escriba

 

7.
El coronel no tiene quien le escriba

 

 

 

 

 Naam:

 

 

E-mail:

 

 

Bericht:

 

 

Bestemd voor

  Iedereen Scholieren.
com redactie 

Geheime code:

 

 

    

 .

Vraag 1

Er is een alwetende verteller, hoewel het eerst leek alsof er een personale vertelsituatie was.
Het meeste kom je te weten over de kolonel, hem volg je door het hele boek.

Vraag 2

Het verhaal is niet helemaal chronologisch verteld, want er zitten een paar flashbacks in.
Eentje dat hij terugdenkt aan een ontvangstbewijs voor het geld van de burgeroorlog dat is getekend door een generaal en een flashback waarin zijn vrouw herinneringen ophaalt aan hun zoon.
Het zijn allebei korte flashbacks.
Verder zijn er hier en daar tijdsprongen.
De vertelde tijd is 3 maanden, het begint in oktober en het eindigt in december.

Vraag 3

Het verhaal is alledaags geschreven.
Het taalgebruik is niet al te moeilijk, het is hooguit een tikje ouderwets.

Het verhaal is ook humoristisch, de kolonel ziet meestal de humor wel in van de meeste situaties.

Vraag 4

Het verhaal speelt in het verleden.
Het boek is in 1961 geschreven en het verhaal speelt zich af rond 1956-1957 in Macondo.
Macondo is een door de schrijver bedacht stadje in Zuid-AmerikA.

Vraag 5

Personen

Kolonel: Dit is de hoofdpersoon, hij is degene die zo een hoop heeft op zijn pensioen en gaat daarom ook iedere vrijdag naar het postkantoor kijken of die veelbeloofde pensioensverklaring al is aangekomen.
Je maakt hem vanaf het begin tot aan het eind van het boek mee, je ziet tevens ook zijn karaktereigenschappen.
Dit maakt hem tot een round character.

Vrouw: De kolonel heeft een vrouw, je komt van haar niet zoveel te weten alleen dat zij het niet altijd eens is met haar man, en dat ze astma heeft.
Omdat je haar niet van het begin tot het eind meemaakt en haar niet door en door leert kennen is zij een flat character.

Don Sebas: Dit is een familielid van de kolonel, het is niet duidelijk of het de oom of de broer is, in ieder geval maak je hem wel van het begin tot het eind mee.
Don Sebas zit breder bij kas dan de Kolonel, alleen is hij zo egoïstisch dat hij niks aan zijn familielid wil geven.
Hij is ook een round character.

Vraag 6

Het speelt zich af in een armoedig dorpje in Zuid-AmerikA. Een groot gedeelte van het verhaal speelt zich af bij de kolonel thuis, de rest bij Don Sabas, in de haven en op andere plekken in het dorp.
Het speelt zich af in een arbeidersmilieu.
Het dorpje heeft een benauwde sfeer, je krijgt echt een idee van zo’n oud, stoffig dorpje waar nooit iets gebeurt.

Vraag 7

Genre: Psychologische korte roman

Vraag 8

De titel heeft een letterlijke betekenis.
De kolonel wacht al heel lang op een brief om zijn pensioen terug te krijgen.
Een keer als hij weer “toevallig” naar de haven komt om te kijken of hij post heeft, ziet de dokter hem kijken naar de postvakjes.
Hij vraagt:”Geen post voor de kolonel?” De postbeheerder zegt dan:”De kolonel krijgt nooit post”.
Daar is de titel vandaan gehaalD. De originele titel is “El coronel no tiene quíen le escriba”.
Dit betekent letterlijk: “De kolonel heeft niemand die hem schrijft”, wat iets anders betekent dan “De kolonel krijgt nooit post”.
Nou klinkt dat laatste wel wat beter in het Nederlands, maar het is niet een hele correcte vertaling.
Als je niemand hebt die je schrijft is dat veel dramatischer dan dat je nooit post krijgt.
Dat is ook het dramatische van het boek, dat de kolonel niemand heeft die hem schrijft.
Hij is eigenlijk heel alleen.

Vraag 9

De nadruk van het verhaal ligt op het plot.
De nadruk ligt op de gebeurtenissen.
Dat de kolonel elke week naar de haven gaat om te kijken of er post voor hem is.
En dat hij na een tijdje in armoede moet leven.

Beschrijving in eigen woorden

(samenvatting)

De 75-jarige kolonel woont met zijn vrouw in een armzalig dorpje.
De kolonel heeft vroeger in het leger gediend en heeft zijn pensioen nooit gekregen.
Hij en zijn vrouw, die astma heeft, zijn heel arm.
Ondanks dat ze zelf weinig te eten hebben, blijft de kolonel voor zijn haan zorgen.
Hij heeft een vechthaan die hij wil laten meedoen aan de hanengevechten en daarna wil hij hem verkopen.
Het duurt alleen nog lang voordat die gevechten beginnen.
Tot die tijd moeten ze het heel zuinig aan doen.
De zoon van de kolonel, Agustín, deed ook altijd mee aan de hanengevechten, maar hij was tijdens zo’n gevecht doodgeschoten.
De vrouw van de kolonel wil eigenlijk de haan al lang verkopen, maar de kolonel zegt steeds dat ze nog even moeten wachten tot na de gevechten en dat Agustín het geweldig had gevonden als ze hadden gewonnen bij de hanengevechten.

Elke vrijdag gaat de kolonel naar de haven om te kijken of er post is voor hem.
Hij wacht al 15 jaar op een brief waarin staat dat hij zijn pensioen krijgt.
Maar steeds weer is er geen post voor de kolonel.
De vrouw van de kolonel zegt al heel lang dat ze een andere advocaat moeten nemen en uiteindelijk doet de kolonel dat.
Desondanks zullen ze toch nog een tijd moeten wachten voor ze antwoord krijgen.
Ondertussen moeten ze alles verkopen om te kunnen blijven eten.
De kolonel heeft het er moeilijk mee, maar zijn vrouw haalt hem over om toch met hun klok over straat te gaan om te verkopen.
De kolonel krijgt het niet voor elkaar om de klok te verkopen, maar zijn vrienden zullen voortaan de haan voeden.

Don Sabas is een vriend van de kolonel.
Hij wil de haan van de kolonel kopen voor 900 psesos.
De kolonel is geschokt door zo’n hoog bedrag en wil er nog eens over nadenken.
Hij gaat naar de haven om te kijken of ze al bericht hebben van hun nieuwe advocaat, maar weer is er geen post voor de kolonel.
’s Avonds eten ze maïspap, omdat de haan nu zoveel maïs krijgt van de kolonels vrienden dat hij het niet opkan.

Op een gegeven moment, na een ruzie met zijn vrouw, besluit de kolonel de haan toch te verkopen aan don Sabas.
Na veel heen en weer gepraat tussen hem en don Sabas zegt Sabas dat hij de haan wel voor 400 psesos kan doorverkopen in plaats van 900 psesos.
Een te goede haan wordt namelijk snel doodgeschoten, zo meent Sabas en geeft de kolonel 60 psesos voorschot.
Als de kolonel later alleen is met de dokter, die er ook bij was, zegt de dokter tegen hem dat don Sabas de haan zo doorverkoopt voor 900 psesos.
De kolonel wil eerst niet geloven dat zijn vriend zoiets zou doen, maar de dokter is niet zo naïef als hij en vindt don Sabas een corrupte geldwolf.

In het dorp gaan regelmatig clandestiene pamfletten rond met nieuws over het verzet in het binnenland en de laatste gebeurtenissen in het lanD. Als de politie binnenkomt op het moment dat de kolonel net zo’n pamflet heeft gekregen, komt hij oog in oog te staan met de man die zijn zoon heeft doodgeschoten.

Een paar dagen later loopt de kolonel buiten als hij geschreeuw op de hanenkampplaats hoort.
Hij ziet daar zijn eigen haan die tegen een andere haan vecht.
Hij loopt er naartoe en neemt zijn haan mee.
Het blijkt dat zijn vrienden de haan mee hadden genomen toen hij niet thuis was.
De kolonel brengt zijn haan terug naar huis en verzamelt het geld dat over is van de 60 psesos van don Sabas.
Hij is van plan dat terug te geven, omdat hij de haan zelf wil houden tot de echte gevechten beginnen.
Zijn vrouw is het niet met hem eens.
Ze zegt dat hij met een haan nog meer rekening houdt dan met haar.
Maar de kolonel blijft erbij dat hij de haan wil houden.
Hij belooft zijn vrouw dat ze na de gevechten rijk zullen zijn.
Uiteindelijk schreeuwt zijn vrouw:”Wat eten we dan in de tussentijd?” De kolonel geeft dan een antwoord waar hij al zijn 75 jaar voor nodig heeft gehad om op dat punt te belanden.
“Stront”.

Thema: (anti-) helden

Het verhaal is een korte roman, is niet opgedragen, heeft geen motto en heeft geen proloog of epiloog.

Het boek is ingedeeld in 7 hoofdstukken, die aansluiten op elkaar, in chronologische volgorde.

Invalshoek 2: de kunstenaar

Gabriel García Márquez is geboren in Aracataca (Colombia) op 6 maart 1928.
Hij is schrijver en journalist, werd grootgebracht door zijn grootouders, studeerde o.
A. in de hoofdstad Bogotá, verliet in 1948 deze stad en trok naar Cartagena en Barranquilla (aan de Caribische kust).
Zijn grote roman Cien años de soledad (1967; Nederlandse vertaling Honderd jaar eenzaamheid) maakte hem in één klap wereldberoemd en gaf de Latijns-Amerikaanse literatuur een werk waarvan het belang is te vergelijken met dat van Don Quichot voor de Spaanse literatuur.
Bijna al zijn werk is in Nederlandse vertaling verschenen.
In 1982 ontving Márquez de Nobelprijs voor literatuur.

Márquez heeft veel over oude mensen geschreven.
Dit komt mede doordat hij is opgegroeid bij zijn grootouders.
Daarom komen de personen ook zo geloofwaardig over.
Hij wist hoe oudere mensen zich gedroegen en hoe ze praten e.
D. Zijn grootvader was ook een bejaarde militair, net als de kolonel uit ‘De kolonel krijgt nooit post’.

Een paar boeken van Gabriel García Márquez:

- El otoño del patriarca (1975; NeD. vert.
: De herfst van de patriarch, 1976)

- Crónica de una muerte anunciada (1981; NeD. vert.
: Kroniek van een aangekondigde dood, 1981)

- El amor en los tiempos del cólera (1985; NeD. vert.
: Liefde in tijden van cholera, 1985)

- El general en su laberinto (1989; NeD. vert.
: De generaal in zijn labyrint, 1989)

Invalshoek 3: de cultuurhistorie

De 19e eeuw werd gekenmerkt door een voortdurende strijd tussen twee stromingen die afwisselend aan de macht waren: de Conservatieven en de Liberalen.
Dit ging gepaard met talloze gewelddadige sociale en politieke conflicten die uitliepen in de ’oorlog van duizend dagen’ (van 1899-1902).
Dit interne conflict kostte aan meer dan honderdduizend Colombianen het leven.
De daarop volgende rustige periode kwam ten einde toen in 1948 de liberale voorman Jorge Eliécer Gaitán werd vermoorD. Hierna bloeide de burgeroorlog tussen Conservatieven en Liberalen weer in alle hevigheid op.
’La Violencia’ (het geweld) eiste honderdduizenden slachtoffers.
In 1958 kwam er een politiek akkoord, dat inhield dat Conservatieven en Liberalen afwisselende regeringsverantwoordelijkheid zouden gaan dragen en die bovendien onderling zouden delen.

Invalshoek 4: de kijker (de lezer)

Ik vind het een fijn boek wat ik met plezier gelezen heB. Het was niet erg ontroerend, maar het houdt je wel denkend achter.
Verder is het humoristisch.
De kolonel is een leuk personage en ik kan me voorstellen hoe hij zich gedraagt en wat hem bezig houdt.
Ik vind hem origineel gevonden en leuk uitgewerkt.
Verder zijn de details zoals de witte tanden van de dokter goed bedacht.
Het boek geeft een goede weergave, neem ik aan, van wat er gebeurt na de glorie jaren van een kolonel.
In dit geval is hij al zijn vrienden kwijt geraakt en heeft hij geen eten meer.
Ik denk dat de verhaaltechniek en verhaal toon vrolijker is dan in westerse boeken.
Maar je kunt er eigenlijk niets van zeggen als je nog maar één Latijns-Amerikaans boek gelezen hebt.
Ik denk dat er een verschil is in normen en waarden.
Het feit dat de zoon van de kolonel vermoord is op een hanengevecht.
Maar vooral dat hij de dader met geweer en al later terug ziet, komt denk ik niet voor in het westen.
De beschrijving die García Márquez geeft over de samenleving is denk ik representatief.
Hij heeft het leven van de kolonel zo beschreven dat hij er zelf wel veel van af moet weten, dus dat het representatief is.
De mensen in de samenleving worden niet echt beschreven.
De samenleving in het algemeen is zo beschreven zoals ik me had voorgestelD.

Ik denk dat García Márquez een man is die wat van het leven kan maken, maakt niet uit in welke situatie hij zit hij ziet de humor er wel van in.

On Nobis      Halders Anny      Roman

 

ON NOBIS, De omvangrijke  roman over de ondergang van de tempelorde, is het literaire debuut van Hanny Alders.
Zij plaatst de lezer in het jaar 1307, als tempelridder Richard de Bastaard onder mysterieuze omstandigheden Londen verlaat en zich naar Frankrijk begeeft, waar de sluwe Franse koning, Philips de Schone, de tempelorde beschuldigt van ketteri J. De titel van het boek is ontleend aan het devies van de Tempel: TV on nobis, non nobis, Domine, sed nomini tuo da gloriam - niet ons, niet ons, Heer, maar U zij de glorie.
' Onder dit devies gaven de tempelridders eens hun leven voor het behoud van het Heilige Land, niet om persoonlijke roem te verwerven, niet om zichzelf te verrijken, maar uit pure devotie.
  Met dezelfde opofferingsgezindheid en zelfverloochening zet Richard de Bastaard zich in om de orde van de ondergang te redden.
Tegelijkertijd op zoek naar het geheim dat de Tempel bewaart over de waarheid rondom zijn geboorte, wordt Richard in zijn strijd niet alleen geconfronteerd met de Franse koning, de slappe houding van paus Clemens V, met edelen en geestelijken, maar ook met zijn eigen broeders én drie vrouwen, die hem elk op hun eigen manier begeren.
Als deze strijd ten slotte gestreden is en hij daar lichamelijk en geestelijk gehavend uit verrijst, heeft hij weliswaar gevonden wat hij zocht, maar blijkt het voor veel dingen te laat te zijn.

_______________________________________

Werkelijke geschiedenis van de Tempeliers

Het drama van de Tempelorde is tot nu toe een enigma gebleven.
  Gesticht in 1118 door Hugues de Payens  waren de Tempeliers slechts negen in getal.
Hun doelstelling was de bescherming van de pelgrims in het Heilig LanD.  Ze bleven gedurende negen jaar  een erg kleine groep tot zij in 1128  een officiële erkenning kregen op het concilie van Troyes en Bernardus van Clairvaux hun een monastieke regel schreef.
  Alleen aan de Paus werden ze nu ondergeschikt.
 

Van toen af vloeiden hun giften en goederen toe.
  Diederik, graaf van Vlaanderen, bijv.
gaf hun rechten op erfenissen, koren, wijn en was.
Zij vermenigvuldigden zich zodanig dat ze bij hun opheffing in 1312 beschikten over meer dan 9000 burchten en commanderijen, verspreid over heel Europa en het Midden-Oosten.
  Zij waren  ook een financiële macht geworden en bewaarden de schatkist van de Franse koning.
  Zij gaven leningen aan koningen en heren.

Naast deze Tempeliers stond er een Franse koning in voortdurend geldgebrek.
Oorlog voeren kostte massa’s  gelD.   In 1287 wilde Filips IV de Schone  reeds alle sinds dertig jaar verworven bezittingen van de Tempel in beslag nemen, maar moest de beschikking in 1292 intrekken.

In 1291 werden de Italiaanse kooplieden, de Lombarden, aangehouden.
Zij moesten zich vrij kopen.

In 1295  werden de joden gearresteerd en in 1305 uit het land gezet.

Filips wilde ook de hand leggen op  de opbrengsten van  de kerkelijke bezittingen, maar dat bracht hem in conflict met de autoritaire paus Bonifatius VIII.

Het graafschap Vlaanderen  revolteerde tegen  de Franse  verdrukking en bracht in 1302 in de velden van Groeninghe een verpletterende nederlaag toe aan de Franse koning.
Hij verloor het kruim van zijn leger en een deel van zijn prestige.
Een van de zestig  ridders die streden  in het Vlaamse heir was een commandeur van  de Tempel.

Nu de nood hoog was en de paus van geen wijken wist, belegde Nogaret, de Franse minister, een vergadering in het Louvre  waar hij de fameuze eis voorlegde dat de paus zou aftreden.
  Ondertussen was er ook een conflict met de familie Colonna te Rome, waardoor de paus besloot zich terug te trekken in een slot te Anagni.
  Dit was de aanleiding van de aanslag op de paus te Anagni op 3 september 1303 waar hij door de Fransen en de Colonna’s bedreigd werd en waar ze eisten  dat hij zou aftreden.

Bonifatius weigerde kordaat.
  Hij werd tenslotte bevrijd door de inwoners van Anagni en keerde naar Rome terug, waar hij kort daarop stierf.

Dit leverde de Franse koning een excommunicatie op.
  Ook Nogaret werd getroffen door een banvloek.
  De gevolgen van een excommunicatie waren vreselijk voor de machthebbers: niemand mocht hen nog erkennen of gehoorzamen.

In 1304 heft Benedictus XI de banvloek tegen de koning op.

Vanaf 1305  werkt Nogaret  ook onverdroten voor de opheffing van de banvloek die Benedictus  XI , de opvolger van Bonifatius VIII, tegen  de daders van de aanslag in Anagni had uitgesproken.

Hij doet dit door een lastercampagne tegen Bonifatius VIII.
  Deze paus zou atheïst geweest zijn, sodomie en simonie  bedreven hebben en zijn voorganger Celestinus V vermoorD.

De tempelier Hugues de Pairaud, visitator van Frankrijk, had bij de koning een vertrouwensstelling en hij werd gekozen om als onderhandelaar op te treden in het conflict met de Paus in februari 1302.
Niet hij maar zijn neef Hugues de Chalons ging effectief naar Rome in  opdracht van de hertog Robert van Bourgondië.
Hugues de Pairaud kreeg de opdracht van de koning de oorlogssubsidies te innen.
  De koning vroeg  hem ook, samen met de overste van  de Johannietenorde,  op 13 juni 1303 de veroordeling te ondertekenen van Paus Bonifatius VIII, wat hij deeD.  Een bijzondere oorkonde getekend door de koning, zijn gemalin en zijn zonen onderscheidde hem met de belofte hem altijd te zullen verdedigen tegen ieder die hem zou willen onrecht aandoen, en heel speciaal tegen de paus.
In juni 1304  verkrijgt hij nog een  oorkonde  ter beschutting van de orde.
 

Clemens V  was intussen paus geworden in 1305 door de steun van de Franse koning.
Deze bisschop van Bordeaux was ineens een Franse paus die de zetel  van Rome naar Avignon overbracht.
 

Nu gebeurde er iets heel significatiefs: voortdurend op zoek naar geld had in 1306 de koning het muntstelsel aangepast: alleen de zware munten waren nog geldig.
  Dat betekende dat alles in zware munten moest betaald worden, m.
A.w.
dit betekende een verarming voor het volk.
  Het kwam tot volks protest in Parijs zodanig dat de koning bescherming moest zoeken juist bij de tempeliers in de vesting van de Tempel te Parijs.
  Hij verbleef er een paar dagen, maar  de tempeliers deden niets om de koning te ontzetten.

De verhouding tot  Jacques  de Molay, de grootmeester,  was gespannen  en kil.
  De Molay weigerde hem geld te lenen, en hij was ook tegenstander van de plannen van de koning om  de orde van de tempel te versmelten met de orde van de hospitaalridders.
Door dat plan kon de koning beide orden onschadelijk maken, want hij wilde ze lanceren in een nieuwe kruistocht onder de leiding van één van zijn zonen.
  Ook daar stootte hij op  de tegenstand van de  Grootmeester.

Hijzelf had tempelier willen worden, maar dat werd hem geweigerD.  Het was duidelijk dat de enorme rijkdom van de Tempel hem de ogen uitstak.
  

Vanaf dat ogenblik stond zijn besluit vast: de Tempel moest weg en zijn bezittingen moesten in zijn handen komen.

Vanaf 1306 begint Nogaret  met een lastercampagne bij de paus.
  De tempeliers hadden zich verdacht gemaakt als ze niet ingegaan   waren op de uitnodiging mee te strijden tegen de albigenzen.
Zijzelf hadden zich schuldig gemaakt aan “bougrerie”, D.w.
z de ketterij van de bulgaren, ze waren bogomilen, genaamd naar de pope Bogomilos.
De tempeliers aanbaden  een idool, Bafomet,  hun priesters celebreerden de mis zonder de formule van de transsubstantiatie uit te spreken, lekenoversten  absolveerden  zware zonden, bij de inwijding moesten de neofieten God verloochenen en het kruis vertrappelen en erop spuwen.
Daarbij werd hun ook de toelating gegeven sodomie te bedrijven en ze moesten de aars van de overste kussen.
 

Clemens V was een corrupte paus.
  Hij reisde overal rond in het gezelschap van zijn maîtresse in een overdadige luxe.
Bij zijn dood had hij een schat vergaarD. Hij deed ongegeneerd aan nepotisme.

Tegenover de aarzeling van de paus was de vastberadenheid van Filips des te groter.
Het moest allemaal zeer vlug gaan.
  Op 12 october 1307 woonde de Molay nog de begrafenis bij van Catharina van Courtenay, de gemalin van de broer van de koning, Karel  van  Valois.
Op 13 october  bij het ochtendkrieken worden alle tempeliers in Frankrijk gearresteerd, ondervraagd, gefolterd en opgesloten.
  Alle goederen worden zorgvuldig geregistreerd en aan zorgzame personen toevertrouwD.  De operatie was  zeer nauwkeurig voorbereid en geplanD.

Voor allerlei commissies, zo wereldlijke als geestelijke, moeten de tempeliers verschijnen.

Onder de folteringen leggen zeer velen volledige bekentenissen af.
Een tempelier zegt het treffend: ik zou bekend hebben zelfs God vermoord te hebben.
  Het is twijfelachtig of ook de Molay gefolterd werd voordat hij zijn fameuze bekentenis uitsprak voor  een talrijk gehoor.
Hij gaf toe dat hij gespuwd had op het kruis, maar niet dat hij homoseksualiteit had bedreven.
Hij vroeg dat men de orde zou vergeven, indien  zij fouten zou hebben begaan.

Het was niet uit te maken hoe schuldig de orde was tot  in 1877 Merzdorf een geheime regel publiceerde, die opgedolven werd  in de Vaticaanse archieven door Münter, bisschop van Seeland ( geB. in 1762, gestorven in 1830.
) Hij liet zijn helaas onvolledige documenten over aan Wilke.
Via Kopenhagen, Petersburg, Stockholm en terug Petersburg kwamen zij in handen van Dr.
Buck uit Hamburg, die ze naliet aan de grootloge.
Tenslotte was het Merzdorf die ze daar vonD.

De authenticiteit van deze regel is betwist geworden, alhoewel hij alle kenmerken van zijn oorsprong duidelijk in zich draagt.
  Wij vinden in deze regel alle elementen terug  van de beschuldigingen van de inquisitie.
Hij bestaat uit drie delen: het eerste is de officiële regel, het tweede zijn de geheime statuten van de uitverkorene leden, het derde is  het doopsel van het vuur, bestemd voor de “consolés”.

De initiand moest bij de eerste inwijding de  eed van geheimhouding afleggen.
Elke indiscretie zou met de dood bestraft worden.
  De overste zal de neofiet eerst op de mond kussen, om hem de adem in te blazen, op de sacrale plexus waar de scheppende kracht vertoeft, op de navel en tenslotte op het mannelijk lid, beeld van het scheppende mannelijk beginsel.
Dan volgt de geloofsbelijdenis in God de Schepper en zijn zoon, die niet geboren is, niet gestorven, niet gekruisigd en niet verrezen.
Dan zal de neofiet het kruis vertrappelen en erop spuwen.

Want het rijk van Christus is inwendig; de Kerk is het Babylon, de synagoog van de Antichrist.

De tempeliers kunnen te biechten gaan bij de overste van het huis, die hun zonden kan vergeven.

Indien de tempelier ondervraagd wordt, zal  hij gebaren van niets te weten.

Het derde deel behelst het doopsel van het vuur voor de “ consolé’s”.
Deze laatste statuten werden ondertekend door de kopiist Robert van Samfort, procureur van de Tempel in Engeland in 1240

In deze statuten wordt duidelijk gesteld, dat vele uitverkorenen en consolé’s ook over vele landen verspreid  zijn, en dat zijn  de Goede Mannen van Toulouse ( katharen), de Armen van Lyon (de waldenzen), de albigenzen,  ook diegenen uit de omgeving van Verona en Bergamo, de Bajolais uit Galicië en Toscane, de begarden en de Bulgaren.
Al deze uitverkorenen, zelfs ook sarazijnen en drusen zijn welkom als de heilige geest ze bezielt.

Het ritueel van deze laatste inwijding verloopt als volgt: de neofiet zal schriftelijk een algemene biecht afleggen aan de overste, die  hij onder ede zal bevestigen in tegenwoordigheid van twee getuigen.
  Hij zal daarna zweren het stilzwijgen te bewaren, gehoorzaamheid en trouw.

De overste   absolveert hem dan van al zijn zonden.
Hij ontbindt hem van elke verplichting van de geboden van de Kerk in de naam van God en in de naam van de ware Christus die niet gestorven is en niet kan sterven.
  Dan worden  drie gebeden gereciteerd; het eerste: het gebed van Mozes, het tweede het gebed van Jezus en het derde: het gebed van Bafomet en dat is de aanhef van de Koran: “Fatiha”.
  Dan wordt het beeld van Bafomet uit zijn schrijn gehaalD. Alle aanwezigen roepen “Yah Allah!”, kussen het beeld en raken het aan met hun gordel.

Wij vinden hierin stuk voor stuk de bevestiging dat er inderdaad in bepaalde ingewijde kringen van de tempeliers een opmerkelijke kathaarse invloed was: de katharen verwierpen de sacramenten van de kerk en behielden het  doopsel van het vuur: het consolamentum.
Volgens hen  was Christus een hemelse figuur, die slechts in schijn hier bleef.
  De duivel was de schepper en meester van deze werelD. 

Er was niet alleen kathaarse invloed, er was ook de invloed van de islam.
Mahommed staat op dezelfde hoogte als Mozes en Jezus.

De geheime regel verklaart heel veel: waarom slechts weinigen helemaal ingewijd waren.

De regel van het zwijgen en het feit dat niet iedereen alles wist verklaart dat sommige tempeliers eigenlijk niet veel kunnen bevestigen, of gewoon alles ontkennen.

Er zijn heel wat theorieën over die mysterieuze Bafomet, die de aanleiding was dat men de tempeliers aanzag als aanbidders van de duivel.

Nochtans Bafomet is gewoon een  fonetische vervorming van MahommeD.  In het occitaans dat vele tempeliers spraken waren de oorspronkelijke araabse klanken iets of wat vreemD. De gutturale uitspraak van het araabs was zeker moeilijk voor een middeleeuwse Fransman; de h kon gemakkelijker als een f die ook een spirans is  en  meer voorkomt  in het Frans, gehoord en uitgesproken worden.
  De begin-m van  Mohammed of Muhammad komt dicht bij een donkere ploffer als B.  Bafomet is dus gewoon een  volkse  benaming van  MahommeD.

En dit wordt bevestigd door verscheidene bronnen:  ten eerste wordt de aanhef van de Koran het gebed van Bafomet genoemd in de geheime regel,  ten tweede vinden we in Ducange, de betrouwbare bron van middeleeuws latijn: Bafomet pro Mohamet, en hij citeert een middeleeuwse tekst: de “Altis vocibus Baphomet invocaverunt (Turci).
“  Van een tempelier-troubadoer vinden we een vers: Van de kerk van de heilige Maria maakt hij een Baphomeria ( een moskee), en Baphomet dira de son poter (Mahommed zal zijn macht tonen).
De term Baphomeria komt overigens ook elders voor en betekent islamitisch heiligdom.
  Elk idool noemden  de kruisvaarders  trouwens een Mahomet of Bafomet.

Op 9 november 1307 werd Hugues de Pairaud, visitator van Frankrijk, onderhoord  in het huis van de Tempel te Lyon.
  Hij bekende het idool aanbeden te hebben, en ondervraagd waar het was zegde hij het overhandigd te hebben  aan broeder  Pierre Alemandin, précepteur van het huis van Montpellier.
Hij voegde eraan toe dat het beeld vier poten had : twee vooraan en twee achteraan.
Hij wist niet of de agenten van de koning het gevonden hadden.

Het is bevreemdend, dat de tempeliers in Frankrijk als schapen naar de slachtbank zijn geleid, zonder enige weerstand  en zelfs met een zwakke verdediging voor de rechtbanken.
  Zij hadden gemakkelijk een legertje op de been kunnen brengen en gewapend weerstand bieden.

Was het de totale verrassing die hen verlamde of een latent schuldgevoel waardoor zij zich verloren voelden.
  Als enige verdediging voerde de Molay aan dat er in de tempels mooie erediensten plaatsgrepen, dat er veel aalmoezen werden gegeven, en dat wel 10.
000 Tempeliers hun leven hadden gegeven in de strijd voor het ware geloof.

De rechtbank deed hem opmerken dat het hier ging om ketteri J.

Het is begrijpelijk dat de tempeliers die noch intellectuelen, noch theologen waren niet goed begrepen hoe erg de zaken opgenomen werden als ze van ketterij werden beschuldigD.

De tempeliers hadden meer gezien dan Frankrijk, ze hadden kennis gemaakt met de islam, ze waren geterroriseerd  geweest door sultan Saladin in 1187, die toen de “Franken”  een verpletterende nederlaag had  toegediend in Tiberias.
Een aantal ridders waren gevangengenomen, waaronder zowel de grootmeester van de Tempel  als de grootmeester van de hospitaalridders.
  Zij werden allen gehalsrecht met uitzondering van de grootmeester van de tempeliers, Jean de Terric (1184-1188), die werd gespaard na de belofte nooit meer de wapens op te nemen tegen de islam.

Jean de Terric nam ontslag als grootmeester, werd precepteur, en werd opgevolgd door een Vlaamse ridder: Geeraard van Ruddervoorde, de 10e grootmeester.

De tempeliers  waren voorstander van een multiculturele maatschappij; zij onderhielden nauwe betrekkingen met  de Assassijnen waardoor zij zich lieten steunen.
  Saladin had als voorwaarde voor het lijfelijk behoud van zijn gevangenen geëist dat ze zich zouden bekeren tot de islam.
Dat weigerden allen.
  Vreemd dan toch dat alleen Jean de Terric  behouden mocht terugkeren.
Heeft hij Saladin bepaalde beloften gedaan in verband met de verering van Mohammed?

Paus Clemens V riep in 1311 het concilie van Vienne samen.
  Het proces tegen paus Bonifatius VIII werd afgevoerd , maar de orde van de Tempel werd  afgeschaft in 1312.
De bezittingen van  de Tempel werden toegewezen aan de hospitaalridders.

Na een lijdensweg van 7 jaar gevangenisstraf werd  de Molay door drie kardinalen, die een uitspraak moesten doen, veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf.
  Toen hij protesteerde en zijn onschuld proclameerde werd hij bij koninklijk bevel als relaps onmiddellijk diezelfde avond nog  tezamen met 39 anderen op een traag vuurtje verbrand (13 maart 1314).

In 1313 was Nogaret al overleden, in 1314 stierven Filips IV en Clemens V.

Tenslotte  bleef er van de tempeliers in Frankrijk praktisch niets over: de roerende goederen werden in beslag genomen om de processen en magistraten te betalen; een enorme som, en dat was nog maar een deel,  zowat  340.
000 florentijnse florijnen moest door  de hospitaalridders aan de kroon betaald worden, er ging ook een deel aan de paus,  verder moesten de hospitaalridders heel veel schulden afbetalen die zij gemaakt hadden  voor de herovering van Rhodos, veel ging verloren als  families  die giften hadden gedaan aan de tempeliers, die terug in bezit namen… enz.

In Duitsland verliepen de zaken anders.
  Onder de dreiging van gewapend verzet werden de  tempeliers ongemoeid gelaten.
In Engeland werden ze afgeschaft maar gepensioneerD. In Portugal vormden ze twee nieuwe ordes.

Besluit:

De tragedie van de Tempeliers was te wijten aan een samenloop van  ongunstige omstandigheden:

het chronisch geldgebrek van de Franse koning, - de tijdsomstandigheden waren immers ongunstig: na de nederlaag tegen het Vlaamse leger was er ook nog de strijd tegen de katharen, die eerst in 1330 een einde nam, - en  zijn ambitie die hem in conflict bracht met de paus; daar waren ook de niet helemaal orthodoxe beginselen van de leiding van de Tempel die hem kwetsbaar maakte voor de inquisitie,  - er hing een sfeer van ketterijbestrijding, - daar was de jaloersheid van de seculiere clerus wegens de rijkdom van de Tempel en het feit dat  hij alleen van de paus afhing en van niemand anders, het feit dat de tempeliers niet zo koningsgezind waren, - zolang Filips geëxcommuniceerd was mocht niemand hem gehoorzamen -, kortom  de Tempel werd geofferd op het altaar van   de afgoden der koninklijke ambitie en hebzucht , het pauselijke  opportunisme en de  kerkelijke hypocrisie.

Bibliografie

 

BARBER , M.
, The Trial of the  Templars  Cambridge, C.U.
P.
, 1978.

BORDONOVE, G.
,  Les templiers.
Parijs, Fayard, 1963.

BULST-THIELE, M.
I.
, Sacra domus militiae templi Hierosymitani Magistri.
Göttingen, Vandenhoeck, 1974.

CHARPENTIER, J., L’ordre des templiers.
Parijs, 1961.

DEGRIS, A., L’ordre des Templiers.
Les secrets dévoilés.
Parijs, Devry, 1993.

DESSUBRE,  M.
,  Bibliographie de l’Ordre des Templiers.
  Parijs, 1928.

FINKE , H.
, Aus den Tagen Bonifaz VIII.
  Münster, Aschendorf, 1902.

GILLES, R.
, Les Templiers sont-ils coupables ? Parijs, Guichaoua, 1957.

HAUF, M.
,  Der Mythos der Templer.
Düsseldorf, Walter, 1995.

LAMBERT, E.
,  L’architecture des templiers.
  Parijs, Picard, 1955.

LASTEYRIE (de), R.
, L’architecture religieuse en France à l’époque romane.
Parijs,  Picard, 1912.

L’enquête pontificale de 1373 sur l’Ordre des Hospitaliers de Saint Jean de Jérusalem, vol.
I.
ED. Cl.

Legras et R.
Favre, Parijs, FNRS,  1987.

LIZERAND,  G.
, Le dossier de l’affaire des  Templiers.
Parijs, Champion, 1923.

MELVILLE ,  M.
, La vie des templiers.
Parijs, Gallimard, 1951-1974.

MICHEL, A. & SIMONNET, G.
, Mémoire Cathares.
Parijs, Albin Michel, 1993.

MONTAGNAC (de), E.
, Histoire des chevaliers templiers.
Parijs, Aubry, 1864.

OURSEL, P.
, Le  procès des templiers, Parijs, Denoel, 1955

.

De Da Vinci code      Brown Dan      Roman

Het Laatste Avondmaal van Leonardo da Vinci.
Dit wereldberoemde fresco speelt een belangrijke rol in de Da Vinci CodeDe Da Vinci Code  is een esoterische roman, een 'fact-fiction' verhaal, geschreven door de Amerikaan Dan Brown, en werd in 2003 gepubliceerd door Random House.
In Nederland werd het boek uitgegeven door uitgeverij Luitingh.
De Da Vinci Code was een wereldwijde bestseller: 50 miljoen exemplaren werden ervan verkocht.
Het boek is in 44 talen vertaalD. Ook in Nederland verkocht het boek goed: meer dan 400.
000 exemplaren gingen al over de toonbank.
Het boek verwekte veel kritiek uit zowel christelijke als wetenschappelijke hoek, omdat Dan Brown schrijft dat de Kerk eeuwenlang het grootste geheim uit de geschiedenis verborgen heeft gehouden.

Inhoudsbeschrijving

De Da Vinci Code is een thriller die een fictieve zoektocht beschrijft naar de Heilige Graal.
Onthuld wordt dat deze niet de avondmaalskelk is waarin het bloed van Jezus Christus onder het kruis is opgevangen.
Hoogleraar religieuze symboliek Robert Langdon en cryptologe Sophie Neveu ontdekken daarentegen dat achter dit symbool een groot geheim van de christelijke kerk schuil gaat.
Zij komen op het spoor van hun ontdekking als gevolg van de moord op conservator Jacques Saunière in het Louvre.
Het raadsel dat zij daar aantreffen brengt hen bij de schildering van het Laatste Avondmaal van Leonardo da Vinci.
Deze blijkt codes te bevatten die duiden op een geheim rond Maria Magdalena en Jezus, een mysterie waarvan de openbaring de kerk op haar grondvesten zou doen schudden.
Daarom wordt op leven en dood gestreden tussen de kerkelijke organisatie Opus Dei en het geheime genootschap Priorij van Sion.
Langdon, die ook nog door de politie achtervolgd wordt wegens de moord, en Neveu geraken met Opus Dei in een wedren om de onthulling of vernietiging van het eeuwenoude geheim.

Korte achtergrondinformatie

De hoofdrolspelers uit de Da Vinci Code zijn Robert Langdon en Sophie Neveu.
Robert Langdon is een personage dat ook de hoofdrol speelde in Het Bernini Mysterie, een hoogleraar Religieuze Symboliek op HarvarD. (In werkelijkheid is er nooit een hoogleraar Religieuze Symboliek aan deze universiteit verbonden geweest.
) De fictieve Robert Langdon heeft een echte website http://www.
robertlangdon.
com.
Dit is alleen een site voor diegenen die in zijn voor een spannende zoektocht.
Wie deze wil ondernemen moet naar http://danbrown.
com gaan.
De grootvader van Sophie Neveu, Jacques Saunière, wordt aan het begin van het verhaal vermoorD. De naam ; ;Sofia ; ; komt voor in het Nieuwe Testament en betekent wijsheiD. De initialen van haar koosnaam (Prinses Sophie, P.
S.
) brengt Brown in verband met een geheimzinnige organisatie; de Priorij van Sion.

De Man van Vitruvius van Leonardo da Vinci.
Een tekening van het ideale menselijk lichaam, waarin de verhouding 1:1,618, de zogenaamde gulden snede, een rol speelt.

Saunière ligt vermoord in de vorm van de 'Man van Vitruvius' in de Da Vinci Code.

Waarheden en onwaarheden

Dan Brown meldt in zijn voorwoord uitdrukkelijk dat de documenten, bouw- en kunstwerken in zijn verhaal correct worden beschreven, in het midden latend of dat ook voor de organisaties en geschiedenissen geldt.
In zijn dankwoord en interviews vermeldt hij bovendien dat zijn boek berust op uitgebreid, gedegen onderzoek.
Op zijn website laat hij de theorieën in het boek voor rekening van zijn romanfiguren, maar acht persoonlijk sommige ideeën verdienstelijk.
Hij laat de uiteindelijke interpretatie van het boek over aan de lezer.

De beschrijvingen van gebouwen en kunstwerken, waarvan de schrijver in het voorwoord verzekert dat die correct zijn, kloppen toch niet allemaal.
Ook verwerkt hij complottheorieën in het boek die in strijd zijn met geldende wetenschappelijke opvattingen.
Er zijn daarom verscheidene publicaties verschenen (zie onder) die dit bekritiseren.

De waarheidsclaim van de schrijver kan echter ook worden gezien als onderdeel van de roman.
In elk geval hebben de hieruit voortvloeiende discussies en publicaties ongetwijfeld bijgedragen aan het commerciële succes van het boek.

De volgende voorbeelden van onwaarheden zijn te noemen:

Fresco van Laatste Avondmaal

De speculatie dat in de fresco van het Laatste Avondmaal door Leonardo da Vinci Maria Magdalena staat afgebeeld, werd voor het eerst uiteengezet in The Templar Revelation (1997) van Lynn Picknett en Clive Prince.
Ze wordt door professor en Da Vinci-specialist Frank Zöllner van de universiteit Leipzig becommentarieerd: volgens hem bevindt zich daarvoor in de omvangrijke nalatenschap van Da Vinci niet de geringste aanwijzing.

Algemeen wordt aangenomen dat de discipel aan de rechterhand van Jezus Johannes is, die in de christelijke iconografie gewoonlijk als een jongeling wordt afgebeelD. Waarschijnlijk buigt hij zich in de schildering naar Petrus, die hem volgens het evangelie aanspoort om Jezus te vragen wie hem zal verraden.
Hij zit stijf tegen Jezus aan, in overeenstemming met Johannes 13:23.

Goddelijkheid van Jezus Christus

De geschiedkundige bewering in het boek dat Jezus Christus tot in de vierde eeuw niet als Zoon van God werd gezien maar die ; ;benoeming ; ; te danken zou hebben aan de keizer Constantijn, die het Concilie van Nicaea in 325 hiertoe deed besluiten, is in strijd met de historische feiten[bron?]: vanaf het begin is er strijd over de goddelijkheid van Jezus, zowel in het Nieuwe Testament als door andere vroegchristelijke schrijvers, wordt Jezus gezien als goddelijk.
Andere stromingen als het arianisme bestrijden deze visie.
Maar keizer Constantijn heeft alleen de kerkvergadering voorgezeten en verliet deze nadat de vergadering was geopend[bron?].
Constantijn heeft dus geen bemoeienis gehad met de goddelijkheid van Jezus.
Het is uiteindelijk de kerkvergadering zelf geweest die in grote meerderheid dit besluit nam.
De reden waarom is eenvoudig: in die periode werd de goddelijkheid van Christus vaak aangevallen door arianisten en het concilie wilde de voortdurende discussies en de aanvallen pareren met een officiële bevestiging[bron?].
In de synoptische evangeliën wordt de goddelijkheid van Jezus beleden door de evangelisten wiens evangelie werd toegelaten tot de canon.
De canoniciteit van de uiteindelijk in de bijbel opgenomen ideeën over de goddelijkheid van Jezus werd niet zozeer door keizer Constantijn bekrachtigD. De canon was op hoofdlijnen al bepaald aan het eind van de tweede eeuw en werd vastgelegd tijdens de concilies van Hippo (393) en Carthago (397).

De orde van de Tempeliers

In het boek van Brown wordt de Orde van de Tempeliers op één lijn gebracht met de Priorij van Sion, en dat de Tempeliers werden uitgeroeid door Paus Clemens V.
Deze bewering wordt ook herhaald op de website van Broodjeaapverhaal.
Wat Brown niet vermeldt is dat de Tempeliers niet door deze paus, maar door de Koning van Frankrijk werden uitgeroeiD. De reden was dat Koning Philips de Schone jaloers was op de internationale rijkdom en macht van de Tempeliers.
Bovendien had Philips enorme schulden gemaakt bij de Tempeliers die soms fungeerden als bankiers.
Om van deze schulden af te komen zocht de koning een reden om zijn schuldeiser buiten de wet te plaatsen en vervolgens uit de weg te ruimen.
Overigens werd deze praktijk ook vaak toegepast ten aanzien van Joodse bankiers.
Na de nodige geldsommen 'geleend' te hebben werden de joodse bankiers vervolgd en vermoord of verjaagd uit het lanD. Philips was een paar jaar tevoren trouwens door de vorige paus geëxcommuniceerd wegens een ernstig conflict.
Het is Koning Philips geweest die persoonlijk opdracht gaf de Tempeliers op 13 oktober 1307 overal gelijktijdig op te pakken en vervolgens te liquideren.
Paus Clemens V echter wilde de Tempeliers juist beschermen en de schade beperken.
Deze paus heeft de Orde van de Tempeliers ook nooit veroordeelD. De Orde van de Tempeliers zou overigens door Paus Johannes Paulus II weer in ere zijn hersteld in 2004/2005].

Priorij van Sion

Er bestaan geen aanwijzingen dat de Tempeliers na 1307 zouden hebben voortbestaan en van de geschiedenis van de Priorij van Sion is bekend dat deze een verzinsel is van de 20e-eeuwse Fransman Pierre Plantard, die beweerde Grootmeester te zijn van die orde.
Plantard heeft in 2000 bekend dat hij de papieren van het zogenaamde Dossier Secret in de Franse bibliotheek persoonlijk heeft aangeboden, met verstrekkende gevolgen: ook de auteurs van het boek ; ;Holy Blood Holy Grail ; ; maakten er gebruik van.
Gaat men verder in de historie kijken, dan zijn er jaren daarvoor ook al bladen in omloop die dezelfde theorie aanhangen.
Opmerkelijk is dat de verhaallijn in beide boeken veel overeenkomsten vertonen, alhoewel de Da Vinci Code volgens de Engelse rechter geen plagiaat genoemd mag worden.

Het Vaticaan

Het boek van Dan Brown neemt stelling tegen het Vaticaan als een organisatie die probeert een bepaalde waarheid te onderdrukken.
Brown beweert dat het Vaticaan tijdens het concilie van Nicea een machtsfactor was.
Deze machtsfactor zou dan zo groot zijn geweest, dat de patriarchale kerk het won van de fractie die de kerk werkelijk leidde: Maria Magdalena samen met Jezus Christus.
Probleem daarbij is, dat het Vaticaan in die dagen helemaal niet bestond en er van een machtsfactor geen sprake was.
Bovendien woonde de paus nog helemaal niet in Italië.
De besluiten in het concilie van Nicea zijn gemaakt door de Oosterse bisschoppen, niet door de Westerse bisschoppen.
Nochtans spreekt Dan Brown in zijn boek van een machtsgreep van het Vaticaan.

Cryptex

In het boek wordt een cryptex, zogenaamd uitgevonden door Leonardo da Vinci, voorgesteld als een effectieve methode om een geheime boodschap te verbergen.
In werkelijkheid zou een dergelijk apparaat weinig effectief zijn.
Bovendien heeft Da Vinci nooit een cryptex uitgevonden of beschreven.
In het boek bevat de cryptex die de sluitsteen genoemd wordt nog een interne cryptex.
Het wachtwoord van de buitenste cryptex is met atbash versleuteld zodat via de hebreeuwse schrijfwijze Baphomet tot Sofia verwordt.
De binnenste cryptex is versleuteld met het woord 'appel', een subtiele verwijzing naar Isaac Newton die in het boek als een vermeend grootmeester van de Priorij van Sion opgevoerd wordt.

Dood door verdrinking      Damhaug Torkil      Roman

Liss Bjerke is een Noorse.
Ze woont in Amsterdam waar ze Design studeert.
Ze is in de ban geraakt van een loverboy die Zako heet.
Dan krijgt ze een telefoontje dat haar zus – Mailin -  in Noorwegen wordt vermist.
Zako wil haar niet laten gaan, voorheen heeft hij gedreigd haar zus iets aan te doen.
Liss is altijd erg close geweest met haar zus.
Ze ziet geen andere mogelijkheid dan Zako een overdosis Rohypnol toe te dienen zodat ze naar Oslo kan afreizen.
Daar aangekomen start ze de zoektocht naar haar zus die schreef aan een proefschrift over seksueel geweld en pedofilie.

Liss Bjerke is een opmerkelijk personage.
Ze is kwetsbaar en tegelijkertijd strijdbaar.
Ze heeft weinig te verliezen.
Ze wordt achtervolgd door een schuldgevoel dat zich niet laat wegstoppen.
Maar Liss is niet de enige die zijn opwachting maakt.
De lezer ontmoet de vriend van zus Mailin – Viljam -  haar ouders, vrienden en collega’s.
Maar ook politiemensen en een patholoog-anatoom die het niet zo nauw neemt met huwelijkstrouw.

Dood door verminking is een sfeervol Noors boek.
De achtergrond; weersomstandigheden en omgeving, spelen, zoals in vele Scandinavische misdaadromans, een mooie, vaak verstilde rol.

De auteur heeft jarenlang gewerkt als psychiater en dit is te merken aan de toonzetting van zijn werk.
Het is een psychologische misdaadroman waarin drijfveren, achtergronden en psychologische mechanismen een prominente rol spelen.
Liss, de hoofdpersoon, komt tot leven met al haar kwetsbaarheden, boosheid en vastberadenheiD. Ze is gecompliceerd maar weet de lezer om haar vinger te winden.
De plot komt toch nog als een verrassing en aan het eind maakt hoofdpersoon Liss een keuze die haar verdere leven zal beïnvloeden.

Als met al was deze kennismaking met Torkil Damhaug een waar genoegen.
Soms lijkt hij iets teveel te willen hoewel het verhaal nergens saai wordt.
De auteur schrijft goede dialogen, schetst mooie verstilde beelden en portretten van mensen die met regelmaat getekend zijn door indringende (jeugd)ervaringen.
Kwaliteit! Torkil Damhaug verstaat zijn vak en draagt inzicht uit zijn vroegere vak als psychiater over.

Torkil Damhaug is een nog onbekende naam in NederlanD. Deze Noorse auteur heeft echter wel al vijf boeken op zijn naam staan en juist deze vijfde, Dood door verdrinking, is door een aantal uitgeverijen uitverkoren voor de internationale doorbraak.
Met een achtergrond in psychiatrie en literatuurwetenschappen beschikt de schrijver over de ideale mix om een strakke psychologische thriller neer te zetten zoals we dit ook gewend zijn van zijn bekende landgenote Karin Fossum.

De opmaat naar het verhaal is een vakantie in 1996 waar de twaalfjarige Jo wordt opgezadeld met zijn jongere broer en zusje terwijl zijn ouders hun vakantieleed verdrinken in alcohol.
Jo zou zijn tijd liever doorbrengen met Ylva die in het zelfde hotel verblijft maar het loopt helemaal anders.
Hij ontmoet Jekker, een Noorse man die in zijn eentje vakantie viert aan de Middellandse zee, en die aandachtig luistert naar wat Jo te vertellen heeft.

Twaalf jaar later krijgt het Noorse model Liss Bjerke een dringende oproep van thuis en verlaat ze spoorslags Amsterdam.
Terug in Oslo krijgt ze te horen dat haar zus spoorloos is verdwenen kort voordat ze zou optreden in het zeer omstreden televisieprogramma Taboe.

Voor Liss is volstrekt onduidelijk waarom haar zus Mailin zou willen optreden in het spraakmakende programmA. Heeft het te maken met het proefschrift over slachtoffers van seksueel misbruik? Mailins vriend Viljam heeft geen idee waar de onderzoeksgegevens zijn gebleven.
Een van de sporen leidt naar het afgelegen vakantiehuisje dat Liss en haar zus hebben gekregen van hun vader.

In deze kloeke standalone thriller voert Damhaug een groot aantal personages op die ieder voor zich een eigen rol spelen bij de verdwijning van Mailin.
Zoals patholoog Jennifer Platerud en rechercheur Roar Horvath die zich in elkaar en in deze zaak vast bijten.
Liss die nog gebukt gaat onder haar gehaaste vertrek uit Amsterdam heeft meer vertrouwen in haar eigen onderzoek.

Uiteindelijk brengt Torkil Damhaug op overtuigende wijze de twee hoofdrolspelers in deze psychologische thriller bij elkaar en wordt het verleden en heden samengebracht.
Een degelijk plot, dat toewerkt naar een ijskoude ontknoping in een razende sneeuwstorm, in combinatie met geloofwaardig vormgegeven personages maken van Dood door verdrinking een prima misdaadroman.

Gerechtigheid      Larsson Stieg      Roman

Hoofdpersonen in de boeken (en films) zijn Mikael Blomkvist en Lisbeth Salander.
Hij is veertiger, journalist en verantwoordelijk uitgever van het Zweedse maandblad Millennium (waar de boekenreeks naar is genoemd).
Het blad heeft een vrij kleine redactie, maar is befaamd om de onderzoeksjournalistiek, die van tijd tot tijd in speciale nummers diepgravend aandacht besteedt aan spraakmakende zaken.
De vrouwelijke hoofdpersoon heeft een problematisch karakter, als gevolg van in haar jeugd opgelopen trauma's.
Zij meet niet meer dan 1,50 m en 40 kilo, heeft vele tatoeages en diverse piercings en is kennelijk biseksueel.
Zij staat officieel te boek als psychotisch en uiterst introvert en is onder curatele gestelD. In de praktijk blijkt zij echter uiterst scherpzinnig en gewiekst.
Zij is een fenomeen in de internationale wereld van de computerhackers en heeft bovendien gewelddadige neigingen.
Haar bijzondere capaciteiten als researcher brengen haar in contact met de journalist en zij raken verwikkeld in diverse duistere zaken.

In het eerste deel draait de intrige om de opsporing van een vermiste en mogelijk vermoorde vrouw.
In het tweede en derde deel is Lisbeth Salander de spil om wie alles draait.
Deze twee delen sluiten naadloos op elkaar aan.

De vrouw die met vuur speelde (oorspronkelijke titel Flickan som lekte med elden) is het tweede deel uit de Millennium-trilogie, een serie misdaadromans van de Zweedse journalist en schrijver Stieg Larsson.
De letterlijke vertaling luidt ; ;Het meisje dat met vuur speelde ; ;.

De schrijver overleed in 2004 en in zijn nalatenschap werden drie complete romans aangetroffen die postuum werden gepubliceerd en veel opzien baarden in de wereld van de misdaadromans.
'De vrouw die met vuur speelde' werd voor het eerst in Zweden uitgegeven in 2006 en werd binnen korte tijd een internationale bestseller.
Het boek is de opvolger van de roman Mannen die vrouwen haten.
Dit deel werd, evenals het eerste, bekroond met de 'Glazen Sleutel', de prijs voor de beste Scandinavische misdaadroman.

De Nederlandse vertaling, verzorgd door Tineke Jorissen-Wedzinga, verscheen in 2008 bij uitgeverij Signatuur in Utrecht.

Gerechtigheid'

Gerechtigheid sluit naadloos aan bij het voorafgaande deel en beschrijft de verdere lotgevallen van Mikael Blomkvist, uitgever en journalist van het spraakmakende maandblad 'Millennium', en de enigmatische Lisbeth Salander, een jonge, door het leven getekende vrouw met een opvallend uiterlijk.
Het boek vertelt het verhaal van de gevolgen van de in het voorgaande deel beleefde avonturen.
De introverte en getraumatiseerde maar uiterst gewiekste Lisbeth Salander is de spil waar alles om draait.
Na bijna vermoord en levend begraven te zijn, belandt zij in het ziekenhuis, waarna journalist en vriend Blomkvist met enkele vertrouwelingen jacht maakt op de personen die hiervoor verantwoordelijk zijn.
Zij raken daarbij op het spoor van een uiterst geheime sectie binnen de Zweedse veiligheidsdienst, die nergens voor terug lijkt te deinzen.
Een opmerkelijke rechtszaak en een nieuwe speciale uitgave van het blad leiden tot een bijzondere ontknoping.

Van Troje tot Tiberius      Paterculus Velleius      Romeinse geschiedenis

Biografische gegevens

 

Velleius behoorde tot een familie, vermoedelijk afkomstig uit Capua, waarvan leden al eerder openbare ambten hadden bekleeD. Zijn eigen carrière bestond uit een krijgstribunaat in Moesië, deelname aan de oostelijke tocht van Gaius Caesar en enkele militaire commando's in Germanië en Pannonië onder Tiberius.
Hij was praetor in 15 na Chr.
[2] Het is onduidelijk hoe en waar hij na zijn praetuur leefde; wel staat vast dat hij in 30 zijn Historia Romana publiceerde en opdroeg aan een van de consuls van dat jaar, Marcus Vinicius.
Twee zoons of kleinzoons bereikten het consulaat ten tijde van Nero.

 

Velleius Paterculus schreef een korte Historia Romana ( ; ;Romeinse geschiedenis ; ;) in twee boeken, waarvan het eerste een bondig overzicht biedt van de oude geschiedenis tot aan de verwoesting van Carthago en Korinthe (146 v.
Chr.
); het tweede gaat wat uitvoeriger in op de recentere geschiedenis tot 30 na Chr.
, en met name op de periode van Augustus en Tiberius.
Het werk is onvolledig bewaard gebleven in één middeleeuws handschrift, dat vol fouten moet zijn geweest; het is verloren, maar kon nog in de zestiende eeuw worden geraadpleegD.

 

Beoordeling

 

Vaak is beweerd dat de Romeinse geschiedenis - de titel is modern - tekortschiet in objectiviteit.
Vooral Velleius' loftuitingen aan het adres van keizer Tiberius staan in scherp contrast tot de opvattingen van de lange tijd hoog aangeslagen geschiedschrijver Tacitus.
De moderne herwaardering van Rome's tweede keizer, en de andere beoordeling van Tacitus, heeft de waardering voor Velleius' geschiedwerkje in positieve zin veranderD.

 

Door het werk van de classicus A. J. Woodman is ook duidelijk geworden dat Velleius vrij kritisch staat tegenover keizer Augustus.
Hoewel de historicus hem de hemel in prijst, worden de successen van zijn regering slechts kort vermeld en bestaat de beschrijving van de jaren tussen 30 v.
Chr.
en 14 n.
Chr.
vooral uit een opsomming van rampen, zoals de crisis rond Augustus' overspelige dochter Julia en de nederlaag in het TeutoburgerwouD. Deze selectie past goed bij Velleius' traditionele politieke visie, waarin de monarchie als een noodzakelijk kwaad werd beschouwd, maar niet als iets positiefs.

 

Velleius' terughoudendheid over de verdiensten van Augustus is niet uniek.
Ook over Julius Caesar weet hij weinig goeds te melden en de machtige rechterhand van Tiberius, de praetoriaanse prefect Seianus, krijgt niet het krediet voor zijn optreden in Illyricum.
[3]

 

Woodman heeft ook gewezen op de valse bescheidenheid van Velleius.
Hij pretendeert dat hij een gelegenheidsgeschriftje heeft geschreven,[4] maar zijn voorbereiding is daarvoor te grondig.
Vooral zijn obsessie met chronologie verraadt dat Velleius er lang aan heeft gewerkt.

 

Het werk bevat veel interessante passages: de persoonsbeschrijvingen zijn in staat de lezer te boeien, uitweidingen over de Romeinse kolonies en provincies zijn relevant, en opmerkelijk is de aandacht die besteed wordt aan de ontwikkeling van de cultuur en de literatuur.

 

Receptie

 

De Romeinse geschiedenis werd in de oudheid niet geciteerd, maar op de drempel van de middeleeuwen heeft men er een handig compendium van de Romeinse geschiedenis in gezien en het als zodanig gebruikt.
De beschrijving van de slag in het Teutoburgerwoud speelde een rol bij de constructie van romantische zelfbeeld van Duitsland, als een natie geboren in de strijd tegen de ; ;welsche ; ; (= romaanse) erfvijand (eerst Rome, in de negentiende eeuw Frankrijk).

 

De eerste Nederlandse vertaling dateert uit 2011.

Kan een slecht historicus een waardevol boek schrijven? Ja, wanneer hij ooggetuige blijkt te zijn geweest van belangrijke gebeurtenissen en moderne maatstaven voor historisch onderzoek worden losgelaten.
Voor het eerst is het geschiedwerk van een tijdgenoot van de Romeinse keizers Augustus en Tiberius in het Nederlands vertaald als Van Troje tot Tiberius.
Historici zijn sceptisch; onbekend maakt nu eenmaal onbemind, maar in het geval van Velleius Paterculus is dat niet terecht.
Door patrick gouw.

In de Romeinse geschiedenis wordt het jaar 133 v.
Chr.
Vaak als een sleutelmoment voorgestelD. Met de moord op de volkstribuun en landhervormer Tiberius Sempronius Gracchus kwam er een einde aan de illusie dat de gerezen politieke meningsverschillen in de senaat zich zonder geweld lieten oplossen.
In de daaropvolgende eeuw zouden de facties van de zogenaamde optimaten en populares elkaar in toenemende mate gewapenderhand bestrijden en het republikeinse staatsbestel meesleuren in hun streven naar de macht.

 

Door antieke commentatoren is dit proces bijna unaniem in termen van normvervaging en morele achteruitgang beschreven:

 

‘Dit was in Rome het begin van bloedvergieten onder burgers en straffeloos wapengewelD. Sindsdien delfde recht het onderspit tegen geweld en golden mensen met macht als de besten … Oorlog begon men niet meer op juiste gronden, maar al naar gelang de te verwachten winst … is men eenmaal afgedwaald van het rechte pad, dan gaat het razendsnel bergafwaarts, en niemand vindt iets schandelijk voor zichzelf wanneer het een ander voordeel heeft gebracht.
’

 

Aan het woord is dit keer niet een bekende geschiedschrijver als Sallustius, Livius of Tacitus, maar een auteur wiens naam bij velen niet direct herkenning zal oproepen.
De passage is afkomstig uit de koker van Velleius Paterculus, een Romeins senator en militair uit de stad CapuA. Hij schreef rond 30 n.
Chr.
Zijn Historia Romana (hier vertaald als Van Troje tot Tiberius), ter ere van het consulaat van zijn goede vriend Marcus Vinicius.
In deze gelegenheidsuitgave combineert hij eerder verzameld bronnenmateriaal voor een geschiedkundig werk met persoonlijke anekdotes over hen beiden, hoofdzakelijk afkomstig uit de militaire campagnes waaraan ze gezamenlijk hadden deelgenomen.

 

Een verdiende plaats in het spectrum

 

Hoewel de titel anders doet vermoeden, behandelt Velleius meer dan twee millennia wereldgeschiedenis, met boeiende terzijdes over filosofie, literatuur en toneel die zijn militair-politieke kernverhaal afwisselen.
Slechts een klein deel van het werk is echter overgeleverd, hoofdzakelijk de boeken over de late Republiek en de vroege KeizertijD.

 

Moderne historici hebben lange tijd vrij negatief over het werk geoordeelD. Er is Velleius vooral verweten dat hij methodologisch weinig onderlegd was, zeker in vergelijking met andere antieke auteurs.
Zo legt hij geen enkele interesse aan de dag voor het verklaren van de gebeurtenissen die hij beschrijft.
Waar Herodotus wilde onderzoeken door welke oorzaak de Grieken en Perzen met elkaar in conflict waren gekomen en Thucydides in zijn analyse van de Peloponnesische Oorlog een onderscheid maakte tussen ‘oorzaken’ en ‘aanleidingen’, zo is Velleius simpelweg tevreden met het chronologisch ordenen van de feiten, zonder enige interpretatie.
Verslaglegging in elegant proza heeft daarbij voor hem geen hoge prioriteit.

Maar Velleius mag dan niet de grootste historicus van de Oudheid zijn geweest, als historische bron is hij wel degelijk van belang.
Als enige contemporaine bron schetst hij immers een doorlopend verhaal van de late Republiek en de heerschappij van  Augustus en Tiberius, een intrigerende en bepalende periode uit de Romeinse geschiedenis.
Dat hij nu tot ons spreekt via vertaler Vincent Hunink is niet alleen een groot genoegen, maar geeft hem ook een verdiende plaats in het spectrum van gekende Romeinse geschiedschrijvers.

 

‘Mijn hart bonst en trilt van verontwaardiging!’

 

Hij hanteert daarnaast een duidelijke moralistische geschiedopvatting: het verleden wordt aangewend om lof en blaam toe te kennen, opdat de mensen tot beter gedrag gebracht kunnen worden.
Daarbij gaat het er soms ongemeen fel en persoonlijk aan toe, bijvoorbeeld wanneer een oordeel gegeven wordt over de kwalijke rol van Marcus Antonius in de dood van Cicero:

 

‘Toch heb jij niets bereikt, Marcus Antonius! (Ja, ik voel mij gedwongen het kader van mijn geplande werk te buiten te gaan, mijn hart bonst en trilt van verontwaardiging!) Niets, ik herhaal het, heb jij bereikt door een premie uit te loven voor het afhakken van dat luisterrijke hoofd met die hemelse stem, niets door je lugubere loon om mensen aan te stichten tot moord op de man die ooit Redder des Vaderlands was, een consul van zulk formaat.
’

 

Hoewel Velleius in gevallen als deze aantoonbaar partijdig te werk gaat, sluit hij zijn ogen niet geheel voor de politieke en ideologische manipulaties van mannen als Sulla, Caesar en anderen.
Dit geldt in het bijzonder voor zijn beoordeling van de heerschappij van Octavianus/Augustus, die - hoewel her en der niet van lof gespeend - toch ook gepaard gaat met een vorm van indirecte geformuleerde kritiek.

 

Het zijn deze passages die de Historia Romana kleur geven en het tot een interessant en informatief geschiedwerk maken.
Waar meer erkende auteurs als Tacitus, Suetonius en Cassius Dio de eerste keizer vele decennia na dato (en met kennis van de afloop) kenschetsen, heeft Velleius diens opkomst bewust meegemaakt.
Via hem kunnen we ons een goed beeld vormen van de wijze waarop de machtsuitoefening door Augustus gestalte kreeg en hoe deze door tijdgenoten (en politieke tegenstanders) werd gepercipieerD.

 

Het mocht dan ondenkbaar zijn om in die tijd zelf openlijk een schriftelijk kritisch geluid te laten horen over het regime, maar tussen de regels door weerklinkt in Velleius’ relaas de stem van de oppositie wel degelijk door.
Zo beschrijft hij hoe Augustus in zijn machtstrijd voor- en tegenstanders opofferde, hoe hij werd geconfronteerd met opstandige legers en samenzweringen, en hoe zijn dochter Julia een bijzonder losbandig leven leidde.

 

Vuile handen

 

In de verdere onderwerpkeuze ligt meer kritiek besloten.
Niet de glorieuze overwinningen en triomfen op militair en architectonisch vlak (zoals beschreven in Augustus’ politieke testament, de Res Gestae) voeren de boventoon, maar juist de smerige burgeroorlog waarin Augustus vuile handen maakte en de nederlaag in de befaamde Varusslag in het Teutoburger Woud, die de keizer persoonlijk aangerekend werD. Desalniettemin is Velleius realist genoeg om te beseffen dat Augustus’ herstel van de republiek Rome in rustiger vaarwater had gebracht en de komst van een sterke man het beste was.

 

Waar Velleius nog enige serieuze kanttekeningen plaatste bij de heerschappij van Augustus, zo vleiend is zijn oordeel over diens opvolger Tiberius.
Die kritiekloze houding, deels voortkomend uit het feit dat hij onder diens heerschappij carrière maakte, heeft zijn reputatie geen goed gedaan en is de voornaamste reden dat moderne historici hem lang als tweederangs auteur hebben beschouwD. Zijn beeld strookte simpelweg niet met dat van Tacitus en Suetonius, die deze keizer als een antieke despoot karakteriseerden.
Met de rehabilitatie van Tiberius, voortkomend uit recent onderzoek, zijn echter ook de lofuitingen aan zijn adres in een positiever licht komen te staan.

 

Sterke en zwakke kanten

 

Het werk van Velleius Paterculus is nooit eerder in het Nederlands vertaalD. Ongetwijfeld heeft zijn lage status in de academische wereld daar aan bijgedragen.
Maar ook op stilistische gronden heeft men hem lange tijd niet de moeite van het vertalen waard gevonden.
En inderdaad, zijn stijl is bij tijd en wijlen nogal onbeholpen.
Daarnaast grossiert hij nogal in vaag en gewichtig taalgebruik.

 

Dit alles vraagt om veel doorzettings- en inlevingsvermogen bij een vertaler.
Vincent Hunink slaagt daarin wonderwel en weet tot een leesbaar geheel te komen, zonder de doorgaans lange zinsconstructies van de antieke tekst geweld aan te doen.
Mede door de gedegen inleiding van Jona Lendering wordt Velleius Paterculus op heldere wijze in de context van zijn eigen tijd geplaatst.
Tegen die achtergrond worden zijn sterke en zwakke kanten duidelijk en dringt de onvermijdelijke conclusie zich op dat de Historia Romana een geschiedwerk is dat het verdiend om door een breed publiek gelezen te worden.

 

Sommige werken in het genre van de Romeinse historiografie behoren tot de top van de wereldliteratuur.
Dat geldt zeker voor Cornelius Tacitus (Historiën en Annalen), maar ook voor meesters van het woord zoals Julius Caesar (Gallische oorlog) en Sallustius.
Andere geschiedschrijvers zijn haast onvermijdelijk in de schaduw van deze grootheden gebleven.
Toch bieden ook zij veel belangwekkende informatie in literair waardevolle werken.

Een goed voorbeeld van zo'n onderbelichte auteur is Velleius Paterculus, die leefde rond het begin van onze jaartelling (cA. 19 v.
Chr.
-31 n.
Chr.
).
In zijn geschiedwerk Historiae Romanae ('Romeinse geschiedenissen') belicht hij de geschiedenis van Rome vanaf de allervroegste tijd, kort na de val van Troje, tot in zijn eigen dagen.
Die eigen tijd valt samen met het regering van de Romeinse keizer Tiberius (42 v.
Chr.
- 37 n.
Chr.
; keizer vanaf 14 n.
Chr.
).

Na een succesvolle militaire en bestuurlijke carrière, waarin Velleius onder meer jarenlang in Germanië diende onder Tiberius (destijds nog geen keizer), wijdde Velleius zich aan de geschiedschrijving.
Hoewel hij aandacht besteedt aan de vroegste geschiedenis van Rome haast hij zich naar meer recente perioden zoals de woelige eerste eeuw v.
Chr.
En de tijd van de vroegste keizers, inclusief zijn beschermheer Tiberius.
Zijn sympathie gaat daarbij zonder voorbehoud uit naar Tiberius en een van zijn machtige vertrouwelingen, de beruchte Sejanus.
Laatstgenoemde viel in 31 in ongenade bij Tiberius.
Mogelijk is Velleius in Sejanus' kielzog meegesleept en in datzelfde jaar ter dood gebracht.

Mede door zijn loyaliteit aan Tiberius geeft Velleius een uitgesproken vleiend beeld van vooral diens regime.
Daarmee wijkt hij sterk af van het extreem negatieve Tiberius-beeld van andere auteurs zoals de genoemde Tacitus en de biograaf Suetonius.
Latere generaties, vooral beïnvloed door die beroemde auteurs, hebben daardoor een afwijzende houding ten opzichte van Velleius.
Ook worden hem diverse gebreken en tekorten verweten, zoals matig historisch inzicht, onbetrouwbaarheid inzake feiten en onevenwichtigheiD.

Het is maar de vraag in hoeverre die verwijten houdbaar zijn.
Specifiek voor Velleius zijn ze in feite niet.
Verder valt nog te bezien of de vermeende nadelen werkelijk afbreuk doen aan het belang van Velleius als schrijver en de leesbaarheid van zijn tekst.
Voor literaire lezers zijn misschien juist de punten waarop hij zo afwijkt van andere klassieke auteurs interessant.

Ook Velleius' vleierij van Tiberius hoeft niet op voorhand te gelden als een nadeel.
Tegenwoordig is er juist meer begrip gekomen voor het motief 'keizerlof' in de Romeinse literatuur, en voor de literaire vakkundigheid waarmee schrijvers (zoals bijvoorbeeld Martialis) op dit punt te werk gaan.
Daarmee komt voor het eerst ook ruimte voor een auteur zoals Velleius

Vincent Hunink, die vorig jaar een prachtige vertaling maakte van het compacte Latijn in Tacitus' Historiën, houdt van een uitdaging.
Van Troje tot Tiberius.

De geschiedenis van Rome van Velleius is echter lang geen Tacitus.
Velleius, die na militaire campagnes tegen de Germanen onder keizer Tiberius uiteindelijk senator en pretor werd, publiceerde als vijftigjarige in 30 dit boek.
Het was bedoeld als cadeau voor consul Marcus Vinicius, zoon van de commandant bij wie de jonge Velleius als prefect en krijgstribuun nog had gedienD.

Hij neemt een hele aanloop en zet ongeïnspireerd de voornaamste hoogtepunten uit de historiek van Rome op een ri J. Echt interessant wordt het wanneer hij het over zijn tijdgenoten Augustus en vooral Tiberius heeft.

In tegenstelling tot de communis opinio is Velleius veel minder positief over Octavianus-Augustus en heel wat meer lovend over diens opvolger Tiberius, die meestal als norse knapenschenner te kijk wordt gezet.

Niet zo dus bij Velleius, die in het geval van Tiberius diens imago van beheerste veldheer oppoetst.
Augustus moest het hebben van zijn rechterhand, veldheer Agrippa, en was zelf veeleer een uitgekookte propagandist, aldus Velleius.

Hunink probeert ook hier weer recht te doen aan het heel specifieke Latijn dat hij vernederlandst.
Velleius' kromme stijl met meanderende, wijdlopige nevenschikkingen wordt zonder opsmuk gebracht.

Dat levert bizarre stapelzinnen op, zoals die keer wanneer hij het over de verslagen Germanen heeft: 'Al hun weerbare mannen, in die oneindige aantallen en met hun reusachtige lijven en zo veilig als ze zaten door de natuurlijke ligging van hun land, gaven hun wapens over en met leiders en al omringd door fonkelende scharen gewapende Romeinen wierpen zij zich op de grond voor de verhoging van onze generaal.
'

Of hoe kromtaal - soms - kunst wordt.

 

Een monster.
Dat is het gangbare beeld van de Romeinse keizer Tiberius.
Met dank aan Suetonius en vooral Tacitus, die van hem een vernietigend portret schetsten.
Velleius Paterculus (19 v.
Chr.
- 31 n.
Chr.
), tijdgenoot van Tiberius, dacht er heel anders over.
In zijn korte ‘wereldgeschiedenis’, de geschiedenis van Rome dus, vormt het bewind van Tiberius een stralende climax.
Velleius had ook persoonlijk uitstekende ervaringen met Tiberius opgedaan: jarenlang diende hij onder hem als generaal in verre landen als Germanië.

Vaak is Velleius weggezet als een valse vleier en een knoeier.
Ten onrechte.
Gepassioneerd, ter zake kundig en met oog voor detail geeft hij een heldere kijk op de ontwikkelingen in Rome tot in zijn eigen dagen.

Velleius vertelt een levendig verhaal over de Romeinse burgeroorlogen, Caesar, Augustus en Tiberius.
Zo wordt de gestage, onomkeerbare verandering van republiek naar keizertijd merkbaar, voelbaar.

De erfenis van de oudheid voor de mens van nu      Nouwen Robert      Romeinse geschiedenis

De geschiedenis herhaalt zichzelf voortdurenD. Terugkijken naar het verleden is dus ook een manier om onze geest kritisch te houden tegenover het heden en in het licht daarvan na te denken over de maatschappij waarin we leven.

 

 Maar er is meer.
De vragen waarmee mensen vandaag worstelen, zijn dikwijls dezelfde als die waar de antieke mensen van wakker lagen.
Er zijn opvallende parallellen tussen de antieke grootmachten Athene en Rome en het hedendaagse AmerikA. Op vraagstukken over vrijheid, mensenrechten, democratie, globalisering en vrede zoeken wij al sinds de Klassieke Oudheid een antwoorD.

 

 Historicus Robert Nouwen gaat in vijf thema’s na wat we nog kunnen leren uit de wereld van de oude Grieken en Romeinen.
Hij publiceerde eerder over Gallo-Romeinse archeologie en geschiedenis, landelijke geschiedenis van de 19de en vroege 20ste eeuw en museologie.
Bij Davidsfonds Uitgeverij verscheen van hem o.
A. Keizer Augustus en de Lage Landen.

Na zijn drie vorige eveneens bij het Davidsfonds uitgegeven werken waarin hij de geschiedenis van onze gewesten in de Romeinse periode behandelde wijdt Nouwen dit nieuwe boek aan wat men een persoonlijke synthese van de geschiedenis van de klassieke Oudheid zou kunnen beschouwen.
Invalshoek daarbij is aan te tonen in welke opzichten de prestaties en realisaties uit die periode een blijvende invloed hebben uitgeoefend en nog steeds uitoefenen op de hedendaagse werelD. De titels van de vijf hoofdstukken geven aan welke aspecten de auteur in dat opzicht van belang acht: 1.
de geboorte van de menselijke waardigheid; 2.
het democratische experiment; 3.
de communicatiespecialisten; 4.
de globale wereld; 5.
nadenken over de vrede.

 De auteur toont telkens weer aan hoe veel van wat in de moderne wereld gemeengoed is geworden in feite teruggaat tot de klassieke Oudheid en hoe ook vragen en problemen waarmee de hedendaagse mens en samenleving geconfronteerd worden al in de klassieke Oudheid aan bod kwamen en soms ook opgelost werden op een manier die ook als een inspiratiebron kan fungeren voor de huidige maatschappi J. In het boek is een overvloed aan informatie bijeengebracht die de auteur tot een boeiend en vlot leesbaar exposé heeft verwerkt.
Voorzover nog nodig illustreert dit boek op overtuigende wijze de actualiteit van de klassieke OudheiD.

 Enkele kanttekeningen.
Inname van Carthago was niet in 209 v.
C. (blz.
53) maar in 146; de levende keizer werd vanaf een bepaald ogenblik niet divus et dominus (blz.
96) geheten maar wel deus et dominus (de titel divus was voorbehouden aan vergoddelijkte overleden keizers), de term Argolis valt te verkiezen boven Argolida (blz.
144).
Ook stelt de auteur ten onrechte dat na de slag bij Chaeronea (338 v.
C) het afgelopen was met de polis.
De polis is ook hierna nog voor eeuwen het samenlevingskader bij uitstek van de Grieken.
Wél was een einde gekomen aan de polis als actor in de internationale politiek.
De uiteenzetting van de auteur (blz.
149-150) over de Romeinse burgerrechts-politiek is nogal warrig en gaat voorbij aan de essentie ervan.
Tenslotte kijkt men verrast op bij het lezen van volgende zin (blz.
207): Nauwelijks meer dan honderd jaar heeft de pax Romana in onze contreien geduurD. Nauwelijks??? Maar deze kanttekeningen wegen niet op tegen de kwaliteiten van het werk waarin leerkrachten belast met de antieke cultuur heel wat inspiratie zullen vinden voor hun lessen ;

Memoires van Hadrianus      Yourcenar Marguerite      Romeinse geschiedenis

Mémoires d'Hadrien is een historische en psychologische roman van de Frans-Belgische auteur Marguerite Yourcenar (1903-1987).
De roman heeft de vorm van een denkbeeldige autobiografie van de Romeinse keizer Hadrianus (76-138).

 

De Romeinse keizer heeft ook in werkelijkheid memoires geschreven maar zij zijn verloren gegaan.
Margueritte Yourcenar zag in dat gegeven een aanmoediging om zijn memoires te ; ;reconstrueren ; ;.
De aanzet voor het werk was een opmerking van Gustave Flaubert in een brief aan Madame Roger des Genettes[1] waarin hij schreef over een ; ;tijdperk (de tweede eeuw) waarin de oude goden vergeten waren en Christus velen nog onbekend was, zodat de mens op zichzelf was aangewezen ; ;.
Dit thema, de werkelijk onafhankelijke mens, fascineerde Yourcenar die ook de spanning tussen de keizer als hedonist en als stoïcijn beschreef.
Een innerlijk conflict dat ook in haar levenswijze terug te vinden is.
Yourcenars voorkeur voor Hadrianus, geplaatst in de tweede eeuw met een relatieve (gewapende) vrede onder de Pax Romana is verklaarbaar.
Het riep bij haar parallellen op met de zich aandienende periode na de Tweede Wereldoorlog met een gecontroleerde stabiliteit, de zogenoemde Pax Europeana, nu gegarandeerd door de rivaliteit en het evenwicht van twee grootmachten.

 

Marguerite Yourcenar was sinds 1942 docente Frans aan het Sarah Lawrence College in Westchester County, iets ten noorden van New York.
Tussen 1940 en 1945 schreef en publiceerde zij niet.
Op 24 januari 1949 kreeg zij dankzij Jacques Kayaloff een in 1940 in een hotel in Lausanne achtergebleven koffer waarin zij de na 1929 bijeengebrachte familiepapieren en een door haar vergeten bundel aantekeningen over Hadrianus en Antinous terugvond[2].
In 1949 schreef Yourcenar een groot deel van het boek maar zij kreeg het niet voltooiD. Zij vroeg en kreeg in 1950 een sabbatical om haar roman te kunnen schrijven.
Een groot deel van het boek werd in het buitenhuis van Grace Frick en Marguerite Yourcenar, ; ;Petite Plaisance ; ; op het eiland Mount Desert geschreven.

 

Het door Grace Frick getypte manuscript werd in delen naar de uitgeverij Plon in Parijs gestuurD. Yourcenar speelde na op 10 mei 1950 met de SS Mauretania naar Frankrijk te zijn teruggekeerd de uitgeverijen Plon, Gallimard en Grasset tegen elkaar uit om een zo hoog mogelijk honorarium te bedingen.
Dat lukte, het op 5 december uitgegeven boek maakte Marguerite Yourcenar rijk en onafhankelijk.

 

Grace Frick vertaalde het boek in het Engels.
Deze vertaling vergde van de vriendinnen gedurende twee jaar een intensieve samenwerking waarbij iedere zin en iedere nuance werden besproken.
Het resultaat werd door de schrijfster geautoriseerD.

 

In Nederland verscheen al vroeg een vertaling, namelijk van J.A. Sandfort: Hadrianus' gedenkschriften.
Den Haag, Boucher, 1952.
In 1998 verscheen een vertaling van de hand van Jenny Tuin (1923-1997) die zij vlak voor haar overlijden voltooide: Herinneringen van Hadrianus.
Amsterdam, Athenaeum - Polak & Van Gennep, 1998.

 

In dit werk schetst de doodzieke zestigjare adoptiefkeizer Hadrianus uit de tweede eeuw, semper in omnibus varius (steeds in alle dingen verscheiden) zijn leven aan zijn jonge 17-jarige opvolger en adoptief kleinzoon Marcus Aurelius.
De roman is geschreven als een lange brief en begint heel vertrouwelijk met de aanhef: Mon cher MarC. De oude keizer mediteert over zijn verleden, beschrijft zowel zijn triomfen als nederlagen, zijn architecturale realisaties (Villa Hadriana), zijn liefde voor de kunst en zijn gevoelens voor de jong gestorven Antinous.
Hadrianus legt rekenschap af van zijn pogingen om tijdens zijn bewind de toenmalige wereld te ordenen onder de Pax Romana: dominerend maar trouw aan zijn historisch geachte zending.
Kennis, inzicht en plichtsbesef zetten de toon.

 

Deze roman, geschreven in een compacte stijl met precies woordgebruik met helder geformuleerde en goed uitgebalanceerde zinnen weerspiegelt goed Hadrianus' mentaliteit.

 

Het boek bevat op de beginpagina de bekende Latijnse versregels die toegeschreven worden aan Hadrianus.
De vrije Nederlandse en Franse vertalingen zijn hieronder toegevoegD.

 Animula vagula blandula, hospes comesque corporis, quae nunc abibis? In loca pallidula rigida nudula (nubila?) - nec ut soles dabis iocos.
Publius Aelius Hadrianus, Imp.

Nederlandse vertaling:

 Zieltje, zwervertje, charmeurtje, gast en makker van het lichaam, waar ga je nu naar toe? Naar donkere, kille en mistige plaatsen en je grapjes zul je niet meer maken.
(zie Birley)

 Petite âme tendre et vagabonde, Hôte et compagne de mon corps A présent tu descendras dans les lieux Pâles, sévères et durs Où tu renonceras aux jouissances passées

Hoofdstukken

 1.
Anima, vagula, blandula (zieltje, zwervertje, charmeurtje)

 2.
Varius multiplex multiformis (verschillend, veelvuldig, veelvormig)

 3.
Tellus stabilita (een vreedzaam rijk)

 4.
Saeculum aureum (gouden eeuw)

 5.
Disciplina Augusta (keizerlijke tucht)

 6.
Patientia (geduld)

 

Over de Pax Romana laat Yourcenar Hadrianus het volgende mijmerend denken:

:

  ; ;Ik wilde dat de verheven grootsheid van de pax Romana zich uitstrekte tot iedereen, onmerkbaar aanwezig als de muziek van het bewegende firmament; dat de nederigste reiziger van het ene land of het ene continent naar het andere kon trekken zonder lastige formaliteiten, zonder gevaren, overal verzekerd van een minimum aan rechtsbescherming en beschaving; dat onze soldaten hun eeuwige pyrrische dans aan de grenzen bleven uitvoeren; dat alles zonder hapering functioneerde, de werkplaatsen en de tempels ; dat de zee werd doorkliefd met mooie schepen en over de wegen talloze rijtuigen trokken; dat in een goed geordende wereld de filosofen hun plaats hadden en de dansers eveneens.
Dat eigenlijk zo bescheiden ideaal zou vaak genoeg benaderd worden als de mensen een deel van de energie die ze aan stompzinnige of destructieve werken besteden in dienst daarvan stelden; een gelukkige omstandigheid heeft mij vergund het in deze laatste kwarteeuw ten dele te verwezenlijken ; ;

 Identificatie van Margueritte Yourcenar met Hadrianus

 

De biseksuele Margueritte Yourcenar onderhield in de tijd dat zij Mémoires d'Hadrien schreef een lesbische relatie met Grace Frick.
Yourcenar koos in een aantal van haar romans en novellen homoseksuele of biseksuele mannen en hun liefdes als hoofdpersoon en themA. Zij besteedde in haar werk weinig aandacht aan vrouwen die zij ongeschikt achtte als hoofdpersoon omdat hun leven altijd teveel in het verborgene plaatsvonD. De beschrijving van de homoseksuele liefde van Hadrianus en Antinous past in een patroon dat in Yourcenars werk te herkennen is.
De trots van de beschreven keizer, zijn wrevel wanneer hij met personen van minder intellect werd geconfronteerd[3] zijn interesse in magie en zijn reislust zijn ook bij Margueritte Yourcenar te herkennen.
Zij vond de stelling van critici dat zij zich met Hadrianus had geïdentificeerd aanmatigend en bespottelijk.
De roman was in haar ogen een portret van een vrije geest die met de naderende dood en het ; ;niets ; ; geconfronteerd wordt.

 

Succes en kritiek

 

Deze in 1951 gepubliceerde roman bracht Yourcenar zowel kritiek als commercieel succes.
Zij won de Prix Feminina Vacraresco en tegen 1989 waren er ongeveer een miljoen exemplaren van gedrukt.
Het werk beleefde in 2005 nog een Nederlandstalige herdruk onder de titel Herinneringen van Hadrianus.

 

Dit werk wordt algemeen gezien als een briljant boek waarbij de auteur erin slaagt zich geheel in te leven in de figuur van de keizer.
Velen zien het werk toch als een minder geslaagde roman door de ietwat geforceerde montage van de delen.
Toch biedt dit werk de kans je mentaal in een totaal andere tijd te verplaatsen, met name de tweede eeuw na Christus onder de Romeinse heerschappij met de Pax RomanA.

 

De Amerikaanse schrijver Gore Vidal, schrijver van Julian (vertaling Julius, memoires van keizer Julius Apostata of Julianus Apostata) (1964) oordeelde streng over Yourcenars Memoires d'Hadrien als hij zegt:

  ; ;Yourcenar a fait toutes les erreurs possibles pour un roman historique.
D'abord, elle transforme Hadrien en Mme Yourcenar.
  Elle a tout surdécoré avec de la pensée moderne.
;

De schrijfster Nancy Mitford vond het evenmin een meesterwerk maar de meeste kritieken waren zeer enthousiast.

 

De historici André Chastagnol en Paul Petit uitten ook hun twijfels:

 André Chastagnol, «Le portrait que trace de lui Marguerite Yourcenar correspond sans aucun doute à ce que les sources nous apprennent»[6]

 Paul Petit, « M.
Yourcenar a déployé pour le peindre des trésors de psychologie et une bonne connaissance des sources sans prétendre à la vérité historique

 

Classici hebben tal van anachronismen en fouten in het boek gevonden.
Yourcenar had jarenlang bronnen bestudeerd maar baseerde zich vooral op de Historia Augusta en Cassius Dio's Geschiedenis van Rome.
Zij nam ook de partijdige geschiedschrijving en de onnauwkeurigheden van deze twee bronnen over.
De roman is dan ook in de eerste plaats een psychologisch portret van een geïdealiseerde persoon.

 

Waar het de taal betreft gaf Margueritte Yourcenar toe dat de, waarschijnlijk in Attisch Grieks geschreven, formuleringen in het boek ; ;modern ; ; waren.
Wanneer zij de Franse tekst in het Latijn of Grieks vertaalde werd haar duidelijk dat een Stoïcijn in de Tweede Eeuw zijn gedachten anders zou hebben geformuleerD. Het boek is dan ook een roman.

Keizer Augustus en de Lage landen      Nouwen Robert      Romeinse geschiedenis

http://nl.
wikipediA.org/wiki/Imperator_Caesar_Augustus

In dit boek biedt Nouwen de lezer veel meer dan de titel aankondigt want strikt genomen beantwoordt alleen hoofdstuk 4 (blz.
103-147) aan de titel.
Wat daaraan voorafgaat, is een heel lange aanloop die dit onderwerp in een (zeer) brede historische context moet situeren.
Zo krijgt de lezer in hoofdstuk 1 een beknopte algemene geschiedenis van Rome tot en met de regering van Augustus.
Hoofdstuk 2 is voornamelijk gewijd aan de grote betekenis van de propaganda tijdens het bewind van Augustus en aan de rol die de bouwpolitiek van Augustus te Rome daarbij speelde.
Nouwen staat uitvoerig stil bij de heraanleg van het forum Romanum, de bouwactiviteiten op het Marsveld (mausoleum, Ara Pacis en zonne-uurwerk) en de aanleg van het Forum Augusti en verduidelijkt de propagandistische betekenis van dit alles.
Ook de Res Gestae van Augustus en de politieke en propagandistische bedoeling ervan worden door de auteur grondig geanalyseerD. Nog altijd in dat tweede hoofdstuk wordt ook aandacht besteed aan de bouwactiviteiten t.
t.
v.
Augustus in de provincies en meer bepaald Gallië.
Het hoofdstuk wordt besloten met de beschrijving van enkele kunstwerken waarin het thema van de Gallische en Germaanse provincies aan bod komt.
Hoofdstuk 3 is gewijd aan het Romeinse imperialisme in de laatste eeuwen voor onze tijdrekening en Nouwen maakt duidelijk hoe de politiek van Augustus daar een voortzetting van was.
Verder in het hoofdstuk wordt het beeld dat de Romeinen hadden van Galliërs en Germanen t.
t.
v.
Augustus geschetst.
Pas dan, we zijn inmiddels op blz.
103, acht de auteur het moment gekomen om datgene wat de titel van het boek aankondigt aan te snijden in hoofdstuk 4.
Maar eerst gunt hij ons in de eerste tien bladzijden van dit hoofdstuk nog een terugblik op de gang van zaken onder Caesar.
In de resterende 36 bladzijden van het hoofdstuk wordt het ingrijpen van Augustus in onze gewesten beschreven: een grondige administratieve en fiscale reorganisatie, enkele militaire expedities onder leiding van Drusus, de aanleg van een wegennet en de stedelijke uitbouw van de belangrijkste Gallische centrA. Ook de inhoud van de volgende hoofdstukken valt buiten de titel van het boek.
In hoofdstuk 5 gaat het over de (poging tot) verovering van Germanië dat tot nader order nog altijd niet tot de Lage Landen kan gerekend worden terwijl hoofdstuk 6 gewijd is aan de ontwikkelingen in Gallië en Germanië na de dood van Augustus.

Zoals in zijn twee vorige werken, Caesar in Gallië (2003) en De Romeinen in België (2006) geeft Nouwen ook hier weer blijk van een grondige vertrouwdheid met de aangesneden onderwerpen.
Hij beheerst zowel het bronnenmateriaal als de wetenschappelijke vakliteratuur terzake en verwerkt dit materiaal op een vlotte wijze in zijn exposé.
Zoals uit het summiere overzicht al duidelijk zal zijn geworden munt het boek evenwel niet uit door een heldere en overzichtelijke structuur.
Soms lijkt het er wel op dat de auteur wat teveel hooi op de vork heeft genomen, zeker als men de titel van het boek als criterium hanteert.
Maar de lezer die zo meer krijgt aangeboden dan wat hem werd beloofd, kan zich daar moeilijk over beklagen tenzij dan misschien over de nodeloze herhalingen die hadden kunnen vermeden worden door een beter overwogen structuur.
Maar dit alles belet niet dat dit boek samen met de twee vorige bij het Davidsfonds uitgegeven werken van de auteur een wetenschappelijk degelijk en  geactualiseerd overzicht bieden van de geschiedenis van onze gewesten in de Romeinse tijD.

Imperator Caesar Augustus (Rome1, 23 september 63 v.
Chr.
2 - Nola, 19 augustus 14 n.
Chr.
) was de eerste princeps (vgl.
; ;keizer ; ;) van Rome.
Door steeds meer verschillende bevoegdheden van republikeinse magistraten naar zich toe te trekken kreeg hij de feitelijke macht over Rome in handen.

Deze achterneef en voornaamste erfgenaam van Gaius Julius Caesar (Julius Caesar) won de machtsstrijd die volgde op de moord op Caesar in het jaar 44 v.
Chr.
en was in 31 v.
Chr.
de enige die levend uit deze strijd kwam.
Vanaf 27 v.
Chr.
zou hij als princeps (eerste burger) de teugels van het Imperium Romanum in handen houden.
Hij maakte een einde aan een eeuw van burgeroorlogen en stichtte in de daaropvolgende periode de Julisch-Claudische dynastie.
Onder het mom van het herstel van de republiek (restitutio rei publicae) voerde hij in werkelijkheid een duurzame omvorming tot monarchie (principaat) door.
Ook op sociaal-economisch en ander gebied voerde Augustus tijdens zijn regering hervormingen door.
Zijn heerschappij zorgde voor een langdurige tijd van interne vrede, die als Pax Augusta werd aangeduiD.

 Namen en titel van Augustus

De geboortenaam van de latere Augustus was Gaius Octavianus.
Volgens Suetonius droeg hij oorspronkelijk het cognomen Thurinus (Suet.
, Aug.
7.
1: Infanti cognomen Thurino inditum est).
3 Cassius Dio vermeldt Kaipias als een ander, echter weinig vermeld cognomen van Gaius Octavius (Cass.
Dio, XLV 1.
1: ).
4 Na de testamentaire adoptie door Caesar nam hij in het jaar 44 v.
Chr.
officieel diens naam aan (Gaius Julius C. f.
Caesar).
5 Het was gebruikelijk om na een adoptie de voormalige nomen gentile om te vormen tot een agnomen.
Maar Augustus heeft het agnomen Octavianus waarschijnlijk nooit gebruikt.
6 Toch gebruikt de moderne geschiedwetenschappelijke literatuur voor de tijd van zijn opkomst meestal de naam Octavianus, om hem van Gaius Julius Caesar te onderscheiden.

Na de officiële apotheose van Gaius Julius Caesar in het jaar 42 v.
Chr.
luidde de nieuwe naam van zijn adoptiefzoon Gaius Julius Divi filius Caesar.
7 Na de aanvaarding van het praenomen Imperator – mogelijk in 38 v.
Chr.
, maar niet later dan in 31 v.
Chr.
– verving Augustus het nomen gentile Iulius door Caesar (Imperator Caesar Divi filius).
8

Op 16 januari 27 v.
Chr.
verleende de Senaat hem de erenaam Augustus, zodat zijn volledige naam nu Imperator Caesar Divi filius Augustus was.
Het agnomen Augustus („de verhevene“) zou net zoals Caesar bij het regeringsaantreden van Claudius een bestanddeel van de vaste titulatuur van de princeps worden.
9

 Levensloop

Zijn levensgeschiedenis toont twee ogenschijnlijk volkomen tegenovergestelde persoonlijkheden.
Enerzijds was hij de jonge, eerzuchtige, soms wrede politicus, die in de strijd om de hoogste macht zonder scrupules de wet aan zijn laars lapte.
Anderzijds was hij de princeps, die – eenmaal in het bezit van de macht – er zeer wijs gebruik van maakte.
Met het principaat voerde hij een nieuwe, duurzame staatsinrichting in, ter vervanging van de republiek die in de honderdjarige burgeroorlog geheel verwoest was.

Augustus was de zoon van Gaius Octavius en Atia Balba Caesonia, een nicht van Gaius Iulius Caesar.
De familie van zijn vader behoorde tot de stand van de equites, de Romeinse ruiterstand, en dus tot de nederige, plebejische landadel (Suet.
, Aug.
2.
1: minores gentis) en stamde uit Velletri.
Een voorvader van Augustus zou door de Romeinse koning Tarquinius Priscus in de Romeinse Senaat zijn benoemD. In de eerste eeuw v.
Chr.
was de familie welgesteld, maar weinig beduidenD. Gaius Octavius, die geldschieter zou zijn geweest, werd echter opgenomen in de Senaat en wist zich op te werken tot praetor.
Na de dood van zijn vader in 58 v.
Chr.
werd de jonge Gaius op het landgoed van zijn grootmoeder Iulia, de zus van Caesar, in Velitrae verder opgevoed10.
Later zou hij verhuizen naar het huis van zijn stiefvader Lucius Marcius Philippus in Rome.
Volgens Suetonius hield hij in 51 v.
Chr.
de lijkrede voor zijn grootmoeder en nam hij in 49 v.
Chr.
de toga virilis aan (Suet.
, Aug.
8.
1.
).

Daar Caesar geen wettige zoon had, nam hij zijn achterneef onder zijn vleugels.
Zo werd Gaius Octavius dankzij Caesars voorspraak in 48 v.
Chr.
in het college van Pontifices opgenomen.
In 47 v.
Chr.
was Octavius praefectus urbi, die de consuls verving die zich tijdens de ludi Latini niet in Rome ophielden.
In 46 v.
Chr.
liet Caesar hem aan zijn triomftocht na zijn zege in de burgeroorlog deelnemen.
In het jaar daarop begeleidde de jonge Gaius Octavius zijn grootoom op diens veldtocht tegen de zonen van Pompeius naar Hispania, waar hij op Caesar duidelijk indruk maakte door zijn dapperheiD. Hij zou ook als magister equitum (letterlijk „leider van de ruiterij“, de rechterhand van een dictator) aan de geplande veldtocht tegen de Parthen hebben deelgenomen.
Samen met zijn vrienden Marcus Vipsanius Agrippa en Salvidienus Rufus was hij reeds naar Apollonia in Illyria (het huidige Albanië) vooruitgestuurD. Daar bereikte hem in het voorjaar van 44 v.
Chr.
het bericht van de moord op Caesar.
Tijdens zijn terugreis naar Rome vernam hij dat de dictator hem bij testament had geadopteerd en tot voornaamste erfgenaam van zijn privévermogen had aangeduiD.

Opkomst in de politiek

 

Bronzen buste van Octavianus (gevonden in Meroë, Nubië; nu in het British Museum).
De postume, testamentaire adoptie ontbeerde elke juridische gronD.11 Gaius Octavius aanvaardde, zodra hij in Rome terug was, desalniettemin het testament alsook alle daarmee verbonden verplichtingen en noemde zich voortaan naar zijn voorgewende adoptievader Gaius Iulius Caesar.
Hij speelde in het begin geen rol in het conflict tussen diens aanhangers – die zich rond Marcus Antonius schaarden – en de republikeinsgezinde Caesarmoordenaars rond Gaius Cassius Longinus alsook Marcus en Decimus Iunius Brutus.

Marcus Antonius eiste als onderbevelhebber van Caesar en diens collega in het consulaat voor het jaar 44 v.
Chr.
de leiding over de factie van Caesar voor zich op.
Zo weigerde hij het vermogen van de dictator aan Octavianus weg te geven.
Deze betaalde desondanks de in Caesars testament voorziene legaten aan diens veterani en de bevolking van Rome uit.
Daarvoor gebruikte hij de in Apollonia in beslag genomen, voor de Parthenoorlog voorziene krijgskas.
Hij veilde echter ook zijn eigen bezit om het te kunnen financieren.
Zijn optreden bracht hem al snel een groot aantal aanhangers en gaf hem bovendien ook politiek gewicht.
De invloedrijke senator en oud-consul Marcus Tullius Cicero, die niet tot de samenzweerders had behoord, maar wel met de republikeinse zaak sympathiseerde, ondersteunde de schijnbaar onervaren jongeman, in de hoop hem als politiek tegengewicht voor Marcus Antonius te kunnen gebruiken.
Octavianus ging hierop in, maar gebruikte Cicero's steun voor zijn eigen plannen.
Hij steunde daarbij op zijn eigen, ervaren raadgevers zoals de welgestelde Gaius Cilnius Maecenas.

Bondgenootschap met de Caesarmoordenaars

Terwijl Antonius in het jaar 43 v.
Chr.
in Gallië tegen Decimus Brutus streed, bouwde Octavianus in Italië een leger op, bestaande uit veterani van Caesar.
Zo maakte hij zich op een manier die veel weg had van een staatsgreep, meester van de stad Rome.
Onder militaire druk en op aandrang van Marcus Tullius Cicero bevestigde de senaat Octavianus' toegeëigende militaire bevelhebberschap, verleende hem de voorrechten van een senator en consul en stond hem toe om alle ambten 10 jaar voor de wettelijk vastgelegde minimumleeftijd te aanvaarden.
Octavianus ging nu zelfs een bondgenootschap met de republikeinen aan.
Nog in datzelfde jaar belegerde hij Antonius in de Mutinensische oorlog samen met een senatoriaal leger onder de consuls Aulus Hirtius en Gaius Vibius PansA.

Beide staatshoofden van de republiek kwamen om in de strijd en Octavianus verlangde er nu naar om voor zichzelf een van de vrijgekomen plaatsen van consul in te nemen.
Nadat de senaat echter had geweigerd hem te laten verkiezen tot consul, dwong Octavianus op 19 augustus 43 v.
Chr.
met hulp van zijn troepen zijn verkiezing tot consul en de achting van de Caesarmoordenaars af.
Intussen had Antonius 19 legioenen onder zijn bevel gebracht na zijn laatste nederlaag.
Daarom – terwijl Octavianus op het politiek toneel van Rome nu als „wreker“ van zijn adoptievader optrad – wisselde hij van zijde en ging met de leiders van de factie van Caesar een bondgenootschap aan.
Naar het voorbeeld van Caesar, Pompeius en Crassus uit 60 v.
Chr.
richtten Octavianus, Marcus Antonius en de magister equitum Marcus Aemilius Lepidus in oktober 43 v.
Chr.
een tweede triumviraat op.
Ter bekrachtiging van deze overeenkomst huwde Octavianus Antonius' stiefdochter Clodia (echtgenote van Octavianus).

Zie tweede triumviraat voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

 

Aureus met aan de voorzijde de triumvir Marcus Antonius en aan de keerzijde Octavianus (41 v.
Chr.
)De „driemannen voor de herinrichting van de republiek met consulaire macht“ (Triumviri Rei Publicae Constituendae Consulari Potestate), zoals de alliantie officieel werd genoemd, berustte zuiver op de militaire macht van Triumviri, op hun zeggenschap over veruit de meeste Romeinse legioenen.
Ze lieten zich op 27 november 43 v.
Chr.
door de senaat voor vijf jaar dictatoriale bevoegdheden toekennen.
Zoals in de tijd van Lucius Cornelius Sulla werden nu ook proscriptielijsten uitgevaardigd, die alle daarop vermelde personen vogelvrij verklaarden.
Volgens Suetonius zou Octavianus zich in het begin tegen de proscripties hebben afgezet, maar ze vervolgens vastbeslotener hebben doorgevoerd dan zijn beide collega's.
Op aandringen van Antonius werd tijdens de moorden onder de politieke tegenstanders van de triumviri ook Cicero tot slachtoffer gemaakt.

De opbrengst van de proscripties voldeed helemaal niet aan de financiële verwachtingen van de triumviri, maar ze decimeerden zo wel de republikeinse heersende klasse in de senaat van Rome, op wiens plaatsen de machthebbers loyale aanhangers plaatsten.
Op eenzelfde wijze deden ze dit ook met de magistraten in andere steden.
Deze en andere maatregelen deden het interne evenwicht van de Romeinse heersende klasse kantelen ten nadele van de republikeins gezinde krachten.
Het waren deze omwentelingen die de Augustus-kritische oud-historicus Ronald Syme „Roman revolution“ doopte.

In het jaar 42 v.
Chr.
trokken Antonius en Octavianus naar Griekenland, waar de Caesarmoordenaars Marcus Iunius Brutus en Gaius Cassius Longinus hun strijdkrachten hadden verzamelD. De nederlagen van de Caesarmoordernaars in de dubbelslag bij Philippi in Macedonië in de herfst van dat jaar betekende de definitieve ondergang van de Romeinse republiek.
Daar de overwinning wezenlijk aan Antonius was te danken, nam diens gewicht binnen het triumviraat verder toe.

Toen de triumviri na Philippi hun invloedssferen vastlegden, kreeg Antonius bovenop Gallia Comata de provincia Narbonensis en liet hiervoor Gallia Cisalpina varen, dat voortaan samen met Italia werd bestuurD. Daarnaast zou hij de verhoudingen in de rijke oostelijke provinciae herinrichten.
Lepidus werd, nadat hij oorspronkelijk volledig uitgesloten was geweest, de beide Africae toegewezen kregen – de toenmalige graanschuur van Rome.
Octavianus kreeg Hispania Citerior en Ulterior en de moeilijke opgave de veterani in Italia te vestigen, dat door de triumviri gezamenlijk werd bestuurD. Deze zorg voor het zogenaamde „legercliënteel“ werd sinds Marius' legerhervormingen van elke veldheer verwacht, die zich zo van de politieke steun van zijn veterani verzekerde en het vertrouwen van ervaren legionairs kon verwerven.

Bij de landverdelingen kwam het tot brutale onteigeningen en verdrijvingen, niet slechts van enkele grondbezitters, maar zelfs van hele stadsbevolkingen.
Octavianus maakte zich destijds dan ook bij iedereen gehaat.
Bovendien kwam het wegens de landverdeling tot zware meningsverschillen met Marcus Antonius' broer Lucius, die Octavianus echter te Perusia belegerde.
Antonius landde daarop met zijn troepen in ItaliA. De legioenen van beide triumviri weigerden echter te strijden en dwongen hun leider tot een vernieuwd bondgenootschap.
De vrede van Brundisium werd in de herfst van 40 v.
Chr.
beklonken met het huwelijk van Antonius met Octavianus' zus Octavia Thurina minor.

In hetzelfde jaar, nadat hij van zijn eerste vrouw Clodia was gescheiden, huwde Octavianus met Scribonia, een verwante van Pompeius' zoon Sextus.
Ze schonk hem een dochter, Iulia, die zijn enige natuurlijke kind zou zijn.
Maar nog dezelfde dag van Iulia's geboorte verstootte hij haar moeder, om in 38 v.
Chr.
Livia Drusilla te huwen.
Het schandaal werd nog vergroot doordat hij Livia in zijn huis opnam, nog voordat ze zich van haar toenmalige echtgenoot, de overtuigde republikein Tiberius Claudius Nero, had kunnen laten scheiden.
Deze vrouw, die zijn meest vertrouwde raadgeefster werd, bracht uiteindelijk haar beide zonen Tiberius en Drusus in Octavianus' huis.
Tiberius werd uiteindelijk de opvolger van Octavianus.

 Strijd om de alleenheerschappij

 

¦¦ Octavianus' machtsbereik

¦¦ Antonius' machtsbereik

¦¦ Antonius' bondgenoten

De laatste politieke tegenstander van de triumviri was Sextus Pompeius, die met zijn vloot nog over een aanzienlijke militaire macht beschikte.
Hij controleerde Sicilië en bracht de graantoevoer naar Rome in gevaar, wat Octavianus' gezag in Rome ondermijnde.
Op aandringen van de senaat sloot Octavianus in 39 v.
Chr.
met Sextus Pompeius het verdrag van Misenum.
Pompeius ontving Sardinië, Corsica, Sicilië en de Peloponnesus als machtscentrum, en daarenboven de garantie op een consulaat in het jaar 35.
Aangezien deze concessies Octavianus in de praktijk aan macht deden inboeten, zette Octavianus in het volgende jaar (38 v.
Chr.
) reeds alles op alles om Pompeius opnieuw van de macht te beroven.
In dit jaar was het triumviraat nog eens voor vijf jaar verlengd geworden.
Twee jaar later, in 36 v.
Chr.
, belegerde Octavianus' veldheer Marcus Vipsanius Agrippa Pompeius in de zeeslag bij Naulochus voor de noordkust van Sicilië.
Nadat Octavianus kort daarop erin slaagde Lepidus van de macht te beroven, omdat diens troepen naar hem waren overgelopen, beheerste hij voortaan het gehele westelijke deel van het rijk.
In de strijd om de alleenheerschappij stond enkel Antonius hem nu nog in de weg.

Terwijl Octavianus van eind 35 tot begin 34 v.
Chr.
bij kleinere veldtochten in Dalmatia een slagkrachtig leger in vorm bracht, voerde zijn rivaal een succesrijke strijd tegen de Parthen.
Deze waren sinds 40 v.
Chr.
onder het bevel van Quintus Labienus, een aanhanger van de republikeinse zaak, in Syrië binnengedrongen.
Daarom ging Antonius een heftige verhouding met koningin Cleopatra VII van Egypte aan, voor wie hij in het jaar 32 v.
Chr.
de in Rome uiterst populaire Octavia verstootte.
Toen hij in hetzelfde jaar overging tot het schenken van delen van het Romeinse oosten aan Cleopatra en hun gemeenschappelijke kinderen (Alexander Helios, Cleopatra Selene en Ptolemaeus Philadelphos), verloor hij elke steun in Rome.
Octavianus wist Antonius' daden allervoordeligst tegen deze uit te spelen in zijn propagandA. Om hem ook nog zijn laatste aanhangers af te troggelen, schrok hij er zelfs niet voor terug heiligschennis te plegen: in 32 v.
Chr.
liet hij het bij de Vestalinnen in bewaring gegeven – mogelijk echter ook vervalste – testament van Antonius openbaar maken, waarin hij Cleopatra's kinderen tot erfgenamen benoemde, Ptolemaeus XV Caesarion als lijfelijke zoon van Caesar erkende en vroeg naast Cleopatra in Alexandrië te worden begraven.
Toen dit bekend werd, onthief de senaat Antonius uit al zijn ambten.
Daar Octavianus de Egyptische koningin als oorzaak voor Antonius' „Rome-vijandelijke“ daden voorstelde, verklaarde de senaat haar tot staatsvijand en Egypte de oorlog.

 

De opstelling tijdens de slag bij Actium.
Voor Octavianus was het van belang dat hij de strijd tegen een politieke tegenstander kon voorstellen als een oorlog van Rome tegen een buitenlandse vijanD. De bevoegdheden van Octavianus en Antonius als triumviri waren formeel reeds op 1 januari 32 v.
Chr.
afgelopen en hun proconsulaire competenties bestonden nu nog provisorisch.
Daarom maakte Octavianus gebruik van de oorlogstoestand voor de verlening van een nieuw ambt.
Hij liet zich tot „leider van Italia“ (dux Italiae) uitroepen, die het gehele westen de eed van trouw liet afleggen (Res Gestae divi Augusti 25: „Heel Italië heeft uit vrije wil aan mij trouw gezworen en het heeft van mij geëist de oorlog die ik bij Actium gewonnen heb te leiden [ducem depoposcit].
De provincies in Gallië en Spanje en de provincies Africa, Sicilia en Sardinia hebben op dezelfde manier aan mij trouw gezworen.
“).
12 Daarenboven nam hij voor het volgende jaar opnieuw het consulaat op.
Nu zijn politieke positie verzekerd was, begon Octavianus in 31 v.
Chr.
de oorlog tegen Antonius.

Al in het eerste treffen tussen beide rivalen viel de beslissende overwinning.
In de zeeslag bij Actium – aan de mond van de Ambracische Golf in Epirus – leden Antonius en Cleopatra op 2 september 31 v.
Chr.
een nederlaag tegen de strijdkrachten van Agrippa en Octavianus, die tijdens de strijd misselijk van zeeziekte onder het dek lag.
Met de inname van Alexandria, de annexatie van Egypte als nieuwe provincia en de zelfmoord van Antonius en Cleopatra in het daarop volgende jaar eindigde de strijd van twee mannen om de macht in Rome en tegelijkertijd de 100 jaar durende periode van Romeinse burgeroorlogen.
Als teken dat in het hele rijk vrede heerste, werden op 12 januari 29 v.
Chr.
de deuren van de tempel van Janus op het Forum Romanum gesloten.
Dit zou slechts de derde keer in de eeuwenlange geschiedenis van Rome zijn geweest (Liv.
, Ab urbe condita I 19.
2-3.
).

 Augustus als princeps

 

Marmeren portret van een jonge Gaius Iulius Caesar Octavianus (27-20 v.
Chr.
, Louvre).
Op 13 januari 27 v.
Chr.
begon in Rome een meerdaagse staatshandeling, die de noodsituatie van de burgeroorlog ook officieel als geëindigd verklaarde.
Daardoor werd de oude orde van de republiek formeel hersteld, maar feitelijk werd een geheel nieuwe, monarchale orde gecreëerd: het principaat.
Op voorstel van Lucius Munatius Plancus verleende de senaat Octavianus op 16 januari de nieuw gecreëerde eretitel Augustus.
13

In de jaren na Actium stond de alleenheerser voor drie grote opgaven: de staat opnieuw opbouwen, het rijk zowel intern als extern versterken en de opvolging regelen, opdat zijn werk ook na zijn dood duurzaam zou zijn.
Met de senaatszitting van januari 27 v.
Chr.
brak niet enkel het begin van Augustus' 40-jarige regering als princeps aan, maar ook een nieuwe periode in de Romeinse geschiedenis.
Al in 27 v.
Chr.
richtte hij de Classis Misenensis op, de Romeinse militaire vloot aan de Tyrreense Zee met als basis Misenum (Miseno).

 De gedachte achter het principaat

Postuum portret van Gaius Iulius Caesar Octavianus met corona civica (45-50, Glyptothek München).
Toen Octavianus in de zomer van 29 v.
Chr.
vanuit het oosten naar Rome terugkeerde, stond hij voor hetzelfde probleem waaraan Caesar zich 15 jaar daarvoor had vertild: een staatsinrichting te creëren, die voor de in meer dan 400 jaar gegroeide, republikeinse gedachte van de Romeinen acceptabel was en tegelijkertijd de feitelijke toestand legitimeerde, dat de daadwerkelijke macht sinds 70 jaar niet meer bij de senaat, de consuls en de andere republikeinse instellingen lag, maar bij de bevelhebbers van de legioenen.
Het ging er nu om de feitelijke macht van één legerbevelhebber - namelijk Octavianus - te legitimeren én te integreren in een vernieuwd „republikeins“ staatsbestel.

Het feitelijke herstel van de oude republiek kwam voor Octavianus omwille van twee redenen nooit ter sprake: enerzijds was de staatsdragende bevolkingslaag, de patriciërs, door de burgeroorlogen serieus uitgedund, anderzijds vereisten de expansie van het rijk een groot aantal legioenen - waarvoor men burgers nodig haD. Daarom wenste hij zich niet tot imperator te laten uitroepen om de macht naar zich toe te trekken, zoals in de jaren van de burgeroorlogen – van Marius over Sulla tot Caesar – steeds weer was gebeurD. Het ging hem erom het imperium (opperbevel) over het gros van het Romeinse leger in een hand te verenigen: het legercliënteel moest worden gemonopoliseerD.

 De oplossing

Na de verwarring van de voorgaande decennia waren ook de Romeinen, hoewel zij traditioneel tegen elke vorm van alleenheerschappij waren gekant, bereid de militaire macht in de hand van een man te leggen.
Octavianus ging daarbij echter zeer slim te werk door niet de koningstitel na te streven, maar door, hoewel slechts formeel, de republiek te herstellen.

Zoals reeds in zijn strijd tegen Antonius bewees Octavianus zich ook bij deze opdracht als een meester van de politieke propagandA. Dit blijkt uit zijn verslag van zijn daden (Res Gestae divi Augusti), waarin hij tegen het eind van zijn leven het volgende beeld van zijn handelingswijze ophangt:

 Nadat ik de burgeroorlogen beëindigd had en toen ik met instemming van iedereen de hoogste macht in handen had, heb ik in mijn zesde en zevende consulaat (28 en 27 v.
Chr.
) het bestuur over de staat [rem publicam] vanuit mijn macht weer overgedragen in handen van de senaat en het volk van Rome.

Als dank voor deze weldaad heb ik bij senaatsbesluit de titel 'Augustus' gekregen, (…) Na dit tijdstip stond ik in invloed ver boven ieder ander, maar ik heb niet meer macht gehad dan de mensen die in de verschillende ambten mijn collega waren.

 

— Res Gestae divi Augusti 34.

De realiteit achter dit beeld zag er echter anders uit: Augustus eigende zich weliswaar niet de koningstitel toe, maar hij liet bijna al de bevoegdheden van de bestaande republikeinse ambten en instellingen aan zijn persoon toekennen, die hem gezamenlijk een monarchistische, haast koninklijke positie verleenden.
Tegelijkertijd maakte deze toe-eigening van republikeinse ambtsbevoegdheden het hem mogelijk zich voor te stellen als gewoon een ambtsdrager van de republiek.

[bewerken] Realiteit en propaganda

Octavianus zocht na zijn terugkeer de steun van de oude aristocratische gentes en begon daarom het aanzien van de republikeinse instellingen te verhogen.
Hij liet 190 leden van de senaat uitsluiten, die niet als volgens hun stand zijnde werden beschouwD. Tegelijkertijd vulde hij de uitgedunde ranken van de senatoren weer op, door verdienstelijke personen in de patriciërstand te verheffen.
Hij noemde zichzelf – als toonbeeld van bescheidenheid – princeps senatus („eerste van de senaat“), een titel die men reeds in vroegere tijden had gegeven aan leden van de senaat en slechts een primus inter pares was, een „eerste onder gelijken“.
Daarvan werd de naam principaat afgeleid om de Augusteïsche staatsvorm aan te duiden, wat zoveel betekende als „heerschappij van de princeps“.
De nieuwe princeps maakte eind 28 v.
Chr.
een grote indruk op de bevolking van Rome, toen hij alle wetten uit de tijd van het triumviraat liet opschorten.

Op 13 januari 27 v.
Chr.
ten slotte, de eerste dag van de zitting, legde Octavianus zijn gehele uitzonderlijke imperium over de provinciae terug in de handen van de „opgeschoonde“ senaat.
Daarmee maakte hij van deze weer het centrale staatsorgaan.
De republiek was formeel herstelD. Over het algemeen sprak men van de res publica restitutA. In zoverre stemden de feiten overeen met Augustus' propagandistische versie.

Al de volgende dag droeg de senaat het imperium over het merendeel van de provinciae die aan de grenzen van het rijk lagen en waarin het merendeel van de legioenen was gelegerd weer over aan Octavianus.
Daar Octavianus – die zich liet vervangen door legati Augusti pro praetore – het imperium proconsulare over hen behield, bleef hij aldus militair opperbevelhebber en enige patroon van het legercliënteel – maar was nu echter gelegitimeerd met de zegen van de senaat.
De provinciae van het rijk waren voortaan als „keizerlijk“ of „senatoriaal“ te bestempelen.

Een ander republikeins element van de nieuwe staatsordening was het herstel van de jaarlijkse verkiezing van magistraten.
Een van de twee consulaten nam de princeps in de daaropvolgende jaren nog regelmatig zelf op.
Dit veranderde met de herziening van het principaat op 1 juli 23 v.
Chr.
Twee jaren lang zou Augustus het consulaat niet op zich nemen.
In plaats daarvan liet hij zich de tribunicia potestas voor het leven toekennen, aldus wel de bevoegdheden maar niet het ambt van tribunus plebis - dat hij als lid van de patricische gens Iulia trouwens niet eens mocht bekleden - op zich nemenD. Daarmee kreeg hij het recht de senaat en de comitiae samen te benoemen, wetten aan deze voor te leggen, zijn veto tegen senatusconsulta (senaatsbesluiten) te gebruiken en aldus de mogelijkheid om consuls bepaalde ambtshandelingen te verbieden.
Om ook de magistraten in Rome en Italia aanwijzingen te kunnen geven, werd aan de tribunicia potestas van Augustus alle bijzondere rechten van een consul toegevoegd, die een tribunus plebis niet bezat.
De macht van de princeps in Rome en Italia was dus gebaseerd op deze uitgebreide tribunicia potestas.
Door het opgeven van het consulaat verloor Augustus echter zijn gezag tegenover de proconsuls en daarmee ook die over de senatoriale provinciae.
Om dit op te lossen, liet hij zich een imperium proconsulare maius (groter of hoger imperium proconsulare) toekennen (Cass.
Dio, LIII 32.
5; SEG IX 8.
).
14

Met de herziening van het principaat legde Augustus weliswaar formeel het consulaat neer, maar hij behield feitelijk alle bevoegdheden van een consul.
Door af te zien van het consulaat had hij buiten de purperen toga en de corona triumphalis alle uiterlijke tekenen verloren, die op zijn centrale positie wezen.
Om dit prestigeverlies goed te maken, werden aan de princeps in 19 v.
Chr.
de consulaire eretekenen toegekend: zo werd hij weer regelmatig door twaalf lictoren begeleid en mocht hij in de senaat tussen de beide zetelende consuls plaatsnemen.
Augustus zag zo ogenschijnlijk af van de absolute macht, doordat hij de senaatsadel eraan liet deelhebben, maar behield in werkelijkheid alle belangrijke functies op politiek en militair vlak door deze bevoegdheden aan zijn eigen persoon te laten toekennen en aldus de feitelijke posten open liet voor anderen.

Verlening van de naam Augustus

 

Aureus met aan de voorzijde een buste van Augustus met het onderschrift AVGVSTVS en aan de keerzijde een schild met opschrift CL V (clipeus virtutis) met een gevleugelde Victoria erboven voor een zuil waarboven SPQR is aangebracht (19 v.
Chr.
).
Het agnomen Augustus (de verhevene), dat de senaat Octavianus op de laatste dag van de zitting van januari 27 v.
Chr.
verleende, herinnerde aan het augurium, een cultushandeling voor de interpretatie van de wil van de goden, die volgens de legende Romulus en Remus reeds hadden gehouden.
De naam plaatste de drager aldus op de zelfde hoogte als de legendarische stichters van Rome en verleende het opperste politieke gezag in de staat een sacraal aura, wat de consuls ten tijde van de republiek niet hadden bezeten.
Samen met de nieuwe titel schonk de senaat aan de princeps ook een gouden ereschild (clupeus of clipeus virtutis) waarop de deugden van Augustus werden geprezen (virtus, clementia, iustitia, pietas).

De sacrale waardigheid van de princeps werd verder versterkt, toen in 13 of 12 v.
Chr.
Marcus Aemilius Lepidus stierf.
Augustus' vroegere collega-triumvir had na zijn afzetting slechts het ambt van pontifex maximus mogen behouden.
Nu nam Augustus ook dit ambt op; als opperste priester van de Romeinse staatscultus kon hij nu ook de religio Romana naar zijn zin regelen.

Als verder eerbewijs besloot de senaat in 8 v.
Chr.
, de maand Sextilis te hernoemen tot Augustus.
Als reden voor de keuze voor deze maand in plaats van Augustus' geboortemaand september werd aangevoerd, dat hij in de maand Sextilis voor het eerst consul was geworden en drie triomftochten had gevierD. Daarnaast markeerde deze maand, waarin Egypte was veroverd, het einde van de burgeroorlogen.
15 De eigenlijke reden kan echter ook geweest zijn, dat de maand Sextilis direct op de naar Caesar genoemde maand Iulius volgde.
16

Op 5 februari van het jaar 2 v.
Chr.
verleende de senaat Augustus ten slotte de titel pater patriae („vader des vaderlands“), waar hij bijzonder trots op was, want het was meer dan een zuivere eerbetuiging.
Veel meer maakte het voor iedereen duidelijk, dat de princeps tegenover alle inwoners van het rijk hetzelfde gezag genoot als dat van de pater familias over de zijnen.

[bewerken] Acceptatie van de nieuwe orde

De reorganisatie van het staatswezen werd niet zonder protest door de Romeinen aanvaarD. De patricische families van de oude senaatsadel, die Augustus als een parvenu zagen, konden zich in het bijzonder slechts moeilijk verzoenen met hun verlies van de macht.
Sommige bronnen zeggen dat Augustus zich in de periode na zijn terugkeer uit het oosten slechts met een borstharnas onder de toga in de senaat waagde en senatoren slechts een voor een en na een grondige fouillering ontving.
Een samenzwering zoals die van Maecenas' zwager Aulus Terentius Varro Murena en Fannius Caepio, die in 23 of 22 v.
Chr.
werd ontdekt, tonen aan dat Augustus' politiek nog lange tijd aanzienlijke tegenstand opriep.
Daar het tijdstip van de samenzwering niet precies kan worden gedateerd, is het tot op vandaag de dag onduidelijk, of het de oorzaak of het gevolg van de aanpassingen aan het principaat in 23 v.
Chr.
was (met name de toekenning van de tribunicia potestas aan Augustus).

Dat het nieuwe systeem uiteindelijk toch werd geaccepteerd, lag zeker ten dele aan het feit dat Augustus respect toonde voor de republikeinse instellingen en de van oudsher overgeleverde rechten en zeden, het mos maiorum.
De Romeinen konden weliswaar blijven zeggen dat de oude republiek en haar instellingen in hun vorm waren blijven bestaan, maar de politiek geïnteresseerden zouden Augustus' propaganda zeker hebben doorzien.
Uiteindelijk was het simpele feit dat het principaat werkte - in tegenstelling tot bijvoorbeeld Sulla's of Caesars staatsinrichting - doorslaggevend, alsook het feit dat er geen realistisch alternatief voor Augustus was.
Een andere, niet te onderschatten factor voor het succes van het nieuwe systeem was de tijd: Augustus regeerde na de verwerving van de alleenheerschappij nog meer dan 40 jaar, langer dan al zijn opvolgers.
De Romeinen raakten gedurende zijn lange regering gewend aan de „heerschappij van de eerste burger“.
Toen Augustus stierf, was er geen enkele Romein meer in leven, die de oude republiek nog bewust had meegemaakt.
Zo werd met het principaat een lange periode van interne vrede en welstand ingezet.
Augustus' nieuwe orde zou 300 jaren – tot aan de regering van Diocletianus – standhouden.

[bewerken] Economische en sociale reorganisatie

 

Leden van de domus Augusta (reliëf aan de zuidwand van de Ara Pacis, Rome).
Een even veeleisende opgave als de hervorming van de staatsinstellingen was de in- en externe stabilisering van het rijk: een economische verademing, het herstel van recht en orde in Rome en in de provinciae, en het veiligstellen van de grenzen.
De voorwaarden voor een economische impuls waren na Actium beter dan in alle voorgaande eeuwen.
Augustus kon meer dan een derde van de ongeveer 70 legioenen ontheffen uit de dienst, hiermee werden ongeveer 80.
000 van de 230.
000 legionairs, die in 31 v.
Chr.
nog onder de wapenen waren, op pensioen gestuurD. Een dergelijk groot leger was voor de huidige vredestijd niet enkel te groot en te duur geweest, het zou ook een potentieel gevaar zijn zoveel soldaten onder de wapenen te laten.

Anders dan 12 jaar tevoren behoefde hij voor de afzwaaisommen voor de veterani niet over te gaan tot confiscaties, maar kon hij dankzij de reusachtige buit die hem met de Egyptische staatsschat in handen was gevallen land voor hen kopen.
Zo ontstond in Italia en in de provinciae een brede laag van hem getrouwe landbewerkers.
Ook zijn aanhangers in Rome – onder andere in de vernieuwde senaat – werden met geld en politieke ambten bedacht.
Zo schiep Augustus zelf nieuwe sociale groepen, waarop de staatsorde van het principaat zou rusten.
17

[bewerken] Reorganisatie van de provinciae

In de provinciae, die tot dan steeds weer door belastingen, troepenlichtingen en doortrekkende legers werden geteisterd, keerde geleidelijk aan een zekere welvaart terug, omdat het principaat rechtszekerheid bracht en vooral omdat het de tot dan toe gebruikelijke plunderingen van de provinciae door magistraten van de republiek tegenging.
De magistraten hadden zich steeds aan plunderingen in de provinciae overgegeven als compensatie voor de kosten die ze tijdens hun politieke carrière hadden moeten maken.
Dit werd in het principaat opgevangen doordat voortaan gouverneurs een vergoeding kregen van de princeps waardoor ze niet langer de provincialen moesten uitbuiten.
De geschiedschrijver Velleius Paterculus vatte de werkzaamheid van Augustus' politiek enkele jaren na diens dood als volgt samen:

 De bewerking van de akkers, het eren van het heilige, de gemoedsrust voor de mensen werd hersteld, en ieder is zeker van het bezit van zijn zaken.

 

— Historia Romana II 89.
4.

Tacitus, die bekend staat als een van de scherpste critici van het principaat, erkende de stabilisering van de economische en levensomstandigheden als haar grootste verdienste.
Tot op heden geldt Augustus' consolideringspolitiek als een model, waarvan het begrip „Augusteische Schwelle“ (Augusteïsche drempel) een voorbeeld is, dat tegenwoordig in de politicologie wordt gebruikt.
18

In het begin nam Augustus de reorganisatie van de provinciae zelf op zich.
Reeds in de zomer van het jaar 27 v.
Chr.
vertrok hij voor een meerjarige inspectiereis door het noordwestelijk deel van het rijk.
Gallia was sinds de verovering door Caesar aan zichzelf overgelaten.
Na de reorganisatie van de verhouding in Gallia veroverde Augustus die gebieden in het noorden van het Iberische schiereiland, die tot dan toe nog niet tot het rijk hadden toebehoord, en integreerde het nieuwe gebied in de provincia Hispania Tarraconensis.
Op de terugreis naar Rome in 23 v.
Chr.
werd Augustus zo ziek, dat zijn omgeving met een mogelijk overlijden rekening hielD. Hij zou het uiteindelijk overleven, maar besloot daarop niet langer meer zijn legioenen persoonlijk aan te voeren.

 Inkomstenhervorming

 

Munt van Augustus gevonden in het Pandyarijk (1e eeuw, British Museum).

Indische imitatie van een munt van Augustus (1e eeuw, British Museum).

Imitatie van een munt van Augustus uit het Himjarietenrijk (1e eeuw, British Museum).
Augustus' publieke inkomstenhervorming had een geweldige uitwerking op het verdere succes van het Rijk.
Augustus stelde voor het merendeel van het rijk consequente, directe belastingen aan Rome in, in plaats van de veeleisend variërende, met tussenpozen en enigszins willekeurige belastingen die elke provincia onder de voorgangers van Augustus moesten opbrengen.
Deze hervorming deed de netto-inkomsten voor Rome van zijn provinciae in grote mate toenemen, stabiliseerde deze en regulariseerde de financiële verhouding tussen Rome en de provinciae, in plaats van de provincialen lastig te vallen met steeds nieuwe, willekeurige belastingsvorderingen.
19 De belastingen werden door Augustus vastgesteld op basis van een census (volkstelling), waarbij quota voor elke provincia afzonderlijk werden vastgelegD. De burgers van Rome en Italië betaalden indirecte belastingen, terwijl directe belastingen van de provincies werden geëist.
Indirecte belastingen omvatten 4% belasting op de prijs van slaven, 1% belasting op geveilde goederen en 5% belasting op de erfenis van landgoederen met een geschatte waarde van meer dan 100.
000 sestertii door niet-naaste verwanten.
20

Een evenzeer belangrijke hervorming was de afschaffing van de publicani (belastingspachters), die werden vervangen door bezoldigde belastingsontvangers.
Publicani (D.i.
privé-ondernemers) die de belastingen inden waren de norm geweest ten tijde van de republiek en sommigen waren machtig genoeg geworden om het aantal stemmen van politici in Rome te beïnvloeden.
De belastingspachters waren berucht om hun plunderingen, evenals om hun grote rijkdom, die ze hadden verworven door het recht te winnen om in een bepaalde provincia belastingen te innen.
21 De inkomsten voor de staat Rome zelf bestonden uit de opbrengst van het opbod om belastingen te mogen innen en de winst van de belastingspachters bestond uit de bijkomende bedragen die zij met de zege van Rome met geweld uit de bevolking konden wringen.
Het tekort aan doeltreffend toezicht, gecombineerd met het verlangen van de belastingspachters om hun winst te maximaliseren, had een systeem van willekeurige belastingvorderingen voortgebracht dat dikwijls wreed was tegenover de belastingbetalers, dat wijd en zijd als oneerlijk werd beschouwd, en schadelijk was voor investering en de economie.

Door Augustus' verovering van Egypte en de omvorming ervan tot zijn persoonlijke provincia Alexandria et Aegyptus konden de enorme landrentes van dit land worden aangewend voor de werking van het rijk.
22 Daar het als het ware als het privébezit van Augustus werd beschouwd in plaats van een provincia van het rijk, werd het deel van het zogenaamde patrimonium Augusti dat diens opvolgers zouden erven.
23 In plaats van een legatus Augusti pro praetore of een proconsul stelde Augustus iemand uit de stand van de equites aan als praefectus Alexandreae et Aegypti om Egypte te beheren en haar lucratieve zeehavens te controleren.
Deze positie werd dan ook het hoogste ambt voor een eques, buiten dat van praefectus praetorio, en werd enkel toegekend aan personen waarop de princeps volledig kon vertrouwen.
24 Het zeer vruchtbare land van Egypte bracht enorme opbrengsten voort die Augustus en zijn opvolgers ter beschikking stonden om publieke bouwwerken en militaire expedities mee te bekostigen, alsook om het volk panem et circenses (“brood en spelen”) aan te bieden.
25

[bewerken] Morele politiek

 

Augustus als Pontifex Maximus (Museo Nazionale Romano, cA. 20 v.
Chr.
).
Hoewel hijzelf in de jaren van zijn opkomst niet echt een voorbeeld van oud-Romeinse deugd was geweest – de gedwongen scheiding van de zwangere Livia van haar eerste echtgenoot is hiervan een voorbeeld - zag hij nu in het aanhalen van traditionele waarden een middel de morele verwarring als gevolg van de burgeroorlogen te helen.

De waardigheid en autoriteit van de princeps vereisten natuurlijk, dat Augustus en zijn familie het goede voorbeeld gaven.
26 Dit leidde uiteindelijk tot onenigheid met zijn dochter Iulia, die zich niet aan de nieuwe moraal van haar vader wenste te onderwerpen.
In 2 v.
Chr.
liet Augustus haar daarom zelf voor de senaat voor echtbreuk aanklagen en naar het kleine eiland Pandateria verbannen.
Negen jaar later, in 8 n.
Chr.
, overkwam de dichter Publius Ovidius Naso, de schrijver van de Ars Amatoria („Liefdeskunst“), hetzelfde lot: hij werd naar Tomis aan de Zwarte Zee verbannen.

Het propagandistische beeld van de princeps als trouw zorgende oud-Romeinse patronus, die over het welzijn van de zijnen waakt, vond haar zichtbare uitdrukking in een omvangrijk bouwprogramma in Rome (publica magnificentia).
27 Daartoe behoorden utiliteitsgebouwen zoals aquaducten en een reusachtige zonnewijzer, maar het waren vooral representatiegebouwen zoals het Forum Augusti, het theatrum Marcelli en talrijke tempels o.a. de tempel van Mars Ultor), die tot doel hadden, de Romeinen de macht en autoriteit van Augustus voor ogen te houden.
De princeps spreekt in zijn Res Gestae van 82 tempels, die hij in een jaar zou hebben laten restaureren, en Vergilius vermeldt in zijn Aeneis dat Augustus alles tezamen 300 tempels zou hebben laten bouwen.

In 18 v.
Chr.
zou Augustus met de beruchte lex Iulia de maritandis ordinibus et de adulteriis coercendis mannen tussen 25 en 60 en vrouwen tussen 20 en 50 verplichten te huwen en kinderen te verwekken (zij het met weinig succes, vgl.
TaC., Ann.
III 25.
1.
).
Om het geboortecijfer terug naar omhoog te krijgen stelde Augustus ook wetten in die het interessant maakten om kinderen te krijgen.
Zo kreeg een gehuwd man voorrang bij de verdeling van ambten (Cass.
Dio, LIII 13.
2.
), kinderen werden in rekening gebracht bij het toewijzen van ; ;senatoriale ; ; provinciae(TaC., Ann.
XV 19.
1, Fronto, Ep.
ad Ant.
Pium 8.
1, Cass.
Dio, LIII 13.
2.
) en per kind mocht hij één jaar aftrekken van de vooropgestelde minimumleeftijd voor ambten (Dig.
4.
4.
2, Plin.
, Ep.
VII 16.
2.
).
Tot slot was het hebben van kinderen ook een pluspunt om gecoöpteerd te worden voor een door de dood van de houder ervan vacant geworden ambt (TaC., Ann.
II 51.
1.
).
In 9 n.
Chr.
liet hij door de lex Papia Poppaea echter wel een huwelijk met vrijgelatenen toe, zij het niet voor mensen van senatoriale rang.

[bewerken] Bouwprojecten en infrastructuuronderhoud

 Zie Lijst van bouwwerken van Augustus voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Augustus zette in heel het rijk bouwprojecten op, hierbij vaak geruggensteund door zijn vriend en rechterhand Marcus Vipsanius AgrippA. Deze laatste ontwierp enkele van de beroemdste Augusteïsche bouwwerken.
Ook hield hij zich bezig met het onderhoud van de bestaande infrastructuur.
Dit blijkt uit het gegeven dat toen Agrippa in 12 v.
Chr.
overleed, Augustus op zoek moest naar iemand om de watertoevoer naar Rome te onderhouden, daar Agrippa, ook nadat hij niet langer aedilis plebis was, instond voor het onderhoud en dit uit eigen zak betaalde.
28 In 11 v.
Chr.
wist Augustus een systeem te creëren waarbij de senaat drie van haar leden aanduidde als curatores aquarum, die instonden voor de watervoorraad en het onderhoud van de aquaducten.
29 Laat in zijn regering zette Augustus een soortgelijk systeem op voor het onderhoud van publieke gebouwen en tempels voor de staatscultus, waarbij twee senatoren werden aangesteld als curatores aedium sacrarum et operum locorumque publicorum.
30 Hij stelde daarnaast ook twee curatores viarum aan die instonden voor het onderhoud van de heerwegen en die hiervoor nauw samenwerkten met lokale ambtenaren en aannemers voor regelmatige herstelwerkzaamheden aan het wegdek.
31 In de architectuur van Rome onder Augustus en zijn opvolgers, zou de Korinthische orde steeds vaker gebruikt worden o.a. voor de tempel van Mars Ultor).
32

 Buitenlands beleid en beveiliging van de grenzen

 

Het Romeinse Rijk onder Augustus:

¦¦ provinciae

¦¦ cliënteelstaten

¦¦ Germania Magna

Augustus' buitenlands beleid werd lange tijd als defensief beschouwD. Historici van de 19e eeuw zagen in dit beleid slechts een consolidering en beveiliging van de rijksgrenzen.
Deze visie werd nog versterkt door het feit dat Augustus het plan van Caesar voor een veldtocht tegen het Parthenrijk niet opnieuw opnam.
Een demonstratie van zijn militaire macht tegenover de buren in het zuidoosten volstond om de Parthenkoning Phraates IV in 20 v.
Chr.
een grensregeling te doen bedingen en hem te brengen tot de teruggave van de in de slag bij Carrhae in 53 v.
Chr.
buitgemaakte legioensadelaars, die een grote symbolische waarde hadden.
In Rome werd dit als een grote militaire zege gepropageerd, terwijl het in werkelijkheid een vreedzame oplossing was geweest.

De inlijving van Egypte verliep vrijwel probleemloos.
In 25 v.
Chr.
verwierf Rome de nieuwe provincia Galatia in Klein-Azië op grond van een testamentaire beschikking van de laatste Galatenkoning Amyntas.
Hierdoor werden ook een hele reeks nieuwe cliënteelstaten zoals Armenië, Cappadocië en Mauretania afhankelijk van Rome.

Toch is het idee van een principieel vreedzaam, defensief buitenlands beleid niet vol te houden.
Geen enkel republikeins veldheer of princeps had voor het Romeinse Rijk zo'n groot gebied ingelijfd als Augustus - en dit vooral door militaire verovering.
Nadat in 17 v.
Chr.
tijdens de ludi Saeculares in Rome nog de vrede van het principaat was gevierd, ging het rijk in het daaropvolgende jaar weer tot het offensief over.
De reden hiervoor is nog steeds onduidelijk.
Mogelijk begon het als kleinere grensschermutselingen met Germaanse stammen, wat eindigde met uitgebreide militaire operaties aan de noordoostelijke grenzen en de inlijving van niet minder dan vijf nieuwe provinciae.

Van de oostgrenzen van Gallia, de Alpen en het Dalmatische kustgebergte werden de rijksgrenzen tot aan de Donau en de Rijn, een tijdlang zelfs tot aan de Elbe vooruit geschoven.
Ten zuiden van de Donau werden de nieuwe provinciae Raetia, Noricum, Pannonia, Illyricum en Moesia ingericht.
In deze tijd, in 15 v.
Chr, werd onder andere Augusta Vindelicorum gesticht, het huidige Augsburg, waarvan de naam naar die van de princeps verwees.
Aan de strategisch belangrijke Via Claudia Augusta gelegen, werd het later de hoofdstad van de provincia RaetiA.

De verovering van het op de rechteroever van de Rijn gelegen Germania Magna eindigde echter in een militaire catastrofe.
De verovering was reeds onder Augustus' stiefzoon Drusus ver doorgedreven en werd na diens dood in 9 v.
Chr.
door Tiberius met succes voortgezet.
In 9 n.
Chr.
echter vernietigde een door de Cheruskenvorst Arminius begonnen bond van Germaanse stammen drie legioenen onder het bevel van Publius Quinctilius Varus.
De Varusslag werd waarschijnlijk aan de noordrand van het Wiehengebergte uitgevochten, dat in de Romeinse bronnen saltus Teutoburgiensis werd genoemD. De zware nederlaag was de voorbode van een guerrilla, die tot zware verliezen leidde aan Romeinse zijde en leidde uiteindelijk tot het terugtrekken van de Romeinse troepen tot de Rijn-Donau-linie en de aanleg van de limes.

[bewerken] De opvolgingskwestie

 

De leden van de Julisch-Claudische dynastie in 14 n.
Chr.
Hoewel Augustus in bijna alle bronnen over zijn leven als goed uitziend man wordt afgeschilderd, had hij sinds zijn kinderjaren een zwakke gezondheiD. Hij overleefde ternauwernood verscheidene ernstige ziekten, o.
A. in het jaar 23 v.
Chr.
, en het viel dan ook niet te voorzien dat hij de voor die tijd zeer hoge leeftijd van bijna 76 jaar zou bereiken.
Voor zijn streven om de nieuw geschapen machtsorde duurzaamheid te verlenen, was de opvolgingskwestie van ongelooflijk belang.
Terwijl zijn vrouw Livia een van haar zonen van Tiberius Claudius Nero op de troon wilde zien, zette Augustus het plan door de opvolging in de eigen, Julische familie te verzekeren.
Daar hij geen zonen had, dwong hij zijn dochter Iulia meerdere opvolgingskandidaten na elkander te huwen.

Iulia's eerste huwelijk vond plaats in het jaar 25 v.
Chr.
met Marcellus, de zoon van Augustus' zus Octavia en haar eerste man.
De voorkeursbehandeling van zijn neef kon occasionele spanningen doen vermoeden tussen Augustus en zijn trouwe vriend en generaal Agrippa, die zelf enige hoop kon koesteren op de opvolging.
Maar Marcellus stierf, amper 20 jaar oud, aan het eind van 23 v.
Chr.
en Agrippa gold nu als meest veelbelovende opvolgingskandidaat.
Augustus drong er bij zijn oude vriend in 21 v.
Chr.
op aan, zich van zijn toenmalige vrouw te scheiden en de 25 jaar jongere Iulia te huwen.
Uit dit huwelijk kwamen twee dochters en drie zonen voort, Gaius Vipsanius Agrippa, Lucius Vipsanius Caesar en de na de dood van zijn vader geboren Agrippa Postumus.
Ten laatste vanaf Agrippa's dood in 12 v.
Chr.
trachtte Augustus zijn twee oudste kleinzonen als zijn gewenste opvolgers naar voren te schuiven.
Daarom had hij ze reeds toen Agrippa nog leefde als zijn zonen geadopteerD.

 

De Gemma Augustea (cA. 10 n.
Chr.
) toont Augustus als Jupiter, die gezeten tussen de goden de zegerijke Tiberius ontvangt

(Kunsthistorisches Museum Wien).
Augustus' twee kleinzonen waren in 12 v.
Chr.
echter nog te jong om hem op te volgen in het geval hij plots zou overlijden.
Totdat zijn beoogde opvolgers oud genoeg waren en aan het Romeinse volk konden worden voorgesteld, moest de princeps een plaatsvervangend opvolger hebben.
Deze zou Augustus bij zijn regeringstaken kunnen ondersteunen en - indien nodig - hem opvolgen.
Deze rol, die eens door Agrippa was vervuld, zou nu aan Tiberius toevallen.
Augustus dwong hem van zijn vrouw Vipsania, een dochter van Agrippa, te laten scheiden, zodat hij met Augustus' dochter Iulia kon trouwen.
Tiberius was echter nooit Augustus' eerste keus als opvolger.
Hij maakte duidelijk dat Tiberius slechts een „plaatsvervanger“ voor zijn kleinzoons was en slechts voor een overgangsperiode als opvolger dienst zou doen.
33 Dit leidde tot onenigheid tussen Augustus en Tiberius, wiens gedwongen huwelijk met Iulia al snel op de klippen liep.
Hij legde daarom in 5 v.
Chr.
alle ambten neer en trok zich terug op Rhodos.
Het kwam pas tot een verzoening nadat Lucius en Gaius Caesar kort na elkaar, in 2 en 4 n.
Chr.
, waren gestorven en Iulia wegens haar levenswandel uit Rome was verbannen.
Daar Tiberius' broer Drusus reeds in 9 v.
Chr.
bij een krijgstocht in Germania was omgekomen, bleef slechts Tiberius als opvolger over.

 

Aureus met aan de voorzijde een buste van Augustus en diens titulatuur in de legende en aan de keerzijde Tiberius (TI.
CAESAR in afsnede) in een quadriga naar aanleiding van diens vijftiende tribunicia potestas (TR.
POT.
XV in legende) (cA. 13-14 n.
Chr.
).
Augustus adopteerde Tiberius op 26 juni van het jaar 4 n.
Chr.
, twee dagen na het populistische festival van Fors Fortuna34, samen met zijn laatste nog levende kleinzoon Agrippa Postumus.
Maar deze laatste liet hij drie jaar later op niet geheel duidelijke gronden naar het eiland Planasia bij Elba verbannen, waar hij direct na Augustus' dood werd geëxecuteerD. Tiberius moest voor zijn eigen adoptie de oudste zoon van zijn overleden broer Drusus adopteren: Germanicus.
Deze achterneef van Augustus behoorde als kleinzoon van Octavia zowel tot de gens Iulia als de gens ClaudiA. Daar Tiberius reeds een zoon, Drusus minor had, werd er door de adoptie van Germanicus ervoor gezorgd dat ook de tweede generatie werd veilig gestelD. Na deze adopties liet Augustus zijn adoptiefzoon Tiberius in 4 n.
Chr.
de tribunicia potestas toekennen.
In 13 n.
Chr.
liet Augustus hem ook het imperium proconsulare maius toekennen, waarmee hij Tiberius ondubbelzinnig aanwees als enig mogelijke opvolger.

[bewerken] Dood en begrafenis

 

Het mausoleum van Augustus met het solarium Augusti en de Ara Pacis (reconstructie).
In de zomer van het volgende jaar ondernam de princeps een reis, die hem over Capri naar Beneventum zou voeren.
Hij leed echter al op Capri aan diarree, maar reisde nog verder door naar het vasteland bij Napels en liet zich naar Nola brengen.
Daar werd hij vermoedelijk in hetzelfde huis ondergebracht waar 71 jaar tevoren zijn vader Gaius Octavius was gestorven.
In dat huis overleed Augustus in het bijzijn van zijn echtgenote Livia en een aantal toegesnelde hoogwaardigheidbekleders op 19 augustus 14 n.
Chr.
, op dezelfde dag als waarop hij 50 jaar daarvoor zijn eerste consulaat had aanvaarD. Volgens Suetonius ging Augustus, die in zijn leven zovele maskers had gedragen, heen met een formule op de lippen, die komedianten aan het einde van een stuk plachten te zeggen: „en als het u goed is bevallen, klap dan voor het stuk en doe ons allen uitgeleide met applaus.
“ (Suet.
, Aug.
99.
4.
) Hij zou vervolgens nog geïnformeerd hebben hoe het gesteld was met Iulia, het dochtertje van Drusus minor, dat ziek was.
En zijn laatste woorden zouden volgens diezelfde auteur de volgende geweest zijn: „Livia, leef voort indachtig ons huwelijk.
Vaarwel.
“ (idem)

Augustus' lichaam werd op het Campus Martius in Rome verbrand en zijn as werd bijgezet in het prachtige mausoleum van Augustus, dat hij daar voor zichzelf en zijn familie had laten optrekken.
Nadat een zekere Numerius Atticus, die praetor was geweest, onder ede had verklaard dat hij Augustus ten hemel had zien opstijgen, werd Augustus vergoddelijkt (divus) (Cass.
Dio, LVI 46.
2, cf.
Suet.
, Aug.
100.
9, TaC., Ann.
I 10.
8.
).
Aan de cultus van de Divus Augustus (Vergoddelijkte Augustus) werd een tempel tussen het Capitool en de Palatijn gewijD. De cultus viel toe aan een collegium van 21 priesters, de Augustales, waarin uitsluitend de voornaamste leden van de senaat en de domus Augusta werden opgenomen.
Ook zijn echtgenote, die hij bij testament had laten adopteren, zou zijn cultus verzorgen (Vell.
Pat.
, II 75.
3, Cass.
Dio, LVI 46.
1-2.
).

De Augustus van Primaporta

(Vaticaanse musea).
Reeds tijdgenoten van Augustus beschouwden hun eigen tijd als „Apollinische era“, gevormd door Apollo, de god van het licht, de kunst en de muziek, de wijsheid en de profetie, voor wie de princeps een heiligdom bij Actium en bij zijn eigen huis op de Palatijn in Rome oprichtte.

De regeringstijd van de eerste princeps van Rome werd na zijn dood gezien als de periode van de Pax Augusta, de Augusteïsche vrede.
In vergelijking met de voorgaande eeuw en de regering van vele van zijn opvolgers bracht de Augusteïsche periode – het Saeculum Augustum – Rome, Italia en de meeste provinciae inderdaad een langdurige periode van interne vrede, stabiliteit, zekerheid en welstanD. Na de verwoestingen van de burgeroorlogen bloeide de economie nu op.

Dat gold eveneens voor kunst en cultuur.
Deze periode bracht dichters voort zoals Vergilius, Horatius, Ovidius en Propertius, geschiedschrijvers als Titus Livius en architecten als Vitruvius.
De princeps zelf waagde zich aan een tragedie, maar vernietigde zijn drama Ajax, daar hij zich bewust was van de onvolmaaktheid ervan, met de opmerking: Mijn Ajax heeft zich in een spons gestort.
(Suet.
, Aug.
85.
2.
)

Augustus zou aan het eind van zijn leven hebben verklaard dat „hij in marmer naliet, dat wat hij heeft ontvangen in zongebakken steen“ (Suet.
, Aug.
28.
3; Cassius Dio, LVI 30.
3.
).
Indrukwekkende architectonische getuigen van deze tijd zijn tot op heden bewaard gebleven, zoals het theater van Marcellus, het door Agrippa gebouwde en onder Hadrianus herbouwde Pantheon, het mausoleum van Augustus en de Ara Pacis.
Al deze monumenten dienden tevens als propaganda voor Augustus en zijn familie.

Dit beeld, dat de princeps met dergelijke bouwwerken de Romeinen wilde voorhouden, stond in contrast met de ten laatste sinds 16 v.
Chr.
onafgebroken oorlogen, die aan de grenzen van het rijk werden gevoerD. Het rijk breidde onder Augustus meer uit dan ooit tevoren en zou ook nooit meer zo'n grote expansie kennen.
Naast het rijke Egypte en Galatia werden de gebieden aan de Rijn en de Donau verder veilig gesteld, wiens verovering slechts met die van Gallia door Caesar valt te vergelijken.

Van oorlog was na 31 v.
Chr.
echter weinig te merken in Rome en de provinciae.
Vrede en welstand zagen ook tijdgenoten als belangrijkste kenmerken voor deze periode.
Dit was de reden, waarom ze zich tenslotte bij de invoering van het principaat en het einde van de oude republiek neerlegden, want een poging tot herstel van de oude republiek zou onvermijdelijk tot een nieuwe burgeroorlog hebben geleiD.

Stem op Caesar      Jones Peter      Romeinse geschiedenis

In 'Stem op Caesar' (Bert Bakker) gebruikt Jones de oudheid als een grote lachspiegel die hij de politici, sociologen, juristen en andere mediasterren van onze tijd voorhoudt.
'De oudheid' is natuurlijk een veel te eenvoudige term om de vele eeuwen omspannende geschiedenis van Grieken en Romeinen mee te vatten.
Gerard Reve schreef ooit dat hij bij de 'ouden' nooit meer had aangetroffen dan 'namaakwijsheid van roomklopperkolporteurs', en Jones geeft toe dat zijn blik op de antieke wereld zéér selectief is.

Hij is op zoek gegaan naar ideeën en toestanden die het best passen in zijn polemiek met de cultuurduivels van vandaag.
Door zowat alle moderne samenlevingsproblemen haalt hij een grove antieke kam.
Kreunen we in West-Europa onder de belastingdruk? Kijk dan even hoe de Romeinen hun enorme rijk rechthielden zonder directe belastingen (onder andere door geld te persen uit de inwoners van het Rijk die geen burgerrechten hadden, een idee dat Jones wel aanstaat).

'Zou ik op Caesar stemmen? Reken maar!' Met die zinnen sluit Peter Jones een boek af dat (hopelijk) één grote oefening in ironie is.
Het absurde stemadvies staat aan het slot van een tirade tegen de 'cultuur van de wereld waarin wij leven', die volgens Jones gedomineerd wordt door de grootindustrie van het vulgaire amusement.
En daar kende Julius ook wat van.
Caesar zou vandaag vast een populair politicus zijn, is de suggestie.
Ook al omdat hij zijn wansmakelijke overwinningsshows uit eigen zak betaalde.

De ondertitel, Hoe de Grieken en Romeinen de problemen van vandaag aanpakten, geeft uitstekend het opzet en de originele invalshoek van dit vlot geschreven en prettig leesbaar boek weer.
Uitgaande van concrete hedendaagse toestanden en problemen gaat de auteur na hoe men in de klassieke Oudheid daar een mouw probeerde aan te passen.
Achtereenvolgens komen daarbij volgende thema's aan bod: het leven in en de problemen van de grootstad, ontspanning en vermaak, financies en belastingen, politieke verhoudingen, democratisch gehalte van de 'Atheense democratie', wetgeving, ordehandhaving en rechtspraak, onderwijs, sport, oorlogsvoering en buitenlandse politiek, religieus leven, astrologie en orakels, wetenschap en tenslotte geneeskunde.
Zoals men uit deze opsomming kan afleiden bestrijkt het boek een breed spectrum van de antieke samenleving en cultuur.
Dit alles gebeurt op een bijzonder verfrissende manier.
Behalve de vlotte schrijfstijl (die ook in de Nederlandse vertaling behouden blijft) draagt ook de geestige wijze waarop de auteur de onderwerpen benadert, hiertoe bi J. Een van de charmes van het boek is dat de auteur er niet voor terugdeinst geregeld uit te halen naar hedendaagse (wan)toestanden en daarbij de provocatie niet schuwt.
Jones maakt er geen geheim van dat hij heel wat heeft aan te merken op de huidige gang van zaken en een aantal gevestigde meningen sneuvelen daarbi J. Maar dat gebeurt nooit op een chagrijnige wijze maar integendeel heel spiritueel en beargumenteerD. Vaak leidt dit tot pertinente opmerkingen die niet stroken met politiekcorrecte dogma's.
Bij wijze van besluit kijkt de auteur in de epiloog nog eens naar de huidige gang van zaken vanuit het perspectief van een Griek en Romein en de eindbalans valt niet zo positief uit voor de hedendaagse gang van zaken.

 Maar in hoofdzaak is dit boek toch in de eerste plaats een beschrijving van een aantal belangrijke aspecten van de antieke cultuur en samenleving.
P.
Jones doet dit niet alleen op een boeiende en originele wijze maar ook met een grote deskundigheiD. De luchtige toon, die overigens nergens naar goedkoop succes hengelt, staat nooit het serieux van de geboden informatie in de weg.
Bovendien is het er de auteur niet in de eerste plaats om te doen losse weetjes mede te delen maar wel inzicht te bieden in overeenkomsten en verschillen tussen de antieke en hedendaagse werelD. Ik beperk me hier tot één voorbeeld: de manier waarop hij, met een oververdiende sneer naar Dawkins, de betekenis van de religie en van religieuze tradities voor samenleving en individu uiteenzet (blz.
257-260).
P.
Jones, die ook de meest recente resultaten van het wetenschappelijk onderzoek in zijn betoog verwerkt, bezit de zeldzame gave om ook complexe materie eenvoudig uit te leggen.
Geregeld wordt de uiteenzetting onderbroken door kaderartikeltjes die beknopt maar helder de puntjes op de i zetten met betrekking tot een concreet item zoals brandbestrijding te Rome, seks in de stad, Romeinse wegen, muntslag en geldtransporten, ostracisme, racisme, slavernij, ideeën over de rechtvaardige oorlog, de werking van het orakel van Delphi, het antieke standpunt over kunst, e.a. m.
.
Zijn boek is dan ook een betrouwbare gids in de antieke werelD. Twee detailopmerkingen.
De verkiezingen te Pompeii (p.
106) betroffen niet de aanduiding van gemeenteraadsleden maar wél wat we nu het schepencollege zouden noemen.
Ook zijn omrekening van de waarde van de sestertie (1 sestertie = 5 €) is nogal aan de hoge kant (1 sestertie = 1 € lijkt me realistischer) maar iedere omrekening blijft een subjectieve zaak.

 Voor iedere historisch geïnteresseerde is dit boek een aanrader.
Leerkrachten geschiedenis zullen er bovendien veel onmiddellijk voor hun lessen bruikbaar materiaal in vinden waarmee ze hun lessen kunnen verlevendigen door zoals de auteur de actualiteit als aanknopingspunt te hanteren om de interesse van hun leerlingen voor de klassieke Oudheid op te wekken.
M.
Molegraaf zorgde niet alleen voor een voortreffelijke vertaling maar verving bovendien een aantal voorbeelden die Jones aan de Britse actualiteit ontleende door voorbeelden uit de Nederlandse actualiteit.
Het valt wel te betreuren dat hij de gelegenheid niet heeft benut om ook de leeslijsten te stofferen met Nederlandstalige (originele of vertaalde) publicaties en met Nederlandse vertalingen van antieke auteurs.
Alleen de Nederlandse vertalingen van Homeros en Plato

Politici zijn niet populair onder het volk.
Zo zijn ze bijvoorbeeld allen “zakkenvullers”.
Politici gedragen zich soms wat onhandig, waardoor dit beeld verstevigd wordt.
Bos declareert bijvoorbeeld de kosten van een verloren zonnebril van kwestieuze kwaliteit en Wolfsen declareert kosten die alleen door een zeer vrije interpretatie onder de relevante regelgeving te brengen zijn.

 

Bovendien geven politici te veel geld uit aan “linkse hobby’s”.
Populaire voorbeelden zijn gescheiden gemeenteloketten voor mannen en vrouwen in moskeeën, ontwikkelingsgelden en subsidies voor de kunsten.
Wat er links is aan kunst heeft niemand mij overigens ooit duidelijk kunnen maken.

 

Is er niet een manier te vinden om het imago van politici te verbeteren en ze af te helpen van het odium van zakkenvullers? Jazeker, beste lezer, die is er.
Om te beginnen kunnen we het declareren van kosten afschaffen.
Vervolgens kunnen we de politici hun ambt onbezoldigd laten uitoefenen.
En, nu we toch bezig zijn, waarom zouden we bijvoorbeeld Koenders niet zelf de kosten van de ontwikkelingssamenwerking laten betalen? Dan kan Plasterk op eigen kosten De Nederlandse Opera subsidiëren.
En wat de populariteit van politici helemaal tot ongekende hoogte zou doen stijgen is de volledige afschaffing van belastingen.

 

U vindt deze voorstellen misschien weinig realistisch, maar ze zijn niet zonder historisch precedent.
Dat valt te leren uit een onlangs verschenen boekje van een Britse classicus met de nogal saaie naam Peter Jones.
Het boekje heet Vote For Caesar.
How the ancient Greeks and Romans solved the problems of today.
Jones beschrijft de moderne samenleving, meestal misprijzend, en vergelijkt die op verschillende punten met de klassieke samenleving.
Vroeger was het beter, vindt Jones.

 

Ten tijde van de Romeinse republiek was de belastingbetaler goed af.
Sterker, Romeinse burgers betaalden geen of nauwelijks belasting.
Het is ook waar dat in de Romeinse republiek de magistraten hun ambt onbezoldigd uitoefenden (evenals de negentiende-eeuwse Nederlandse parlementariërs overigens).
De verkiezingscampagnes die Romeinse politici voerden, werden niet betaald uit belastinggeld zoals nu deels het geval is, maar door henzelf.
De kosten daarvan konden hoog oplopen, in de latere republiek vooral omdat het campagnegeld voor een groot deel besteed werd aan het omkopen van kiezers.
Eenmaal verkozen, was het ambt vervullen vaak ook een kostbare zaak.
De aedilen bijvoorbeeld waren onder andere verantwoordelijk voor openbare vermakelijkheden, zoals Gladiatorengevechten.
Die betaalden deze magistraten meestal uit eigen zak.
Toen Caesar als aedile gekozen was, beloofde hij, op eigen kosten, een gevecht tussen 320 gladiatoren te organiseren.

 

Het onderwerp declaraties bespreekt Jones niet.
Toch kwamen die wel voor.
Gewone onkosten die magistraten maakten werden soms vergoed, maar niet altijD. Om zijn landhervormingswetten uit te voeren moest Tiberius Gracchus bijvoorbeeld door Italië reizen.
De senaat weigerde echter, uit politiek ongenoegen, het benodigde tentenkamp te betalen.
Dat moest Tiberius dus zelf doen.

 

Hoe betaalden de Romeinse consuls en praetoren dit alles? Om te beginnen waren ze meestal al rijk.
Bovendien waren de kosten die met het ambt gepaard gingen een investering in de toekomst.
Na bekleding van het ambt werden ze meestal gouverneur van een provincie, waar ze ruime mogelijkheden hadden om de provincialen uit te persen.

 

Het boek van Jones is zeer vermakelijk, ook al is de historische beschrijving soms wat oppervlakkig en is de beschrijving van de staatsrechtelijke aspecten (op welk gebied Jones geen expert is) soms onjuist.
Maar het boek is bedoeld voor een breed publiek.
Historische gedetailleerdheid zou de oplage waarschijnlijk met negentig procent doen kelderen.

 

De afbeelding hierboven is een overigens een foto van politieke graffiti op de muur van een bordeel in Pompeii.
De tekst luidt: “Asellina en haar meisjes verzoeken u om op Gaius Lollius Fuscus te stemmen”.
Ik ben benieuwd of Lollius die verkiezingen nog gewonnen heeft.

Hadrianus      Everitt Anthony      Romeinse geschiedenis

Hadrianus (Latijn: Publius Aelius Traianus Hadrianus Augustus) (Itálica, 24 januari 76 – Baia, 10 juli 138), was Romeins keizer van 117 tot 138.
Hij staat bekend voor het bouwen van de Muur van Hadrianus, die de noordelijke grens van Britannia aangaf.
In Rome herbouwde hij het Pantheon en construeerde de Tempel van Venus en RomA. Naast een keizer, was Hadrianus ook een humanist en een filhellenist in hart en nieren.
Hij was de derde van de vijf adoptiefkeizers.

 

Hadrianus werd geboren als Publius Aelius Hadrianus.
Zijn voorganger, Trajanus, was een neef langs moederskant van de vader van Hadrianus.
Trajanus had nooit officieel een opvolger aangewezen, maar volgens zijn vrouw Pompeia Plotina wees Trajanus Hadrianus vlak voor zijn dood als keizer aan.
Trajanus' vrouw en zijn vriend Licinius Sura waren Hadrianus goedgezinD. Het kan goed zijn dat hij zijn opvolging aan hen te danken haD.

 

Tijdens zijn heerschappij maakte Hadrianus reizen naar bijna elke provincie van het keizerrijk.
Hadrianus was een vurige bewonderaar van Griekenland, en wou van Athene de culturele hoofdstad van het keizerrijk maken en gaf daarom de opdracht tot de bouw van vele weelderige tempels in de staD. Hij gebruikte zijn relatie met zijn Griekse geliefde Antinoüs om zijn filhellenisme te onderstrepen en dit heeft geleid tot een van de populairste cultussen van de oudheiD. Hij bracht zeer veel tijd door met het leger; hij droeg gewoonlijk militaire kledij en at en sliep zelfs met de soldaten.
Hij beval dat de militaire training strenger moest zijn en maakte zelfs gebruik van valse aanvalsrapporten om zijn leger alert te houden.
Na zijn troonsbestijging trok Hadrianus zich terug uit Mesopotamia en Armenia, de veroveringen die Trajanus had begonnen, en overwoog zelfs om Dacië te verlaten.
Later in zijn heerschappij onderdrukte hij de Bar Kochba-opstand in Judaea, en hernoemde deze provincie Syria-PalaestinA. In 136 adopteerde een zieke Hadrianus Lucius Aelius als zijn opvolger, maar die stierf plotseling twee jaar later.
In 138 besloot Hadrianus Antoninus Pius te adopteren op voorwaarde dat hij op zijn beurt Marcus Aurelius en Aelius' zoon Lucius Verus zou adopteren, als zijnde eventuele opvolgers.
Antoninus ging akkoord, en spoedig daarna stierf Hadrianus te BaiA.

 

Hadrianus werd in 76 geboren als zoon van de senator en ex-pretor Hadrianus Afer.
Waarschijnlijk werd hij in Rome geboren, of anders in Itálica, de Romeinse kolonie in Zuid-Spanje waar zijn familie vandaan kwam.
Door de vroegtijdige dood van zijn vader werd Hadrianus reeds op 10-jarige leeftijd opgenomen in het kinderloze gezin van zijn achteroom, de latere keizer Trajanus.
Hadrianus was een kleinzoon van de zuster van Trajanus' vader.
Of er een officiële adoptie heeft plaatsgevonden, is niet zeker.
Trajanus zorgde voor zijn opleiding in Rome.
Hadrianus waardeerde de Griekse cultuur zozeer dat hij de bijnaam Graeculus (Griekje) kreeg.
Hadrianus maakte carrière in het Romeinse leger, en vocht als stafofficier tegen de Daciërs en Visigoten in Oost-Europa, en daarna tegen de Parthen in Klein-Azië.
Toen keizer Nerva overleed, haastte Hadrianus zich vanuit Germanië naar Rome om dit Trajanus, de beoogde opvolger, persoonlijk mee te delen.

 

Pompeia Plotina, de vrouw van Trajanus, was bijzonder op Hadrianus gestelD. Spoedig nadat Trajanus keizer was geworden, arrangeerde zij Hadrianus' politieke huwelijk met Vibia Sabina, een achternicht van Trajanus, in het jaar 100, hetgeen de kansen voor een eventuele opvolging sterk verhoogde.

 

Hadrianus bekleedde de volgende functies: decemvir stlitibus iudicandis - sevir turmae equitum Romanorum - praefectus urbi feriarum Latinarum - tribunus militum legionis II Adiutricis Piae Fidelis (95, in Pannonia Inferior) - tribunus militum legionis V Macedonicae (96, in Moesia Inferior) - tribunus militum legionis XXII Primigeniae Piae Fidelis (96, in Germania Superior) - quaestor (101) - ab actis senatus - tribunus plebis (105) - praetor (106) - legatus legionis I Minerviae Piae Fidelis (106, in Germania Inferior) - legatus Augusti pro praetore Pannoniae Inferioris (107) - consul suffectus (108) - septemvir epulonum (voor 112) - sodalis Augustalis (voor 112) - archon Athenis (112/13) - legatus Syriae (117).
[1]

 

Hadrianus vergezelde keizer Trajanus in de Dacische Oorlogen.
Vervolgens werd hij gouverneur van Pannonië, dat toentertijd te lijden had onder invallen van vijandelijke stammen.
In 108 was hij consul.
Toen Trajanus in 113/114 zijn veldtocht tegen de Parthen begon, ging Hadrianus mee.
Na deze oorlog werd hij in 117 legatus Augusti pro praetore van SyriA. Toen overleed Trajanus, en volgde Hadrianus hem op.

 

Opvolger van Trajanus

 

Waarschijnlijk heeft Plotina, toen keizer Trajanus in 117 overleed, de adoptie van Hadrianus door Trajanus aan diens sterfbed vervalst en zo een opvolging van Hadrianus geforceerD. Ofschoon velen twijfelden aan de rechtmatigheid van de adoptie, vocht niemand die aan.

 

Hadrianus kan zijn opvolging ook bij Trajanus' leven al verdiend hebben.
In de jaren 105-108 toonde Trajanus zijn voorkeur voor Hadrianus door hem te verloven met zijn achternicht Vibia Sabina en hem de ambten van quaestor Imperatoris en comes Augusti (hoog keizerlijk ambtenaar) te verlenen.
Bovendien schonk Trajanus Hadrianus de diamant van Nerva en stelde hij hem onder meer voor als consul suffectus.
Hadrianus was de enige directe mannelijke bloedverwant van Trajanus.
Toch was de steun van Plotina en Lucius Licinius Sura (overleden in 108) van groot belang voor Hadrianus.
[2]

 

Hadrianus liet verklaarde vijanden als Celsus, Palma, Gaius Avidius Nigrinus en Lusius Quietus kort na elkaar vermoorden door zijn voogd Attianus, wat de Senaat tegen hem innam.
De nieuwe keizer kreeg onmiddellijk te maken met de nasleep van de Kitosoorlog, een Joodse opstand die op zijn hoogtepunt een groot deel van het oosten van het rijk besloeg.
Kort na de opvolging trok Hadrianus de Romeinse garnizoenen terug uit Armenia, Syria en Mesopotamië.
Dit deed hij niet uit vredelievendheiD. De kosten van de voortdurende oorlogen aan de bedreigde grenzen liepen uit de hand, terwijl handhaving van het gezag in het rijk zelf al veel inspanning vergde.

 

Wetgever: het Edictum Perpetuum

 

In Europa bereikte de romanisering haar hoogtepunt.
Keizer Hadrianus trok veel macht naar zich toe ten koste van de Senaat en benoemde een uitgebreide persoonlijke ambtelijke staf.
Lastposten liet hij ombrengen.
Hij streefde naar wetgeving die zou gelden voor het hele Romeinse imperium en gaf de jurist Publius Salvius Iulianus in 130 opdracht om de pretoriaanse edicten samen te vatten tot een wetboek: het edictum perpetuum.

 

Hadrianus koos voor interne versterking en consolidering in plaats van de uitbreiding van het Romeinse Rijk.
Hij sloot grenslanden als Bulgarije buiten en trok het leger terug uit oorlogsgebieden.
Hij verbeterde de bestaande infrastructuur en schonk fiscale amnestie aan belastingontduikers.
Gemor van het volk drukte hij de kop in en hij bedaarde de gemoederen onder andere door belastingvermindering.

 De keizer reisde voortdurend rond als projectleider-inspecteur en militair om zijn veldheren te controleren.
Hij stichtte onderweg vele steden, onder meer Hadrianapolis (Adrianopel, de huidige Turkse grensplaats Edirne) in Thracië en liet er opmerkelijke openbare gebouwen aanleggen zoals thermen.
In Nederland was Hadrianus in 121 of 122 en stichtte Forum Hadriani op de plaats van het huidige Voorburg, dat als marktstad bloeide tot in de derde eeuw.

 

 Onderdrukking van de Joden en de gevolgen

 

In Jeruzalem trachtte hij het Jodendom te verbieden, Onder meer verbood hij de besnijdenis en stichtte hij een nieuwe Romeinse kolonie op de resten van Jeruzalem, waarbij hij religieus verzet van de joden onder leiding van Bar Kochba met grof geweld liet neerslaan met grote eigen verliezen.
Daarvoor werden wel twaalf legioenen ingezet.
Vele joden kwamen door toedoen van Rome om in de woestijn of trokken weg, waarmee de joodse diaspora een nieuwe fase inging.

 

In 125 liet Hadrianus het Pantheon geheel herbouwen.
Een ander belangrijk bouwwerk in de hoofdstad was de door Hadrianus zelf ontworpen Tempel van Venus en RomA. In Tibur (Tivoli) liet hij tussen 126 en 134 zijn lusthof Villa Hadriani bouwen.

 

 Verdedigingslinies

 

Sinds de begintijd van het Romeinse Rijk hebben de keizers de veroverde gebieden afgegrendeld met verdedigingslinies tegen barbaren.
Op de meest bedreigde punten was al een limes, versterkte grens, aangelegd: in Noord-Afrika, Syrië, Roemenië/Hongarije (Dacië), Duitsland, Nederland en Engeland - in de huidige benamingen.
Voor Germania hadden de Romeinen sinds de slag in het Teutoburgerwoud in het jaar 9 weinig belangstelling meer.
In 83 begon de afgrendeling met limes tussen de natuurlijke verdedigingslinies Rijn en Donau, van Rheinbrohl ten zuiden van Keulen naar de omgeving van Regensburg.
Dit stuk van de limes was 550 kilometer lang en voorzien van minstens duizend wachttorens en honderden forten.
De muren in Brittannië moesten nog worden gebouwd; daar werd nog te hard teruggevochten.

 

 Tegen Germanen

 

In Germania liet Hadrianus de limes versterken in 122 na Christus.
Zijn opvolger Antoninus Pius zou de limes in 160 nog wat uitbreiden in oostelijke richting.

 

In 122 gaf Hadrianus het startsein voor de aanleg van de Vallum Hadriani, de Hadrianuswal of Pictenmuur in het noorden van Britannia tegen de aanvallen van de Picten en Scoten (Schotten).
Deze Hadrianuswal is circa 117 kilometer lang en loopt van oost naar west van het plaatsje Tynemouth, aan de monding van de Tyne, via Newcastle naar Solway Firth bij Carlisle aan de westkust.
Deze limes in Caledonia bestond uit drie verdedigingslinies: een stenen muur met een gracht ervoor, een wal met eveneens een gracht ervoor en zeventien castella, forten en wachttorens.
De resten van een groot Romeins gebouw bij Vindolanda die archeologen recent hebben ontdekt, zouden deel geweest zijn van het persoonlijke hoofdkwartier van Hadrianus.

 

Denarius

In de periode van Hadrianus en zijn opvolgers bereikt de portretkunst op Romeinse munten een hoogtepunt.
Tijdens de Julisch-Claudische dynastie en Vespasianus werd de keizer vergoddelijkt, en het portret een ideaalbeelD. Na Trajanus vangt een realistische stijlperiode aan.
Mogelijk waren de interesse van Hadrianus voor Griekenland en zijn vele reizen de aanleiding daartoe.

 

Reeds gedurende zijn opleiding als jongeman in Rome had Hadrianus een grote bewondering voor de Griekse cultuur.
Hij sprak liever Grieks dan Latijn en was vertrouwd met de Griekse filosofie.
Hij liet naar Griekse gewoonte zijn baard staan, waarmee hij brak met de Romeinse mode van eeuwen.
Op zijn reizen vergezelde zijn geliefde Antinoüs hem: een Griekse jongen van buitengewone schoonheid, die hij na diens dood zelfs tot god verklaarde.
Hadrianus is door latere schrijvers vaak verguisd vanwege zijn relatie met Antinoüs.
Zijn huwelijk met Vibia Sabina was slecht.
Dit leidde mogelijk tot de affaire waarvoor de geschiedschrijver Suetonius van het hof verwijderd werD.

 

Het beroemd geworden rijpaard van Hadrianus werd Borysthenes genoemd, en hij vereeuwigde het dier in een bewaard gebleven grafschrift op een graf in Zuid-Frankrijk.

 

Er zijn een aantal Latijnse en Griekse fragmenten bewaard gebleven die aan Hadrianus worden toegeschreven.
[3]

 Altercatio Hadriani Augusti et Epicteti philosophi (6e/7e eeuw).

 Carmina

 De vita sua (van deze autobiografie zijn alleen fragmenten bewaard gebleven)

 Edictum de Mora agricolis Vallis Nili in solvendo vectigali concedenda

 Epistula ad Avidium Quietum

 Epistula ad Plotinam Augustam de Popillio Theotimo, sectae Epicureae diadocho

 Epistula ad Sextilium Acutianum

 Epistula ad Stratonicenses Hadrianopolis

 Epistula de bonorum possessione liberis militum danda

 Epistula de iudiciis privatis (Vel Traiani?)

 Laudatio funebris in honorem Matidiae socrus

 Oratio ad exercitum africanum

 Rescriptum de Schola Epicurea Atheniensi

 

Opvolging

 

Zijn huwelijk bleef kinderloos.
In 136 adopteerde hij Lucius Ceionus Commodus als zijn zoon en opvolger - niet te verwarren met de latere keizer Commodus, zoon van Marcus Aurelius.
Deze opvolger kreeg daarmee de naam Lucius Aelius Caesar, maar genoot zelf een zwakke gezondheid en overleed rond nieuwjaar 138.
In 137 sloeg Hadrianus een samenzwering tegen hem neer van zijn zwager en ex-consul Lucius Julius Ursus Servianus en diens kleinzoon Gnaeus Pedanius Fuscus Salinator.
Met Commodus had Hadrianus waarschijnlijk de opvolging in twee generaties willen veiligstellen, want een dochter van Commodus was verloofd met een vijftienjarige gunsteling, Marcus Annius Verus, de latere Marcus Aurelius.
Toen Commodus overleden was, adopteerde Hadrianus de gewaardeerde senator Antoninus in diens plaats, en vroeg hem op zijn beurt om de zoon van Commodus en Marcus Annius Verus te adopteren.
Deze laatsten kregen respectievelijk de namen Lucius Aurelius Commodus en Marcus Aurelius Verus.
Zo zorgde Hadrianus voor zijn opvolging door twee ; ;goede ; ; keizers: Antoninus Pius en na hem Marcus Aurelius.

 

Overlijden

 

Buste van Antinoüs in het Nationaal Archeologisch Museum van Athene

Hadrianus stierf in zijn villa te Baiae, en werd eerst in Pozzuoli begraven, maar later herbegraven in de Tuinen van Domitia bij zijn onvoltooide mausoleum.
Na voltooiing van zijn grafmonument, de Engelenburcht (Castel Sant'Angelo) in Rome, werd hij door zijn opvolger Antoninus Pius gecremeerd en bijgezet met de as van zijn vrouw Vibia Sabina en zijn adoptief-zoon Lucius Aelius.
In 139 keurde de Senaat op initiatief van Antoninus Pius, Hadrianus' opname onder de goden goed, dit overigens tegen de zin van de Senaat waarvan Hadrianus de macht had beknot.
Hadrianus' decreten draaide men meteen terug en er werd als vanouds weer vanuit Rome bestuurd volgens het principe Roma imperat.
In 145 kreeg Hadrianus zijn tempel op het Campus Martius (Marsveld) in Rome waarvan er nog steeds zuilen staan, ingemetseld in een muur.

 

 Gedicht Animula vagula blandula

 

De Historia Augusta [25,5] schrijft aan de stervende Hadrianus dit gedicht, zonder titel maar gewoonlijk ; ;Animula vagula blandula ; ; genoemd, toe, dat door zijn kwaliteit authentiek lijkt.
Weinig korte gedichten hebben tot zo veel discussie geleid:

 

animula vagula blandula,

 hospes comesque corporis,

 quo nunc abibis? in loca

 pallidula rigida nudula (nubila?) -

 nec ut soles dabis iocos.

 

Vertaling:

 Zieltje, zwervertje, charmeurtje,

 gast en makker van het lichaam,

 waar ga je nu naar toe?

 Naar donkere, kille en mistige oorden

 en je grapjes zul je niet meer maken.

 

Of ; ;Dierbaar teer en zwevend zieltje, metgezel van mijn lichaam, dat je gastheer was, je zult straks dalen naar die bleke, harde en kale oorden en afstand moeten doen van al je speelsheid van weleer ; ;.

 

Zie Animula vagula blandula voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

 

 Forum Hadriani, op de plaats van het huidige Voorburg

 

Beelden en iconografie van de keizer

 

In de 19e eeuw viste men in de Londense Theems een gaaf beeld van de keizer op.
Opgravingen in het Turkse Sagalassos in 2007 onder leiding van professor Marc Waelkens met een team van de Katholieke Universiteit Leuven brachten een enorm standbeeld en een keizerskop van Hadrianus aan het licht.
De mooiste beeldencollectie staat opgesteld in het British Museum te Londen.
Het museum bezit ook een papyrussnipper van een grotendeels verloren autobiografie van de keizer.

 

Verder lezen

 Birley, Anthony R.
, Hadrian the restless emperor, Routledge, London, 1997 (biografie)

 Everitt, Anthony, Hadrianus.
De rusteloze keizer (oorspronkelijke titel: Hadrian and the Triumph of Rome), Ambo/Amsterdam, 398 blz.

 Yourcenar, Marguerite, Hadrianus' gedenkschriften (oorspronkelijke titel: Mémoires d'Hadrien), Atheneum-Polak & Van Gennep/Amsterdam, 306 blz.

 

Biografische romans

 Marguerite Yourcenar, Mémoires d'Hadrien (1951, Hadrianus' gedenkschriften) is een gefantaseerde autobiografie van Hadrianus, in de vorm van een reeks brieven aan zijn adoptief-kleinzoon Marcus, een van zijn opvolgers (de latere keizer Marcus Aurelius)

 Paul Claes, Psyche (roman), (2006), Hadrianus' Egyptische reis wordt beschreven met veel aandacht voor zijn gemoedstoestanD. De keizer denkt na over de dood en het naderende einde van zijn relatie met Antinous.

 

 

 Primaire bronnen

 Cassius Dio, Geschiedenis van Rome (Engelse vertaling op LacusCurtius)

 Latijnse biografie van Hadrianus uit de Historia Augusta, met een Engelse vertaling ;

Beschouwingen over de oorzaken van de grootheid en de ondergang van de Romeinen      De Montesquieu Charles      Romeinse geschiedenis

Een van Montesquieu's verdiensten is dat hij de eerste geschiedschrijver was die het bovennatuurlijke volstrekt terzijde schoof; het is kenmerkend voor hem dat hij historische wetten waarnam en aldus het toeval of het lot negeerde.
De geschiedenis, het relaas van wat 'geschied' was, interesseerde hem uitsluitend als middel om tot een interpretatie en een begrip van de feiten te komen.
Terwijl elke geschiedschrijver van Rome vertelde hoe de dingen waren gebeurd, legt Montesquieu uit hoe ze konden gebeuren.

De baron van Montesquieu schreef twee werken die hem elk afzonderlijk zijn plaats in de eregalerij van de Verlichting zouden hebben bezorgD. In 1721 zorgde hij in Europa voor opschudding met Lettres persanes, de fictieve correspondentie van twee Perziërs in Parijs, waarin cultuurverschillen worden ingezet om de Franse zeden en politiek te hekelen.

Bijna dertig jaar later volgde het rechtsfilosofische De l'esprit des loix, waarin hij betoogt dat de grote verschillen in wetten en morele codes op de wereld voortkomen uit materiële omstandigheden, met als verzwegen implicatie dat elk normenstelsel moet worden bekeken in relatie tot het volk dat het aanhangt.
In dit boek ontvouwde hij ook zijn bekende 'driemachtenleer' over de scheiding tussen de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht.

Tijdens de voorbereidingen voor dat laatste veelomvattende werk boog hij zich nog eens over de literatuur rond de geschiedenis van het Romeinse rijk.
Wat de historici daarover te zeggen hadden, ergerde hem zo dat hij besloot om aan het onderwerp een apart boek te wijden.
Dat verscheen in 1734 als Considérations sur les causes de la grandeur des Romains et de leur décadence.
Ivo Gay heeft het vertaald en van een voorwoord, aanvullende noten en een verklarend persoonsregister voorzien.

Vooral dat laatste is nuttig, want in Beschouwingen over de oorzaken van de grootheid en de ondergang van de Romeinen wordt weinig uitgelegD. Montesquieu richt zich tot lezers die al een beeld van de Romeinse geschiedenis in hun hoofd hebben en wanneer hij losjes de geijkte chronologie, van de Etruskische koningen tot de val van Constantinopel, aanhoudt, is het niet om een nieuw overzicht te creëren, maar om het oude in een nieuw perspectief te zetten.

Dat perspectief paste bij een republikein die belang hechtte aan aristocratische waarden.

In het relaas van Montesquieu bereikten de Romeinen hun grootheid tijdens de republiek.
Het min of meer democratische bestuurssysteem uit die periode zorgde ervoor dat de eerzucht van de Romeinse edellieden werd opgezweept en bruikbaar werd gemaakt voor de gemeenschap.
Omdat niet een toevallige machthebber maar de senaat besluiten nam over oorlog en vrede, werd bedachtzaam internationale politiek bedreven.
De rede werd aangewend met de hartstocht van het ware patriottisme en zo kreeg de stadstaat Rome een vanzelfsprekend overwicht in het gebied van de Middellandse Zee.

De bloeiperiode daarna, onder de dictatuur en het keizerrijk, is in de ogen van Montesquieu slechts schijn geweest.
De keizers konden weliswaar ook na de ontmanteling van de senaat hun gebied nog uitbreiden, maar dat kwam alleen doordat de militaire vaardigheden niet meteen verdwenen waren.
Het oorspronkelijke fundament van bestuurlijke ijver en vaderlandsliefde was weg en eensgezindheid kon alleen nog met intern geweld worden afgedwongen.
Dat de inname van Rome door de barbaren nog vier eeuwen op zich zou laten wachten, is het eigenlijke wonder.

Dit beeld van een kolos met een verborgen terminale ziekte kwam voor tijdgenoten als een schok, temeer omdat Montesquieu er ook de reputatie van individuele Romeinen aan ophangt.
Augustus was een laffe konkelaar.
Tiberius en Justinianus waren gek.
En wat te denken van Caesar, die als eerste de senaat diep vernederde - Brutus en Cassius hadden misschien elegantere middelen kunnen bedenken om zich van hem te ontdoen, maar laat niemand beweren dat hun intenties verkeerd waren.
En wat een pech is het geweest voor de republiek dat haar voortbestaan niet van de onbaatzuchtige moed van Cato, maar van het intellectuele geouwehoer van Cicero afhing.
De grote Cicero, wiens redevoeringen in de achttiende eeuw zo enorm werden bewonderd, was vervuld geweest van zichzelf en 'van honderd pietluttige emoties'.

Montesquieu heeft aan zulke controversiële uitspraken ongetwijfeld plezier beleefd, maar zijn felheid tegen Romeinen die de republiek hebben verzwakt, had ook een serieuze persoonlijke achtergronD. Als aristocraat en gezagsdrager in het parlement van Guyenne voelde hij de gevolgen van het centralistische beleid van Lodewijk XV, die er alles aan deed om de lokale macht van de adel in te perken.
De stelling dat het Romeinse rijk te gronde ging vanaf het moment dat de gezamenlijke edellieden hun invloed verloren, was dus een indirect commentaar op zaken die Montesquieu zelf aangingen en een satirische voorspelling over Frankrijks toekomst.

Die bedekte politieke boodschap van de Beschouwingen zal bij hedendaagse lezers vermoedelijk minder aanslaan, zoals trouwens ook sommige historische gegevens inmiddels achterhaald zijn.
Toch blijft er genoeg over dat deze prachtig uitgegeven vertaling meer dan rechtvaardigt.

Ook in dit boek geeft Montesquieu staaltjes weg van zijn fameuze cultuurrelativisme.
Romeinse zeden en gebruiken waarover andere auteurs spottend of verontwaardigd hebben gedaan, probeert hij te verklaren.
Het waren geen rare jongens, de Romeinen, die zelfmoord goedkeurden of het schenden van een keizerlijke beeltenis met de dood bestraften, maar mensen die opgroeiden onder andere sociale omstandigheden dan moderne Europeanen.

Vervolgens zijn er de gedachten over de oorzaken van geweld in een door God verlaten werelD. Montesquieu overziet de geschiedenis en wijst constanten aan.
Die leert hem dat een volk langdurig armoede kan verdragen, maar dat men het dan niet ook nog moet beledigen, want een beledigd volk is 'zich alleen maar bewust van zijn ellende en begint te denken aan alle ellende die het misschien nog te wachten staat'.
Montesquieu schrijft ook: 'Men beledigt mensen het meest door hun ceremoniën en gebruiken belachelijk te maken.
' En: 'Geen staat dreigt andere zozeer met een verovering als een staat die de verschrikkingen van een burgeroorlog doormaakt.
'

Zulke observaties maken Montesquieu, zoals zijn biograaf Jean Starobinski vijftig jaar geleden al opmerkte, tot 'een auteur die altijd onder ons zal zijn'.
Of dat vrolijk kan stemmen is een tweede.

Toen in 1734 de Considérations sur les causes de la grandeur des Romains et de leur décadence door Jean Desbordes te Amsterdam werden uitgeven, was de anonieme auteur ervan vijfenveertig jaar oud, maar dat wist niemand en dat was ook de bedoeling.
Pas later werd bekend dat het Charles-Louis de Secondat, baron de La Brède et de Montesquieu was, sinds 1716 lid van de Académie des Sciences van Bordeaux.
De Considérations waren en zijn heel wat anders dan een geschiedenisboek: indirect waren ze een kritiek op de imperialistische plannen van Lodewijk xiv en daarom moesten ze anoniem worden uitgegeven.
Los daarvan was de kijk van Montesquieu op de Romeinse geschiedenis in zijn tijd bepaald revolutionair.
Hij weigerde de traditionele opvattingen over de grootheid van Rome te accepteren, want ondanks zijn klassieke, in het Latijn gedompelde opvoeding had hij een grondige hekel aan de Romeinen.
Hij besteedt acht hoofdstukken om uit te leggen dat de acht eeuwen van hun succes te danken waren aan heel menselijke factoren (ze waren handiger dan hun buren, ervarener, achterdochtiger) en niet aan bijzondere karaktertrekken of de fortuin, laat staan een goddelijke bestemming, zoals Bossuet het wilde.
Volgens hem kondigde hun ondergang zich al vroeg aan, namelijk met de burgeroorlogen in de eerste eeuw v.
C. Daarna volgen vijftien hoofdstukken en vijftien eeuwen van doodstrijd, stuiptrekkingen, enige oplevingen en definitief verval.
Een van Montesquieu’s verdiensten is dat hij de eerste geschiedschrijver was die het bovennatuurlijke volstrekt terzijde schoof: het is kenmerkend voor hem dat hij historische wetten waarnam en aldus het toeval of het lot negeerde.
De geschiedenis, het relaas van wat `geschied’ was, interesseerde hem uitsluitend als middel om tot een interpretatie te komen.
Terwijl elke geschiedschrijver van Rome vertelde hoe de dingen waren gebeurd, legt Montesquieu uit hoe ze konden gebeuren.
De encyclopedist d’Alembert zei over dit werk: `De Considérations zijn een Romeinse geschiedenis voor staatslieden en filosofen.
’

Het is niet te verwonderen dat bij de huidige grote belangstelling voor de klassieke oudheid ook visies uit vroeger eeuwen op die periode de aandacht trekken.
In dit kader past de uitgave van de vertaling van een anoniem gepubliceerd Frans tractaat uit 1734: 'Beschouwingen over de oorzaken van de grootheid en de ondergang van de Romeinen'.
Het bleek afkomstig van niemand minder dan de filosoof-rechtsgeleerde Montesquieu, die zijn naam niet rechtstreeks aan dit boekje wilde verbinden omdat het in wezen tegen de Franse monarchie was gericht.
De classicus Ivo Gay, die een voortreffelijke vertaling ervan bij zijn eigen uitgeverij Voltaire uitbracht, laat in de inleiding zien dat de visie van Montesquieu op de Romeinse samenleving voor die tijd revolutionair was: hij meende namelijk dat de neergang ervan al in de eerste eeuw v.
Chr.
te situeren was en te wijten was aan een te grote opname van vreemdelingen.
Dat geeft de tekst precies ook voor ons een actueel tintje.
Een grote hoeveelheid noten verheldert de soms lastige tekst; een perfect namenregister sluit het boek af.

De pers:

'Voor het eerst verschijnen de Romeinen niet als edele, naar vrede strevende en beschaving verbreidende veroveraars maar als brute en brutale overweldigers.
Montesquieu probeert de wetten bloot te leggen die kunnen verklaren waarom rijken en beschavingen tot bloei komen en waardoor ze weer vervallen en ten onder gaan.
God en goden, lot en toeval laat hij daarbij volstrekt buiten beschouwing.
Het zijn de daden van mensen, de misdaden die, tot de val van het door hen gemaakte leiden.
'

- dr.
Charles Vergeer in Filosofie

'Montesquieu overziet de geschiedenis en wijst constanten aan.
Die leren hem dat een volk langdurig armoede kan verdragen, maar dat men het dan niet ook nog moet beledigen .
Zulke observaties maken Montesquieu tot een auteur die altijd onder ons zal zijn.
' ;

Julius Caesar      Goldsworthy      Romeinse geschiedenis

Het dramatische leven van de beroemdste Romein aller tijden, Caius Julius Caesar, opgetekend in een lijvige biografie.

 

Goldsworthy is een militair historicus die niet anders dan bewondering kan hebben voor de fenomenale strategische talenten van Caesar.
Hij beschrijft de militaire overwinningen van de Romein en voorziet die met illustraties - getekende kaartjes van diverse veldslagen en oorlogen.

Ook de persoon Caesar zelf wordt tegen het licht gehouden.
Goldsworthy komt daarbij een heel eind, maar kan het plaatje niet volledig invullen.
Daarom besluit hij deze biografie ook met de zin dat het vast niet de laatste zal zijn die over Caesar wordt geschreven.

Drie delen

Het zijn bijna 600 pagina's over de 56 jaren van Caesars leven.
Eenderde van het boek gaat over Sulla, Marius en de periode naar en over Caesars consulschap, eenderde over de oorlog tegen de Galliërs, door Caesar zelf opgetekend in De Bello Gallico.
En eenderde wordt gewijd aan de burgeroorlogen - en dan nog lijkt het alsof Goldsworthy hier een haastklus van moest maken, want hij schrijft niet alleen over Caesar zelf maar analoog aan diens leven de geschiedenis van het Romeinse Imperium.

Schaakkampioen

Goldsworthy typeert Caesar als een man die zich rap kon herstellen van mislukkingen over tegenslag.
Een razendsnelle denker die als een schaakkampioen het hele strijdtoneel overzag, en snel nieuwe zetten kon bedenken om zijn legioenen te hergroeperen in de juiste formatie voor de volgende aanval op de vijanD.

Het is bij deze militaire passages dat Goldsworthy echt kwikzilver uit zijn pen laat vloeien; als militair historicus is dit een kolfje naar zijn hanD. Bovendien is de overlevering over Caesars militaire leven ook het meest compleet.

Gevoel

Caesar repte daarentegen met geen woord over zijn gevoel, en dat maakt de volledige karakterisering van de 'colossus' niet makkelijk.
Één keer bij zeldzame uitzondering had hij geschreven dat hij vergenoegd was over een resultaat, en datzelfde genoegen hierover lees je terug in Goldworthys werk.

Medepersonages

Naast Caesar voert de biograaf ook talloze personages op die het leven van Caesar mede hebben bepaalD. Marcus Antonius, Cicero, Sulla, Brutus, Pompejus.
Net als Caesar waren het tomeloos ambitieuze mannen, in een woeste periode van bloedvergieten, oorlog en victorie.

Bijzonder beklemmend is het hoofdstuk waarin de Galliërs op de knieën zijn gedwongen en Vergincetorix zijn wapenuitrusting aan Caesars voeten moet leggen.
De pows kregen indertijd geen bijzonder milde behandeling.

Veroveringen

Ook Caesar als minnaar komt aan de orde.
Hij liep nogal zegenend over de aardkorst rond, en Romeinen maakten ook niet bepaald een geheim van hun veroveringen in slaapkamers.
Eeuwen later zou Constantijn het preutse christelijke geloof introduceren, maar de Romeinen deden altijd een stuk minder moeilijk over een potje seks.

De meeste vrouwen die Caesar tot minnares nam, waren getrouwd, en zijn meest fameuze liaison is natuurlijk die met Cleopatra, voor wie hij een standbeeld liet maken en in de tempel van Venus Genetrix.

Werelbrand      Read Anthony      Russische geschiedenis

Terwijl de westerse leiders na de Eerste Wereldoorlog in Parijs een vredesverdrag opstelden dat het Duitse militarisme afstrafte en 'de wereld zou veiligstellen voor de democratie', was alweer een nieuwe oorlog begonnen: die tegen het terrorisme.
Het grote kwaad was nu het bolsjewisme, ideologie uit de Russische burgeroorlog, die vanaf 1917 stormenderhand het wereldtoneel veroverde.
De geallieerde pogingen om de bolsjewistische dreiging binnen Rusland aan de bron te vernietigen, waren omstreden en bleven zonder succes: ze betekenden uiteindelijk vooral gratis propaganda voor de bolsjewieken in hun strijd tegen de westerse kapitalistische samenzwering.
De schok van de Russische omwenteling deed zich al snel overal in de wereld voelen.
In Duitsland, Hongarije en de Baltische staten braken bloedige revoluties en nog bloediger contrarevoluties uit; de rest van de wereld raakte verlamd door massale stakingen, rellen en terroristische bomaanslagen.
Een golf van hysterie raakte wereldwijd aan de wortels van het ideaal van de vrije en democratische samenleving.

De Russische Revolutie bracht een schok teweeg in het oude EuropA. Liep de wereldoorlog in de loopgravenoorlog eindelijk op zijn eind, begon het gelazer thuis, in de steden van Duitsland, Hongarije en zelf in Den Haag, was het met de revolutie van Troelstra een dag lang onrustig.
De historicus Anthony Read schreef een prachtig boek over het jaar 1919 en de aanloop er naartoe.

Als je in augustus 1914 zou hebben verkondigd dat de wereldoorlog (later geboekstaafd als de Eerste Wereldoorlog) die toen uitbrak langer dan de kerstdagen van dat jaar zou duren, dan zou een verblijf in een psychiatrische inrichting nabij zijn geweest.
Niemand kon dat geloven.
Net zo min als niemand kon of wilde geloven dat de bolsjewieken die op 7 november 1917 de macht grepen in Petrograd langer dan de jaarwisseling aan het bewind zouden blijven.
De Russische Revolutie was in de ogen van tijdgenoten een kortstondig avontuurtje.
Toch zouden de communisten bijna driekwart eeuw aan de macht blijven.

 

De Eerste Wereldoorlog was het slagveld waarop de revolutie zou bloeien – bloeden is misschien een geschikter woord voor de strijd die in de nadagen van de oorlog ontbrandde.
Een strijd die de wereld opnieuw in vuur en vlam zette.
Over het bolsjewisme en de strijd daartegen schreef Anthony Read een meeslepend boek, zich daarbij concentrerend op het jaar 1919, het meest revolutionaire jaar sinds 1789.

 

De revolutie van 1917 in Petrograd (na de dood van Lenin, Leningrad en sinds de val van het communisme Sint-Petersburg) was voor menigeen een voorbeeld en Sovjet-Rusland het vaderland van het wereldcommunisme.
Overal broeide het.
De wapenstilstand die op het elfde uur van de elfde dag van de elfde maand van 1918 een einde maakte aan de Eerste Wereldoorlog betekende allerminst dat er vrede zou heersen.
Duitse matrozen en soldaten zorgden ervoor dat Keizer Wilhelm die zijn hoofdkwartier in Spa had, niet meer terug durfde naar Berlijn maar naar Nederland vluchtte waar hij tot zijn dood in 1941 zou blijven.

 

De Sovjetrevolutie in Berlijn zou worden afgewend, voorlopig, maar in München, Duitslands tweede stad en hoofdstad van Beieren dwongen socialisten de koning van Beieren tot opstappen.
In Boedapest stichtte Bela Kun een communistische radenrepubliek.

 

Zelfs in Nederland leek het er even op dat Troelstra een regime-change zou bewerkstellligen maar de onlusten in november 1918 gingen als vrij snel de geschiedenis in als ‘de revolutie die niet doorging’.

 

En hoewel er relatief weinig sovjetregimes aan de macht kwamen was het dat jaar vrijwel overal onrustig met demonstraties, stakingen en onlusten, tot in de Verenigde Staten toe.
De vijand moest niet alleen in Sovjet-Rusland bestreden worden – de zogenaamde interventieoorlog – maar ook in eigen lanD. De heersende klasse sidderde en sloeg wild om zich heen want de Wereldbrand was vaak niet alleen een opstand maar vooral een gevaarlijke veenbrand die overal kon uitbreken ;

De onderneming      Felshtinsky Yuri      Russische geschiedenis

Dimitri Medvedev, de nieuwe president van Rusland, neemt pas op 7 mei zijn intrek in het Kremlin.
Yuri Felshtinsky en Vladimir Pribylovsky zijn er dan ook wel heel vroeg bij met hun boek 'De onderneming' (Uitgeverij Forum), dat een beeld probeert te geven van een periode die niet eens helemaal achter de rug ligt: Rusland onder Poetin.

Te vroeg, geven ze zelf toe, en ze leggen ook uit hoe dat komt.
In juni 2007 nam de Russische staatsveiligheid (ex-KGB, nu FSB) een ruwe versie van hun werk in beslag.
Omdat ze vonden dat het publiek evenveel mag weten als de geheime politie besloten ze om hun boek sneller dan gepland af te ronden.

Vroeggeboortes leveren soms gave baby's op, maar 'De onderneming' is daar helaas geen voorbeeld van.
Poetins carrière, van bleke KGB-officier in Dresden tot hoofd van de FSB in de Jeltsin-tijd, zorgt voor de rode draad van het verhaal.
Maar in sommige hoofdstukken loopt dat lijntje door zo'n dik weefsel van achtergrondinformatie dat Poetin bijna onzichtbaar wordt - in zijn eigen biografie!

De basisstelling van de auteurs berust op speculatie.
Vladimir Poetin is volgens hen president geworden na een soort duivelspact tussen Boris Jeltsin en de oligarchen, de kleine groep zakenlieden die de beste brokken uit de Sovjeteconomie hadden ingepikt.
In ruil voor propagandasteun bij de presidentsverkiezingen van 1996 aanvaardde Jeltsin hun keuze voor de opvolging in 2000: die moest naar iemand van de voormalige KGB gaan, om het nieuwe, wildkapitalistische Rusland onderhuids iets van de oude Sovjetorde terug te geven.
Dat heeft Poetin vervolgens ook gedaan.
Met zoveel ijver dat de oligarchen uit mekaar stoven, als ze al niet in de gevangenis belandden.

Sindsdien is Rusland in de handen van 'De onderneming', het koosnaampje voor de FSB. De Russische Federatie is nu zelf één groot en ook succesvol 'bedrijf' geworden, met managers die even sterk zijn in het vullen van winkelschappen als in het breidelen van de pers en het vermoorden van vervelende dwarsliggers.

Dat ze die twee laatste disciplines goed beheersen is niet vreemd, maar waar ze dat eerste kunstje ineens geleerd hebben maakt dit boek spijtig genoeg niet duidelijk.

Terwijl Vladimir Putin de oligarchen uit de jaren negentig bestreed, stond onder zijn bewind in Rusland een nieuwe klasse miljardairs op.
Voormalig geheim agenten legden met behulp van Poetin de hand op de ondernemingen en grondstoffen van het lanD. De Amerikaanse Rus Yuri Felshtinsky schreef er een boek over: ‘De onderneming'.

Yuri Felshtinsky

De doodsvijand van de vertrekkende Russische president Vladimir Poetin is nog altijd de oligarch Boris Berezovski.
Toch onvluchtte Berezovski Rusland al in 2001.
Onder Poetins bewind (2000-2008) stonden er in Rusland nieuwe rijken op, schrijft de Amerikaanse Rus Yuri Felshtinsky in zijn nieuwste boek ‘De onderneming'.
De titel slaat op de BV Rusland met Poetin als Chief Executive Officer.
De aandeelhouders zijn volgens Felshtinsky leden van de Russische geheime dienst, dan wel zij die dat ooit waren: de ‘officieren van de actieve reserve'.

Litvinenko

In 1998 werd in Rusland de aanval ingezet op de oligarchen, nadat Vladimir Poetin hoofd was geworden van de geheime dienst, de FSB. Geheim agent Alexander Litvinenko had de opdracht gekregen Boris Berezovski te liquideren.
Hij en zijn collega's gaven een persconferentie.
Daar maakte hij kennis met Yuri Felshtinsky, een Russisch historicus, die al sinds 1978 in de VS woont.

De persconferentie van Litvinenko en de zijnen werd een mislukking.
De verontwaardigde FSB'ers hoopten met het openbaren van de in hun ogen ‘misdadige opdrachten' een hervorming van de FSB te bereiken.
Het tegendeel was het geval, zegt Felshtinsky: ; ;De groep officieren werd gestraft.
Alexander Litvinenko en zijn superieur belandden in de gevangenis.
;

Verraad

Het was pas toen dat Litvinenko en de zijnen begrepen dat Poetin helemaal niet van plan was de FSB te hervormen.
Litvinenko kwam negen maanden later vrij, vluchtte met behulp van Felshtinsky naar Londen, en schreef samen met hem het boek ‘Blowing up Russia' over de misdaden van de KGB/FSB in de jaren negentig.
In november 2006 werd Litvinenko in Londen vergiftigd met de radio-actieve stof polonium-210.
Volgens insiders werd Litvinenko zo gestraft voor zijn ‘verraad' aan de geheime dienst.

Rechters

Ondertussen werden onder het presidentschap van Vladimir Poetin op alle belangrijke posten in de Russische media, politiek en bedrijfsleven (voormalige) geheim agenten gestationeerD. De democratie, de wet, en oorspronkelijke eigenaren van bedrijven werden aan de kant geschoven.
Een gang naar de rechter had weinig zin, omdat Russische rechters doorgaans hun oren lieten hangen naar het Kremlin, aldus Felshtinsky.

Vlucht Alexander Litvinenko

Yuri Felshtinsky hielp Alexander Litvinenko in 2000 uit Rusland te ontkomen.
Litvinenko

stond verdere vervolging te wachten vanwege zijn onthullingen over de misdaden van de

FSB. ; ;Alexander moest zelf de grens over zien te komen.
Dat deed hij per schip, dat nog

geen uitreispapieren nodig.
Wel werd het binnenlandse paspoort gecontroleerD. Litvinenko kocht de controleur om met een biljet van 10 dollar.
Vanuit Georgië belde hij mi J. Ik vloog

van Boston via Spanje, waar Litvinenko's vrouw en kind als toeristen naartoe zouden reizen,naar Georgië.
Ons plan was met behulp van de Amerikanen het land uit te komen.
Maar de Amerikaanse ambassade was niet bereid ons te helpen.
Toen is Litvinenko naar Turkije gereisd, het enige land waar hij geen visum voor nodig haD. Op 1 november 2000 arriveerde hij in Londen.
;

 

Echte oligarchen

Poetins presidentschap heeft Rusland geen goed gedaan, vindt Felshtinsky.
; ;Toen Poetin in 2000 aan de macht kwam, had je twee invloedrijke groepen: de steenrijke oligarchen met hun grote bedrijven, en aan de andere kant politici als Poetin die de macht hadden.
Anno 2008 is dat veranderD. Nu zijn geld en macht in handen van één en dezelfde groep, afkomstig uit de geheime dienst.
Dat zijn pas echte oligarchen.
;

Een van die ‘echte' oligarchen is Vladimir Poetin zelf.
In de Russische media wordt gespeculeerd over Poetins bezittingen.
40 miljoen dollar is een getal dat vaak wordt genoemd, maar Poetin ontkent dat hij enig bezit van betekenis heeft.
Toch staat in het boek van Felshtinsky een lange lijst van economische delicten, moorden en andere misdrijven waar Poetin bij betrokken zou zijn geweest.
Inclusief namen, rugnummers en datA. Felshtinsky is ervan overtuigd dat Poetin met een flink kapitaal, een ‘gouden parachute', uit het Kremlin vertrekt.

Dmitri Medvedev

Opvolger Dmitri Medvedev zou zijn geselecteerd om Poetin zelf, met zijn gouden parachute, een veilige toekomst te garanderen.
Net zoals Poetin in 1999 aan zijn voorganger Boris Jeltsin de garantie gaf dat er geen strafvervolging zou komen, zou Medvedev deze hebben gegeven aan Poetin.
En dat Medvedev zelf niet afkomstig is uit de geheime dienst, is volgens Felshtinsky alleen maar een voordeel.
; ;FSB'ers vertrouwen niemanD. En elkaar al helemaal niet.
Dat is de reden waarom niet de huidige minister van Defensie, Sergej Ivanov, maar de voorzitter van de raad van bestuur van Gazprom, Dmitri Medvedev, Poetins opvolger wordt.
Daarbij wordt het risico dat Medvedev zich ontpopt als een echte democraat, op de koop toegenomen.
;

Boris Berezovski

Boris Berezovski was Ruslands eerste miljardair, en maakte deel uit van de groep van ‘oligarchen' die ontstond na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie.
Hij verwierf zijn miljarden in de autohandel, en werd later eigenaar de televisiezender ORT.
Hij steunde Boris Jeltsin actief bij diens herverkiezingscampagne in 1996, en vervolgens, in 2000, Vladimir Poetin.
Rond de eeuwwisseling uitte hij kritiek op de tweede oorlog in Tsjetsjenië en op de afhandeling van de ramp met de onderzeeër ‘Koersk'.
Na het aantreden van Poetin keerde deze zich tegen de oligarchen.
Ook Berezovski kreeg de belastingdienst achter zich aan en werd ervan beschuldigd zijn rijkdom op onrechtmatige wijze te hebben verkegen.
Berezovski vluchtte naar Londen, waar hij politiek asiel aanvroeg en kreeg.
In 2003 en 2004 steunde hij democratische revoluties

 

Rusland wordt bestuurd door de geheime dienst.
’ Deze beschuldiging heeft Alexander Litvinenko uiteindelijk het leven gekost.
Een interview met zijn vriend en mede-auteur Yuri Felshtinsky .

‘Rusland is geen supermacht, Rusland is zwak.
Pas als ieder toilet in Rusland beschikt over toiletpapier, geloof ik dat het land een supermacht is.
’ Het is wachten op de glimlach van Yuri Felshtinsky, maar die komt niet.
De Rus is bloedserieus.
De economische macht van Rusland moet nodig gerelativeerd worden, vindt hi J. ‘Moskou is rijk, reis je twintig kilometer buiten de stad dan waan je je terug in de negentiende eeuw.
’ De echte macht, aldus Felshtinsky, zit niet in het hoofdkantoor van Gazprom, ook niet in het Kremlin, maar in Lubyanka, het hoofdkwartier van de Russische veiligheidsdienst FSB.

Opvallend vrolijke man

Ondanks zijn strenge, norse blik is Yuri Felshtinsky een opvallend vrolijke man.
Het is alsof hij heeft besloten dat je maar beter kunt lachen om de absurde en afschuwelijke geschiedenis van Rusland na het uiteenvallen van de Sovjetunie.
Samen met Alexander Litvinenko, die vorig jaar in Londen werd vergiftigd met het radioactieve Polonium-210, schreef hij het boek Terreur van Binnenuit.
In het boek verbinden Felshtinsky en Litvinenko een reeks dodelijke aanslagen in Moskou met het begin van de tweede Tsjetsjeense Oorlog en de verkiezing van Poetin tot president.

‘Alles is toe te schrijven aan de FSB’, aldus Felshtinsky.
‘De dodelijke aanslag op een flatgebouw in Moskou waarbij 300 mensen omkwamen is hun werk geweest.
Het werd in de schoenen geschoven van de Tsjetsjeense rebellen en vormde daarmee de aanleiding voor militaire acties in de Russische provincie.
Het Russische volk was bang en riep om een sterke leider.
Dat werd Poetin.
’ Felshtinsky pauzeert even, voor dramatisch effect.
‘Poetin is een pion van de FSB. Zij hebben hem naar voren geschoven en omringd met voormalige FSB-medewerkers.
Zelfs de mogelijke opvolgers van Poetin komen weer uit de veiligheidsdienst!’

Val van de Sovjetunie

Volgens Felshtinsky begon de ellende met de val van de Sovjetunie.
‘De KGB stond altijd onder direct bestuur van de communistische parti J. Hun taak was het bestrijden van democratie en het onderdrukken van anders denkenden.
Toen de communistische partij uiteenviel hebben ze het heft in eigen handen genomen en de Russische politiek bevolkt met stromannen.
’

Toch is Felshtinsky gematigd positief over de toekomst van RuslanD. ‘Het land gaat uiteindelijk dezelfde problemen krijgen als het Romeinse Rijk.
Als je de macht in een enorm land als Rusland centraliseert, zoals dat nu het geval is, dan is het slechts een kwestie van tijd voordat de boel in elkaar dondert.
Het zal niet volgend jaar zijn, maar ik denk wel voor het einde van de ambtstermijn van Poetin’s opvolger.
Vóór 2016 zal Rusland democratischer zijn.
’ De Europese Unie en de Verenigde Staten zullen hier volgens Felshtinsky geen invloed op hebben.
‘De boel moet óf uit zichzelf, óf onder druk van het Russische volk in elkaar storten.
Buitenlandse druk werkt bij Russen averechts.
’ ;

Gazprom      Panjoesjkin Valeri , Michail Zygar      Russische geschiedenis

Rusland is sinds 1990 fundamenteel anders dan de Sovjet-Unie tijdens de Koude Oorlog : het boezemt minder angst in, de vrije markt is er vrijer dan hier, de machthebbers zijn zelf miljardairs in plaats van bevoorrechte rode proletariërs, maar corruptie, afpersing, machtsmisbruik en steekpenningen zijn hindernissen waarmee elke Westerse ondernemer moet afrekenen, letterlijk en figuurlijk.
BP, Shell, Ikea, Motorola en duizenden kleinere bedrijven verloren veel geld aan de maffia, aan corrupte rechters en zichzelf verrijkende politieagenten.

 

Georgië ondervond in 2008 nog wel hoe hard het Rode Leger nog kan optreden, maar het bleef er geen 45 jaar zoals na de 2° W.
O.
in het Oostblok.
De geheime dienst en het regime (waarvan 70% uit die dienst afkomstig is) gebruiken nu andere middelen : radioactief polonium, kwik en ander vergif om kritische journalisten en ongewenste presidenten het zwijgen op te leggen, olie en aardgas om onwillige regimes tot nieuwe satellietstaten te degraderen.
Maar het nieuwe sterke wapen is Gazprom, de grootste aardgasleverancier ter werelD.

Helemaal nieuw is het niet, want, zo leren ons Panyuskin en Zygar.
Al in 1960 ondertekende Enrico Mattei, de directeur van het Italiaanse energiebedrijf ENI een aardgasakkoord met Chroesjtsjov.
Kort nadien verongelukte zijn vliegtuig in mysterieuze omstandigheden.
Hij had de olie- en aardgasblokkade van de SU doorbroken.

In 1970 ondertekende Willy Brandt en Leonid Brezjnev hun “gas voor buizen” – akkoorD. Duitsland leverde buizen met grote diameter en op 1 oktober 1973 stroomde het eerste aardgas uit de SU in Europa binnen.
De Amerikanen tot 1982 om Duitsland te doen stoppen met deze samenwerking, want in geval van oorlog zouden de Russen hun tanks rechtstreeks vanuit de pijpleidingen kunnen voltanken en zo in enkele dagen heel Europa veroveren.

Ondertussen is de SU uiteengevallen, Finland is voor 100 % afhankelijk van Gazprom, Oostenrijk voor 75, Duitsland voor 45 en de voormalige Oostbloklanden zoals Polen, Oekraïne en Wit-Rusland voor percentages in de buurt van de Finse.
De Russische invloed op de politieke besluitvorming in Wit-Rusland en Oekraïne is dan ook vrij groot.
Hetzelfde geldt voor Centraal - Aziatische landen zoals Turkmenistan en Oezbekistan.
Gazprom is sinds 2006 ook sponsor van Schalke 04 ( Gelsenkirchen ) en eigenaar van Zenit Sint-Petersburg.
En hun Roman Abramovitsj bezit voetbalclub ChelseA.

Ook de andere bestuursleden van Gazprom zijn er niet slechter van geworden.
Als ze niet in Monaco of Londen wonen, verblijven ze op 20 km van Moskou, in stevige datsja’s, eerder kleine burchten, achter een stenen muur van 3 m hoog, die hun rijkdom verbergt voor de gewone Moskoviet.
Ook elders in Rusland hebben ze zulke optrekjes.

Andere toppers uit de voorbije 20 jaar, die dank zij Gazprom welvarender werden, komen ook aan bod : Tsjernomyrdin, Ryzjkov, Jegor Gajdar, Jeltsin, Berezovski, Primakov, Vjachirev en Aleksej Miller.

Soms vertellen de auteurs er onthutsende dingen bij, ze zijn heel goed op de hoogte, maar hun reportage had wat ordelijker en beknopter mogen zijn.
En de ontelbare dialoogjes doen afbreuk aan de geloofwaardigheid van hun onderzoeksjournalistiek.

Hun boek toont hoe dan ook aan hoeveel macht het duo Gazprom – Rusland hebben in een territorium dat zich momenteel uitstrekt van Engeland tot Oezbekistan en Turkmenistan.
Een kaartje met de bestaande en geplande gaspijpleidingen ontbreekt helaas.
De uitgever had dat makkelijk uit een krant kunnen halen

De moedige auteurs van dit boek menen dat ze nog in leven zijn omdat ze lang niet alle duistere praktijken in Gazpromland op het spoor gekomen zijn.
Toch zal dankzij dit boek niemand meer Kunnen zeggen dat hij niet wist hoe er bij Gazprom zaken worden gedaan.
- Christine Daum, ZDF

 

Gazprom voorspelt torenhoge olie- en gasrekening

Bron: Peakoil Nederland, 10 juni 2008

De Nederlandse consument zal volgend jaar meer bijna het dubbele moeten betalen voor zijn olie-, gas- en elektriciteitsrekening.
Waar een gemiddeld Nederlands huishouden vorig jaar nog € 3.
200 kwijt was aan totale energiekosten zal dat in 2009 boven de € 6.
000 uitgestegen zijn.
Dat gebeurt wanneer de voorspelling van het Russische Gazprom - een olieprijs van $ 250 per vat in 2009 - uitkomt.
Voor het kostenplaatje van de Nederlander betekent dit dat:

1) de jaarlijkse uitgave aan aardgas (gemiddeld 1.
700 kubieke meter) stijgt van € 1.
000 naar € 2.
000;

2) de kosten van elektra zullen toenemen van € 700 naar € 1.
200 per jaar (gemiddeld 3.
346 kWh);

3) de prijs aan de pomp van benzine stijgt bij een olieprijs van $ 250 naar € 2,8 per liter, waardoor de particulier voor haar jaarlijke 12.
000 kilometers met de auto tegen de € 3.
000 kwijt is.
Een onthullend rapport over gas als nieuw Russisch wapen.

Gazprom is de grootste aardgasleverancier ter werelD. Dit Russische bedrijf levert belangrijke hoeveelheden gas aan West-Europa en ook het Nederlandse bedrijfsleven toont interesse.
Maar hoe ver gaat de verstrengeling van Gazprom met het Kremlin eigenlijk? Wat betekent dit voor onze veiligheid?

Valeri Panjoesjkin en Michail Zygar werken als journalist voor verschillende vooraanstaande Russische kranten.
In 2004 ontving Panjoesjkin de prestigieuze Russische journalistiekprijs de ‘Gouden Veer’.

Gazprom is de grootste aardgasleverancier ter werelD. Dit Russische bedrijf levert in belangrijke hoeveelheden gas aan West-Europa, en ook het Nederlandse bedrijfsleven toont interesse.
Maar hoe ver gaat de verstrengeling van Gazprom met het Kremlin eigenlijk?

Met Gazprom - Rusland's nieuwe wapen geven Valerie Panjoesjkin en Michail Zygar een boeiende beschrijving van de gelijknamige Russische gas-gigant.
Dank zij de interviews met vele betrokkenen is het een levendige geschiedenis over machtsstrijd, vriendjespolitiek, intriges, corrupties en onderdrukkingen geworden.
Voor het schrijven van dit boek hebben de auteurs rond geneusd in een harde en gevaarlijke omgeving, waar lastige journalisten hun leven niet zeker zijn.

Volgens de titel is Gazprom het nieuwe wapen van RuslanD. Ik weet niet of die ondertitel door de auteurs bedacht is.
Het gasbedrijf is geen nieuw wapen.
In 1960 heette het weliswaar nog geen Gazprom, maar zoals de auteurs zelf vermelden was er toen al een eerste akkoord voor gasleveringen tussen de president van de USSR Chroesjtsjov en het Italiaanse energiebedrijf ENI.
Dit tot grote onvrede van de VS die geen Russische invloed in West-Europa wenste.
De directeur van ENI kwam om in een mysterieus helikopterongeluk.

West-Europa

Maar in 1973 prikten de buizen door het IJzeren Gordijn en stroomde het gas naar West-EuropA. Het gasbedrijf had de export nodig, omdat de leveringen binnen de Sovjet-Unie te weinig opbrachten.
West-Europa had de import nodig, omdat ze steeds meer energie verbruikte.
Die onderlinge afhankelijkheid bleek sterker dan de ideologische tegenstellingen tussen Oost en West van de Koude Oorlog.

De onderneming Gazprom is in 1989 ontstaan, in de woelige periode vlak voor het uiteenvallen van de Sovjet-Unie.
Het bedrijf is opgericht door de laatste minister van Gas en Industrie, Tsjernomyrdin.
Hij vormde zijn ministerie om tot een modern staatsbedrijf naar het voorbeeld van ENI.
Daarmee ging hij in tegen de golf van privatiseringen die op dat moment plaats vonden in het kader van de politiek van perestrojka van Michael Gorbachev.

Tsjernomyrdin wilde vooral voorkomen dat het gasbedrijf opgedeeld werD. Onder leiding van Gorbachev was in 1986 de politiek van perestrojka (herstructurering) ingezet, die de stagnerende Sovjet-economie met privatiseringen een nieuwe impuls moest geven.
Het leidde tot een felle strijd tussen hervormers en de oude garde.

Het wordt pijnlijk duidelijk, dat zelfs hooggeplaatste hervormingsgezinde politici, zoals premier Ryzjkov, niets begrepen van de nieuwe economische wetten.
Ze hadden de prijzen altijd per decreet vast kunnen stellen, en verbaasden zich nu dat de prijzen hen niet meer wilden gehoorzamen.

Staatsgaranties

Het chronische probleem van het gasbedrijf was altijd dat de binnenlandse gasleveringen te weinig opbrachten.
De staatsbedrijven en huishoudens hadden nooit genoeg gelD. De auteurs beschrijven hoe met een systeem van staatsgaranties en het gebruik van bankwissels de enorme winsten uit de gasleveringen bij bevriende bankiers belandden, zoals bij de Imperial Bank.

Toen de oude Sovjetstructuren omver gehaald werden, hadden slechts enkele politici door dat de macht over de geldstromen nu de hoogste macht geworden was.
Het Parlement had afgedaan.
Met een beschieting van het Parlementsgebouw werd een einde gemaakt aan de oppositie.
De grondvesten voor de vrije markt economie werden er per decreet doorgedrukt.

In haar boek The Shock Doctrine beschrijft Naomi Klein hoe Gorbachev's hervormingen in feite geïnitieerd waren door de Boys van Chicago, een groep fanatieke leerlingen van neoconservatieve econoom Milton Friedman.
Ze worden door Valerie Panjoesjkin en Michail Zygar zijdelings genoemD.

De Friedman-predikers hebben zich genesteld in grote banken en treden op als adviseurs van staatshoofden.
Met name binnen het Internationale Monetaire Fonds (IMF) en de Wereldbank maken zij de dienst uit en bepalen met hun politiek al decennia lang de schuldenlast van veel landen.
Sinds 1973 zijn ze te volgen langs een spoor van gewelddadige gebeurtenissen.
De val van de Sovjet-Unie is slechts één van deze gebeurtenissen.

Privatisering

Natuurlijk zou ook Gazprom de dans niet ontspringen en werd het stapsgewijs geprivatiseerD. De staat bleef echter grootaandeelhouder.
De belangen van Gazprom zijn meestal de belangen van Rusland, en omgekeerD. De strategie van Gazprom is bepalend voor Rusland's buitenlands beleid en voor Rusland's plaats tussen de wereldmachten.
De macht van het gas reikt tot daar waar de buizen reiken.

En die lopen inmiddels vanaf de gasvelden van Turkmenistan tot de fornuizen in de Europese keukens, gecontroleerd door het bedieningspaneel in Moskou.
Daar moesten ook de Westerse politici nog even aan wennen, toen ze in augustus 2008 na de Georgische aanval op Zuid-Ossetië, traditiegetrouw Rusland de schuld gaven en met een grote mond maatregelen tegen Rusland eisten.

Maar zover gaat het boek niet.
Het volgt het wel en wee van Gazprom tot december 2007, toen Gazprom's voorzitter van de raad van bestuur, Medeved, werd voorgedragen als kandidaat voor de presidentsverkiezingen van 2008, om Poetin op te volgen.

Het boek is beslist geen compleet naslagwerk over Gazprom, maar het geeft een prachtige beschrijving van de plaats van Gazprom in de Russische samenleving, van de ideeën van de politici over de nieuwe liberale ideologie, over het graaien naar het grote geld, over politieke voor- en tegenstanders, over RuslanD.

Een onthullend boek dat een steentje bijdraagt aan de door Gorbachev verkondigde politiek van glasnosk (openheid) en persvrijheiD. In de Westerse democratieën gaat die verloren omdat de journalisten hem niet gebruiken, maar in Rusland moet er nog voor geknokt worden met gevaar voor eigen leven.
Petje af voor de journalisten Valerie Panjoesjkin en Michail Zygar.

Ruslands oorlog      Overy Richard      Russische geschiedenis

In de zomer van 1941 stond Hitler voor een moeilijk vraagstuk.
Enerzijds was de oorlog met het Britse rijk nog nietafgerond en opereerden de AS-mogendheden in Noord-AfrikA. Er waren problemen met Italië op de Balkan.
Kon er naast deze conflicten nog een oorlog gevoerdworden: die tegen het communistische Rusland? Uiteindelijk koos Hitler voor het offensief dat 'Lebensraum' moest brengen en een enorm gebied, met rijkegrondstoffen, onder Duits bestuur moest brengen.
Maar het liep anders.
Voor Moskou en Leningrad liep de opmars vast, en het zomeroffensief van 1942 strandde uiteindelijk in woestestraatgevechten in Stalingrad aan de WolgA. De Tweede Wereldoorlog werd steeds meer Ruslands oorlog.
Het stempel dat het Rode Leger drukte op degebeurtenissen was enorm.

Het strijdtoneel uit de oorlog.
Professor Richard Overy, een man die al verscheidene boeken inzake het Derde Rijk en Rusland op zijn naam heeft staan, heeft nu zijn blik gericht op het Oostfront.
Op verbluffende wijze is hij er in geslaagd verslag te doen van dit strijdtoneel.
Hij heeft oog voor de belangrijke details en slaat veel zijsporen in, maar zonder de rode draad van het verhaal uit het oog te verliezen.
Hierdoor is het boek een zeer helder chronologisch verslag van het Oostfront geworden.
Alle aspecten van de strijd worden behandeld: van de militaire operaties tot aan het verzet en van de grote zuiveringen binnen het Rode Leger tot aan de persoonlijke strijd om Berlijn tussen Stalins bevelhebbers.
Niets wordt vergeten en toch is het boek geen onsamenhangend geheel.
Niet voor niets heeft de Engelse versie van het boek dan ook lovende reacties opgeleverd en heeft Overy zich bewezen als professioneel historicus.
Ruslands Oorlog, geïllustreerd met 84 afbeeldingen en vier overzichtskaarten, begint tijdens de Russische Burgeroorlog,welke een belangrijke rol speelde bij het bepalen van het karakter van de nieuwe Communistische staat.
De Burgeroorlog leidde tot de verarming van het land, de neergang van de industrie, een hongersnood die miljoenen slachtoffers ten gevolge had en het verlies van grond aan andere Oost-Europese landen.
De Poolse leiders meenden dat het Rode Leger uitgeput was en veroverden een deel van de Oekraïne.
Twintig jaar later zouden de Sovjets dit gebied weer heroveren met talloze represailles.
Na de dood van Lenin in 1924 kwam Stalin aan de macht.
Hij militariseerde de Sovjet-Unie, die zich na de Burgeroorlogin een afgrond bevond en drukte de industriële revolutie door.
De jonge, getalenteerde generaal Tukhachevsky werd aangesteld als hoofd bewapening en chef van de generale staf.
Met een verrassende diepgang in de politiek, die de gebeurtenissen zeer duidelijk verklaart, worden door Overy de gebeurtenissen aan heteinde van de jaren 30 weergegeven.
Door de collectivisatie ontstond er een verschrikkelijke hongersnood op het plattelanD. In de Oekraïne kregen de boeren door hun verzet de woede van Stalin over zich heen.
Hij gaf het bevel de Oekraïne af te sluiten van de rest van de Sovjet-Unie, zodat niemand eruit en geen voedsel erin kon.
Al het voedsel werd in beslag genomen, inclusief de zaden voor de oogst van het volgende jaar.
Door deze waarschijnlijk meest moordzuchtige daad van Stalin zijn naar schatting 4,2 miljoen mensen omgekomen, alleen al in de Oekraïne in 1933.
Ook werden talloze boeren naar primitieve kampen gestuurd: naar schatting kwamen 1,7 miljoen Kozakken, bijna de halve bevolking van Kazachstan, om in de allerellendigste omstandigheden.
Zo zijn er nog talloze voorbeelden van Stalins terreur.
De strijdkrachten bleken de enigen te zijn die aan de terreur ontkwamen, totdat in juni 1937 plotseling de hoogste generaals werden gearresteerd vanwege de ontdekking van een verraderlijk complot.
In de jaren die volgden werden talloze onschuldige militairen net zolang door de NVKD gefolterd totdat ze bekenden en namen noemden van andere samenzweerders.
Alleen maarschalk Blyukher weigerde te bekennen.
Hij werd tot moes geslagen, een oog werd eruit gerukt en hij werd vermoord toen hij een van zijn beulen aanviel.
Van de hogere officieren bleven alleen de voormalige kameraden van Stalin uit de Burgeroorlog ongedeerD. In twee jaar tijd werden 41.
000 officieren weggezuiverd, het grootste deel van het brein van het leger.
Kort hierna wilde de Sovjet-Unie vanuit haar isolement het Europese toneel betreden.
In april 1939 werd de Sovjet-Unie benaderd door Groot-Brittannië om te zien of er een bredere anti-Hitler-coalitie gevormd kon worden om Duitsland in te sluiten, maar door de rechtstreekse reactie van de Sovjet-Unie waren de Westerse landen niet bereid dit te accepteren.
Het werd moeilijk de Westerse landen ertoe te bewegen het Russische aanbod te accepteren.
De Britse antwoorden bleven lang uit.

Daarnaast hadden de Britten de veiligheidgewaarborgd van Polen, maar de anti-Russische Polen vochten liever alleen tegen Duitsland dan met hulp van de Sovjet-Unie.
Uiteindelijk liepen de besprekingen in de loop van de zomer vast.
Maar terwijl de besprekingen tussen de Sovjet-Unie en de Westerse landen zich nog voortsleepten, nam Duitsland contact op met de Sovjet-Unie.
Vyacheslav M.
Molotov, de Sovjet-Volkscommissaris van Buitenlandse Zaken, deed de inspanningen echter af als &lsquo;oppervlakkig&rsquo;en &lsquo;vrijblijvend&rsquo;.
Pas eind juli kwam Duitsland met een soort agenda met een politieke regeling in Oost-EuropA. Dit was een opmerkelijke openheid, maar de Sovjets bleventerughoudenD. De Duitsers hadden echter haast, want hun aanval op Polen zou op 1 september beginnen.
Half augustus ging Molotov toch akkoorD. Op 23 augustus kwamJoachim von Ribbentrop, de Duitse Minister van Buitenlandse Zaken, in Moskou aan.
Na het eens te zijn geworden over het geheime protocol, ondertekenden beide partijen hetverdrag.
Dit moest gevierd worden.
Stalin dronk op Hitler en Von Ribbentrop dronk op Stalin.
Hitler werd op de hoogte gebracht en hoewel hij eigenlijk niet dronk, nam hijtoch een teugje champagne.
; ;Europa is nu van mij! ; ; moet hij uitgeroepen hebben.
Zo vierden twee gezworen ideologische vijanden feest, na een bizarre onderhandelingsperiode die een schril contrastvormde met die met het Westen.
Het was een staaltje van extravagante realpolitik.
Deze bijzondere overwinning verschafte Stalin een broodnodige adempauze.
Maarin juni 1941, toen de Duitsers de Sovjet-Unie binnenvielen, was de Sovjet-Unie nog niet gereed voor een totale oorlog.
In 432 pagina&rsquo;s wordt op deze manier indit boek verslag gedaan van Ruslands Oorlog, een strijd om te overleven waar de Sovjet-Unie nog lang niet klaar voor was en waar zij een verschrikkelijke prijs voor zoubetalen.
Zoals in het voorwoord staat: ; ;Lang is deze geschiedenis in nevelen gehuld geweest, weinig bekend of begrepen in het Westen.

De nieuwe koude oorlog      Lucas Edward      Russische geschiedenis

Moord, cyberterrorisme, nucleaire chantage, desinformatie: een nieuwe Koude Oorlog lijkt te zijn begonnen.
Edward Lucas slaat alarm.

In 1990 was Rusland nog de zieke man van Europa, afhankelijk van giften uit het Westen.
Met de gas- en olieopbrengsten zijn inmiddels de schulden afgelost en is invloed in het Westen gekocht.

De autocratische Poetin brengt de criticasters van zijn regime tot zwijgen en bedreigt de buurlanden.
Met de moord op Anna Politkovskaya en Alexander Litvinenko is een duidelijk signaal afgegeven.
Het Kremlin heeft gedreigd zijn nucleaire raketten op de Oost-Europese bondgenoten van Amerika te richten, en met herhaalde schendingen van het luchtruim worden buurlanden uitgedaagD. Ook minder bekende tactieken worden toegepast.
Zo vond afgelopen mei een cyberaanval op Estland plaats.
Dat Amerika de steun van Rusland nodig heeft in kwesties als Noord-Korea en Iran, geeft het Kremlin veel ruimte.

Lucas is de eerste die het groeiende conflict met het Westen een naam geeft: de nieuwe Koude Oorlog.
Zijn verontrustende boek laat zien hoe de groeiende agressieve houding van het Kremlin een bedreiging vormt voor Europa, Amerika en de rest van de werelD. Het geeft inzicht in de tactieken van Rusland en de zwakte van het Westen.
Hoe levensgevaarlijk dichtbij is onze nederlaag en hoe valt de strijd nog te winnen?

Bij mij komt het ongemakkelijke gevoel over dat oorzaak en gevolg door elkaar worden gehaalD. De discussie over het door de US in Oost Europa te plaatsen raketschild volg ik met interesse.
De noodzaak zie ik er absoluut niet van in, de irritatie vanuit Rusland is goed te begrijpen.
Tegelijkertijd wordt de NAVO naar het Oosten uitgebreid, terwijl het eerdere verzoek van Rusland ook toe te mogen treden is afgewezen.

Tegelijkertijd wordt de Zuidelijke flank van Rusland bedreigd door een Westers politiek blok dat de macht in het Midden Oosten onder controle wil houden/krijgen.
Dat inclusief het actief trekken van voormalige Russische partners in het Westerse blok zonder met de gevoelens van de Russen rekening te houden.

Tegelijkertijd zijn er twee grote opkomende landen, India en Rusland, die op hun eigen manier een bedreiging voor de Zuid en Oostflank van Rusland vormen.

Wie ook maar enig zicht op en begrip voor internationaal strategische verhoudingen heeft moet toch begrijpen hoe een land als Rusland op dergelijke ontwikkelingen zal reageren.

Een wat prudentere benadering en handelen met begrip voor de Russische cultuur zou naar mijn mening tot een aanzienlijk beter resultaat leiden.
Het tegelijkertijddoor Europa krachtdadig werken aan het op energiegebied onafhankelijk worden van Rusland via concentratie op met name de fossiele bronnen in Noord Afrika en het parallel grootschalig inzetten van zonne-energie ten behoeve van Europa (zie www.
trecers.
org ) zou politiek waarschijnlijk veel succesvoller zijn en tegelijkertijd het milieu en klimaat dienen.
Dat is bovendien een stuk goedkoper dan het opvoeren van militaire capaciteit.
Dat zal tot verdere escalatie en internationale spanningen aanleiding geven.

Nieuwe koude oorlog? Na kleine brandjestichten in de rest van de wereld, is de tijd niet ver meer af voor weer een grote klapper.
Economie, bij overleven, weer gewaarborgt voor vele jaren.

Het militaire complex, belangrijke schakel in de economie, moet ten koste van alles gehandhaafd blijven.
Ik een roepende in de woestijn zegt;laat de planeet Aarde niet langer vernielen,door militaire imbecielen.
Laten wij ons niet langer laten ‘kisten’door nucleare terrorristen.

De nieuwe Koude Oorlog

POLITIEK Edward Lucas over de finlandisering van west-europa

Terwijl het Westen nog in een hoerastemming verkeert na de val van het communisme en zich voorhoudt dat in Rusland 'een soort' democratie ontstaat, maken Poetin en de zijnen werk van machtsuitbreiding in EuropA. Daarover gaat 'De nieuwe Koude Oorlog' van The Economist-correspondent Edward Lucas.

De oude Koude Oorlog was een militaire en ideologische confrontatie tussen twee machtsblokken op globale schaal.
Maar vandaag is Rusland geen globale tegenspeler meer.
Het is zelfs een partner in internationale organisaties.
'Ik beweer dus niet dat de oude Koude Oorlog terug is, wel dat er een nieuwe in de maak is, die rond Europa draait', zegt Edward Lucas, al twintig jaar correspondent in Centraal- en Oost-Europa voor het Britse weekblad The Economist.

'In 1990 was er een sterk geloof dat Rusland een 'normaal' westers land zou worden, maar het Kremlin is dat westerse aspect aan het terugdringen.
Er is zelfs een grootscheepse antiwesterse propaganda aan de gang, die de Russen wil doen geloven dat hun land een belegerd fort is omgeven door hypocriete elementen.
Dat is een potente boodschap, die de afname van de politieke vrijheid moet rechtvaardigen.
Vreemd genoeg slaat het Westen geen acht op de bedreigingen die uitgaan van het nieuwe RuslanD. Ik heb mijn boek een alarmerende titel gegeven omdat ik mensen wil wakker schudden over de zorgwekkende ontwikkelingen in RuslanD.'

Wat is het doel van de machthebbers in het Kremlin?

Lucas: 'Ze willen tientallen miljarden dollars verdienen en ik zou graag geloven dat dat hun enige streven is.
Maar daarover ben ik niet optimistisch.
Ik ben ervan overtuigd dat ze het overwicht willen terugwinnen dat ze in de jaren 90 zijn verloren, niet op een militaire, maar op een economische manier.
Ze streven naar een Finlandisering van de hun omringende landen.
Finland leek in de Koude Oorlog een normaal land, maar daar gebeurde niets wat de Sovjet-Unie niet wilde.
Dat is vandaag zelfs het doel van het Kremlin in West-EuropA. We moesten maar eens hard gaan nadenken over onze veiligheiD.'

'Sinds 1991 zijn we er in het Westen van overtuigd geraakt dat er in Rusland een democratie aan het ontstaan is.
'Ze is wel niet helemaal zoals de onze, maar het valt wel mee', luidt de redenering.
Ik vind dat een foute analyse.
Onder Jeltsin kwam het wilde kapitalisme op, dat geleid heeft tot een groepje steenrijke oligarchen.
Die periode heeft het westerse systeem in de ogen van veel Russen gediscrediteerd, hoewel er onder Jeltsin veel aandacht naar politieke vrijheid ging.
Vandaag is er een autoritaire, xenofobe regering aan de macht in het Kremlin, die revisionistisch is in haar benadering van de geschiedenis en revanchistisch tegenover de landen die vroeger tot zijn invloedssfeer behoorden.
Het Kremlin probeert die staten terug in zijn macht te krijgen en slaagt daar tot op zekere hoogte ook in.
Wij zijn die strijd aan het verliezen door ons onvermogen te zien wat er in Rusland echt aan de hand is.
'

Welke rol speelt energie in die nieuwe Koude Oorlog?

Lucas: 'Energie is vandaag even belangrijk voor de veiligheid van Europa als wapens in de oude Koude Oorlog waren.
De Europese Unie als geheel is rijker dan RuslanD. De Russen hebben ons meer nodig dan wij hen.
Europa zou kunnen overleven zonder Russische energie, hoewel het duur en moeilijk zou zijn.
Toch weigert het Kremlin het Energiehandvest te ondertekenen, waarin onder meer staat dat de pijpleidingen voor de export van olie en gas moeten worden gedemonopoliseerD. Zonder Russisch monopolie zouden we in Europa ook gas kunnen kopen van andere leveranciers dan Gazprom.
Rusland zou dan die pijpleiding wel beheren, maar niet langer de macht hebben om de gasprijs en -toevoer te bepalen.
Het Russische monopolie op de pijpleidingen is een fundamenteel probleem, want daardoor kan het Kremlin de toevoer van gas naar 'onwillige' landen stopzetten of de prijs ervan eenzijdig verhogen.
'

'Wat Rusland nu doet, is afzonderlijke contracten afsluiten met de landen van de Europese Unie, zoals Duitsland of Hongarije.
Het Kremlin slaagt erin ons tegen elkaar uit te spelen omdat het groter is dan elk land afzonderlijk.
Maar alle landen van de Unie samen zijn veel groter dan Rusland! Er is dus dringend nood aan een gezamenlijk energiebeleid waar de hele Europese Unie zich aan houdt.
'

'Natuurlijk zijn wij gewend om economie te zien als zakendoen tussen individuele bedrijven.
Maar als het over energie gaat, moeten de belangen van individuele bedrijven op de tweede plaats komen: energieveiligheid is uiteindelijk nationale veiligheiD. Ik vind dat de Europese gasbedrijven moeten worden gesensibiliseerd rond het feit dat het afsluiten van contracten met Gazprom voor hen wel interessant is op korte termijn, maar dat het dat niet is voor Europa op lange termijn.
We moeten hen zelfs verbieden om contracten met Gazprom af te sluiten, zolang dat bedrijf - niets minder dan de gasdivisie van nv Het Kremlin - zich niet houdt aan de regels van de vrije markt.
'

'Ook zou het verboden moeten worden dat Gazprom aandelen koopt in Europese gasbedrijven zolang bedrijven van bij ons geen aandelen kunnen kopen in Gazprom.
En tot slot zouden we ook eens moeten nadenken over het toelaten op onze beurzen van schimmige Russische bedrijfjes die voor Gazprom opereren.
We moeten de Russen op een kordate manier duidelijk maken dat alleen echte bedrijven met echte aandeelhouders op onze beurzen welkom zijn.
'

Waarom noemt u Estland een 'frontstaat' in de Nieuwe Koude Oorlog?

Lucas: 'Toen de regering van Estland in april 2007 een Sovjetoorlogsmonument wilde verplaatsen vanuit het centrum van Talinn, trok een troep Estse Russen door de stad om winkelruiten in te gooien.
Het Kremlin steunde dat geweld en prees de plunderaars als 'patriotten' die protesteerden tegen Estlands 'fascistische sloop'.
'

'Later vielen leden van Nasji, een door het Kremlin opgerichte jeugdbeweging, de Estse ambassade in Moskou aan en probeerden de auto van de Zweedse ambassadeur die zijn medeleven kwam betuigen, omver te gooien.
Het tafereel werd gadegeslagen door de Moskouse politie, die geen poot uitstak.
In de nasleep van het incident werd een massieve cyberaanval op Estland gelanceerd, vermoedelijk door het Kremlin georkestreerD. Ik vind dat alarmerende signalen!'

Ziet u aspecten van de Sovjet-Unie terugkomen in het huidige Rusland?

Lucas: 'Poetin is geen tweede Stalin en Rusland is de Sovjet-Unie niet.
Maar ze zijn wel bezig het Sovjetverleden drastisch te herschrijven.
Zo beweert Poetin vandaag dat het Molotov-Ribbentroppact (het Duits-Russische niet-aanvalspact met de geheime clausule over de onderlinge verdeling van Polen) legaal was.
Voorts noemde hij in een toespraak de val van de Sovjet-Unie 'een van de ergste gebeurtenissen uit de 20ste eeuw'.
'

'Tegenwoordig wordt in officiële Russische kranten ook beweerd dat de slachting van Katyn niet is gepleegd door de Russen, zoals alle historici nu weten, maar door de nazi's.
Stalin vertelde dat al en dat zien we nu terugkomen.
In het Westen leidt dat niet tot verontwaardiging, maar ik kan je verzekeren dat dergelijke uitspraken bij de Polen een alarmbel doen rinkelen.
Ik vind dat we in het Westen dat gevoel van verontwaardiging meer zouden moeten delen.
'

Hoe ziet de ideologie van het Kremlin eruit?

Lucas: 'De Poetin-ideologie is een mengeling van rood, wit en bruin.
Het rood staat voor Sovjetnostalgie, het wit voor tsaristische nostalgie - het idee van orthodoxie, nationalisme en autocratie - en het bruin voor fascisme.
Dat laatste schuilt in het enorme populisme en in de corporatistische staat waarin politiek en economie grotendeels samenvallen.
'

'Ik vind die combinatie van rood, bruin en wit sinister, en het wordt des te erger naarmate het Westen in Rusland zijn morele autoriteit verliest.
Begin jaren 90 gold het Westen in Rusland nog als een voorbeelD. De Russen stelden toen vast dat hun systeem niet had gewerkt en pleitten voor een overname van het westerse model.
Maar iemand als Poetin wil dat niet langer, integendeel.
'

Waarom is Poetin in eigen land zo populair?

Lucas: 'Om te beginnen is een stem voor Poetin vaak een stem tegen de jaren 90.
Veel westerlingen onderschatten hoe vreselijk die tijd was.
Er was de vernedering dat het land werd geleid door de gênante dronkenlap Jeltsin.
Er heerste economische chaos met enorme werkloosheid, met lonen die te laat werden betaald en een vrije val van de levensstandaarD. Geen van die dingen bestaat nog onder Poetin.
De corruptie is verminderd, het land is in het buitenland goed vertegenwoordigd, de oligarchen zijn onder controle en de levensstandaard is verhoogD. De gemiddelde Rus verkiest het leven onder Poetin ver boven dat onder Jeltsin.
'

'Ook de media spelen een rol in de populariteit van Poetin.
Jeltsin werd op televisie voortdurend belachelijk gemaakt, maar over Poetin worden alleen vriendelijke dingen gezegD. Tot slot is er de rol van het gelD. Als Poetin had geregeerd met even weinig geld als Jeltsin, dan zouden we veel minder over zijn succes spreken.
De Russen menen overigens niet dat ze goed worden bestuurd, noch dat de openbare diensten goed functioneren of dat de politiek hen representeert.
Het probleem is alleen dat ze die kritiek niet op Poetin betrekken.
'

U schrijft dat politieke tegenstanders vandaag opnieuw worden opgesloten in psychiatrische instellingen.

Lucas: 'Dat is een vreselijke echo van de ergste episodes uit de SovjettijD. Ik besef natuurlijk dat Rusland een groot land is en dat ook in de VS mensen ten onrechte in de psychiatrie zitten.
Met dat verschil dat je daartegen in de VS protest kan aantekenen en dat het daar niet gaat om de internering van critici van het regime.
'

'In Rusland gebeurt het wel dat politieke tegenstanders in de psychiatrie worden opgesloten, niet zozeer door het centrale gezag, maar door lokale machthebbers.
Als mensen worden opgepakt, worden ze tijdens hun ondervraging meteen met een psychiater geconfronteerD. Die vertelt hen dat iedereen van Poetin houdt en dat mensen die niet van Poetin houden wel gek moeten zijn, om te besluiten dat gekken in de psychiatrie thuishoren.
Ik vind dat een angstwekkende evolutie.
'

'Ik weet dat veel mensen niet bang zijn om naar de gevangenis te gaan, maar wel om in de psychiatrie te belanden en medicatie te krijgen.
Ik beweer niet dat het op grote schaal gebeurt.
In tegenstelling tot de Sovjet-Unie, opteert het Kremlin vandaag niet voor de volledige controle over zijn burgers.
Wat het wel doet, is voorbeelden stellen die intimiderend werken.
Zo tolereren ze een paar politieke partijen, een paar vrije media en een paar onafhankelijke organisaties, maar ze blijven hen voldoende intimideren om mensen bang te houden.
' ;

Het koninkrijk der elementen      Atkins Peter      Scheikunde

De Big Bang blijft vooralsnog een mysterie.
Wel is bekend dat naast de ‘oerknal’ ook een gigantische hoeveelheid waterstofgas het ongerepte heelal binnenschoot.
Deze waterstofwolk bleek de moeder aller elementen.
Alle materie die we nu kennen, heeft zijn oorsprong in deze wolk.

Tijdens de hectische eerste minuten kolkte het nieuwe gas door de snel expanderende ruimte.
Hevige onderlinge botsingen deden waterstofdeeltjes met elkaar versmelten.
Het tweede element liet daarom niet lang op zich wachten: helium.
Daarna keerde de rust op het elementenfront terug.
Miljoenen jaren bleef dit primitieve periodiek systeem in deze samenstelling bestaan: vier delen waterstof op een deel helium.

Kernfusie

Het aanzicht van het heelal veranderde echter wel, het begon namelijk langzaam te klonteren.
Het onderscheid tussen wolken materie en lege ruimte groeide.
Het periodiek systeem kreeg de kans te groeien vanaf het moment dat het sterren-vormende waterstof-helium mengsel weer een bepaalde dichtheid kreeg.
Waterstof versmolt met helium: lithium dook op.
Lithium botste vervolgens weer met waterstof en helium.
Voilà: beryllium.
Als de gaswolk eenmaal tot een ‘echte’ ster indikt, kan de kernfusie pas echt beginnen.
Dit samensmeltende proces, dat van de materieklont een gloeiende bal maakt, staat aan de wieg van het ontstaan van grotere elementen.
Het eerste levensstadium van een pasgeboren ster bestaat uit waterstofverbranding.
In dit inferno van 10 miljoen graden Celsius ontstaat helium.
Als een deel (zo’n tien procent) van de waterstof verbrand is, begint fase twee: de ster trekt zich samen en de temperatuur loopt met een factor tien op.
De helium vat nu vlam.
Hieruit ontstaan beryllium, koolstof en zuurstof.
De verdere levensfasen van de brandende ster zorgen voor steeds grotere elementen.

Deze drie produkten van de tweede levensfase van een ster zijn na waterstof en helium de meest voorkomende elementen in het heelal.
Deze simpele opsomming doet overigens geen recht aan de verhoudingen.
Het totaal aan beryllium, koolstof en zuurstof is vergeleken met de elementen waaruit ze geboren zijn (waterstof, helium) slechts een minieme vervuiling.

Systematiek

Dit alles was onbekend toen de mens voorzichtig het bestaan van elementen begon vast te stellen.
Dat ging niet altijd van een leien dakje.
Immers, elementen in zuivere vorm zijn zeldzaam op aarde.
Bijvoorbeeld goud, koper en zwavel en enkele atmosferische gassen, stelt Atkins in zijn boek.
Terwijl alledaagse heelal-materie als waterstof (75 procent van alle materie) op aarde nauwelijks in zuivere vorm voorkomt.
Ontdekkers waren in sterke mate afhankelijk van de ontwikkeling van allerhande technologieën.
Bijvoorbeeld met vuur lukte het pas om ijzer te isoleren uit erts.
Elektrolyse (19de eeuw) was nog zo’n doorbraak.
Toen Humphry Davy ermee aan de gang ging, volgde een waterval van ontdekkingen: kalium (1807), natrium (enkele dagen erna), en vervolgens magnesium, calcium en strontium.

In de tweede helft van de 19de eeuw kende de wetenschap een groot deel van de elementen.
Langzaam begon de vraag te spelen of er niet de een of andere systematiek in dit hoopje te ontdekken viel.
Bekend waren bijvoorbeeld de zogenaamde Döbereiners triaden: groepjes van drie vergelijkbare elementen.
Buiten het feit dat hun fysische en chemische eigenschappen sterke overeenkomsten vertoonden, hadden ze nog één bijzonder eigenschap: het atoomgewicht van het middelste bleek het gemiddelde van dat van de buitenste elementen.

Waanzinnige monnik

Uiteindelijk viel het kwartje in St.
Petersburg bij Dimitri Ivanovitch Mendelejev.
Deze chemicus stond niet echt bekend als een lieverdtje.
Atkins meldt dat hij het uiterlijk van de waanzinnige monnik Raspoetin had, en kon bogen op eenzelfde reputatie.
De Russische scheikundige kende 61 elementen, zo’n drievijfde van wat nu bekend is, en zocht net als contemporaine wetenschappers naar een logische indeling.
Uiteindelijk zou de Rus met het concept van het periodiek systeem komen.
Atoomgewicht vormde de basis van zijn systeem, omdat dat volgens hem de fundamentele eigenschap van een element vormde.
Het was immers niet afhankelijk van temperatuur of andere variabelen.
Hij zette de elementen volgens dit concept uit op een rechthoekig vlak, zodanig dat deeltjes met gelijke eigenschappen aan elkaar grensden.
Het geniale van de Rus lag in het feit dat hij lege plekken durfde open te laten.
Zo kende men bijvoorbeeld de edelgassen nog niet.

Dit periodiek systeem vormt de basis van Peter Atkins boek het koninkrijk der elementen.
De Britse fysisch chemicus (Oxford) voert de lezer mee naar een onbekend lanD. De kaart ervan ziet er echter precies zo uit als het periodiek systeem.
Als een volleerd gids beschrijft Atkins de bijzonderheden van dit fictieve landschap.
Zo kent het land twee meren, een ervan ligt in het oosten: het roodbruine broom.
De andere bevindt zich iets ten zuid-westen daarvan en heeft een harde zilvermetalen glans: kwik.
Ook beschrijft hij wat er gebeurt als het regent: zo kan dat in het oosten niet zoveel kwaad, maar in het westen geldt een ander verhaal.
Daar ziedt en kookt de grond bij neerslag.
Hoe zuidelijker, hoe erger.
Het gebied wordt daar compleet onbewoonbaar: het ontvlamt en brandt hevig.

Accuraat

Het koninkrijk der elementen gaat op dezelfde reisgids-achtige manier verder in op deze materie.
Een soort herhaling van de scheikundeles op de middelbare school, maar dan op een prettige manier.
Gortdroge stof als orbitalen, ionisatie-energie komt weer tot leven, maar dit keer op een zeer aangename manier.
Atkins weet zijn vakgebied accuraat maar niet vervelend neer te zetten.
De omweg met de reisgids is daarbij een geschikte manier.

Atkins heeft het originele werk in het Engels geschreven.
Dit levert bij de vertaling af en toe wat problemen op.
Met name bij de uitleg over de namen van elementen.
Zo werd bijvoorbeeld caustische soda gebruikt bij de ontdekking van een element.
Dit kreeg dan ook de naam sodium.

Elementen ontraadseld      Kean Sam      Scheikunde

In het boek ‘Elementen ontraadseld’ vertelt journalist Sam Kean verhalen over passie, gekte en de geschiedenis van het periodiek systeem, ook geschikt voor lezers zonder chemieknobbel.

Dat scheikunde veel grootse uitvindingen heeft voortgebracht en dat we zonder deze wetenschap een stuk minder comfortabel zouden leven weet iedereen: koelkasten, iPhones en diverse medicijnen hadden zonder deze discipline nooit bestaan.
Hoe de elementen samenwerken en hoe ze zijn ontdekt is minder bekenD. Gelukkig is journalist Sam Kean voor zijn boek Elementen Ontraadseld (oorspronkelijke titel: The disappearing spoon) zo geduldig geweest om dit uit te zoeken en de opvallende geschiedenis van de scheikunde ook voor lezers met weinig chemisch inzicht begrijpelijk op te schrijven.

 

Kean’s jeugdige fascinatie voor scheikunde begint met het wonderlijke element kwik, en wel bij het moment dat zijn moeder haar ouderwetse thermometer uiteen doet spatten.
Over kwik, het enige metaal dat bij kamertemperatuur vloeibaar is, blijkt genoeg te vertellen en daarmee is het een ideaal vertrekpunt voor een boek vol uitweidingen over het periodiek systeem.

Sletterig koolstof

 

De informatie in het boek is grofweg in te delen in twee categorieën.
Kean poogt allereerst om, uiteraard aan de hand van het periodiek systeem, een helder inzicht te geven in de manier waarop de scheikundige elementen zich tot elkaar verhouden.
Daarnaast vertelt hij uitgebreid over de personen, ontdekkingssituaties en toevalligheden die verantwoordelijk zijn voor onze huidige kennis van de chemie.

 

De passages waarin Kean de ontdekkingen van de elementen en de bijzondere personen die hierbij een rol speelden uiteenzet, zijn veruit de meest geslaagde van het boek.
Kean beschrijft zaken nooit simpelweg als een antropoloog die op afstand waarneemt wat er te zien is; hij vergelijkt wetenschappers met presidenten, dicht elementen menselijke eigenschappen toe en weet dit bovendien allemaal erg leesbaar op te schrijven.

 

Wat bijvoorbeeld te denken van koolstof? Dit element is zeer bruikbaar gebleken voor het berekenen van de ouderdom van verschillende overblijfselen uit eerdere tijden (c14 datering, dankzij Nobelprijswinnaar Willard Libby) en niet te vergeten een belangrijke bouwsteen van leven op onze planeet.
Koolstof gaat daarnaast heel eenvoudig nieuwe verbindingen aan met andere elementen en dat levert het element de karakterisering ‘promiscuous’ (oftewel: sletterig) op.

 

Als het om stikstof gaat valt onvermijdelijk de naam van Fritz Haber, die lof verdient voor het uitvinden van het proces waardoor we over kunstmest beschikken, maar verder vooral walging oproept.
Haber was een notoire egoïst en daardoor een slechte echtgenoot, vriend en collegA. Helaas bleef het daar niet bi J. Veel erger nog waren zijn inspanningen om diverse chemische wapens – waaronder Zyklon A, de voorloper van Zyklon B - en explosieven uit te vinden voor de Nazi’s in Duitsland (voor een uitgebreidere visie op het leven van Haber; zie bv.
het boek Prometheans in the lab van Sharon Bertsch Mcgrayne).

© periodictable.
ruOgenschijnlijk een gewone theelepel, maar in de hete thee blijkt hij heel bijzonder te zijn.

Mendeleev’s overzicht

 

Uiteraard is er ook een deel van het boek gereserveerd voor de grondlegger van het periodiek systeem: Dmitri Mendeleev.
Deze Russische scheikundige was overigens niet de eerste die een helder overzicht van de elementen ambieerde.
Hij was wel degene die de op dat moment bekende elementen het meest zinvol wist te ordenen in één overzichtelijk systeem.

 

Aan de hand van zijn tabel wist Mendeleev bijvoorbeeld vaak te voorspellen welke elementen er nog ontdekt moesten worden en soms zelfs welke ‘ontdekkingen’ onjuist waren.
Gallium is een voorbeeld van het laatste.
De Rus voorspelde het element in zijn periodiek systeem en weigerde een Franse wetenschapper de eer van de ontdekking, omdat deze een ander gewicht had berekend dan de starre Mendeleev in zijn tabel had voorzien.

 

Mendeleev kreeg gelijk, moest ook de vernederde Fransman later toegeven.
Gallium is tevens het element dat verantwoordelijk is voor de ondertitel van het boek; dit metaal smelt bij 29 graden Celsius en is daarmee de ultieme practical joke voor iedereen die weet hoe je er een theelepel van maakt.

Heb ik ook kritiek? Jazeker.
Of lezers die op zoek zijn naar een compleet en gedetailleerd overzicht van de wetten en regels binnen de scheikunde veel aan Elementen Ontraadseld zullen hebben, valt te betwijfelen.
Ook laat het boek meerdere vragen onbeantwoord over de processen en de werking van de elementen.
Voor die groep bestaan er gelukkig al genoeg standaardwerken over dit onderwerp.

 

Het boek van Kean is al met al zeer lezenswaardig en herbergt een enorme hoeveelheid boeiende informatie.
De gebruikte metaforen geven misschien niet altijd de duidelijkheid waar Kean op hoopt, maar dat doet weinig af aan de intrigerende verhalen over de geschiedenis van de scheikunde en haar ontdekkers.

Algemene Chemie      Viaene Lucien      Scheikunde

Lucien Viaene is hoogleraar aan de K.
U.
Leuven waar hij algemene chemie en organische chemie doceert.
Na zijn promotie in 1975 tot doctor in de wetenschappen bleef hij verbonden aan het Departement Chemie van de K.
U.
Leuven als coördinator van het kandidatuurcentrum.

Dit centrum organiseert oefensessies en praktijksessies chemie voor studenten van verschillende faculteiten en departementen.
In die functie was de auteur betrokken bij het opstellen van verschillende cursussen, praktijkhandleidingen en honderden opgaven voor oefensessies.
Door het voortdurend contact met kandidatuurstudenten (nu bachelorstudenten) verwierf hij inzicht in de manier waarop studenten chemie studeren, leerde hij hun problemen kennen en ontwikkelde hij strategieën om hen te helpen.

Tabel van Mendeljev - Namen en symbolen van atomen, relatieve atoommassa's - Atoomnummers, elektronenconfiguraties, atoomstralen, ionstralen, ionisatieenergieën, elektronenaffiniteiten en elektronegativiteiten - Gemiddelde bindingsenergieën en bindingslengten - Thermodynamische parameters - Relatieve sterkten van zuren en basen - Ionisatieconstanten van zuren en basen - Oplosbaarheid van zouten en hydroxiden in water - Oplosbaarheid van oxiden in water - Oplosbaarheid van gassen in water - Oplosbaarheidsproducten - Stabiliteitsconstanten - Redoxkoppels en standaardreductiepotentialen - Tabel met fundamentele constanten ;

Geschiedenis van de scheikunde      Van Toor J.A.      Scheikunde

Een geschiedenis van de scheikunde, bestond die niet allang? Nee, gek genoeg niet.
Dat gapende gat in de boekenkast kan nu worden opgevuld met een encyclopedisch werk van Jacques van Toor, logisch getiteld Geschiedenis van de scheikunde.
Vandaag is de auteur te gast bij Hoe?Zo!

 

Chemicus  Jacques A.van Toor legt uit waarom scheikunde hem zo boeit en waarom hij er een compleet boek aan wijdde.
Zij naslagwerk behandelt de ontwikkeling van de scheikunde vanaf de prehistorie, via de alchemie, tot en met de overgang naar de moderne scheikunde.
Atoomopbouw, het periodiek systeem, fysische en analytische scheikunde, industriële- en biochemie, anorganische scheikunde, alles komt aan bod in het boek.
Onder meer geïllustreerd aan de hand van duizend postzegels met afbeeldingen van chemici, chemische processen en uitvindingen

Geschiedenis van de scheikunde behandelt de ontwikkeling van de scheikunde vanaf de prehistorie, via de alchemie, tot en met de overgang naar de moderne scheikunde.

Atoomopbouw, het periodiek systeem, fysische en analytische scheikunde, industriële- en biochemie, anorganische scheikunde, alles komt aan boD.

Geïllustreerd met artwork van moleculen, chemische formules, kleurenfoto's en 1000 postzegels met afbeeldingen van chemici, chemische processen en uitvindingen.

Jacques A.van Toor is chemicus.
Hij runde het destillatiebedrijf Van Toor en publiceerde artikelen over scheikunde in Intermediair en Chemisch WeekblaD.

Energie- adviesprocedure      ?      Software

1.
1 Definitie van de Energie-Adviesprocedure

EAP is de afkorting voor Energie-Adviesprocedure.
Het gaat om een procedure die tot doel

heeft de kwaliteit van het energiegedrag van een gebouw te beoordelen.
Deze procedure is

bestemd voor de analyse van bestaande woningen.
Ze richt zich dus tot de eigenaars of

huurders van een woning.

De procedure houdt rekening met de thermische eigenschappen van de gebouwschil (geheel

van wanden dat het beschermd volume van het gebouw omhult) en de kenmerken van de

verwarmingsinstallatie(s).
We spreken in dit verband over de aspecten ‘gebouwschil’ en de

aspecten ‘verwarmingsinstallatie’.
De eigenschappen van de installatie voor sanitair warm

water worden in een aparte module bekeken.

De procedure leidt tot de toekenning van een afzonderlijk energiekwaliteitslabel voor de

gebouwschil, voor de verwarmingsinstallatie en voor de installatie voor sanitair warm water

evenals tot een lijst van renovatievoorstellen die het energiegedrag kunnen verbeteren.

Voor de gebouwschil wordt dat label toegekend op grond van de berekende gemiddelde

warmtedoorgangscoëfficiënt.
Voor de verwarmingsinstallatie gebeurt de toekenning op basis

van een globale rendementsindex.
De installatie voor sanitair warm water wordt

geclassificeerd op de bruto energiebehoefte per persoon.

De basisprocedure analyseert het gebouw en de installatie vanuit het oogpunt van de

wintersituatie.
Als aanvulling op die basisprocedure kunnen ook twee optionele modules

‘zomercomfort’ en ‘ventilatie’ worden uitgevoerd op verzoek van de eigenaar of huurder.

1.
2 Historiek en motivaties

De opwarming van het klimaat als gevolg van de uitstoot van broeikasgassen, een

problematiek waarover de meeste deskundigen het vandaag eens zijn, is één van de grote

uitdagingen van onze tijD. De rechtstreekse verbranding van fossiele energie in de vorm van

gas of stookolie of de indirecte verbranding in de vorm van elektriciteit, is één van de

hoofdoorzaken van de uitstoot van broeikasgassen.

De volledige EAP-procedure berust op deze milieubekommernissen.
Ze is één van de

basiselementen voor de verwezenlijking van de Belgische doelstellingen van Kyoto, die erin

bestaan om tegen 2012 de uitstoot van CO2 te verminderen met 7,5%.

De invoering in België van een ; ;Energie-Adviesprocedure ; ; voor de bestaande gebouwen is

het resultaat van jarenlang werk door de teams van het WTCB, ICEDD, UCL en VITO met de

steun van de Gewesten en Europa (het programma SAVE).

Verschillende Belgische of Europese statistieken en schattingen tonen aan dat het

energieverbruik van woningen in België hoog ligt (21 % van het totale Belgische eindverbruik

in 1998) maar ook dat er voor heel Europa een aanzienlijk besparingspotentieel is in deze sector.

1.
3 Doelstellingen

De doelstellingen van de uitwerking van een energieadviesprocedure zijn de volgende:

- Beschikken over een unieke en gestandaardiseerde methode om het energiegedrag

van een woongebouw te typeren, los van het gedrag van de bewoners;

- Zodoende een vergelijking tussen de gebouwen onderling mogelijk maken;

- Beschikken over een methode voor de energetische evaluatie van de bestaande

gebouwen;

- Beschikken over een instrument om de huurders en eigenaars te informeren, voor te

lichten en dus te sensibiliseren voor de energie-aspecten van hun woning (een

doeltreffend middel om te komen tot een verbetering van het energiegedrag van de

gebouwen in deze sector);

- Beschikken over een oriëntatie- en hulpinstrument voor het nemen van

beslissingen bij renovaties (adviesluik);

- Beschikken over een basis om tegemoet te komen aan de vereisten van de Europese

richtlijn van januari 2003;

- Het ondersteunen en versterken van het gewestelijke en het federale beleid inzake

de beheersing van het energieverbruik, de vermindering van de CO2-emissies en

dus tevens de ondersteuning van de inspanningen om de doelstellingen van Kyoto te

verwezenlijken.

De EAP-procedure omvat twee aspecten:

• Een aspect evaluatie

• Een aspect energieadvies.

De energetische evaluatie van de woning, zowel vanuit het oogpunt van de gebouwschil

als op basis van de verwarmingsinstallatie, is een evaluatie van het energiegedrag van het

gebouw in standaard omstandigheden die geheel los staan van het reële gedrag van de

bewoners.

Die gestandaardiseerde benadering maakt het mogelijk om een gebouw te typeren, los van

zijn bewoners, waardoor het ook mogelijk wordt om gebouwen onderling te vergelijken.

Het aspect energieadvies omvat gepersonaliseerde aanbevelingen om de gebouwschil en de

verwarmingsinstallatie te verbeteren.
Dit luik geeft tevens een schatting van de

energiebesparingen die gerealiseerd kunnen worden mits toepassing van die verschillende

aanbevelingen.
De gerealiseerde berekeningen zijn gebaseerd op het reële gebruik.

1.
8 De software: doelstelling en doelgroep

In de praktijk verloopt de uitvoering van een energieadviesprocedure in verscheidene grote

stappen: de inzameling van de gegevens op het terrein, de berekeningen, de analyse en

voorstelling van de resultaten.

Het gebruik van een softwarepakket moet het mogelijk maken om:

• het werk van de energiedeskundigen bij de toepassing van de procedure te

vergemakkelijken;

• de energiedeskundige te helpen bij de keuze van de voor te stellen

renovatiemaatregelen;

• alle berekeningfasen te automatiseren en aldus een aantal schattingen te geven inzake

de energiebesparing in gerenoveerde toestand, de terugverdientijd van de

investeringen, …

• automatisch een energie evaluatie en een energieadvies te genereren;

• de tijd en kosten die nodig zijn voor de toepassing van de procedure, te verminderen

en deze dus toegankelijker te maken;

• de gegevens met betrekking tot de onderzochte gebouwen op te slaan en te

centraliseren.

Het gebruik van de software is dus voorbehouden voor energiedeskundigen die de procedure

uitvoeren.

De digitale afgrond      Keen Andrew      Software

Auteur: Andrew Keen

Tegenwoordig zijn we niemand als we niet op Facebook, LinkedIn of Google+ zitten, of als we er niet op los twitteren.
Ons leven speelt zich af op internet.
Daar ontmoet je je echte vrienden.
De internetgoeroe Andrew Keen waarschuwt dat de gekte rond de sociale media zowel onze individuele privacy als onze vrijheid in gevaar brengt.
Sociale media zijn, in tegenstelling tot wat iedereen denkt, geen waarborg voor intensere vriendschappen, betere contacten en een mooiere samenleving.
En we kunnen ook niet allemaal onze authentieke identiteit op internet realiseren.
Iedereen die zich wel eens heeft afgevraagd wat het doel is van Facebook of Twitter, zal na lezing van dit boek anders gaan denken over een wereld die afhankelijk is van het sociale netwerk, een wereld waar we hoe dan ook middenin leven.

 Recensie(s)

 De Engelse wetenschapper Andrew Keen opende in 2008 de ogen van velen met zijn tirade tegen Web 2.
0 in zijn geruchtmakende boek 'De a-cultuur'*.
Opnieuw heeft Keen met dit vervolg stilistisch fantastisch werk afgeleverD. Alleen is de boodschap inmiddels 'oude koek'.
Zijn kritiek op Facebook is ondertussen al door vele anderen geuit, vaak beter gefundeerd en met meer diepgang.
Keens boek is een felle aanklacht tegen de vermeende zegeningen van het internet.
Zijn boodschap is bekenD. Zie de ondertitel: 'hoe de huidige sociale online revolutie ons eenzamer en hulpelozer maakt'.
Keen relativeert de voordelen en benadrukt juist de nadelen van het huidige internet &"65533; in het bijzonder de social media &"65533; en de bedreigingen daarvan voor onze samenleving en cultuur.
Al met al een stortvloed van feiten, meningen en voorbeelden.
Eloquent, polemisch, geestig.
Zeer leesbaar, maar af en toe wel wat veel van het goede.
Sobere uitvoering in traditionele lay-out, zonder illustraties.

Andrew Keen is net zo erg als Facebook

Uitgebreid mag schrijver Andrew Keen in de Volkskrant tekeer gaan tegen Facebook, als onderdeel van de promotietour voor zijn nieuwe boek.
In veel opzichten staat zijn handelen gelijk aan dat van Facebook en de gebruikers.
Of erger nog.

 

Vooropgesteld: ik vind Keen een aimabel mens, een geweldige schrijver en een verrijking voor de journalistiek.
Maar ik vind Mark Zuckerberg ook een aardige jongen, een fantastische programmeur en ondernemer en een verrijking voor de economie.
Ieder z’n specifieke kwaliteiten; Keen mislukte met internetondernemingen en begon toen met kritiek op degenen die succesvoller waren.

 

Cult of the Amateur

 

Andrew Keen opende in 2008 de ogen van velen met zijn prachtige tirade tegen web 2.
0 in The Cult of the Amateur.
Niet enkel inhoudelijk, maar vooral stilistisch is dit werk een hoogtepunt in de internetkritiek.
In één klap werd Keen een instituut die de hele wereld over reist om te spreken en, steeds weer zijn zelfde verhaal af te steken.

 

Dit heeft recent geleid tot de publicatie van opvolger Digital Vertigo dat in Nederland zal verschijnen als De Digitale AfgronD. Opnieuw heeft Keen stilistisch fantastisch werk afgeleverD. Ook het culturele sausje, met een verwijzing naar de ‘vertigo’ als leitmotiv van Alfred Hitchcock, is passenD. De kers op de taart van zijn kritiek.
Alleen, die taart zelf is wat oudbakken.

 

Diepgang

 

Als zijn kritiek op Facebook is inmiddels ook door vele anderen geuit, en vaak beter gefundeerd en met meer diepgang.

 

Neem bijvoorbeeld Networks Without a Cause van Geert Lovink, een uitstekende kritiek op de sociale mediA. Alleen, Geert Lovink woont op een straal van vijf kilometer van de redactie van de Volkskrant, is onbekend en dus onbeminD. Hij haalt wel de Frankfurter Algemeine, die westwaarts van ver het lekkers haalt.
Keen heeft het niet nodig gevonden om zijn onderwerpen inhoudelijk te onderzoeken, Lovink wel.
Dat spreekt tegenwoordig niet in je voordeel, weet ik zelf.
Sprankelende meningen doen het beter dan gefundeerde analyse.

 

Marketing

 

Keen interviewde ik even ik afgelopen voorjaar en we wisselden e-mail uit.
Dit leidde ertoe dat Keen me ongevraagd op een lijst van kennissen plaatste om p.
r.
te bedrijven voor zijn nieuwe boek dat ik in een pdf zomaar van hem kreeg.
Heel kien.

 

Zo kreeg ik zijn hele reclametour toegezonden zodat ik wist waar Keen zou spreken en signeren.
En dus verkopen, want dit is marketing.
De roem, de inkomsten, het ongegeneerd uitmelken van aanzien verworven met een vorig boek om het sprekershonorarium op te schroeven; het is goed geregelD. Bovendien werkt Keen gratis voor online uitgave Techcrunch waar hij meedoet met het ‘gratismodel’ waar hij zo op afgeeft.
En o ja, Keen is een fervent promotor van zichzelf op Twitter, en de eerste om dat toe te geven.

 

Waar kennen we al die ‘egocasting van? Bijvoorbeeld van Facebook.
Keen vat het in het vraaggesprek met de Volkskrant bondig samen: ‘Facebook is gewoon een marketingbedrijf met een slim businessmodel.
’ Dat is Keen zelf ook geworden, een marketingbedrijf met een slim businessmodel.

 

Uithangbord

 

Immers, Keen verspreidt zijn boek weliswaar niet gratis, maar het is toch vooral een uithangbord geworden voor Andrew Keen als goed betaalde spreker.
Daar is niets mis mee volgens mij, maar wel de bekende pot die de ketel verwijt.
Zijn kritiek die pagina’s en hoofdstukken lang als een – ofschoon stilistische weer prachtige – litanie op de lezers neerslaat en in het interview wordt samengevat , is daarmee gratuit.

 

Facebook maakt het immers mogelijk voor bijna 1 miljard mensen om zich te etaleren zoals de eminente schrijvers en filosofen die het fel bekritiseren zelf zo ijdel mogen doen in de traditionele mediA.

 

Facebook heb ik diepgaand onderzocht.
Het dreigt te machtig en gevaarlijk te worden.
Zozeer dat de Nederlandse overheid van Cap Gemini al het officiële advies kreeg om DigiD aan het Facebookidentificatie te koppelen.
Dus is het betere om die macht niet nog groter te maken en niet of heel bescheiden aan Facebook deel te nemen.
Hierna komt iets beters, hopelijk.

 

Maar het lijkt me onjuist als Andrew Keen gezien de gelijkenis met het optreden van Mark Zuckerberg als onze aanvoerder van het verzet te nemen.
En al helemaal om hem zoveel promotieruimte te gunnen in de Volkskrant, louter omdat Keen een grote naam is die beschikbaar is voor de Amerikaanse correspondent.

Cursus website maken      ?      Software

Het volledig bestand via formulier Korte Inhoud \Mijn documenten\Cursussen\Javascript\cursus website maken.
pdf

Cursus website maken

Een website maken en deze op het Internet plaatsen zal met deze cursus die speciaal geschreven is voor 50-plussers geen moeilijkheid meer zijn.

De cursus is geschreven in 17 korte en overzichtelijke hoofdstukken die elkaar opvolgen.

We maken samen een webpagina stap voor stap waar alle mogelijkheden in staan.

Op het einde van de cursus kan je ook oefeningen maken, de oplossing kan je steeds raadplegen.

Iedereen die een beetje moeite wil doen om te leren, zal het kunnen.
Je hebt geen voorkennis nodig.
Alles wordt stap voor stap opgebouwd en uitgelegD.

Dit is een cursus omgezet in PDF formaat.
Om de cursus makkelijk te kunnen volgen is het beste om dit online te doen, daardat je daar meer mogelijkheden hebt om onmiddellijk de voorbeeldpagina’s te zien, dingen te kopiëren, broncodes te bekijken, enz.

De online cursus is beschikbaar op :

http://www.
seniorennet.
be/Pages/Thuis_op_internet/cursus_website/cursus_website.
php

Ofwel via: http://www.
Seniorennet.
be dan in het menu “Thuis op Internet”, dan “Cursus website maken”.

Grocking the Gimp      ?      Software

Het volledig bestand via formulier Korte inhoud    \Mijn documenten\Cursussen\Gimp handleiding\Grokking-the-GIMP-v1.
0\Grokking_the_GIMP.
html

The title of this book, Grokking the GIMP, is drawn from Robert A. Heinlein's classic science fiction novel Stranger in a Strange LanD. His story is about Valentine Michael Smith, the only survivor of the first human expedition to Mars and raised from infancy by Martians.
The rescue mission arrives twenty years later to bring a young man knowing nothing of his own kind back to earth.
The story recounts his repatriation and his adventures as he comes to grok the human race and his place in it.
Grok, a word he often uses, is the Martian word meaning ``to drink,'' but which also serves as a quasi-religious metaphor in the Martian culture for having a profound appreciation and understanding for something.

 

Heinlein's book, published in 1961, drew immediate acclaim in the science-fiction world, and the story became a part of the iconoclastic cultural sentiment of the 60s in the United States.
Today, the word grok is a part of the U.
S.
computer hacker vocabulary, and its definition can be found in The New Hacker's Dictionary (see [1]).

 

So, do you want to grok the GIMP? When I first came across it in 1996, I diD. I was writing an article and had some photographs of poor quality I wanted to touch up and enhance before including them.
I had heard about the GIMP so I downloaded it from the Internet and compiled it.
When I ran the program, it popped up a small toolbox.
Without too much trouble, I discovered how to open image files and access the image menu containing all the GIMP functions and filters.
Wow! It looked very cool .
and powerful! But, I didn't have a clue how to use it to solve my photo problems.

 

I didn't know which functions to use and I didn't even really know what was wrong with my photos.
I just knew they looked flat and washed out.
I wanted them to look better, and that's what got me interested in the GIMP.
I felt compelled to learn about it!

 

I started to look for help.
I searched the Web, checked out books from the library, and little by little discovered useful things about the digital touchup and enhancement of photos.
It was a slow and frustrating process, and it seemed like there was no unified, conceptual treatment of what I wanted to learn.

 

The most annoying thing was that almost every book I picked up was full of tips and tricks.
Tips and tricks? I felt like I was getting advice on betting the ponies.
I didn't want tricks; I wanted the ideas.
What is photo touchup and enhancement? Where's the beef? How could I work on my photos if I didn't understand the basic concepts? Moreover, I wanted to learn the practical techniques used by the master artisans of digital image manipulation.
Out of the hundreds of functions and filters in the GIMP, which were the right ones to use, and why?

 

After a lot of detective work and filling in the blanks myself I finally felt I was beginning to grok what the touchup and enhancement of digital images was about.
What's more, I was getting to know the GIMP tools more intimately.
To share what I had learned, I wrote a tutorial called Photo Touchup and Enhancement with the GIMP and put it out on the Internet (see http://www.
geocities.
com/SiliconValley/Haven/5179).

 

That's the story of this book's beginnings and that explains the rationale for its underlying approach and philosophy.
Working with digital images requires some understanding of what needs to be done.
It's not a ``choose the right tool, one click, and you're done'' subject.
Most books on digital image manipulation would have you believe the contrary .
and perhaps they're right.
However, that is not what this book is about.
It is not about tips and tricks, and it's not a collection of recipes for solving someone's favorite image manipulation problems.
It is first about understanding image manipulation concepts, second about knowing which GIMP tools are most effective, and third about the savvy use of these tools.

 

Many factors have contributed to the style and content of the material presented in this book.
My educational training in signal processing, my professional work in various areas of imaging and image processing, the research I've done on colorspaces and image manipulation, and lots of experimentation with the GIMP.
The result is a book that covers many areas of working with digital images, including touchup and enhancement, compositing, 3D rendering, and the presentation of graphics on the World Wide WeB. This book also gives a unified and in-depth introduction to layers, selections, masks, colorspaces, and the use of blending modes.

 

This book is released under an Open Publication license.
Please read the license agreement carefully.
In a nutshell the license permits the book to be redistributed freely in all electronic forms including CD and for commercial profit.
It may not, however, be commercially printed and distributed in paper form without permission from the author and publisher.
It can be printed for personal use and for non-commercial distribution.
Modified versions of the book must also adhere to the licensing agreement.
Now, let's learn the GIMP, and, as Valentine Michael Smith might have said, ``May you grok it in fullness!'' ;

EPB    Energieprestatie Binnenklimaat      ?      Software

Energieprestatieregelgeving (EPB) in Vlaanderen: wat, waarom en wanneer

De EPB-regelgeving werd opgelegd door de Vlaamse overheid om het energieverbruik in de Vlaamse woningen en gebouwen te verlagen.
Dit energieverbruik wordt weergegeven door de energieprestatie, het zogenaamde E-peil.

Wat zijn de voordelen van energieprestatieregelgeving?

Door het behalen van een bepaald niveau thermische isolatie en energieprestatie (isolatie, verwarmingsinstallatie, zonne-energie) wordt het energieverbruik in een woning beperkt.
Het resultaat is te zien op een lagere energiefactuur.

Door een minimale en gecontroleerde ventilatie verkrijgt u een goed binnenklimaat en een gezonde woning.

Voor wie geldt deze EPB-regelgeving?

De EPB-regelgeving geldt voor alle gebouwen en woningen met bouwaanvraag vanaf 1 januari 2006, dus zowel voor nieuwbouw als voor verbouwingen.

Voor wie geldt deze regelgeving niet?

De energieprestatieregelgeving is niet van toepassing op:

gebouwen die niet voor mensen verwarmd of gekoeld worden zoals niet-verwarmde vrijstaande garages, serres (bloemenserres, planten-, groenten-), varkensstallen, stallingen

of als er voor het aanvragen van de vergunning geen architect nodig is (dit is een dossier met eenvoudige samenstelling).

Hoe wordt deze energieprestatie gemeten?

De energieprestatie (E-peil) is een maat voor het energieverbruik van een woning: hoe lager het E-peil, hoe energiezuiniger de woning is.
De energieprestatieregelgeving bepaalt een maximaal E-peil van 100.

Bij nieuwbouw: het E-peil van de woning moet kleiner zijn of gelijk aan E 100.

Bij verbouwing: er is geen eis gesteld aan de energieprestatie van de woning.

Dit E-peil wordt ondermeer genoteerd op het energieprestatiecertificaat van de woning.
Dit energieprestatiecertificaat wordt afgeleverd op het einde van de (ver)bouw en is een maat voor het energieverbruik van de woning.

Is deze EPB-regelgeving ook verplicht bij verkoop en verhuur van bestaande woningen?

Er zijn naast de verplichtingen bij nieuwbouw, ook verplichtingen voor het opmaken van een energieprestatiecertificaat:

vanaf 2008:

bij het verkopen van bestaande residentiële (woon)gebouwen

en voor gebouwen voor publieke dienstverlening.

vanaf 2009:

ook bij verhuren van woongebouwen

en verkoop en verhuur van niet-residentiële gebouwen (kantoren en scholen)

Waar vind ik de wetgeving hierover?

U vindt alles rond de EPB-regelgeving op de website van het Vlaams Energieagentschap (VEA) of in de publicatie.

De wetgeving betreffende het energieprestatiecertificaat voor verhuur of verkoop van residentiële gebouwen is nog in voorbereiding.

Voor publieke gebouwen is de wetgeving al volledig afgewerkt ;

Javascript      Gamperl      Software

JavaScript werd speciaal ontwikkeld om webdesigners de mogelijkheid te bieden webpagina's te optimaliseren.

Beide auteurs, Johannes Gamperl en Wolfgang Nefzger, leggen in dit boek niet alleen de basisprincipes van JavaScript uit, maar reiken ook talrijke praktische oplossingen en tips aan die u onmiddellijk kunt gebruiken voor uw webprojecten.

De vele tips en trucs kunnen als basis worden gebruikt voor uw eigen geavanceerde programmeerwerk.
Daarbij zult u zeker veelvuldig gebruik maken van de omvangrijke Javascript-referentie in het boek.
Hier wordt de werking van alle eigenschappen, methoden, subobjecten in duidelijke voorbeelden uiteengezet.

De volgende onderwerpen komen o.
A. aan de orde:

- Basisprincipes JavaScript in HTML-documenten integreren.
De onderdelen van JavaScript (notatie, variabelen, lussen, functies, objecten)

- Workshops Event Handlers

- Tips & trucs, formulieren, grafieken, geluidseffecten & multimedia, cookies, DHTML

- Praktische oplossingen, Explorer, bladwijzers, jukebox, rollover-effecten, keuzelijsten, adresdatabases, persoonlijke websites, formulierwizard en nog veel meer

- Naslagwerk met scriptopdrachten

Inhoud cd-rom:

- De broncode van alle programma's in het boek

- Hulpprogramma's, browsers en documentatie

- Links naar JavaScript-sites ;

Mastering  Access 97      Simpson      Software

 

Mastering Access 97 is a completely new edition of the comprehensive, best-selling guide to Microsoft's latest version of Access for Windows 95/NT.
From beginner essentials to power tools, this book is both an effective reference and a tutorial guide.
Solve your problems quickly using the new ; ;Master's Reference ; ; section filled with brief step-by-step answers to all your Access 97 questions, giving you doublé the learning power in one great book.

Increase productivity with new, timesaving features.
Streamline your work using dynamic new features such as improved tools for building and querying tables.
Employ new Wizards to easily create complex forms and reports; customize switchboards, dialog boxes, toolbars, and menus.
Translate data into meaningful charts and PivotTables.
And customize your interface to put frequently used commands within easy reach.
Expanded coverage of PivotTables and data-base enhancements shows you how to extract and synthesize precise Information from Access 97.
Integrale Access and other Office programs to optimize intra-office data sharing.

Use the Web as a business tooi.
Achieve a new level of efficiency as you connect to the Web straight from Access, import or export HTML data, include hyperlinks in your database to easily connect it to related Information online, and publish database forms and reports on the Web or your corporate intranet without any additional coding.

Optimize performance and create full-fledged custom applkations.
Advanced users can fine-tune Access to achieve the best possible performance, use netwerking and security fea-tures, and find out why existing applications work as they do.
You'll even learn to turn your Access database into a stand-alone Windows application and use Visual Basic for Applications to refine it.
No programming needeD.

Featured on the CD. The enclosed CD-ROM contains applications, software, resources, fonts, functions, and other Access tools.
You'll find Fulfill 95, a ready-to-use order entry application, complete with source code; sample databases used to create the examples in the book; CheckWriter, the check-printing software from Cary Prague Books and Software; a set of multimedia demos of applications available from Access to Business; shareware fonts for print-ing POSTNET bar codes; custom functions; and much more.

Add Hyperlinks to Access Forms and Reports—and Publish on the Web without Any Added Coding

 

 

About the Authors

Alan Simpson and Elizabeth Olson are software consultants, authors, and teachers who have been active in the computer industry for two decades.

Radar Gimp      ?      Software

Het volledig bestand via formulier Korte inhoud    C:\Documents and Settings\Edward\Mijn documenten\Cursussen\Gimp handleiding\Radar Gimp\html\index.
html

Le GNU Image Manipulation Program

Bienvenue dans l'univers de GIMP, la référence absolue dans le domaine de la retouche d'image et du photomontage en logiciel libre.
On compare souvent le GIMP à Adobe Photoshop, un autre monstre de la retouche d'image.
J'entends d'ici la question que vous vous posez : le GIMP est-il aussi performant que Photoshop ? Vaut-il le coup qu'on s'y attarde ? Bien sûr, si vous lisez ces pages c'est que quelque chose vous y a amené, certainement une réputation, qu'il a su acquérir au fil des ans.
En effet, dans l'univers du libre, le GIMP est un modèle de développement qui a entraîné derrière lui de nombreux autres projets dont le développement dépasse même le traitement d'image.
C'est un projet ancien qui se développe tranquillement mais de manière continue et surtout assurant un fonctionnement d'une stabilité phénoménale rayonnant dans d'autres domaines.
Le groupe de travail du GIMP est en effet à l'origine du système d'interface GTK largement utilisé sous Linux : Sodipodi, un logiciel de dessin vectoriel, est basé dessus et bien d'autres.
Cela seul fait-il du GIMP un bon logiciel de retouche d'image ? Non, mais cela n'enlève rien à la qualité du GIMP.
Et si vous n'êtes pas encore persuadé de la puissance de développement et de créativité de la communauté du logiciel libre, alors les pages qui vont suivre vous feront changer d'avis.

 

GIMP, comme tous les logiciels a des qualités et parfois des défauts.
Si vous êtes habitués à Photoshop, Paint Shop Pro ou PhotoPaint, il faudra vous débarrasser de quelques habitudes, particulièrement en terme d'utilisabilité.
Ce serait de toutes façons le cas pour tout autre logiciel que vous souhaiteriez apprendre (essayez par exemple de passer à l'un de ceux que nous venons de citer !!).
Mais une fois que vous connaîtrez ce nouvel outil, il est fort à parier que rien de ce que vous faisiez avec d'autres applications ne puisse être réalisé avec celle-ci que nous nous promettons de voir.

 

Il existe plusieurs versions du GIMP dont une fonctionnant sous windows et une sous Linux.
Prenez l'habitude de regarder les virgules aux numéros de version, car si dans le monde commercial on se dépêche d'atteindre le plus rapidement le chiffre le plus élevé possible (Cf.
Macromedia Dreamweaver est directement passé de la version 4 à la version 6 pour rattraper son concurrent Golive, ou Adobe Image Ready est passé de 2 à 7 pour s'aligner sur Adobe Photoshop), dans le monde Linux OpenSource les successions de chiffres ne dénotent que les réelles modifications.
Ainsi, une modification majeure fera modifier la première unité, et les modifications plus petites modifieront les décimales.
Pour notre part, nous utiliserons une version Linux 2.
0, mais si vous avez une version antérieure, l'essentiel y sera, puisque les mises à jour d'envergure n'ont lieu que tous les deux à trois ans.
Sachez que les versions Windows et Linux sont identiques à l'usage.
Vous pouvez donc utiliser l'une ou l'autre indifféremment.
De toutes façons, dans les logiciels libres, on ne change de version que lorsque cela semble nécessaire dans la logique d'évolution de l'application.

De Tachtigjarige oorlog in Spaanse ogen      Rodriguez-Perez      Spaanse geschiedenis

In Spaanse ogen, zo blijkt uit deze dissertatie, was Willem van Oranje geenszins de goede herder die 'lijf en goed altezamen' opofferde voor zijn 'arme schapen in groten nood'.
Nee, hij was een schurk, die - samen met andere edelen - uit hebzucht en ambitie zijn vorst en heer verried en de heilige moederkerk verloochende.
Hij had alleen zijn eigenbelang voor ogen en met list en bedrog wist hij een encubierta tiranía, een stiekeme tirannie, te vestigen, waarin alle mensen van goeden wille in voortdurende vrees leefden

Over hoe de Spanjaarden tijdens de guerras de Flandes aankeken tegen de bewoners van de Nederlanden zijn we niet of nauwelijks geïnformeerD. Wel publiceerde, in de jaren dertig, de hispanoloog J. Brouwer enige voortreffelijke boeken over de ervaringen van Spanjaarden in de Tachtigjarige Orlog, te weten: Kronieken van Spaansche soldaten en De Onoverwinnelijke Vloot.
Maar verder bestaat er nauwelijks literatuur in onze taal over de belevenissen van Spanjaarden in de Nederlanden, laat staan over de Spaanse kijk op de Nederlanders van toen.
En dat ondanks het feit dat Nederlandse historici en belletristen over de Opstand karrenvrachten aan werken hebben geschreven.
Daarom is deze dissertatie, alleen al door de aandacht voor de Spaanse visie op de Nederlanden en haar bewoners, echt een bijzondere gebeurtenis.

Maar er is meer.
Anders dan bij Brouwer ging het Pérez niet om het uitgeven van vertalingen van saillante Spaanse oorlogskronieken.
Haar onderzoek behelsde eigenlijk de achterliggende beeldvormingsprocessen.
Allereerst spoorde Pérez daartoe de dominante Spaanse Nederlanderbeelden op.
Pérez heeft echter ook de vorming van het Spaanse zelfbeeld in haar onderzoek betrokken, alsmede de wisselwerking tussen die beide beelden.
Tenslotte onderzocht de auteur de ontwikkeling en de dynamiek in de beeldvorming: welke veranderingen traden er op in de perioden 1568-1609, 1609-1621, 1621-1648 en 1648-1673.
Zij hanteerde daarbij een diachronische onderzoeksmethode.
Daarmee ontdekte Pérez, dat de Spaanse visie op de Nederlanders niet, zoals tot nog toe altijd werd aangenomen, tachtig jaar lang het ongenuanceerde, eenduidige en statische beeld bleef van 'dat stelletje ketters en rebellen daar in het koude noorden'.
Er traden duidelijke verschuivingen en veranderingen in het Nederlanderbeeld op.
De diachronische benadering is mijns inziens het interessantste aspect van deze dissertatie, omdat daarmee het proceskarakter van de beeldvorming duidelijk wordt.

Pérez gebruikte tweeërlei bronnen.
Allereerst historische bronnen zoals oorlogs-kronieken en vlugschriften (relaciones, avisos), een soort krantjes.
Maar veel belang hechtte zij ook aan literaire bronnen en dan vooral aan toneelstukken, omdat die een belangrijke functie hadden in de propaganda en in de vorming van het Spaanse zelfbeelD.

Vooraf stelt Yolanda Pérez vast dat 'de Nederlanden een uiterst belangrijk onderdeel (vormden) van de Spaanse monarchie, wat in het tegenwoordige Nederland meestal over het hoofd gezien wordt' (p.
17).
De oorlog in de Nederlanden was voor Spanje van wezenlijk belang en zeker niet een verwaarloosbaar conflict.
Karel V, Filips II en Filips III beschouwden de Nederlanden bepaald niet als een uithoekje van hun rijk, maar als het meest waardevolle juweel van hun imperium.
De rebellie en de oorlog maakten in Spanje dan ook een enorme indruk.
Tot 1648 bleef de oorlog in de Lage Landen hoofdpunt van zorg voor de Spaanse monarchie en ze werd er zelfs beschouwd als één van de belangrijkste factoren van de ondergang van Spanje als wereldmacht.

Voor 1568 hadden de Spanjaarden zeer diverse beelden van de bewoners van de Nederlanden, die voor een deel afkomstig waren van Tacitus en andere Romeinse schrijvers.
Over het algemeen waren het positieve beelden: de bewoners van de Lage landen waren vredelievend, vindingrijk, goedaardig, vroom en lichtgelovig.
Maar ze waren ook wel inhalige handelaars.
Goed op de hoogte van de Spaanse visie zijn we door de verslagen van de reis van de jonge Filips II door de Nederlanden in 1548.
Daaruit rijst ook een positief beeld van de Nederlanders op: het zijn zachtaardige, vreedzame mensen; het zijn goede gelovigen, ze zijn gehoorzaam, hardwerkend en vindingrijk.
De vrouwen zijn heel kuis en koud van aard, 'ze kussen en omhelzen zonder enige terughoudendheid, maar ook zonder enige hartstocht of gevoel' (p.
45).
Eén van de verslaggevers - Álvarez - vond de vrouwen 'uitermate geschikt om met oude mannen getrouwd te zijn, aangezien ze doen wat deze oude lieden nodig hebben en niet van ze vragen wat ze niet kunnen'(p.
45).

In de periode tussen 1568 en 1609 kreeg het vijandbeeld langzamerhand gestalte.
Er ontstond een nieuw beeld: dat van ketters en rebellen.
Dat beeld is dan echter nog vrij genuanceerD. Het is de ambitieuze Nederlandse adel die het lichtgelovige en simpele volk meesleurt in de ketterij en de opstanD. Maar vele onderdanen blijven kerk en koning trouw.
Er is een burgeroorlog aan de gang in de Nederlanden, een oorlog tussen de ketterse rebellen en de koningsgetrouwe katholieken.

Pas na het Bestand wordt het vijandbeeld op volle oorlogssterkte gebracht.
De strijd wordt dan niet meer gezien als een burgeroorlog, maar als een oorlog tussen Spanje en de Republiek.
Er wordt ook onderscheid gemaakt tussen de rebelse Holandeses en de trouwe Flamencos.
Van de Holandeses worden zelfs de vroeger als positief beschouwde eigenschappen, zoals vindingrijkheid, zeemanschap, de strijd tegen het water en de technische vaardigheden, omgekeerd tot een negatieve pendant.
De Holandeses zijn lafaards die zich verschansen in hun kunstig met water en moerassen omgeven steden, in plaats van een eerlijk gevecht in het open veld aan te gaan.
Ook hun 'weergaloos zeemanschap' wordt nu omgekeerd; de Holandeses zijn 'een stel mechanisch-bekwame rebellen, verachtelijke miskramen van de zee' (p.
164).
Ze zijn vooral gevaarlijk omdat vanuit de Hollandse brandhaard overal onrust ontstaat, die de Spaanse eer en reputatie aantast - een soort dominotheorie avant la lettre.

De periode 1621-1648 was het begin van de ondergang van Spanje als wereldmacht.
De beroemde staatsman Olivares achtte het zijn taak om de geschonden reputación te herstellen en Spanje zijn grootheid terug te geven.
Hij bemoeide zich nadrukkelijk met de cultuur.
Zijn cultura dirigada - gestuurde cultuur - was onderdeel van zijn politiek van reformación.
Zowel in de relaciones als op het toneel en in de beeldende kunst was de sturende hand van Olivares merkbaar.
Van bovenaf werd zo een perfect zelfbeeld gecreëerd volgens hetwelk de Spanjaarden onvoorstelbaar dapper zijn en zo superieur en edelmoedig, dat ze zich tegenover de tegenstanders grootmoedig kunnen gedragen.
Het schilderij van Velásquez, La rendición de Breda (Las lanzas) is de voorbeeldige voorstelling van dit zelfbeelD.

Na 1648 vervaagt het beeld van de Holandeses en Flamencos en bij de bepaling van de Spaanse identiteit worden niet meer 'de miskramen van de zee' als tegenbeeld gebruikt.
Tegenwoordig weten de meeste Spanjaarden niet eens meer dat 'ze' verloren hebben.

1492      Attali Jacques      Spaanse geschiedenis

12 oktober 1492 kwam Christoffel Columbus aan op een van eilanden (San Salvador) van het Amerikaanse continent.
Columbus ontdekt aldus Amerikal.
Dat feit wordt in 1992 op grote schaal herdacht in vele landen.
Spanje, voor wiens koning Columbus de reis maakte, houdt in Sevilla de wereldtentoonstelling, Barcelona heeft de Olympische spelen en Madrid is Europa’s culturele hoofdstad in dit Columbusjaar.
In Genua, de vermoedelijke geboorteplaats van Columbus, staan grote feesten op stapel.
Diverse replica’s van de drie kleine scheepjes, waarmee de ontdekkinsgreizeiger de overtocht waagde, geven bij allerhande manifestaties acte de présence.
New York viert de komst van Columbus met ‘The voyage’, een opera van Philip Glass.
Hollywood werkt aan twee speelfilms.
De Dominicaanse republiek bouwt een enorme vuurtoren, een museum en een monument voor Columbus.

Zelfs in Nederland, dat relatief weinig met Columbus te maken had (al was Nederland toendertijd deel van het Spaanse rijk), pakt flink uit in dit Columbusjaar.
De Nationale Commissie voorlichting en bewustwording Ontwikkelingssamenwerking (NCO) heeft zelfs een speciale krant uitgegeven met alle herdenkingsactiviteiten.
Ook de Utrechtse Universiteit laat zich niet onbetuigD. In samenwerking met het Center for Carribean and Latin American Studies organiseert Studium Generale een programma onder de titel ‘Beeld en verbeelding van Amerika’.
In RASA is tegelijkertijd een cultureel programma met onder meer veel muziek.

Discussie

Ondanks al deze activiteiten en festiviteiten is er veel discussie over de vraag wàt we nu eigenlijk vieren.
Die discussie gaat gelukkig niet meer over het feit dat Columbus Amerika niet echt ontdekte.
Dat was dertigduizend jaar eerder gedaan door de jagers die via Siberië en Alaska de Amerika’s bevolkten.
Er zijn verder aanwijzingen dat de Ierse monnik Brendaan in de zesde eeuw wel eens New Foundland zou kunnen hebben bereikt.
De tocht van Brendaan, met een oud-Keltische roeiboot (curragh), is nagedaan door Tim Severin en op die reis herkenden Severin en zijn bemanning diverse dingen uit de beschrijvingen van Brendaan.
Zeker is ook dat de Noormannen, met name Leif Erikson, de zoon van Erik de Rode, voet aan wal hebben gezet in wat nu Canada en de Verenigde Staten is.
De discussie gaat ook niet meer over het feit dat Columbus dacht de wereld rondgevaren te zijn en dat hij in Azië was aangekomen.
De naam Antillen (Columbus landde het eerst op de eilanden van het Caraïbisch gebied) komt van Ante Ilha (Vóóreiland), omdat hij dacht op eilanden voor de Japanse kust te zijn.
Amerika is dan ook niet genoemd naar zijn ‘ontdekker’, maar naar de Italiaan Amerigo Vespucci.

Nee, de discussie gaat over de vraag of er wel reden is tot feesten.
Niemand zal ontkennen dat Columbus’ ‘ontdekking’ van Amerika het begin was van een stormachtige ontwikkeling.
Aanvankelijk, denk aan de reizen van Marco Polo, was de handel op de Oost voornamelijk een kwestie van zaken doen tussen gelijkwaardige partners.
De ontdekkingsreizen leidden een periode in waarbij Europa grote gebieden te vuur en te zwaard simpelweg veroverde.
Een grote stroom Europeanen vestigde zich in de veroverde gebieden.
Vooral Amerika (in de betekenis van Noord-, Midden- en Zuid-Amerika, het spraakgebruik dat met Amerika alleen de Verenigde Staten bedoelt is eigenlijk onjuist, net als het gebruik van Europa voor het kleine stukje Europa dat zich verenigd heeft in de Europese Gemeenschap onjuist is), vooral Amerika dus bood kolonisten grote mogelijkheden.
Het continent was dunbevolkt, zodat er ruimte leek te zijn voor iedereen.
Verder was de weerstand van de inheemse bevolking relatief gering.
In Azië was een dergelijke kolonisatie ondenkbaar geweest.
Vervolgens kwam er een tweede volksverhuizing op gang.
Om aan goedkope arbeidskrachten te komen voor de suikerplantages begon een levendige slavenhandel.
Beter gezegd, een dodelijke slavenhandel, want het sterftecijfer aan boord van de slavenschepen was hoog.

Langzaam aan werd de werd de wereld een groot economisch systeem, al bleven overal gebieden of economische sectoren bestaan, die geen deel hadden in dat wereldsysteem.
(Zie ook Immanuel Wallerstein, ‘The modern world system’, meerdere delen.
) Met Columbus’ ‘ontdekking’ van Amerika werd de grondslag gelegd voor de interdependente wereld, die wij nu kennen.
Interessant is de vraag waarom Noord-Amerika en dan vooral de Verenigde Staten een supermacht werden, terwijl Zuid-Amerika tot de zogenoemde derde wereld bleef behoren.
In het midden van de vorige eeuw waren de verschillen tussen beide gebieden namelijk niet zo groot.
Beide gebieden kenden een ongetemd vooruitgangsgeloof, waren bijgevolg modern (Rio de Janeiro was een van de eerste steden in de nieuwe wereld met straatverlichting en telefoon), beide gebieden hadden te kampen met corrupte politici, veel geweld (pistoleiros/cowboys) en beide hadden veel economische potentie.
Een of meerdere landen in Zuid-Amerika hadden best een supermacht kunnen worden.
Noord-Amerika had echter het voordeel dat het platteland veel ontwikkelder was, terwijl in Zuid-Amerika de elite een duidelijk stads was.
De stabiliteit van een landbouweconomie wordt wel aangegeven als verklaring voor het feit dat Noord-Amerika wel en Zuid-Amerika geen eerste wereld werD.

Er doen zich twee vragen voor, die belangrijk zijn in verband met de viering van dit Columbusjaar.
De eerste is of de genoemde verstrengeling van de wereld inderdaad de belangrijkste gebeurtenis van die tijd was.
De tweede is of het ontstaan van een wereldsysteem een reden is voor festiviteiten.

1492

Volgens Jacques Attali in zijn boek ‘1492’ waren er vier andere ontwikkelingen in die tijd, die minstens zo belangrijk waren als Columbus’ tocht naar AmerikA. De eerste is de opkomst van de reformatie.
In 1492 werd de Roomskatholieke kerk door verschillende kerkleiders ervan beschuldigd de hoer van Babylon te zijn.
Desondanks kozen de kardinalen geen paus die de kerk weer spiritueel leven kon inblazen, maar een corrupte paus, Alexander VI.
De protestantse opstand tegen de Roomskatholieke kerk werd daarmee onvermijdelijk.
(Zie ook Barbara Tuchman, ‘The March of Folly’.
)

De tweede ontwikkeling, die Attali aangeeft, was het ineen storten van het rijk van de Jagiello dynastie.
Onder Casimir IV Jagiello was Pruisen, Polen, Letland, Bohemen.
Hongarije, Croatië, Bosnië, Moldavië en een groot deel van Wit-Rusland en de Ukraïne met Kiev in een rijk verenigD. Het uiteenvallen van dit rijk maakte het mogelijk dat de Russische tsaren hun rijk vestigden.
Attali stelt stelt de vraag of de wereld een Sovjet-Unie gehad zou hebben als het rijk van de Jagiello dynastie niet uiteen was gevallen.
Een onmogelijke vraag natuurlijk, maar hij geeft wel aan dat er meer gebeurde in de wereld dan de ‘ontdekking’ van AmerikA.

De derde ontwikkeling, die volgens Attali de wereld van die tijd vergaand bepaalde, was het ineenstorten van het rijk van Songhay in West Afrika, in het gebied waar nu Mali ligt.
Als Songhay sterker was geweest en de kolonisatie van West-Afrika, het vertrekpunt voor verdere reizen, had weten tegen te houden, dan had de wereld er anders uitgezien, betoogt Attali.

Belangrijker is wellicht de vierde ontwikkeling die de wereld rond 1492 bepaalde.
Tussen 1405 en 1433 hadden Chinese vloten van honderden jonken, die veel groter waren dan de caravelen van Columbus, reizen gemaakt naar Zuid-Oost-Azië, Oost-Afrika en Indonesië.
De kiemen voor een koloniale expansie werden gelegd, hoewel de Chinezen zich in die tijd tevreden stelden met het heffen van belastingen.
Aan het einde van de vijftiende eeuw, dus rond 1492 hadden Confuciaanse bureaucraten de macht in China echter vrijwel geheel in handen en zij maakten van China een naar binnen gericht rijk, dat niets meer moest weten van de barbaarse buitenwerelD. Liu Daxia, de minister van oorlog, liet zelfs de met veel moeite gemaakte zeekaarten vernietigen.
Stel nu eens dat China wel een koloniale macht was geworden.
(Zie ook Philip Snow, ‘The star raft: China’s encounter with with Africa’.
)

 

Attali lijkt te willen profiteren van de hausse van boeken rond het Columbusjaar, maar zijn boek heeft de verdienste dat het de al te eenzijdige gerichtheid op Columbus aanvalt.
Er zijn nog twee ontwikkelingen die in dit verband het wellicht memoreren waard zijn.
Ten eerste de verovering van Granada op de Moren in 1492, waarmee het Christendom en de Islam definitief hun eigen weg gingen.
Ten tweede het besluit in datzelfde jaar om de Spaanse joden te verdrijven.
Ook die gebeurtenissen hadden grote invloeD.

Columbus

Het beeld dat de wereld in de loop der tijd heeft gehad van Columbus geeft de discussie over de andere vraag, of zijn ‘ontdekking’ van Amerika een zegen was, goed weer.
In de Verenigde Staten is een middelbare schoolleraar, Bill Bigelow, die speciale cursussen aan collega’s geeft over Columbus.
Op zijn eigen school doet hij dat als volgt.
Hij pakt de tas van een leerling af en zegt vervolgens dat die van hem is.
De leerlingen protesteren natuurlijk en na enige woordenwisseling zegt hij dat hij de tas heeft ‘ontdekt’.
De termen ‘Nieuwe wereld’ en ‘ontdekken’ worden uit diverse geschiedenisboekjes in de Verenigde Staten geschrapt.
Dergelijke politieke correctheid vind je in de Verenigde Staten ook terug aan de universiteiten en in museA. Het gerenommeerde Smithonian Institute heette de vorige eeuw nog Columbian Institute.
Inderdaad, naar Columbus.
In de vorige eeuw werd Columbus in de Verenigde Staten nog vereerd als een heilige.
Er was daar sprake van een ware Columbus-legende, zoals de historicus Kirkpatrick Sale beschrijft in ‘The Conquest of Paradise’.
In Spanje en Portugal moest Columbus de eer delen met andere ontdekkingsreizigers, zoals Bartolomeu Dias, die de zeeweg naar India open legde door Kaap de Goede Hoop te omzeilen en Fernando Magalhães, die de Zuidpunt van Amerika rondde en daarmee eindelijk de westelijke route naar de specerijenlanden mogelijk maakte.

Zelfs in zijn eigen tijd was Columbus helemaal niet de held, waarvan wij op school hoorden.
Zijn bewind in de zogenoemde Nieuwe Wereld werd door de Spaanse bisschop Fray Bartolomé de Las Casas al aangeklaagD. Columbus zou de locale Taíno indianen tot slaven maken en onder zijn bewind werden er vreselijke slachtpartijen onder de indianen aangericht.
Uiteindelijk werd Columbus gevankelijk terug gebracht naar Spanje om daar terecht te staan.
Ook werd er ten tijde van Columbus al volop gediscussieerd over de vraag of de kolonisatie van de wereld door Europa gerechtvaardigd was.
Tussen de las Casas en een zekere Sepúlveda werd in de eerste helft van de zestiende eeuw een fel debat gevoerd over de rechtvaardigheid van de onderwerping van de indianen.
Volgens Sepúlveda waren de indianen van nature slaven en was het daarom gewettigd om ze met geweld te onderwerpen.
Het feit dat sommige indianengroepen mensenoffers brachten en aan kannibalisme deden werd daarbij graag aangehaalD. Las Casas verdedigde de indianen, al was hij niet tegen kolonisatie op zich.
Hij schreef onder meer “Alle volkeren van de wereld zijn mensen en er is maar een definitie van ieder mens, en dat is dat hij rationeel is.
” Voor die tijd een vooruitstrevende gedachte, die tevens leert dat de waarheid weer eens in het midden ligt.
Onze voorouders waren ten tijde van Columbus niet allemaal dappere ontdekkingsreizigers, maar ze waren ook niet allemaal wrede veroveraars.

Ondanks deze discussie werd er wel degelijk een ideologische onderbouwing voor de verovering van de wereld bedacht.
Tijdens het programma van Studium Generale zal dr.
Whitehead van de universiteit van oxford laten zien hoe allerlei mythes over de nieuwe wereld de ronde deden in EuropA. Hij betoogt dat de verhalen over kanibalisme en de mythes die in Europa verteld werden over bijvoorbeeld Amazones, vrouwelijke strijders, vooral werden gebruikt om de ideologie te creëren, die de verovering van de wereld moest ondersteunen.
Drs.
E.
van den Boogaart van de Algemene Hogeschool van Amsterdam zal laten zien hoe de Westeuropeanen in de zestiende eeuw een nieuwe identiteit ontwikkelden.
De tegenstelling christenen-heidenen werd omgevormd tot beschaafden-wilden.
Europa werd gezien als het meest beschaafde werelddeel, waarin de beschaving van de oudheid (tot dan toe een voorbeeeld) niet alleen geëvenaard, maar ook overtroffen was.
Volgens hen was een Nieuwe Tijd aangebroken.
De ontdekking van Amerika leverde de argumenten voor deze nieuwe Europese identiteit.

Terwijl Columbus vorige eeuw nog als held werd afgeschilderd, vooral in de Verenigde Staten, wordt hij nu van alle kanten zwart gemaakt.
In de eerste plaats als de man die 500 jaar onderdrukking van indianen en zwarten inluidde, maar nu ook als de man die grootschalige vernietiging van de regenwouden veroorzaakte.
Voor de al genoemde historicus Kirkpatrick Sale begon met Columbus de verwoesting van een vreedzame en ecologische verantwoord levende bevolkingsgroep.
Binnen een eeuw nadat Columbus voet aan wal had gezet, was de inheemse bevolking van het vasteland van Amerika met negentig procent (!) verminderD. De Taínos waren geheel uitgestorven.
Dat lag voor een groot deel aan de ziektes, die de Europeanen meebrachten.
Dr.
de Ridder van Culturele Anthropologie in Utrecht laat in het Studium General programma zien hoe de Maya’s de komst van de Spanjaarden beleefden.

Sommige milieuactivisten zien in Columbus bovendien het begin van alle milieuvernietiging, die er sindsdien heeft plaats gehaD. In zekere zin is het waar dat de moderne kapitalistische wereld gegrondvest is op de Europese expansie, waarin Columbus zo’n groot aandeel haD. Ook is het waar dat dat kapitalistische systeem bezig is met grootschalige vernietiging van onze natuurlijke leefomgeving.
Maar om nu alles op zijn bordje te schuiven?

Nieuwe wereld

Ondertussen zal niemand ontkennen dat met de ontdekkingsreizen en de daarop volgende kolonisatie van Amerika door Europese immigranten en Afrikaanse slaven de wereld ingrijpend veranderde en dat die veranderingen nog steeds doorklinken in het heden.
Zwarten in de Verenigde Staten worden in een poging om hun wortels aan te geven nu Afro-Americans genoemD. Indianen mogen in de VS geen indianen meer genoemd worden, maar heten nu native Americans.
Overigens zijn het niet alleen deze politieke kwesties die tot de dag van vandaag doorklinken.
Mevrouw Franco van Columbia University in New York zal tijdens haar lezing voor Studium Generale laten zien hoe Dona Marina (La Malinche) in Mexico nog steeds een grote rol speelt.
La Malinche was de vertaalster en de maîtresse van Hernando Cortes, de man die de Azteken versloeg.
La Malinche maakt vandaag de dag deel uit van de nationale identiteit van de Mexicanen.

Hoe in Spaanstalig Amerika nu tegen de ‘ontdekking’ van Amerika wordt aangekeken komt aan de orde in de lezing van professor Lasarte van de vakgroep Romaanse talen en culturen van de Rijksuniversiteit in Utrecht.
Hij bespreekt hoe moderne Latijns-Amerikaanse schrijvers als Homero Aridjis, Antonio Benitez Rojo, Alejo Carpentier, Carlos Fuentes en Abel Posse tegen Columbus’ avontuur aankijken.
Abel Posse zelf komt de culturele identiteit van Latijns Amerika belichten.

Na de herovering van Granada op de moslims in 1492 werden ongelovigen en joden voor de keuze geplaatst: zich bekeren of vertrekken.
Het gevolg was een exodus die er toe leidde dat Spanje intellectueel terugviel.
Het is opvallend hoe landen die andersdenkenden uitroeiden of uitwezen nadien een economische terugslag kenden.
Alleen die landen die een open immigratiepolitiek toepasten en zorgden voor een vreedzame samenleving tussen diverse geloofsovertuigingen slaagden erin te bloeien en meer welvaart te genereren.
De onderdrukking van de joden was geen zaak van de West-Europese landen alleen.
Ook in Oost-Europa werden de joden vervolgd, opgesloten en vermoorD. In 1648 werden 200.
000 joden vermoord in Odessa en rond de Krim.
In het Westen kregen ze het bevel om in getto’s te wonen, zoals in la Giudecca in Venetië in 1516 en later op bevel van de paus ook in Rome, Ancona en BolognA.

Zwarte renaissance      Van der Heyden Chr.
      Spaanse geschiedenis

Spaanse nazomer van de Middeleeuwen

Ongevier vijfhonderd jaar geleden ontstond een wereld waarin de mens centraal kwam te staan.
Het licht van de Italiaanse renaissance verdrong de duisternis van de Middeleeuwen.
Aldus het traditionele beelD. Maar op het breukvlak van de vijftiende en de zestiende eeuw raakte Europa juist in de ban van Spanje.

Het licht dat de Spanjaarden over de wereld wilden verspreiden was eerder tegenlicht - ; ;zwart ; ; licht.
De Spaanse renaissance hechtte meer belang aan kracht dan aan de rede en had meer vertrouwen in het geloof dan in het verstanD.

Nadat in 1492 Granada veroverd was, herleefden in en vanuit Spanje apocalyptiek, betovering, spiritualiteit en profetie met zoveel kracht dat het wel een nazomer van de Middeleeuwen leek.

In ZWARTE RENAISSANCE vertelt historicus Chris van der Heijden over de verdrijving van de Spaanse joden, de ontdekkingsreizen van Columbus, de onverzoenlijkheid tegenover andersdenkenden en de verovering van Jeruzalem.
Hij beschrijft ook de verhouding van Spanje met Italië, Afrika, Amerika en de Nederlanden, en hoe Karel V aanvankelijk de vruchten van de Spaanse renaissance leek te plukken, maar uiteindelijk de mislukking moest erkennen.

De Taal van de Hartstocht      Mario  Vargas  Llosa      Spaanse Literatuur

De taal van de hartstocht is een selectie uit de artikelen die Mario Vargas Llosa de afgelopen jaren in de Spaanse krant El País schreef over politieke, culturele en sociale zaken.

Soms ironisch, maar altijd betrokken geeft hij zijn mening over de moraal van politici, over de door hem bewonderde Mandela, over de scheiding tussen kerk en staat en, naar aanleiding van de tentoonstelling, over Nederland en Vermeer.
Natuurlijk schrijft hij over de situatie waarin de Latijns-Amerikaanse landen zich bevinden, over de globalisering van de samenleving en andere onderwerpen die hem na aan het hart liggen.

In deze heldere en polemiserende artikelen dwingt Mario Vargas Llosa de lezer mee te denken en het wel of niet met hem eens te zijn.

Mario Vargas Llosa heeft een behoorlijke invloed gehad op mijn politieke ontwikkeling.
Waar ik in vroeger dagen soms nog donkerrood durfde uit te slaan, veranderde dat plotsklaps toen ik vijf jaar terug een begeesterende Llosa in een televisie-interview zag pleiten voor ; ;free market policies ; ;.
West-Europeanen, in tegenstelling tot Latijns-Amerikanen, voegde hij eraan toe, wéten niet wat het in de praktijk betekent om onder een links bewind te leven.

Linksigheid als luxe-attitude, daar kwam het eigenlijk op neer.
En dat sneedt naar binnen bij de salonsocialist die ik toen was.
Nu, in De taal van de hartstocht, maak ik voor het eerst uitgebreider kennis met de politieke opvattingen van de Peruviaanse romancier.
Mario Vargas Llosa, niet toevallig een van de lievelingsauteurs van Guy Verhofstadt, heeft daar eerder al een programmatischer bundel essays rond gepubliceerd, De cultuur van de vrijheid, maar onderhavige verzameling, met ook onderwerpen in de culturele sfeer, was wel zo aangenaam om mee te beginnen.

Dacht ik aanvankelijk.
Om snel vast te stellen toch vooral naar de politieke stukken te worden toegezogen.
Als je ze samenlegt krijg je immers een mooi profiel van waar de moderne liberaal voor ijvert.

De staat ziet Llosa als de belangrijkste bron van corruptie.
Als ze al iets moet doen is het de concurrentie bevorderen, het particuliere initiatief steunen en de grenzen openstellen voor de buitenlandse markt.
Chili lijkt voor Peru het gidsland te zijn.

In 'De predikende duivel' beweert Llosa voorts dat landen die profiteren van een vrije economie de best werkende systemen van sociale zekerheid bezitten.
In 'Hulp voor de eerste wereld' trekt hij het linkse dogma in twijfel, als zouden arme landen arm worden door de rijkdom van het rijke westen.
; ;Niets schadelijker voor de onderontwikkelde, straatarme landen, ; ; aldus Llosa, ; ;dan deze valse doctrine die hen vrijpleit van schuld ; ;.
En verderop:

Het is het protectionisme van de westerse economieën en de toegeeflijkheid -- in veel gevallen de medeplichtigheid -- van hun machthebbers met de satrapen van de derde wereld die bestreden moeten worden door van de regeringen te eisen dat ze hen straffen met diplomatieke en economische sancties terwijl ze tegelijk op een actieve manier de mensen helpen die in hun eigen land strijden voor het installeren van burgerregeringen, voor legitimiteit, vrijheid, een nauwere samenwerking en commerciële uitwisselingen met de democratische regeringen.

Llosa laat geen moment voorbijgaan om de verworvenheden van de democratie af te zetten tegen ; ;het autoritaire beest ; ;, al zijn de praktijkvoorbeelden die hij aandraagt meestal uitgerangeerd: Fujimori in Peru, Meciar in Tsjechoslovakije, Mobutu in Zaïre, Marcos op de Filippijnen, Baby Doc op Haïti, Castro op Cuba, Ceausescu in Roemenië.
Llosa keert zich ook tegen alle vormen van nationalisme, ; ;tegen de vaderlanden ; ;, waarmee naar zijn smaak vooral het oude Europa is besmet.
Daarnaast hekelt hij, nogal voorspelbaar, het religieus fundamentalisme.
Opvallend mild is hij voor het religieuze gevoel an sich.
Llosa noemt zich een

agnosticus die er ten volle is van overtuigd dat de godsdienst een uitstekende sociale functie vervult en onvervangbaar is als morele leidraad en als garantie voor een geestelijk leven voor de overgrote meerderheid van de mensen, die door een exclusief seculiere cultuur ten prooi zou vallen aan verwarring en wier moraal op een gevaarlijke manier ondermijnd zou worden (…)

De taal van de hartstocht is een matige bundel.
Het ontbeert vooral de politieke essays aan bewijskracht, vind ik.
Het zijn te vaak in stadhuiswoorden verpakte meningen.
Ik bedoel: het is op zich geen kunst om een luide bek op te zetten tegen de anti-immigratiepolitiek.
Maar een geïnformeerde bek? Essays hebben het liefst een naslagfunctie, bijvoorbeeld omdat ze een opsomming zijn van steekhoudende argumenten, maar die ontbreekt hier.
Twee uitzonderingen: het stuk 'De Franse identiteit' [zie vooral het uitvoerige fragment op PvD] waarin Llosa, het begrip 'identiteit' doorprikt en laat leeglopen...

Elke ongerustheid over ‘identiteit’ van een groep mensen bezorgt me kippenvel, want ik ben tot de overtuiging gekomen dat die altijd een complot tegen de individuele vrijheid verhult.
Ik ontken natuurlijk niet dat een groep mensen die dezelfde taal spreken, of die in dezelfde landstreek geboren zijn en er wonen, die te maken hebben met dezelfde problemen, dezelfde godsdienst belijden en/of er dezelfde gewoontes op nahouden, gemeenschappelijke kenmerken hebben, dat is overduidelijk, maar wél dat deze gemeenschappelijke noemer hen stuk voor stuk vollediger kan definiëren, zodat alles wat elk lid van de groep aan specifieks heeft, het totaal aan kenmerken of eigen trekken dat hem van de rest onderscheidt, wordt genegeerd of naar een verachtelijk tweede plan verbannen.

.
en het stuk 'Een zachte dood', dat gaat over de ethische gronden voor euthanasie.

Het wettelijke verbod om zelfmoord te plegen heeft geen enkele zelfmoordenaar belet zichzelf dood te schieten, strychnine in te nemen of in de diepte te springen als hij tot de conclusie was gekomen dat het niet de moeite waard was om verder te leven.
En niemand die een poging tot zelfmoord heeft gedaan is gevangengezet omdat hij een wet heeft overtreden die mensen verplicht te leven.
Alleen zij die fysiek niet in staat zijn om hun wil om te sterven uit te voeren -- terminale patiënten, gereduceerd tot uiterste invaliditeit -- , dat wil zeggen, wier lichamelijke en geestelijke martelgang door de wettelijke norm wordt verergerd, zijn gedoemd zich te houden aan het bureaucratische verbod om door eigen hand te sterven.
Tegen die stompzinnige wreedheid heeft dr.
Jack Kevorkian drie decennia lang gestreden, wetend dat hij vroeg of laat zou worden verslagen.
Maar zelfs nu hij achter de tralies zit dient zijn zaak om aan te tonen dat in bepaalde kwesties, zoals die van de euthanasie, de westerse beschaving nog steeds een aanzienlijke hoeveelheid barbaarsheid meesleept -- en dat is de schuld van de religie, de eeuwige tegenstander van de menselijke vrijheiD. Want het is niet minder inhumaan iemand de dood te onthouden als hij daar bij zijn volle verstand om vraagt omdat zijn leven een kwelling is geworden, dan iemand die wil leven het bestaan te ontnemen.

Er is niets mis met de overige stukken, maar ze hebben Mario Vargas Llosa niet nodig om geschreven te worden, begrijpt u? Bovendien word ik een beetje ongemakkelijk van goedbetaalde stukjesschrijvers die snoepreisjes maken naar Hebron, Boekarest of Robbeneiland, om daar dan een een sociaal bewogen column uit te puren.

Het is ook dat je van een fictieschrijver een elegantere aanpak verwacht dan wat Llosa in De taal van de hartstocht laat zien.
Bij momenten lijkt het alsof je in een syllabus zit te bladeren.

De literatuur is een roofzuchtige kunst.
Ze vernietigt het reële op een symbolische manier en vervangt het door een onwerkelijkheid waaraan ze, met de fantasie en de woorden, fictief leven schenkt, een product dat vervaardigd is met materialen die altijd uit het leven zijn geplunderD. Maar over het algemeen gebeurt dat in het geheim en vaak onbewust, want degene die schrijft rooft en plundert -- en manipuleert en deformeert -- het beleefde, de echte ervaring, maar meer instinctief en intuïtief dan welbewust; en vervolgens spannen zijn kunst, zijn hekserij, zijn verbale goochelkunst ondoordringbare sluiers over het gestolene.
Als hij talent heeft, blijft de misdaad ongestraft.

Misleidend, die titel.
In elke roman schrijft Llosa hartstochtelijker dan hier.
Hoezeer dat aan de vertaling ligt, kan ik niet beoordelen.

^De vier ruiters van de apocalyps      Ibanez      Spaanse Literatuur

Don Quichote de la Mancha      Cervantes Miguel      Spaanse literatuur

Het meesterwerk van Cervantes ,Don Quichot, een levende legende, verscheen in 1605 in Spanje.

De schrijver

De schrijver van het over de hele wereld gelezen boek 'Don Quichot'  was Miguel de Cervantes y Saavreda, zoon van een chirurg.
Onderwijzer in MadriD. Moest weg na een verloren duel.
Kamerdienaar van een kardinaal in Rome.
Werd soldaat en verloor een arm.
Terug naar Spanje.
Viel in handen van Algerijnse zeerovers.
Gevangen in Algiers.
Een monnik betaalde het losgeld en Miguel kon uiteindelijk in Spanje zijn fantasieën in gedichten, toneelstukken en boeken kwijt.

Ridder

Cervantes was dol op ridderromans, droomde dat hij van adel was.
In 1605 verscheen het boek Don Quichot, een 'pil'.
Romantisch, spottend, een satire.
In molens zag de Don reuzen, in herbergen kastelen.

Idealist

Don Quichot begon zijn zwerftocht op een krikkemikkig paard, Rocinante.
Hij liet zich door een herbergier tot ridder slaan.
Sancho Panza was er om hem op de vingers te tikken als het al te dol werD. Beiden 'vochten' heldhaftig, maar vergeefs, voor een betere werelD. Een gevecht tegen windmolens, het begin van de techniek die ze wilden tegenhouden.

Profetie

Miguel koos La Mancha als decor.
Een achterlijk stuk boerenland, dat hij goed kende.
Dulcinea, de boerin, werd in zekere zin de geliefde van Don Quichot.
Aan haar droeg hij zijn strijd op.
Sancho Panza zag het helemaal zitten en zei: ; ;binnenkort zal er geen herberg of kroeg zijn waar de geschiedenis van onze heldendaden niet zal worden verteld ; ;.

Succes

Sancho kreeg gelijk.
Cervantes boek werd direct een bestseller.
Ook buiten de grenzen.
Men drukte het na en betaalde niets.
Arm? Gezien het mooie huis in Valladolid, waar hij met zijn familie woonde (nu museum) viel het wel mee.

Contrasten

Castilla - La Mancha is bestrooid met beelden van de Don en zijn maatje.
In steen, metaal, ragfijne draadplastieken Het logo van de dunbevolkte streek, nog nauwelijks geraakt door de toverstaf van het toerisme.
Heet in de zomer.
Bitter koud in de winter.
Onvoorstelbaar vlak.
Met onverwachte plekjes van een bijna bovennatuurlijke schoonheiD.

Verdwenen

Van de 800 molens is nog maar een handjevol over.
Echt, gerestaureerd of nagemaakt.

De mooiste groep (9 stuks) vinden we in Campo de CriptanA. Hoog op de heuvel, spierwit onder een felblauwe hemel.
Er is een museumpje (niet altijd open).
Vlak erbij, in Moto del Cuervo, is een kleinere groep ' Molins del Viente'.
Achtentachtig treden klimmen.
Nog niet genoeg van molens? Je komt overal nog groepjes tegen, zoals in het leuke ConsuegrA.

Liefde

Een van de mooiste dorpjes is El Toboso.
In het centrum een interessant monument van een knielende Don Quichot voor zijn aanbeden DulcineA. Haar 'woonhuis' is museum.
Sfeervolle boerenkamer met groot bed en oude meubels.
Merkwaardig zijn de door allerlei relaties in de wereld geschonken vertaalde exemplaren van 'Don Quichot'.
Bizar: Hitler en Mussolini schonken een boek.
Net als Franco en Peron.

Ontdekking

Een zeer gaaf molentje ontdekten we per ongeluk in MunerA. Vlak achter het Hostal Miguel Hernandez.
Een ommuurde tuin met een kerkje en twee beelden: Don Quichot met hangsnor en Sancho Panza, dik en tevreden.
Een waterput en een tuinman, die vertelde dat dit een eerbetoon was van een rijke dame.

Geschilderd

Het snelverkeer gromt door La Mancha, richting zuiden (Jaen) of de pronkstukken van Spanje Toledo en MadriD. La Mancha? Saai volgens velen.
Heerlijk rustig volgens anderen.

Het landschap heeft zichzelf geschilderd in bruin, mauve, donkergeel, diepgroen.
Korenvelden, wijngaarden.
Uitbundig in Valdep&"277;nas, waar je dronken wordt van het kijken naar een oceaan van wijnstokken.

Verrast

De grootste verrassing zijn de rotspartijen van Hoz de Beteta aan de rivier de Escobar.
Kort na Priego.
Roofvogels cirkelen rond de toppen, zwaaien ons gedag met grote vleugels, als we als mieren met het autootje door de smalle kloof kruipen.
Na deze uitbarsting van de natuur zijn alle rotsen gewoon.

Meren

De 'Lagunas de Ruidera' zijn uniek.
In het hart van droog Spanje verwacht je geen merengebied met elf meren.
Een ander fenomeen, maar nu voor vogels, zijn de 'Tablas de Damiel'.
Geen rode eenden zoals beloofd, maar wel ijsvogels en kraanvogels.

Wieg van de Taag

In de Montes Universales zijn de bergen kaal als moderne mannen.
Het iele stroompje dat we hier zien, is de geboorte van de verderop brede woelige en nerveuze Taag.
Het pompeuze 'blikken' monument hadden ze mogen weglaten.

Hangende tuinen

Klinkt fascinerenD. Je verwacht bloemen of minstens planten.
Nee, het zijn hoge huizen, gekleefd aan de randen van de rotsen.
Met balkons en erkers, pal boven de diepte van de rivier de Huécar.
De oude stad Cuenca is er beroemd om.

Hoogtepunt

Niet te lang blijven 'hangen' want Albarracin, hooghartig op 1200 meter gelegen, heeft niet alleen ook hangende tuinen, maar nog veel meer.
In de nauwe straatjes ontdek je leuke lantaarns, balkonnetjes, deurkloppers, een kathedraal met gouden orgel en een flink kasteel.

Fascinerend stadje.
Druk.
Keus uit goede hotels.
Rustiger is het 'beneden' in het **hotel Dona BlancA. Van de streek: gebakken broodkruimels.
Een grapje van onze ridder?

Een begrip

We zijn afgeleid van Cervantes en zijn fantasieën.
België heeft zijn Uilenspiegel, Noorwegen zijn Peer Gynt, Duitsland zijn Von Münchhausen.
Spanje viert de 'geboorte', vierhonderd jaar geleden van de ridder - net zo dualistisch als het landschap - die een onmogelijke strijd voerde tegen het kwaad, tegen schurken en verraders.

De romanfiguur werd een begrip, beroemder dan zijn schepper die stierf in Madrid, in de Casa Lopa de Vega, terwijl zijn boek op wereldreis ging.

Alhoewel de anti-held met zijn compaan een groot deel van zijn tijd verdeed door tegen de windmolens te vechten in het onherbergzame gebied van La Mancha, kwam hij op zijn tocht ook in Barcelona terecht.
Don Quichot werd wereldberoemd als symbool voor onpraktisch idealisme: zich tegen de klippen op inzetten voor een hoger doel met een onbevredigend resultaat.
De man die Don Quichot tot leven bracht, was de schrijver Miquel de Cervantes Saaverda die met zijn ; ;Don Quichot, de Vernuftige Edelman ; ; een van de meest bekende maar minst gelezen klassiekers in de Wereldliteratuur schreef.
Het twaalfhonderd pagina's tellende boek gaat over een edelman die op een dag besluit zijn leven in te richten als ware het een ridderroman.

Het feest van de bok      Mario Vargas Llosa      Spaanse Literatuur

Van 1930 tot 1961 heerste er in de Dominicaanse Republiek een dictatuur van de ergste soort.
Als een Hitler regeerde er Rafael Leónidas Trujillo.
In zijn nieuwe roman brengt Mario Vargas Llosa dat tijdperk en de nasleep ervan tot leven.
Een van de hoofdpersonen is Urania Cabral, een vrouw die na vijfendertig jaar afwezigheid terugkeert naar haar vaderland om haar door een beroerte getroffen vader, jarenlang een van de marionetten van Trujillo, te confronteren met zijn duistere verleden; haar monologen en de schokkende onthulling aan het eind van de roman vormen een huiveringwekkend relaas van het morele verval van een samenleving.
Een andere hoofdpersoon is Trujillo zelf, die de lezer een niets verbloemend inzicht biedt in de absurde manipulaties van de alleenheerser.
Het feest van de Bok is in de beste traditie van Mario Vargas Llosa een felle aanklacht tegen de ziekelijke, meedogenloze mechanismen van de macht.

Het Feest van de Bok  is afgelopen, ik heb het uit.
Het was me het feestje wel.
Met de verhalen over Saddam Hoessein net achter de kiezen komt de geschiedenis rond deze dictator extra hard aan.
Mijn vraag hoé zo'n man een heel volk op de knieën krijgt is door dit boek iets opgehelderD. Je hebt de inhoud en de vorm.

Voor de vorm heb ik zonder meer grote bewondering, wat een vakmanschap.
Hoe speelt hij het klaar om dezelfde aanslag uit steeds een andere hoek te vertellen en je iedere keer opnieuw

in spanning te brengen! En dan die sprongen in de tijd als Urania haar verhaal vertelt zonder de lezer in verwarring te brengen.
Met uitzondering van de eerste keer dan als je er niet op verdacht bent.
 

Het verhaal zelf heeft me meegesleept, maar het laatste hoofdstuk dat ongetwijfeld het hardste moest aankomen, zeker bij een vrouwelijke lezer, overtuigde me niet.
Natuurlijk kan ik ''begrijpen'' hoe erg een verkrachting van een veertienjarige is, maar het komt harder aan als je het ook vóelt.
In de psychologie van een veertienjarig meisje is hij niet ver genoeg doorgedrongen.
Ik had geen buikpijn en geen zweetdruppeltjes op mijn neus, wel het minste toch bij zo'n verhaal.
Maar dan de MAGISTRALE beschrijving van de generaal die na een geslaagde aanslag NIET in staat is te doen, wat hij zou doen.
Hij ziet zichzelf de verkeerde beslissingen nemen, de noodzakelijke daden niét uitvoeren, hij wéét dat dit zijn einde betekent, maar hij kan het niet, hij kán de controle over zichzelf niet herpakken.
Dit vond ik angstaanjagend van waarschijnlijkheid, dit was geen verzonnen complicatie, maar een doordringen in het diepste, oncontroleerbare stuk van een mens.
Fantastisch.
Ik moest er zo'n 100 bladzijden over doen voor ik er goed in zat, maar daarna was ik verkocht.
Mijn kwaliteitscriterium, dat er iets aan mijn inzicht, of aan mijn belevingswereld wordt toegevoegd is ruimschoots gehaalD.

Een Feest van een Boek

Het gekke was dat ik dit behoorlijk blind gekocht had, en dacht dat het een feestelijk boek zou zijn.
Nou, niets is minder waar! Op de achterkant staat dat het een politieke roman is: 'De Bok' is ook één van de bijnamen geweest van Rafael Leonidas Trujillo (dictator in de Dominicaanse Republiek).
Over 'het feest' moet ik geen uitleg geven, dan zou het een mega-verklapper zijn.

Iets over het verhaal:

Het boek speelt zich voornamelijk af in 1961, in de Dominicaanse

Republiek.
Op dat moment is al 31 jaar Trujillo aan de macht, die met

harde hand de republiek regeert.
In het boek staan de laatste paar weken voordat hij vermoord wordt, centraal.
In het boek zijn drie verhaallijnen verwoven, die elkaar in de opeenvolgende hoofdstukken telkens afwisselen.
Allereerst maken we kennis met Urania Cabral, de dochter van één van de senatoren van Trujillo.
De senator is vlak voor de val van Trujillo uit de gratie geraakt.
Urania is als 14-jarige uit de hoofdstad (toen nog) Ciudad Trujillo weggegaan en heeft sindsdien geen contact meer gehad met haar familie.
Ze keert na 35 jaar afwezigheid terug naar de Dominicaanse Republiek om haar demente vader, tja, op te zoeken? Ze weet zelf eigenlijk niet zo goed waarom ze nou is terug gegaan.
In een lange monoloog die ze aan het ziekenbed van haar vader houdt, horen we de geschiedenis van het Trujillo-tijdperk.
Later in het boek is ze bij haar nichten op bezoek en lezen we haar persoonlijke verhaal.
Opvallend is dat Urania haar vader haat, en pas aan het einde van het boek wordt duidelijk waarom precies.
 

De tweede verhaallijn is die van Trujillo zelf.
Hij is dan 31 jaar aan de

macht, en al 70 jaar oud, maar nog steeds een echte Bok (dat hoef ik niet uit te leggen!).
Je weet aan het begin van het boek dat hij op het punt staat vermoord te worden, wat een heel vreemd perspectief aan het boek geeft.
Je krijgt inzicht in de verdeel-en-heers politiek die hij gebruikt om stevig in het zadel te blijven.
Ook zijn rare gewoontes (met familie dagelijkse rituelen, politieke vrienden en vijanden, ouder worden, vrouwen) komen aan boD. 

De derde verhaallijn is geschreven vanuit de 'terechtstellers', het groepje samenzweerders die in een auto wachten op Trujillo, om hem te kunnen neerschieten.
In feite is dit groepje mannen maar een klein onderdeeltje van een grote groep samenzweerders, in de regering en het leger.
In het begin vond ik deze verhaallijn te lang, in elk hoofdstuk wordt van één van hen de geschiedenis behoorlijk diep uitgediept, maar aan het einde van het boek was bleek die uitdieping heel nuttig te zijn geweest (maar had wel iets compacter gekund).

Het verhaal kwam erg langzaam op gang, maar toen het me in zijn greep had, was ik niet meer te stoppen.
Thrillerachtig, je weet dat Trujillo om zeep geholpen gaat worden, en daar wacht je vol spanning op, maar aan de andere kant meer een soort historische roman, omdat je aan het begin al weet dat die aanslag lukt en dat de Dominicaanse Republiek een stuk vrijer is nu.

Het was het eerste boek van Vargas Llosa dat ik las, en ik ben zeker van plan meer van hem te lezen.
Iemand tips?

Misschien komt het omdat ik de afgelopen tijd 2 boeken van Julia Alvarez gelezen heb die ook gaan over het leven in de Domicicaanse Republiek, maar vanaf de eerste bladzijde van

; ;Het feest van de Bok ; ; werd ik door het verhaal gegrepen.
Ik moest het boek af en toe even wegleggen zo spannend en ook afgrijselijk was het soms.
Een heel goed geschreven verhaal dat leest als een thriller, een melodrama, een samenzwering en het portret van een dictator.

Kort geleden kocht en las ik Het Feest van de Bok van Vargas LlosA. Ik was geinspireerd door een bespreking in de NRC , m'n fascinatie voor dictatuur en machtsmechanismen en het feit dat ik nog nooit iets van deze auteur gelezen had (ik zie z'n kop nog voor me in die serie over 'het geheugen' van Wim Kayser, een jaar of wat geleden).
Historisch lijkt 't verhaal te kloppen; 'k had 't er over met een Latijns-Amerika-kenner (vast fout gespeld) die 't boek geboeid had gelezen.
Trujillo wordt afgeschilderd als een caricatuur, en dat was ie dan waarschijnlijk ook.
Maar als romanlezer was ik teleurgestelD. Ik hou absoluut niet van romans die vrijwel uitsluitend bestaan uit flashbacks/ of 'hij/zij herinnert zich hoe etc' .
En dan zijn we weer -tig pagina's verder.
Zeker waar ik moeite had diverse personages (de coupplegers) uit elkaar te houden.
Al die Antonio's! De figuur Urania Cabral is vast en zeker fictief en ingezet als romanfiguur.
Het verhaal begint en eindigt met haar 'story'.
Nou, zo zie je maar weer! Hoe smaken kunnen verschillen! ;

Leven om het te vertellen      Gabriel Garcia Marquez      Spaanse literatuur

Cuántas vidas caben en la prolífica cuenta de historias y libros de Gabriel García Márquez.
Cuántos personajes entrañables.
Cuántos espacios de sofoco y ensueño.
No están en este libro las respuestas a estas dudas, pero sí están las verdaderas claves sobre las que se sustentaron, hasta hoy, sus desvelos narrativos y literarios.

Es el primer tomo de la autobiografía del enorme Gabo, un encuentro con su infancia y juventuD. El colombiano Nóbel de Literatura (1982) escribe mirando su ombligo, no es metáfora, o sí, da igual.
Él se mira al ombligo, se retrotrae sobre sí mismo para invocar las historias de su propio pasado, de los días que corrían en su Cataca (Aracataca, su Macondo) natal de la mano de su abuelo Nicolás, el coronel, el mismo que evocó en Cien años de Soledad, El otoño del patriarca y El coronel no tiene quién le escribA. La casa de Aracataca, fuente inagotable de historias, las que inspiraron páginas y páginas de invaluable literatura en los entrañables cien años de los BuendíA. Sus padres, el difícil romance que lograron llevar a término en un altar que no anunciaba nada de los once hijos y menos aún de los cuatro naturales que el padre repartió por otros rumbos; es El amor en los tiempos del CólerA.

Vuelan mariposas amarillas sobre su cabezA.

 

En las 579 páginas de recuerdos, descubrimos al pequeño travieso, que soñaba con cantar y cantaba: serenatas de amor, boleros de rompe corazón, animaciones de burdel.
Al niño que salvaba notas en la escuela a punta de dibujos bien acabados, que no daba puntada correcta en el paño de las matemáticas, que descubrió el hielo de la mano de su abuelo en la plaza de CatacA. Nos desvelamos con el incomprensible grito de horror con que Gabito, niño y joven, sin motivos aparentes, más que las horrendas pesadillas, interrumpía el sueño de sus compañeros de escuela y universidad...si lo siente quejarse, despiértelo, por favor.

 

Los desvelos acarriados por su insaciable apetito lector, Las mil y una noches y el gran diccionario de tapas de cuero de su abuelo fueron los primeros textos que adoró.
Luego los años en la escuela de Zapaquirá, la lectura de cuanto libro cayera en sus manos, sin discriminar, nada, lo importante era leer, descubrir mundos.
Y descubriendo mundo fue instalándose en las camas calientes de amantes y prostitutas tiernas que llegaron a ocupar espacios de enorme belleza en sus novelas.
El miedo a la muerte lo conoció producto de un romance ilícito.

 

Las amistades, entrañables, necesarias, dignas de la más sana envidiA. Las horas en los cafés y bares en Bogotá, Barranquilla, en cualquier punto de Colombia donde la vida lo pusiera, conversaciones fundamentales, Gabo escudriñando el discurso de los poetas de la noble ColombiA.

 

Los primeros escritos, la vergüenza que se asoma en sus mejillas cada vez que los evoca y reconoce que no eran nada, que no servían, elucubraciones filosóficas sin asideros, dice él, pero es difícil pensar que sea así de cierto.

 

Luego el doliente 9 de abril, el pueblo en las calles de Bogotá, los muertos, el hombre que le pide la ayuda que él no le puede brindar, el hombre que muere, el miedo, la muerte golpea al joven García Márquez, Gabriel se duele.
Colombia pierde su magia en la humedad fría de la capital, pierde el color de la vida en las armas de los militares que detienen en fuego cruzado a los ciudadanos que desde el hambre claman justiciA.

 

Su primer trabajo como periodista, sus columnas de opinión, se va edificando un escritor.

 

Continuar es una tentación mayúscula, pero sería un error aún mayor.
Sólo un último dato, García Márquez sigue sufriendo de horrores ortográficos, ¿a cuántos de nosotros nos place leer y saber esto?

 

Esta debe de ser una de las novelas más esperadas de los últimos años.
Gabitolos del mundo entero la han convertido en primer lugar de ventas.
Justificado, sí señor, justificado.
Tomás Eloy Martínez ha señalado: ; ;Las memorias de Gabriel García Márquez son tan fulgurantes como sus novelas, pero tienen la ventaja de que las vuelven a contar desde el lado de la realidad...a la inversa de las novelas, donde la fuerza de la narración torna verosímil lo imposible, en las memorias todo lo sucedido parecería imposible si no se supiera que es cierto ; ; (Babelia - El País, 12 de octubre de 2002).

 

El 8 de octubre de 2002, en la voz de su sobrino Esteban García Márquez, en el repleto auditorio de la biblioteca Virgilio Barco, este libro clave para descubrir las motivaciones del autor y los secretos de sus historias, vio la luz.
Funcionarios de alto nivel del gobierno colombiano, políticos, ex presidentes, diplomáticos, escritores, académicos, empresarios, estudiantes y amigos del autor estuvieron presentes, más de mil personas.
Y quizás para usted este sea un dato innecesario en el cuerpo de esta reseña, sin embargo es preciso entregarlo, preciso para invitarlo a leer ; ;A propósito de la memoria ; ;, el hermoso discurso de lanzamiento del libro, pronunciado aquel día por su sobrino, el actor y filósofo Esteban García Garzón (pulse aquí para ir al discurso).

 

Nostalgia, aflora la nostalgia en cada páginA. Metáfora, juego, vida, realidad...mariposas amarillas...Escribe Gabo, escribe.

De kus van de Spinvrouw      Puig Manuel      Spaanse Literatuur

Men ziet iets raars aan haar, ze lijkt geen vrouw als de andere.
Het gezichtje van een kat.
De heldere ogen die bijna zeker groen zijn Zo begon de theatrale Molinita zijn boeiend verhaal dat geleidelijk aan Valentin ging paaien.
Zoals elke lezer van de Kus van de Spinnevrouw ook verstrikt bleef.
Zodanig dat ik op een reis naar New York de schrijver wilde leren kennen.
Ik riep hem op per telefoon en we maakten een afspraak.
Ik had de eerste uitgave van de roman bij, waar een foto van een glimlachende aantrekkelijke, zwartharige jongeman op de achterflap stond met de zee als achtergronD. ;Zie ik er nog goed uit? ; ; vroeg Manuel me om me te identificeren- ; ;GoeD. ; antwoordde ik hem.
De Argentijnse uitdrukking is meer een complimentje dan een beschrijving.

Zo vertelde ik hem dat ik hem zou herkennen van de foto.
; ;Zo ben ik nu niet meer, ik was het...; ; antwoordde hij me zuchtenD.

Dat waren de weinige woorden die we wisselden alvorens we elkaar ontmoetten in Roompelmayer, een exclusief theesalon op de Quinta Avenida, waarvan ik niet wist of het weerstaan had aan de loop der jaren en waar Paulette Godard zeker geen thee meer heeft gedronken.
Ik sprak hier af in de hoop haar te ontmoeten.
Dat en de bioscoop en het zeer harde leven in de stad en zoveel dingen meer, vertelde hij me, steeds met zijn persoonlijke zin voor humor, in zijn  Argentijns doorspekt met Mexicaanse woorden.

Burt Lancaster, die er nooit toe kwam om de rol van Molina te spelen zoals hij beweerde, had de rechten op het verhaal voor de cinemA. Maar hij was er wel in geslaagd deze voor de theatervertegenwoordiging te bemachtigen.
Maar dat is een ander verhaal.

Van het lange proces dat de versie betekende die hij zelf aan het maken was, was een innige vriendschap overgebleven.

; ;Het verheugt me dat ze me begunstigen ; ; zei hij aan Sylvia, mijn vrouw.
Brief na brief, reis na reis werden ze nauwer verknocht.

Manuel was een warm mens, ironisch, lichtvoetig en diepzinnig.
De e-mail bestond niet, de fax misschien evenmin, en wachten op de aankomst van de tekst langs de gewone post werd gedurende de voorbereiding en de aanpassing van zijn paginas voor mij een intense en gelukkige tijd en ook voor Juan Diego en Garcia Sánchez, waarmee ik de ervaring deelde.

Het was voor Puig een revelatie.
Het ; ;vergif van het theater ; ; bracht hem ertoe meer dramatische werken te schrijven.
Sommige zoals ; ;Het mysterie van de rozentak ; ; waarvan ik een gedramatiseerde lezing monteerde in een cyclus die ik coordineerde voor La Casa de América voor de laatste Kerstmis, werd in Spanje niet uitgegeven.
Toen hij het manuscript ontving zou hij me zou hij deze mogelijkheid van adres suggereren aangezien de personages twee unieke vrouwen zijn.
Alhoewel, ten aanschouwe van mijn twijfel om Molina of Valentin in De Kus te interpreteren ;Ik maakte Molina ; ;   zei hij me, ; ;hij is mooier ; ;, had hij ditmaal geen rol voor mij ;Met mijn diepe dankbaarheid voor deze schitterende ervaring van vriendschap en schepping die de mise en scene van deze roman is geweest ; ; zo is het boek opgedragen dat Seix Barral voor de eerste maal in 1976 heeft uitgegeven.
  Nu heb ik voor mij de Argentijnse uitgave van 1993 ( het kon niet vroeger gebeuren) met de foto op de omslag van een Manuel met weinig haar die met gesloten mond glimlachte en de wereld niet meer uitdaagde.
Hij keek ons aan met een zekere ironie.

Op de omslag staat niet meer dat meisje met loshangende haren in de wind die bijna tot in de wolken verheven wordt van het eerste boek.
Een zeer weinig Spaans ogende hoofddoek laat ons een nogal fatale vrouw vermoeden met tulband en met super omrande ogen.

Het is de echte Spinnevrouw, een Gloria Swanson uit 1928 uit de collectie.
Een waarachtig succes.
  Want als het kattemeisje de pantervrouw is, in de eerste film die in de roman Molina aan Valentin vertelt is de spinnevrouw Molinita zelf, de homosexueel die vrouw wil zijn.
In zijn verhalen over zaken die 's nachts plaatsvinden en iets verraderlijks hebben, gaat Molina de radicale en opstandige Valentin uit zijn in zich zelfgekeerd zijn halen.
Om hem te omhullen in de fantasie, in de illusie, in de toevlucht die voor een zo als een stuk vuil behandeld wezen zoals hij de enige vlucht is uit de werkelijkheiD. Maar als Molina een marginaaal is, is Valentin het ook.
  Zijn utopie om de wereld te veranderen sluit hem in, verwijdert hem van deze zelfde bourgeoiswereld waarmee hij probeert te breken.
  En geleidelijk aan, avond na avond, film na film, gaat hij in deze onwerkelijkheid van de film binnen, bigger than life (groter dan het leven, zegt de oude slogan).
En hij gaat zich meer toegevingen toelaten door te vragen om de nachtelijke verhalen naar de dag uit te breiden.
  Tot hij zich met alle ongekunsteldheid laat inwikkelen in de draden van het net dat Molina aan het weven is.
En in deze waarin Molina zelf ook gaat vallen.
Tot ze tot een daad van fysieke liefde komen die even zuiver als schendend is.
; ;Het leek me dat ik het niet was, dat jij het alleen was Of dat ik niet ik was.
Dat ik nu jij was.
;  Deze woorden van Molina duiden het buigingspunt aan, de code van deze vreemde liefdesgeschiedenis.
Maar als de homosexueel zich oplost, zich belichaamt in de andere om enkele ; ;ene ; ; te zijn, wordt ook de politieke idealist getransformeerd, eveneens opgelost in de ; ; andere ; ;.
Twee vanaf het begin zo diametraal verschillende wezens, gaan in een subtiel en bijna ritueel proces evolueren zodanig dat elk uiteindelijk de tegenovergestelde personaliteit aanneemt.
  Molina zal beslissen om zich op te offeren voor een zaak die nooit de zijne was.
En Valentin zal leren dat de droom, die hij zich nooit veroorloofde, de enige bevrijding is van de pijn.
De pijn om te leven en te sterven in waardigheiD.  Alsdus zal ; ; de spinnevrouw ; ;, moeder, vrouw, minares, zij die de ene wilde zijn en de andere wilde hebben, de twee omvatten.
Een voorspel dat reeds een onderdrukkende en beklemmende realiteit zou zijn in deze ; ;kus ; ; die hen voor altijd verenigt.
En zo zal Manuel Puig op een happy end uitlopen, zo vol van pathos als van hoop in de mens.
  Voor een mitomaan van de cinema die zo consequent is als hij kan er geen beter einde zijn aan de in definitieve klassieke geschiedenis van jongen-ontmoet-meisje.
  Manuel was zo drastisch in zijn liefdes en fobieën als mitomaan dat hij in staat was Nestar Almendros op straat achter te laten tijdens een gure New-Yorkse winteravond wegens zijn afkeer tegenover Lana Turner   ; ;Een persoon die niet van Lana houdt mag niet slapen onder mijn eigen dak ; ; zei hij terwijl hij zijn valiezen aan de  deur zette.
Vanaf zijn eerste jeugdroman ; ;Het Verraad van Rita Hayworth ; ; was zijn stem zo persoonlijk, zo onderscheiden dat zijn vertelkunst er slechts veel later in slaagde de waardering en de meest kritische achting te behalen.

Het is duidelijk dat van dit misprijzen er af en toe scherpe verwijzingen zijn.
In de kus het meisje, Irena, ; ; laat de critici achter en gaat met hem mee (de jongen) ; ;  Er moest tijd over heen gaan opdat men de originele bijdrage zou erkennen van de boleros, de radioreeksen, de roze roman, de volkstaal tot een onmiskenbare stijl, een weergaloze stem.

Natuurlijk dat Guillermo Cabrera Infante, goede vriend en bewonderaar van Manuel, me bij gelegenheid vertelde dat Aardbei en Chocolade, van Senel Paz, dat zo goed onthaald werd, door De Kus beinvloed werD.

En dat zelfs Mario Vargas Llosa hem iets verschuldigd is in Tante Julia en de schrijver.
Onder onze schrijvers is Rosa Montero zij die zeker bewondering en schuld erkent in ; ;Ik zal u behandelen als een koningin ; ;.
Maar het is misschien in zijn laatste roman ; ; De tropische nacht valt ; ; ( wat mooie titels allemaal!) waar hij meer dan ooit dezelfde is en meer gewaardeerd wordt dan in heel zijn loopbaan.

Lituma in het Andesgebergte      Mario Vargas Llosa      Spaanse Literatuur

Vertaald door Ed.Verhelst  2004

In een mijnwerkerskamp in de bergen van Peru leven korporaal Lituma en zijn adjunct Thomas in een barbaarse en vijandige omgeving, onder de voortdurende bedreiging van de maoistische guerillastrijders van het Lichtend PaD. Ze worstelen met mysteries die hen obsederen maar die ze niet kunnen ophelderen zoals sommige onverklaarbare verdwijningen.
Het is tevens de intieme geschiedenis van deze personages, vooral dat van een vroegere liefde van Thomas, die verteld wordt in de vorm van tussengelaste episodes als een contrapunt van herinneringen aan het collectieve dramA. De mythische geest van de vertelling, doorspekt met vele andere energiek beschreven silhouetten roept een buitengewoon leven op met werkelijkheden die geobserveerd worden op een onverbiddelijke en minutieuze wijze.

Verliefde vrouwen      Lawrence H.W.      Spaanse literatuur

Ursula en Gudrun Brangwen zijn twee zussen die leven in het midden van Engeland in de jaren ’10 van de twintigste eeuw.
Ursala een leraar, Gudrun is een kunstenares.
Het boek begint met een scène waarin ze beiden verklaren tegen het huwelijk te zijn.
Deze scène speelt zich af vlak voordat ze naar het huwelijk van de zus van Gerald Crich gaan.

Ze ontmoeten daar twee mannen die vlakbij hen wonen, Rupert Birkin en Gerald Crich.
Birkin is een schoolinspecteur, die al een vrouw heeft, Hermione Roddice, die erg dominant is en waarbij hij niet gelukkig is.
Gerald heeft op jonge leeftijd per ongeluk gezorgd voor de dood van zijn broer.
Hij draagt die schuld nog steeds bij zich.
De vier worden vrienden.
Ursala en Gudrun raken met elkaar betrokken en Gudrun begint zelfs een liefdesrelatie met Gerald (hoewel ze in eerste instantie geen seks met elkaar hebben).

Alle vier zijn zij diep doordrongen van de vragen van de samenleving, de politiek en de relatie tussen man en vrouw.
Tijdens een feest in Gerald’s ouderlijk huis, verdrinkt de zus van Gerald, DianA. Gerald voelt zich hier erg schuldig over, gezien de dood van zijn broer toen hij nog erg jong was.
Gudrun wordt leraar en mentor van zijn jongste zus.
Gerald’s vader, die een kolenmijn bezit, sterft kort daarna na een lange tijd van ziekte.
Gerald bezit na de dood van zijn vader de mijnen.
Hij beheert deze erg goed, maar hij heeft er alleen geen lol in na de dood van zijn vader.
Wanneer hij voor het eerst weer bij Gudrun komt, heeft hij voor het eerst seks met haar.

Hoewel Ursula zich kan losmaken van haar isolement en een echte relatie kan aangaan, lukt dit Gudrun niet.
Zij is een kunstenaar en kan niet loskomen van haar eenzaamheiD. Dit is het belangrijkste element van het boek.
De verschillende relaties en de problemen die de zussen daarin ondervinden.

Birkin vraagt Ursula of ze met hem wil trouwen en ze zegt ‘ja’.
Gerald en Gudrun’s relatie verloopt stormig.
Ze houden met z’n vieren vakantie in de Oostenrijkse alpen.
Gudrun raakt daar bevriend met Loerke, een geestelijk zwakke, maar emotioneel erg sterke kunstenaar met een homoseksuele achtergronD. De relatie tussen Birkin en Ursula werd steeds sterker.
Zij besluiten naar het zuiden toe te trekken.
De relatie tussen Gudrun en Gerald raakt steeds verder in het slop.
Gerald wordt jaloers op Loerke.
Hij probeert hem uiteindelijk te vermoorden.
Dit mislukt en hij pleegt zelfmoord aan de andere kant van de berg.

Zoals water voor chocolade      Esquive Laura      Spaanse literatuur

Oorspronkelijke titel: Como agua para chocolate

Het verhaal is een culinaire sprookje over een onbereikbare liefde en over de passie van een maagdelijke keukenprinses .

Como agua para chocolate is Laura Esquivels succesvolle roman 'Rode rozen en tortilla's', die de literaire traditie van het Latijnsamerikaanse magisch realisme hoog in het vaandel draagt.
Overdrijving, onmogelijkse verschijnselen, irrationaliteit en vooral veel emoties zijn de ingrediënten van het magisch realisme, waarvan Gabriel García Marquez, Mario Vargas Llosa en Julio Cortázar de bekendste vertegenwoordigers zijn.
Dit genre, dat Indiaanse mystiek combineert met katholieke wonderen, is bij uitstek geschikt voor een visueel medium als film.
Maar regisseurs met ambities in die richting moeten oppassen: het is erg verleidelijk om met allerlei special effects te zwichten voor het magische element.

Gelukkig is Como agua para chocolate geheel op Mexicaanse leest geschoeiD. Het verhaal en de film is zelfs een familie-aangelegenheid: Laura Esquivel is getrouwd met producent/regisseur Alfonso Arau, die ook als bandito is te bewonderen in The wild bunch en Romancing the stone.
Als producent van de film zocht hij aanvankelijk een vrouwelijke regisseur om de subtiele roman over passie en pijn te verfilmen, maar Esquivel stond erop dat haar echtgenoot het karwei zou klaren.
Met een hypotheek op hun huis konden ze het budget van twee miljoen dollar rondkrijgen; het tienvoudige van een gemiddelde Mexicaanse film.
Inmiddels heeft de film 21 miljoen dollar opgebracht in Amerika en is daarmee de meest succesvolle buitenlandse film sinds La cage aux folles (1979).

De echtelijke samenwerking tussen Esquivel en Arau heeft geresulteerd in een charmante luchtbel.
Como agua para chocolate neutraliseert je smaakpapillen tussen twee zware gangen in, om maar even in de culinaire sfeer te blijven.
De film bevat genoeg spanning, humor en zelfs hier en daar een sprankje erotiek om de kijker met een goed humeur de bioscoop te doen verlaten.

De twaalf hoofdstukken van de roman lopen parallel met de twaalf maanden en beginnen elk met een recept dat de gevoelens en gebeurtenissen uit het leven van protagoniste Tita weergeeft.
Hiermee wil Esquivel het rituele en emotionele aspect van het koken benadrukken.
De film speelt zich dan ook voor een groot deel in de keuken af.
Tita is de jongste dochter van een een familie waarover een buitengewoon strenge matriarch, Mama Elena, de scepter zwaait.
Volgens een oude familietraditie mag Tita niet trouwen omdat jongste dochters voor hun moeder moeten blijven zorgen.
Dit wordt een levensgroot probleem wanneer ze tot op haar oren verliefd wordt op buurjongen Pedro, een labiele latin lover

Tita's problemen beginnen pas echt wanneer Pedro besluit met haar zus Rosaura te trouwen zodat hij in de buurt van zijn echte liefde kan blijven.
Mama Elena houdt beide verliefden als een havik in de gaten.
Er wordt wel meer afgehuild in de keuken en niet alleen wanneer Tita uien staat te pellen.
De situatie met Pedro in huis wordt steeds ondraaglijker voor de maagdelijke keukenprinses.
Wanneer Mama Elena het jonge gezinnetje van Pedro en Rosaura naar Texas stuurt omdat ze de situatie nog steeds niet vertrouwt, belandt Tita in een zware crisis die voor een ernstig moment zorgt vol surrealistische grappen.
De Amerikaanse dokter John Brown vangt het doorgedraaide slachtoffer van Mama Elena's wreedheid liefdevol op.
Tita is hem dankbaar en meent iets van liefde voor de stuntelige dokter te voelen.
Met een verloving hoopt ze van haar passie voor Pedro af te komen, maar die laat zich niet een-twee-drie uitdoven.

Pas als Tita en Pedro de middelbare leeftijd hebben bereikt, belanden ze met elkaar in beD. Het vuurwerk is er niet minder om.
Als beide geliefden tegelijkertijd hun hoogtepunt beleven, komt Esquivels boodschap als een duveltje uit de doos: passie is de voornaamste universele kracht en verteert alles, ook liefde.

Het boek werd in het Nederlands vertaald onder de titel :Rode rozen en tortillas ;

Honderd jaar eenzaamheid      Gabriel Garcia Marquez      Spaanse literatuur

Het verhaal speelt zich af in het dorp Macondo.
Het wordt gesticht door José Arcadio Buendia en Ursula Buendia die door de bergen trokken en halt hielden in het moerassige gebied waar ze een nederzetting stichten.

Macondo ligt afgelegen en heeft slechts contact met de buitenwereld en wat daar gaande is door middel van een groep zigeuners die elk jaar de nieuwste uitvindingen komen voorstellen.

Zij krijgen twee zonen, José Arcadio en kolonel Aureliano Buendia, die later de vaste karakters van de lange rij nakomelingen vast blijken te stellen.
Daarnaast voeden ze ook de twee meisjes Amaranta en Rebeca op.

Langzaamaan bloeit het kleine stadje steeds meer open.
Melquidas, de zigeuner, komt tijdelijk in het huis van de Buendias verblijven en wordt de eerste man die in het jonge dorp sterft.
Hij laat echter een heleboel geschriften achter die om de zoveel tijd door één van de nakomelingen zorgvuldig onderzocht wordt maar pas door de laatste Aureliano volledig ontcijferd wordt.
Melquidas zelf blijft als geestesverschijning nog een tijd in het huis hangen, maar wordt dan ook vergeten.

Samen met het introduceren van de pianola, ijs en de eerste foto’s wordt het dorp meegesleept in de lange slapeloosziekte en een bloederige burgeroorlog waarin kolonel Aureliano Buendia de hoofdrol vertolkt.

Na de burgeroorlog komt de bananenmaatschappij die van het dorp plots een industriestad maakt en de bevolking zozeer in omvang doet toenemen dat het huis van de Buendias constant bevolkt is door hordes van vreemdelingen die er gratis komen eten en overnachten.
Met de bruisende energie van de nieuwe industrie en de eerste trein wordt de mode geïntroduceerd, de cinema gebouwd en uiteindelijk de arbeidersopstand geboren.

Net zo snel als hij komt, gaat de bananenmaatschappij ook weer, het stadje in een grotere armoede achterlatend dan het ooit geweest is.
De werkloosheid doet het dorp deels leeglopen, en wie overblijft probeert zich zo goed mogelijk te redden.

Aureliano Segundo en zijn tweelingbroer Arcadio Segundo bepalen hier geruime tijd de gebeurtenissen in de familie.
Wanneer Aureliano Segundo zijn vrouw Fernanda mee naar huis brengt lijkt het gedaan met de openhartigheid en gastvrijheid die eerst zo vanzelfsprekend geleken haD. Ze sluit het huis voor vreemdelingen, en zou de eenzaamheid die zo kenmerkend is voor de Buendias overnemen.

Als persoon met de sterkste verbinding naar de westerse wereld toe stuurt zij haar kinderen weg om te gaan studeren, bang dat het noodlot van de familie hen anders vanzelf meesleept.

Door het geluk dat haar man een tijdje heeft met de loterij die hij en zijn bijslaap openhouden, heerst er welvaart.

Dan wordt Macondo overvallen door de eindeloos durende regen.
Deze teistert het dorp totdat uiteindelijk de hele populatie zijn energie en levenslust verliest.
Ze laat het dorp achter in complete armoede en aan het begin van het onvermijdelijke verval.

Aureliano Segundo slaagt er nog net in zijn dochter naar Brussel te sturen om te studeren.
Amaranta Ursula leert er een Vlaming kennen, en sleurt hem mee terug naar Macondo op het moment dat het huis volledig leeg is op de aanwezigheid van de jongen Aureliano, met wie ze samen onder de hoede van Fernanda opgroeide, nA. Hij, die eigenlijk de bastaardzoon is van de dochter die Fernanda wegstuurde, is steeds voor de buitenwereld verborgen moeten blijven.
Hij heeft zijn tijd verdaan met het onderzoeken van de geschriften van Melquidas en begint als eerste met het eigenlijke vertalen vanuit het Sanskriet.

Wanneer de Vlaming opnieuw vertrekt ontdekken deze twee een nieuwe allesverterende liefde en passie die samen met hun contact met de buitenwereld, ook al het meubilair vernietigd, en het huis aan zijn langzame verval overlaat.

Amaranta Ursula sterft bij het baren van een kind met een varkensstaartje.
Aureliano vlucht voor een paar dagen naar een vroegere minnares, en laat het kind aan zijn lot over.
Wanneer hij het zich plotseling herinnert, is de laatste kans op het voortzetten van de familielijn gestorven en door de mieren meegesleept.

Hij zet zich terug aan het ontcijferen van de geschriften van Melquidas, die uiteindelijk een hele voorspelling van de levensgeschiedenis van de Buendia’s blijken te zijn.
Naarmate hij dichter bij het deel komt dat zijn eigen leven beschrijft, merkt hij dat de laatste Buendia zal sterven wanneer de papieren, die op een merkwaardige wijze helemaal onbeschadigd gebleven zijn, helemaal ontcijferd zijn.

Hij zal de kamer nooit meer verlaten.

In het verloop van de familiegeschiedenis zien we geliefden komen en gaan, mensen vroegtijdig sterven, en mensen onmogelijk lang leven.

We zien hoe Ursula wanhopig probeert het huis, de familie en de stad te houden zoals zij ze zich herinnert, en hoe uiteindelijk de eenzaamheid hen allemaal treft.

Sommigen komen en gaan meteen, sommigen blijven even hangen, anderen, zoals Pilar Tenera, blijven hun hele leven contact met de familie houden, generatie na generatie.
En doorheen die lange geschiedenis blijven de geesten en herinneringen van het verleden het heden beïnvloeden alsof ze gisteren gebeurden.

Ursula stelt de ultieme vrouw voor.
Ze combineert het opvoeden van kinderen met het runnen van een huis, het houden van een soort business en een druk sociaal leven.
Doorheen de hele familiegeschiedenis is zij degene die, al dan niet succesvol, de dingen probeert te houden zoals ze zijn.
Hoewel ze daar oneindig veel energie in steekt, lijkt het haar nooit uit te putten.
Alsof de hele familie Buendia door haar alleen geleefd wordt.

Ze heeft tevens een trots die haar afstandelijkheid tot de andere karakters zeer duidelijk en sprekend maakt.
De trots die ervoor zorgt dat ze zich niet wil laten kennen.

^Pantaleon en de Bezoeksters      Mario Vargas Llosa      Spaanse literatuur

In Pantaleón wordt het verhaal verteld van de jonge officier Pantaleón Pantoja, die van de legerleiding de geheime opdracht krijgt om in het Peruaanse Amazonegebied, ten behoeve van daar in het oerwoud gelegerde soldaten, een mobiel bordeel te organiseren.
De dikwijls volkomen van de buitenwereld afgesloten soldaten komen seksueel te kort en raken de kluts kwijt.
Zij vormen een bedreiging voor de kleine jungledorpjes, waar zij zich aan de vrouwen vergrijpen.

Het schilderij uit Vlaanderen      Pérez-Reverte Arturo      Spaanse literatuur

Het paneel van Vlaanderen van de Spaanse voormalige journalist Arturo Pérez-Reverte is misschien wel de intelligentste thriller van de voorbije jaren.
Om het werk volledig te doorgronden, moet je kunnen schaken.
De intrige speelt zich namelijk op verschillende niveaus af: in de eerste plaats op een schilderij van de 15de-eeuwse schilder Pieter Van Huys.
Daarop ontdekt de restaurateur Julia de verborgen woorden ‘wie doodde de ruiter’.

Deze ruiter blijkt Roger d’Arras te zijn, op het schilderij aan het schaken met Ferdinand van Ostenburg, met op de achtergrond diens echtgenote Beatrix van Bourgondië.
D’Arras werd in de 15de eeuw vermoord, en de naam van de dader zit op een of andere manier verborgen in het schilderij, met name in het schaakspel.
Julia haalt er dan ook een schaakdeskundige, Munoz, bij om na te gaan wie in het spel de ruiter sloeg.
Intussen begint echter het werkelijke leven opvallende gelijkenissen te vertonen met het schaakspel…

Het verhaal is boeiend, vooral door de mix van heden en verleden, en door de ingenieus opgezette gelijkenis tussen een schaakspel en de bittere werkelijkheiD.

De dreiging van chaos      Rashid Ahmed      Terrorisme

 Pakistan en Afghanistan vormen het hart van een van de meest roerige en gevaarlijke regio's ter werelD. Na de oorlog tegen de taliban in Afghanistan en de moord op Benazir Bhutto in Pakistan maakt Ahmed Rashid de balans op.
De uitkomst is schokkend: Pakistan is onstabiel, nucleair bewapend en de radicale islam wordt er steeds invloedrijker, de taliban wint aan kracht – vooral door de handel in opium – waardoor het leven voor de burgers in Afghanistan weer veel gevaarlijker is geworden.
Van de beloofde opbouw van het land is niets terechtgekomen.
Terwijl Amerika zich vooral op Irak focust benadrukt Rashid in De dreiging van chaos dat de belangrijkste brandhaarden zich in Pakistan en Afghanistan bevinden.
Als die veronachtzaamd worden zal dat de grootste bedreiging voor de wereldvrede zijn.

 Een vlijmscherpe analyse van de huidige veiligheidssituatie in Pakistan, Afghanistan en Centraal-Azie.
Rashids studie behandelt niet zo zeer de geschiedenis van Al-Queda of van specifieke personen en landen in de regio, maar beschrijft op heldere wijze de ingrijpende gevolgen van de Amerikaanse militaire en politieke reactie op 9/11.
De auteur stelt in zijn vlot geschreven boek dat de Verenigde Staten verzuimden om Zuid- en Centraal-Azie, de thuisbasis van het wereldwijde terrorisme, te consolideren en ervoor kozen om Irak binnen te vallen, waardoor middelen en militaire eenheden die eigenlijk naar Afghanistan hadden moeten gaan, naar Irak gingen.
Het signaal dat hierdoor naar de regeringen in de regio werd afgegeven, heeft de veiligheidssituatie naar zijn mening eerder verslechterd dan verbeterD. Ahmed Rashid beschrijft diepgaand de vele aspecten van dit conflict, zoals de rol van Musharraf, de terugkeer van de Taliban, de moeizame economische wederopbouw, de invloed van Al-Queda en het optreden van AmerikA.

Het boek ; ;De dreiging van chaos ; ; van auteur Ahmed Rashid  is ongetwijfeld het definitieve werk over de ontwikkelingen in Afghanistan sinds 2001, en daarom besteden wij er hier graag aandacht aan.
Iedereen met een meer dan oppervlakkige belangstelling voor de recente machtsontwikkelingen in en rond Afghanistan zal genoegen beleven aan het bezit van dit naslagwerk.
Bijzonder aan het boek, naast zijn omvang, is de ruimte die wordt besteed aan informatie over de buurlanden, D.w.
z.
Pakistan en de Centraal-Aziatische staten.
Misschien moet Pakistan zelfs als het hoofdthema van het boek worden aangewezen, aangezien dit land volgens Rashid de sleutel vormt tot alle problemen inzake de stabiliteit in deze regio.
Het is natuurlijk niet mogelijk in een recensie over ruim 600 pagina's een enigermate volledige beschrijving te geven.
Bovendien vinden wij bepaalde hoofdstukken, zoals die over de toestand in de Centraal-Aziatische republieken, hoe schrijnend ook, minder relevant voor de Nederlandse betrokkenheid bij Afghanistan.
Wij pakken dus die zaken op, die vooral Nederland raken.

Haat-liefde jegens het westen

Opvallend is dat Rashid de Amerikaanse invasie omarmt, en net zoals B.v.
Farah Karimi van mening is, dat de VSA eigenlijk al een jaar eerder de Talibanregering hadden moeten verdrijven (een humanitaire interventie heet dat).
Zij zijn allebei afkomstig uit de burgerlijk-liberale middenklasse in deze regio, en het is daarom niet verbazend, dat zij het vrije westen het lichtende voorbeeld vinden, en weinig vertrouwen hebben in de traditioneel functionerende kracht van het inheemse (islamitische) bestuur.
Soms getuigt Rashid van een wel zeer optimistische maakbaarheidsvisie, die bij mij als sociaaldemocraat toch een wat benauwd gevoel opriep.
Rashid verwijt de VSA en de Navo, dat zij na 2001 de krijgsheren, fundamentalisten en drugshandelaars hebben toegelaten in de regering, in plaats van hen te ontwapenen en verdrijven.
In dit opzicht vindt zijn mening aansluiting bij o.
A. de NGO-deskundigen Chris Johnson en Jolyon Leslie.
Het idee is dat de Navo en vooral de VSA direct na de invasie het hele land hadden moeten bezetten met tienduizenden troepen, en de krijgsheren hadden moeten weren uit het bestuur.
Feitelijk wil Rashid dat de Navo het geweldsmonopolie in Afghanistan geheel naar zich toe trekt, en het land bestuurt tot er voldoende nieuwe inheemse vervangers zijn opgeleiD. Hoewel hij het gebrek aan inheemse kennis bij de westerse mogendheden constateert en betreurt (zelfs de talen Dari en Pasjtun worden niet beheerst), laat hij verder de problemen van zowel het cultuurverschil als de onvermijdelijke belangenverstrengeling buiten beschouwing.
Het lijkt een gemis aan realiteitszin.

Verschillende beleidsvisies

De macht had dan moeten worden overgedragen aan een bestuur van stamoudsten en verlichte (in het westen opgeleide) technocraten, dat het land zou moeten stabiliseren.
Als lezer is het moeilijk om dit optimisme te delen, de gewelddadige geschiedenis van Afghanistan sinds 1978 in aanmerking nemenD. Rashid besteedt geen aandacht aan de afkeer, die bij de inheemse bevolking zijn ontstaan door het westelijke wapengeweld en de christelijke cultuur.
De sociaaldemocraat, die liever wil voortbouwen op de bestaande machtsverhoudingen inclusief krijgsheren, moet overigens met verbazing constateren daarmee in het kamp van Rumsfeld en de overige neocons te zijn belanD. Een essentieel verschil tussen ons en hen is dan weer wel, dat de absolute prioriteit van de neocons niet het Afghaanse volk geldt, maar de jacht op Al Qaida, waarvoor zij de krijgsheren bewust hebben gemobiliseerd en zelfs sterker gemaakt.
En neocons zien niets in ontwikkelingshulp, wij wel.
Het waren vooral de Europese staten, die hebben gepleit voor provinciale reconstructie teams (PRT's), waardoor overigens de hulp en de gewapende strijd vermengd raakten.

Meer militairen en ontwikkelingshulp

Naast de verdediging van de maakbaarheids-ideologie komt Rashid ook op meer ondergeschikte aspecten tot verrassende visies en standpunten.
Om enkele voorbeelden te noemen: volgens Rashid hadden de VSA in 2001 niet alleen de krijgsheren moeten verdrijven, maar ook hadden zij meer prioriteit moeten geven aan de jacht op Al QaidA. Deze toch wel extreme opvatting vind je bij andere deskundigen niet terug.
Het gemis aan Amerikaanse grondtroepen gaf de Al Qaida brigades de kans over de grens naar Pakistan te vluchten, met name de zogenaamde grensprovincies (Federally Administered Tribal Area's (FATA), Noord-Westelijke Grensprovinvies (NWGP) en Baluchistan).
Daar kon Al Qaida doorgaan met het trainen van terroristen en de versterking van de Pakistaanse Taliban.
Rashid heeft weinig eerbied voor Karzai.
Hij verwijt hem een gebrek aan daadkracht, en meent dat Karzai een politieke partij had moeten oprichten, in plaats van de persoonlijke allianties en informele netwerkrelaties, die Karzai nu nastreeft.
ook verwacht Rashid dat de Navo uiteen zal vallen, indien de aanwezigheid in Afghanistan een mislukking zal blijken.
De drugseconomie moet worden tegengegaan door grootschalige hulp aan de boeren en financiële ondersteuning van de landbouw.
Het mandaat van de internationale troepenmacht zou moeten worden uitgebreid met de bestrijding van de handel in verdovende middelen.
Deze handel voorziet namelijk de Taliban van hun fondsen.
Rashid bekritiseert de versnipperde internationale hulpverlening met vooral een symboolkarakter (bouw van scholen) en wil grootschalige centraal geleide infrastructurele projecten gericht op de aanleg van wegen en nutsvoorzieningen.
De Afhaanse regering zou meer invloed moeten krijgen op de besteding van de hulpgelden en dat lijkt mij inderdaad een terecht verlangen; ook de Wereldbank klaagde over dit tekort.
De NGO's kochten zelfs hoge ambtenaren weg bij de regering.
Rashid noemt de hulpverlening en PRT's totaal onvoldoende, en vindt deze ook nauwelijks zinvol zolang het geweld voortduurt.
In een apart hoofdstuk gaat Rashid in op de rechteloosheid, martelingen en verdwijningen in de Amerikaanse interneringskampen.

Het Pakistaanse beleid

Pakistan heeft samen met de VSA het terrorisme in de regio een voedingsbodem gegeven.
Pakistan hanteert sinds haar ontstaan een expansionistische islamitische militaire doctrine, die hoge prioriteit geeft aan de steun voor religieuze extremisten in Indiaas Kashmir.
Pakistan en India verkeren traditioneel op de rand van oorlog.
India komt weinig ter sprake, maar wel maakte volgens Rashid haar leger zich in Kashmir schuldig aan structurele verkrachtingen e.
D. Ook beweert Rashid dat India de rebellen in de Pakistaanse Baluchistan provincie zou ondersteunen.
Als dit waar is, dan moeten we ons nog zorgen gaan maken over de toenemende macht van IndiA. Pas in 2007 legitimeerden de VSA het Indiase kernenergieprogrammA. In de tachtiger jaren zette generaal Zia ul-Haq, die in 1977 Pakistan omvormde tot een islamitische dictatuur, zich in om de Afghaanse moedjahedien strijd te ontwikkelen tot een jihad (dus niet een seculiere bevrijdingsweerstand).
Reagan en de CIA stimuleerden deze ontwikkeling.
Bush sr.
had na de terugtrekking van de Sovjetunie het machtsvacuum moeten invullen.
De ISI (Pakistaanse veiligheidsdienst) vestigde trainingskampen van Kashmirrebellen in Afghanistan.
In 1998 voltooide het leger het nucleaire programma, deed een inval in Indiaas kashmir en greep Musharraf de macht, waarna Pakistan tijdelijk (tot 2001 dus) werd onderworpen aan internationale sancties.
Er is zelfs een directe band tussen de kerngeleerden en Al QaidA. Rashid beschrijft ook de opstand van de kleine maar machtige middenklasse in 2007 en de recente terugkeer naar een burgerregering.
Het land blijft echter onderontwikkeld, met o.
A. een analfabetismegraad van 50% (meer dan 80% in de grensprovincies).

De Pakistaanse grensprovincies

De FATA hebben van oudsher een vergaande bestuurlijke autonomie, waarbij wetgeving op basis van de sharia wordt toegelaten en Taliban-gerelateerde groepen worden gestimuleerD. Het gebied zou zelfs een territoriaal twistpunt tussen Pakistan en Afghanistan kunnen worden (Durandlijn).
Diverse malen moesten de Pakistaanse garnizoenen in de FATA zich overgeven aan de islamitische brigades.
Dit zelfde probleem van troepentekort zie ik overigens bij de Britse troepen in Helmand, maar met een minder gemoedelijke afloop, aangezien dan niet wordt gecapituleerd maar militaire luchtsteun wordt ingeroepen (iets dat je tegen je eigen burgers minder snel zult doen).
Het Pakistaanse leger probeerde tussen 2001 en 2007 de autonomie van de regionale krijgsheren o.a. Baitullah Mahsud) te respecteren, zodra die bereid waren af te zien van hun expansionistische ambities.
De gesloten accoorden werden echter steeds al na korte tijd geschonden.
In augustus 2008 trok daarom het Pakistaanse leger met 100.
000 man de grensprovincies in.
Rashid lijkt voor de grensprovincies een overheersing door het Pakistaanse leger te bepleiten, tezamen met de opbouw van democratische (lees: seculiere) instellingen.
Als lezer constateer je dat dit feitelijk een kolonialisatie door de dominante Punjab-provincie zou betekenen, en hoop je op een minder radicale oplossing.

Populair wetenschappelijk

Het is een gemis dat Rashid wel allerlei statistieken, rapporten en berichten vermeldt en gebruikt, maar nauwelijks een onderzoek lijkt te hebben gedaan naar hun betrouwbaarheiD. Sommige gepresenteerde feiten komen je als lezer tamelijk ongelofelijk voor.
Zoals gezged kijkt Rashid naar de regionale ontwikkelingen met het perspectief van de gegoede seculiere middenklasse, en met een sterk geloof (grenzend aan wanhoop) in het Trans-Atlantische bondgenootschap.
Hij heeft daarmee een haat-liefde relatie.
Hij maakt enerzijds de Verenigde Staten van Amerika (VSA) verantwoordelijk voor veel regionale problemen, en anderzijds verlangt hij dat de VSA, de EU, de Verenigde Naties (VN) en zelfs de Navo een doorslaggevende rol spelen in het bieden van hulp en oplossingen.
De kern van het boek is de eis van natievorming, zowel in Afghanistan als Pakistan, liefst ook in de Centraal-Aziatische republieken, door de VSA, de Navo en de VeiligheidsraaD. Dit moet de vorm krijgen van een tweede en genereus Marshallplan, met als einddoel een bestuurlijke infrastructuur op basis van een seculiere democratie.
De regionale elites dienen zich in dit traject te beperken tot een faciliterende rol, die zou moeten wortelen in het besef dat zij als het ware deze kans met beide handen moeten aangrijpen.

De mythe Al-Qaeda      Coolsaet Rik      Terrorisme

Sinds de aanslagen van 11 september 2001 leven heel wat inwoners in zowat alle landen van de wereld in angst.
De angst om zelf slachtoffer te worden van een terreurdaad die zich richt tegen onschuldige burgers.
Van de ruim drieduizend doden bij de aanslag op de WTC-torens in New York waren immers niet alleen Amerikanen het slachtoffer, maar mensen met ruim 30 verschillende nationaliteiten.
Onder hen zelfs moslims.
De eenvoudige conclusie is dus dat dergelijke terreurdaden blind en zonder enig plan worden gepleegD. Dat klopt ook, in de mate dat de echte verantwoordelijken alleen uit zijn op het creëren van angst.

In zijn boek De mythe van Al-Qaeda probeert de Gentse hoogleraar Rik Coolsaet het fenomeen van het terrorisme te duiden.
Hij stelt dat het terrorisme zo oud is als de mensheiD. Het is van alle tijden, van alle continenten en van alle gezindten.
De oorzaken van de recente aanslagen van Al-Quaeda zijn dezelfde als eender welke eerdere terreurgolf.
Daarom is het volgens Coolsaet noodzakelijk om naar het verleden te kijken en te zien of acties tegen het terrorisme succesvol waren of niet.
Zijn basisstelling is dat terrorisme steeds opduikt wanneer een te snel wijzigende wereld grote groepen mensen, volken en landen het gevoel geeft gemarginaliseerd te zijn.
Juist in die context krijgen terroristen de kans om hun daden te rechtvaardigen en zichzelf als strijders tegen onrecht te positioneren.
De enige mogelijkheid om terrorisme uit te schakelen of zoveel mogelijk te temperen is door het wegnemen van de omstandigheden waarnaar terroristen verwijzen om hun daden een aureool van legitimiteit te geven.

Deze tekst van Coolsaet is belangrijk.
Ofwel gaan de terroristische acties uit van een goed georganiseerde en politiek-filosofisch-religieus eenduidige beweging zoals Al-Qaeda, ofwel is er meer aan de hanD. In het eerste geval moeten we geloven in het bestaan van een goed georganiseerde beweging die luistert naar centraal gestuurde bevelen en die in staat is om wereldwijd te opereren, ofwel worden we geconfronteerd met actiegroepen die zich lokaal verankerd hebben en inspelen op specifieke mistoestanden.
Uit de praktijk blijkt dat het hier niet gaat om een hiërarchisch goed georganiseerde structuur maar om lokale groepen die in naam van een ‘hoger’ doel actief zijn.
Al-Qaeda is volgens de auteur een vlag waaronder tal van lokale terreurgroepen hun eigen weg gaan.

Het feit dat Al-Qaeda door de nederlaag van de Taliban in Afghanistan en de arrestatie van tal van haar leiders niet langer in staat is om een centrale en sturende rol te spelen in het internationale terrorisme, betekent echter niet dat het probleem is opgelost.
Het maakt de bestrijding van terrorisme zelfs moeilijker.
Want in plaats van één hiërarchisch en centraal geleide groep moet men nu optornen tegen tientallen groepen die in naam van Al-Qaeda terreur zaaien.
Toch is Rik Coolsaet niet pessimistisch.
In het verleden is gebleken dat groepen die blinde terreur toepassen nooit hun doelstellingen bereikten en dat ze in de loop der jaren steeds meer geconfronteerd worden met tegenstand, zelfs in die kringen waar ze normaal gesproken steun zouden mogen verwachten.
Zo merkt hij op dat ondanks de - vanuit mediatiek standpunt - spectaculaire aanslagen van 11 september niet zozeer de Amerikanen en Europeanen het slachtoffer werden van terreurdaden maar de moslims zelf.
Alleen in Algerije vielen al meer dan 150.
000 doden bij islamitische terreuraanslagen.

Het concrete effect van terreuraanslagen is vaak net het tegenovergestelde van datgene wat de daders beogen.
De anarchistische terroristen van het einde van de 19de eeuw streefden naar minder staat, maar hun aanslagen zorgden voor het tegenovergestelde.
Bij elke aanslag nam de macht van de politie, het leger en de regering toe.
In die zin verkondigt Rik Coolsaet zelfs de stelling dat de aanslagen van 11 september van Al-Qaeda een mislukking waren.
Wat het begin van een jihad had moeten worden keerde zich tot het tegengestelde.
De (Westerse) tegenstander is niet verzwakt, integendeel.
De Arabische massa’s kwamen niet op straat en de Verenigde Staten staan nu in Irak, in het hart van de Arabische werelD. Volgens Rik Coolsaet bestaat Al-Qaeda vandaag niet meer en zijn recente aanslagen slecht gepland en slecht uitgevoerD. De auteur schreef zijn essay wel voor de aanslagen van 11 maart in MadriD. Die geven alvast de indruk dat het terrorisme, al dan niet namens Al-Qaeda, nog steeds bijzonder trefzeker is.

Dat doet niets af aan de basisstelling van de auteur dat de oorzaak van het terrorisme ligt in een diep geworteld gevoel van marginalisering en dat we er alle belang bij hebben dit weg te werken.
En vooral dat inwoners in die landen dat ook zelf beseffen.
Binnen de Arabische wereld gaan stemmen op die het gebrek aan politieke vrijheid aanklagen, maar ook de onderdrukking van de Arabische vrouw en het isolement van de Arabische wetenschap.
Al die elementen verhinderen een wezenlijke ontwikkeling van de Arabische wereld waarvoor niet zozeer het Westen maar de leiders in die landen zelf verantwoordelijk zijn.
Dat neemt niet weg dat we vanuit het Westen moeten streven naar een soort ‘global governance’ waarbij de diverse regio’s in de wereld meer inspraak zouden krijgen in het internationaal beleiD. Denk aan de samenstelling van de VN, de G8, het IMF, de Wereldbank en de WTO.

“Terrorisme is niet het gevolg van armoede.
Het heeft niets te maken met godsdienst.
Terrorisme wordt geboren uit marginalisering van bevolkingsgroepen.
” Dit is de sleutelzin in het essay van Rik Coolsaet en legt dan ook de vinger op de wonde.
We moeten in het Westen anders omgaan met de zogenaamde allochtonen.
We moeten ze echt aanvaarden en kansen geven.
Zoniet creëren we getto’s waarin kleine extremistische groepen hun boodschap van haat en geweld kunnen zaaien en jongeren recruteren voor hun ‘heilige strijd’.
De auteur heeft volkomen gelijk dat we elke terroristische aanslag niet mogen gelijkstellen met Al-Qaeda, hoe aanlokkelijk dit ook moge zijn, omdat het ons zou blind houden voor de werkelijke oorzaken van het terrorisme: de marginalisering en alle frustraties die daaruit voortvloeien.

11 september 2001      ?      Terrorisme

Het volledig bestand via formulier Korte inhoud    \Mijn documenten\Cursussen\Elf_september.
doc

Elf september liet weinigen onberoerD. Alhoewel deze terroristische aanslagen veelal tot emoties van verachting en woede aanzetten, dient men deze aanslagen rationeel te benaderen.
De ‘waarom’- vraag dient nader onderzocht te worden, opdat de motieven en de drijfveren van de islamitische terroristen van elf september beter begrepen zouden kunnen worden.
Meer bepaald dient men op zoek te gaan naar de voedingsbodems en de grondoorzaken van het fenomeen van het islamitische terrorisme, waarvan Al-Qaeda het prototype is.
Het belang van deze zoektocht mag niet onderschat worden.
Enkel en alleen wanneer men begrijpt waarom de kapers van elf september in die mate door gevoelens van woede en haat gekenmerkt werden, kan men dergelijke terroristische acties in de toekomst trachten te vermijden.
Deze verhandeling zal zich dan ook toespitsen op de vraag welke de mogelijke verklaringen zijn voor de terroristische aanslagen van elf september 2001.
Op deze vraag zal door middel van een grondige analyse van de desbetreffende, relevante literatuur een rationeel antwoord gezocht worden.

Schokgolven      Pattyn Bart , Jan Wouters      Terrorisme

Exploderend Boeings boren zich in de torens van het World

Trade Center.
Wie zijn de terroristen en wat willen ze?

Is religieus fundamentalisme hun enige drijfveer? En grijpen

ze binnenkort ook naar nucleaire, chemische of biologische

wapens? Hoe doelmatig zijn de Amerikaanse en Europese

maatregelen tegen het terrorisme?

Zijn de militaire aanvallen op Afghanistan wel

gerechtvaardigd? En wat met de mensenrechten?

En de rol van de media: geven zij een genuanceerd oordeel

over het conflict?

Terechte vragen bij schokkende beelden.

Geëngageerde academici van de Lage Landen brengen hun

politieke, culturele, psychologisch en juridische expertise

samen en belichten het fenomeen terrorisme, vroeger, nu en

in de toekomst.

Een actueel, objectief en multididisciplinair basiswerk dat

een complexe materie helpt doorgronden.

Of de geschiedenis zixh zal herhalen?

Schokgolven: een relaas over een acuut probleem dat de

wereld in zijn greep houdt.

De Praagse Lente      Van Heuverzwijn Pieter      Tjechische geschiedenis

Het verhaal over de Praagse Lente is er één dat zich uitstrekt over verschillende jaren.
Belangrijk zijn de oorzaken.
De slechte economische situatie en de zware stalinistische politiek met zijn gekende hervormingen waren kenmerkend voor het beleid in het communistisch Tsjecho-Slowakije.
Een alliantie van hervormingspolitiekers met iedereen die onderdrukt werd door het beleid, zorgde voor verandering.

Alexander Dubcek leidde de nieuwe garde politiekers en kondigde vervolgens een nieuw communisme af, een socialisme met een menselijk gelaat.
Wat volgde was een voorzichtige opeenvolging van hervormingen in de richting van een democratischer staat.
Zo werd zelfs de censuur volledig afgeschaft.
De leidinghebbende hervormers waren nog overtuigd communist maar wilden dus een nieuwe politiek, ze bekritiseerden openlijk het oude systeem.

Dit lokte uiteraard reacties uit in de rest van communistisch Oost-EuropA. Deze landen hielden nog vast aan de bekritiseerde vorm van communisme en aanvaardden dit niet.
De Praagse Lente sloeg wel duidelijk aan bij de Tsjechoslowaakse bevolking.
Zij stond praktisch volledig achter de hervormers en wilden steeds meer en meer.
Onder de bevolking circuleerden zeer liberale documenten zoals het extreem liberale ; ;Manifest van 2000 woorden ; ;.

Het is dit document dat de spreekwoordelijke druppel was voor de landen van het Warschaupact en de orthodoxe conservatieve politiekers in Tsjecho-Slowakije.
Er werd nog gepoogd te onderhandelen, maar in de nacht van 20 op 21 augustus 1968 viel het Warschaupact Tsjecho-Slowakije binnen en bezette het voor de komende twintig jaar.

De hervormers en de bevolking reageerden geschokt en ontgoochelD. Hoewel ze het communisme trouw bleven, werden ze bezet door hun eigen kameraden.
De meest extreme hervormers werden gevangengenomen en naar Moskou geleiD. Daar vonden harde onderhandelingen plaats waar de Tsjechoslowaakse hervormers het onderspit moesten delven.
Er werd een geheim protocol ondertekend waarin zij beloofden een zogenaamde normaliseringpolitiek aan te gaan.
In praktijk betekende dit dus dat alle hervormingen teruggedraaid moesten worden.
Zo geschiedde, de conservatieve communisten grepen de macht terug en voerden hun politiek weer in.
Uiteindelijk werd Dubcek vervangen door Gustav Husak als eerste secretaris van de Tsjechoslowaakse Communistische Partij (CPTsj).

Deze voerde een harde politiek, doorspekt met zuiveringen en politieke processen.
Kortom , men was op korte tijd teruggekeerd naar de situatie van vóór de Praagse Lente.

Het volledig verhaal staat in \Mijn documenten\Mijn eBooks\De Praagse Lente.
htm via formulier Korte Inhoud ;

Tsjechoslowakije na 1945      Renner      Tjechische geschiedenis

 Het verhaal over de Praagse Lente is er één dat zich uitstrekt over verschillende jaren.
Belangrijk zijn de oorzaken.
De slechte economische situatie en de zware stalinistische politiek met zijn gekende hervormingen waren kenmerkend voor het beleid in het communistisch Tsjecho-Slowakije.
Een alliantie van hervormingspolitiekers met iedereen die onderdrukt werd door het beleid, zorgde voor verandering.

Alexander Dubcek leidde de nieuwe garde politiekers en kondigde vervolgens een nieuw communisme af, een socialisme met een menselijk gelaat.
Wat volgde was een voorzichtige opeenvolging van hervormingen in de richting van een democratischer staat.
Zo werd zelfs de censuur volledig afgeschaft.
De leidinghebbende hervormers waren nog overtuigd communist maar wilden dus een nieuwe politiek, ze bekritiseerden openlijk het oude systeem.

Dit lokte uiteraard reacties uit in de rest van communistisch Oost-EuropA. Deze landen hielden nog vast aan de bekritiseerde vorm van communisme en aanvaardden dit niet.
De Praagse Lente sloeg wel duidelijk aan bij de Tsjechoslowaakse bevolking.
Zij stond praktisch volledig achter de hervormers en wilden steeds meer en meer.
Onder de bevolking circuleerden zeer liberale documenten zoals het extreem liberale “Manifest van 2000 woorden”.

Het is dit document dat de spreekwoordelijke druppel was voor de landen van het Warschaupact en de orthodoxe conservatieve politiekers in Tsjecho-Slowakije.
Er werd nog gepoogd te onderhandelen, maar in de nacht van 20 op 21 augustus 1968 viel het Warschaupact Tsjecho-Slowakije binnen en bezette het voor de komende twintig jaar.

De hervormers en de bevolking reageerden geschokt en ontgoochelD. Hoewel ze het communisme trouw bleven, werden ze bezet door hun eigen kameraden.
De meest extreme hervormers werden gevangengenomen en naar Moskou geleiD. Daar vonden harde onderhandelingen plaats waar de Tsjechoslowaakse hervormers het onderspit moesten delven.
Er werd een geheim protocol ondertekend waarin zij beloofden een zogenaamde normaliseringpolitiek aan te gaan.
In praktijk betekende dit dus dat alle hervormingen teruggedraaid moesten worden.
Zo geschiedde, de conservatieve communisten grepen de macht terug en voerden hun politiek weer in.
Uiteindelijk werd Dubcek vervangen door Gustav Husak als eerste secretaris van de Tsjechoslowaakse Communistische Partij (CPTsj).

Deze voerde een harde politiek, doorspekt met zuiveringen en politieke processen.
Kortom , men was op korte tijd teruggekeerd naar de situatie van vóór de Praagse Lente.

3.
De aanloop naar de Praagse Lente

In 1948 pleegde de Communistische Partij dus een staatsgreep en maakte van Tsjecho-Slowakije een volksrepubliek met Gottwald aan het hoofD. Gottwald werd president en Rudolf Slansky werd eerste partijsecretaris.
Samen namen ze het sovjetmodel van het communisme volledig over.
Bedrijven en banken werden genationaliseerd en er werd een collectivisatie van de landbouw doorgevoerD. Verder werd er ook zware industrie ontwikkeld en volgde er een massale onderdrukking van bepaalde bevolkingsgroepen.
Duizenden mensen verdwenen naar kampen en gevangenissen en dit vaak zonder proces.
Men kan dus spreken van duidelijke Stalinisatie.
Verder werd er ook een ware klopjacht gehouden onder de eigen leden op zoek naar spionnen.
Zelfs Slansky ontsnapte niet aan zijn eigen politiek.
Begin jaren ’50 werd hij ‘ontmaskerd’ als spion.

De dood van Jozef Stalin in 1953 veranderde eigenlijk niet zo veel in Tsjecho-Slowakije, dit in tegenstelling tot andere Communistische landen, zoals bijvoorbeeld Hongarije.
Zelfs de destalinisatierede van Chroetsjov leidde praktisch niet tot verandering in Tsjecho-Slowakije.
Er was namelijk een nieuwe man opgestaan.
In 1953 werd Antonin Novotny eerste partijsecretaris van de CPTs J. Novotny was een autoritaire figuur die zich bleef vastklampen aan een strak centralistisch beleiD. Elk persoonlijk initiatief werd doodgedrukt door de papieren lawine van de bureaucratie.
(van den Heuvel, 1978, p.
19)

In 1960 was Tsjecho-Slowakije officieel een socialistische staat geworden volgens de grondwet en dit door toedoen van Novotny.
De jaren '60 begonnen met veranderingen.
Sommigen van de politieke gevangenen uit de jaren '50 werden in ere herstelD. Het derde vijfjarenplan moest de economische crisis oplossen, maar mislukte in 1963.
Door deze mislukking werden een aantal economische hervormingen afgekondigd, die enkele elementen van de vrije markteconomie moesten herinvoeren.
Politieke en artistieke vrijheden waren enigszins toegenomen in deze periode.
Op wetenschappelijk en technisch gebied was weer onafhankelijk onderzoek mogelijk.
De journalistiek en de kunsten genoten van een vrijheid die ze niet meer gekend hadden sinds de communisten in 1948 de macht overnamen.

Vanaf de jaren ’60 groeide het protest tegen Novotny openlijk.
Onder druk en zeker na een volgende anti-Stalinrede van Croetsjov in 1961, ontsloeg Novotny zelfs een deel van zijn stalinistische medewerkers.
Het verzet in Tsjecho-Slowakije kwam van alle kanten in de maatschappi J. Kritische redevoeringen verspreidden zich over het lanD. Novotny had maar één antwoord op dit alles en dit was het nemen van repressiemaatregelen.
Zo greep de politie in Praag in 1967 meedogenloos in op een vreedzame studentenbetoging  die op straat kwam voor betere faciliteiten in studentenflats.
De tegenstanders van Novotny grepen dit feit aan om hem onder druk te zetten.
De situatie was verhit.

Brezjnev die Croetsjov had opgevolgd  in de Sovjet-Unie ondernam zelf een reis naar Tsjecho-Slowakije.
Daar had hij gesprekken met vele notabelen en politieke leiders.
Maar vele bronnen kunnen bevestigen dat Brezjnev’s eindconclusie de volgende was:

Bilak bevestigt ook in een interview met Miklos Kun dat Novotny zeer goed bevriend was met Croetsjov en veel minder met diens opvolger Brezjnev.
Novotny zou zelfs zwaar geschokt gereageerd hebben op het ontslag van Croetsjov.
(Kun, 1999, p.
91) Het is begrijpelijk dat Brezjnev niet voor zo iemand in de bres zou springen.

Voor de tegenstanders was het duidelijk dat Brezjnev Novotny niet zou bijspringen en ze hadden bijgevolg het licht op groen om tot actie over te gaan.

De redenen voor het ontslag van Novotny kunnen als volgt samengevat worden.
Ten eerste was er revolte onder de Tsjechoslowaakse intellectuelen en dan vooral de schrijvers en de journalisten.
Ook waren er veel studentenprotesten in Praag die steeds in omvang groeiden.
Verder waren er ook de aanhoudende economische problemen.
Zeer belangrijk was het samenwerken van verschillende politieke krachten zoals de hervormingscommunisten en de Slowaakse politiekers die vonden dat ze benadeeld werden door Novotny.
Tenslotte heeft het niet ingrijpen van Brezjnev dus de doorslag gegeven.

Op 5 januari 1968 werd Alexander Dubcek verkozen als eerste secretaris van de CPTs J.

2.
De Praagse Lente

 2.
1.
De hoofdrolspelers

Alexander Dubcek (1921-1992) was een goed compromis voor de Russen daar deze een groot deel van zijn leven in de Sovjet-Unie had gewoond en daarenboven stond hij bekend als een eerlijk communist die niet afwijzend stond voor hervormingen.
In 1938 keerde hij terug naar Slowakije waar hij in 1939 in het geheim lid werd van de Communistische Parti J. Tussen 1955 en 1958 werd hij opnieuw naar Moskou gestuurd voor verdere politieke vorming.
Bij zijn terugkeer, en met openlijke steun van Croetsjov, werd hij eerste secretaris van de Slowaakse partij in BratislavA. Bovendien was hij een Slowaak, de bevolking die onder Novotny meer dan duidelijk het onderspit moest delven.
Dubcek had zelfs als eerste partijsecretaris openlijk kritiek geuit op Novotny.
Hij leek al bij al wel de man die het vertrouwen van de Tsjechoslowaakse bevolking kon terugwinnen.
Novotny bleef voorlopig nog wel president van Tsjecho-Slowakije totdat hij op 30 maart 1968 werd vervangen door generaal SvobodA. Op 30 mei 1968 werd hij helemaal uit de communistische partij gezet.
Als eerste secretaris van de Slowaakse Communistische Partij werd Dubcek, na zijn benoeming tot eerste secretaris van de CPTsj,  vervangen door Vasil Bilak.

Bilak was als Slowaaks politicus sterk tegen Novotny gekant daar deze een heel anti-Slowaakse politiek voerde.
Toen hij Dubcek opvolgde was hij een groot medestander van Dubcek en koos volledig voor zijn politiek.
Maar vanaf het ogenblik dat Dubcek koos voor het socialisme met het menselijk gelaat met de andere protagonisten van de hervormingspolitiek Spacek, Kriegel, Sik, Slavik en Simon, werd Bilak één van de grootste conservatieve tegenwerkers van de nieuwe politieke koers.
Hij werd hier altijd bijgestaan door Kolder en IndrA. Bilak bleef bijvoorbeeld altijd vechten voor het behoud van de censuur en tegen verdere democratisering.
Hij was als de dood voor een pluralistische maatschappi J. In die denktrant beschouwde hij Dubcek en zijn medestanders als contrarevolutionairen.
Daarom speelde hij tijdens de Praagse Lente veel vertrouwelijke informatie door aan het Kremlin.
(Kun,1999, p.
74)

2.
2.
De hervormingen en gevolgen

Dubcek koos quasi onmiddellijk de weg naar hervormingen.
Reeds op 23 maart 1968 was er al een spoedvergadering met de partijleiders van de Sovjet-Unie, Polen, Hongarije, de Duitse Democratische Republiek en Tsjecho-Slowakije in Dresden.
De postjanuari politiek van Dubcek lag toen al zwaar onder vuur.
De overige partijleiders wezen hem op het gevaar van Westerse invloeden en een mogelijke contrarevolutie tegen het communisme.

De Tsjechoslowaakse regering beloofde een nieuw partijprogramma tegen eigen maart om de stalinisatie eindelijk te schrappen.
Begin maart werd de censuur in de massamedia bijna volledig opgeheven.
Bijgevolg werd er onbestraft veel geschreven over de mistoestanden begaan door en onder toelating van de partij in de jaren ’50.
De positie van de hervormers werd op alle vlakken versterkt.
Zo werden Smrkovsky en Kriegel opgenomen in het nieuwe Partijpresidium naast Barbirek, Bilak, Cernik, Dubcek, Piller, Rigo, Spacek en SvestkA. Smrkovsky werd zelfs voorzitter van het Tsjechoslowaakse parlement terwijl Kriegel voorzitter werd van het Nationale Front.
Ook in de regering werden hervormers binnen geloodsD. Op 6 april werd Oldrich Cernik, een naaste medewerker van Dubcek, de nieuwe premier van de Tsjechoslowaakse regering.
Tot minister van Buitenlandse Zaken werd Jiri Hajek verkozen die bekend stond als een extreem hervormer.
Dit was volledig tegen de wil van Moskou.
Op 7 mei werd Jozef Pavel minister van Binnenlandse Zaken en schafte het verstoren van buitenlandse radiozenders af.
(van den Heuvel, 1978, p.
20)

Het Kremlin had steeds minder en minder vertrouwen in de gebeurtenissen.
Op 4 mei 1968 werden de Tsjechoslowaakse partijleiders al naar Moskou geroepen.
De Sovjets vielen hier Dubcek, Cernik en Smrkovsky openlijk al aan over hun beleiD. Het probleem was dat het vierde Tsjechoslowaakse delegatielid Vasil Bilak was.
Bilak was een conservatief communist die vond dat de hervormingen te ver gingen.
Op die vierde mei te Moskou schaarde Bilak zich openlijk aan de zijde van de Sovjets tegen zijn landgenoten in.
Smrkovsky verklaarde later in zijn memoires dat de kritiek van de Sovjets één reeks van klachten was over gebeurtenissen en ontwikkelingen.
Maar volgens hem ging het over een samenraapsel van geruchten waar de partijleiders zelf niets van afwisten.
In het citaat hieronder van Smrkovsky over de gebeurtenissen die dag in Moskou vinden we hiervan een bevestiging:

“Wij kregen van die onderhandelingen schoon genoeg omdat wij inzagen dat de feiten en de gehele situatie bij ons, hen niet interesseerde, maar dat ze voorwendsels zochten voor hun houding tegen ons.
Het heeft onze positie nog geschaad dat Bilak hen altijd bijviel: feitelijk was hij niet de vierde man in onze delegatie, maar hun vijfde man, zodat de verhouding niet vier tegen vier was, maar drie tegen vijf.
Ze hadden ons uitgenodigd: we wisten eigenlijk niet waarom ze ons wilden spreken, maar zijn toen toch gegaan.
Ze wilden ons waarschijnlijk op het matje roepen.
Maar uiteindelijk leverde het niet veel op.
” (van den Heuvel, 1978, pp.
43-44)

 2.
2.
1.
Het Actieprogramma

Op 10 april 1968 werd het ‘ Actieprogramma van de Tsjechoslowaakse Communistische Partij’ gepubliceerd in het partijblad Rude Pravo.
Het betekende een totale afrekening met het communisme dat sinds de tweede wereldoorlog door de Sovjet-Unie aan de Oost-Europese staten werd opgelegD. Het was een poging om een synthese te krijgen van socialisme en democratie en dat was een unicum.
We spreken sindsdien van socialisme met een menselijk gelaat.
Het actieprogramma stond meer open tegenover het ontstaan van verenigingen.
Zo kwam er bijvoorbeeld een club van geëngageerde partijlozen (de Kan).
Dit was in een andere communistische staat compleet ondenkbaar.
Er kwamen ook veel nieuwe en kritische bladen op de markt, zoals de Reporter en Student, respectievelijk een journalisten- en een studentenblaD. Deze kunnen beschouwd worden als de voorhoede van de progressieve krachten.
(van den Heuvel, 1978, p.
30)

Het Actieprogramma spreekt over de taak van de Communistische Partij om het sociaal initiatief aan te moedigen en niet om de maatschappij te beheersen.
Het stelt dat er vroeger te veel fouten zijn gemaakt, bijvoorbeeld het bestuur dat veel te centralistisch en te bureaucratisch was.
Daar wil het nu verandering in brengen.
Het benadrukt het belang van de economie en geeft bijgevolg een lijstje met alles dat slecht loopt op dit vlak in Tsjecho-Slowakije.
De infrastructuur, de woningbouw, het transportsysteem, de kwaliteit van de goederen en de dienstverlening staan zeer zwak in vergelijking met hoogontwikkelde landen en daardoor zijn de mensen verbitterD. Het Actieprogramma legt de fout bij de Parti J.

Het Kremlin was bezorgD. Sinds maart 1968 waren er al regelmatig aanvallen in de Oost-Europese media op het Tsjechoslowaakse experiment.
Hoewel het Actieprogramma wel de loyauteit van Tsjecho-Slowakije  tegenover de Sovjet-Unie en het socialistisch blok bevestigde, sprak het ook wel van een onafhankelijke buitenlandse politiek en betere betrekkingen met het Westen.
Het Actieprogramma was uitsluitend bedoeld voor Tsjecho-Slowakije maar het lokte wel reactie uit bij de leiders van de andere Communistische staten.
Sommigen, zoals Brezjnev, Ulbricht en Gomulka, beschouwden het Actieprogramma door zijn  kritiek op het stalinistisch verleden en de ondemocratische praktijken, als een aanval op hun eigen politiek.
In de Oost-Europese pers werd er dan ook zeer weinig aandacht besteed aan het Actieprogramma, behalve dan aan de passages die de noodzaak tot internationale socialistische samenwerking en de vriendschap met de Sovjet-Unie benadrukten.

Ulbricht, leider van de communistische partij van Oost-Duitsland, was één van de grootste tegenstanders van het socialisme met het menslijk gelaat.
Hij vreesde een toenadering van Tsjecho-Slowakije met West-DuitslanD. In de lente van 1968 stelde hij al een interventie zoals in Hongarije 1956 voor.

Ook Gomulka, de eerste secretaris van de Poolse verenigde arbeiderspartij, was een zware tegenstander van de nieuwe politiek van Tsjecho-Slowakije.
Hij vond het een grote vergissing om Novotny op te offeren.
Gomulka was een rasechte communistische havik geworden.
Met een enorme paranoia ging deze op zoek naar CIA netwerken verborgen in Polen.
Verder liet hij zich gelden door het gewelddadig neerslaan van studentendemonstraties.
Hij bleef het Tsjechoslowaaks revisionisme aanvallen daar hij Tsjecho-Slowakije als het zwarte schaap van het Warschaupact beschouwde.

Zhikov, Communistisch leider van Bulgarije, maakte openlijk veel minder problemen over Tsjecho-Slowakije.
Dit had natuurlijk ook veel te maken met het feit dat ze geen gemeenschappelijke landsgrenzen hadden.
Maar hoe dichter bij de interventie en hoe meer het Kremlin zich tegen de Praagse Lente uitsprak, hoe meer de Bulgaar zich begon te moeien en Tsjecho-Slowakije met zware propaganda in zijn land begon aan te vallen.

Kadar, leider van het Communistische Hongarije tenslotte, was veel subtieler in de mediA. Hij volgde het Kremlin altijd wel verbaal maar toch gematigD. Het probleem was dat een deel van de Hongaarse bevolking wel met sympathie keek naar de Praagse Lente, daar het hen deed denken aan wat zij in 1956 zelf hadden meegemaakt.
Daarom was het officiële standpunt van Kadar en Hongarije dat de Tsjechen en de Slowaken nog geen contrarevolutionairen waren en dat er daarom een binnenlandse politieke oplossing geprefereerd moest worden boven een militaire interventie.
Maar na de publicatie van het Manifest van de 2000 woorden sloot ook Kadar zich aan bij zijn collega’s.
Hij was van mening dat dit document wel contrarevolutionair was.
Het pleitte ten eerste voor een afschaffing van de sovjetmacht.
Vervolgens wil het de communistische partijen van elkaar scheiden.
Tenslotte wilde het het leiderschap overdragen op de sociaal-democraten.
Hier kwam dan nog eens bij dat hij vond dat het Tsjechoslowaaks Centraal Comité niet ernstig en accuraat had ingegrepen na de publicatie van dit document.
(Kun, 1999, pp.
213-214)

Maar de Tsjechoslowaakse bevolking was wel wildenthousiast en wou steeds meer en meer hervormingen.
De kloof werd groter en groter.

2.
2.
2.
De hervormingen in praktijk

Smrkovsky (1911- 1974) geeft in het citaat hieronder zijn mening over het socialisme met het menselijk gelaat.
Smrkovsky was na de tweede wereldoorlog één van de leiders van de Praagse opstand en had vervolgens een belangrijke rol gespeeld bij de communistische machtsovername in februari 1948.
Nadat hij tussen 1946 en 1951 lid was geweest van het partijpresidium werd hij in 1951 onder de stalinistische klopjacht tot levenslange gevangenisstraf veroordeelD. In 1955 werd hij reeds vrijgelaten maar kon pas terug een politieke rol spelen in de Tsjechoslowaakse politiek tijdens de Praagse Lente.
Zoals eerder reeds neergeschreven schopte hij het daar zelfs tot voorzitter van het parlement.
In het jeugdblad ‘Maatschappij’  van april 1968 antwoordde hij op de vraag,” Wat moet de Partij doen om de kans niet te missen om meer volk aan te spreken”, het volgende:

“De gebeurtenissen van januari hebben in de hele maatschappij tot een enorme hoeveelheid activiteiten geleid, wat we in tientallen jaren niet hebben meegemaakt.
Deze inspanningen moeten niet verloren gaan, noch tijdens discussies, noch tijdens de realisering van het Actieprogramma dat de Partij dit voorjaar heeft opgestelD. Dit vereist echter dat de Partij volledig afziet van formalisme en bevelen, dat zij in eerlijke en openhartige discussies op alle niveaus de kracht van het argument hoger waardeert dan het aanzien of de positie van de spreker.
(…) We moeten voorkomen dat het vernieuwingsproces een voorbijgaande campagne wordt.
Elke burger moet er volkomen overtuigd van raken dat hij niet alleen taken moet vervullen, maar dat hij ook recht heeft- en zelfs de plicht- om die taken mee te bepalen.
” (van den Heuvel, 1978, p.
39)

In juni 1968 waren er toevallig al lang geplande militaire oefeningen van het Warschaupact in Tsjecho-Slowakije, de zogenaamde Sumava oefeningen.
De Sovjet-Unie heeft van deze gelegenheid gebruik gemaakt om een indruk te maken op de Tsjechoslowaakse regering en bevolking.
Met een indrukwekkende troepenmacht op Tsjechoslowaakse bodem  hielden de Warschaulanden eigenlijk een generale repetitie voor de latere bezetting.

 

2.
2.
3.
Het Manifest van 2000 woorden

 

Op 27 juni 1968 werd er een particulier document gepubliceerd dat voor de spreekwoordelijke druppel heeft gezorgD. Op deze dag publiceerden Literarni listy, Prace, Zemedelske noviny en Mlada fronta het “ Manifest van 2000 woorden”  (Dva Tisice Slov ) van de auteur Ludvik Vaculik.
Ludvík Vaculík werd na de oorlog lid van de Communistische partij omdat hij er een humanisering van de samenleving van verwachtte.
In 1946 ging hij journalistiek studeren, en werd daarna redacteur bij een uitgeverij en radiopresentator.
Als schrijver heeft hij een aantal romans gepubliceerD. In 1967 werd hij uit de partij gezet na een hevige toespraak op het vierde schrijverscongres.
Later was hij trouwens één van de medestichter van de groep Charta 77.
De volledige tekst van het Manifest zit in bijlage(p.
46).

Vaculik predikt in zijn manifest een democratische sociale ontwikkeling.
Het manifest bevat een loyauteitsverklaring aan het beleid van Dubcek en vraagt met aandrang een snellere democratisering.
De ondertekenaars van het document doen hierin een oproep tot de volgende eisen:

vrijheid van meningsuiting

het ondersteunen van de progressieve vleugel van de communistische partij 

het maken van lokale actieprogramma's voor de districten en gemeenten, naar analogie van het grote actieprogramma van Dubcek.

een ‘beter’ Centraal Comité verkiezen.

Betere managers voor de fabrieken, en betere vertegenwoordigers voor de vakbonden.

Meer presteren op district- en gemeentelijk niveau:

vertrek van mensen die hun macht misbruikt hebben.

Nationaal Front opnieuw leven inblazen.

Openbare sessies van het Nationaal Comité.

eigen burgercomités en commissies oprichten.

omvormen van kranten

comités vormen voor de verdediging van de vrije meningsuiting

eigen personeel voor ordehandhaving op vergaderingen.

politie ondersteunen bij het vervolgen van echte misdadigers

ons onthouden van geruzie tussen buren

dronkenschap op politieke gelegenheden vermijden

verklikkers ontmaskeren

federalisatie overwegen

 

Het gaf openlijk kritiek op de mistoestanden in het land, en schoof de schuld daarvan vooral op de conservatieve vleugel binnen de communistische parti J. Er werd openlijk gezegd dat de communistische partij het land controleerde, en vervallen was tot een ‘naar macht hunkerende organisatie’, zoals het in het manifest stonD. Verder werden de hervormingspogingen geprezen, maar tegelijkertijd werden de conservatieve leden van de communistische partij, die de hervormingen in de weg stonden, met de vinger gewezen.
Er werden meer hervormingen geëist, zonder echter daarbij de monopoliepositie van de communistische partij te willen opgeven.
Op het einde van de brief wordt nog vermeld dat er een angst bestaat dat buitenlandse troepen zouden ingrijpen in de binnenlandse politiek.
Hier wordt weer een oproep gedaan om de progressieve regering te steunen, en tegelijk worden de bondgenoten ervan verzekerd dat de geldende verdragen niet zullen worden opgeblazen.

Hun belangrijkste eis lijkt mij de vrijheid van meningsuiting.
Op het moment dat dit document geschreven is, hebben ze al kunnen proeven van vrije meningsuiting, maar velen zijn dan nog niet overtuigd dat het veilig is om vrijuit te spreken.
Dat is het resultaat van twintig jaar censuur.
Opmerkelijk is dat zij, ondanks hun kritiek op de communistische partij, de toekomst blijkbaar toch zien samen met die communistische partij, zij het uitdrukkelijk met de progressieve vleugel ervan.
Ze vragen uitdrukkelijk dat de partij wordt uitgezuiverd van die mensen die hun macht misbruikt hebben, uit hun positie ontzet moeten worden.
Ze willen dat de hervormingsgezinden de partij helemaal gaan besturen.
Voorts vragen ze ook een heel aantal maatregelen op district- en gemeentelijk niveau.
Volgens hen kunnen hervormingen enkel slagen als men op dat niveau gaat werken.
Het is op dat niveau dat de mensen het machtsmisbruik het meest voelen.
Terwijl er bij de bevolking hoop gerezen is, spreekt er uit dit document toch onzekerheid over de toekomst.
De hoop dat de hervormingen van blijvende aard zullen zijn, en verder doorgevoerd zullen worden, en de onzekerheid en de angst dat er een plots einde zal komen aan de hervormingen.

Wat er eigenlijk was gebeurd, was dat er twee groepen waren gevormd binnen de hervormers.
De eerste groep waren de partijfunctionarissen rond Alexander Dubcek die de hervormingen wilden doorzetten.
Maar anderzijds wilden zij de conservatieven zo weinig mogelijk tegen de schenen stampen.
Zij waren idealisten die geloofden dat oprechte communisten alle maatschappelijke en persoonlijke problemen konden oplossen.
De tweede groep wou ook verdere hervormingen maar probeerde tegelijkertijd de invloeden van de Communistische Partij te beperken.
Het was dus een veel radicalere groep hervormers die zeer breed in maatschappelijke termen was samengestelD. Ze bestond vooral uit intellectuelen, schrijvers kunstenaars, studenten en een deel van de arbeiders.
Ook de Tsjechoslowaakse massamedia kozen vaak de kant van deze groep.
Vaculik behoorde ook bij deze groep en vertegenwoordigde dan ook hun mening in zijn Manifest dat bijgevolg op zeer grote schaal ondertekend werd door allerlei Tsjechoslowaakse burgers.
Dubcek en zijn regering distantieerden zich van dit document.

De conservatieve krachten, zowel binnen- als buitenlandse, bestempelden dit document als contrarevolutionair en klaagden dit aan.
Het manifest stond vol met anticommunistische redevoeringen.
Dit werd dan door sovjetideologen aangegrepen om het gevaar van de Praagse Lente aan te klagen.
De commentaren waren dan ook niet mals.
Vaak werden de gebeurtenissen in Tsjecho-Slowakije vergeleken met de situatie in Hongarije in 1956.
Brezjnev verklaarde in de Pravda van 3 juli 1968 het volgende.

“De Sovjet Unie zal, noch kan, onverschillig blijven ten aanzien van de socialistische opbouw in andere landen.
Wij moeten dit zeggen, nu aanhangers van het bourgeois-regime onder de leus van nationale varianten van het socialisme klaar staan om te proberen het socialisme aan het wankelen te brengen.
Zo de socialistische landen geen gemeenschappelijke beginselen erkennen, zal er geen socialisme meer zijn.
” (http://www.
onsverleden.
net/)

Sovjetideoloog Aleksandrov reageert nog scherper in de Pravda van 11 juli 1968.

“In het stuk wordt in feite het burgerlijke Tsjecho-Slowakije aangeprezen en de sympathie voor het kapitalisme niet verhulD.”

“Dit document dient als programma van die krachten in Tsjecho-Slowakije en daarbuiten die onder het mom van discussies over 'liberalisatie', 'democratisering' en dergelijke, proberen de hele geschiedenis van het land sinds 1948 en de socialistische verworvenheden van de Tsjechoslowaakse arbeiders ongedaan te maken, de leidende rol van de CPTsj in diskrediet te brengen, de vriendschap van het Tsjechoslowaakse volk met de volken van de socialistische broederlanden te ondermijnen en de contrarevolutie voor te bereiden.
” (http://www.
onsverleden.
net/)

 

 

2.
3 De reacties op de hervormingen

 

Het Warschaupact eiste herinvoering van de censuur, maatregelen tegen de hervormers en handhaving van het nationale partijgezag.
Begin juli kreeg de Tsjechoslowaakse Communistische partij een uitnodiging van de vijf andere grote Communistische landen om gezamenlijk maatregelen te treffen om de contrarevolutionairen in Tsjecho-Slowakije te bestrijden.
De Tsjechoslowaakse partijleiding ging niet op deze uitnodiging in maar de ontmoeting ging desalniettemin door, weliswaar zonder Tsjecho-Slowakije.
De aanwezige landen, de Sovjet-Unie, de DDR, Polen, Hongarije en Bulgarije, die sindsdien als ‘de vijf’ worden beschreven concludeerden in Warschau dat Tsjecho-Slowakije bedreigd werd door de contrarevolutie.
Dit resulteerde in de ‘ Brief van Warschau’ aan de Tsjechoslowaakse Communistische Partij waarin een reeks beschuldigingen aan het bewind van Dubcek gesteld werden.
(van den Heuvel, 1978, p.
53)

In de brief herinnerden de vijf de  Tsjechoslowaakse partijleiding aan het principe van het democratisch centralisme in het Communistische systeem.
Dit hield in dat een kleine partijelite alle belangrijke beslissingen nam en dat de gewone partijleden praktisch geen invloed konden uitoefenen.
Ze namen de regering ook kwalijk dat ze de uitnodiging om naar Warschau te komen hadden afgeslagen.
Hierdoor had Dubcek trouwens openlijke steun gekregen van de Italiaanse en Franse  Communisten, wat zeker niet in zijn voordeel  speelde bij de vijf.
  Het onderstaande stuk uit de brief toont het ongenoegen van de vijf perfect aan.

“De ontwikkeling van de gebeurtenissen in uw land, Tsjecho-Slowakije, wekt bij ons diepe onrust.
Het door het imperialisme gesteunde offensief van de reactie tegen uw partij en tegen de grondslagen van het maatschappelijk stelsel van de Tsjechoslowaakse Socialistische republiek, dreigt naar onze vaste overtuiging uw land van de socialistische weg af te brengen, en derhalve brengt het de belangen van het hele socialistische stelsel in gevaar.
De antisocialistische en revisionistische krachten belasteren het hele werk van de Communistische Partij, zij voeren een lastercampagne tegen haar kaders en brengen de eerlijke en aan de partij toegewijde communisten in diskrediet.
Daarmede is de toestand ontstaan, die voor een socialistisch land absoluut onaanvaardbaar is.
“

 

De Tsjechoslowaakse Communistische Partij gaf daarop een antwoord op de brief van Warschau waarin ze de beschuldigingen één voor één verwierp.
Zij herbevestigde haar loyauteit met de andere socialistische landen.
Zij zei dat ze een fundamentele socialistische politiek voerde waarvan de grondslagen waren vastgelegd in het actieprogramma van de CPTsj en in het regeringsprogrammA. Ze vond dat deze feiten beslissend waren en niet de onverantwoordelijke geluiden  die sommige burgers soms lieten horen, zoals in het Manifest van 2000 woorden.

 

 

2.
4 Tijd voor onderhandelingen

 

Het was duidelijk tijd voor onderhandelingen en zo geschiedde.
Een historische ontmoeting vond plaats in het Oostslowaaks grensdorpje CiernA. Historisch in die zin dat de onderhandelingen verliepen tussen het praktisch voltallige politbureau van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie en het volledige presidium van de Tsjechoslowaakse Communistische Parti J. De Sovjet-Unie oefende sterke politieke druk uit op de Tsjechen en Slowaken maar dit had weinig effect.
Ze besloten wel om een conferentie te houden met de zes grote socialistische landen in BratislavA. Dubcek beloofde het politbureau wel om persoonlijke veranderingen qua beleid te ondergaan om de socialistische orde te versterken.
Ook moest er beloofd worden dat de antisovjet propaganda op de Tsjechoslowaakse televisie zou stopgezet worden.
Volgens Bilak werd van alle politiekers vooral Kriegel zwaar aangevallen.
Deze typeerde de sessies verder als zeer informeel, iedereen mocht zijn zegje doen.
(van den Heuvel, 1978, p.
21)

Op 3 augustus verlieten de laatste Sovjettanks van de Sumava oefeningen Tsjecho-Slowakije en op dezelfde dag kwamen ‘de zes’ samen te BratislavA. Hier beloofde Tsjecho-Slowakije om de aangegane verplichtingen tegenover het Warschaupact en de Comecon na te komen.
Verder werd er een nauwere militaire en economische samenwerking afgekondigD. Het is op deze conferentie dat Brezjnev een brief kreeg, ondertekend door enkele Tsjechoslowaakse politieke zwaargewichten, waarin een militaire interventie gevraagd werd aan de Sovjet-Unie.
Een brief waarvan iedereen tot de val van het communisme het ontstaan ontkende.
De Tsjechoslowaakse partijleiding was tevreden met de conferentie en dacht dat ze nu mocht doorgaan met de hervormingen en de uitvoering van het ActieprogrammA. Zo werd de positie van bepaalde minderheidsgroepen binnen de partij versterkt, werden de stemmingen voortaan geheim gehouden en kregen gewone leden geleidelijk meer invloeD.

 

 

3.
De Interventie

 

3.
1 Bezetting door de troepen van het Warschaupact

 

            De Tsjechoslowaakse partijleiding dacht door het vriendschappelijk onderhandelen op de conferenties dat het veilig was om haar politiek verder uit te voeren.
Hadden zij niet met de andere partij aan tafel gezeten en dit uitgepraat? Maar zij waren natuurlijk niet op de hoogte van het verzoek om hulp tot Brezjnev door enkele van hun eigen partijfunctionarissen.
Ook waren zij niet op de hoogte van het feit dat de vijf op 18 augustus in Moskou de laatste details van de interventie aan het uitwerken waren.

In de nacht van 20 op 21 augustus viel het Warschaupact Tsjecho-Slowakije binnen.
Radio Praag maakte de inval op 20 augustus als volgt bekend aan de bevolking.

“Aan het gehele volk van de socialistische republiek Tsjecho-Slowakije! Gisteren op 20 augustus, omstreeks elf uur, hebben troepen van de Sovjet-Unie, de Volksrepubliek Polen, de Duitse Democratische Republiek, de Volksrepubliek Hongarije en de Volksrepubliek Bulgarije de grenzen van de socialistische republiek Tsjecho-Slowakije overschreden.
Het presidium van het Centrale Comité van de Tsjechoslowaakse Communistische partij beschouwt deze daad als strijdig, niet alleen met de fundamentele principes van de betrekkingen tussen socialistische landen, maar ook met de principes van het internationale recht.
”( http://www.
onsverleden.
net/)

 

Om elf uur ’s avonds informeert premier Cernik zijn partijpresidium dat buitenlandse troepen het grondgebied waren binnengetrokken.
Het waren vooral Sovjettroepen, hier en daar aangevuld met legers van de DDR, Polen, Hongarije en Bulgarije om de actie te legitimeren.

Om 23.
30 probeert de Sovjet ambassadeur in Tsjecho-Slowakije, Chervonenko, president Svoboda, het hoofd van het Tsjechoslowaaks Volksleger, te overtuigen om geen weerstand te bieden.
Op 21 augustus ’s ochtends geven Svoboda en defensieminister Dzur hun troepen de opdracht om in hun kazernes te blijven en bijgevolg geen weerstand te bieden.

Op 21 augustus kwam de volgende verklaring van TASS

TASS is gemachtigd te verklaren dat partij-en staatsfunctionarissen van de Tsjechoslowaakse Socialistische Republiek zich tot de Sovjet-Unie en andere bondgenoten hebben gewend met het verzoek om aan het Tsjechoslowaakse broedervolk direct hulp te bieden, daarbij inbegrepen hulp van militaire aarD. Op 21 augustus zijn legereenheden van de Sovjet-Unie, samen met legereenheden van de genoemde buurlanden, het Tsjechoslowaakse grondgebied binnengetrokken.
Zij zullen uit Tsjecho-Slowakije worden teruggetrokken zodra de bedreiging voor de socialistische verworvenheden in het land en voor de veiligheid van het socialisme zal hebben opgehouden te bestaan en als de wettige overheden van oordeel zijn dat een verder verblijf van deze legereenheden niet langer noodzakelijk is.
(van den Heuvel, 1978, p.
64)

In de Pravda van 22 augustus kwam er een verantwoording voor de bezetting van Tsjecho-Slowakije.

“De antisocialistische krachten maakten van de zelfkritiek van de Tsjechoslowaakse Communistische Partij, met betrekking tot de fouten van het verleden, gebruik om het gehele socialistische systeem af te breken.
De Communistische Partij gaf de controle over de communicatiemedia uit de hand en moest toezien hoe die media dienden om anti-Sovjetpropaganda te voeren.
(…) De socialistische veroveringen van het Tsjechoslowaakse volk zijn de zaak van de hele socialistische volksgemeenschap en die hele gemeenschap heeft de plicht het socialisme tegen zijn vijanden te beschermen.
” (http://www.
onsverleden.
net/)

Voor vele hervormers was het ondenkbare gebeurD. Ota Sik meldt later in zijn memoires dat hij een militaire inval volledig uitsloot.
Hij was vol vertrouwen na de plechtige bijeenkomst met broederlijk gezoen tussen Brezjenv en Dubcek te BratislavA. Hij geloofde echt dat de progressieven de situatie meester waren.
( Renner, 1993, p.
379)

Toevallig was tijdens de interventie het partijpresidium samen en kon zij accuraat de situatie beoordelen.
Moskou hoopte dat de conservatieven de overhand zouden nemen en de interventie zouden doen aanvaarden.
Maar enkele conservatieven steunden Dubcek zelfs, zodat de interventie met zeven tegen vier stemmen werd veroordeelD. De vier stemmen die de interventie niet wilden veroordelen, kwamen van Bilak, Kolder, Rigo en SvestkA. Bilak vond dit geen schending van het internationaal recht want zulk een stelling vond hij een aanval tegen de Sovjet-Unie.
Vervolgens was er hevige twist in het Partijpresidium.
De hervormers beschuldigden deze vier de Russen uitgenodigd te hebben.
(Kun, 1999, p.
47)

In totaal werden 150.
000 soldaten naar het land gestuurD. De operatie kreeg de codenaam 'Operatie Donau' mee.
Het eerste doelwit van de tanks was Radio Praag.
Het radiostation werd verwoest, maar dankzij een ondergronds radiostation, dat indertijd door de Russen zelf was aangelegd om de propaganda te kunnen voortzetten in geval van een vijandelijke aanval, slaagden ze erin om nog tot 27 augustus verder uit te zenden.
Het station riep het volk op tot verzet, o.
A. door op de muren te schrijven dat de Russen naar huis moesten, en door alle bewegwijzering te verwijderen.
Deze laatste oproep was zo succesvol dat op een bepaald moment nog enkel de wegwijzers richting Moskou overbleven.

 

 

3.
2.
Reacties Tsjechoslowaakse politiekers en bevolking

 

Het partijpresidium veroordeelde deze daad dus, daar het als een schending beschouwd werd van de betrekking tussen socialistische staten en de fundamentele beginselen van het internationaal recht.
Verder riepen ze de bevolking op tot geweldloos verzet.

En zo geschiedde.
Tanks werden omsingeld en soldaten werden constant belaagd met vragen zoals: “Waarom zijn jullie gekomen?”.
De bevolking legde aan de soldaten uit dat er geen contrarevolutie aan de gang was maar een socialisme met een menselijk gelaat.
De soldaten waren duidelijk niet welkom, werden niet geholpen en kregen geen eten of drank van de inwoners.
Burgers verwijderden  dus alle straatnamen om de soldaten het moeilijk te maken hun weg te vinden, zo werden ook alle telefoonboeken uit de openbare telefoonhokjes verwijderD. Dit zorgde voor veel verwarring.
Alle straten en plaatsen kregen vervolgens dezelfde naam: Dubcekstad, Dubcekstraat, Dubcekwijk en dergelijke.
Zo werd bijvoorbeeld het Nationaal Museum beschadigd daar de soldaten dachten dat ze voor het gebouw van de Tsjechoslowaakse radio stonden.
Deze acties zorgden voor een duidelijke demoralisatie bij de troepen.
(van den Heuvel, 1978, p.
65)

Hieronder nemen we enkele momentopnames op van tijdens de bezetting.
Een buitenlander op bezoek in Praag beschrijft de situatie als volgt:

“Ik heb gezien hoe duizenden op woensdagochtend op het Wenceslausplein zaten en de tanks aan kwamen rijden; ze kwamen steeds dichterbij en de Tsjechen bleven zitten, ze zwaaiden met vlaggen, de adem stokte in mijn keel, de tanks waren al vlakbij en geen één Tsjech stond op, niet één! Zij bleven zitten en riepen in koor: “Svoboda, Dubcek!” Toen stopten de tanks, nog geen drie meter van de voorste rij vandaan.
Uit de luiken keken de Russen naar buiten; je had hun gezicht moeten zien, ze waren zo eindeloos verbaasd, dat was een uniek gezicht.
” (van den Heuvel, 1978, p.
69)

De massamedia werden direct bezet en monddood gemaakt maar ondergronds kwam er een hevig verzet op gang en dit uitte zich vooral in het uitbrengen van illegale kranten en berichten aan de Tsjechoslowaakse bevolking die op straat verdeeld werden.
Hieronder twee voorbeelden:

            Zij hebben het volk verraden

Indra, Kolder, Bilak, Piller, Svestka, de voormalige hoofdredacteur van de Rude Pravo, Jakes, Mestek, Vilem Novy, Sulek, de directeur van het CTK, Karel Hoffman, tot 1967 directeur van de Tsjechoslowaakse radio, Kozuch, Rypl.

Schande en vervloeking door heel het volk voor de verraders! (van den Heuvel, 1978, p.
69)

Tien geboden voor de Tsjechoslowaakse bevolking

            1.
Weet niets.

            2.
Zorg nergens voor.

            3.
Vertel niets.

            4.
Heb niets

            5.
Geef niets.

            6.
Weet geen oplossing.

            7.
Begrijp niets.

            8.
Kan niets

            9.
Verkoop niets.

            10.
Doe niets.

            (van den Heuvel, 1978, p.
70)

 

Moskou zat hier toch met een probleem.
Het Centrale Comité en de regering van de Tsjechoslowaakse Communistische Partij veroordeelde de interventie.
Dit hadden de Russen niet verwacht.
Ook nefast was de reactie van de Tsjechoslowaakse bevolking die diep geschokt reageerde.
Zij die altijd de Sovjet-Unie en het communisme lief hadden gehad werden nu door deze kameraden bezet.
Zij stonden als een blok achter Dubcek die volledig achter het communistisch gedachtengoed stonD. Waarom werden zij gestraft?

De Sovjet-Unie had dus nood aan goede argumenten voor de interventie, een motief.
En dat kon maar beter gebaseerd zijn op de marxistisch-leninistische ideologie.
En zo geschiedde, Moskou kwam met een nieuwe theorie op de proppen die vanaf toen bekend staat als de Brezjnevdoctrine.
Op 25 september 1968 verklaardde de Pravda het volgende.

“Er is geen twijfel aan dat de volkeren van de socialistische landen en de Communistsche partijen de vrijheid moeten hebben om het pad te bepalen  van de ontwikkeling in zijn eigen lanD. Elke beslissing van hun kant mag echter noch het socialisme in hun eigen land, noch de fundamentele belangen van de andere socialistische landen, noch de wereldwijde arbeidersbeweging die constant vecht voor het socialisme beschadigen.
Dit betekent dat elke Communistische partij niet alleen verantwoordelijk is voor zijn eigen volk maar ook voor alle socialistische landen en voor de volledige Communistische beweging.
” (Svec, 1988, p.
985)

Vrij vertaald betekent dit dat het voor de Sovjet-Unie gelegitimeerd is om elk Communistisch land te bezetten als ze geloven dat het socialisme hier bedreigd wordt.

 3.
3.
Arrestatie hervormers gevolgd door onderhandelingen in Moskou

Premier Cernik werd op zijn bureau opgepakt door de bezetters terwijl Dubcek, Smrkovsky, Kriegel, Spacek, en Simon op het hoofdkwartier van de Partij werden gearresteerD. Ondertussen probeerde Kirill Mazurov, lid van het Sovjet Politbureau, een collaborerende regering op te richten onder leiding van de conservatief Indra maar deze poging mislukte.

Meer nog, het Praagse Partijcomité besloot om het veertiende buitengewone partijcongres te vervroegen naar 22 augustus.
De Russen wisten wat er gebeurde maar konden de locatie niet vinden.
Het congres vond in het geheim plaats in een kantine van een Praagse machinefabriek.
1192 van de 1543 afgevaardigden slaagden er in om het congres te bereiken.
De techniek ging als volgt.
Bekende Tsjechen en Slowaken zoals acteurs of zangers, liepen in Praag ronD. Zij waren natuurlijk onbekenden voor de bezettende troepenmacht maar niet voor de Praagse politiekers.
Deze bekende mensen leidden vervolgens de politiekers naar de geheime plaats van de conferentie.
(van den Heuvel, 1978, p.
67)

De conferentie kon dus perfect werken.
In het nieuw Centraal Comité werden exclusief hervormingspolitiekers verkozen en Venek Silhan werd in afwezigheid van Dubcek als eerste secretaris verkozen.
Het partijcongres wees de interventie bijgevolg ook af.

De gearresteerden werden naar de Sovjet-Unie gevoerD. De enige van de hoge gezagsdragers die achter bleef, was president SvobodA. Deze besloot om met een delegatie naar Moskou te trekken om te onderhandelen over de bezetting en de gevangen genomen politiekers.
Het Kremlin dat doorhad dat het oorspronkelijke plan om een marionettenregering in Praag te installeren zou mislukken, was blij met de komst van deze oude SovjethelD. Ze eisten wel dat in de Tsjechoslowaakse delegatie ook de pro-Moskou leiders, Bilak, Indra en Piller, aanwezig zouden zijn.
Svoboda eiste dat Dubcek en de andere gevangen ook aan de onderhandelingen zouden deelnemen.
Brezjnev wou hier niets van weten en weigerde halsstarrig, maar de oude generaal Svoboda hield voet bij stuk, zonder Dubcek weigerde hij onderhandelingen aan te gaan.
Moskou gaf toe, Dubcek en de anderen werden vanuit hun interneringsoorden naar Moskou gebracht.

Tussen 23 en 26 augustus werden verschillende ronden van onderhandelingen gevoerd tussen de twee partijen in het Kremlin.
De Tsjechoslowaakse delegatie bestond uit Svoboda, Dubcek, Cernik, Smrkovsky, Bilak, Barbirek, Piller, Rigo, Jakes, Svestka, Husak, Indra, Dzur, Spacek, Mlynar, Kucera, Koucky, Lenart en Simon.
Voor de Sovjet-Unie onderhandelden Brezjnev, Kosygin, Podgorny, Shelest, Kirilenko, Voronov, Polyansky, Katushev, Ponomatyov, Gromyko en Grechko.
Het was duidelijk dat een deel van de delegatie klaar was om een compromis te sluiten.
Svoboda leek de Russen zelf tegemoet te willen komen.
Hij leek meer een soldaat die in militaire categorieën dacht in plaats van als politiek leider.
Zijn neiging tot concessies verzwakte de positie van Dubcek, Smrkovsky en de anderen die minder toegevingen wilden doen.
Smrkovsky wees in zijn memoires op de desastreuze houding van Svoboda en Husak.
Zij trachtten tegen elke prijs een compromis te bereiken en verzwakten op deze wijze Dubcek en de zijnen, die zich verbeten tegen, wat Smrkovsky het dictaat van Moskou noemt, probeerden te verzetten.
(Renner, 1993, p.
378)

3.
4.
Het geheim protocol van Moskou

 

Op 27 augustus mochten alle delegatieleden naar hun land terugkeren.
De bevolking reageerde uitgelaten omwille van hun terugkeer maar had gemengde gevoelens.
Wat was er namelijk in het Kremlin bedisseld? In hoeverre hadden hun leiders de druk kunnen weerstaan, hoeveel toegevingen hadden ze gedaan? Het officiële document van de onderhandelingen luidde als volgt:

“Er is overeenstemming bereikt over de maatregelen die tot doel hebben de toestand in Tsjecho-Slowakije  zo snel mogelijk te normaliseren.
(…) De onderhandelingen verliepen in een sfeer van oprechtheid, kameraadschappelijkheid en vriendschap.
” (van den Heuvel, 1978, p.
84)

Maar op welke maatregelen doelde dit communiqué? De bevolking kon zich een beeld scheppen van de sfeer in het Kremlin en vreesde het ergste.
En inderdaad, ze kreeg de waarheid niet te horen.
Beide partijen ondertekenden tijdens de onderhandelingen een protocol.
Dit document staat nu bekend als ‘het geheime protocol van Moskou’.
De Tsjechoslowaakse delegatie werd onder druk gezet dit te ondertekenen.
De bepalingen van dit document waren zo vaag opgesteld dat het de Russen de kans gaf om steeds nieuwe eisen te kunnen formuleren.
De Sovjet-Unie zou dus doorgaan tot de hele hervormingsbeweging vernietigd was.

Het protocol bestond uit vijftien punten waarvan ik hieronder het tweede integraal meegeef.

“Het presidium van het Centraal Comité van de CPTsj heeft verklaard dat het zogenaamde XIVde Partijcongres van de CPTsj, dat op 22 augustus 1968 zonder toestemming van het Centraal Comité van de CPTsj bijeengeroepen is,  de partijstatuten heeft geschonden en dat dit congres, waarvan de leden van het presidium en van het secretariaat, de secretarissen van het CC van de CPTsj, de meerderheid van de afgevaardigden van het leger en talrijke andere organisaties niet hebben deelgenomen, ongeldig is.
Na de  terugkeer in Tsjecho-Slowakije  zal het presidium van het CC van de CPTsj alle met deze kwestie samenhangende noodzakelijke maatregelen nemen.
Na de normalisering van de toestand in de partij en in het land zal een buitengewoon partijcongres bijeengeroepen worden.
” (van den Heuvel, 1978, p.
85)

Het is duidelijk dat dit geen beslissing was die de Tsjechoslowaakse bevolking en partijleden graag zouden horen.
Dit was bijgevolg een bevel van de Sovjet-Unie.
  Normalisering was het codewoord en stond eigenlijk voor het afschaffen van de hervormingsbeweging en een terugkeer naar het oude communisme.

Dubcek, Mlynar en Kriegel weigerden oorspronkelijk het protocol te ondertekenen.
De eerste twee gaven uiteindelijk toe en tekenden op het laatste moment.
Mlynar had het het langst volgehouden maar bezweek uiteindelijk onder de druk en een preek van Husak.
Smrkovsky zegde te willen weigeren maar tekende toch om zijn kinderen te beschermen.
Kriegel bleef weigeren en tekende niet.
Kriegel was oorspronkelijk niet aanwezig bij de onderhandelingen.
Hij bleef opgesloten in de buurt van het Kremlin.
Kosygin zou volgens Bilak het volgende gezegd hebben:

De Russen waren er van overtuigd dat Kriegel een westerse spion was.
Alleszins was hij wel de meest extreme hervormer van alle delegatieleden.
Maar toen iedereen het protocol had ondertekend, stuurden de Russen toch om Kriegel en brachten hem toch naar het Kremlin.
Daar overlegde Kriegel met al zijn aanwezige landgenoten maar weigerde halsstarrig om te tekenen.
Prompt werd hij gearresteerD.  Brezjnev wou hem als gevangene in Moskou houden maar Dubcek en Svoboda kregen hem toch vri J. Iedereen hield pleidooien ter zijner vrijlating.
Zo werd in ruil het ontslag van Pavel als minister van Binnenlandse Zaken beloofD. Dit was een belangrijk punt voor Brezjnev.

3.
5.
Terugkeer naar Praag

 

Bij de terugkeer van hun leiders wachtten de Tsjechoslowaakse burgers vol ongeduld hun reacties af.
De eerste die een redevoering hield, was president SvobodA. Maar deze redevoering maakte de bevolking helemaal niet erg hoopvol.
Men had gehoopt dat de president de bevolking zou prijzen voor het geweldloos verzet en hun steun aan de hervormingspolitiek en aan het socialisme met het menselijk gelaat.
Men wou bemoedigd worden tot waakzaamheid, broederlijkheid en indien nodig tot verder verzet.
In plaats hiervan riep Svoboda echter op tot discipline, bedachtzaamheid en kalmte.
Er kwamen geen bemoedigende woorden.

Maar in de late middaguren van 27 augustus richtte ook Dubcek zich tot zijn landgenoten en zijn toespraak gaf hen toch iets meer hoop.
Hij verzekerde hun dat de ingeslagen weg van hervormingen zou verder gezet worden.
Dubcek leek heel vermoeid tijdens zijn toespraak en was zeer geëmotioneerd .
Hij moest tijdens het spreken zijn emoties beheersen en lange pauzes inlassen.
Hier volgen twee representatieve stukjes uit zijn redevoering van die dag.

“Wij mogen dan vastbesloten zijn verder bloedvergieten te vermijden, maar dit betekent nog niet dat wij bereid zijn de toestand zoals die nu is, lijdzaam te aanvaarden.
Integendeel, wij doen alles om de middelen en de wegen te vinden om samen met u allen een politiek te ontwikkelen en uit te voeren, die uiteindelijk tot een normalisering van de verhoudingen zal leiden.
” (van den Heuvel, 1978, p.
89)

“Ik smeek u allen, mijn lieve medeburgers, Tsjechen en Slowaken, communisten en leden van andere politieke partijen, leden van het Nationaal Front, ik smeek alle arbeiders, boeren, ik smeek onze intelligentsia, ons hele volk, laten wij eendrachtig, rustig en vooral bezonnen blijven.
Laten wij begrijpen dat alleen daarin, in onze trouw aan het socialisme, in onze eerlijkheid, in ons streven en in onze aard de garantie voor een weg voorwaarts ligt.
” (van den Heuvel, 1978, p.
90)

Dubcek’s smeekbede toont zijn schrik aan, hij wil de ingeslagen weg volgen maar hij brengt dit slechts heel voorzichtig aan.
Voor de rest vraagt hij enkel om niets te ondernemen en te ondergaan.
Enkele dagen later werd er een binnenlandse enquête gehouden waaruit bleek dat 97,2 % van de bevolking vertrouwen stelde in Dubcek, Smrkovsky, Svoboda en Cernik.

In alle toespraken van die dagen werd de bevolking wel ongeveer verzocht om zich neer te leggen bij de toenmalige situatie, namelijk de bezetting van het Tsjechoslowaakse grondgebieD. De Tsjechoslowaakse leiders konden niets anders dan dit verkondigen, want ze waren gebonden aan het geheim protocol dat zei dat de troepenmacht bleef tot de bedreiging voor het socialisme verdwenen was.
Verder was het duidelijk dat in de periode na de bezetting het woord normalisering voor beide kanten het streefdoel was; enkel waren de interpretaties verschillenD. Voor de Tsjechen en de Slowaken hield dit het einde van de  bezetting van hun land in, terwijl voor de Russen normalisering inhield dat er gebroken werd met de hervormingspolitiek.

De ergernis groeide en de Tsjechoslowaakse eis was duidelijk.
Men wou dat de bezettingslegers zich terugtrokken en dat de politiek werd verder gezet zoals in het Actieprogramma was opgestelD. Ook de Tsjechoslowaakse officiële instanties begonnen zich hierin te moeien.
Het parlement stuurde een communiqué naar de buitenwereld met haar mening over de situatie en enkele beloftes.
Het document begon als volgt:

“Het parlement beschouwt de bezetting van de republiek door de legers van de vijf staten van het Warschaupact als illegaal en als in tegenspraak met de internationale verdragen, het Handvest van de Verenigde Naties en de bepalingen van het Warschaupact.
” (van den Heuvel, 1978, p.
91)

Verder beloofde het parlement ook dat de staatsinstellingen en de massamedia spoedig hun werk zouden kunnen hervatten en dat het parlement als instelling zich ging vasthouden aan de beginselen van het Actieprogramma en hierdoor dus zou doorgaan met het democratiseringsproces.
Het eindigt de tekst wel met een oproep eensgezind te blijven en provocaties te vermijden.

Maar provoceren is juist wat het parlement met deze tekst deeD. De bezetting illegaal verklaren en tegen de censuur spreken, ging rechtstreeks in tegen de bepalingen van het geheim protocol.
De Tsjechoslowaakse partijleiding kwam dus weer zwaar onder vuur te liggen vanuit de buurlanden.
Het wantrouwen in het Kremlin steeg.

4.
Na de Praagse Lente

 

4.
1.
Machtsstrijd tussen de communisten

 

Maar de genomen maatregelen gingen blijkbaar niet ver genoeg voor de Russen.
Zij zagen geen normalisering van de Tsjechoslowaakse situatie naar hun termen.
Dubcek werd onder zware druk gezet en verplicht tot nieuwe concessies.
Op 16 oktober 1968 werd in Praag ‘het verdrag over de voorwaarden voor de tijdelijke legering van de sovjettroepen op het grondgebied van Tsjecho-Slowakije’ ondertekenD. Dit document vernietigde elke hoop op een vroegtijdige terugtrekking van de bezettingstroepen.
In het verdrag was er geen spoor van een opgegeven tijdslimiet, noch van een opzeggingsclausule.
In praktijk betekende dit dat de Russen Tsjecho-Slowakije zolang konden bezetten zolang zij dit nodig achtten.

De hervormers, die nog steeds de macht hadden, zaten in een zeer benarde positie.
Enerzijds moesten ze de druk van Moskou en de conservatieven in eigen land het hoofd bieden en dit ging enkel door toegevingen te doen.
Anderzijds groeide de onrust bij de bevolking door de compromitterende besluiten die genomen werden door hun hervormers.

Binnen de Tsjechoslowaakse Communistische Partij was de vroegere eenheid ver te zoeken.
De conservatieven werden steeds machtiger.
Vooral Bilak, Indra en Strougal, trouwens een vroegere naaste medewerker van Novotny, werden sterker.
Zij streefden nu openlijk naar een terugkeer naar een beleid van vóór de hervormingen, een terugkeer dus naar het Novotnytijdperk.
Zij beschouwden de hervormers als ‘ rechtsopportunistische’ krachten.
Recht tegenover de conservatieve krachten stonden politiekers zoals Dubcek en Smrkovsky die bleven hopen op de redding van de beginselen van de hervormingspolitiek.

Maar een derde groep politiekers kwam op het politiek toneel, namelijk in het centrum.
Zij werden de realisten genoemD. Bij hen volstond het te voldoen aan de Russische eisen om zo spoedig mogelijk een volledige normalisering te realiseren voorop, al ging dit ten koste van de hervormingen.
De zogenaamde leider van deze groep was Dr Gustav Husak, toen de eerste partijsecretaris van de Slowaakse Communistische Parti J. Maar ook president Svoboda en premier Cernik konden zeker tot deze groep gerekend worden.
  Husak maakte er toen al werk van om de hervormingen zo veel mogelijk terug te draaien.
Zo zorgde hij begin januari voor het ontslag van Smrkovsky als voorzitter van het parlement.
Grote contestatie kon niet helpen, Husak kreeg namelijk de steun van Moskou.
De afzetting van Smrkovsky was een keerpunt, de bevolking zag wat er gebeurde.
Meer en meer hervormingen werden afgeschaft en meer en meer hervormers verloren hun posities.
De censuur was volledig teruggekeerd en de Russen steunden de conservatieven en de realisten openlijk.
De bevolking was teleurgesteld en verbitterd, ze zagen hun droom in het niets opgaan.
Ook de propagandamachine begon weer volop te draaien.
Zo verspreidden de Russen op grote schaal een blad ‘Zpravy’ ( Berichten ) op Tsjechoslowaaks grondgebieD. Dit blad viel hervormingspolitiekers aan als imperialistische ratten en vroeg steun voor de conservatieve krachten.

 4.
2.
Ongeloof bij de bevolking

 

In deze sfeer van teleurstelling, verontwaardiging en machteloosheid vond de zelfmoord van de Praagse geschiedenisstudent Jan Palach plaats op 16 januari 1969 die zichzelf in brand stak vóór het Nationaal Museum op het Wenceslasplein.
  Hij liet de volgende afscheidsbrief nA.

 

Omdat onze naties op de rand van de wanhoop leven, hebben wij besloten onze stem te verheffen en het volk van dit land wakker te schudden.
Onze groep bestaat uit vrijwilligers die bereid zijn zichzelf te verbranden voor onze zaak.
Mij viel het lot de eer te beurt de eerste fakkel te worden.

Wij eisen:

1)      Onmiddellijke opheffing van de censuur.

2)      Verspreidingsverbod van Zpravy.

Als binnen vijf dagen niet aan onze eisen tegemoet is gekomen, dat wil zeggen vóór 21 januari 1969, en als het volk ons niet voldoende steunt  (door een staking van onbepaalde duur) dan zullen nieuwe fakkels ontbranden.

Fakkel nummer één.

P.
S.
Vergeet augustus niet.
In de internationale politiek is een plaats ingeruimd voor Tsjecho-Slowakije.
Laten wij die benutten.
(van den Heuvel, 1978, p.
95)

 

De begrafenis van de slechts éénentwintigjarige Palach werd een indrukwekkende nationale rouwplechtigheiD. In Praag zelf kwamen 500.
000 mensen op straat terwijl er in heel het land manifestaties gehouden werden.
Palach werd beschouwd als een nationale martelaar die zijn leven voor zijn land had gegeven.
De conservatieve krachten en het Kremlin verkondigden een imperialistische complottheorie waarin Palach was misbruikt.
Later waren er nog enkele andere zelfmoorden onder studenten, zoals die van Jan Zajie, en bleef er een stil protest onder de bevolking.

Contradictorisch was dit het bewijs voor Moskou dat Dubcek en de zijnen de situatie niet meer in de hand hadden en niet meer voor orde konden zorgen.
Ook de conservatieven en de realisten spraken meer en meer openlijk over hun problemen met Alexander Dubcek.
Zo kwam de ‘Leva Fronta’ (links front) beweging naar boven die bestond uit oude aanhangers van Novotny en een zware politiek tegen de hervormers voerde.
Zij stelden de hervormers als extreem rechts voor.

 

Toen zagen veel politiekers dat Dubcek had afgedaan en liepen ze massaal over naar het kamp van de realisten dat nu duidelijk onder de leiding stond van Husak.
Op dat moment kreeg Dubcek al veel minder openlijke steun van de bevolking omdat zij al zijn toegevingen, weliswaar onder druk aan de Russen, gelijkstelden aan capitulatie.

De Tsjechoslowaakse bevolking bleef ondertussen steigeren.
Eind maart 1969 waren er woede-uitbarstingen over heel het lanD. Verder waren er anti-Russische demonstraties waar er bijvoorbeeld vlaggen van de USSR openbaar verbrand werden.
Aanzet tot deze massale opkomst op straat, over heel het land, was de overwinning van het  Tsjechoslowaaks ijshockeyteam tegen het Russische team op de wereldkampioenschappen in Stockholm.

De Russen dreigden met een omvangrijke militaire actie als Dubcek niet zou opstappen en daar deze geen steun kreeg van Svoboda en Cernik trad hij af  als eerste secretaris van de parti J.

 

 

5.
Husak in plaats van Dubcek

 

5.
1.
Algemeen

 

Op 17 april 1969 werd Gustav Husak bijgevolg de nieuwe eerste secretaris van de CPTs J. Het nieuwe Presidium van het Centraal Comité bestond dan uit Husak, Dubcek, Svoboda, Strougal, Bilak, Cernik, Colotka, Erban, Polacek, Sadovsky en Piller.
Husak kreeg steun van president Svoboda die hem als een energiek politicus en een doortastend organisator omschreef.
Dubcek werd voorlopig tot voorzitter van het parlement verkozen.

Ook Moskou steunde Husak en stuurde hem gelukwensen.
Het leek de Russen beter een ex-hervormingsgezinde te nemen daar deze beter bij de bevolking zou liggen dan bijvoorbeeld een Bilak die als een openlijk collaborateur beschouwd werd of een Strougal die een vaste handlanger van Novotny was geweest.
Husak leek eerst een volgeling van Dubcek en zijn hervormingen, maar later bleek dat hij eigenlijk zijn eigen politiek voerde los van Dubcek en tegen hem.
Hieronder staan drie stukjes uit drie redevoeringen van Husak doorheen deze woelige periode om dit aan te duiden.

Op het buitengewoon congres van de Slowaakse Communistische partij in Bratislava op 28 augustus 1968 zei hij het volgende:

“ Eén van de fouten was dat het democratiseringsproces natuurlijk niet alleen aan communisten de mogelijkheid bood om maatschappelijke activiteiten te ontplooien, maar ook aan antisocialistische krachten, aan mensen die het communisme nooit aanvaard hebben.
U kunt zeggen dat dit harde woorden zijn, maar het is gewoon een kwestie van vertrouwen.
Ook wat mijn eigen persoon betreft.
Ik sta volledig achter Dubceks concept.
Ik was erbij toen het tot stand kwam en ik steun hem volledig, ik zal met hem overeind blijven of vallen.
” (van den Heuvel, 1978, p.
108)

Husak out zich hier nog als een hervormer maar wil er toch een duidelijke draai aan geven, verder paait hij het volk met zijn lofrede voor Dubcek die hij duidelijk niet trouw is gebleven.
Op 20 november 1968 sprak hij duidelijk vóór de censuur in de PravdA.

“Deze dagelijkse beïnvloeding van miljoenen van onze mensen door de massamedia ondermijnde alle beginselen die het marxisme-leninisme formuleert over de maatschappij en de positie van de parti J. Door alle mogelijke radicale leuzen veroorzaakte zij ideologische verwarring en verzwakte daardoor de partijpolitiek.
” (van den Heuvel, 1978, p.
109)

In de Rude Pravo van 19 april 1969 spreekt hij als een volleerd communist zonder nog een spoor van hervormingen.

“Het vraagstuk van de vrijheid en van de democratie is voor ons een klassevraagstuk.
Er kan geen vrijheid bestaan voor mensen die in een crisissituatie zoals die van nu, de vrijheid en de democratie gebruiken tegen de belangen van de staat.
” (van den Heuvel, 1978, p.
111)

5.
3.
Het definitief einde van de Praagse Lente ;

Mousson      Kaplan Robert      Wereldgeschiedenis

De invloedrijke Amerikaanse journalist Robert Kaplan betoogt in zijn nieuwste boek dat het kustgebied rond de Indische Oceaan net zo iconisch gaat worden voor de 21ste eeuw als Europa dat was voor de 20e eeuw.
Gebaseerd op zijn werk als internationaal correspondent schetst de auteur in een meesterlijke combinatie van reisverhaal en reportage een gezaghebbend beeld van deze regio.
Hij leidt de lezer door de politieke, economische en militaire omstandigheden van de betreffende landen, waaronder India, Pakistan, China, Indonesie, Birma, Oman, Sri Lanka, Bangladesh en TanzaniA. Het boek onthult de effecten van de explosieve bevolkingsgroei, klimaatsverandering en extremistische politieke regeringen op deze onstabiele regio.
Overigens is het toekomstperspectief niet erg hoopvol: Kaplan voorspelt een wapenwedloop in dit gebied, waar de oosterse en westerse wereldmachten hun handelsroutes desnoods met geweld willen veiligstellen.
Een boeiend en prikkelend boek, dat tot nadenken stemt.
Een dikke pil, voorzien van landkaarten, noten en register.

 

Ten oosten van Afrika ligt een enorme plas water waarvan weinig Europeanen de contouren precies in hun hoofd hebben.
Dat komt waarschijnlijk omdat onze weermannen er nooit een kaartje van tonen: met de wind die daar waait hebben wij niets te maken.

Of toch? De Amerikaanse reisjournalist Robert D.Kaplan geeft de moesson een ereplaats in zijn nieuwe boek, tot in de titel toe: 'Moesson' (Spectrum).

De regelmaat, de kracht en de richting van de moessonwinden maakten van de Indische Oceaan, van Zanzibar tot Maleisië, al van in de oudheid een snelle en betrouwbare zeeweg.

Lang voor de Portugezen, de Nederlanders en later de Britten daar heer en meester werden, vormden de volkeren in de aangrenzende wereld een commercieel en cultureel systeem dat nooit helemaal verdwenen is en dat nu, in een nieuwe gedaante, zou kunnen herrijzen.
De betekenis van de Indische Oceaan stijgt namelijk recht evenredig met de economische groei van ChinA.

Het Chinese kapitalo-communisme heeft een onverzadigbare dorst naar olie en andere energiebronnen.
Die worden voor een groot deel aangevoerd over de Indische Oceaan, om dan langs de akelig smalle Straat van Malakka in de Zuid-Chinese Zee te raken.

De Chinezen willen die levensbelangrijke zeeweg wat veiliger en zo mogelijk ook korter maken.
Zo denken ze aan een kanaal dwars door Thailand en aan pijpleidingen door Birma en Afghanistan, projecten waarvoor ze moeten samenwerken met de staten en regimes rond de oceaan.

Kaplan heeft een tiental van die landen bezocht en er met politici, journalisten en professoren gepraat om een idee te krijgen hoe het enorme Chinese getij de nabije toekomst zal bepalen.
Zijn toekomstbeeld is niet somber.
De Chinezen gedragen zich volgens hem niet als ouderwetse imperialisten: ze bouwen havens, geen militaire bases.

Kaplan heeft al dikwijls gelijk gekregen met zijn analyses van probleemgebieden.
Hopelijk nu ook weer, al staat er vandaag toevallig in de krant dat het defensiebudget van China nog harder groeit dan zijn economie.

Als buitenlandcorrespondent, schrijver en beleidsadviseur beschikt de Amerikaanse Kaplan over een behoorlijke portfolio.
Zijn werk over onder andere de Balkan en het Midden-Oosten bereikte een groot publiek en werd tot in de hoogste politieke regionen gewaardeerD. Dit keer richt hij zijn gouden pijlen op de Indische Oceaan.
Want hier zal zich de komende tijd de wereldgeschiedenis voltrekken.
Niet Europa, niet de Atlantische oceaan, maar de Indische oceaan zal het toneel zijn voor het grote geopolitieke spel van de eenentwintigste eeuw, stelt hi J. Om een beeld te krijgen van de situatie op de grond meert hij achtereenvolgens aan in het Midden-Oosten, India, Zuidoost Azië en Oost AfrikA. De ervaringen en indrukken die hij gedurende deze reis opdoet vormen de basis van zijn boek.

De Amerikaanse journalist Robert D.Kaplan neemt de lezer in het boek Moesson mee op een ontdekkingsreis.
Daarbij analyseert hij op soms zeer uitvoerige wijze de staat waarin de landen rondom de Indische Oceaan verkeren.
Kaplan overtuigt je van het feit dat het gebied tussen Mozambique en Indonesië aan haar Gouden Eeuw begonnen is.
Hij ziet een verschuiving van de wereldeconomie van Europa naar Azië.
De opkomst van India en China zijn daarvan het grootste bewijs.
Al reizend ontdekte Kaplan een jaar lang alle belanghebbende landen die invloed uitoefenen op de groei van deze regio.
Het boek neemt je allereerst mee naar Oman, de staat die een grote rol kan gaan spelen als doorgeefluik tussen Europa en Azië.
De moessonwinden hadden een zeer grote invloed op de vroegere wereldhandel: waaide het vanuit het westen, dan vaarden schepen uit West-Afrika en Arabië naar Azië, met oostenwind keerden ze met volgepakte schepen weer naar huis.
Kaplan legt hier succesvol de link tussen heden en verleden.
De wind heeft nu niet veel invloed meer, maar is het historische fundament voor de huidige wereldhandel.
Vooral Pakistan wordt zeer gedetailleerd geanalyseerd, omdat Pakistan door Kaplan wordt aangeduid als een probleemzone.
Zo weten we nu dat dit land totaal verdeeld is op gebied van culturen en geloof.
Dat maakt de kans dat Pakistan zal opbloeien minder groot dan bijvoorbeeld in buurland India, dat meer een mengelmoes is van culturen en geloven.
Het gebied rondom de Indische Oceaan kan zo krachtig worden omdat de landen rijk aan grondstoffen als gas en olie zijn.
Een belangrijke wereldmacht is China, dat haar invloed uitbreidt door in Birma havens te bouwen.
De grootmacht voert een tweeoceanenpolitiek, bang om de slag te missen aan de Indische Oceaan.
Kaplan opent je ogen voor de strategieën die de landen hanteren in de wedloop van economische groei.
Als je geïnteresseerd bent in geografie en economie, dan is er op dit moment geen interessanter boek voorhanden.

De moesson als gemene deler

 

Eeuwenlang waren de moessonwinden de drijvende kracht achter de uitwisseling van mensen, goederen en ideeën tussen Kaplans aanlegplaatsen.
Met de sterke noordoostenwind wind in de winter, en de krachtige zuidwestenwind in de zomer schoten de zeilschepen over de Indische oceaan.
Deze economische, culturele en politieke interactie legde de basis voor de huidige uni- en pluriformiteit langs de Indische oceaan.

 

Zo leidde de verspreiding van de Islam tot de gedeelde normen en waarden waar een internationaal handelssysteem op kon floreren, en leidde de grootschalige migratie tot vermenging van bevolkingsgroepen en culturen.
En zelfs nu het zeil vervangen is door de dieselmotor is de invloed van de moesson op het gebied groot: niet meer als drijvende kracht achter de interactie, maar als het belangrijkste klimatologische proces in de regio.
Gefascineerd door de impact van de jaarlijkse regentijd op zijn onderzoeksgebied schrijft Kaplan:

 

‘In onze kleiner wordende wereld moet ook in het Westen het besef groeien waar de Moesson, in de brede betekenis van het woord, voor staat en welke invloed die op allerlei aspecten van het leven heeft.
’

 

Kaplan gaat niet verder in op deze brede interpretatie van de Moesson, maar laat de thematiek voor zichzelf spreken.
Het gaat hem om de bovenbeschreven impact van fysische geografie op de culturele, economische en politieke situatie op de gronD. De verwachting dat de Indische Oceaan het epicentrum van de internationale politiek wordt heeft alles te maken met de verspreiding van natuurlijke brand- en grondstoffen.
De internationale economie is afhankelijk van de topografie van de kustlijn, en cultuurverschillen zijn toe te schrijven aan de verschillende klimatologische omstandigheden.
Kaplan blijft gelukkig echter niet hangen in dit geografisch determinisme en benadrukt ook de rol van het individu.
Zo interviewt hij een aantal bijzondere mensen die een sleutelrol spelen in de regio, en wijdt hij regelmatig uit over de markante personages die in het verleden van grote betekenis zijn geweest.

 

Van aanmeerplaats tot aanmeerplaats

 

Toch is het boek meer een reisverslag dan een geopolitieke beschouwing.
Kaplan besteedt veel aandacht aan de beschrijving van zijn afzonderlijke aanmeerplaatsen: van de stedelijke ambiance tot het lokale politieke systeem.
De meta-analyses beslaan daarentegen een kleiner deel van het boek, en zijn minder uitgewerkt dan je op basis Kaplans beleidsachtergrond zou verwachten.
Deze ideografische aanpak leidt zonder meer tot veel interessante inzichten in de lokale omstandigheden, maar heeft als gevolg dat je als lezer soms het gevoel hebt dat je verdrinkt in een ‘oceaan’ van kleine case studies; je verlangt regelmatig naar een theoretische kapstok om de grote hoeveelheid informatie aan op te hangen.
Daarbij mist het boek een duidelijke lijn, en hangen de hoofdstukken en paragrafen niet altijd even duidelijk samen.

 

Dit heeft vermoedelijk minder te maken met Kaplans schrijfstijl dan met de keuze van zijn onderwerp.
Toegegeven, de landen langs de Indische Oceaan delen een aantal interessante overeenkomstigheden.
Maar het gebrek aan samenhang en systematiek in Kaplans verslag wijst erop dat zijn poging om zo’n enorm en divers gebied in één reisverslag samen te vatten misschien een beetje overmoedig is geweest.

 

Dat de Indische Oceaan een belangrijke rol zal spelen in de eenentwintigste eeuw weet Kaplan echter overtuigend te onderbouwen.
Dat we daarom behoefte hebben aan meer achtergrondkennis van de belangrijkste landen rondom de Indische Oceaan is overduidelijk, en Kaplans boek voorziet ons daarin.
Van Oman tot Birma, en van Indonesië tot Tanzania schetst Kaplan een intrigerend beeld van een turbulente werelD. In combinatie met andere boeken over de regio zoals Farid Zakaria’s The Post-American World vormt Moesson de perfecte voorbereiding op de buitenlandpagina’s van de komende decenniA.

De vergeten twintigste eeuw      Judt Tony      Wereldgeschiedenis

    

De vergeten twintigste eeuw

HET GEVAAR VAN MONUMENTALE GESCHIEDENIS

We dwepen met het verleden, maar kennen onze recente geschiedenis niet.
Triomfantelijk hebben we de twintigste eeuw achter ons gelaten.
Ten onrechte, volgens historicus Tony Judt

Hij geeft commentaar op het werk en het leven van verscheidene intelectuelen zoals: Arthur Koestler, Primo Levi, Hannah Arendt  e.a.

DOOR CASPER THOMAS

In het Engelse stadje Wigan, beroemd door George Orwells boek The Road to Wigan Pier (1937), kan een bezoek worden gebracht aan de Wigan-pier.
Er is ook een ‘the way we were Museum’ en een George Orwell-puB. Het lijkt een fijn staaltje Engelse nostalgie, maar het Wigan van George Orwell hád helemaal geen pier.
Er was een kolensteiger die zo heette, en die werd in 1929 afgebroken om het metaal ervan te verkopen.
Juist die anekdote illustreerde voor Orwell de treurigheid in het industriële noorden van EngelanD. De bijbehorende pub is ook nooit door Orwell bezocht.
Deze werd gebouwd in de jaren tachtig van de vorige eeuw.
De verhaspeling van de geschiedenis in Wigan laat zien hoezeer de twintigste eeuw, nog maar amper voorbij, nu al wegzinkt in de vergetelheiD. Dit is de centrale stelling van de Britse historicus Tony Judt in zijn nieuwe boek, Reappraisals: Reflections on the Forgotten Twentieth Century, een verzameling van eerder verschenen essays over voornamelijk de tweede helft van de voorgaande eeuw.
Met verbazing constateert Judt dat bij de grote kwesties die nu spelen – de oorlog in Irak, het conflict in het Midden-Oosten, de veranderende verhouding tussen Europa en Amerika – de wortels van deze gebeurtenissen er niet toe lijken te doen.
Er wordt geen les geleerd uit de recente geschiedenis.
Evenmin wordt begrepen dat actuele kwesties wel eens wortels in de twintigste eeuw zouden kunnen hebben.

De geschiedenis van de Koude Oorlog is een treffend voorbeeld van een episode uit die recente geschiedenis die ten onrechte wordt beschouwd als ‘voltooid verleden tijd’.
Vanaf 1989 konden wij de ellende van oorlog, kamp en goelag achter ons laten; triomfantelijk ving een nieuwe era aan van vrijheid en democratie, geschraagd door een bloeiende westerse economie en Amerikaanse militaire suprematie.
Maar het overgrote deel van de grote en minder grote conflicten van vandaag is een directe nasleep van de Koude Oorlog.
De oorlog in Afghanistan is een gevolg van de bewapening van de bevolking door de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie.
Het conflict tussen Rusland en Georgië over Zuid-Ossetië en Abchazië is een directe voortzetting van twintigste-eeuwse geopolitieke strijD. Toch worden deze conflicten nauwelijks historisch geduiD. De twintigste eeuw is geschiedenis en dat wil zeggen: voorbij, behorend tot een ander tijdperk dan het onze.

 

Om misverstanden te voorkomen: de twintigste eeuw is alom aanwezig.
Herdenking van oorlog, viering van de bevrijding en de aanwezigheid van monumenten voor alle groepen slachtoffers van het geweld van de twintigste eeuw vormen een constante herinnering aan het verleden.
Politici vergelijken geschriften van tegenstanders gemakkelijk met Mein Kampf en een onfrisse ideologie heet al snel ‘fascistisch’.
President van Venezuela Hugo Chávez maakte onlangs nog Angela Merkel uit voor ‘het type mens dat Hitler en het fascisme ondersteund zou hebben’.

Het zijn zware vergelijkingen, maar ze worden licht gemaakt.
Dat komt, volgens Judt, omdat een handvol gebeurtenissen van de twintigste eeuw is uitgegroeid tot historische ijkpunten, vastgelegd in ritueel en monument, vaak letterlijk in steen gebeitelD. Het gevaar van deze lapidaire geschiedbeleving is volgens de schrijver een vals historisch bewustzijn.
Het probleem is niet dát we de twintigste eeuw vastleggen, maar de boodschap die hiermee wordt afgegeven: dat de twintigste eeuw nu voorbij is, dat de betekenis ervan duidelijk is en dat we met een gerust hart verder kunnen gaan.
Door te herdenken raken wij dus juist vervreemd van de geschiedenis die aan vandaag vooraf ging.
Eigenlijk her-denken we dus ook niet, de geschiedenis wordt niet opnieuw gedacht.
Door eens per jaar dezelfde les te belijden lijkt het alsof we in dynamisch contact staan met het verleden, maar in feite staan we stil.

Het einde van de Koude Oorlog luidde het begin van dit ahistorisch tijdperk in.
De geschiedenis van de Koude Oorlog strekte zich uit naar de hele geschiedenis van de tweede helft van de twintigste eeuw, versimpeld tot een strijd tussen het vrije Westen en de communistische dictatuur van Oost-EuropA. Voor de kleine geschiedenissen, die zich ver van het front tussen Rusland en de Verenigde Staten afspelen, is weinig ruimte.
Waar in het werk van vooraanstaande historici van de Koude Oorlog is er ruimte voor de Amerikaanse militaire interventie in Guatemala in 1954, het beginpunt van decennia van gewapend conflict?

Dit versimpelde beeld is de uitdrukking van big history: internationale geschiedschrijving op het niveau van staten en leiders, en dan voornamelijk de grote spelers in dit verhaal, de twee supermachten, met bijrollen voor Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk.
Het is een geschiedenis van diplomatie, hoge politiek, staatskunde en militaire strategie.
Er is nauwelijks ruimte voor, bijvoorbeeld, de ecologische, economische of culturele geschiedenis van het Koude Oorlog-tijdperk, laat staan voor de geschiedenis van Roemenië, België of het Balticum.

 

Hoe vreemd dat historisch bewustzijn werkt laat Judt zien in twee essays over Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk.
Hij constateert dat beide landen druk doende zijn met een amalgaam van herdenkingen, nostalgie en Heritage Industry, die een verleden levend houden.
Frankrijk flankeert zijn snelwegen met borden die aangeven langs welk cultureel erfgoed de automobilisten met 130 kilometer per uur zoeven.
Versailles, de slagvelden rond de Somme, de Mont-Saint-Victoire: het Franse snelwegnetwerk als een groot openluchtmuseum.
De berg memorabilia bij het veertigjarig jubileum van Mei ’68 is ongeëvenaarD.

In het Engelse stadje Orgreave werd in 1984 tijdens de mijnwerkersstaking fel slag geleverd tussen stakers en oproerpolitie.
Die veldslag werd onlangs als ‘The Battle of Orgreave’ nagespeeld – als kunstproject, voor een documentaire, als ware het een re-enactment van Britse heritage, net als de slag bij Agincourt of Stamford Bridge.
Ook de geschiedenis van twintig jaar geleden is al voer voor nostalgie.

De historische industrie draait ook in Nederland op volle toeren.
De lijst van boeken, tv-evenementen en tentoonstellingen die terugblikken op het verleden is eindeloos.
De nieuwe canon, de verkiezing van ‘grootste Nederlander aller tijden’, een scala aan historische biografieën, tentoonstellingen over het knusse leven in de jaren vijftig.
Ook wij zwelgen, net als Frankrijk en Engeland, in ons verleden.
Maar het is een bepaald soort verleden.
In dat verleden van bordjes, heropvoeringen en monumenten openbaart zich een paradox: we zijn bezwangerd met het verleden van de twintigste eeuw maar begrijpen niet hoe het verleden doorwerkt naar vandaag.
Volgens Judt omdat we ons historisch bewustzijn in slaap hebben laten sussen door het obsessief staren naar een paar punten in het verleden.

Frankrijk herdenkt de twee wereldoorlogen met een monument op ieder dorpsplein, maar de koloniale oorlog in Algerije of de collaboratie tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft geen plaats in het geconstrueerde landschap van het verleden.
Ook Nederland heeft last van deze partiële amnesie.
De Tweede Wereldoorlog blijft een onuitputtelijke bron voor historici, schrijvers en filmmakers, maar de politionele acties in Indonesië die daar direct op volgden zijn dat niet.
Als die geschiedenis wél wordt beleefd, dan gebeurt dat op statische wijze.
Er zijn monumenten – in Leiden bijvoorbeeld – en het geschiedenisonderwijs leert dat Nederlandse soldaten veel slachtoffers maakten.
De politionele acties zijn een zwarte bladzijde, maar wel een uit een gesloten boek.
Bijna niemand weet, bijvoorbeeld, waarom Nederlandse troepen in Afghanistan twee van hun posten ‘Volendam’ en ‘Poentjak’ hebben genoemD. Dat is omdat alleen binnen de kleine kring van de landmacht de herinnering (en de militaire traditie) van de politionele acties nog enigszins relevant is.
De Volendam was een troepentransportschip dat Nederlandse soldaten in 1946 naar Indonesië vervoerde, en Poentjak verwijst naar een bergpas op Java, een beruchte plek voor hinderlagen, die door de Prinses Irene-brigade werd beveiligD. Door deze historische piketpaaltjes te slaan wordt de geschiedenis symbolisch beleden.
Dat het conflict in Afghanistan hetzelfde potentieel voor weggestopt collectief oorlogstrauma kan hebben wordt er echter niet mee verduidelijkt.

De inscriptie in ons collectieve geheugen van de politionele acties als gewelddadige koloniale oorlog was kort mogelijk in 1969, toen de excessennota verscheen, naar aanleiding van onderzoek naar Nederlandse oorlogsmisdaden in Indonesië.
Tevergeefs bepleitte Joop den Uyl als Kamerlid een parlementaire enquête naar aanleiding van de notA. Daarmee werd de politieke geschiedenis van de politionele acties gesloten en kon deze episode slechts een tweederangs plaats innemen in het Nederlandse collectief bewustzijn.
Hetzelfde dreigt te gebeuren nu een parlementair onderzoek naar steun aan de oorlog in Irak wordt tegengehouden.

 

Judt richt zijn hagelgeweer niet alleen op de gebrekkige historische beleving als zodanig, maar ook op publieke intellectuelen, zowel uit linkse als uit neoconservatieve kampen, die in het ahistorische tijdperk de oogkleppen op hebben gezet.
Hij hekelt de steun die intellectuelen als Paul Berman, Micheal Ignatieff en Christopher Hitchens (Judt noemt ze ‘liberal armchair warriors’) gaven aan de war on terror.
Judt ziet ze als vertegenwoordigers van de versimpelde opvatting over de geschiedenis van de twintigste eeuw.
De reden dat juist Amerikaanse liberals zich vóór gewapende interventie verklaren voert Judt terug op de Koude Oorlog.
Deze intellectuele goegemeente werd volwassen in de Koude Oorlog, en de passie waarmee ze zich inzette voor een strijd van ‘het vrije Westen’ tegen een ‘universele jihad’ ziet Judt als een terugverlangen naar de eenvoudige moraal van de Koude Oorlog.
De strijd tegen wereldwijd terrorisme is simpelweg een nieuwe invulling van een oud wereldbeelD. Wij zijn goed, zij zijn slecht; wij zijn vrij, zij de tiran, wij zijn verlicht, zij primitief – even primitief als het fascisme ooit werd gevonden.
Continentale denkers als Bernard Henri-Lévy krijgen eenzelfde veeg uit de pan.

Tegenover deze intellectuelen stelt Tony Judt Arthur Koestler, volgens Judt ‘de exemplarische intellectueel’ vanwege zijn dappere non-conformisme.
Als jongeman was hij actief bij de Oostenrijkse Joodse Nationalistische Studenten en hij woonde korte tijd in Palestina, maar keerde zich later af van het zionisme.
Daarna werd hij lid van de communistische partij, maar verliet deze in 1931.
Zijn boek Darkness at Noon (verschenen in 1940) was een belangrijk demasqué van het stalinisme.
Opvallend detail: Judt had zelf ook een korte flirt met het zionisme en werkte voor de Israëlische defensie tijdens de Zesdaagse Oorlog.
In Reappraisals rekent hij af met Israël.
Het is een land dat zich gedraagt als een infantiele puber die denkt te kunnen doen wat hij wil.

De belangrijkste reden waarom Koestler Judt tot voorbeeld strekt is dat hij leerde van het directe verleden, een eigenschap die de meeste hedendaagse intellectuelen missen.
Zij verzetten zich hooguit tegen de wijze waarop de oorlog in Irak verloopt.
Ze zijn kritisch tegenover Bush, die verantwoordelijk is voor het stuntelige verloop van een militaire interventie waar zij in principe nog steeds het nut van inzien.
Koestler, net als Albert Camus en Leszek Kolakowski, twee andere helden van Judt, confronteerde de geschiedenis en trok er de onvermijdelijke les uit dat trouw aan het communisme en marxisme niet langer moreel aanvaardbaar was.
Hij gaf daarbij toe simpelweg een foute inschatting gemaakt te hebben.
Dit in tegenstelling tot enkele van Judts schietschijven: de marxistische historicus Eric Hobsbawm, die tot op de dag van vandaag verklaart nostalgie te hebben naar de sovjetdroom, en Louis Althusser, die zijn onwetendheid verborg achter ondoorgrondelijk gebrabbel en nog steeds wordt gevierd als grote marxistische intellectueel.
Judts polemiek heeft niet tot doel Koude Oorlog-discussies over communisme versus liberale democratie nieuw leven in te blazen.
Hij wekt de denker van de voorbije eeuw tot leven om aan te tonen wat de plicht is van de publieke intellectueel: je niet af te wenden van de recente geschiedenis maar deze ten volle te confronteren.
Het gebrek daaraan verklaart het huidige enthousiasme voor gewapende interventie, voor manke vergelijkingen tussen de islam en het fascisme en voor de illusie dat terrorisme een nieuw fenomeen is.

Tony Judts relaas is vooral toegesneden op de Verenigde Staten en Groot-Brittannië, met een excursie naar Frankrijk, het land waar zijn vroegere geschiedschrijving zich op richtte.
Daarbij heeft hij geen oog voor geschiedbelijdingen waarin wél ruimte is voor het kleinere verhaal en de bepalende rol van de twintigste eeuw voor het leven nu.
De televisieserie en het boek In Europa zouden Judt tot voorbeeld kunnen strekken.
Toch bevatten Judts essays ook waardevolle lessen voor NederlanD. De strijd tegen ‘islamo-fascisme’ kent ook hier pleitbezorgers en de oorlog in Irak kreeg het fiat van de regering-Balkenende.
Daarbij dragen ook wij ons steentje bij aan de strijd tegen ‘islamitische dictatuur’, en ook bij ons is – het etiket ‘opbouwmissie’ ten spijt – het geloof in gewapende strijd als nuttig instrument niet minder geworden.
‘Irak’ en ‘Afghanistan’ worden nauwelijks verklaard vanuit een analyse van de geschiedenis van de twintigste eeuw, als waren het conflicten zonder historische wortels.
En dat terwijl er directe parallellen zijn met Nederlandse militaire gedragingen in de net voorbije eeuw, toen wij in Indonesië en Korea een vergelijkbare rol als internationale politieagent speelden.
Dat verleden is materiaal voor de geschiedenisboekjes, niet voor actueel debat.
Alleen het verre verleden wordt doorgetrokken naar vandaag.
Nederlandse intellectuelen steggelen graag over de erfenis van de Verlichting en leuren met Spinoza, maar door ver te kijken zien we niet wat er direct onder onze neus ligt.

Dan liever de lucht in!      Hesse Helge      Wereldgeschiedenis

Kennis is macht.
Pluk de dag.
Na ons de zondvloeD. Ayez pitié de moi.
Hier sta ik, ik kan niet anders.
Verdeel en heers.
Ik was mijn handen in onschulD. Tijd is gelD. Willen jullie de totale oorlog? Dan liever de lucht in!

Iedereen heeft deze uitspraken wel eens gehoord of gelezen.
Maar in welk historisch verband werden ze uitgesproken? En door wie? Dan liever de lucht in is een uitnodiging tot een unieke reis door de wereldgeschiedenis.
Met de tachtig beroemdste uitspraken van de afgelopen 2600 jaar als leidraad, voert Helge Hesse de lezer langs historische plaatsen, personen en cruciale gebeurtenissen, en brengt elk tijdperk vanaf de Oudheid tot heden tot leven.

Het fascinerend getal pi      Delahaye      Wiskunde

De wereld is al meer dan 25 eeuwen in de ban van dit raadselachtige getal met de oneindige reeks cijfers achter de kommA. De Mesopotamiërs en de oude Egyptenaren rekenden er al mee, een oneindige reeks wetenschappers, onder wie Archimedes, Ptolemaeus en Al-Khwarzami (de 8e eeuwse wiskundige die ons de woorden 'algoritme' en 'algebra' schonk), slaagde er in de berekening steeds verder te verfijnen, en in het laatste decennium is men er, met de steun van supercomputers, in geslaagd een miljard cijfers achter de komma te bepalen.
Maar hoe beter men Pi in kaart brengt, hoe raadselachtiger het getal wordt.

De Franse hoogleraar Informatica Jean-Paul Delahaye schreef een vrolijk, toegankelijk, maar zeker niet gemakkelijk boek over de geschiedenis van het getal Pi.
Boordevol anekdotes over de vele excentrieke filosofen en wetenschappers die zich op het getal hebben gestort, de curieuze toepassingen in de kunst, en natuurlijk het antwoord op de vraag waarom Pi zich slechts laat benaderen.

Inleiding

In de wiskunde wordt de Griekse kleine letter p als symbool gebruikt voor het getal dat de verhouding tussen de omtrek van een cirkel en zijn diameter aangeeft.
Deze wiskundige constante wordt ook wel de constante van Archimedes genoemD.

In getallen is p = 3,14159 26535 89793 23846 26433 83279 50288 41971 69399 375...De getallen gaan nog wel een tijdje door.
Sinds de Oudheid jagen onderzoekers op de decimalen van p door de logica van de getallenreeks te doorgronden.
Tegenwoordig worden de onderzoekers daarbij geholpen door computers.
Steeds sneller slagen ze erin cijfers achter de komma te berekenen.
De afgelopen 16 jaar zijn er al meer dan een miljard decimalen berekenD. Maar intussen is er in die getallenreeks nog geen regelmaat ontdekt.
En dat is wat het getal p zo fascinerend maakt.

De geschiedenis van p

Er zijn teksten gevonden van wel 4000 jaar oud waar het getal p in voor komt.
? kom je natuurlijk altijd tegen in de meetkunde, en het is dus niet meer dan logisch dat men er vroeger al problemen mee ondervonD. Er is heel erg veel te vertellen over de geschiedenis van p, maar ik beperk me tot de volgende stukjes.

De Babyloniers

De oudste waarde van p, waarvan vastgesteld is dat de oude beschavingen die gebruikten, zijn p = 3+1/7 en p = 3+1/8.
Die laatste waarde komt voor op een Babylonisch kleitablet dat in 1936 ontdekt is en ongeveer 4000 jaar oud is.
Ze kwamen er op de volgende manier aan te zijn gekomen: Aan de ene kant wisten ze dat de omtrek van een zeshoek drie keer de diameter van dat zeshoek was, aan de andere kant schatten ze dat de verhouding tussen de omtrek van een cirkel met de straal 1 en die van de ingeschreven zeshoek 57/60 + 36/(60)^2 was.
Daar vanuit gegaan leid men af dat:

p = 3 / (57/60 + 36/3600) = 3 + 1/8.

De Egyptenaren

In 1885 is de Rhind-papyrus ontdekt.
Deze bevat een tekst dat een kopie is uit een nog ouder handboek (ongeveer 1800 voor de gewone jaartelling).
De Egyptische klerk Ahmes schreef dat de oppervlakte van een cirkel gelijk is aan 8/9 maal de diameter in het kwadraat, dat geeft een waarde van (16/9)² ofwel 3,16049….
(Dit is p in één decimaal nauwkeurig.
)

De bijbel

In de bijbel staat een passage waarin wordt verteld over de bouw van de tempel van koning Salomon.
Hierin wordt beschreven hoe Hiram een enorme ketel van brons maakte (Koningen I, hoofdstuk 7:32).
In de tekst wordt expliciet de waarde p = 3 gebruikt.
Men was zich er in die tijd waarschijnlijk van bewust dat dit slechts een benadering was, en mogelijk kenden zij een betere waarde van p.
Het gaat om de volgende passage: ‘Voorts maakte hij de zee, van gietwerk, tien el van rand tot rand, geheel rond, vijf el hoog, terwijl een meetsnoer van dertig el haar rondom kon omspannen.
’ Hoewel er heel wat ophef over is geweest in de loop der tijd waarin geleerden zich het hoofd braken over de onnauwkeurigheid hiervan, is het praktisch gezien gewoon voldoende geweest in die tijd, gezien het weinig precieze ambachtswerk van toen.

De Chinese waarde

De Chinese waarde van p werd meestal uit gemakszucht op 3 gezet, en later berekend als v10 (deze waarde werd ook gebruikt door de Hindoes) of als 355/113.
(Deze laatste waarde werd pas gehanteerd na Archimedes.
)

De Griekse Oudheid

In de Griekse oudheid is Archimedes (278-212 voor de gewone jaartelling) begonnen met het uitrekenen van de waarde van p.
Hij was zowel wiskundige als ingenieur.
Hij begon met de constatering dat de verhouding tussen het oppervlak van een schijf en het kwadraat van zijn straal gelijk is aan de verhouding tussen zijn omtrek en de diameter.
Vervolgens rekent p uit door veelhoeken met 6, 12, 24, 48 en 96 zijden te vergelijken, wat hem leidde tot de waarde 3+10/71 < p < 3+1/7, of 223/71 < p < 22/7.
Anders gezegd: 3,1408 < p < 3,1429.
Deze berekening is tamelijk verbluffend want in de tijd waarin hij leefde had men nog geen beschikking over algebraïsche notaties of ons systeem van nummering.
Tot aan de 17e eeuw was Archimedes’ methode vrijwel de enige methode waarmee p berekend kon worden.

Romeinse Tijd:

In de Romeinse tijd nam men voor p weer het getal 31/8, waarschijnlijk omdat dit makkelijker rekende als de p-waarde van Archimedes.

De Perzen

In 1429 berekende de Perzische wiskundige Al-Kashi p in 16 decimalen nauwkeurig.
Hij deed dit door de berekeningen met de 96-hoek van Archimedes verder uit te werken.
(Hij verdubbelde hem 23 keer).
Hij kreeg dus al te maken met lange berekeningen, maar wilde p zo nauwkeurig mogelijk berekenen, omdat hij de baan van Saturnus bestudeerde.

Ludolph van Ceulen:

Bijna 200 jaar later, in 1609, berekende de Leidse hoogleraar Ludolph van Ceulen p in 34 decimalen nauwkeurig.
Ook hij maakte gebruik van de methode van Archimedes.

Formules uit de meetkunde met p

Omtrek van een cirkel met straal r: C = 2 p r

Oppervlakte van een cirkel met straal r: A = p r2

Oppervlakte van een ellips met half assen a en b: A = p a b

Inhoud van een bol met straal r: V = (4/3) p r3

Oppervlakte van een bol met straal r: A = 4 p r2

Hoeken: 180 graden = p radialen

Inhoud van een kegel met grondvlakstraal r en hoogte h: V = (1/3) pr2 h

Oppervlakte van een kegel met grondvlakstraal r en hoogte h: A = p r (r + v (h2 + r2) )

Formules uit de analyse met p

Een aantal formules om p te benaderen:

(formule van Leibniz)

(formule van Euler)

(formule van Machin)

waarin: (Taylorreeks)

en:

De kans dat twee willekeurig gekozen gehele getallen relatief priem zijn, is 6 / p2.

Het gemiddelde aantal manieren om een positief, geheel getal te schrijven als de som van twee perfecte kwadraten (volgorde is van belang) is p/4

Enkele eigenschappen van p

- Pi is irrationeel.
Dit betekent dat p niet te schrijven is als breuk (wiskundig geformuleerd: er bestaan geen gehele getallen p en q zo, dat p/q=pi)

- Pi is transcendent.
Om te begrijpen wat dit betekent, moet je eerst weten wat een veelterm is.
Een veelterm is een uitdrukking van de vorm a+bx+cx^2+dx^3+....
De symbolen a, b, c en d heten in dit geval de coëfficiënten van de veelterm.
Een nulpunt van een veelterm is een getal p, waarvoor geldt dat a+bp+cp^2+dx^3+ .
=0.
Bijvoorbeeld is 1 een wortel van de veelterm -2-x+2x²+xmacht3-xmacht4+xmacht5, want als je x=1 invult komt er nul uit de uitdrukking.
De uitspraak p is transcendent, betekent dat er geen veelterm bestaat waarvan p een nulpunt is en waarvan alle coëfficiënten een breuk zijn.

Enkele andere eigenschappen waarvan velen vermoeden dat p daaraan voldoet, zijn de volgende (Deze zijn echter nooit bewezen):

- Pi is een normaal getal.
Dit betekent dat als je genoeg decimalen van pi bekijkt, elk cijfer (0,1, .
,9) een tiende deel van de keren voorkomt.

- Pi is een universeel getal.
Dit betekent dat als je een willekeurig rijtje getallen bedenkt, bijvoorbeeld je pincode of je geboortedatum, en je vervolgens maar lang genoeg in de decimalen van pi zoekt, je dit rijtje altijd kunt vinden.

Getallen ontraadseld      Bellos Axel      Wiskunde

ex Bellos is journalist met een passie voor wiskunde en filosofie.
Hij schrijft sinds jaren columns over alledaagse wiskunde in The Guardian.
Alex Bellos legt in Getallen ontraadseld de basisprincipes van eenvoudige wiskunde uit.

Hij maakt het niet ingewikkelder dan nodig en legt op een simpele wijze rekenvraagstukken uit.
Behalve over getallen en statistiek schrijft hij ook over symbolen.
Door zijn enthousiaste aanpak weet hij de veelvoorkomende angst voor getallen weg te nemen.

Rekenen is leuk! Hij laat zien dat het bij wiskunde vooral gaat om creatief denken en hoe wiskunde ook in andere disciplines in het leven van belang is.

Alles over eenvoudige wiskundige formules, statistiek en symbolen helder op een rij Steeds minder mensen kunnen nog (hoofd)rekenen Veel mensen herinneren zich maar weinig van wiskunde op school Vroeg of laat komt de vraag: hoe was het ook al weer? Alex Bellos maakt wiskundige begrippen begrijpelijk Voor de liefhebbers van De Telduivel, van H.
M.
Enzensberger Leuk, spannend, leerzaam en noodzakelijk! Alex Bellos is journalist met een passie voor wiskunde en filosofie.
Hij schrijft sinds jaren columns over alledaagse wiskunde in The Guardian.
Alex Bellos legt in Getallen ontraadseld de basisprincipes van eenvoudige wiskunde uit.
Hij maakt het niet ingewikkelder dan nodig en legt op een simpele w ijze rekenvraagstukken uit.
Behalve over getallen en statistiek schrijft hij ook over symbolen.
Door zijn enthousiaste aanpak weet hij de veelvoorkomende angst voor getallen weg te nemen.
Rekenen is leuk! Hij laat zien dat het bij wiskunde vooral gaat om creatief denken en hoe wiskunde ook in andere disciplines in het leven van belang is.

Je bent nu hier: Entertainment » Boeken » Recensie: Getallen ontraadseld – Alex Bellos Recensie: Getallen ontraadseld – Alex Bellos

In mijn hart ben ik altijd al een beetje een nerd geweest.
Hoewel het er nooit echt is uitgekomen zat ik toch toen ik klein was met encyclopedieën, atlassen en geschiedenisboeken op verjaardagen terwijl mijn leeftijdsgenootjes aan het spelen waren met het populaire speelgoeD.

 Hoe ouder ik werd hoe latenter mijn gedrag, maar toen ik dit boek zag liggen werd ik gelijk gegrepen door de titel en de subtitel ; ;Alles wat je moet weten over wiskunde ; ;.
Mijn jeugd flitste voor mijn ogen voorbi J. Misschien was het toch niet te laat en zou ik dan eindelijk die oh zo gewilde wiskundeknobbel ontwikkelen en dan toch kunnen converseren op ander niveau.
Toen ik het boek uit had heb ik gelijk gezocht op mijn bolletje… maar helaas het boek heeft niet geleid tot een wiskundeknobbel.
Dus als je nog nooit wiskunde hebt gehad, verwacht dan niet dat je gelijk algebra kan oplossen.
Maar, heb je het wel gehad en vind je wiskunde interessant dan is dit boek zeker een aanrader!

Het boekt vertelt over de geschiedenis van de wiskunde, vanaf de eerste vondsten door de Chinezen, Grieken en Egyptenaren uit het verleden, maar het vertelt ook over toepassingen van wiskunde in het dagelijkse leven.
Zelfs het rekenkundig vermogen van de chimpansee passeert de revue.

Wist je dat uiterlijke schoonheid kan worden uitgelegd met wiskunde? En wel aan de hand van Phi (1,618), of misschien beter bekend als de Gulden Snede.
Het getal Phi komt overal in het lichaam voor, bijvoorbeeld in de lengte van knokkels ten opzichte van vingers.
Maar ook in de relatieve positie van neus, kin en tanden.

Verder staan er ontzettend veel leuke feitjes in, maar ook trucjes voor hoofdrekenen.

En juist hoofdrekenen begint tegenwoordig toch vrij lastig te worden; hoeveel is eigenlijk 18x27? Behalve handige trucjes behandelt hij ook kansberekening en zonder te veel willen verklappen; voor de gokkers onder ons staan er ook leuke trucjes in om je kansen te vergroten.
En dit boek helpt je Sudoku puzzels sneller uit te spelen als je daar nu moeite hebt.

Al met al heb ik dit boek met heel veel plezier gelezen.
Het verklaard wiskunde op een grappige en begrijpelijke manier.
Echter, het blijft wiskunde waardoor je soms stukken tekst tegenkomt die beter passen in een schoolboek.
De kracht van dit boek is dat Alex Bellos dusdanig enthousiast kan uitleggen en leuke links kan leggen naar het dagelijks leven dat je het boek snel wegleest en er zeker leuke feitjes en handige rekentrucjes aan overhoudt.
Dus zeker een aanrader!

Na de inleiding begint het boek een beetje raar … namelijk met hoofdstuk 0.
  Verspreid over 0 + 11 hoofdstukken slaagt Alex Bellos erin om het ontraadselen van getallen fascinerend onder woorden te brengen.
  Formules staan er vreemd genoeg niet in maar het wiskundig wonder wordt wél verteld in dagdagelijkse taal.
  Hij gebruikt daarvoor drie standpunten: de evolutie, het speelse karakter en de wiskundige correctheiD. 

De evolutie start vanaf het moment dat de mens nood heeft aan aantallen en hoeveelheden.
  Het gaat van vingertellen, het tellen met behulp van lichaamsdelen naar het Lebombo-beentje, de Abacus (het telraam) tot de huidige PC.  De herkomst van de Arabische cijfers, die het Romeinse cijferschrift verdrongen,  alsook de nood aan het cijfer nul, wordt uit de doeken gedaan.

Het speelse karakter uit zich door het vingertellen, het  bijhouden van kiezeltjes voor het tellen van schapen, naar Rumicub, Sudoku, het toveren en allerlei andere gokspelen.
  Zelfs het streven naar het volgende decimaal zoals in het getal Pi vertelt de schrijver als een spel.
  Bij het verhaal rond de reeksen krijgt ook het Ishango-beentje, dat 22.
000 jaar oud is ,een waardevolle vermelding.
  Andere technieken zoals magische vierkanten, gulden snede en dergelijke worden niet gemeden.
 

Bij de wiskundige juistheid blijkt dat de mens, van nature uit, steeds op zoek is naar een correcte oplossing.
  Het berekenen van het getal pi of kansberekeningen, het formuleren van bijzondere reeksen en priemgetallen zijn hier voorbeelden van.
  Hij schuwt zelfs Alef-nul en de hyperbolische ruimten niet.
  Het oneindige in een verzameling uitleggen met een verhaal over een oneindig groot hotel of een hyperbolische ruimte aan de hand van een haakwerk of de chips Pringles is een gedurfde maar zeer begrijpelijke en correcte wiskundige benadering.

Tijd en conclusies zijn relatief in de wiskunde.
  Zo maakt de schrijver gewag van het getal pi dat tot 2,7 biljoen decimalen berekend werd in december 2009.
Maar volgens het computertijdschrift c’t van oktober 2010 hebben ze het record reeds verbroken tot 5,3 biljoen decimalen.
  Alex Bellos bekoort door zijn enthousiasme zowel de wiskunde-fanaten als de leken.
 In de bijlagen en de woordenlijst worden de getallen nog verder ontraadseld ;

1491      Mann Charles C.      Zuid-Amerikaanse geschiedenis

1491 staat dan ook niet voor het jaar zelf, maar voor de hele geschiedenis van Amerika, vóór Columbus voet aan wal zette.
In dit boek onderzoekt Mann een hele resem nieuwe theorieën over deze geschiedenis, en zet deze naast de algemeen aanvaarde theorieën.
En dat levert enkele fascinerende conclusies op.
Charles Mann is geen wetenschapper.
Hij is journalist en zijn stellingen zijn dan ook allemaal gebaseerd op bronnen van anderen (de bibliografie zelf beslaat al enkele tientallen pagina’s) en vele gesprekken met antropologen, archeologen, biologen en andere wetenschappers.
Dit geeft hem echter wel de nodige afstand om objectief alle stellingen naast elkaar te zetten.
Hij is dan ook zo eerlijk om vertegenwoordigers van alle mogelijke -vaak tegenstrijdige- theorieën aan het woord te laten.

Zijn bevindingen schudden de algemeen aangenomen theorieën grondig door elkaar:

De indianen zijn al veel langer in Amerika dan de meeste bronnen ons willen doen geloven.

In Amerika leefden, voor de komst van Columbus, veel meer indianen dan algemeen werd aangenomen.
Het zijn vooral de ziektes die de blanken meebrachten, en die vaak voor hen uit reisden, die de indiaanse bevolkingen decimeerden (in sommige gebieden werd tot 98% uitgeroeid!)

In Amerika bloeiden al steden nog voor de Egyptenaren hun piramides bouwden.

De ontwikkelingsgraad van de indiaanse steden was veel groter dan tot hiertoe wordt aangenomen.
In sommige aspecten stonden de inwoners van steden als Tenochtitlán dan ook veel verder dan Europese steden in dezelfde periode.
Ook in de landbouw bestonden al zeer lang technieken o.a. een vorm van genetische manipulatie) waar in Europa nog geen sprake van was.

Indianen hebben het landschap zelf zo erg veranderd, dat de voorstelling van hen als ‘natuurmensen, die volledig in harmonie met de natuur leefden’ een mythe blijkt te zijn.
Wat de Europeanen aantroffen, was een continent dat door de oorspronkelijke inwoners verregaand was getransformeerd – en dat geldt ook voor het AmazonewouD.

In 1491 woonden er misschien wel meer mensen in Amerika dan in EuropA. Grote steden als Tenochtitlán hadden stromend water en bezaten prachtige botanische tuinen.
In Mexico verbouwden precolumbiaanse Indianen maïs volgens zeer geavanceerde teelttechnieken.
De Inca's hadden het grootste rijk in de toenmalige wereld opgebouwd, groter dan de Ming-dynastie of het Ottomaanse Rijk.
Totdat de Europeanen met hun geweld en ziektes hier een einde aan maakten.
1491 maakt voor eens en voor altijd duidelijk dat de geschiedenis van Amerika zeker niet begint met Columbus, die in 1492 op een van de Bahama's voet aan wal zette.
Charles C. Mann schreef een heldere en levendige synthese van wat door historici, geografen en archeologen de afgelopen dertig jaar is ontdekt over de prestaties van het lot van de oorspronkelijke inwoners van AmerikA.

Bij een speurtocht over het internet kom ik de site van de archeoloog Clark Erickson tegen die een vorm van landbouw ontdekte die in Mann’s boek verder niet wordt behandeld: de raised-fields agriculture, de verhoogde velden-landbouw.
Hij vond in de omgeving van het Titicacameer op de grens van Bolivia en Peru een gebied van 120.
000 hectare dat volgens de kaarten voor landbouw compleet ongeschikt was, vanwege het gure klimaat, de frequente overstromingen en de armoede van de gronD. Hij ontdekte dat meer dan 1000 geleden indianen hier echter hoogliggende akkers hadden bebouwden die bij overstromingen gespaard bleven en die bemest werden met de waterplanten die er omheen groeiden tijdens de overstromingen.
Bij een experimentele reconstructie bleek de vruchtbaarheid opvallenD. In de streek wordt nu gedacht op deze ‘raised-fields-architecture weer nieuw leven in te blazen.

 

Amazone: oerwoud of boomgaard?

Het regenwoud in de Amazone is geen stuk natuur met een geschiedenis van miljoenen jaren, maar een verwilderde boomgaard uit de tijd van Columbus – door mensen gemaakt dus.
De Amazone is bovendien maar één van vele voorbeelden van hoe pre-Columbiaanse Indianen massaal de natuur naar hun hand zetten in zowel noord als midden als zuid-AmerikA. Dat betoogt de Amerikaanse journalist Charles C. Mann in zijn ook in Nederland verschenen boek ‘1491 - De ontdekking van pre-Columbiaans Amerika’.

Amerika (Noord, Midden en Zuid) was volgens Mann in het pre-Columbiaanse tijdperk geen spaarzaam bewoond gebied maar krioelde van de mensen: 100 miljoen is de hoogste schatting.
We weten inmiddels van de Inca’s en hun grote (en stalinistisch geregeerde) rijk,  maar Mann haalt vele wetenschappers aan die bewijzen vinden van tal van andere culturen die  ook tot hoge ontwikkeling waren gekomen, de landbouw beheersten, soms waterleiding hadden,  sterrenkunde beheersten, het schrift, het cijfer nul hadden ontdekt (een bijzondere prestatie in de geschiedenis van de mensheid!)  en die soms steden van honderdduizend mensen moeten hebben bevolkt.
 

Skeletten uit die tijd heeft men nauwelijks gevonden, maar er zijn plenty andere sporen gevonden die er op wijzen dat hier heel veel mensen hebben geleefd: gebouwen, landbouwgronden die enorme groepen mensen moeten hebben kunnen voeden, irrigatiesystemen, wegen, boomgaarden, duizenden vierkante kilometers terrassen, duizenden kilometers dijken.
In Peru de Inca’s en hun voorgangers de Moche, de Tiwanuku en de Wari, de Monte Verde cultuur in het zuiden van Chili, de Marajo cultuur in de monding van de Amazonerivier (op een eiland dat groter is dan Nederland), de Olmeken, de Maya’s en de Azteken in midden Amerika, de Mississippi-cultuur in het zuiden van de VS, de Wampanoag, Narragansett en Haudenosaunee in het oosten van Noord-Amerika en nog meer.
Allemaal culturen die aanwijzingen opleverden dat Columbus landde op een continent dat dichter bevolkt was dan het continent waar hij vandaan kwam.

Het 624 pagina’s tellende boek maakt duidelijk dat de westerse beleving van Indiaans Amerika (zowel pre- als post- Columbiaans) compleet is blijven steken in Karl May/Arendsoog achtige romantiek die later nog eens versterkt werd door ecologische mythomanie van de indiaan-die-zo-zorgvuldig-met-de-natuur-omging.
Die beeldvorming zorgde ervoor dat een enorme hoeveelheid aan archeologisch, antropologisch en ecologisch onderzoek  - Mann’s boek heeft een literatuurlijst van 70 bladzijden - nagenoeg onopgemerkt bleef.
Wie Mann’s boek leest tuimelt dientengevolge dan ook van de ene verrassing in de andere.

Mann is niet dol op de moderne berichtgeving over de enorme rijkdom van de Amazone-streek, zoveel is wel duidelijk.
Hij wijst er op dat wat bewonderende buitenstaanders zien als DE Amazone in feite slechts voor de helft bestaat uit tropisch regenwoud, de rest is water en savanne.
En hoewel hij aan de biologische verscheidenheid van het gebied niets afdoet wijst hij er op dat de bodem hier door eindeloze slagregens en de ongenadig brandende zon zijn voedingswaarde grotendeels is kwijtgeraakt en volgens deskundigen beter te omschrijven valt als een ‘natte woestijn’.
Alle biomassa zit vooral in de bladeren en takken die op de grond vallen en daardoor de hoge wortels weer snel worden opgenomen.
De bodem is straatarm, en niet zelden vergiftigd door bauxiet.

De slash and burn cultuur die de huidige indiaanse bewoners van dit  gebied praktiseren is om diverse reden dan ook een tamelijk hopeloze aangelegenheiD. Het blootliggende land slaat in een mum van tijd dicht en kan dan niet meer voor land- of tuinbouw worden gebruikt.
Eigenlijk zou zo’n indiaanse boer iedere drie jaar een nieuw lapje grond moeten vrijmaken, maar met de voor de komst van de blanken gebruikelijke stenen bijlen, duurt zoiets 8 maanden zo bleek uit een experiment.
 

De pre-Columbiaanse  indianen blijken enkele andere oplossingen te hebben gevonden, en een daarvan was door niet zozeer hun voedsel uit de tuinbouw te halen, maar uit de bosbouw.
Van de meer dan 130 plantensoorten die Indianen blijken te hebben gedomesticeerd is de helft of meer eigenlijk boom.
Deze mensen aten dus vooral vruchten en noten en veel minder grondgewassen.
En de bomen die ze daarvoor gebruikten waren cultivars – door mensen ontwikkelde variaties van wilde bomen.
Die bomen onderhielden ze vervolgens, als ware het een boomgaarD. De meeste deskundigen zouden het er inmiddels over eens zijn dat grote delen van de Amazone eigenlijk cultuurgrond zijn, volgens sommigen zelfs 100%.

Daar is nog een ander argument voor.
Niet alle voedsel kwam uit bomen, er werden ook wel degelijk grondgewassen geteelD. Maar omdat de grond wel erg armzalig was  ontwikkelden ze een eigen grondsoort: Terra PretA. Het is een mengsel van lokale grond met vooral houtskool en afval van allerlei soort.
Deze grond bleek in een experiment 800% vruchtbaarder te zijn dan de gewone AmazonegronD. En zoals ondermeer uit de enorme hoeveelheid potscherven die er in wordt aangetroffen moet deze Terra Preta van menselijke origine zijn.
Schattingen geven aan dat het deel van de Amazonestreek waarin deze Terra Preta wordt aangetroffen opgeteld ongeveer zo groot is als Frankrijk.
Er zijn ook lagere schattingen, maar ook die suggereren nog een landbouwareaal dat enorme hoeveelheden mensen kon voeden.
De inmiddels overleden Nederlandse onderzoeker Sombroek speelde een belangrijke rol bij de ontdekking (begin jaren 90) van deze Terra PretA. Opvolgers van Sombroek  wijzen er op dat Terra Preta ook in het Wageningse grondinstituut is te bewonderen en dat dit fenomeen zeer te vergelijken is met de plaggen waarmee men in oost Nederland in het verleden de zandgronden bruikbaar maakte op de ‘es’ of de ‘eng’.

De Indianen bedreven landbouw: Maïs, paprika, tomaten, aardappelen danken we allemaal aan de indianen.
Maar de Europese gewoonte om landbouwhuisdieren te houden (varkens, koeien, geiten, schapen) kenden ze niet.
Toch bedreven in ieder geval de Indianen in noord Amerika een soort veeteelt op afstanD. Belangrijkste instrument daarbij was: vuur.
Reizigers uit de tijd beschrijven hoe op tal van plekken de grond voortdurend in brand lijkt te staan.
Zo werden dieren opgejaagd naar een plek waar ze beter te schieten waren met hun pijl en boog (waarmee je toen verder schoot dan met een musket).
Maar het platbranden van bossen en struiken was bijvoorbeeld ook zinvol omdat het jaar daarop allerlei fris groen zou opschieten wat dan weer konijnen en ander wild zou aantrekken.

‘Het klinkt nu ongelofelijk, maar in de hele regio tussen New York en Georgia zwierven bizons.
Het dier van de prairie, Bison bison, was door de indianen naar het oosten gelokt over een met vuur gecreëerd pad, terwijl ze zoveel bossen in grasvlakten omzetten dat het dier ver buiten zijn oorspronkelijke verspreidingsgebied kon overleven.
’

Erg duurzaam gingen de indianen overigens niet te werk: ze bejaagden het dier zo intensief dat hij met uitsterven werd bedreigD. 

En toen kwam Columbus, en na hem nog diverse andere kolonisten.
Uitgebreid is gedocumenteerd hoe de Europeanen destijds zo te keer in slachtpartijen her en der.
dat paus Paulus III zich in 1537 geroepen voelde te verklaren  dat ‘indianen zelf echt werkelijke mensen zijn’ en niet zouden moeten worden ‘beroofd van hun vrijheid’ en ‘onderworpen aan onze dienst als redeloze dieren’.
Maar nog dodelijker dan de Europeanen waren de epidemieën die ze ongewild verspreidden.
Mann haalt allerlei beschrijvingen aan van reizigers uit de 16e eeuw over de dorpjes die gevuld zijn met gruwelijk uitziende lijken: slachtoffers van de epidemie die sneller reist dan de mens.

Maar alhoewel niemand betwist dat de Europeanen epidemieën hebben verspreid (en wellicht de syfilis mee naar Europa hebben genomen) is het nogal wat om te veronderstellen dat je zo in een eeuw tijd 90% van 100 miljoen mensen over de kling kunt jagen.
Recent onderzoek geeft echter aan dat het wel degelijk mogelijk moet zijn.
Om te beginnen konden de indianen geen enkele immuniteit opbouwen: de ziektes werden voor een belangrijk deel verspreid via dieren en aan dieren houden deden de Indianen niet.
Daarnaast blijkt dat het afweersysteem van de Indianen door genetische oorzaken juist de middelen ontbeert om überhaupt goed te reageren op deze ziektes.

Na deze massasterfte hernam de natuur zijn positie: de boomgaarden in de Amazone groeiden dicht tot het huidige oerwouD. De niet meer bejaagde bison kon in aantal exploderen.
De herinnering aan de dichte bevolking verdween, alleen diep in het woud werden nog wat Indianen aangetroffen.
Volgens romantische westerlingen leven deze indianen op een prachtige wijze in harmonie met de natuur, maar volgens recentere inzichten zijn het mensen die destijds voor de blanke invasie met zijn ziektes wegvluchtten, diep het woud in.
Bannelingen die er maar het beste van moesten maken en daar voor een deel in slaagden dankzij wat ijzeren bijlen (van de blanken) waarmee het omhakken van een boom nu tenminste geen acht maanden meer duurde.
 

Het bovenstaande verhaal ontlokt de gemiddelde geheel doorgroende Nederlander slechts één reactie: ha de Amazone is dus mensenwerk, nou en nu moeten we zeker de boel daar allemaal omhakken?

Nou nee.
Iets hoeft toch niet per se door de natuur gemaakt te zijn om in aanmerking te komen voor een zorgvuldige behandeling? Integendeel zou je juist zeggen.
Overigens is volgens ‘State of the World Forests’ van de Wereld Voedselorganisatie Zuid Amerika met een bebossingsgraad van 50% nog immer het meest beboste werelddeel.

Mann is geen voorstander van het grootschalig kappen van het woud, maar  wijst er op dat het natuurbeschermingsbeleid toch op andere leest zal moeten worden geschoeid omdat de Brazilianen vinden dat wij, westerlingen eigenlijk geen recht van spreken hebben.
Betekent Holland geen houtland? Danken wij onze rijkdom niet aan het kappen van bos? En er staan een heleboel Brazilianen, Peruanen, Bolivianen enzovoort te trappelen van ongeduld om een paar centen te verdienen en daar zullen ongetwijfeld nog een heleboel bomen voor om gaan.
  Een natuurbeschermingsbeleid dat rekening houdt met de belangen van die mensen heeft daarom de beste kansen.

La conquista del Peru      Pablo Alonso de Avecilla      Zuid-Amerikaanse geschiedenis

I     een woordje van inleiding

II    een mythe in de Nieuwe Wereld

III   eerste contact met de Incagemeenschap

IV   van jaloezie tot burgeroorlog

V    de conquistadores op weg naar Cajamarca

VI   een gewaagde uitnodiging

VII  de stoet der vergissing

VIII een bloedige ommekeer

IX   gevangen door overmoed

X    een eindeloze machtshonger

XI   een roemloos einde

XII  de laatste restanten van glorie

 I   een woordje van inleiding

 

Al bij al heeft Tihuantinsuyu, het rijk van de vier windstreken zoals het mythisch werd genoemd, 100 jaar grote invloed uitgeoefend op het Latijnse continent.
Geschiedkundig heeft men vastgelegd dat dit legendarische rijk in 1533 viel door een samenspel van de pokkenepidemie, de burgeroorlog en de Spaanse bezetting.

We gaan eens inzoomen op de gebeurtenissen die tot deze plotse ondergang leidde.
Drie personages spelen hierin een grote rol : de twee halfbroers Atahualpa en Huascar en de Spaanse veroveraar Francisco Pizarro.
Die laatste heeft in ons wereldbeeld meer veranderd dan Elvis Presley en Hitler samen.
In de veldtochten van Spanje in Italië was hij een simpele veteraan.
Het avonturenbloed heeft hem nooit verlaten.
Bij de ontdekking van de Nieuwe Wereld 10 jaar voordien door Christoffel Columbus besloot Pizarro in 1502 daar zijn onverschrokken talent ten dienste te stellen van zijn vaderland Spanje.

 --------------------------------------------------------------------------------

II   een mythe in de Nieuwe Wereld

 

Kleine beschavingen aan de kusten van Brasilia en Venezuela vertelden de eerste gevestigde Europeanen over een rijk aan de andere kant van het woud en de bergen, zo machtig en zo rijk dat de muren in goud bekleed zijn en ieder leeft in de grootste weelde.
Pizarro, gedreven door goudkoorts en het verlangen naar roem, verbleef eerst een aantal jaren op het eiland Hispanola waar hij voor het eerst strijd leverde met indianen (de huidige Haïtianen) en zich samen met zijn metgezel Vasco Nuñes de Bilboa in 1513 in Panama vestigde.
Daar werd hij landeigenaar en welgesteld burger.
Doch de verhalen over het land van goud bleven in zijn gedachten spoken.
Hij dreef wat handel met de lokale bevolking in ruil voor gouD.

 

Eerder per toeval werden de verhalen over de Inca's bevestigD. Tijdens een inspectietocht van een Spaans galjoen ten zuiden van Panama kwam men een balsavlot tegen met enkele opvarenden.
Voor eerst aanschouwde men de rijkdom uit het onbekende land in het zuiden.
De mannen droegen veel gouden en zilveren voorwerpen als sieraden evenals edelstenen en robijnen.
Van kop tot teen waren deze mensen zo overweldigend versierd dat in 1524 een eerste moeilijke en weinig interessante expeditie op touw werd gezet.
Een tweede expeditie twee jaar later bracht hen in contact met een balsavlot waarop een zestal edelen uit het zuiden met hun koopwaar onderschept werden.
Drie mannen werden gevangen genomen en fungeerden als tolk.
De anderen lieten ze wijselijk gaan.

 --------------------------------------------------------------------------------

III   eerste contact met de Incagemeenschap

 

Slechts 13 van zijn mannen hadden de moed de tocht verder te zetten.
Anderen keerden terug of stierven van ziekte en uitputting.
Pas in 1527 kwam Pizarro en zijn mannen in Tumbes aan, momenteel de meest noordelijke stad van Peru aan de grens met Equator, toen een deel van het Inca-rijk.
De met harnas beklede vreemdelingen werden vriendelijk onthaalD. Opnieuw hoorden de Spanjaarden verhalen over de onmetelijke rijkdom van het binnenland waar men zelfs replica's had van maïskolven, lama's en herders in puur goud, de prachtige tempels in grote getale, in goud afgewerkt, hun machtige leider de Sapa Inca en de zonnegod Inti.
Goud had geen intrinsieke waarde zoals dat bij de Europeanen het geval was.
Goud is het zweet van de zon en zilver de tranen van de maan.
Zo werden deze metalen ook behandeld en vereerd als heilige relikwieën.

 

Pizarro's goudhonger werd onblusbaar.
Hij nam zich voor zo snel mogelijk een troepenmacht samen te stellen en Tihuantinsuyu te onderwerpen in naam van de Spaanse vlag.
Het verliep echter niet zo vlot als hij gehoopt haD. Drie jaar later pas had hij van Karel V de nodige soldaten-avonturiers ter beschikking en kon hij terug vanuit Spanje naar het Nieuwe Continent.
Nog geen 200 zwaar bewapende militairen werden vrijgegeven, enerzijds omdat de koning niet helemaal overtuigd was van de waarheid van Pizarro's verhaal en anderzijds zat Karel V krap bij kas en konden niet meer fondsen vrijgegeven worden.

 

Met de extra stimulans dat hij de stadhouder zal worden van de veroverde gebieden, arriveerden Pizarro en zijn mannen in 1532 in opnieuw in Tumbes.
Hij had lang moeten wachten, maar snel bleek dat dit uitstel een zege was.
Wat er in die drie jaren gebeurde, kon enkel maar in het voordeel van de Spanjaarden spelen : er woedde een burgeroorlog waarbij de verdeelde Inca-legers tegenover elkaar stonden met aan het hoofd Atahualpa in het noorden en Huascar in het zuiden.
Op de koop toe deden westerse ziektes als de pokken en de griep zijn intrede in de Nieuwe Wereld en zaaide dood en vernieling onder de bevolking, zelfs op plaatsen waar de Europeanen nog geen voet gezet hadden.
Hiermee begint de tragedie van de ondergang van het Incageslacht en hun machtige rijk werd kort daarop een mythe.

 --------------------------------------------------------------------------------

IV   van jaloezie tot burgeroorlog

Wat was er gebeurd in die drie jaar? Toen het rijk in 1524 op het hoogtepunt van hun macht stond, deden er zich geruchten de ronde over drijvende burchten en met metaal geklede mannen met haar op hun kin.
De in die jaren heersende Inca, Huayna Capac had zijn ondergang toen voorspelD. De leiders van het rijk hadden geen goed gevoel over deze vreemdelingen.
Twee jaar na deze eerste ontmoeting stierf de Inca, vermoedelijk door pokken, een Europese ziekte door de Spanjaarden meegebracht.
Het onbekende epidemie had toen al heel wat slachtoffers gemaakt.
Echter was ook de wettige erfgenaam van de troon gestorven aan de vreemde ziekte.
Onenigheid over de troonopvolging was het gevolg.
Meestal werd de oudste meest wijze zoon gekozen van de Inca en zijn vrouw de Ccoya, zijn zuster.
De edelmannen in Cuzco kozen Huascar als de nieuwe Sapa Inca, de enige IncA.

 

Een groot deel van het hof bevond zich niet meer in Cuzco, maar in Quito die eerder door zijn vader was veroverd en gekozen had de laatste jaren van zijn leven daar te slijten.
Quito was als een tweede hoofdstad geworden.
Maar het leger, gestationeerd in Quito, gaf de voorkeur aan de broer van Huascar, Atahualpa om als de nieuwe Sapa Inca te regeren (zie foto rechts).
Atahualpa had vele malen zijn vader op het slagveld begeleid en grote overwinningen behaalD. Atahualpa bleef in Quito en negeerde de uitnodiging van zijn broer om naar Cuzco te komen om hem te eren.
In de plaats stuurde hij iedere keer geschenken en gezanten naar zijn broer.
Hij vreesde dat vrienden van Huascar hem zouden vermoorden bij het verlaten van Quito.

 

Atahualpa wiens naam 'Kalkoense haan' betekent (een vogel hoog in aanzien), was desalniettemin enorm gevreesd door allen die in zijn buurt kwamen.
Hij besliste over leven en dood en kon genadeloos optreden.
Zelfs de edelmannen trilden op hun benen als Atahualpa hen bij zich riep uit angst hem niet te behagen.
Maar de Sapa Inca bleef Huascar.

 

Tot op een dag Huascar van zijn broer eiste dat hij zijn eer zou getuigen als de Sapa Inca, stuurde Atahualpa terug gezanten en geschenken.
Huascar nam, mede onder druk gezet zijn hovelingen, de gezanten gevangen, folterde ze en liet ze ter dood brengen.
Op de koop toe stuurde hij een troepenmacht naar Quito om zijn broer als gevangene naar Cuzco te brengen.
Atahualpa werd woedend en pakte de wapens op.
Tihuantinsuyu, al zwaar getroffen door het pokkenepidemie, stortte zich in een bloedige burgeroorlog waarbij geen krijgsgevangen werden gemaakt.

 

Bij de eerste veldslagen haalde de troepenmacht van Huascar de overwinning waarbij ze zelfs Atahualpa gevangen namen.
Deze kon echter ontkomen en omringde zich opnieuw met het goed geoefende leger uit Quito.
De nieuwe veldslagen werden deze keer overwonnen door AtahualpA. Huascar stuurde een tweede troepenmacht met minder getrainde soldaten.
Na een veldslag van een paar dagen werd deze reeds verslagen.
Nu lagen de poorten open voor Atahualpa om wraak te nemen.
Zijn leger zette koers naar Cuzco om op zijn beurt Huascar gevangen te nemen.

 

Onderweg moesten ze wat verliezen incasseren door hinderlagen, gelegd door de mannen van Huascar, maar toen bedacht Atahualpa een hinderlaag in een kloof.
Met gemak werd het leger van Huascar in het nauw gedreven en kon men de Sapa Inca gevangen nemen.
Zijn leger werd weggejaagd en Atahualpa, zette koers richting Cuzco om de macht over te nemen.
Hij kende geen genade.
Huascar's vrouwen werden voor zijn ogen een voor een vermoord, samen met zijn edelvrienden en adviseurs, die geboeid en met de keel gesneden werden achtergelaten langs de wegen die uit Cuzco leiden.
Een waarschuwing voor eenieder die de macht van de nieuwe Sapa Inca durfde in twijfel trekken.
Huascar werd opgesloten in het fort JaujA.

 

--------------------------------------------------------------------------------

V   De conquistadores op weg naar Cajamarca

 

Toen Pizarro met zijn 160 zwaar bewapende soldaten terug toekwamen in Tumbes en ze de chaos aanschouwden, werden de manschappen ontmoedigd door het gebeurde.
Ook Tumbes had zwaar te leiden onder het pokkenepidemie en de burgeroorlog.
Met Pizarro was ook Almagro, een vriend die de twee eerdere expedities vergezelde.
Van de 160 avonturiers waren er 67 ruiters en een uitgebreid wapenarsenaal, waaronder lansen, pieken, kruisbogen, musketten en artillerie ter beschikking gesteld door Karel V.
Pizarro was een van de enigen die inzag dat de situatie niet hopeloos was maar in tegendeel in het voordeel van de Spanjaarden speelden.
Men heeft zich vijf maanden opgehouden in de buurt van Tumbes.
Voedsel haalden ze deels door koninklijke opslagplaatsen te plunderen.
Intussen liet Pizarro zich goed inlichten.
Hij kwam te weten dat de nieuwe Sapa Inca zich bevond in Cajamarca op 14 reisdagen van de kust.
Het hele gezelschap vertrok richting binnenland waarbij ook de twee Indiaanse tolken die hij enkele jaren eerder gevangen nam.

 

Onderweg bewonderden de Spanjaarden de werken van de Inca's.
Hoe dieper in het binnenland, hoe onherbergzamer de streek werD. Toch waren de wegen goed aangelegd en onderhouden.
Men moest bruggen oversteken, gemaakt uit ichu-gras, ravijnen passeren waar de ruiters van hun paarden moesten om die te begeleiden.
De kleinste misstap zou fataal zijn.
Kort na het begin van deze bijna hopeloze onderneming, maakten al negen soldaten rechtsomkeer, maar de rest zette de tocht naar het absolute onbekende voort.
Men was voorts onder de indruk van het wegennet, geplaveid en aan weerszijden voorzien van bomen die voor schaduw zorgen in het broeierige laaglanD. Een artificieel stroompje volgde de weg, zodat reizigers steeds over water beschikten.
Een van de Spanjaarden merkte later op : ; ;Dergelijke schitterende wegen vindt men nergens in de christelijke beschaving in onherbergzaam gebied als dit.
;

 

Intussen had Atahualpa zich gestationeerd in Cajamarca, geliefd bij de Inca's voor zijn weldadige warmwaterbronnen, die je overigens nog steeds kan benutten.
Boodschappers kwamen met het bericht dat de behaarde mannen op hun drijvende forten terug waren en op weg waren naar Cajamarca om de Sapa Inca te ontmoeten.
Daarop stuurde hij enkele afgezanten op de Spanjaarden af met de uitnodiging hem te komen bezoeken.
Immers, een kleine 200 man konden hem onmogelijk bedreigen.
Hier begint het meesterlijke inzicht van de ongeletterde Pizarro duidelijk te worden.
De afgezanten werden door de Spanjaarden zo ontvangen en ingelicht, dat toen die terug bij Atahualpa kwamen beweerden dat de vreemdelingen geen krijgers zijn en dat 200 Inca-krijgers voldoende zou zijn hen te verslaan.
Pizarro had de afgezanten namelijk met open armen ontvangen, geschenken aangeboden en gepraat over vrede.
Hierdoor werden de Spanjaarden verder met rust gelaten en konden ze zonder enige weerstand hun tocht verder zetten.

 

--------------------------------------------------------------------------------

VI   een gewaagde uitnodiging

 

De hoogte van het traject door het Andesgebergte eiste zijn tol bij het moreel van de Spanjaarden.
Gebukt onder hun zware harnassen en wapens en snakkend naar adem in de ijle berglucht zetten ze hun hachelijke tocht verder.
Af en toe kwamen ze stenen forten tegen.
Tot hun opluchting waren die keer op keer verlaten, dit hadden ze aan de pas afgelopen burgeroorlog te danken.
Eindelijk en tot opluchting van allen kwam met op 15 november aan in het dal van CajamarcA. Hun vreugde was echter van korte duur.
Op de bergruggen waren zoveel Inca-soldaten opgesteld dat Pizarro en zijn mannen vervuld raakten van verwarring en angst.
Men kon echter niet op zijn stappen terugkeren.
Bij het kleinste teken van zwakte zouden de krijgers hen hebben aangevallen.

 

Pizarro leidde zijn mannen naar het grootste plein in Cajamarca, omgeven door drie lange gebouwen met meerdere deuren.
Hij stuurde een groep ruiters naar het paleis onder leiding van Hernande de Soto om Atahualpa eer te betuigen en een uitnodiging van Pizarro over te brengen.
Langs de rijen Inca-krijgers reden de ruiters richting koninklijke residentie met enerzijds een onverschrokken houding, maar hun geest vervult met spanning.
Op het binnenplein van het paleis stond een bassin waarin door twee pijpen koud en warm water vloeiden.
Daar zat de Inca op een gouden kruk, omgeven door zijn vele vrouwen en zijn hoofdmannen.

 

Het huidige Cajamarca

 Een zenuwoorlog tussen beide partijen kon beginnen.
De Soto wist hoe veel de Inca's onder de indruk waren van de paarden die ze bereden.
Zijzelf kenden geen dieren groter dan de lama's die geen groter last kunnen dragen dan een 40-tal kilo's.
Hij galoppeerde recht op Atahualpa af en bracht zijn hengst net voor de Sapa Inca tot stilstanD. Schuim drupte neer op de kledij van de Inca, maar die vertrok geen spier van zijn gezicht zoals een moedig krijger het betaamt.
De volgelingen van de Soto vertoonden dezelfde onverschrokkenheiD. Wie durfde angst te tonen zou later door Pizarro zwaar gestraft worden, met zijn leven.

 

Na een lange en gespannen stilte begon de Sapa Inca de vreemdelingen via de tolken toe te spreken.
Hij laakte het plunderen van zijn koninklijke opslagplaatsen en het slecht behandelen van enkele van zijn hoofdmannen.
De Spanjaarden op hun beurt pochten over hun militaire kracht waarbij ; ;één paard genoeg is om het hele rijk te veroveren ; ;.
Eerder hadden ze aan de kust slag geleverd met Indianen.
Ze zeiden dat ze vochten als vrouwen.
De Spanjaarden waren zo slim om hun militaire steun aan Atahualpa aan te bieden.
Zodoende stemde de Sapa Inca in op een uitnodiging om hun hoofdman Pizarro te ontmoeten de dag nadien, een schromelijke vergissing zou zal later blijken.

 

Deze nacht zal voor de Spanjaarden de ; ;langste nacht ; ; zijn van hun onderneming.
Nu was er geen weg terug en op de heuvelruggen rond het plein waren zoveel vuren te zien van de Inca-krijgers, dat het leek op de sterrenhemel.

  --------------------------------------------------------------------------------

VII   de stoet der vergissing

Deze twee kampen zo tegenover elkaar bevat een uniek paradox in de menselijke geschiedenis.
Beide legers waren aangevoerd door mannen met grote ambitie.
Atahualpa wilde officieel als Sapa Inca gekroond worden, zodat hij van zijn broer niets meer moest vrezen.
Pizarro hoopte stadhouder te worden van de gebieden die hij zou veroveren om zo eindelijk het aanzien te krijgen waar hij al zo lang op hoopte.
Hij had echter kennis over de sterke en zwakke punten van de Indianen, de Inca's wisten zo goed als niets over de vreemdelingen.
Een neef van hem, Hernán Cortéz had eerder tegen de Azteken in Mexico gevochten en hadden eerder ervaringen uitgewisselD. Daar had Pizarro waardevolle lessen uitgetrokken.
Het moment van de waarheid was bijna aangebroken.

 

Intussen had Atahualpa 5000 krijgers naar het noorden gestuurd om de weg uit Cajamarca af te sluiten.
Zijn plan was de Spanjaarden gevangen te nemen en te offeren aan Inti, de ZonnegoD. De paarden zou hij gebruiken om te gaan fokken.
's Morgens stelde Pizarro zijn manschappen op rond het plein in de gebouwen in afwachting van AtahualpA. Zijn mannen waren de wanhoop nabij en hij zag dit als een voordeel en een stimulans voor het geweld die hij voelde aankomen.
; ;Maak een vesting van je hart, je hebt geen ander ; ;, spiegelde hij zijn soldaten voor.
Die nacht hadden allen gebeden en de priesters hadden de biecht afgenomen.
Pizarro's plan was Atahualpa te ontvoeren, zoals zijn neef Cortéz eerder had gedaan met de leider van de Azteken waarna hij het rijk in handen kreeg.
De Spanjaarden waren zo bang dat velen van hen letterlijk in hun broek urineerden.

 

De zenuwen van de Spanjaarden werden extra op de proef gesteld doordat Atahualpa niet kwam opdagen, niet 's morgens, 's middags en zelfs niet in de vooravonD. Tenslotte bij zonsondergang kwam de koninklijke stoet richting plein.
Het aanblik was spectaculair.
Atahualpa werd gedragen door 80 blauw geklede bedienden in een houten draagzetel, versierd met goud, zilver en edelstenen.
Papegaaieveren zorgden voor een bonte kleurenpracht.
Hij was gekleed in een met gouddraad geweven tuniek met een kraag van smaragden en hield in zijn hand een gouden schild met daarop de afbeelding van de ZonnegoD. Duizenden soldaten en hovelingen vergezelden hem.

 

De stoet werd ingeleid door Indianen met een kleurige tuniek geblokt als een schaakbord, alle indianen droegen gouden en zilveren schijven op het hoofD. Muzikanten met fluiten, trommels en trompetschelpen begeleidden dansers en koren die een lied zongen ter ere van AtahualpA. ; ;O grote en zeer machtige Heer, Zoon van de Zon, enige heerser, moge de hele aarde u gehoorzamen.
;

 --------------------------------------------------------------------------------

VIII   een bloedige ommekeer

 

Atahualpa had zijn hoofdmacht, zo'n 80.
000 man buiten Cajamarca achtergelaten en had een 5.
000 tal krijgers aan zijn zijde.
De Spanjaarden verwonderden zich erover dat de soldaten in ceremoniële kledij waren en niet in militaire outfit.
Op het plein stond enkel een Dominicaner monnik met een kruis en een bijbel in de handen.
Zoals het christendom wilt, moet de tegenstander eerst de kans krijgen zich aan de bijbel te onderwerpen vooraleer geweld gebruikt mag worden.
De conquistadores wilden deze wet niet schenden, zeker niet op dit moment.

 

De monnik legde het christelijke geloof uit aan de verbaasde Atahualpa, geholpen door de tolken.
Er werd gevraagd dat hij zich zou bekeren tot het christendom.
De reactie van Atahualpa : ; ;U zegt dat uw god ter dood werd gebracht, maar mijn god leeft nog ; ; en hij wees naar de Zon.
De monnik overhandigde een missaal.
Atahualpa begreep dat dit iets was dat de Inca's een huaca noemen, maar dit voorwerp was in zijn ogen nietig vergeleken met de Intihuatana die de Inca's aanbaden.
Hij gooide de missaal op de grond en zei : ; ;Dit zegt me niets ; ;.
De monnik wendde zich tot Pizarro en deze gaf het bevel aan zijn mannen : ; ;Val onmiddellijk aan.
Ik geef jullie allemaal absolutie! ; ;

 

Op de massa Indianen werden de twee kanonnen afgevuurD. Onder de Spaanse strijdkreet ; ;Santiago! ; ; en trompetgeschal vielen de ruiters aan uit hun schuilplaatsen, zich een weg hakkend door de massA. Daarop volgden de soldaten die het 'werk' afmaakten.
Hun doelwit was Atahualpa gevangen nemen en daarbij werd niemand gespaarD. In een paar uur tijd voor de duisternis sneuvelden 6.
000 ongewapende Indianen.
De edelen probeerden Atahualpa te beschermen maar kenden de vlijmscherpe zwaarden van de Spanjaarden niet.
Velen verloren hun handen bij het omhoog houden van hun leider totdat deze ten val kwam.
Het is door toedoen van Pizarro zelf dat hij in veiligheid kon gebracht worden en vroeg aan enkele soldaten hem te bewaken.
Intussen ging de massaslachting onverminderd voort.
Onder de Spanjaarden vielen slechts een paar gewonden.
Pizarro had ook licht verwondingen opgelopen, dan nog door zijn eigen mensen toen hij probeerde Atahualpa te 'redden' uit de enorme chaos die de Spanjaarden veroorzaakten.
Een van hen zei achteraf : ; ;Het was Gods genade, we waren met zo weinig.
;

 

--------------------------------------------------------------------------------

IX   gevangen door overmoed

 

Lang hebben geschiedkundigen zich deze fatale vergissing van Atahualpa proberen te verklaren door met een ongewapend leger de Spanjaarden te benaderen.
Misschien had hij zich laten misleiden doordat de Spanjaarden spraken over vrede en een alliantie.
Ook hadden de Spanjaarden zich teruggetrokken in de huizen rond het plein, waarschijnlijk zag Atahualpa dit als een vorm van lafheid en niet als een hinderlaag.
Van deze avond af waren de Spanjaarden feitelijk de nieuwe heersers over het Inca-rijk.

 

Begrijpelijk ook dat Atahualpa nooit had gedacht dat een nietig leger van nog gen 200 man het zou aandurven zijn enorm leger aan te vallen.
De Spanjaarden en hebben een groot vertrouwen in God en dat hij hen zou bijstaan bij hun overmeestering van het nieuwe rijk.
Ook de kracht van de Europese beschaving en het moederland Spanje onder leiding van Karel V gaven hen een enorm houvast.
Dit werd goed door Pizarro uitgespeelD. Ook de Inca's hebben een vergelijkbaar geloof in hun God en het rijk waarvoor ze wilden sneuvelen, maar de pokkenepidemie en de burgeroorlog had hun eenheid ernstig verstoorD.

 

Ramiñavi, een ervaren generaal vluchtte met zijn troepen richting Quito toen het nieuws hem gemeld werd dat zijn leider werd gevangen genomen.
Twee andere generaals verbleven met hun troepen in Cuzco.
Doordat de Spanjaarden veel van zijn keizerlijke privileges toelieten aan Atahualpa, kon deze bevelen doorgeven aan zijn leger.
Zijn hovelingen en vrouwen bleven in zijn nabijzijn, ook al leefde hij in gevangenschap.
Ook was hij op de hoogte over al wat er gebeurd in zijn rijk en kon hij geheime boodschappen doorgeven indien gewenst.
Hij was er wel op gebrand dat zijn troepen op een afstand bleven, omdat hij vreesde voor zijn leven als er een aanval werd gevoerd op de vreemdelingen.

 

Binnen de 20 dagen leerde hij Spaans spreken en slaagde er zelfs in enkele woorden te leren lezen.
De ongeletterde Pizarro was verbaasd over deze prestatie.
Ook leerde Atahualpa in enkele dagen het schaakspel en kon al aardig spelen.
Hij begon ook te begrijpen wat de Spanjaarden zo graag wilden en wat hen zo ver dreef deze onderneming verder te zetten.
De tranen van de Zon, het goud, werd enorm begeert door de Spaanse indringers.
Hij deed een voorstel aan de vreemdelingen dat bekend zou worden als het grootste losgeld uit de geschiedenis.
In ruil voor zijn vrijheid bood hij aan Pizarro aan om de kamer, waarin hij gevangen gehouden werd van 6.
5m op 5m, volledig te vullen met goud en een hut tot tweemaal toe vullen met zilver.

--------------------------------------------------------------------------------

X   een eindeloze machtshonger

 

Pizarro die luisterde naar het voorstel dacht dat Atahualpa gek was geworden.
Maar na enkele dagen bleek dat het menens was en het voorstel werd vastgelegd op papier.
Daarop werd het goud en zilver door lama's aangevoerD. Vazen, gouden bekers, 700 gouden platen uit de tempels van Cuzco, afgodsbeelden, gouden vogels, lama's, replica's van fonteinen, enz.
Een getuige verklaard dat ook een 200-tal vrachten goud, gedragen door vier dragers, toekwamen.
Eén vracht moest zelfs door twaalf man ondersteund worden.
De Spanjaarden konden hun ogen niet geloven vroegen zich af wat er nog zo allemaal te rapen valt in hun hoofdstad, waar ze tot dan toe nog niet geweest waren.
In plaats van Atahualpa vrij te laten, hielden ze hem gevangen in de hoop nog meer goud van hem te krijgen.

 

De Sapa Inca in spe begreep dat hij, hoewel hij woord hield, zijn eigen doodvonnis had getekenD. Wederom had hij de vreemdelingen onderschat.
Hij kon nooit weten dat hun goudhonger zo groot was.
Geweven textiel heeft voor de Inca's meer waarde, gezien het aantal uren werk dat daarin kruipt.
Hij vreesde ook dat zijn gevangen broer, die nog steeds gevangen zat, het in zijn hoofd zou halen een nog groter losgeld aan te bieden in ruil voor zijn vrijheid en gaf een geheim bevel om hem, zijn vrouw en moeder te vermoorden, wat kort daarop gebeurde.

 

Pizarro en zijn mannen hadden in totaal 5.
000 kg goud en 9.
700 kg zilver in hun bezit.
Er werd afgesproken dat allen dit goud gingen delen onder de Spanjaarden die deel maakten aan de in gevangen name van AtahualpA. Daar alles wat werd buitgemaakt terwijl Atahualpa nog in leven was gezien werd als een deel van het losgeld rees er een probleem.
Nieuwkomers, aangetrokken door de verhalen van bergen goud hadden zich bij de reeds aanwezige Spanjaarden vergezelD. Deze kregen slechts een fractie van al het gouD. Ze smeedden een plan en verspreidden het gerucht dat het leger van Atahualpa zich voorbereidde op een aanval op de numeriek zwakke Spanjaarden, om zo later te kunnen delen in de toekomstige buit.
Dit wekte angst in de harten van Pizarro's mannen en er werd beslist hem te vermoorden.
Atahualpa was er zich bewust van dat er een komplot werd gesmeed tegen hem en begon zich op de dood voor te bereiden en op het onsterfelijk worden.
De voorwaarde daartoe is het inbalsemen zoals met al zijn voorvaders gebeurde.

 

Pizarro, die aanvankelijk niet wilde dat er overhaaste beslissingen werden genomen, stemde uiteindelijk toe om zich van Atahualpa te ontdoen.
In een geïmproviseerde raad die een rechtbank voorstelde, werd beslist dat Atahualpa door verbranding ter dood zou worden gebracht.
Toen men hem dit meedeelde, werd hij overmand door verdriet.
Verbranding zou immers betekenen dat zijn lichaam niet meer kan gemummificeerd worden waardoor een eeuwig leven volgens de gebruiken van de Inca's niet meer mogelijk is.
Op de brandstapel vastgebonden probeerde een priester hem nog te bekeren.
Hij begreep dat in geval van bekeren hij door wurging ter dood zou worden gebracht, wat het vooralsnog mogelijk maakte gemummificeerd te worden.
Hij bekeerde zich en werd gedoopt en daarop gewurgD. Als laatste daad van verraad hebben de Spanjaarden zijn lijk en kledij gedeeltelijk in brand gestoken.
Daarna hebben ze hem begraven op de christelijke methode met zoveel pracht en praal ; ;alsof het een van de belangrijkste Spanjaarden ging ; ;, zei een van de conquistadores later.

 

--------------------------------------------------------------------------------

XI   een roemloos einde

 

Pizarro besefte het voordeel van het in handen hebben van een leider en besliste Manco Inca die in Cuzco verbleef gevangen te nemen.
Hij was nog een levende zoon van Huayna Capac en dus de zoon van Huascar die hij had gesteund tijdens de oorlog tegen hun broer AtahualpA. Manco was geliefd bij het volk en Pizarro kon er op rekenen dat het volk wel zijn wil zou volgen.
De Inca's namen echter geen risico en toen de Spanjaarden Cuzco naderden waren alle rijkdommen reeds uit Cuzco weggevoerD. Ook hun grootste bezit, de gemummificeerde voorvaderen, waren veilig verstopt.

 

Bij hun intrede in Cuzco, werden de Spanjaarden verwelkomd als de beschermers van het Inca-bewinD. Toen de Inca's naburige volkeren overmeesterden, mochten de leiders hun titel en waardigheid behouden, op voorwaarde dat ze instemmen met gehoorzaamheid aan de Inca-gouverneur in hun gebieD. Pizarro toonde echter geen enkel respect voor om het even welke Inca-gewoonte.
Op de koop toe verliet Pizarro Cuzco om aan de kust een nieuwe hoofdstad te stichtten : LimA. Gonzalo en Juan, twee broers van Pizarro, kregen het bevel over Cuzco.
Ze behandelden Manco met het minste respect.

 

Toen het aan Manco's oren kwam hoe weinig respect de Spanjaarden wel hebben en over de vele wreedheden die zich door hun toedoen overal in het rijk plaatsvonden, weigerde hij nog alle verdere medewerking.
Hij probeerde uit Cuzco te ontsnappen maar werd betrapt en in Cuzco gevangen gezet.

 

Gonzalo vertrok op missie om wraak te nemen op de moord van enkele van zijn landgenoten (…) kreeg Hernando (nog een broer van die Pizarro) het bewind op zich over Cuzco.
Manco zei hem dat hij wou gaan bidden bij een gouden beeld van een van zijn voorvaderen, levensgroot, en dat hij achteraf het beeld aan Hernando zou schenken.
Hij geloofde dit en liet Gonzalo vri J. Buiten Cuzco riep hij de nog overblijvende landgenoten op om in opstand te komen en met tienduizenden tegelijk sloten ze zich bij hem aan.
Eindelijk hadden de Inca's terug een leider en konden de tegenaanval beginnen.
Het nieuwe leger bezette Cuzco.
Kort daarop werd Pizarro van het alarmerende nieuws op de hoogte gebracht.

 

De belegering zou bijna een jaar duren, gedurende welke Cuzco volledig van de buitenwereld werd afgesloten.
Een bloedige veldslag van twee weken om de vesting van Sacsahuamán werd door de Spanjaarden gewonnen.
De conquistadores werden in het geheim voorzien van voedsel door Indiaanse collaborateurs die eerder al de keizer bedrogen hadden door hun steun toe te zeggen aan de Spanjaarden en vreesden voor hun leven als de Inca's opnieuw mochten de macht in handen krijgen.
Bij het arriveren van verse Spaanse troepen viel het beleg uiteen en Manco's leger zag in dat hun laatste kans verspild was en trokken weg.

 

Velen verloren de wil verder te blijven leven door het ineenstorten van het rijk dat hen eerder verzorgde en beschermde.
In nog geen halve eeuw was het inwonerstal van Tihuantinsuyu teruggedreven van naar schatting 7 miljoen tot een kleine 500.
000.
Degenen die dan ook nog eens de pokkenepidemie overleefden, stierven velen door de dwangarbeid die de Spaanse bezetters hen oplegden bij het versjouwen van lasten van de kuststreek tot de hooglanden of in de zilver- en goudmijnen te werken.

 

--------------------------------------------------------------------------------

XII   de laatste restanten van glorie

 

Een klein aantal Inca's zette de strijd verder en trokken verder het oerwoud in waar ze een met een 50.
000 tal een nieuwe stad stichtten waar Bingham zo lang achter zocht.
Vilcabamba beslaat een oppervlakte van zowat vijf vierkante kilometer.
In korte tijd werden daar 300 stenen en 60 monumenten gebouwen gezet.
Hieruit werd een guerrilla-oorlog gevoerd tegen de Spaanse voorposten gevoerd en dit zou zo'n 35 jaar duren.

 

Tot in 1572 besloten de Spanjaarden Vilcabamba als laatste overblijfsel van de Inca-macht uit te roeien.
De overgebleven Inca's hebben alvorens de Spanjaarden hun verblijfplaats bereikten, alles in brand gestoken en in het regenwoud gevlucht.
De conquistadores hebben de achtervolging ingezet.
Diep in de jungle viel uiteindelijk de laatste Sapa Inca, Tupac Amaru, in hun handen.
In Cuzco werd hij door een onevenwichtig schijnproces onthoofd, zodat ook de Inca-dynastie voorgoed verdween.

 

Vilcabamba, gelegen in de jungle die te tempels en huizen volledig overwoekerd, wordt enkel nog na de ontdekking van Hiram Bingham in 1911 bezocht door archeologen.
Zijn probeerde de laatste dagen van de laatste Inca te reconstrueren, maar het regenwoud geeft haar geheimen niet prijs, zodat deze laatste overblijfselen verzwolgen zijn in een wereld van stilzwijgendheiD. Geen wonder dat de boeren uit de buurt Vilcabamba de Espíritu Pampa of ; ;vlakte ver geesten ; ; noemen.

 

De Spanjaarden die hielden zich intussen bezig met het ontwijden van de vele Zonnetempels en de paleizen.
Bijna al het gevonden goud verdween in de smeltovens en werden grotendeels naar het Spaanse land gevoerD. De weinige overgebleven gouden en zilveren kunstvoorwerpen werden ten toon gespreid in SevillA. Toen de Spaanse koning Karel V in geldnood kwam te zitten als gevolg van de vele oorlogen die Spanje voerde, werden deze edele voorwerpen eveneens gesmolten tot nietszeggende goudstaven.

Bernal Diaz del Castillo      Bernardo Diaz del Castillo      Zuid-Amerikaanse geschiedenis

Bernal Díaz del Castillo (Medina del Campo, 1492/1493 - Antigua Guatemala, 1581) was een Spaanse conquistador die vooral bekend is vanwege het verslag dat hij schreef over de verovering van Mexico.

In 1514 ging hij naar Amerika om zijn geluk te beproeven.
In 1517 maakte hij deel uit van de expeditie van Francisco Hernández de Córdoba, waarop Yucatán ontdekt werd, en een jaar later aan de expeditie van Juan de GrijalvA.

Van 1519 tot 1521 maakte hij deel uit van het leger van Hernán Cortés dat het Azteekse Rijk wist te veroveren.
Als dank voor de bewezen diensten werd Díaz gouverneur van Antigua GuatemalA. Hier begon hij in 1568 aan een boek over de verovering van Mexico, nadat er eerder een boek was verschenen waarin onwaarheden stonden, geschreven door iemand die geen deel had uitgemaakt van de expeditie.
Hij noemde het boek Verdadera Historia de la Conquista de Nueva España (Ware geschiedenis van de verovering van Nieuw-Spanje).
Hij vond het verhaal zelf niet goed genoeg en het werd niet gepubliceerD. Het manuscript werd in 1632 gevonden in een bibliotheek in MadriD. Het is tegenwoordig een van de belangrijkste bronnen over de Spaanse verovering van Mexico.

Bernal Díaz del Castillo (Medina del Campo, España, 1492- Guatemala, 1584).
Conquistador español y cronista de Indias.

 

 

Biografía  [editar]Bernal Diaz del Castillo acompañó la expedición de Hernán Cortés y fue cronista de Indias.
Participó y narró la Conquista de México.
Viajó en 1514 al Nuevo Mundo en la expedición de Pedro Arias Dávila, que había sido nombrado un año antes gobernador de Castilla del Oro.
En esos tiempos, era un joven de más de veinte años de edad, de baja instrucción escolar y que no contaba con riqueza en su tierra natal.

Al parecer estuvo con éste algún tiempo en la zona del istmo de Panamá.
De allí viajó a la recién conquistada Cuba, donde gobernaba Diego Velázquez de Cuéllar, quien le ofreció, al igual que a otros españoles, indios en encomienda, lo que nunca se cumplió, permaneciendo dos años en donde no se le presentó ninguna situación ventajosa para sus intereses.

La población aborigen de la isla se agotaba debido a las epidemias y trabajos forzados a los que no estaban acostumbrados.
Con el objetivo de capturar indios, para luego venderlos como esclavos en Cuba, el gobernador de la isla organizó una exploración hacia las otras pequeñas islas del Caribe.
En ese viaje realizado en 1517 se alistó Bernal, bajo las órdenes del capitán Francisco Hernández de CórdobA. Fue en ese año cuando tuvo sus primeros contactos con el vasto territorio que más tarde se llamaría Nueva EspañA. En esa expedición exploraron las costas de Yucatán donde pudo percatarse de la existencia de ciudades en la mismA. Después de penosas y peligrosas travesías, regresando a Cuba en condiciones desastrosas.

 

 

Monumento a Bernal Díaz del Castillo en Medina del Campo al año siguiente, Bernal embarcó, en esta ocasión bajo el mando de Juan de Grijalva para explorar las tierras descubiertas.
Por segunda vez retornó a Cuba.

 

Su entrada definitiva en México tuvo lugar en 1519, cuando se embarcó en la expedición capitaneada por Hernán Cortés.
Hallándose bajo las órdenes directas de Pedro de Alvarado, tomó parte en no pocos de los principales hechos de la conquista del Imperio aztecA. Hombre dotado de una memoria extraordinaria, habría de recordar muchos años después todos esos episodios y decidió ponerlos por escrito.
Ello ocurrió cuando se hallaba ya en Guatemala, en donde contrajo matrimonio en 1544 con Teresa Becerra, hija de quien había sido uno de los conquistadores y alcalde ordinario de GuatemalA. Díaz del Castillo hizo dos viajes a España en demanda de mercedes, en el segundo de los cuales participó en la famosa Junta de Valladolid que, sobre la esclavitud de los indios, perpetuidad de encomiendas y tributos, se celebró en 1550 (enfrentándose los argumentos contrarios de Bartolomé de las Casas y Juan Ginés de Sepúlveda).
De regreso en Guatemala, al no lograr que el presidente de la audiencia satisficiera lo que pretendía haber obtenido en España, prosiguió en su lucha por los que creía ser derechos inherentes a sus méritos de conquistador.

 

Elegido regidor de la ciudad de Guatemala, concurrió a las sesiones del cabildo según lo muestran las actas suscritas por él.
Hay indicios para afirmar que hacia 1557 había empezado a escribir su crónica sobre la conquista de México.
Alonso de Zorita, que fue oidor de la Audiencia de los Confines y anduvo por tierras de Guatemala desde la primavera de 1553 a fines de abril de 1557, dice en su Historia de Nueva España:

 

Bernaldo Díaz del Castillo, vecino de Guatemala, donde tiene un buen repartimiento, y fue conquistador de aquella tierra, y en Nueva España y en Guacacinalco, me dixo estando yo por oidor de la Real Audiencia de los Confines que reside en la ciudad de Santiago de Guatemala, que escribía la historia de aquella tierra, y me mostró parte de lo que tenía escrito; no sé si la acabó, ni si ha salido a luz.

Revisando su obra una y otra vez, la dio al fin por concluida en 1575.
Intitulada Historia verdadera de la conquista de la Nueva España, incluye un vívido, épico y movido relato de los principales acontecimientos de ella, desde su comienzo hasta la caída de Tenochtitlán y otros aconteceres que a ella siguieron.
Díaz del Castillo falleció en Guatemala en 1584.
Sus restos se encuentran sepultados en las criptas principales de la Catedral (hoy en ruinas) de la Ciuidad de Antigua Guatemala (originalmente Santiago de los Caballeros de Guatemala).

 

Díaz del Castillo fue testigo y actor de los principales sucesos de la caída de las grandes civilizaciones mesoamericanas, escapando milagrosamente de la muerte.
El mismo dice ; ;...ningún capitán ni soldado pasó a esta Nueva España tres veces arreo, una tras otra, como yo; de manera que soy el más antiguo descubridor y conquistador que ha habido ni hay en la Nueva España...; ;, por lo que parece la persona más autorizada para contar la epopeya del siglo XVI, toda vez que

 

De quinientos cincuenta soldados que pasamos con Cortés desde la isla de Cuba no somos vivos en toda la Nueva España de todos ellos, hasta este año de mil quinientos setenta y ocho, que estoy trasladando esta mi relación, sino cinco.

Bernal conversaba frecuentemente con sus compañeros de armas sobre el tema de la conquista de la Nueva España; ese continuo evocar los acontecimientos fue formándole algunas ideas que más tarde dieron lugar a un conjunto de narraciones.
Recurre a sus recuerdos, reforzados por los de sus compañeros, y por eso su obra puede ser considerada como colectiva, lo que no la exime de elementos subjetivos.

 

 

 Obra  [editar]En su Historia verdadera de la conquista de la Nueva España advierte que no sabe latín ni fue a la universidad, pero eso no era impedimento, porque:

 

Lo que yo vi y me hallé en ello peleando, como buen testigo de vista yo lo escribiré, con la ayuda de Dios, muy llanamente, sin torcer ni una parte ni otrA....

Su obra, en efecto, está constituida por lo que vio y en ella plasma su experiencia personal, con el propósito de reivindicar el papel que en la conquista tuvieron las personas que como él ayudaron a personajes de mayor nota a conquistar una celebridad derivada más que nada de historiadores afectos a protagonismos singulares, como Gomara, de forma que oscurecieron el papel fundamental que ejerció la masa sencilla de los soldados, sin cuya consulta y apoyo nada podría haberse hecho.
Bernal, pues, reivindica el papel colectivo del pueblo castellano en la conquista:

 

Mi intento desde que comencé a hacer mi relación no fue sino para escribir nuestros heroicos hechos e hazañas de los que pasamos con Cortés, para que agora se vean y se descubran muy claramente quiénes fueron los valerosos capitanes y fuertes soldados que ganamos esta parte del Nuevo Mundo y no se refiera la honra de todos a un solo capitán; porque no hay memoria de ninguno de nosotros en los libros y memorias que están escritos, y sólo el marqués Cortés dicen en esos libros que es el que lo descubrió y lo conquistó, y los capitanes y soldados que lo ganamos quedamos en blanco, sin haber memoria de nuestra personas y conquistas, que por sublimar a un solo capitán quieren deshacer a muchos.

La Historia verdadera está escrita con una gran vivacidad y llaneza, y un gran aliento épico, de lo cual nace su mérito literario.
El mismo lo indica:

 

Según nuestro hablar de Castilla la Vieja, y que en estos tiempos se tiene por más agradable, porque no van razones hermoseadas ni policía dorada, que suelen poner los que han escrito, sino todo a las buenas llanas, y que debajo de esta verdad se encierra todo bien hablar.
(CCXII, p.
303)

En el transcurso de sus narraciones indica qué sucesos presenció, cuáles le contaron sus compañeros y cuáles conoció por papeles o escritos de otros.
El motivo que le incitó a escribir fueron las inexactitudes de Francisco López de Gómara y su crónica, y reivindicar la conquista de México como empresa colectiva, donde tanto protagonismo como el que se imputó a Cortés debería haber correspondido también a sus hombres y principales capitanes; sus contemporáneos (Antonio de Solís, por ejemplo) entendieron, sin embargo, que lo que le movió fue una cierta envidia a Cortés.
La Historia verdadera fue vertida al francés por el poeta parnasiano francés de origen dominicano José María de Heredia en tres volúmenes (1877-1878).

 

 

Darwin in het nieuws      Nelissen Mark      Evolutie

Waarom raken veel mensen zo gemakkelijk verslaafd aan hun smartphone? Wat hebben de vele kookprogramma's op tv met porno te maken? Waarom laten vrouwen hun borsten vergroten? En waarom zijn vrijwel alle humoristen mannen? We geloven maar al te graag dat ons gedrag gedirigeerd wordt door bewuste, rationele argumenten.
We noemen onszelf toch niet voor niets Homo sapiens, de wetende mens? In Darwin in het nieuws toont Mark Nelissen op overtuigende wijze aan dat onze ratio slechts het topje van de ijsberg is.
Aan de hand van opmerkelijke krantenberichten en in het oog springende nieuwsfeiten geeft hij een verhelderend inzicht in wat zich onder water allemaal afspeelt.
Een must voor iedereen die zijn eigen gedrag en dat van anderen beter wil begrijpen.
Nelissen (Schoten) is hoogleraar in de gedragsbiologie.
In zijn boeken en lezingen probeert hij de principes van de biologie zo bevattelijk mogelijk mee te geven aan zijn publiek.
Bestsellerauteur Mark Nelissen toont hoe Darwin nog elke dag de voorpagina's van de kranten haalt: van de affaire Strauss-Kahn tot familiedrama's, van de economische crisis tot de sociale kracht van collectief rouwen.
Darwin in het nieuws is populaire wetenschap op zijn best: wetenschappelijk accuraat, toegankelijk en humoristisch geschreven.
Na het lezen van dit boek zul je nooit meer op dezelfde manier naar het journaal kijken.
Een darwinistische kijk op de actualiteit Van de boeken van Mark Nelissen werden vele duizenden exemplaren verkocht Voor liefhebbers van Kaas en de evolutietheorie van Bas Haring Mark Nelissen Darwin in het nieuws.
Mark Nelissen is hoogleraar in de gedragsbiologie.
Hij schreef eerder bestsellers als Darwin in de supermarkt, De brein machine en De bril van Darwin.
In zijn boeken en lezingen probeert hij de principes van de biologie zo bevattelijk mogelijk mee te geven aan zijn publiek.
'Een sympathiek lichtvoetig boek, waarin complexe zaken als het prisoner's dilemma, spermaselectie en de evolutie van taal bijna ongemerkt de revue passeren.
Iedere aap die nog altijd volhoudt dat hij eigenlijk een mens is, moet het toch maar eens lezen.
' - Natuur & Techniek 'In Darwin in de supermarkt laat hoogleraar Nelissen zien dat hij het genre beheerst.
' - de Volkskrant Over Darwin in de supermarkt: 'Als je begint te lezen, kun je niet meer stoppen.
Het boek sleept je mee.
Ik heb ervan genoten!' - Paul van Liempt, BNR Nieuwsradio Recensie(s) De hoogleraar gedragsbiologie beschrijft in veertig onafhankelijk van elkaar te lezen korte hoofdstukken allerlei aspecten van menselijk gedrag.
De nadruk ligt hierbij op de evolutionaire achtergronden ervan (zie titel).
Onderwerpen zijn bijvoorbeeld moederliefde, borstvergroting, macht, vrouwen en humor, liegen.
De onderwerpen worden op zeer populaire wijze benaderD. Dit gaat helaas ten koste van diepgang en onderbouwing.
Literatuurverwijzingen en -lijst worden node gemist.

De hoed van Vermeer      Brook Timothy      Nederlandse geschiedenis

- De hoed van Vermeer Aan de hand van details uit de schilderijen van Vermeer tekent Timothy Brook een schitterend beeld van de wereldeconomie van de zeventiende eeuw.
Op het ene schilderij leunt een Nederlandse soldaat met een vilten hoed richting een lachend meisje.
Op een ander schilderij weegt een vrouw zilverstukken bij een raam.
Op een derde rollen enkele vruchten van een porseleinen schaal over een Turks tapijt.
Je kunt de schilderijen van Johannes Vermeer bekijken om hun schoonheid maar Timothy Brook laat in dit boek de wereld achter de schilderijen zien.
In een soepele en frisse stijl trekt Brook de handelsroutes na die het mogelijk maakten dat een beverpels, een Turks tapijt en een Chinese schaal tegelijkertijd in een Delftse huiskamer terechtkwamen.
De Canadese historicus zet de handelsgeest van de Nederlanders tegenover die van de Chinezen, en laat zo zien dat in de Gouden Eeuw het begin ligt van de wereldwijde betrekkingen en de wereldhandel in onze tijD. De hoed van Vermeer werd onderscheiden met de prestigieuze Mark Lynton History Prize 2009 ‘De hoed van Vermeer laat zien hoe de internationale economie zich openbaart in elk aspect van het dagelijks leven van de zeventiende eeuw.
Het boek biedt niet alleen waardevolle historische inzichten maar is ook een feest om te lezen.
’ – Washington Post ‘De Canadees Timothy Brook is zo’n historicus die over de wereldgeschiedenis kan vertellen alsof het een roman is en over de economische geschiedenis schrijft alsof het een detective betreft.
Als je De hoed van Vermeer hebt gelezen, kijk je op een andere manier naar de wereld van Vermeer.
En naar je eigen werelD.’ – Der Spiegel ‘De hoed van Vermeer is een gids naar de wereld achter de schilderijen, die je horizon verbreedt.
’ – The Times

Dat kan ik me niet voorstellen      Icke Vincent      Astronomie

Volgens Vincent Icke is het Heelal niet moeilijk, maar vreemD. Dat geeft hem stof tot uitleggen, en zijn lezers stof tot nadenken.
Regelmatig vertelt hij - onder andere bij De Wereld Draait Door - over onze kleine planeet in die reusachtige ruimte.
Hoe je de weg kunt vinden dankzij de relativiteitstheorie, waarom je niet te pletter valst als je over Niagara waterval zwemt, en hoe ongelooflijk stil het was tijdens de oerknal.
Hoe mooi de wetenschap is, en hoe mooi onze maatschappij zou kunnen zijn als wij feiten boven meningen zouden verkiezen.
Hoe noodzakelijk het is om goed onderwijs te geven, goed onderzoek te doen, en goed kritisch te zijn in plaats van goedgelovig.
Dat kan ik me niet voorstellen gaat over wat er was: de geschiedenis van onze kennis.
Over wat er is: een Heelal vol schitterende raadsels en menselijk begrip.
Over wat er misschien zal zijn: onze privacy vernietigd, onze maatschappij verdwaasd, onze kennis miskenD. Maar Dat kan ik me niet voorstellen gaat ook over intense vreugde: van het weten, van het ontdekken, van leren en onderwijzen, van wonderlijke toepassingen van kennis en begrip.
Vincent Icke schrijft met grote inzet en betrokkenheid om in elke lezer de onderzoeker wakker te maken.
Vincent Icke is een multitalent.
Astrofysicus, hoogleraar in Leiden en in Amsterdam, beeldend kunstenaar en onvermoeibaar popularisator van de wetenschap.
En wat dat laatste betreft: niet alleen kan hij voortreffelijk mondeling uitleggen, wat hij regelmatig demonstreert op de televisie in bijv.
DWDD, maar ook op papier toont hij zich een taalkunstenaar.
Dat blijkt uit elk van de bijna honderd stukjes die hij schreef in de jaren 1997-2009 die in deze bundel verzameld zijn.
Ze gaan over allerlei aspecten van de wetenschap, met name de natuurwetenschap: over hoe het heelal in elkaar zit, hoe het universitaire bedrijf in elkaar zit, en hoe de mensen in elkaar zitten die in allebei rondlopen en er met verbazing naar kijken.
Deskundig, betrokken en vooral uitermate leesbaar: de vonken spatten er vanaf.
Na het bevlogen boekje over Christiaan Huygens is er nu wederom een boek van Vincent Icke op de markt verschenen.
Ditmaal betreft het een bundel van columns en verhalen die hij tussen mei 1997 en augustus 2009 geschreven heeft.
Wederom met veel bezieling, maar helaas beduidend minder onderhoudend dan zijn betoog over Huygens.
Er zijn weinig wetenschappers die helder en gedreven kunnen schrijven over hun vak, met uitzondering van Vincent Icke.
De passie en overtuiging die van zijn geschriften afdruipt, is een lust voor het oog en het gemoeD. Daarnaast weet hij vaak hele lastige natuurkundige en kosmografische verschijnselen op een overzichtelijke en begrijpelijke wijze te verwoorden.
Eigenschappen waarvoor de lezende leek hem dankbaar is.
Passie In de bundel Dat kan ik me niet voorstellen zien we van Icke's werkwijze weer talrijke voorbeelden voorbij komen.
De manier waarop Icke het ontstaan van het universum uitlegt, is zeer toegankelijk en daardoor ook erg begrijpelijk.
Tijd–ruimtekrommingen zijn na het doornemen van dit boek gesneden koek voor de lezer.
Atomen, fotonen en bosonen zijn deeltjes geworden die bij de alledaagse werkelijkheid horen.
De natuur geeft via Vincent Icke haar geheimen prijs.
Voor zover de natuur dat toestaat uiteraarD. Icke geeft ook een deel van zichzelf prijs.
Al snel wordt het de lezer duidelijk hoe Icke tegenover ons huidige onderwijssysteem staat, wat hij van de opstelling jegens de wetenschap vindt en hoe hij het geloof benadert.
Ook hier zien we de gedrevenheid en overgave die we van hem gewend zijn.
Voor deze meer persoonlijke opvattingen weet de schrijver zijn standpunten helder en overwogen over te brengen.
We zien geen meningen, maar afwegingen.
Of het nu de natuur, de cultuur of de maatschappij betreft: Icke onderbouwt zijn stukken met veelvuldige voorbeelden en vergelijkingen.
Herhaling Tot zover is er met Dat kan ik me niet voorstellen geen vuiltje aan de lucht.
De bundel heeft echter een grote tekortkoming.
En die tekortkoming zit hem paradoxaal in de overvloeD. Te veel is in dit geval beduidend minder.
Dit laatste klinkt niet bepaald wetenschappelijk.
Maar is wel veelvuldig te onderbouwen met voorbeelden.
Wat dat betreft zal Icke niet teleurgesteld zijn in dit betoog.
De bundel bestaat uit zevenennegentig columns en verhalen die Vincent Icke elders al gepubliceerd heeft.
Ieder op zich zijn dat, zoals al aangegeven, duidelijke heldere verhalen.
Bij het samenstellen van dit boek was een strengere selectie echter op zijn plaats geweest.
De onderwerpen onderwijs, wetenschap en het ontstaan van het universum komen namelijk herhaaldelijk terug in de diverse stukken.
Op zich ook nog geen probleem, ware het niet dat de afzonderlijke verhalen vaak grotendeels letterlijke kopieën van elkaar zijn.
Vele zinnen, maar ook hele alinea's worden telkenmale herhaalD. De vele voorbeelden en beeldspraken die Icke hanteert zijn afzonderlijk dan wel verhelderend, maar als je ze in tien verschillende verhalen evenzo vaak letterlijk terugleest, gaat het vervelen.
Als over de samenstelling van de bundel Dat kan ik me niet voorstellen beter was nagedacht, dan was dit boek waarschijnlijk een stuk dunner geweest.
Dat was de leesbaarheid zeker ten goede gekomen.
In de huidige vorm gaan de uiteenzettingen van Icke je tegenstaan.
Je weet het ondertussen allemaal wel als je iets voor de zesde keer op precies dezelfde wijze verwoord ziet worden.
Het is gewoonweg driehonderd pagina's te veel, te veel, te veel, te veel, te veel van het goede.

Op weg naar tachtig jaar oorlog      Woltjer J.J.      Nederlandse geschiedenis

Van een afstand lijkt het zo eenvoudig: halverwege de zestiende eeuw kwam het protestantse Nederland in opstand tegen Spanje, een van de steunpilaren van de contrareformatie, en vocht vervolgens tachtig jaar lang voor zijn vrijheiD. De werkelijkheid was natuurlijk ingewikkelder.
De opstand in – dus niet van – de Nederlanden maakte vanaf het begin deel uit van conflicten die heel Europa verdeelden.
Binnen die Europese constellatie, en ook binnen de constellatie van de Nederlanden, spreekt het vanzelf dat ruim tachtig jaar troebelen en oorlogen nooit het doel is geweest dat de leiders voor ogen stonD. Niemand wilde een scheuring van de Nederlanden in een Noordelijk en een Zuidelijk deel, dwars door Brabant heen.
Niemand wilde ook een scheuring van de kerk.
Toch is dat het resultaat geweest, net zoals de huidige oostelijke provincies van Nederland pas in en door de opstand aan het westen zijn vastgegroeiD. Op weg naar tachtig jaar oorlog biedt een even fascinerende als vernieuwende kijk op de lange zestiende eeuw waarin ons land ontstonD. Het boek eindigt als de tegenstellingen zijn uitgekristalliseerd, als militant katholiek en militant protestant in bijna gesloten formaties tegenover elkaar staan, aan het begin van de jaren 1580.
De vrede zou toen nog meer dan zestig jaar op zich laten wachten.
Voor niemand maar vooral voor de jeugd van ons protestantse volksdeel is het nauwelijks te behappen geweest hoe het gebied dat wij tegenwoordig Nederland noemen in een tachtig jaar durende oorlog zich vrij gevochten heeft van de Habsburgse monarchie.
Dat is een simpele constatering, geen verwijt.
De hooggeleerde auteur begint zijn boek aldus:'op een afstand lijkt het zo eenvoudig: het protestantse Nederland kwam in opstand tegen Spanje en vocht voor zijn vrijheid'.
Allen voelen wij echter aan dat de werkelijkheid veel ingewikkelder in elkaar steekt.
Zowel de schoolmeesters in het basisonderwijs als de leraren in het middelbaar en voorbereidend hoger onderwijs als ook de professoren aan de universiteiten hebben voortdurend problemen gehad om eeuwenoude ficties over 'onze' vrijheidsoorlog en onderdelen daarvan als de trits 'God, oranje en het vaderland' te kritiseren, bij te stellen of geheel af te wijzen.
Soms werd je er als docent doodmoe van om iedere jaargang opnieuw te moeten vaststellen hoe conservatief de opleiding van schoolmeesters was.
En als een onderwijzer er al eens in slaagde om de kinderen alleen maar te laten twijfelen een overgeleverd verhaal, moest hij het bezoek vrezen van de kerkelijk inspecteur en stond hij doodsangst uit voor de verlenging van zijn arbeidscontract.
Voor wie niet in een bepaalde denominatie was opgevoed, was het onvoorstelbaar moeilijk om de geloofsbarrière te doorbreken.
Welnu, professor Jurriaan Woltjer, zoon van een hoogleraar aan de Vrije Amsterdamse Universiteit van Abraham Kuyper, had de moed en de kwaliteit om het gevecht over het traditionele geschiedbeeld aan te gaan en als geloofsgenoot aan vele leerlingen in het protestants-christelijke onderwijs - maar ook ver daarbuiten - eerlijk, liefdevol, overtuigend en met grote kennis van zaken duidelijk te maken hoe anders de werkelijkheden zijn.
Ik heb temeer genoten van het boek, omdat ik zelf voor mijn eigen lessen en colleges altijd al gesnakt had naar een studie zoals onze geleerde, voorzichtige, behoedzame, betrouwbare, solide, vriendelijke en altijd voor iedereen openstaande collega ons gegeven heeft.
Iedere docent kan nu met verwijzing naar Woltjer aannemelijk maken dat het nimmer de bedoeling is geweest van de 16e eeuwse opstandelingen een staat op te richten zoals deze er anno 2011 uitziet met deze gebieden, grenzen, monarchie, multireligiositeit, tegenstellingen etC. De opstand van 1568 was er niet een van de Nederlanden als wel een in de Nederlanden.
Niemand wilde een territoriale - nota bene dwars door Brabant heen - noch een kerkelijke scheuring.
Alles was in 1568 anders, totaal anders dan nu.
Van een calvinistische revolutie was geen sprake evenmin als van een 'pannederlandse' opstanD. De door velen aangevoerde argumenten over de eeuwige spanning tussen het menselijk gedrag van vorsten en de leer van de niet aflatende goddelijke bijstand aan vaderland en vorst liepen immer en overal vast op het door gezin en school opgebouwde traditionele monarchale bolwerk.
Geen van beide partijen kon tot voor kort de ander overtuigen, omdat de dogmata het wonnen van rationele en historische argumenten.
Woltjers boek is een zegen voor het onderwijs en de vooruitgang.
De 'Nederlandse revolutie' was een opstand tegen wil en dank Nederland dankt zijn bestaan aan een reeks toevallige compromissen, betoogt de historicus J.J.Woltjer.
Met opgewonden verhalen over helden en verraders moet je bij hem niet aankomen.
'Gezond possibilisme', sprak de Utrechtse hoogleraar Boogman altijd waarderend als het ging om geschiedschrijving waarin het huidige Nederland niet als het resultaat van een natuurlijke ontwikkeling werd beschouwD. Hij zou tevreden zijn geweest met Op weg naar tachtig jaar oorlog, waarin zijn Leidse collega Juliaan Woltjer het ontstaan van Nederland heeft beschreven als een onbedoeld compromis.
In de zestiende eeuw was het tegenwoordige Nederland onderdeel van een bonte verzameling staatkundige eenheden, verspreid over heel West-Europa, en Woltjer laat zijn geschiedenis daarom breed uitwaaieren.
Met name de Duitse en Franse geschiedenis hebben een prominente plaats in zijn verhaal.
Omdat in dat verhaal de nadruk ligt op de godsdienstpolitiek heeft hij een beknopte geschiedenis van het christendom ingelast.
Woltjer heeft in zijn lange carrière de ontstaansgeschiedenis van Nederland diepgaand onderzocht en zijn inzichten hebben geleid tot een omvangrijk boek.
De lezer zij gewaarschuwd: het is hier en daar buitengewoon gedetailleerd en Woltjers stijl is niet toereikend om iemand 450 pagina's lang rode oortjes te bezorgen, maar zijn verhaal blinkt wel uit in helderheid en nuance.
Het begint met de staatsvorming en schaalvergroting ten tijde van Bourgondische vorsten als Filips de Goede en Karel de Stoute, die zorgden voor meer afstand tussen de overheid en de lokale bevolking.
Elke nieuwe schakel in het bestuur kwam de onderdanen duur te staan.
De lasten voor de bevolking groeiden terwijl de kwaliteit van de diensten van de overheid alleen maar afnam.
Het bestuursapparaat werd steeds meer gericht op het uitmelken van de Nederlandse provincies ten bate van de dynastieke aspiraties van de vorst, en corruptie nam hand over hand toe.
Het leidde tot woede en frustratie onder de bevolking, die steeds frequenter tot uiting kwamen in gewelddadige protesten.
Ook de misstanden in de kerk leidden tot steeds meer ergernis.
'Dikwijls was het mogelijk dispensatie van allerlei regels te verkrijgen', schrijft Woltjer, 'maar altijd tegen betaling.
Boze tongen beweerden zelfs dat sommige regels alleen maar waren ingesteld om er tegen betaling dispensatie van te kunnen geven...Het lijkt of de gewone gelovige zich niet kon roeren zonder geld schuldig te zijn aan een geestelijke'.
De oproep tot zuivering door Luther vond onmiddellijk veel weerklank en leidde tot onrust die de overheid en de kerk noopte tot een reactie.
Die reactie varieerde van harde repressie tot compromissen sluiten, en de dissidente gelovigen reageerden daar weer op met radicalisering of pogingen tot verzoening.
Dat is de beweging die de loop van Woltjers geschiedenis bepaalt.
Aan de ene kant bevonden zich de kerk en de vorst, die meestal op afstand bleef en geen gedonder wenste en vooral geld wilde zien om elders oorlog te kunnen voeren.
Aan de andere kant stond de bevolking, die leed onder uitbuiting, overlast en repressie en daartegen soms in verzet durfde te komen.
Daar tussenin stonden lokale overheden en leidersfiguren zoals Willem van Oranje.
De belangen en motieven van alle partijen ontwikkelden zich in het verloop van de strijD. Protestanten waren over het algemeen uit op zuivering, niet op een scheuring in de kerk, maar onbuigzaamheid van de vorst of de kerkelijke organisatie kon tot radicalisering leiden.
Er bestond een heel scala aan reacties, van haastige terugkeer in de schoot van de moederkerk tot het aan diggelen slaan van kerkinterieurs.
Lokale overheden probeerden de vorst (Karel V en later Filips II) ervan te overtuigen dat harde repressie averechts werkte, maar ze vonden weinig gehoor, en moesten dan zelf kiezen tussen gehoorzaamheid en verzet.
Over het algemeen werden de strenge straffen tegen gelovigen die het openlijk oneens waren met katholieke dogma's of kerkelijke gebruiken (doorgaans onthoofding) door de lokale overheden niet opgelegd en uitgevoerD. Aanvankelijk was het kamp der hervormers heterogeen, maar in de loop van de strijd ontstond de behoefte om de tegenstellingen scherp af te bakenen en kreeg de dogmatiek een steeds rigidere gedaante.
Calvinisten wilden niet meer alleen af van aflaat en Mariabeelden, maar ook van het dansen op bruiloften.
Ze wilden sobere kleding verplicht stellen en strenge controle en tucht uitoefenen.
Ze gingen zich organiseren in eigen kerken.
Langzamerhand moest de overheid het bestaan van die kerken als een feit aanvaarden.
De vorsten waren daartoe niet bereiD. Karel V wordt door Woltjer beschreven als iemand met een onthutsend simplistische kijk op de wereld en zijn zoon en opvolger Filips II toonde zich niet minder star.
Hij zag het protestantisme vooral als een bedreiging van de orde in zijn rijk en wenste die ordeverstoring niet te dulden.
Hij eiste simpelweg dat alle ketters zouden worden uitgeroeiD. In Spanje werkte dat beleid wel, maar bij de lokale overheden in de Nederlanden vond het geen gehoor, en naarmate Filips meer druk uitoefende en meer geweld gebruikte nam de weerstand alleen maar toe.
Ten slotte werd alles op de spits gedreven en volgden de gebeurtenissen die we allemaal kennen uit de vaderlandse geschiedenis: de Beeldenstorm, het Smeekschrift der Edelen, de inname van Den Briel, de Pacificatie van Gent, de Unie van Utrecht, het verraad van Rennenberg en uiteindelijk de Tachtigjarige Oorlog.
Bij mij op school was dat een spannend verhaal met helden en verraders, maar Woltjer beschrijft het nuchter analyserenD. Hij laat zien hoe het verzet tegen de koning algemeen werd toen die te kennen gaf dat hij straffe maatregelen zou afdwingen via militaire interventie.
Radicale protestanten gingen over tot het vernielen van kerkinterieurs.
Lokale machthebbers, zoals Willem van Oranje, zagen het als een symp-toom van de heersende onrust en weigerden in te grijpen als er vervolgens geen gematigd beleid zou worden gevoerD. Daarop stuurde de koning de hertog van Alva, met een leger en Spaanse bestuurders.
Hij kwam niet alleen de ketterij de kop indrukken, maar ook het staatsbestel hervormen, zodat de plaatselijke bestuurders niet langer konden dwarsliggen, vooral bij het toestaan van belastingheffing ten bate van de koning.
Maar zijn maatregelen stuitten op taai verzet en uiteindelijk werd het vertrouwen in de vorst opgezegD. In een deel van de Nederlandse provincies groeide het verzet uit tot een opstanD. Het ging natuurlijk niet alleen om godsdienstpolitiek, maar ook om de macht.
Als de vorst werd uitgeschakeld, hadden de plaatselijke machthebbers de handen vri J. De Nederlandse opstand is wel beschouwd als een moderne revolutie, maar in feite was het een conservatieve reactie tegen de 'moderne' centraliserende politiek, die het mogelijk maakte grote gebieden effectief te besturen.
Woltjers verhaal is een impliciet commentaar op tendentieuze geschiedschrijving.
Er bestaan verschillende versies van de opstand; een protestantse, een katholieke en een socialistische bijvoorbeeld, elk met haar eigen helden en verraders.
Woltjer laat zich niet meeslepen: hij schetst met distantie de doelen, motieven en inschattingen van alle hoofdrolspelers - al is duidelijk dat zijn sympathie niet ligt bij de ongenuanceerden.
'Ook vanuit zijn eigen doelstellingen gezien', schrijft hij hoofdschuddend, 'zou Filips II er verstandig aan hebben gedaan als hij in 1576 de vrede had geaccepteerD.' In de versie van Woltjer is Nederland geen centralistisch geregeerde katholieke staat geworden, omdat vorst en kerk niet inzagen hoe diep geworteld de weerstand tegen hun botte rechtlijnigheid was.
Door de verharding van de tegenstellingen hebben de calvinisten in het kamp der hervormers de overhand gekregen, maar ook hun rechtlijnigheid ging de meerderheid in het verstedelijkte Nederland te ver, en daarom is de door hen gewenste protestantse staat er evenmin gekomen.
Ook het ideaal van Willem van Oranje, een grote Nederlandse staat waarin katholieken en protestanten elkaar zouden verdragen, is niet verwezenlijkt, 'door de halsstarrige houding van de koning en door de niet minder onverzoenlijke houding van de militante calvinisten'.
Nederland is een bescheiden compromis geworden